Luận án Tiến sĩ Lịch sử: Hoạt động của các đoàn chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào từ năm 1959 đến năm 1975

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

LÊ VĂN PHONG

HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC ĐOÀN CHUYÊN GIA
QUÂN SỰ VIỆT NAM TẠI LÀO
TỪ NĂM 1959 ĐẾN NĂM 1975
Ngành: Lịch sử Việt Nam
Mã số: 92 29 013

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS TRẦN ĐỨC CƯỜNG

HÀ NỘI - 2021


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi, các tài liệu, số
liệu được sử dụng trong luận án là trung thực, có nguồn gốc và được trích dẫn rõ
ràng theo quy định. Những kết luận của luận án chưa được công bố trong bất kỳ
cơng trình khoa học nào khác.
Tác giả

Lê Văn Phong


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .............................................................................................................................. 1
Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ
TÀI LUẬN ÁN .................................................................................................................... 7
1.1. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án ..............................................7
1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam .....................................................................7
1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngồi ................................................................20
1.2. Những vấn đề liên quan đến đề tài đã được các công trình nghiên cứu, làm rõ 26
1.3. Những vấn đề luận án tập trung nghiên cứu, giải quyết ....................................28
* Tiểu kết chương 1 .................................................................................................29
Chương 2. HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC ĐOÀN CHUYÊN GIA QUÂN SỰ VIỆT
NAM TẠI LÀO TỪ NĂM 1959 ĐẾN NĂM 1968 ......................................................31
2.1. Những yếu tố tác động đến hoạt động của các đoàn chuyên gia quân sự Việt
Nam tại Lào (1959-1968) ..........................................................................................31
2.1.1. Truyền thống đoàn kết chiến đấu đặc biệt Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam
trước năm 1959 .........................................................................................................31
2.1.2. Tình hình quốc tế, khu vực ..............................................................................34
2.1.3. Âm mưu của Mỹ đối với Lào và Việt Nam ......................................................36
2.1.4. Chủ trương của Đảng Lao động Việt Nam và Đảng Nhân dân Lào về tăng
cường đoàn kết chiến đấu Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam .....................................38
2.1.5. Đặc điểm về địa lý, lịch sử, văn hóa, xã hội Lào ............................................40
2.2. Góp phần giúp cách mạng Lào đánh thắng chiến lược “chiến tranh đặc biệt”
của đế quốc Mỹ (1959-1968) ....................................................................................42
2.2.1. Sự ra đời, phát triển của các đoàn chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào ............42
2.2.2. Góp phần giúp cách mạng Lào xây dựng và phát triển lực lượng vũ trang ............55
2.2.3. Góp phần giúp cách mạng Lào xây dựng thế trận chiến tranh nhân dân đánh
thắng chiến lược “chiến tranh đặc biệt” của đế quốc Mỹ ...........................................69
* Tiểu kết chương 2 ..................................................................................................79


Chương 3. HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC ĐOÀN CHUYÊN GIA QUÂN SỰ VIỆT

NAM TẠI LÀO TỪ NĂM 1969 ĐẾN NĂM 1975 ......................................................81
3.1. Những yếu tố mới tác động đến hoạt động của các đoàn chuyên gia quân sự Việt
Nam tại Lào (1969-1975) ...........................................................................................81
3.1.1. Tình hình quốc tế, khu vực ................................................................................81
3.1.2. Âm mưu mới của Mỹ đối với Lào và Việt Nam ..................................................82
3.1.3. Chủ trương của Đảng Lao động Việt Nam và Đảng Nhân dân Cách mạng
Lào về tăng cường đoàn kết chiến đấu Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam .................84
3.2. Góp phần giúp cách mạng Lào đánh thắng chiến lược “chiến tranh đặc biệt tăng
cường”, kết thúc cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1969-1975)........................86
3.2.1. Các đoàn chuyên gia quân sự Việt Nam tiếp tục xây dựng, củng cố trong giai
đoạn mới ....................................................................................................................86
3.2.2. Góp phần giúp cách mạng Lào nâng cao chất lượng lực lượng vũ trang về
mọi mặt ......................................................................................................................97
3.2.3. Góp phần giúp cách mạng Lào đẩy mạnh chiến tranh nhân dân đánh thắng
chiến lược “chiến tranh đặc biệt tăng cường”, kết thúc cuộc kháng chiến chống Mỹ,
cứu nước ..................................................................................................................108
* Tiểu kết chương 3 ...............................................................................................122
Chương 4. MỘT SỐ NHẬN XÉT VÀ KINH NGHIỆM .........................................124
4.1. Kết quả .............................................................................................................124
4.2. Hạn chế.............................................................................................................136
4.3. Đặc điểm ..........................................................................................................142
4.4. Một số kinh nghiệm .........................................................................................152
* Tiểu kết chương 4 ...............................................................................................165
KẾT LUẬN .....................................................................................................................166
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ .......................171
ĐÃ CƠNG BỐ CĨ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN...................................171
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................172


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

STT

Chữ viết đầy đủ

Chữ viết tắt

1

Chính trị quốc gia

CTQG

2

Khoa học xã hội

KHXH

3

Nhà xuất bản

Nxb

4

Quân đội nhân dân

QĐND

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Tình đồn kết chiến đấu Việt Nam - Lào hình thành từ rất sớm, được Chủ tịch
Hồ Chí Minh, Chủ tịch Cay-xỏn Phơm-vi-hản, Chủ tịch Xu-pha-nu-vơng đặt nền
móng, được các thế hệ lãnh đạo hai Đảng, hai Nhà nước và nhân dân hai nước dày
công vun đắp, phát triển tới đỉnh cao trong năm đấu tranh giải phóng dân tộc.
Bước vào cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, phát huy thành tích, kết
quả của quân tình nguyện Việt Nam trong kháng chiến chống Pháp (1945-1954) và
lực lượng cố vấn quân sự những năm đầu chống Mỹ (1954-1958), năm 1959, trên
cơ sở thỏa thuận cấp cao giữa cách mạng hai nước Việt Nam - Lào, Tổng Quân ủy
và Bộ Quốc phòng Việt Nam quyết định thành lập Đoàn chuyên gia quân sự 959
thực hiện nhiệm vụ quốc tế tại Lào. Tiếp đó, đáp ứng yêu cầu phát triển liên minh
chiến đấu Việt Nam - Lào lên tầm cao mới và theo yêu cầu của cách mạng Lào,
Đoàn chuyên gia quân sự 463 (4/1963), Đoàn chuyên gia quân sự và quân tình
nguyện 565 (5/1965)1 lần lượt được thành lập, được cử sang hoạt động tại Lào.
Cùng với lực lượng qn tình nguyện, các đồn chun gia quân sự Việt Nam
tại Lào là một trong những lực lượng đặc biệt của Quân đội Nhân dân Việt Nam.
Trong suốt những tháng năm chiến đấu chống thù chung, quán triệt chủ trương,
đường lối đoàn kết quốc tế của Đảng và phương châm chiến lược “Giúp bạn là mình
tự giúp mình” của Chủ tịch Hồ Chí Minh, các đồn chuyên gia quân sự Việt Nam
luôn nêu cao tinh thần quốc tế vơ sản trong sáng, vượt qua mọi khó khăn, gian khổ,
đã cùng quân đội và nhân dân Lào chiến đấu, chiến thắng, lập nhiều chiến cơng hiển
hách, góp phần hoàn thành cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở Lào và tác
động tích cực đối với cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân Việt Nam
và nhân dân Campuchia.
Đi đôi với nhiệm vụ giúp cách mạng Lào xây dựng, tổ chức lực lượng vũ
trang về mọi mặt, các đoàn chuyên gia quân sự Việt Nam đã giúp cách mạng Lào
xây dựng, phát triển chiến tranh nhân dân chống lại các chiến lược chiến tranh của

Mỹ và tay sai; đồng thời, tham mưu, đề xuất với cách mạng Lào phối hợp với cách
mạng Việt Nam chống thù chung. Chính nhờ sự giúp đỡ tận tình, hiệu quả của các
đoàn chuyên gia quân sự Việt Nam, cách mạng Lào đã có một lực lượng vũ trang
vững mạnh, một thế trận chiến tranh nhân dân vững chắc, phù hợp điều kiện thực tế

1

Năm 1968 đổi tên thành Đoàn chuyên gia quân sự 565.

