MO DUN DAO TAO SUA CHUA VA BAO DUONG XE MAY

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.14 MB, 72 trang )

(1)Bé c«ng th¬ng Trờng cđcn việt đức. Mô đun đào tạo Söa ch÷a vµ b¶o dìng xe m¸y M· sè: MD 07 Thời gian đào tạo: 90giờ (Lý thuyết: 27; thực hành:63). Th¸ng 8-2008 Chơng trình mô đun đào tạo: sửa chữa và bảo dỡng m« t« xe m¸y M· sè m« ®un: M§ 06 Thêi gian cña m« ®un: 90 h; (Lý thuyÕt: 27 h; Thùc hµnh: 63 h) I. vÞ trÝ, tÝnh chÊt cña m« ®un: -VÞ trÝ cña m« ®un: m« ®un thùc hiÖn sau khi häc xong c¸c m« ®un, m« ®un sau: Gi¸o dôc thÓ chÊt; Gi¸o dôc quèc phßng; Ngo¹i ng÷; C¬ kÜ thuËt; VËt liÖu c¬ khÝ; VÔ kü thuËt Thùc hµnh nguéi c¬ b¶n; Thùc hµnh hµn c¬ b¶n; Kü thuËt chung vÒ « t«; Dung sai l¾p ghÐp vµ ®o lêng kü thuËt; ®iÖn kü thuËt; ®iÖn tö c¬ b¶n, söa ch÷a-b¶o dìng c¬ cÊu trôc khuûu thanh truyền… Mô đun này đợc dạy ở học kỳ III của khoá học và có thể bố trí d¹y song song víi c¸c m«n häc, m« ®un sau: chÝnh trÞ; ph¸p luËt; söa ch÷a - B¶o dìng hÖ thèng lµm m¸t; söa ch÷a – b¶o dìng hÖ thèng nhiªn liÖu động cơ xăng; sửa chữa – bảo dỡng hệ thống nhiên liệu Diesel;… - TÝnh chÊt cña m« ®un: m« ®un nghÒ tù chon. II. môc tiªu m« ®un: Häc xong m«®un nµy häc viªn cã kh¶ n¨ng: + Trình bày đầy đủ các yêu cầu, nhiệm vụ chung của mô tô, xe máy..

(2) + Giải thích đợc sơ đồ cấu tạo và nguyên tắc hoạt động chung của xe máy. + Giải thích đợc đơ đồ cấu tạo và nguyên lý hoạt động của các bộ phận chÝnh cña xe m¸y + Phân tích đúng những hiện tợng, nguyên nhân h hỏng thờng gặp trong xe m¸y + Trình bày đợc phơng pháp bảo dỡng, kiểm tra và sửa chữa h hỏng tron·ye m¸y. + Th¸o l¾p, kiÓm tra vµ b¶o dìng, kiÓm tra vµ s÷a ch÷a nh÷ng h háng cña c¸c bé phËn trong xe m¸y. + Tháo lắp, kiểm tra và bảo dỡng, sửa chữa các chi tiết, bộ phận đúng quy trình, quy phạm và đúng các tiêu chuẩn trong sửa chữa. + Sử dụng đúng, hợp lý các dụng cụ kiểm tra, bảo dỡng và sửa chữa đảm b¶o chÝnh x¸c vµ an toµn.. III. néi dung m« ®un: 1. Néi dung tæng qu¸t vµ ph©n phèi thêi gian: Sè Tªn bµi trong m« ®un Thêi gian TT Tæng Lý Thùc sè thuyÕt hµnh Phần 1: Giíi thiÖu vÒ xe m¸y 1 Giíi thiÖu vÒ xe m¸y 1 1 Phần 2: Động cơ xe máy và các bộ phận truyền động 2 4 4 §éng c¬ xe m¸y (lý thuyết c¬ b¶n) 3 Söa ch÷a n¾p m¸y, xi lanh 5 1 4 4 Söa ch÷a c¬ cÊu trôc khuûu – thanh 10 3 7 truyÒn 5 Söa ch÷a c¬ cÊu ph©n phèi khÝ 10 2 8(*) 6 Söa ch÷a hÖ thèng nhiªn liÖu vµ tho¸t khÝ 10 3 7 7 Söa ch÷a hÖ thèng b«i tr¬n vµ lµm m¸t 5 1 4 8 Sửa chữa hệ thống truyền động 15 4 11(*) PhÇn 3: HÖ thèng ®iÖn 9 Nguån ®iÖn 5 1 4 10 M¹ch ®iÖn c¬ b¶n 5 3 2 11 §äc vµ ph©n tÝch m¹ch ®iÖn th«ng dông 3 1 2 Phần 4: Hệ thống điều khiển và di động 12 Sửa chữa hệ thống điều khiển và di động 14 2 12 13 KiÓm tra kÕt thóc m« ®un 3 1 2 (*) Céng 90 27 63 Ghi chú: Thời gian kiểm tra đợc tích hợp giữa lý thuyết với thực hành đợc tính vµo giê thùc hµnh. (*) §¸nh dÊu thêi ®iÓm kÕt thóc tuÇn häc..

