Tài liệu Kỹ thuật môi trường chương 4 docx

Kyợ thuỏỷt Mọi trổồỡng


NHIM MI TRặèNG NặẽC


===============================================================





4.1 - C IỉM CUA TAèI NGUYN NặẽC
4.1.1- Nguọửn nổồùc vaỡ phỏn bọỳ nổồùc trong tổỷ nhión :
Nổồùc laỡ nguọửn taỡi nguyón rỏỳt cỏửn thióỳt cho sổỷ sọỳng trón Traùi ỏỳt, õaớm
baớo cho sổỷ phaùt trióứn cuớa nóửn vn minh nhỏn loaỷi hióỷn taỷi cuợng nhổ trong
tổồng lai: nguọửn cung cỏỳp thổỷc phỏứm vaỡ nguyón lióỷu cọng nghióỷp dọửi daỡo...
Nổồùc õổồỹc coi laỡ mọỹt khoaùng saớn õỷc bióỷt vỗ taỡng trổợ mọỹt nng lổồỹng lồùn laỷi
hoỡa tan nhióửu vỏỷt chỏỳt phuỷc vuỷ cho nhu cỏửu nhióửu mỷt cuớa con ngổồỡi.
Nổồùc trón haỡnh tinh phaùt sinh tổỡ ba nguọửn: tổỡ bón trong loỡng õỏỳt, tổỡ
thión thaỷch õổa laỷi vaỡ tổỡ lồùp trón cuớa khờ quyóứn. Khọỳi lổồỹ
ng nổồùc chuớ yóỳu trón
Traùi ỏỳt: nổồùc mỷn, nổồùc ngoỹt, hồi nổồùc; bừt nguọửn tổỡ loỡng õỏỳt trong quaù
trỗnh phỏn hoùa lồùp õaù ồớ nhióỷt õọỹ cao.
Theo sổỷ tờnh toaùn thỗ khọỳi lổồỹng nổồùc ồớ traỷng thaùi tổỷ do phuớ lón Traùi
ỏỳt laỡ trón 1,4 tyớ km
3
, lổồỹng nổồùc naỡy nóỳu phuớ trón bóử mỷt Traùi ỏỳt seợ coù õọỹ
daỡy 0,3-0,4 m.
Baớng 3.1: Trổợ lổồỹng nổồùc trón Traùi ỏỳt :

Loaỷi nổồùc Khọỳi lổồỹng nổồùc
(1000 km
3
)
Tyớ lóỷ %
aỷi dổồng
Nổồùc ngỏửm
Bng
Họử
Hồi ỏứm trong õỏỳt
1.370.323
60.000
24.000
280
85
94,20
4,12
1,65
0,02
0,006