1


của cách mạng Lào trong thế chiến lược chung của cách mạng ba nước Đông
Dương chống đế quốc Mỹ xâm lược.
Có thể nói, sự phối hợp chiến đấu giữa lực lượng vũ trang cách mạng Lào với
các đoàn chuyên gia quân sự Việt Nam là tài sản vô giá của mối quan hệ đặc biệt.
Tuy nhiên cho đến nay, trong các cơng trình nghiên cứu đã cơng bố, vị trí, vai trị và
những đóng góp của các đồn chun gia quân sự Việt Nam hoạt động tại Lào từ
năm 1959 đến năm 1975 chưa được thể hiện một cách hệ thống trong bất kỳ cơng
trình nghiên cứu riêng nào. Từ thực tiễn này, chúng tôi cho rằng, đi sâu nghiên cứu,
làm rõ q trình hoạt động của các đồn chun gia quân sự Việt Nam tại Lào trong
cuộc kháng chiến chống Mỹ là vấn đề cấp thiết. Không những thế, việc thực hiện tốt
một cơng trình như đã nêu sẽ tạo cơ sở để thực hiện tốt hơn chế độ, chính sách đối
với các cựu chuyên gia quân sự, đồng thời qua đó đúc kết một số kinh nghiệm đối với
các đoàn chuyên gia quân sự sang giúp Quân đội Nhân dân Lào trong giai đoạn hiện
nay ngày càng hiệu quả, góp phần thắt chặt hơn nữa tình đồn kết chiến đấu đặc biệt
giữa quân đội hai nước Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam.
Ngồi tính cấp thiết trên, trong giai đoạn hiện nay, tình hình quốc tế, khu vực
và trong nước có những diễn biến phức tạp, khó lường. Bên cạnh sự chống phá về
nhiều mặt của kẻ thù, tình đồn kết chiến đấu Việt Nam - Lào trong những năm

kháng chiến trước đây đã bị xuyên tạc, đặc biệt trong việc Đảng, Nhà nước và Quân
đội Nhân dân Việt Nam cử các đoàn chuyên gia quân sự và quân tình nguyện sang
giúp đỡ cách mạng Lào. Do đó, việc làm rõ sự giúp đỡ vơ tư, trong sáng trên tinh
thần quốc tế vô sản cao cả của các đoàn chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào từ năm
1959 đến năm 1975 là đặc biệt quan trọng, cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn vững
chắc để bảo vệ thành quả cách mạng cũng như liên minh chiến đấu Việt Nam - Lào
đã giành được, từ đó xây dựng, phát triển lên một tầm cao mới, phù hợp với nguyện
vọng chính đáng của quân đội và nhân dân hai nước.
Với ý nghĩa khoa học và thực tiễn đó, tơi quyết định chọn “Hoạt động của
các đồn chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào từ năm 1959 đến năm 1975” làm
đề tài nghiên cứu cho Luận án Tiến sĩ của mình.
2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
Dựng lại và làm rõ quá trình hoạt động của các đồn chun gia qn sự Việt
Nam tại Lào từ năm 1959 đến năm 1975, từ đó rút ra những kinh nghiệm vận dụng
cho hiện nay.

2


2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Một là, tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài.
Hai là, làm rõ những yếu tố tác động tới hoạt động của các đoàn chuyên gia
quân sự Việt Nam tại Lào từ năm 1959 đến năm 1975.
Ba là, làm rõ sự ra đời, xây dựng, phát triển các đoàn chuyên gia quân sự về
mọi mặt và q trình hoạt động của các đồn chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào
từ năm 1959 đến năm 1975, qua hai giai đoạn: 1959-1968 (góp phần giúp cách
mạng Lào đánh thắng chiến lược “chiến tranh đặc biệt”) và 1969-1975 (góp phần
giúp cách mạng Lào đánh thắng chiến lược “chiến tranh đặc biệt tăng cường”, kết
thúc cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước).

Bốn là, rút ra nhận xét và đúc kết một số kinh nghiệm từ quá trình hoạt động
của các đồn chun gia qn sự Việt Nam tại Lào từ năm 1959 đến năm 1975.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quá trình hoạt động của các đoàn
chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào từ năm 1959 đến năm 1975.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Về thời gian: Từ năm 1959 đến năm 1975. Năm 1959 là năm đoàn chuyên
gia quân sự đầu tiên được thành lập sang hoạt động tại Lào; năm 1975 là năm cách
mạng Lào giành thắng lợi hoàn toàn đánh dấu bằng sự ra đời của nước Cộng hòa Dân
chủ Nhân dân Lào (2/12/1975). Đây cũng là năm đoàn chuyên gia quân sự cuối cùng
giúp cách mạng Lào kháng chiến chống Mỹ kết thúc thắng lợi nhiệm vụ rút về nước.
Về không gian: Đề tài giới hạn không gian chủ yếu trên đất Lào và có sự liên hệ
chặt chẽ với cách mạng Việt Nam. Bởi quá trình hoạt động của các đoàn chuyên gia
quân sự Việt Nam trên đất Lào vừa là thực hiện nhiệm vụ quốc tế, vừa thực hiện nhiệm
vụ đấu tranh giải phóng dân tộc.
Về nội dung nghiên cứu: Làm rõ cơ cấu tổ chức, quá trình hoạt động và
những đóng góp cụ thể của các đồn chuyên gia quân sự Việt Nam đối với cách
mạng Lào trên một số lĩnh vực chủ yếu; đánh giá kết quả, hạn chế, từ đó nêu lên
một số đặc điểm và đúc kết một số kinh nghiệm từ quá trình hoạt động của các đoàn
chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào trong những năm 1959-1975.

3


4. Nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu
4.1. Nguồn tài liệu
Để thực hiện đề tài này, chúng tôi sưu tầm, hệ thống hóa và thẩm định độ
chính xác những tài liệu tổng kết về các đoàn chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào
thời kỳ chống Mỹ; hồi ký của các vị lãnh đạo Lào và của cựu chuyên gia qn sự

Việt Nam; tham khảo các cơng trình biên soạn về lịch sử cách mạng Việt Nam, lịch
sử cách mạng Lào và lịch sử quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam. Các
tài liệu này hiện được lưu trữ tại Thư viện Quân đội, Thư viện Quốc gia, Thư viện
Viện Lịch sử quân sự Việt Nam, Viện Lịch sử Đảng (Học viện Chính trị quốc gia
Hồ Chí Minh), Viện Sử học, Viện Nghiên cứu Đơng Nam Á (Viện Hàn lâm Khoa
học xã hội Việt Nam). Đặc biệt là nguồn tài liệu lưu trữ ở Trung tâm lưu trữ Bộ
Quốc phòng (K4), Cục Lưu trữ Văn phòng Trung ương Đảng,v.v…
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp luận: Dựa trên quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng
Hồ Chí Minh và chủ trương, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về đoàn kết
quốc tế, về liên minh chiến đấu Việt Nam - Lào, về chiến tranh nhân dân, về xây
dựng hậu phương và quân đội làm cơ sở cho việc nghiên cứu đề tài luận án.
Phương pháp nghiên cứu: Nhằm đạt được mục đích đề ra, nghiên cứu sinh
vận dụng phương pháp liên ngành, trong đó phương pháp chủ yếu được sử dụng là
phương pháp lịch sử kết hợp với phương pháp lôgic; bên cạnh đó là phương pháp so
sánh, phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp chuyên gia,v.v... Phương
pháp thống kê cũng được nghiên cứu sinh sử dụng để làm rõ những nội dung nghiên
cứu đề tài luận án đặt ra.
Phương pháp lịch sử kết hợp với phương pháp lôgic là hai phương pháp chính
được sử dụng trong q trình thực hiện đề tài nhằm làm rõ những yếu tố tác động, q
trình ra đời và phát triển của các đồn chun gia quân sự Việt Nam tại Lào cũng như
những đóng góp chủ yếu của lực lượng này đối với cách mạng Lào và sự tác động trở
lại đối với cách mạng Việt Nam những năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.
Phương pháp so sánh: Được sử dụng để so sánh hoạt động của các đoàn
chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào giữa hai giai đoạn 1959-1968, 1969-1975 và
với lực lượng cố vấn quân sự trước năm 1959 cũng như với các đoàn chuyên gia
quân sự Việt Nam sau năm 1975, từ đó tìm ra những điểm giống và khác nhau về
vai trò, nhiệm vụ của chuyên gia quân sự trong mỗi thời kỳ, đồng thời giúp người