(3) 2. Néi dung chi tiÕt : PhÇn 1 : Giíi thiÖu vÒ xe m¸y Bµi 1: Giíi thiÖu vÒ xe m¸y Môc tiªu Häc xong bµi nµy ngêi häc cã kh¶ n¨ng: - Phát biểu đúng lịch sử phát triển và phân loại đợc xe máy. Biết đợc các loại xe máy đang đợc dùng phổ biến ở nớc ta - Giải thích đợc cấu tạo chung và nguyên tắc hoạt động của xe máy Néi dung Thêi gian: 02 giê (LT: 02) 1.1. LÞch sö phÊt triÓn vµ ph©n lo¹i xe m¸y - LÞch sö ph¸t triÓn N¨m 1860, kÜ s ngêi Ph¸p tªn lµ Gi¨ngªchiªn L¬noa, chÕ t¹o thµnh c«ng động cơ đốt trong. Ngay từ ngày ấy con ngời đã có ý muốn gắn động cơ vào xe hai bánh (tiền thân của xe máy ngày nay). Tuy nhiên động cơ của Lơnoa chạy bằng khí nhiên liệu có kích thớc lớn và nặng, nên không thể đặt lên xe hai bánh. N¨m 1885, kÜ s ngêi §øc tªn lµ G«tlÝt §¨mle cïng víi M©yB¸ch chÕ t¹o thành công động cơ đốt trong chạy xăng tốc độ 800 vòng/ phút, công suất 8 mã lực và kích thớc chỉ bằng 1/10 động cơ của Lơnoa. Thành công này mở đầu cho khả năng sử dụng động cơ đốt trong vào xe hai bánh. Ngay từ năm 1970, kĩ s ngời Pháp tên là Perô đã làm đợc chiếc xe máy đầu tiên có động cơ hơi nớc chạy bằng cồn. Nhờ có động cơ của Gôtlít Đămle, nam 1885 ngời Đức đã gắn đợc động cơ đốt trong vào xe hai bánh. Từ năm 1897, nớc Đức và nớc Anh đều chế tạo xe máy. Từ đầu thế kỉ 20, xe máy đợc dùng nhiều trên thế giới, nhất là các nớc châu Âu, với những kiểu xe hiện đại và đẹp. HiÖn nay nhËt b¶n lµ níc s¶n xuÊt xe m¸y næi tiÕng thÕ giíi. ë ViÖt Nam ®ang lu hµnh rÊt nhiÒu chñng lo¹i xe m¸y mang nh·n hiÖu c¸c níc NhËt B¶n, Đài Loan, ý, Đức, Pháp,…Tại Việt Nam đã có những cơ sở lắp ráp xe máy, đã tự sản xuất đợc một số chi tiết và bộ phận xe máy. Xe máy luôn luôn đợc cải tiến về mặt kinh tế, kĩ thuật và mĩ thuật nh kiểu dáng xe thay đổi theo từng năm sản xuất cho phù hợp với thị hiếu của ngời tiêu dïng. Động cơ ngày càng đợc chế tạo gọn, nhẹ, đẹp, và hiệu suất cao. Các bộ phận khác cũng đợc hoàn thiện về kết cấu, tính nằng và mĩ thuật. Rất nhiều xe máy sản xuất gần đây đã trang bị và hiện đại hoá nhiều bộ phận. Ví dụ: khoá xăng tự động, mạch khởi động tự động, hệ thống đánh lửa, hệ thống tín hiệu, cơ cấu khởi động, hệ thống phanh, bộ giảm xóc, khung… - Ph©n lo¹i: Khi phân loại xe máy, chủ yếu dựa vào động cơ, ngoài ra còn đựa vào các đặc điểm khác của xe. a) Theo thÓ tÝch (dung tÝch) xilanh cã xe 50, 70, 90, 100, 125, 150.. Thêng gäi lµ xe 50 ph©n khèi (50cc), xe 70 ph©n khèi (70cc)… Xe 100cc trë xuèng ® îc gọi là xe phân khối nhỏ, xe trên 100cc đợc gọi là xe phân khối lớn..