= 66 =

Kyợ thuỏỷt Mọi trổồỡng

Hồi ỏứm trong khọng khờ
Sọng suọỳi
Tọứng cọỹng
14
12

1.454.714
0,001
0,001
100,00
Khọỳi lổồỹng cuớa caùc loaỷi nguọửn nổồùc rỏỳt khaùc nhau, gỏửn 94% nổồùc trón
Traùi ỏỳt laỡ nổồùc mỷn; nổồùc ngoỹt chióỳm mọỹt phỏửn rỏỳt nhoớ, trong õoù phỏửn lồùn
laỷi õoùng bng ồớ mióửn cổỷc vaỡ vuỡng bng haỡ. Chố mọỹt phỏửn rỏỳt nhoớ cuớa lổồỹng
nổồùc haỡnh tinh (1/7000) coù vai troỡ quan troỹng trong vióỷc baớo tọửn sổỷ sọỳng - õoù
laỡ lổồỹng nổồùc ngoỹt coù trong sọng, họử, ao, suọỳi, nổồùc ngỏửm vaỡ hồi ỏứm trong
khọng khờ.
4.1.2- Chu trỗnh tuỏửn hoaỡn nổồùc trong thuớy quyóứn :
Nổồùc trong tổỷ nhión luọn luọn vỏỷn õọỹng vaỡ thay õọứi traỷng thaùi. Chu
trỗnh nổồùc laỡ sổỷ vỏỷn õọỹng cuớa nổồùc trón Traùi ỏỳt vaỡ trong khờ quyóứn mọỹt caùch
tổ
ỷ nhión theo nm daỷng cồ baớn laỡ: mổa - doỡng chaớy - thỏỳm - bọỳc hồi - ngổng
tuỷ vaỡ thaỡnh mổa.
Nổồùc vỏỷn õọỹng trong chu trỗnh laỡ nhồỡ bổùc xaỷ soùng ngừn cuớa Mỷt Trồỡi.
Tồùi mỷt õỏỳt chuùng bở hỏỳp thuỷ mọỹt phỏửn vaỡ chuyóứn õọứi thaỡnh nhióỷt nng laỡm
cho nhổợng tỏửng thỏỳp cuớa khờ quyóứn noùng lón. Chờnh nng lổồỹng naỡy õaợ hỏm
noùng nổồùc mỷt cuớa õaỷi dổồng vaỡ õỏỳt lióửn trong caùc thóứ loớng khaùc nhau (loớng,
tuyóỳt, bng) vaỡ laỡm chuùng bọỳc hồi. Sổỷ khaùc bióỷt vóử nhióỷt õọỹ giổợa caùc vuỡng khờ
quyóứn laỡm khọng khờ chuyóứn õọỹng (gioù). Hồi nổồùc bọỳc lón vồùi khọng khờ
noùng tồùi tỏửng cao khờ quyóứn thỗ ngổng tuỷ thaỡnh mổa hay tuyóỳt vaỡ laỷi rồi xuọỳ
ng
mỷt õỏỳt.
Nổồùc ngoỹt coù thóứ sổớ duỷng chióỳm mọỹt lổồỹng rỏỳt nhoớ trong toaỡn bọỹ khọỳi
lổồỹng cuớa thuớy quyóứn nhổng nhồỡ quaù trỗnh khọứng lọử: sổỷ tuỏửn hoaỡn nổồùc, trổợ
lổồỹng nổồùc ngoỹt õổồỹc tuỏửn hoaỡn lión tuỷc. Chờnh quaù trỗnh naỡy laỡ nguyón nhỏn
taỷo ra nổồùc ngoỹt. Sổỷ trao õọứi nổồùc ngoỹt trong sọng họử dióựn ra maỷnh meợ hồn rỏỳt
nhióửu so vồùi nổồùc mỷn vaỡ nổồùc bng haỡ.

Baớng 4.2: Caùc chu kyỡ tuỏửn hoaỡn nổồùc trong thuớy quyóứn
:
Caùc yóỳu tọỳ cuớa thuớy quyóứn Thồỡi gian chu kyỡ, (nm)
aỷi dổồng
Tọứng lổồỹng nổồùc ngỏửm
Nổồùc ngỏửm tham gia chu kyỡ
Bng haỡ
3000
5000
330
8300

= 67 =

Kyợ thuỏỷt Mọi trổồỡng

Họử
ọỹ ỏứm õỏỳt
Nổồùc sọng
Hồi nổồùc khờ quyóứn
Toaỡn bọỹ thuớy quyóứn
10
1
0,032
0,027
2800
Chu trỗnh nổồùc toaỡn cỏửu quyóỳt õởnh khaớ nng cỏỳp nổồùc ngoỹt cho con
ngổồỡi vaỡ caùc sinh vỏỷt khaùc. Do xuỏỳt hióỷn cuớa sổỷ sọỳng, voỡng tuỏửn hoaỡn nổồùc
ngaỡy caỡng phổùc taỷp hồn vồùi vióỷc bọỳc hồi nổồùc cuớa cồ thóứ sọỳng vaỡ caùc hoaỷt