4

nghiên cứu có cái nhìn khách quan, để qua đó đánh giá toàn diện về lực lượng
chuyên gia quân sự trong khoảng thời gian đề tài nghiên cứu.
Phương pháp phân tích và tổng hợp: Các thơng tin thu thập được từ các kho
lưu trữ (chủ yếu là tài liệu gốc) kết hợp với nguồn tài liệu thứ cấp sẽ được thẩm định
một cách nghiêm túc, phân tích, đánh giá khách quan, sau đó tổng hợp thành nguồn
tư liệu chính thức phục vụ đề tài. Những kết luận, nhận xét, đánh giá sẽ được xây
dựng dựa trên sự phân tích và tổng hợp các sự kiện lịch sử tiêu biểu.
Phương pháp thống kê: Được sử dụng để làm rõ thành tích của các đoàn
chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào trên những mặt chủ yếu. Phương pháp này
cũng được sử dụng để thống kê tổ chức lực lượng của các đoàn chuyên gia quân sự
Việt Nam tại Lào trong mỗi thời kỳ.
Phương pháp chuyên gia: Được sử dụng trong quá trình thực hiện luận án
nhằm tranh thủ ý kiến đóng góp của những nhà nghiên cứu chuyên sâu về chủ đề này.
Về hướng tiếp cận: Nghiên cứu hoạt động của các đoàn chuyên gia quân sự
Việt Nam tại Lào từ năm 1959 đến năm 1975 đề tài tiếp cận dưới góc độ lịch sử
quan hệ quốc tế, lịch sử quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, lịch sử liên minh chiến
đấu Việt Nam - Lào, lịch sử quân sự Việt Nam và lịch sử tổ chức quân sự (quá trình
xây dựng, phát triển các đồn chun gia qn sự).
5. Đóng góp của đề tài
Cung cấp hệ thống tư liệu, tài liệu khai thác từ nhiều nơi, nhiều nguồn khác
nhau, đặc biệt là hệ thống tư liệu gốc khai thác tại các trung tâm lưu trữ của Nhà
nước và Bộ Quốc phịng liên quan đến hoạt động của các đồn chuyên gia quân sự
Việt Nam tại Lào từ năm 1959 đến năm 1975.
Phục dựng lại hoạt động của các đoàn chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào
từ năm 1959 đến năm 1975, qua hai giai đoạn: 1959-1968 và 1969-1975.
Góp thêm nhận xét về quá trình hoạt động của các đoàn chuyên gia quân sự
Việt Nam tại Lào trên cả hai phương diện kết quả đạt được và những hạn chế còn
tồn tại, làm rõ nguyên nhân của những kết quả và hạn chế đó, từ đó chỉ rõ đặc điểm,

tính chất hoạt động của các đồn chun gia qn sự từ năm 1959 đến năm 1975.
Đúc kết một số kinh nghiệm chủ yếu từ quá trình hoạt động của các đoàn
chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào từ năm 1959 đến năm 1975.

5


6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
6.1. Ý nghĩa lý luận
Luận án góp phần tổng kết quá trình thực hiện nhiệm vụ quốc tế của Quân
đội Nhân dân Việt Nam với thực tế là hoạt động của các đoàn chuyên gia quân sự
Việt Nam tại Lào từ năm 1959 đến năm 1975.
Kết quả nghiên cứu của luận án cung cấp thêm những luận cứ khoa học cho
việc bổ sung, tìm ra những giải pháp phù hợp để nâng cao chất lượng hoạt động của
các đoàn chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào trong thời gian tới.
Cung cấp cơ sở lý luận để phản bác lại những luận điệu xuyên tạc về quan hệ
đặc biệt Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam và việc Đảng, Nhà nước, Quân đội Nhân
dân Việt Nam cử các đoàn chuyên gia quân sự Việt Nam sang hoạt động tại Lào.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Luận án là nguồn tài liệu tham khảo quan trọng đối với Quân ủy Trung ương,
Bộ Quốc phòng và các cơ quan, đơn vị trong Quân đội Nhân dân Việt Nam để xây
dựng, củng cố tình đoàn kết chiến đấu đặc biệt Việt Nam - Lào thời kỳ mới.
Thực hiện thành công luận án là cơ sở để thực hiện tốt hơn chế độ, chính
sách đối với các cựu chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào.
Luận án có ý nghĩa quan trọng đối với việc tuyên truyền, nghiên cứu, giảng
dạy lịch sử quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, lịch sử liên minh chiến đấu Việt Nam Lào và lịch sử tổ chức quân sự Việt Nam thời kỳ hiện đại.
7. Bố cục của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án
được kết cấu thành 4 chương:
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án

Chương 2: Hoạt động của các đoàn chuyên gia quân sự Việt Nam tại
Lào từ năm 1959 đến năm 1968
Chương 3: Hoạt động của các đoàn chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào
từ năm 1969 đến năm 1975
Chương 4: Một số nhận xét và kinh nghiệm

6


Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.1. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án
1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam
* Nhóm cơng trình nghiên cứu về mối quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, Lào Việt Nam
Quan hệ Việt - Lào, Lào - Việt, Nxb CTQG, Hà Nội, 1993, là một trong những
cuốn sách đầu tiên nghiên cứu về quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào. Tuy chỉ là kỷ
yếu hội thảo khoa học, nhưng ở thời điểm đó, quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào đã
được nhắc đến là một biểu tượng tốt đẹp trong lịch sử thế giới đương đại. Kết quả
cuộc hội thảo góp phần làm sâu sắc quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào trên tất cả các
lĩnh vực như kinh tế, văn hóa, xã hội, chính trị... Đặc biệt, cuốn sách có nhiều bài
viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh với quan hệ đặc biệt Việt - Lào; về liên minh chiến
đấu giữa hai dân tộc và về quân tình nguyện Việt Nam tại Lào... Do đó, cuốn sách
có giá trị to lớn trong việc cung cấp những tư liệu cho nghiên cứu sinh trong quá
trình thực hiện luận án.
Tiếp đó là tác giả Hồi Ngun với cuốn Lào - Đất nước con người, Nxb
Thuận Hóa, 1997, đã giới thiệu đất nước Lào tươi đẹp với nguồn tài nguyên phong
phú, đa dạng. Cùng với đó, tác giả giới thiệu những nét lớn về lịch sử Lào qua các
thời kỳ như: Thời kỳ tiền sử; Phạ Ngừm với việc thành lập Vương quốc Lạn Xạng;
những triều đại tiếp sau Phạ Ngừm; nước Lào bị chia cắt dẫn đến sự xâm lược của

phong kiến Xiêm; thực dân Pháp xâm lược Lào và cuộc đấu tranh của nhân dân Lào
chống Pháp xâm lược, và cuối cùng tác giả viết về đế quốc Mỹ thế chân Pháp xâm
lược Lào. Khi mô tả về 20 năm đấu tranh của nhân dân Lào chống đế quốc Mỹ xâm
lược và giành thắng lợi vĩ đại (1955-1975), cuốn sách dành nhiều trang viết về mối
quan hệ đoàn kết giữa hai nước Lào - Việt Nam trên các mặt, đặc biệt là trong đấu
tranh quân sự, dẫn tới thắng lợi hoàn toàn của cách mạng Lào vào năm 1975.
Cũng trong năm 1997, Viện Nghiên cứu Đông Nam Á thuộc Trung tâm
Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia hồn thành cơng trình Lịch sử Lào, được
Nxb KHXH ấn hành. Đây là một trong những cuốn sách đầu tiên nghiên cứu cơ bản
về lịch sử Lào, gồm bốn phần chính: Phần thứ nhất - Từ những di tích văn minh thời
tiền sử và sở sử đến sự hình thành các mường cổ đại trên đất nước Lào; Phần thứ hai

7


- Vương quốc Lào - Lạn Xạng thời kỳ xây dựng và bảo vệ đất nước; Phần thứ ba Nước Lào trong thời kỳ thuộc Pháp (1893-1954); Phần thứ tư - Cuộc đấu tranh của
nhân dân Lào chống chủ nghĩa thực dân mới của Mỹ dưới sự lãnh đạo của Đảng
Nhân dân Cách mạng Lào, thắng lợi vĩ đại năm 1975. Cuốn sách dành nhiều trang
viết về mối quan hệ Việt Nam - Lào qua các thời kỳ lịch sử, đặc biệt là trong thời kỳ
chống Mỹ, liên minh chiến đấu giữa hai nước được cuốn sách mô tả phát triển tới
đỉnh cao, trở thành nhân tố quan trọng góp phần vào thắng lợi của cách mạng Lào.
Năm 2006, Nxb CTQG ấn hành cuốn Lịch sử Lào hiện đại, Tập II, của nhóm
tác giả Nguyễn Hùng Phi và Bua-si Cha-lơn-súc, nêu bật sự phát triển của cách mạng
Lào qua các giai đọan: 1954-1975 và 1975-2000. Trong đó, cuốn sách dành phần chủ
yếu viết về cuộc kháng chiến chống Mỹ của nhân dân Lào, nêu bật đường lối lãnh
đạo đúng đắn của Đảng Nhân dân Cách mạng Lào, tinh thần đoàn kết của nhân dân
Lào, đặc biệt là tinh thần đoàn kết với nhân dân Việt Nam về mọi mặt chống Mỹ xâm
lược và tay sai.
Năm 2007, Nxb CTQG ấn hành cuốn Quan hệ đặc biệt, hợp tác toàn diện
Việt Nam - Lào trong giai đoạn 1954-2000 của tác giả Lê Đình Chỉnh, khơng chỉ