(4) b) Theo số hành trình của pít tông trong một chu trình hoạt động, có xe động cơ 2 kì (xe 2 kì) và xe đong cơ 4 kì (xe 4 kì). c) Theo số xi lanh của động cơ, có xe máy 1 xi lanh (xe 1 động cơ) và xe 2 xilanh (xe 2 động cơ). Nhận biết nhờ số buji hoặc số ống giảm thanh. d) Theo vị thí của xi lanh, nếu trục xi lanh gần đứng (xi lanh đặt đứng), thờng gọi là xe “máy đứng”. Nếu trục xi lanh gần nằm ngang (xi lanh đặt nằm), thờng gọi là xe “máy nằm”. e) Theo kÕt cÊu khung xe vµ kiÓu d¸ng xe cã xe nam vµ xe n÷. f) Theo phơng pháp khởi động có xe khởi động bằng cần đạp (xe không đề ma rơ). Xe khởi động bằng đông cơ điện (xe có đề ma rơ)… g) Theo hệ thống truyền động, có các loại truyền động bằng hộp số, không hộp số và truyền đông có cấp, vô cấp. Vì vậy thờng gọi là xe “số, xe “ga”. Sự phân loại xe theo quy định của nơi chế tạo và thờng mang tính tiêu chuẩn, chính xác, rất đầy đủ và cần thiết cho việc giao dịch kinh doanh và kiểm nhËn hµng. Trªn m· hiÖu cña xe cã sè hiÖu sau: tªn hiÖu xe, kiÓu d¸ng xe, sè phân khối động cơ, thị trờng lu hành thích hợp, đời xe và năm sản xuất xe. VÝ dô: Honda C100 Dream 84, cã nghÜa lµ xe m¸y cã nh·n hiÖu Honda, kiểu xe nữ thông dụng: động cơ 100 phân khối: lu hành đợc trong thị trờng cha có điều luật về môi trờng đối với xe máy: đời xe Dream; năm sản xuất là 1984. Kí hiệu đời xe cho thấy sự cải tiến và đặc điểm của đời xe, vì vậy có thể thµnh tªn gäi cña xe. Ví dụ: Super cub có nghĩa xe đã đợc cải tiến, hình dáng đẹp. Ecôn Power cã nghÜa møc tiªu hao nhiªn liÖu gi¶m nhng c«ng suÊt t¨ng. Năm sản xuất là năm đầu tiên trên thị trờng có xe đó, còn với những lần sản xuất sau có thể đợc ghi trong t liệu giới thiệu xe hoặc trên một bộ phạn của xe, trªn m· hiÖu vÉn ghi n¨m s¶n xuÊt lµn ®Çu. Mã hiệu đợc ghi đầy đủ trong t liệu của xe máy. Trên thân xe thờng chỉ ghi một số yếu tố để giới thiệu tính năng và tăng tính mĩ thuật, ví dụ Honda Dream I 100, Honda Dream II 100. Xe Dream II rất giống xe Dream I, nhng Dream II đợc sản xuất sau nên có thay đổi chút ít về kiểu dáng và một số bộ phận. Ví dụ: - Dream II có bộ phận khởi động (đề ma rơ) bằng động cơ điện, Dream I khởi động bằng cần đạp. - Dream II dïng ¾c quy 12V - 6Ah, Dream ¾c quy 12V - 4Ah. Nh vËy dung lîng cña ¾c quy xe Dream II lín h¬n Dream I. C¨n cø vµo ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i xe cña c¸c h·ng s¶n xuÊt xe m¸y, thÞ trêng xe ViÖt Nam ph©n lo¹i theo 5 ®iÓm sau: tªn hiÖu xe, kiÓu d¸ng xe, sè ph©n khối động cơ, đời xe và năm sản xuất. VÝ dô: Honda C 50, Super cub 80, cã nghÜa lµ: xe m¸y hiÖu honda, kiÓu n÷ thông dụng, 50 phân khối, hình dáng đẹp, năm sản xuất 1980. Ngêi söa ch÷a xe m¸y vµ ngêi tiªu dïng ViÖt Nam thêng nhËn biÕt lo¹i xe rất nhanh nhờ các đặc điểm của một số chi tiết hoặc bộ phận của xe nh kiểu dáng đèn pha, kiểu dáng tay lái, kiểu dáng đồng hồ tốc độ, kiểu dáng mặt nạ, … và nhiều xe máy đã đợc đặt tên theo đời và đặc điểm. 2.Mét sè lo¹i xe m¸y lu hµnh t¹i ViÖt Nam.

(5) ThÞ trêng ViÖt Nam ®ang lu hµnh nhiÒu nhÊt xe m¸y cña c¸c c«ng ty NhËt bản, trong đó đa số có nhãn hiệu honda. Vùng đồng bằng và các thành phố dùng nhiều xe Honda, Suzuki, Yamaha, Vespa, Peugeot,…cña c¸c h·ng xe m¸y c¸c níc NhËt B¶n, ý, Ph¸p… Vïng miÒn nói dïng nhiÒu nhiÒu xe Sims¬n, Minsk, Honda, … cña c¸c h·ng xe m¸y c¸c níc Céng hoµ d©n chñ §øc (cò), Liªn X« (cò), NhËt… C¸c lo¹i xe thêng gÆp: xe n÷, xe nam: xe 4 k×, xe 2 k×; xe sè, xe ga; xe không đề ma rơ, xe có đêmarơ, xe phân khối nhỏ, xe phân khối lớn, xe bánh lớn, xe b¸nh nhá,… 3.C«ng dông cña xe m¸y ë ViÖt Nam ở Việt Nam, xe máy đang phục vụ đắc lực cho cá nhân, gia đình và xã hội. Nhiều nơi, xe máy thay thế dần xe đạp, xe máy thuận lợi hơn các phơng tiện giao thông công cộng đờng bộ. Khu vực thơng mại và công nghiệp, xe máy đã trở thành nhu cầu không thể thiếu đối với rất nhiều cá nhân và gia đình. Xe máy dùng đi làm hằng ngày, vËn chuyÓn, th«ng tin liªn l¹c, dÞch vô chuyªn chë hµnh kh¸ch vµ hµng ho¸. Đối với những vùng xa, vùng cao và giao thông khó khăn, xe máy là phơng tiện giao thông chuyên chở hiện đại và quan trọng. 1.2. CÊu t¹o chung cña xe m¸y 1.2.1. C¸c bé phËn vµ hÖ thèng chÝnh cña xe m¸y Xe m¸y cã c¸c bé phËn vµ hÖ thèng chÝnh gåm: §éng c¬; hÖ thèng nhiªn liệu; hệ thống bôi trơn; hệ thống làm mát; hệ thống điện; hệ thống truyền động; hệ thống điều khiển và hệ thống di động 1.2.2. C¸c bé phËn vµ chi tiÕt cña xe m¸y a) PhÇn ®Çu xe (nh×n tõ trªn xuèng): 1- đồng hồ; 2- đèn rẽ phải; 3- tay ga; 4công tắc xi nhan; 5nút khởi động; 6khoá điện (công tắc m¸y); 7- cÇn kÐo le giã; 8- nót bÊm cßi; 9- công tắc đèn; 10tay phanh; 11- công t¾c pha cèt; 12g¬ng chiÕu hËu; H×nh 1.1 13- đèn rẽ phải b) Nh×n tõ bªn tr¸i xe cã c¸c bé phËn: 1- YÕm; 2- ChÕ hoµ khÝ; 3- MÆt n¹; 4- Kho¸ x¨ng; 5- CÇn sè (bàn đạp số) 6- §Ó ch©n; 7Ch©n chèng đứng ; 8- Chân chèng nghiªng (chèng sên); 9-.