õọỹng cuớa con ngổồỡi.
4.1.3- Phỏn loaỷi vaỡ phỏn bọỳ nguọửn nổồùc :
Taỡi nguyón nổồùc õổồỹc phỏn thaỡnh ba daỷng chuớ yóỳu theo vở trờ cuợng nhổ
õỷc õióứm hỗnh thaỡnh, khai thaùc vaỡ sổớ duỷng õoù laỡ nguọửn nổồùc trón mỷt õỏỳt
(nổồùc mỷt), nổồùc dổồùi õỏỳt (nổồùc ngỏửm) vaỡ nổồùc trong khờ quyóứn (hồi nổồùc).
a/ Nổồùc mỷt :
Trón phaỷm vi luỷc õởa trổợ lổồỹng nổồùc mỷ
t bao gọửm nổồùc bng tuyóỳt ồớ
caùc õởa cổỷc vaỡ caùc vuỡng nuùi cao xổù haỡn õồùi (98,83%), nổồùc họử (1,15%), nổồùc
õỏửm lỏửy (0,015%) vaỡ nổồùc sọng (0,005%). Vóử khọỳi lổồỹng nổồùc bng tuyóỳt
chióỳm tyớ lóỷ tuyóỷt õọỳi lồùn vaỡ nóỳu giaớ thuyóỳt khọỳi bng haỡ tan thaỡnh nổồùc thỗ
mổỷc nổồùc õaỷi dổồng coù thóứ tng lón 66,4m. Tuy nhión trong thổỷc tóỳ bng haỡ
nũm ồớ khu vổỷc giaù laỷnh vộnh cổớu nón khaớ nng sổớ duỷng chuùng coỡn rỏỳt haỷn chóỳ.
Ngổồỹc laỷi nổồùc sọng vaỡ họử tuy chióỳm tyớ lóỷ rỏỳt nhoớ song do tham gia vaỡo
chổồng trỗnh tuỏửn hoaỡn vỏỷn õọỹng rỏỳt tờch cổỷc nón chuùng coù vai troỡ hóỳt sổùc
quan troỹng õọỳi vồùi sổỷ
phaùt trióứn kinh tóỳ xaợ họỹi cuớa con ngổồỡi.
Vóử lổồỹng nổồùc họử cho tồùi nay chổa tờnh õổồỹc chờnh xaùc, vỗ chổa õổồỹc
õióửu tra õỏửy õuớ. Sồ bọỹ ổồùc tờnh coù 2,8 trióỷu họử tổỷ nhión, trong õoù coù 145 họử coù
dióỷn tờch mỷt trón 100km
2
. Họử nổồùc nhaỷt lồùn nhỏỳt vaỡ sỏu nhỏỳt thóỳ giồùi laỡ
Baican (thuọỹc cọỹng hoỡa lión bang Nga) chổùa 2.300km
3
nổồùc, vồùi õọỹ sỏu tọỳi õa
1.741m .
Ngoaỡi họử tổỷ nhión trón luỷc õởa õaợ xỏy dổỷng hồn 10.000 họử chổùa nổồùc
nhỏn taỷo nhũm giaới quyóỳt caùc nhu cỏửu sổớ duỷng nguọửn nổồùc mỷt (õióửu tióỳt vaỡ
khai thaùc doửng chaớy cuớa sọng). Tọứng dung tờch hổợu ờch cuớa họử nhỏn taỷo ổồùc
tờnh gỏửn 5.000 km

3
.

= 68 =

K thût Mäi trỉåìng

Nỉåïc âáưm láưy ỉåïc tênh 11.470 km
3
våïi diãûn têch 2.682 km
2
.
Nỉåïc säng ln váûn âäüng v tưn hon, nãn nhanh chọng âỉåüc phủc
häưi. Nhåì váûy tuy thãø têch chỉïa ca cạc säng ỉåïc tênh chè bàòng 1.200 km
3

nhỉng nàng lỉåüng dng chy phong phụ hån nhiãưu, âiãưu ny cho phẹp tàng
âạng kãø kh nàng khai thạc dng säng cho cạc mủc tiãu sỉí dủng khạc nhau.
b/ Nỉåïc ngáưm :
Phêa dỉåïi màût âáút, trong cạc låïp bãn trãn ca quøn âạ, cọ cạc dảng
nỉåïc thiãn nhiãn tảo thnh nỉåïc ngáưm ca v Trại Âáút. Nỉåïc ngáưm nọi trãn
gi l nỉåïc trng lỉûc. Bãn cảnh nỉåïc trng lỉûc, trong nham thảch cn cọ nỉåïc
mao dáùn. Dảng nỉåïc ny liãn kãút khạ chàût våïi nham thảch båíi lỉûc dênh kãút -
lỉûc mảng mao dáùn v do âọ chụng di chuøn trong cạc k håí khäng tn theo
sỉïc hụt trng trỉåìng ca Trại Âáú
t .
Ngoi ra trong nham thảch cn cọ nỉåïc liãn kãút họa hc, âọ l mäüt bäü
pháûn trong thnh pháưn họa hc ca khoạng váût. Vê dủ tinh thãø thảch cao chỉïa
hai phán tỉí nỉåïc trong mäùi phán tỉí sunfat canxi (CaSO
4

.2H
2
O), trong tinh thãø
múi sunfat natri cọ tåïi 10 phán tỉí nỉåïc.
Vãư trỉỵ lỉåüng nỉåïc ngáưm hiãûn nay chè måïi âạnh giạ åí mỉïc tỉång âäúi, vç
khạ phỉïc tảp, mäüt màût do mäúi quan hãû qua lải hỉỵu cå giỉỵa nỉåïc màût v nỉåïc
ngáưm, màût khạc do kh nàng khoan cn hản chãú v ti liãûu khoan sáu cn quạ
êt. Tuy váûy càn cỉï ti liãûu ca täø chỉïc giạo dủc khoa hc v vàn họa ca liãn
håüp qúc cọ thãø så bäü âạnh giạ trỉỵ lỉåüng nỉåïc ngáưm trãn ton cáưu.
Bng 4.3- Trỉỵ lỉåüng nỉåïc ngáưm ton cáưu :
Phảm vi Khäúi lỉåüng
(1000 km
3
)
Âäü khoạng họa
( g/l)
Mỉïc âäü thêch håüp khi sỉí
dủng
Âäü sáu tåïi
1000m
4000 Ch úu nỉåïc ngt.
Lỉåüng múi ha tan
khäng quạ 1
Âạp ỉïng nhu cáưu âäúi våïi
nỉåïc sinh hoảt v nỉåïc tỉåïi
Âäü sáu tỉì 1000-
6000m
Khong
5000
Pháưn låïn l nỉåïc màûn