cung cấp cho người đọc cái nhìn tổng quát về lịch sử của nhân dân hai nước Việt Lào trong cuộc đấu tranh vì độc lập tự do - giai đoạn 1954-1975, mà còn giúp người
đọc hiểu được quá trình đổi mới (1986-2000) cùng những thành tựu đạt được của
hai nước trên nhiều lĩnh vực. Đáng lưu ý, trong các Chương 1, 2 và 3, tác giả đã nêu
bật tình đồn kết chiến đấu giữa qn dân hai nước chống Mỹ xâm lược và kết quả
của tình đồn kết chiến đấu giành được là giải phóng hồn đất nước, hoàn thành
cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân của hai dân tộc Việt - Lào.
Trong mối quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, đường Trường Sơn - đường Hồ
Chí Minh là một biểu tượng sinh động. Với ý nghĩa đó, năm 2007, bài viết Đường
Hồ Chí Minh - Biểu tượng của tình đồn kết đặc biệt Việt Nam - Lào trong cuộc
kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của tác giả Nguyễn Văn Nhật, Tạp chí Nghiên
cứu Lịch sử, số 7 (tr.3-9), đã làm rõ quá trình ra đời, xây dựng và phát triển của
đường Hồ Chí Minh, đặc biệt là q trình đường Hồ Chí Minh lật cánh sang phía
Tây Trường Sơn chạy trên đất Lào, được quân dân Lào hết lòng ủng hộ, giúp đỡ
phát triển tuyến đường, góp phần vào thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ của
nhân dân Việt Nam cũng như của nhân dân Lào anh em.

8


Năm 2012, Nxb Thanh Hóa ấn hành cuốn Thanh Hóa với cách mạng Lào và
tỉnh Hủa Phăn (1930-2010), đã đề cập mối quan hệ toàn diện giữa hai tỉnh qua các
thời kỳ lịch sử: Thanh Hóa - Hủa Phăn trong lịch sử đấu tranh xây dựng và bảo vệ
quê hương, đất nước; Thanh Hóa góp phần xây dựng Đảng bộ Lào và phong trào
đấu tranh tiến tới Cách mạng Tháng Tám năm 1945 (1930-1945); Thanh Hóa thực
hiện vai trị căn cứ hậu phương với cách mạng Lào trong kháng chiến chống thực
dân Pháp (1945-1954); Thanh Hóa thực hiện vai trị căn cứ hậu phương với cách
mạng Lào trong kháng chiến chống Mỹ (1954-1975); Thanh Hóa - Hủa Phăn hợp
tác, phát triển tồn diện (1975-1995); Thanh Hóa - Hủa Phăn hợp tác phát triển
tồn diện trong thời kỳ cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa (1996-2010). Đặc biệt, trong
cơng trình này, khi mơ tả về vai trị căn cứ hậu phương với cách mạng Lào trong

kháng chiến chống Mỹ (1954-1975) cho chúng ta thấy một góc nhìn mới về mối
quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào những năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.
Tiếp tục khai thác các sự kiện lịch sử ở một địa phương, một khu vực riêng
lẻ trong mối quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, Kỷ yếu hội thảo quốc tế Các sự kiện
lịch sử Trung Lào trong quan hệ đặc biệt Việt - Lào, Quảng Trị (9/2009) đã cung
cấp nhiều bài viết có giá trị như: Sự đồng tâm, hiệp lực giữa Đảng Nhân dân Cách
mạng Lào và Đảng Lao động Việt Nam trong bước khởi đầu xác định phương pháp
đấu tranh chống đế quốc Mỹ của tác giả Trịnh Nhu; Vị trí của Trung Lào trong
chiến lược toàn Lào và mối quan hệ Lào - Việt trong kháng chiến chống Pháp và
chống Mỹ của tác giả Đức Vượng; Quan hệ Việt - Lào trên địa bàn Trung Lào nhìn
từ khía cạnh văn hóa và truyền thống đoàn kết đấu tranh trong lịch sử của tác giả
Phạm Văn Linh; Vị trí, vai trị của các sự kiện Trung Lào và những đóng góp của
quân dân Quân khu 4 trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ (19451975) của tác giả Mai Quang Phấn..., một lần nữa cho thấy mối quan hệ khăng khít
giữa Trung Lào với các tỉnh miền Trung của Việt Nam trong tổng thể mối quan hệ
đặc biệt Việt Nam - Lào.
Nổi bật trong nhóm cơng trình nghiên cứu về mối quan hệ đặc biệt Việt Nam
- Lào phải kể đến: Đảng Nhân dân Cách mạng Lào - Đảng Cộng sản Việt Nam,
Lịch sử quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam (1930-2007), Nxb CTQG,
Hà Nội, 2011. Đây là sản phẩm chính trong dự án nghiên cứu quan hệ đặc biệt Việt
Nam - Lào, Lào - Việt Nam. Cơng trình dày 914 trang, là kết quả sau nhiều năm
nghiên cứu của những nhà khoa học Việt Nam và Lào với: Phần thứ nhất, Dưới sự

9


lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, nhân dân hai nước Việt Nam và Lào
phát huy truyền thống đặc biệt, đấu tranh giành độc lập, tự do (1930-1945); Phần
thứ hai, liên minh Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam chiến đấu chống thực dân Pháp
và đế quốc Mỹ xâm lược (1945-1975); Phần thứ ba, quan hệ đoàn kết đặc biệt, hợp
tác toàn diện Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam từ năm 1976 đến 2007; Phần thứ tư,

thành quả, bài học và triển vọng. Trong phần thứ hai, cơng trình nêu bật quan hệ
hai nước trên tất cả các lĩnh vực từ chính trị, kinh tế, đến văn hóa, xã hội, đặc biệt là
trong liên minh chiến đấu chống kẻ thù chung. Theo đó, bên cạnh lực lượng qn
tình nguyện, một số đồn chun gia qn sự Việt Nam tại Lào đã được cơng trình
đề cập là một nhân tố quan trọng góp phần xây dựng liên minh chiến đấu Việt Nam
- Lào, Lào - Việt Nam.
Năm 2012, tác giả Đàm Đức Vượng với cuốn Cay-xỏn Phôm-vi-hản - Tiểu
sử và sự nghiệp, Nxb CTQG, Hà Nội, đã khái quát cuộc đời và quá trình hoạt động
cách mạng của Tổng Bí thư Cay-xỏn Phơm-vi-hản từ tuổi ấu thơ đến năm 1992 với
các giai đoạn: Tuổi trẻ chí lớn (1920-1945); Tham gia cuộc vận động giải phóng
dân tộc (1945-1946); Những năm kháng chiến chống Pháp xâm lược Lào (19461954); Cùng Trung ương Đảng lãnh đạo cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước
(1955-1975); Cùng Trung ương Đảng lãnh đạo công cuộc bảo vệ và xây dựng đất
nước (1975-1992) và cuối cùng viết về Tổng Bí thư Cay-xỏn Phơm-vi-hản sống mãi
trong lịng nhân dân Lào. Có thể nói, trong tổng thể mối quan hệ đặc biệt Việt Nam
- Lào, Lào - Việt Nam, Tổng Bí thư Cay-xỏn Phơm-vi-hản là biểu tượng của mối
quan hệ đặc biệt ấy và luôn dành nhiều tình cảm sâu đậm với quân tình nguyện và
chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào.
Đối với Viện Lịch sử quân sự Việt Nam, đã nghiên cứu và xuất bản nhiều
cơng trình có giá trị như: Lịch sử kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954-1975), 9
tập, Nxb CTQG, Hà Nội, 2013; Lịch sử quân sự Việt Nam, Tập 11 - Cuộc kháng
chiến chống Mỹ, cứu nước (1954-1975), Nxb CTQG, Hà Nội, 2005; Lịch sử quân
sự Việt Nam, Tập 12 - Những nhân tố hợp thành sức mạnh Việt Nam thắng Mỹ, Nxb
CTQG, Hà Nội, 2011. Cùng với đó phải kể đến Ban chỉ đạo tổng kết chiến tranh
trực thuộc Bộ Chính trị, Tổng kết cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước - Thắng lợi
và bài học, Nxb CTQG, Hà Nội, 2015... Đây là những cơng trình khơng chỉ nêu bật
cuộc kháng chiến chống Mỹ của nhân dân Việt Nam qua các giai đoạn; nêu bật
đường lối kháng chiến đúng đắn, sáng tạo của Đảng cùng tinh thần đại đoàn kết