(6) §Ó ch©n phô; 10- Cµng sau, 11- B¸nh sau; 12) Hép xÝch; 13- T¨ng xÝch; 14Gi¶m xãc sau; 15- Ch¾n bïn sau (vÌ sau) c) Nh×n tõ bªn ph¶i xe m¸y cã c¸c bé phËn: 1- Phanh tríc 2- B¸nh tríc 3- CÇn phanh (bàn đạp phanh) 4- §Ó ch©n 5- Cần khởi động 6- §Ó ch©n phô 7- èng gi¶m thanh 8- §Ìn rÏ ph¶i 9- Kho¸ mò b¶o hiÓm 10- §Ìn tríc 11- Kho¸ cæ 12- Ch¾n bïn tríc 13- Cµng tríc 14- Gi¶m xãc tríc H×nh 3.1 C©u hái vµ bµi tËp 1. KÓ tªn nh÷ng lo¹i xe m¸y ®ang lu hµnh ë ViÖt nam? 2. Tr×nh bµy cÊu t¹o chung cña xe m¸y? 3. KÓ tªn c¸c bé phËn cña xe m¸y khi nh×n tõ bªn ngoµi?. Phần 2: Sửa chữa động cơ xe máy và bộ phận truyền lực Bài 2: §éng c¬ xe m¸y (Thêi gian: LT: 5 h) Môc tiªu Häc xong bµi nµy ngêi häc cã kh¶ n¨ng: - Phát biểu đúng yêu cầu,nhiệm vụ và cấu tạo chung của động cơ xe máy - Giải thích đợc cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của động cơ 4 kì và động cơ 2 k× Néi dung cña bµi 2.1. NhiÖm vô, cÊu t¹o chung - NhiÖm vô: Động cơ là nguồn động lực giúp cho xe máy hoạt động đợc trên đờng Hiện nay hầu hết các xe máy thờng sử dụng 2 loại động cơ đốt trong là động cơ xăng 4 kỳ và động cơ xăng 2 kỳ.

(7) - CÊu t¹o chung: 1- n¾p; 2- n¾p m¸y; 3- cÇn b¶t; 4- vÝt ®iÒu chØnh khe hë nhiÖt xu p¸p; 5trôc cam; 6xu p¸p vµ lß xo xu p¸p; 7cöa x¶; 8- pÝt t«ng; 9- chèt ppÝt t«ng; 10xi lanh; 11thanh truyÒn; 12- c¸c te; 13- b¬m dÇu b«i tr¬n; 14trôc khuûu; 15- hép sè; 16- trôc khëi động; 17- cửa n¹p; 18- bé chÕ hoµ khÝ 2.2. C¸c thuËt ng÷ vµ chØ tiªu kü thuËt §èi víi động cơ xe m¸y, thêng gÆp c¸c thuËt ng÷ chÝnh sau: a) Điểm chết: Là vị trí tới hạn mà tại đó pít tông đổi chiều chuyển động. Trong khi chuyển động pít tông có hai điểm chết đó là điểm chết trên (ĐCT) và ®iÓm chÕt díi (§CD) b) Hành trình pít tông (s): là khoảng cách từ ĐCD đến ĐCT, đợc tính bằng mm vµ b»ng hai lÇn b¸n kÝnh quay cña trôc khuûu. c) Thể tích là việc (V1v): là thể tích không gian đợc tạo bởi mặt phẳng pít tông ở ĐCT đến mặt đỉnh pít tông ở ĐCD và đợc tính theo cm3 với công thức: D2 V1v Vbc = Trong đó: D - đờng kính xi lanh (cm) S - hµnh tr×nh pÝt t«ng (cm) d) TØ sè nÐn: lµ tØ sè gi÷a thÓ tÝch tæng (V 1v+ Vbc) víi thÓ tÝch buång ch¸y và đợc tính với công thức: E=. Vbc. Vlv + Vbc. E của động cơ xe máy thờng từ 6 ữ 10.