våïi lỉåüng múi ha tan
tåïi 30-40 âäi khi âãún
300-400
Cọ thãø dng cho cäng
nghiãûp họa hc. Khi sỉí
dủng cho sinh hoảt hồûc
tỉåïi cáưn phi lm ngt.
Täøng cạc loải
theo dỉû bạo
60.000


= 69 =

K thût Mäi trỉåìng

4.1.4- Tênh cháút , thnh pháưn ca nỉåïc tỉû nhiãn :
a/ Tênh cháút váût l :
• Nhiãût âäü : nhiãût âäü ca nỉåïc thay âäøi theo nhiãût âäü ca khäng khê,
nháút l nỉåïc màût. Nhiãût âäü ca nỉåïc màût dao âäüng tỉì 4-40°C, nỉåïc ngáưm
nhiãût âäü tỉång âäúi äøn âënh dao âäüng tỉì 17-27°C.
• Âäü âủc : Âäü âủc do cạc cháút lỉ lỉíng åí trong nỉåïc nhỉ cạt, sẹt, bn
v cạc håüp cháút hỉỵu cå cọ åí trong nỉåïc.
• Âäü mu v mi vë : Nỉåïc tỉû nhiãn cọ thãø cọ mu do chỉïa cạc cháút
vä cå hay hỉỵu cå åí dả
ng håüp cháút ha tan hay cháút keo gáy ra. Chàóng hản nhỉ
nỉåïc chỉïa nhiãưu sàõt cọ mu vng náu. Acid humic hay funvic lm cho nỉåïc
cọ mu âen.
Nỉåïc cọ thãø cọ mi bn, mi mäúc do cạc thỉûc váût thäúi rỉỵa gáy ra hay
mi thäúi do H

2
S v mäüt säú håüp cháút ha tan cọ thãø lm cho nỉåïc cọ vë âàûc biãût
màûn, chạt, chua... vê dủ nỉåïc chỉïa nhiãưu Magie cọ vë chạt, chỉïa nhiãưu múi
àn cọ vë màûn...
b/ Thnh pháưn họa hc ca nỉåïc tỉû nhiãn :
Cạc håüp cháút vä cå v hỉỵu cå trong nỉåïc tỉû nhiãn cọ thãø täưn tải åí dảng
ion ha tan, khê ha tan, dảng ràõn v lng. Chênh sỉû phán bäú cạc håüp cháút ny
quút âënh tênh cháút ca nỉåïc tỉû nhiãn: ngt, màûn, cỉïng hồûc mãưm, ngho
dinh dỉåỵng hay giu dinh dỉåỵng ...
• Cạc iän ha tan : Nỉåïc tỉû nhiãn l dung mäi âãø ha tan háưu hãút cạc
acid, bazå v múi vä cå. Vç thãú trong nỉåïc tỉû nhiãn cọ cạc ion ha tan nhỉ:
Cl
-
, Na
+
, Mg
2+
, Ca
2+
, K
+
, SO
4
2-
, Br
-
, Fe
2+
, Fe
3+

, HCO
3
-
,...
Hm lỉåüng ca cạc ngun täú hoạ hc phán bäú phủ thüc vo âàûc âiãøm
khê háûu, âëa cháút, âëa mảo v vë trê thy vỉûc. Âàûc âiãøm thnh pháưn ca cạc ion
ha tan ca säng do ba úu täú ch âẵo gáy ra: nh hỉåíng ca nỉåïc mỉa, ca
sỉû bäúc håi v sỉû phong hoạ. Cạc säng nhiãût âåïi mỉa nhiãưu cọ thnh pháưn họa
hc ch úu nhỉ nỉåïc mỉa, cn úu täú phong họa khäng låïn. Cạc säng nhiãût
âåïi sa mảc cọ thnh pháưn họa hc do quạ trçnh bäúc håi, kãút tinh l ch âảo.
Cạc säng vng än âåïi êt mỉa cọ thnh pháư
n họa hc do phong họa l ch
âảo...