10

tồn dân chống Mỹ xâm lược, mà trong các cơng trình trên đã đề cập sâu sắc sự ủng
hộ, giúp đỡ to lớn của bè bạn quốc tế đối với cuộc kháng chiến chống Mỹ của nhân
dân Việt Nam; đặc biệt, tình đồn kết chiến đấu giữa nhân dân ba nước Việt Nam Lào - Campuchia được nhắc đến là một nhân tố quan trọng dẫn đến thắng lợi của
cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân Việt Nam nói riêng và nhân
dân ba nước Đơng Dương nói chung.
Cùng với Viện Lịch sử quân sự Việt Nam, sau nhiều năm nghiên cứu, bộ
Lịch sử Việt Nam do Viện Sử học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam thực
hiện đã hoàn thành, được Nxb KHXH xuất bản trong các năm 2013, 2014, tái bản
năm 2017, trong đó Lịch sử Việt Nam Tập 12, Lịch sử Việt Nam Tập 13 viết về giai
đoạn 1954-1975, đã phản ánh sự phát triển đầy đủ của cách mạng Việt Nam từ
chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, ngoại giao, trong đó cuộc kháng chiến chống Mỹ
của nhân dân Việt Nam là một nét đậm trong giai đoạn lịch sử này, đề cập sự phối
hợp chiến đấu giữa cách mạng ba nước Đơng Dương nói chung và cách mạng hai
nước Việt Nam - Lào nói riêng, đặc biệt là sự phối hợp giữa quân đội hai nước trong
tổ chức những chiến dịch lớn, tạo nước ngoặt cho cuộc kháng chiến và góp phần vào
thắng lợi của cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc của nhân dân mỗi nước.
* Nhóm cơng trình nghiên cứu về tình đồn kết chiến đấu đặc biệt Việt Nam
- Lào, Lào - Việt Nam
Đầu tiên phải kể đến Liên minh đoàn kết chiến đấu Việt Nam - Lào Campuchia, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1983, là tập bài giảng của tác giả Hồng Văn
Thái, khi đó là Đại tướng, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Thứ trưởng
Bộ Quốc phòng giảng tại lớp nghiên cứu cán bộ trung, cao cấp tổ chức tại Trường
Đảng cao cấp Nguyễn Ái Quốc, sau đó được hồn thiện và được Nxb Sự thật ấn
hành. Cuốn sách gồm hai phần: Phần thứ nhất, liên minh ba nước Việt Nam - Lào Campuchia là một tất yếu khách quan, là quy luật tồn tại và phát triển của ba dân
tộc; Phần thứ hai, củng cố và tăng cường liên minh ba nước là nhân tố bảo đảm
vững chắc cho thắng lợi của ba nước trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
xã hội chủ nghĩa. Đây là một trong những cuốn sách quan trọng về liên minh chiến
đấu giữa ba nước Đơng Dương nói chung và hai nước Việt Nam - Lào nói riêng;
khơng chỉ cung cấp tư liệu, cuốn sách cịn giúp độc giả có cái nhìn sâu sắc hơn về
đặc điểm của liên minh chiến đấu, về một số nguyên tắc chiến lược của liên minh

chiến đấu và trách nhiệm của quân đội, của nhân dân Việt Nam trong xây dựng,

11


tăng cường và củng cố liên minh chiến đấu Việt Nam - Lào - Campuchia trong thời
kỳ cách mạng mới.
Được lựa chọn làm chủ đề nghiên cứu, Luận án Phó Tiến sĩ Khoa học Lịch
sử Chiến lược chiến tranh đặc biệt tăng cường của Mỹ ở Lào và sự phá sản của nó
(1969-1975) của tác giả Hi-von Xay-kha-vong, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội I,
1990, đã trình bày âm mưu, thủ đoạn của Mỹ trong chiến lược “chiến tranh đặc biệt
tăng cường” và quá trình nhân dân Lào đấu tranh đánh thắng chiến lược chiến tranh
đó. Đặc biệt, luận án đã dành nhiều trang viết về sự phối hợp, liên minh chiến đấu
giữa Quân đội Giải phóng Nhân dân Lào với quân tình nguyện và chuyên gia quân
sự Việt Nam, đồng thời khẳng định đó là một nhân tố quan trọng dẫn tới sự phá sản
chiến lược “chiến tranh đặc biệt tăng cường” của Mỹ ở Lào giai đoạn 1969-1975.
Cuốn Tổng kết 43 năm lực lượng vũ trang Quân khu 4 làm nhiệm vụ quốc tế
ở Lào (1945-1988), Nxb QĐND, Hà Nội, 2006, là cơng trình dưới dạng tổng kết,
trình bày sự ra đời và quá trình thực hiện nhiệm vụ quốc tế tại Lào của lực lượng vũ
trang Quân khu 4 từ năm 1945 đến năm 1988, trên cơ sở đó đúc kết một số kinh
nghiệm vận dụng vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay trên địa bàn
Quân khu 4. Tuy chỉ là cuốn sách viết về lực lượng vũ trang của một quân khu trong
quá trình thực hiện nhiệm vụ quốc tế tại Lào, nhưng đã góp phần làm rõ nét hơn liên
minh chiến đấu Việt Nam - Lào trong những năm đấu tranh gian khổ.
Cũng trong năm 2006, đề tài Liên minh chiến đấu Việt - Lào trong thời kỳ
kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954-1975) - Lịch sử và kinh nghiệm của tác giả
Nguyễn Xuân Ớt, Viện Lịch sử Đảng, Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh đã
thể hiện những nội dung chủ yếu: Liên minh chiến đấu Việt - Lào trong thời kỳ đấu
tranh thực hiện Hiệp định Giơnevơ 1954, bảo vệ hai tỉnh tập kết, củng cố và phát
triển lực lượng cách mạng (1954-1959); giúp bạn trong thời kỳ chuyển hướng đấu

tranh chống chiến lược “chiến tranh đặc biệt” của đế quốc Mỹ, thực hiện hòa hợp
dân tộc (1959-1962); giúp bạn xây dựng lực lượng, phối hợp chiến đấu đánh bại
chiến lược “chiến tranh đặc biệt” của Mỹ, xây dựng vùng giải phóng (1963-1968);
liên minh chiến đấu Việt - Lào đánh thắng chiến lược “chiến tranh đặc biệt tăng
cường”, đưa cuộc kháng chiến chống Mỹ của nhân dân Lào đến thắng lợi hoàn
toàn (1969-1975). Trên cơ sở đó, đề tài rút ra một số kinh nghiệm chủ yếu của liên
minh chiến đấu Việt - Lào trong 21 năm chống Mỹ để vận dụng vào sự nghiệp xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn hiện nay. Nhìn chung, đề tài đã phục dựng

12


một cách cơ bản liên minh chiến đấu Việt - Lào những năm 1954-1975, trong đó có
đề cập đến một số hoạt động của lực lượng chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào.
Viện Khoa học xã hội Quốc gia Lào - Viện Khoa học xã hội Việt Nam, Liên
minh chiến đấu Lào - Việt Nam trên chiến trường Cánh đồng Chum - Xiêng
Khoảng, Nxb KHXH, Hà Nội, 2009, là kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế tổ chức tại
Xiêng Khoảng (10/2008) với sự tham gia của lãnh đạo Trung ương hai nước Việt
Nam và Lào, các vị lãnh đạo tỉnh Xiêng Khoảng, Nghệ An, các nhà khoa học hai
nước và một số cựu chiến binh Việt Nam và Lào từng trực tiếp tham gia chiến đấu
tại chiến trường Cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng. Cuốn sách nêu rõ tình đồn kết
chiến đấu giữa qn đội hai nước Việt - Lào trên chiến trường ác liệt nhất của cách
mạng Lào là Cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng. Đặc biệt, những bài viết như:
Chiến trường Cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng - Chân lý về liên minh chiến đấu
Lào - Việt Nam của tác giả Bu-xu Sỉ-sẳn; Chiến thắng Cánh đồng Chum - Xiêng
Khoảng - Biểu tượng sinh động của tình đồn kết chiến đấu giữa qn đội và nhân
dân hai nước Việt Nam - Lào của tác giả Nguyễn Văn Nhật; Mặt trận Cánh đồng
Chum - Xiêng Khoảng, nơi thể hiện đậm nét về tình đồn kết chiến đấu đặc biệt của
Quân đội Nhân dân Việt Nam và Quân đội Nhân dân Lào của tác giả Nguyễn Huy
Thục; Liên minh chiến đấu Việt Nam - Lào trên chiến trường Cánh đồng Chum Xiêng Khoảng - Biểu tượng sinh động của tình hữu nghị giữa nhân dân hai nước của