(8) e) Chu trình hoạt động của động cơ: là quá trình biến đổi trọn vẹn của hoà khí (hỗn hợp khí) từ lúc vào động cơ đến lúc ra khỏi đông cơ, với tất cả những thay đổi áp suất, nhiệt độ, thành phần,… của hoà khí. Qua trình này đ ợc lặp lại liên tục trong khi động cơ hoạt động f) K×; lµ mét phÇn cña chu k× thùc hiÖn trong mét hµnh tr×nh cña pÝt t«ng. Tuỳ theo chu kì hoạt động của động cơ mà có đông cơ 2 kì hay 4 kì. h) C¸c chØ tiªu kÜ thuËt Trong lí lịch động cơ xe máy thờng có các số liệu kĩ thuật sau: - ThÓ tÝch xi lanh (cm3). VÝ dô: xe 49 cc; 97 cc - §êng kÝnh xi lanh (mm). VÝ dô: 39mm, 50mm. - Hµnh tr×nh pÝt t«ng (mm). VÝ dô: 41,5mm, 49mm. - áp suất (sức nén), KG/cm2 ở tốc độ nhất định. Ví dụ: 12 KG/cm 2 ở vòng 1000 vßng/phót. - TØ sè nÐn. VÝ dô: 8,8 : 1; 10 : 1 - Góc đánh lửa sớm, “độ” ở tốc độ nhất định. Ví dụ: 20 0 ở 1300 v/p; 150 ở 2150 v/p vµ 300 trªn 3500 v/p. - Khe hë xup¸p (mm). VÝ dô: 0,05mm - Khe hë buji (mm). VÝ dô: 0,7 ÷ 1,2mm. - Tốc độ cầm chừng (v/p). Ví dụ: 1400 ữ1000v/p; 1700 ữ1000v/p. - Mômen quay (Nm) ở tốc độ nhất định. Ví dụ: 340 Nm ở 6000 v/p; 510 Nm ë 5000 v/p. - Công suất, mã lực ở tốc độ nhất định. (1 mã lực = 750W). Ví dụ: 3,2 mã lùc ë 6000 v/p; 4,1 m· lùc ë 7000 v/p; 8,5 m· lùc ë 6500 v/p. - Mức tiêu hao nhiên liệu (km/lít) ở tốc độ nhất định. Ví dụ: 60km/lít ở tốc độ 50km/giờ, 80km/lít ở tốc độ 30km/giờ. - Lîng dÇu nhên (lÝt). VÝ dô: 0,8 lÝt. 2.3. Nguyên lý hoạt động của động cơ 4 kì (hình 2.2) Động cơ đợc gọi là 4 kì vì pít tông phải thực hiện 4 hành trình để hoàn thành mét chu tr×nh c«ng t¸c vµ trôc khuûu ph¶i quay 2 vßng - K× thø nhÊt (k× hót) Pít tông chuyển động tõ ®iÓm chÕt trªn (§CT) đến điểm chết dới (ĐCD) van xả đóng, van nạp đóng áp suất trong xi lanh gảm, hoà khí đợc n¹p ®Çy xi lanh - K× thø hai (k× nÐn) Pít tông đi từ ĐCD đến ĐCT, hai van đều đóng. Hoµ khÝ bÞ nÐn , ¸p suÊt t¨ng dÇn ( 6 ÷12 KG/Cm2 ), nhiệt độ kho¶ng 300oC - K× thø ba (ch¸y, sinh c«ng) Pít tông chuyển động từ ĐCT đến ĐCD, hai van đều đóng. Bu ri đánh lửa đốt cháy hoà khí, khí cháy giãn nở, nhiệt độ và ¸p suÊt t¨ng nhanh (nhiÖt độ khoảng 2000o, áp suất kho¶ng 30 KG/Cm2) - K× thø t (k× x¶) Pít tông chuyển động tõ §CD lªn §CT, van nạp đóng, van xả mở, pít.