= 70 =

Kyợ thuỏỷt Mọi trổồỡng

Caùc khờ hoỡa tan :
- xy laỡ loaỷi khờ ờt hoỡa tan trong nổồùc vaỡ khọng taùc duỷng vồùi nổồùc vóử
mỷt hoùa hoỹc. Oxy cỏửn cho quaù trỗnh trao õọứi chỏỳt. ọỹ hoỡa tan cuớa oxy trong
nổồùc phuỷ thuọỹc chuớ yóỳu vaỡo nhióỷt õọỹ, aùp suỏỳt cuớa mọi trổồỡng; ngoaỡi ra coỡn
phuỷ thuọỹc vaỡo õọỹ mỷn, chióửu sỏu cuớa lồùp nổồùc bóử mỷt vaỡ mổùc õọỹ ọ nhióựm cuớa
nổồùc.
Vaỡo muỡa thu, õọng lổồỹng oxy hoỡa tan trong nổồùc nhióửu hồn vaỡo muỡa
xuỏn, heỡ do nhióỷt õọỹ muỡa xuỏn, heỡ tng, nọửng õọỹ muọỳi tng, quaù trỗnh họ hỏỳp
tng dỏựn õóỳn õọỹ oxy hoỡa tan giaớm.
lồùp nổồùc bóử mỷt, nọửng õọỹ oxy hoỡa tan phuỷ
thuọỹc vaỡo sổỷ trao õọứi cuớa
nổồùc vồùi khọng khờ. lồùp dổồùi nọửng õọỹ cuớa oxy hoỡa tan phuỷ thuọỹc vaỡo khaớ

nng tióu thuỷ oxy cuớa caùc sinh vỏỷt vaỡ sổỷ xaùo trọỹn cuớa caùc lồùp nổồùc.
Noùi chung nọửng õọỹ oxy trong nổồùc giaớm dỏửn theo õọỹ sỏu cuớa lồùp nổồùc.
Nóỳu nổồùc bở ọ nhióựm bồới caùc chỏỳt hổợu cồ dóự phỏn huớy thỗ haỡm lổồỹng oxy
trong nổồùc giaớm do bở tióu thuỷ bồới hoaỷt õọỹng cuớa caùc vi sinh vỏỷt.
- Khờ CO
2
chố chióỳm 0,03% trong khờ quyóứn nhổng õoùng vai troỡ cổỷc kyỡ
quan troỹng trong nổồùc vỗ noù phaớn ổùng vồùi nổồùc taỷo thaỡnh ion bicacbonat
(HCO
3
-
) vaỡ caùc bonat (CO
3
-
). Nọửng õọỹ khờ CO
2
trong nổồùc phuỷ thuọỹc vaỡo õọỹ
pH: nóỳu pH thỏỳp thỗ CO
2
ồớ daỷng khờ, pH=8-9 daỷng bicacbonat vaỡ pH>10 daỷng
cacbonat tyớ lóỷ cao.
- Khờ NH
3
tọửn taỷi trong nổồùc coù pH >10. Trong mọi trổồỡng trung tờnh
vaỡ acid chuớ yóỳu ồớ daỷng ion NH
4
+
. Do bở oxy hoùa bồới vi sinh vỏỷt nón NH
4
+

dóự
daỡng chuyóứn thaỡnh nitrit vaỡ sau õoù thaỡnh nitrat.
- Khờ H
2
S taỷo ra do quaù trỗnh phỏn huớy caùc chỏỳt hổợu cồ coù ồớ trong nổồùc.
Trong õióửu kióỷn oxy hoùa coù thóứ taỷo thaỡnh H
2
SO
4
gỏy taùc haỷi cho caùc cọng
trỗnh xỏy dổỷng dổồùi nổồùc.
Caùc chỏỳt rừn :
Caùc chỏỳt rừn trong nổồùc bao gọửm caùc chỏỳt vọ cồ, hổợu cồ vaỡ vi sinh vỏỷt.
Chuùng coù thóứ phỏn thaỡnh caùc loaỷi phuỷ thuọỹc vaỡo kờch thổồùc nhổ sau:
- Chỏỳt rừn hoỡa tan coù kờch thổồùc d<10
-9
m.
- Chỏỳt rừn daỷng keo coù kờch thổồùc d=10
-9
-10
-6
m.
- Chỏỳt rừn ồớ daỷng lồ lổớng coù kờch thổồùc d= 10
-6
-10
-5
m.

= 71 =

K thût Mäi trỉåìng

- Cháút ràõn cọ thãø làõng cọ kêch thỉåïc d>10
-5
m.
• Cạc cháút hỉỵu cå :
Trong ngưn nỉåïc tỉû nhiãn, hm lỉåüng cạc cháút hỉỵu cå ráút tháúp, êt cọ
kh nàng gáy tråí ngải cho cáúp nỉåïc sinh hoảt, thy sn, thy låüi. Nhỉng nãúu
bë ä nhiãùm do nỉåïc thi sinh hoảt, sn xút ... thç näưng âäü cháút hỉỵu cå trong
nỉåïc s tàng lãn.
Dỉûa vo kh nàng bë phán hy do sinh váût trong nỉåïc, cháút hỉỵu cå cọ
thãø phán thnh hai loải: dãù bë phán hy sinh hc nhỉ âỉåìng, cháút bẹo,
prätãin,... v khọ bë phán hy sinh hc nhỉ DDT, Lindan, aldrine, dioxin,
naphtalen...
c/ Thnh pháưn sinh hc ca nỉåïc tỉû nhiãn :
Thnh pháưn v máût âäü cạc cå thãø säúng trong ngưn nỉåïc phủ thü
c chàût
ch vo âàûc âiãøm, thnh pháưn họa hc ca ngưn nỉåïc, chãú âäü thy vàn v âëa
hçnh nåi cỉ trụ. Cạc loải sinh váût täưn tải trong ngưn nỉåïc tỉû nhiãn ch úu l
vi khøn, náúm, siãu vi trng, to, ngun sinh âäüng váût, âäüng váût âa bo, cạc
loi âäüng váût cọ xỉång säúng v cạc loải nhuùn thãø.
• Vi khøn v náúm :
Vi khøn l cạc loi sinh váût thỉåìng åí dảng âån bo, khäng mu cọ
kêch thỉåïc tỉì 0,5-5 mm, cọ dảng hçnh que, hçnh cáưu hồûc hçnh xồõn, chụng cọ
thãø åí dảng âån l, càûp âäi hồûc liãn kãút thnh mảch d
i.
Vi khøn âọng vai tr quan trng trong viãûc phán hy cháút hỉỵu cå, häù
tråü quạ trçnh tỉû lm sảch ca nỉåïc tỉû nhiãn. Vç váûy chụng cọ nghéa låïn vãư
màût sinh thại.
Phủ thüc vo ngưn dinh dỉåỵng, vi khøn âỉåüc chia thnh hai nhọm:

vi khøn tỉû dỉåỵng v vi khøn dë dỉåỵng.
Cạc vi khøn dë dỉåỵng sỉí dủng cháút hỉỵu cå lm ngưn nàng lỉåüng v
ngưn cạcbon âãí thỉûc hiãûn quạ trçnh sinh täøng håüp. Cọ ba phán nhọm vi
khøn dë dỉåỵng: cạc vi khøn hiãúu khê cáưn oxy ha tan khi phán hy cháút hỉỵu
cå âãø sinh sn v phạt triãøn, cạc vi khøn k khê oxy họa cháút hỉỵu cå trong
âiã
ưu kiãûn khäng cáưn oxy tỉû do vç chụng cọ thãø dng oxy liãn kãút trong cạc
håüp cháút nhỉ nitrat, sulfat v cạc vi khøn ty nghi cọ cå chãú phạt triãøn trong
âiãưu kiãûn cọ hồûc khäng cọ oxy tỉû do.

= 72 =

K thût Mäi trỉåìng

Cạc vi khøn tỉû dỉåỵng cọ kh nàng oxy họa cháút vä cå âãø thu nàng
lỉåüng v sỉí dủng khê CO
2
lm ngưn cacbon cho quạ trçnh sinh täøng håüp.
Thüc nhọm ny cọ vi khøn nitrat họa, vi khøn lỉu hunh, vi khøn sàõt ...
Cạc vi khøn cọ kh nàng chëu âỉåüc pH tháúp v cọ thãø oxy họa H
2
S trong
nỉåïc thnh acid sulfuric gáy àn mn váût liãûu cạc cäng trçnh thy. Cạc vi
khøn sàõt cọ kh nàng oxy họa sàõt ha tan trong nỉåïc thnh sàõt khäng tan
làõng xúng âạy.
Náúm v men l cạc loải thỉûc váût khäng cọ kh nàng quang håüp. Men cọ
thãø chuøn họa âỉåìng thnh rỉåûu v phạt triãøn tãú bo måïi. ÅÍ mäüt säú vng
nỉåïc t, náúm v men cọ thãø phạt triãøn mảnh.
• Vi rụt :
Trong ngưn nỉåïc tỉû nhiãn thỉåìng cọ cạc loải vi rụt. Chụng cọ kêch