tác giả Trần Đức Cường; Phu Kụt anh hùng - Biểu trương của tình đồn kết chiến
đấu anh dũng của qn đội hai nước Việt Nam - Lào của tác giả Đinh Quang
Hải,v.v..., đã cung cấp cho chúng ta cái nhìn sâu sắc về liên minh chiến đấu trên một
chiến trường nóng bỏng nhất của cách mạng Lào thời kỳ chống Mỹ.
Tiếp đó phải kể đến Bộ Quốc phịng nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào Bộ Quốc phòng nước Cộng hịa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Đồn kết liên minh
chiến đấu đặc biệt giữa Quân đội hai nước Lào - Việt Nam, Việt Nam - Lào - Thực
tiễn và bài học lịch sử, Nxb CTQG, Hà Nội, 2013. Đây là kỷ yếu hội thảo khoa học
quốc tế nhân kỷ niệm 50 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao Lào - Việt Nam
(5/9/1962-5/9/2012), 35 năm ngày ký Hiệp ước Hữu nghị và Hợp tác Lào - Việt
Nam (18/7/1977-18/7/2012). Với những bài viết tiêu biểu như: Liên minh chiến đấu
đặc biệt giữa quân đội hai nước Lào - Việt Nam, Việt Nam - Lào, nhân tố quan
trọng góp phần vào thắng lợi trong sự nghiệp giải phóng đất nước và bảo vệ Tổ
quốc của hai dân tộc của Trung tướng Chăn-sạ-mỏn Chăn-nhạ-lạt; Tình đồn kết

13


chiến đấu đặc biệt giữa nhân dân và quân đội hai nước Việt Nam - Lào, Lào - Việt
Nam - Vấn đề tất yếu của lịch sử của Thượng tướng Nguyễn Thành Cung; Tình đồn
kết chiến đấu đặc biệt giữa quân đội hai nước Việt Nam - Lào trong những năm tháng
kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược - Giá trị lý luận và thực
tiễn của Trung tướng Nguyễn Quốc Thước..., đã cho thấy giá trị khoa học và thực tiễn
của liên minh chiến đấu Việt - Lào; đồng thời, giúp nghiên cứu sinh chắt lọc những sự
kiện tiêu biểu phục vụ quá trình nghiên cứu của luận án.
Cùng với những cơng trình, những cuộc hội thảo lớn, các bài viết trên các tạp
chí chuyên ngành tiếp tục làm rõ liên minh chiến đấu Việt Nam - Lào ở nhiều chiều
cạnh khác nhau như: Quan hệ đặc biệt Việt - Lào về quân sự trong kháng chiến
chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ (1945-1975) của tác giả Nguyễn Mạnh Hà,
Tạp chí Lý luận Chính trị, số 9, 2012 (tr.68-73), đã nêu bật mối quan hệ đoàn kết
chiến đấu giữa hai nước trong suốt 30 năm chiến tranh giải phóng. Trong đó nêu rõ:

Nếu trong kháng chiến chống Pháp, quân tình nguyện Việt Nam trở thành nòng cốt
trong quan hệ quân sự giữa hai bên thì trong kháng chiến chống Mỹ xuất hiện thêm
lực lượng cố vấn và chuyên gia quân sự. Tất cả những những yếu tố đó góp phần
làm cho quan hệ quân sự Việt - Lào ngày càng bền chặt.
Bài viết Đoàn kết liên minh chiến đấu đặc biệt giữa quân đội hai nước Việt
Nam - Lào trong hai cuộc kháng chiến của tác giả Trần Thị Thu Hương, Tạp chí Lịch
sử Đảng, số 2, 2014 (tr.53-58), đã làm rõ quá trình liên minh chiến đấu giữa các đơn
vị bộ đội chủ lực, quân tình nguyện, chuyên gia quân sự Việt Nam với các đơn vị
quân đội Lào chiến đấu chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, đồng thời
khẳng định: “... trong từng giai đoạn và từng thời điểm cụ thể, nắm bắt chặt chẽ tình
hình Lào đồng thời theo đề nghị của Đảng Nhân dân Cách mạng Lào, Việt Nam đã
lần lượt đưa các đoàn chuyên gia quân sự và qn tình nguyện sang phối hợp, đồn
kết, giúp đỡ quân đội và nhân dân Lào kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ thắng
lợi, đưa cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc Lào đến thắng lợi hồn tồn” [89, tr.58].
Tác giả Trần Đức Cường với bài Đoàn kết và liên minh chiến đấu Việt Nam Lào - Campuchia - Tài sản vô giá của ba dân tộc trên bán đảo Đơng Dương, Tạp
chí Lịch sử Đảng, số 1, 2015 (tr.51-55), đã khái qt tình đồn kết giữa ba dân tộc
từ thời kỳ phong kiến cho đến ngày nay. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, tác giả
nêu bật tình đồn kết chiến đấu Việt Nam - Lào - Campuchia trong các chiến dịch
lớn như: Cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng (1961), Nậm Thà 1962, Đường số 8,

14


Đường số 12 (1963), Nậm Bạc (1968), Cánh đồng Chum (1964, 1969, 1970, 1972),
Đường 9 - Nam Lào (1971)... và những chiến dịch đánh bại các cuộc hành quân của
đối phương như Chen La I (6/1970), Toàn Thắng (2/1971), Chen La II (8/1971)...,
qua đó tạo bước ngoặt cho cách mạng ba nước và là cơ sở cho liên minh chiến đấu
Việt Nam - Lào - Campuchia phát triển trong giai đoạn mới.
Cũng trong năm 2015, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ngãi phối hợp với Viện
Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tổ chức cuộc Hội thảo khoa học quốc tế Quân

tình nguyện Việt Nam ở Nam Trung Bộ làm nhiệm vụ quốc tế tại Hạ Lào và Đông
Bắc Campuchia - Vai trò và ý nghĩa lịch sử. Với 55 bản tham luận gửi tới hội thảo
đã làm sáng tỏ quá trình xây dựng, chiến đấu và trưởng thành của quân tình nguyện
Nam Trung Bộ trên chiến trường Hạ Lào và Đông Bắc Campuchia theo đường lối,
quan điểm quốc tế vơ sản của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh; tinh thần quyết
chiến, quyết thắng; ý chí, nghị lực, sức sáng tạo phi thường; sự đồng lòng, chung
sức khắc phục khó khăn, gian khổ, hy sinh của qn tình nguyện Việt Nam và sự
ủng hộ, giúp đỡ của nhân dân Hạ Lào, nhân dân Đông Bắc Campuchia đối với quân
tình nguyện trong những năm tháng kháng chiến đầy cam go thử thách của quân và
dân ba nước trên bán đảo Đông Dương. Đây là tài liệu quan trọng đối với q trình
nghiên cứu luận án, góp phần làm rõ mối quan hệ và sự hiệp đồng chặt chẽ giữa
quân tình nguyện với chuyên gia quân sự Việt Nam ở khu vực Hạ Lào.
Dưới góc độ là những chuyên khảo có thể kể đến: Hồ Khang, Kháng chiến
chống Mỹ, cứu nước (1954-1975) - Một số vấn đề quân sự, ngoại giao, Nxb
QĐND, Hà Nội, 2016. Trong cơng trình này có một số nội dung liên quan trực tiếp
đến liên minh chiến đấu Việt - Lào như: Chiến thắng Đường 9 - Nam Lào và cuộc
đấu tranh ngoại giao năm 1971; Liên quân Lào - Việt phối hợp chiến đấu trong
Chiến dịch phòng ngự Cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng (1972); Quân tình nguyện
Việt Nam sát cánh với nhân dân Lào anh em trên những chặng đường lịch sử; Lực
lượng vũ trang ba nước Đông Dương chung chiến hào chống Mỹ. Tiếp đó, năm
2017, tác giả Hồ Khang cho ra mắt cuốn Con đường kết thúc chiến tranh Việt Nam
(1954-1975), Nxb QĐND, Hà Nội, với những nội dung liên quan trực tiếp đến liên
minh chiến đấu Việt Nam - Lào như: Miền Bắc chi viện sức người, sức của cho tiền
tuyến lớn miền Nam và chiến trường Đông Dương; Xây dựng liên minh đoàn kết
chiến đấu giữa nhân dân ba nước Đơng Dương... Với cách tiếp cận đa chiều, những
cơng trình chuyên khảo của tác giả Hồ Khang cung cấp cho nghiên cứu sinh những