(9) t«ng ®Èy khÝ ch¸y qua cöa x¶ ra ngoµi * Khi pít tông đến ĐCT thì van xả đóng và bắt. ®Çu k× n¹p cña chu k× tiÕp theo H×nh 2.2. lÝ lµm * Pit tông vợt qua đợc ĐCT và ĐCD lµ doNguyªn qu¸n tÝnh cñaviÖc b¸nhcña đà động cơ 4 kì * trong thực tế các kì đều bắt đầu và kết thúc trớc hoặc sau các điểm chết để nạp đầy hoà khí và thải sạch khí cháy nâng cao công suất động cơ 2.4. Nguyên lý hoạt động của động cơ 2 kỳ Động cơ đợc gọi là hai kì vì pít tông phải thực hiện 2 hành trình để thực hiện mét chu tr×nh c«ng t¸c vµ trôc khuûu ph¶i quay 1 vßng - K× thø nhÊt (k× hót - nÐn) Pít tông từ ĐCD đến ĐCT. Hoà khí từ c¸c te qua cöa n¹p vµo xi lanh vµ khÝ ch¸y đợc quét sạch. Khi pÝt t«ng ®i lªn cöa n¹p vµ cöa x¶ dÇn đợc đóng lại hoà khí đợc pít tông nén đến nhiệt độ và áp suất cao (cuối kì nén nhiệt độ khoảng 300oC và áp suất khoảng 6 ữ12 KG/Cm2). GÇn cuèi k× nÐn ®u«i pÝt t«ng më cöa hút, hoà khí đợc hút từ bộ chế hoà khí vào c¸c te - K× thø hai (k× næ - x¶ - n¹p) Khi pít tông đến ĐCT bu ri đánh lửa đốt ch¸y hoµ khÝ, khÝ ch¸y gi·n në sinh c«ng đẩy pít tông từ ĐCT đến ĐCD . Khi pít tông đi xuống cửa xả dần đợc mở ra khí ch¸y cã ¸p suÊt cao tù ïa ra ngoµi, tiÕp theo cửa nạp đợc mở và hoà khí từ các te đợc nạp vào xi lanh và đẩy nốt khí cháy ra ngoµi C©u hái vµ bµi tËp 1) Tr×nh bµy cÊu t¹o chung cña xe m¸y? 2) ThÕ nµo lµ §CT vµ §CD ? H·y tr×nh bày vị trí tơng đối giữa thanh truyền và trôc khuûu øng víi §CT vµ §CD. 3) Trình bày nguyên lí hoạt động của động cơ 4 kì và động cơ 2 kì?. Nguyên lí động cơ 2 kì 1- bu ri; 2- n¾p m¸y; 3- c¸nh to¶ nhiÖt; 4- cöa x¶; 5- cöa hót; 6- c¸c te; 7- thanh truyền; 8- trục khuỷu; 9- đờng dẫn nạp; 10- pÝt t«ng; 11- cöa n¹p; 12- xi lanh. Bài 3. Söa ch÷a n¾p m¸y, xi lanh Môc tiªu Häc xong bµi nµy ngêi häc cã kh¶ n¨ng:. (Thêi gian: LT: 5 h).

(10) - Phát biểu đúng công dụng, phân loại đợc nắp máy, xi lanh của động cơ xe máy - Giải thích đợc cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của nắp máy, xi lanh của động c¬ xe m¸y - Biết cách kiểm tra, bảo dỡng và sửa chữa nắp máy, xi lanh đúng yêu cầu kĩ thuËt Néi dung cña bµi 3.1. NhiÖm vô chung, yªu cÇu Nhãm chi tiÕt gåm n¾p m¸y, xi lanh kÕt hîp víi pÝt t«ng, xÐc m¨ng trôc khuûu – thanh truyền có nhiệm vụ tạo ra vùng không gian thay đổi để thực hiên chu trình công tác (hút – nén – nổ – xả) của động cơ 3.2. Cấu tạo và nguyên lý hoạt động 3.2.1. N¾p m¸y (Quy l¸t) - CÊu t¹o (h×nh 3.1) Những bộ phận chính không chuyển động của động cơ là nắp máy, xi lanh vµ c¸c te. Nắp máy đặt trên xi lanh để tạo thành buồng cháy. Nắp máy động cơ 4 kì rÊt phøc t¹p, gåm n¾p vµ th©n. N¾p m¸y ®Ëy kÝn xi lanh, cã c¸nh to¶ nhiÖt. Th©n nắp máy có lỗ thông với bộ chế hoà khí, lỗ đặt xupáp, lỗ luồn xích cam … nắp máy chứa cơ cấu phân phối khí và rất nhiều chi tiết nên còn đợc gọi là cụm giàn cò. Việc chế tạo nắp máy đông cơ 4 kì rất phức tạp. Sau khi đúc, phải qua nhiều bớc gia công vì nhiều mặt là việc có yêu cầu cao về độ chính xác và độ nhẵn. Các lỗ của nắp máy có nắp hoặc nối với chi tiết khác đều cần gioăng đệm, bảo đảm cho sự hoạt động bình thờng của động cơ. Nắp máy động cơ 2 kì đơn giản hơn nắp máy động cơ 4 kì nên còn gọi là n¾p xi lanh. MÆt ngoµi cã nhiÒu c¸nh to¶ nhiÖt, mÆt nèi víi xi lanh cã chç lâm (hình lòng chảo) kết hợp với đỉnh pít t«ng t¹o thµnh buång ch¸y. Cã lç ren để lắp buji, lỗ lắp van giảm áp… 3.2.2. Xi lanh - CÊu t¹o (h×nh 3.2) Trớc kia xi lanh đợc đúc liền một khèi b»ng gam x¸m. Ngµy nay xi lanh gåm nßng vµ vá Nßng xi lanh lµ ®o¹n èng trô, Ðp chÆt vµo vá vµ cã thÓ thay nßng khi mßn. MÆt tiÕp xóc víi pÝt t«ng gäi lµ mÆt H×nh 3.2. Xi lanh gơng xi lanh có độ nhẵn rất cao, th- 1- khối xi lanh; 2- go¨ng quy l¸t; 3- vÝt; 4- lç l¾p êng trôc b¸nh trung 5- đờng dẫn xích cam; 6đợc láng một lớp hợp kim chống đờng dầu hồi; 7-gian; đờng dÇu lªn (lç l¾p víi gu mµi mßn hoÆc m¹ cr«m. Vỏ xi lanh đợc đúc Hình 3.1. Nắp máy động cơ 4 kì bằng gang hoặc hợp kim 1- nắp máy; 2,15,16- tấm đệm; 3- vòng cao su làm kín dầu; 4nhôm, ngoài có nhiều chốt định vị; 5,12,13- vít; 6- ống dẫn hoà khí; 7- vòng đệm cao cánh toả nhiệt. Nếu cánh su; 8- tấm kẹp dây cao áp; 9- vòng đệm cao su; 10- nắp xu páp; toả nhiệt quá lớn thì 11- nắp cánh bớm; 14- vòng đệm; 17- nắp đầu, 18- vòng đệm; chúng đợc chống rung 19- đai ốc kín; 20- đai ốc hở; 21- nắp tròn; 22- gioăng quy lát b»ng c¸ch nèi víi nhau. Nh×n vµo mÆt g¬ng xi lanh động cơ 2 kì sẽ thấy các lỗ nạp và thoát. Xi lanh đợc ép chặt giữa nắp máy và cácte bằng bốn ốc cấy (gugiông). Tại hai mặt tiếp giáp đều có tấm đệm. 3.3. C¸ch kiÓm tra, b¶o dìng, söa ch÷a n¾p m¸y, xi lanh I – tháo, kiểm tra nắp máy xi lanh động cơ xe hon da * Chú ý: Chỉ đợc tháo nắp máy khi máy đã nguội để tránh bị cong vênh. 1. Chống một miếng gỗ dới động cơ. 2. VÒ sè 0 – th¸o yÕm xe. 3. Dùng cờ lê khẩu nới lỏng bu lông giữ cánh bớm bên phải động cơ. Dùng búa cao su gõ nhẹ vào bu lông để làm lỏng nắp tròn và đệm lót bên ngoài. 4. Th¸o n¾p ®Ëy xu p¸p. 5. Th¸o c¸c te ®u«i c¸ (nÕu cÇn)..

(11) 6. Quay trục khuỷu (bằng cách quay vô lăng) ngợc chiều kim đồng hồ để dÊu “0” trªn b¸nh r¨ng cam trïng dÊu v¹ch “V” trªn n¾p m¸y. 7. Th¸o c¸c vÝt gi÷ b¸nh r¨ng cam vµ lÊy b¸nh r¨ng cam ra ngoµi. 8. Th¸o èng x¶, bé chÕ hoµ khÝ, ®Çu chôp bu ji, bu ji. 9. Th¸o bu l«ng gi÷ n¾p m¸y vµ xi lanh ra ngoµi. 10. Th¸o 4 ªcu gi÷ n¾p m¸y lÊy n¾p m¸y ra ngoµi * Chú ý: khi tháo nới lỏng dần từng bu lông theo thứ tự đối xứng (H. 13) nhiÒu lÇn. - Dùng búa cao su gõ xung quanh nắp máy để làm lỏng nắp máy khỏi xi lanh. 11. LÊy xi lanh ra ngoµi vÝt cÊy. Dïng cê lª th¸o bu l«ng gi÷ b¸nh dÉn híng xu p¸p. 12. Dùng giẻ lót dới pít tông và đậy lỗ dẫn xích cam (không để bụi bẩn rơi vµo m¸y). II – tháo, kiểm tra nắp máy – xi lanh động cơ sim sơn. 1. Dïng cê lª th¸o chÕ hoµ khÝ 2. Th¸o n¾p chôp bu ji vµ bu ji 3. Th¸o cæ x¶ khãi xi lanh 4. Dïng cê lª èng th¸o 4 ®ai èc gi÷ n¾p m¸y. * Chú ý: nới lỏng dần các đai ốc theo nguyên tắc đối xứng 5. Lấy nắp máy – xilanh ra khỏi động cơ. * Dïng bóa cao su vç xung quanh n¾p m¸y. Dùng giẻ quấn dới pít tông không để bụi bẩn rơi vào máy. III – kiÓm tra n¾p m¸y vµ xi lanh 1. Mét sè th«ng tin kÜ thuËt a) §êng kÝnh xi lanh: cèt nguyªn thuû (cèt 0) * Xe hon da: - Hon da 50cc đờng kính 39 ữ 39,05mm - Hon da 70cc đờng kính 47 ữ 47,05mm - Hon da 90cc đờng kính 50 ữ 50,01mm - Hon da 100cc đờng kính 50 ữ 50,01mm * Xe sim s¬n: - S 50cc đờng kính 40 ữ 40,03mm - S 70cc đờng kính 40 ữ 45,03mm b) Khe hë lín nhÊt gi÷a pÝt t«ng vµ xi lanh cho phÐp lµ 0,1mm, nÕu nhá hơn 0,1mm thì phải doa lên cốt, lớn hơn 0,1mm thì phải lên vợt cốt vì mỗi cốt đờng kính chênh nhau 0,25mm. 0,14mm dành cho doa và đánh bóng. Xi lanh động cơ xe hon da có 5 cốt. Xi lanh động