thỉåïc cỉûc nh (20-100 nanomet) nãn chè phạt hiãûn bàòng kênh hiãøn vi âiãûn tỉí.
Vi rụt l loải k sinh näüi bo. Chụ
ng chè cọ thãø sinh säi trong tãú bo ca
váût ch vç chụng khäng cọ hãû thäúng chuøn họa âãø tỉû sinh sn. Khi xám nháûp
vo tãú bo váût ch, vi rụt thỉûc hiãûn viãûc chuøn họa tãú bo âãø täøng håüp prätãin
v acid nucleic âãø sinh sn v phạt triãøn. Chênh vç cå chãú sinh sn ny nhiãưu
loải vi rụt l tạc nhán gáy bãûnh hiãøm ngho cho con ngỉåìi v gia sục nhỉ
bãûnh viãm gan v viãm rüt.
• To :
To l loải thỉûc váût âån gin nháút cọ kh nàng quang håüp. Cọ loải to
cọ cáúu trục âån bo chè phạt hiãûn bàòng kênh hiãøn vi, cọ loải cọ dảng nhạnh di
co
ï thãø quan sạt bàòng màõt. To l sinh váût tỉû dỉåỵng, chụng sỉí dủng cacbonic
hồûc bicacbonat lm ngưn cacbon v sỉí dủng cạc cháút dinh dỉåỵng vä cå nhỉ
photphat v nitå âãø phạt triãøn.
Trong quạ trçnh phạt triãøn ca to cọ sỉû tham gia ca mäüt säú ngun täú
vi lỉåüng nhỉ magiã, Bo, cacbon v canxi. To cọ mu våïi thnh pháưn ch úu
l cháút diãûp lủc âọng vai tr quan trng trong viãûc quang håüp .
To phạt triãøn ráút mảnh trong ngưn nỉåïc áúm chỉïa nhiãưu cháút dinh
dỉåỵng tỉì nỉåïc thi sinh hoảt v phán bọn. Vç váûy to l mäüt chè tiãu sinh hc
âạnh giạ cháút lỉåüng nỉåïc tỉû nhiãn.


= 73 =

K thût Mäi trỉåìng

• Cạc loải thỉûc váût v sinh váût khạc :
Trong nỉåïc cn cọ cạc loải thỉûc váût låïn nhỉ rong, lủc bçnh l cạc thỉûc
váût chè thë âạnh giạ cháút lỉåüng nỉåïc tỉû nhiãn.

Cạc ngun sinh âäüng váût, âäüng váût âa bo, cạc loi nhuùn thãø v täm
cạ l nhỉỵng sinh váût thỉåìng cọ màût trong ngưn nỉåïc tỉû nhiãn. Sỉû phạt triãøn
vãư thãø loải v säú lỉåüng cạc loi thy sinh âọ phủ thüc r rãût vo cháút lỉåüng
nỉåïc v mỉïc âäü ä nhiãùm nỉåïc. Vê dủ ngưn nỉåïc bë ä nhiãùm cháút hỉỵu cå s
lm suy gi
m vãư chng loải v säú lỉåüng cạc loi thy sinh do näưng âäü oxy ha
tan trong nỉåïc gim; nhiãùm phn s lm chua nỉåïc (pH =4,5-5) s lm gim
lỉåüng täm cạ.
4.1.5- Sỉû ä nhiãùm ngưn nỉåïc :
a/ Khại niãûm :
Do hoảt âäüng nhán tảo hay tỉû nhiãn (xọi mn, phạ rỉìng, l lủt, sỉû xám
nháûp ca cạc cháút thi âä thë, cháút thi cäng nghiãûp...) m thnh pháưn ca
nỉåïc trong mäi trỉåìng thy quøn cọ thãø bë thay âäøi do nhiãưu loải cháút thi
âỉa vo hãû thäúng. Tháût ra nỉåïc cọ kh nàng tỉû lm sảch thäng qua cạc quạ
trçnh biãún âäøi l họa sinh hc tỉû nhiãn nhỉ háúp phủ, làõ
ng, lc, tảo keo, phán
tạn, biãún âäøi cọ xục tạc sinh hc, oxy họa khỉí, phán ly, polyme họa hay cạc
quạ trçnh trao âäøi cháút ... Cå såí âãø quạ trçnh ny âảt hiãûu qu cao l phi cọ â
oxy ha tan. Quạ trçnh tỉû lm sảch dãù thỉûc hiãûn åí dng chy hån l ao häư vç åí
âáy quạ trçnh âäúi lỉu hay khúch tạn oxy ca khê quøn vo trong nỉåïc dãù
dng xy ra v tham gia vo quạ trçnh chuøn họa lm gim cháút âäüc hồûc
lm làõng cạc cháút ràõn hồûc tiãu diãût vi sinh váût cọ hải. Khi lỉåüng cháút thi âỉa
vo nỉåïc quạ nhiãưu, vỉåüt quạ kh nàng giåïi hản ca quạ trçnh tỉû lm sảch thç
kãú
t qu l nỉåïc bë ä nhiãùm. Khi âọ âãø xỉí l ä nhiãùm cáưn phi cọ cạc phỉång
phạp nhán tảo.
Viãûc nháûn biãút nỉåïc ä nhiãùm cọ thãø càn cỉï vo trảng thại họa hc, váût
l, sinh hc ca nỉåïc. Vê dủ nhỉ khi nỉåïc bë ä nhiãùm s cọ mi khọ chëu, vë
khäng bçnh thỉåìng, mu khäng trong sút, säú lỉåüng cạ v cạc thy sinh váût
khạc gim, c dải phạt triãøn mảnh, cọ nhiãưu mn hồûc cọ vạng dáưu måỵ trãn