15

phương pháp mới khi nghiên cứu về liên minh chiến đấu Việt - Lào trong kháng
chiến chống Mỹ.
Những năm gần đây, nghiên cứu về liên minh chiến đấu Việt Nam - Lào
được đẩy mạnh với nhiều cơng trình được xuất bản như: Dương Đình Lập, Tình
đồn kết Việt Nam - Lào - Campuchia trong lịch sử, Nxb QĐND, Hà Nội, 2018.
Cuốn sách gồm ba phần: Phần thứ nhất, tình đồn kết, liên minh chiến đấu Việt
Nam - Lào - Campuchia trong lịch sử; Phần thứ hai, đoàn kết, liên minh chiến đấu
đặc biệt Việt Nam - Lào (1945-1975); Phần thứ ba, đoàn kết, liên minh chiến đấu Việt
Nam - Campuchia (1945-1954, 1970-1975 và 1978-1989); góp phần làm sáng tỏ
thêm mối quan hệ đoàn kết chiến đấu giữa nhân dân ba nước; đồng thời, góp phần
tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức cho cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang và
nhân dân, nhất là thế hệ trẻ về tình đồn kết chiến đấu của ba nước Đơng Dương.
Trên cơ sở đó, nâng cao nhận thức, ý thức giữ gìn, củng cố, vun đắp và phát triển mối
quan hệ tốt đẹp, hợp tác toàn diện giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân ba nước; đồng
thời đấu tranh chống lại những luận điệu xuyên tạc lịch sử của các thế lực thù địch,
gây chia rẽ tình đồn kết của nhân dân ba nước Việt Nam - Lào - Campuchia.
Năm 2019, tác giả Nguyễn Thị Hạnh với đề tài Đảng lãnh đạo thực hiện liên
minh chiến đấu Việt Nam - Lào chống đế quốc Mỹ xâm lược (1954-1975), bảo vệ
thành công Luận án Tiến sĩ Lịch sử tại Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân
văn, Đại học Quốc gia Hà Nội; đã làm rõ chủ trương và sự chỉ đạo của Đảng Lao
động Việt Nam trong xây dựng, phát triển liên minh chiến đấu Việt Nam - Lào từ
năm 1954 đến năm 1975; rút ra nhận xét về ưu điểm đạt được và những hạn chế, từ
đó đúc kết một số kinh nghiệm từ quá trình Đảng lãnh đạo quân dân Việt Nam thực
hiện liên minh chiến đấu Việt Nam - Lào chống đế quốc Mỹ xâm lược. Nhìn chung,
luận án này giúp nghiên cứu sinh làm rõ thêm cơ sở lý luận và thực tiễn về chủ
trương của Đảng Lao động Việt Nam tăng cường liên minh chiến đấu Việt Nam Lào chống đế quốc Mỹ xâm lược. Đó chính là một yếu tố tác động trực tiếp tới q
trình hoạt động của các đồn chun gia qn sự Việt Nam tại Lào thời kỳ chống Mỹ.
* Nhóm cơng trình nghiên cứu liên quan trực tiếp đến chuyên gia quân sự Việt
Nam tại Lào
Lịch sử quân tình nguyện và chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào trong 30

năm chiến tranh giải phóng là một bộ phận của lịch sử Quân đội Nhân dân Việt Nam,
lịch sử cách mạng Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh,

16


đồng thời là một bộ phận của lịch sử quan hệ đoàn kết hữu nghị đặc biệt giữa hai
Đảng, hai dân tộc, hai quân đội Việt Nam - Lào. Trên tinh thần đó, chiến tranh qua đi,
việc tổ chức nghiên cứu về các đoàn quân nguyện và chuyên gia quân sự được đẩy
mạnh. Công việc này lúc đầu chủ yếu do Ban liên lạc các đồn qn tình nguyện và
chun gia quân sự thực hiện với sự giúp đỡ của Viện Lịch sử quân sự Việt Nam về
mặt phương pháp, sau đó trực tiếp phối hợp với Viện Lịch sử quân sự Việt Nam tổ
chức nghiên cứu, biên soạn.
Sau cuốn Quân tình nguyện Việt Nam trên chiến trường Hạ Lào và Đông Bắc
Campuchia (1948-1954) được xuất bản năm 1998, năm 1999, cuốn Lịch sử các đồn
qn tình nguyện và chun gia quân sự Việt Nam tại Lào (1945-1975) được Nxb
QĐND ấn hành. Cuốn sách thể hiện trung thực, khách quan những năm tháng thực
hiện nhiệm vụ quốc tế trên đất bạn Lào của Đoàn cố vấn quân sự 100 và Đồn
chun gia qn sự 959. Theo tiến trình thể hiện sự ra đời và phát triển của các đoàn
cố vấn và chuyên gia quân sự, cuốn sách trình bày sự ra đời, phát triển của Đoàn cố
vấn quân sự 100 từ năm 1954 đến năm 1958. Từ năm 1959, chế độ cố vấn chuyển
sang chế độ chuyên gia quân sự - cuốn sách trình bày sự ra đời, phát triển của Đoàn
chuyên gia quân sự 959 từ năm 1959 đến năm 1975. Tuy là cơng trình đầu tiên
nghiên cứu về chuyên gia quân sự, tư liệu chủ yếu dạng hồi ký, nhân chứng là những
cựu chuyên gia quân sự kể lại, nhưng cung cấp nhiều thông tin cho tác giả trong quá
trình thực hiện đề tài nghiên cứu của luận án.
Những năm gần đây, nghiên cứu về quân tình nguyện và chuyên gia quân sự
được đẩy mạnh. Cuốn Lịch sử quân tình nguyện và chuyên gia quân sự Việt Nam tại
Lào trong cuộc kháng chiến chống Mỹ (1954-1975), Nxb QĐND, Hà Nội, 2005, đã
trình bày những mặt hoạt động chủ yếu của quân tình nguyện và chuyên gia quân sự

Việt Nam thực hiện nhiệm vụ tại Lào như: giúp tổ chức, xây dựng, phát triển lực
lượng quân sự, chính trị; cùng các đơn vị quân đội và nhân dân Lào phối hợp với các
đơn vị chủ lực Việt Nam chiến đấu, giành thắng lợi từng bước, đưa cuộc kháng chiến
chống Mỹ ở Lào đến thắng lợi hoàn toàn. Tuy nhiên, cuốn sách khơng trình bày riêng
lẻ các mặt hoạt động của chuyên gia quân sự hay quân tình nguyện mà được trình bày
tổng hợp với nhau theo tiến trình cuộc kháng chiến chống Mỹ của nhân dân Lào, và ở
một chừng mực nhất định, cuốn sách đã làm rõ mối quan hệ giữa chuyên gia quân sự với
quân tình nguyện trong quá trình thực hiện nhiệm vụ quốc tế tại Lào. Đây cũng là một
đặc điểm hoạt động nổi bật của các đoàn chuyên gia quân sự những năm 1959-1975.

17


Sau khi cuốn Lịch sử quân tình nguyện và chuyên gia quân sự Việt Nam tại
Lào trong cuộc kháng chiến chống Mỹ (1954-1975) được cơng bố, nhằm ghi lại q
trình ra đời, xây dựng và phát triển của từng đoàn quân tình nguyện và chuyên gia
quân sự riêng lẻ, trên cơ sở tư liệu của Ban liên lạc các đoàn quân tình nguyện và
chuyên gia quân sự cung cấp, Viện Lịch sử quân sự Việt Nam tiếp tục tổ chức biên
tập, nâng cao chất lượng bản thảo lịch sử một số đồn qn tình nguyện và chun
gia qn sự Việt Nam giúp cách mạng Lào trong kháng chiến chống Mỹ, lấy tên
chung “Lịch sử các Đoàn 335, 766, 866 quân tình nguyện và 463, 565 chuyên gia
quân sự Việt Nam tại Lào (1954-1975)”, Nxb QĐND, Hà Nội, 2006. Điểm đặc biệt
của cơng trình này là trình bày xun suốt từng đồn riêng lẻ qn tình nguyện và
chun gia qn sự kể từ khi ra đời cho đến kết thúc cuộc kháng chiến chống Mỹ,
khơng trình bày tổng hợp hoạt động các đồn qn tình nguyện với các đồn chun
gia qn sự theo diễn tiến của cuộc kháng chiến. Theo đó, cuốn sách đã nêu bật được
những đóng góp của quân tình nguyện và chuyên gia quân sự Việt Nam trên các chiến
trường: Thượng Lào (Đồn 335 qn tình nguyện, thành lập tháng 10/1954), Cánh
đồng Chum - Xiêng Khoảng (Đoàn 463 chuyên gia quân sự, thành lập tháng 4/1963),
Nam Lào (Đoàn 565 chuyên gia quân sự, thành lập tháng 5/1965), Sầm Nưa (Đồn 766

qn tình nguyện, thành lập tháng 7/1966), Cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng (Đồn
866 qn tình nguyện, thành lập tháng 8/1966), qua đó giúp cách mạng Lào tổ chức,
xây dựng lực lượng quân sự, chính trị, xây dựng căn cứ kháng chiến; cùng các đơn vị
quân đội và nhân dân Lào phối hợp với các đơn vị quân chủ lực Việt Nam chiến đấu,
giành thắng lợi từng bước, tiến tới thắng lợi hoàn toàn trong cuộc kháng chiến chống
Mỹ của quân và dân Lào vào năm 1975. Đây là cơng trình liên quan trực tiếp đến đề
tài, nghiên cứu sinh sẽ kế thừa, chắt lọc trong quá trình thực hiện luận án.
Khẳng định sự lãnh đạo của Đảng là nhân tố quan trọng giúp quân tình
nguyện và chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào hoàn thành thắng lợi mọi nhiệm vụ
được giao, bài viết Nắm vững đường lối của Đảng - Nguyên tắc quan trọng nhất của
quân tình nguyện và chuyên gia quân sự Việt Nam giúp Lào của Thượng tướng Phan
Trung Kiên, Tạp chí Lịch sử quân sự, số 11, 2009 (tr.7-12) một lần nữa cho chúng ta
thấy quá trình hoạt động của quân tình nguyện và chuyên gia quân sự Việt Nam tại
Lào luôn quán triệt sâu sắc đường lối đoàn kết quốc tế của Đảng và phương châm
“Giúp bạn là mình tự giúp mình” của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bởi chính nắm vững
đường lối lãnh đạo của Đảng, trong mọi hoàn cảnh, quân tình nguyện và chuyên gia

18


quân sự Việt Nam đã nỗ lực vượt qua mọi khó khăn, gian khổ, đồn kết chiến đấu
cùng qn dân Lào đánh thắng mọi kẻ thù xâm lược, góp phần thắt chặt đoàn kết liên
minh chiến đấu Việt - Lào.
Nhân kỷ niệm 60 năm ngày truyền thống quân tình nguyện và chuyên gia
quân sự Việt Nam giúp Lào (30/10/1949-30/10/2009), Viện Lịch sử quân sự Việt
Nam phối hợp với Ban liên lạc quân tình nguyện và chuyên gia quân sự Việt Nam
giúp Lào tổ chức hội thảo khoa học Quân tình nguyện và chuyên gia quân sự Việt Nam
giúp Lào - Biểu tượng tình đồn kết đặc biệt, liên minh chiến đấu Việt - Lào”. Cuốn
sách sau đó được Nxb QĐND ấn hành năm 2010. Đây là ấn phẩm có ý nghĩa quan
trọng, góp phần làm sáng tỏ đường lối đúng đắn, sáng tạo của Đảng Cộng sản Việt

Nam và Đảng Nhân dân Cách mạng Lào; tình đồn kết đặc biệt, liên minh chiến đấu
toàn diện giữa Đảng, Nhà nước, nhân dân và quân đội hai nước Việt - Lào, trong đó có
sự liên minh chiến đấu giữa qn tình nguyện và chuyên gia quân sự Việt Nam với
quân đội và nhân dân Lào. Đặc biệt, những bài viết của một số cựu chuyên gia quân sự
và quân tình nguyện Việt Nam là cơ sở quan trọng để nghiên cứu sinh đối chiếu, so
sánh với những tư liệu thu thập được nhằm làm rõ hơn vai trị cũng như những đóng
góp chủ yếu của chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lào trong những năm chống Mỹ.
Trên cương vị là cựu chuyên gia quân sự, Đại tá Nguyễn Tự Lạc công bố bài
viết Tìm hiểu về các đồn chun gia qn sự Việt Nam giúp Lào (1954-1993), Tạp
chí Lịch sử quân sự, số 1, 2012 (tr.14-20), cung cấp thêm một số tư liệu mới về
Đoàn cố vấn quân sự 100 (1954-1958), Đoàn chuyên gia quân sự 959 (1959-1975)
và Đoàn chuyên gia quân sự 576. Đây là những tư liệu quý được Đại tá Nguyễn Tự
Lạc chắp nối lại dưới dạng một bài viết của nhân chứng lịch sử từng hoạt động trên
chiến trường Lào.
Năm 2017, nhân kỷ niệm 55 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao và 40 năm
ngày ký Hiệp ước Hữu nghị và Hợp tác Việt Nam - Lào, 50 năm ngày thành lập Hội
Hữu nghị Việt Nam - Lào tỉnh Nghệ An (1967-2017), Nxb Nghệ An ấn hành cuốn
Quân tình nguyện và chuyên gia Nghệ An với cách mạng Lào (1945-2010). Đây là
cơng trình có ý nghĩa đối với luận án. Bởi trong đội ngũ chuyên gia của tỉnh Nghệ An
giúp cách mạng Lào có đủ các thành phần từ chuyên gia chính trị, kinh tế, văn hóa, xã
hội..., trong đó có một số người thuộc các đoàn chuyên gia quân sự mà đề tài luận án
nghiên cứu, góp phần làm cho q trình nghiên cứu hoạt động của các đoàn chuyên
gia quân sự Việt Nam tại Lào những năm 1959-1975 được thuận lợi.

19


1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngồi
Đầu tiên phải kể đến một số vị lãnh đạo cao cấp của cách mạng Lào, những
người có nhiều cống hiến xuất sắc đối với quân đội và nhân dân Lào cũng như mối

quan hệ đặc biệt Lào - Việt Nam, tiêu biểu như cuốn Xây dựng một nước Lào hịa
bình, độc lập và chủ nghĩa xã hội của tác giả Cay-xỏn Phôm-vi-hản, được dịch ra
tiếng Việt và được Nxb Sự thật ấn hành năm 1978. Cuốn sách tập hợp những bài
viết, bài phát biểu của Tổng Bí thư Cay-xỏn Phơm-vi-hản trong thời gian từ năm
1970 đến năm 1977. Khi đề cập đến một phần tư thế kỷ đấu tranh kiên cường của
nhân dân Lào hay trong Báo cáo chính trị trước Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc
(2/12/1975),v.v..., sau khi đề cập quá trình đấu tranh lâu dài, gian khổ của nhân dân
Lào chống Mỹ xâm lược, tác giả đã nêu rõ tình đồn kết chiến đấu đặc biệt Lào Việt Nam và sự hy sinh to lớn của bộ đội Việt Nam góp phần làm nên chiến thắng
của nhân dân Lào và khẳng định, trong giai đoạn cách mạng mới, Đảng, Nhà nước,
quân đội và nhân dân Lào sẽ mãi đoàn kết chặt chẽ với Đảng, Nhà nước, quân đội
và nhân dân Việt Nam trên chặng đường bảo vệ Tổ quốc và xây dựng chủ nghĩa xã
hội ở mỗi nước.
Những bài học chọn lọc về quân sự của Đại tướng Khăm-tày Xi-phăn-đon
(nguyên Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, từ năm 1998 đến năm 2006 là Chủ tịch nước
Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào), được dịch ra tiếng Việt và được Nxb QĐND ấn
hành năm 1986, gồm một số bài viết, bài nói của tác giả chọn lọc trong thời gian từ
năm 1966 đến năm 1984, giúp bạn đọc tìm hiểu sâu sắc hơn những vấn đề lý luận
và thực tiễn của cuộc chiến tranh giải phóng lâu dài, đầy hy sinh gian khổ nhưng
thắng lợi vẻ vang của quân dân Lào. Đồng thời với đó, cuốn sách giúp người đọc
hiểu rõ hơn nhiệm vụ quốc phòng, an ninh, nhiệm vụ xây dựng lực lượng vũ trang,
bảo vệ đất nước của nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào dưới sự lãnh đạo của
Đảng Nhân dân Cách mạng Lào đứng đầu là Tổng Bí thư Cay-xỏn Phơm-vi-hản.
Đặc biệt, cuốn sách đã nêu bật truyền thống đoàn kết đấu tranh của nhân dân hai
nước Lào - Việt với các nội dung như: Tình đồn kết đặc biệt giữa qn đội và
nhân dân Lào - Việt Nam là thiêng liêng bất khả xâm phạm; Tình nghĩa Lào - Việt
mãi mãi vững bền hơn núi, hơn sơng; Khơng ngừng vun đắp truyền thống đồn kết
chiến đấu sống chết có nhau giữa hai quân đội Lào - Việt Nam... Có thể nói, dưới
góc độ là cơng trình của học giả nước ngồi, đây là một trong những cuốn sách

20