màût nỉåïc...
Nỉåïc ä nhiãùm åí säng häư, chy ra biãøn, gáy ä nhiãùm cỉía säng v biãøn.
Ngoi ra cọ nhiãưu cháút thi thi trỉûc tiãúp vo âải dỉång gáy ä nhiãùm biãøn trãn

= 74 =

K thût Mäi trỉåìng

phảm vi räüng låïn (sỉû cäú tu dáưu, thi cạc cháút thi ca cạc nh mạy åí vng
ven biãøn).
b/ Cạc thäng säú cå bn âạnh giạ cháút lỉåüng ngưn nỉåïc :
• Cạc chè tiãu váût l: nhiãût âäü, âäü âủc, âäü trong, âäü mu, mi, vë...
âạnh giạ vãư màût âënh tênh âäü nhiãùm báøn ca nỉåïc do cạc loải nỉåïc thi cäng
nghiãûp, nỉåïc thi âä thë...
• Cạc chè tiãu họa hc :
- Hm lỉåüng càûn lå lỉíng v hm lỉåüng tinh càûn khä âạnh giạ vãư màût
âënh lỉåüng trảng thại cháút báøn khäng ha tan hồûc ha tan.
- Ca
ïc chè tiãu hm lỉåüng cháút hỉỵu cå âỉåüc xạc âënh giạn tiãúp bàòng cạch
âo lỉåüng oxy tiãu thủ do quạ trçnh oxy họa nhåì vi khøn (chè tiãu BOD) hồûc
nhåì cạc cháút oxy hoạ mảnh nhỉ K
2
Cr
2
O
7
(COD theo bicromat kali), KMnO
4

(COD theo pecmanganat kali). Cạc chè tiãu ny cho biãút mỉïc âäü nhiãùm báøn

nỉåïc thi chỉïa cháút hỉỵu cå, kh nàng phán hy chụng trong ngưn nỉåïc ...
- Chè tiãu oxy ha tan âạnh giạ mỉïc âäü nhiãùm báøn cháút hỉỵu cå theo
BOD ca ngưn nỉåïc, trảng thại cháút lỉåüng v kh nàng tỉû lm sảch ca
ngưn nỉåïc.
- Cạc chè tiãu nitå nhỉ nitå amän (NH
4
+
), nitrit ( NO
2
-
), nitrat ( NO
3
-
),
chè tiãu phäút phạt ( PO
4
3-
)... âãø âạnh giạ mỉïc âäü phç dỉåỵng ca ngưn nỉåïc do
nỉåïc thi sinh hoảt, nỉåïc thi cäng nghiãûp, nỉåïc tỉåïi rüng trn vo säng häư.
Ngoi ra cạc chè tiãu ny cn dng âãø âạnh giạ cạc quạ trçnh phán hy cháút
hỉỵu cå chỉïa nitå, phäút pho trong ngưn nỉåïc.
- Cạc chè tiãu täøng lỉåüng múi: clorua (Cl
-
) cọ thãø dng âạnh giạ mỉïc
âäü nhiãùm báøn do nỉåïc thi cäng nghiãûp .
- Cạc chè tiãu dáưu måỵ, hm lỉåüng cạc múi kim loải nàûng, cạc cháút
phọng xả... âạnh giạ âäü nhiãùm báøn ca cạc loải nỉåïc thi khạc nhau.
• Cạc chè tiãu sinh váût :
- Täøng säú vi trng hiãúu khê cọ trong mäüt lêt nỉåïc biãøu thë âäü báøn ca
nỉåïc vãư màût vi trng.

- Täøng säú vi trng k khê âạnh giạ mỉïc âäüû nhiãùm báøn cạc cháút hỉỵu cå
ngưn gäúc phãú thi sinh hoảt.

= 75 =