cơ xe sim sơn có 7 cốt. Mçi cèt c¸ch nhau 0.25mm. 2. KiÓm tra mÆt ph¼ng n¾p m¸y mÆt ph¼ng xi lanh. Mặt phẳng tiếp xúc mắp máy xi lanh bị vênh sẽ không đảm bảo độ kín khít (ớt dầu) giảm tỉ số nén tốn xăng nóng làm giảm công suất của động cơ. KiÓm tra: * Dùng thớc chuẩn. Đặt thớc chẩn lên mặt cần kiểm tra, sau đó dùng thớc l¸ ®o khe hë gi÷a mÆt ph¼ng cÇn kiÓm tra vµ mÆt ph¼ng chÈn cña thíc. Khe hë này không đợc lớn hơn 0,5mm. * Dïng bµn rµ kiÓm tra: bµn cã mÆt ph¼ng chuÈn b»ng thÐp hoÆc dïng một tấm kính 5mm để kiểm tra. - Xoa đều bột màu lên mặt phẳng rà (hoặc mặt kính) úp mặt cần kiểm tra lªn mÆt bµn rµ, di chuyÓn nhÑ theo h×nh sè 8, lËt lªn quan s¸t. NÕu bét mµu b¸m không đều thì mặt cha phẳng, chỗ vênh bám nhiều bột màu. * Söa ch÷a. C¹o mµi hoÆc dòa c¸c chç nh« cao tríc vµ c¸c chç trung b×nh sau, ph¶i lµm dÇn. Kiểm tra lại bằng cách đo hoặc thấy bột màu bám đều là đợc. 3. KiÓm tra söa ch÷a xi lanh - Dùng dầu rửa thấm vào gioăng đệm còn dính ở xi lanh, sau đó dùng đục còn rộng bản cạo sạch (không đợc làm xớc bề mặt lắp ghép của xi lanh). - KiÓm tra nßng xi lanh xem cã vÕt xíc kh«ng. Nõu cã nhiÒu vÕt xíc däc s©u ph¶i doa lªn cèt..

(12) - Kiểm tra xem nòng xi lanh có bị mòn không nếu đã mòn tạo gờ cũng ph¶i doa lªn cèt. - Dùng đồng hồ so để đo đờng kính xi lanh tại 3 vị trí đầu, giữa và cuối kho¶ng hµnh tr×nh cña pÝt t«ng. T¹i mçi vÞ trÝ ®o hai lÇn víi hai chiÒu vu«ng gãc víi nhau. + LÇn thø nhÊt ®o bÒ mÆt lµm viÖc cña xi lanh. + LÇn thø hai ®o vu«ng gãc víi lÇn thø nhÊt. So sánh kích thớc đo đợc với kích thớc tiêu chẩn nếu đã mòn 0,1mm phải doa lªn cèt. C©u hái vµ bµi tËp 1) Tr×nh bµy nhiÖm vô, yªu cÇu, cÊu t¹o cña nÊp m¸y, xi lanh? 2) T¹i sao ph¶i chÕ t¹o riªng nßng xi lanh? 3) Tr×nh bµy ph¬ng ph¸p kiÓm tra, b¶o dìng vµ söa ch÷a n¾p n¸y, xi lanh? Bài 4. Söa ch÷a c¬ cÊu thanh truyÒn – trôc khuûu. (Thêi gian: LT: 5 h) Môc tiªu Häc xong bµi nµy ngêi häc cã kh¶ n¨ng: - Phát biểu đúng công dụng, phân loại đợc cơ cấu trục khuỷu – thanh truyền của động cơ xe máy - Giải thích đợc cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của cơ cấu trục khuỷu – thanh truyền của động cơ xe máy - Biết đợc cách kiểm tra, bảo dỡng và sửa chữa cơ cấu trục khuỷu – thanh truyền đúng yêu cầu kĩ thuật Néi dung cña bµi 4.1. NhiÖm vô chung, yªu cÇu Nhãm chi tiÕt gåm n¾p m¸y, xi lanh kÕt hîp víi pÝt t«ng, xÐc m¨ng trôc khuûu – thanh truyền có nhiệm vụ tạo ra vùng không gian thay đổi để thực hiên chu trình công tác (hút – nén – nổ – xả) của động cơ. Ngoài ra pít tông còn nhận và truyền lực khí thể, nhờ cơ cấu trục khuỷu – thanh truyền biến chuyển động tịnh tiến của pít tông thành chuyển động quay và truyền mô men đến các bộ phận chuyển động của xe máy 4.2. Cấu tạo và nguyên lý hoạt động 4.2.1. PÝt t«ng - Công dụng: nhận năng lợng của nhiên liệu cháy trong kì đốt rồi chuyền cho trôc khuûu nhê thanh chuyÒn PÝt t«ng hót hoµ khÝ (trong k× hót), Ðp hoµ khÝ (trong k× nÐn), nhËn c«ng (trong kì đốt), đẩy khí thải (trong kì thoát) và truyền nhiệt của buồng cháy cho xilanh góp phần làm mát động cơ. Trong động cơ 2 kì, pít tông còn làm nhiệm vụ đóng mở các cửa thông khí (cöa hót, cöa n¹p vµ cöa tho¸t) trªn thµnh xi lanh. - CÊu t¹o (H×nh 4.1) Pít tông dạng ống trụ, một đầu kín (đỉnh) và đợc chia làm 3 phần: §Ønh pÝtt«ng cã nhiÒu lo¹i. Tuú theo yªu cÇu kÜ thuật, đỉnh có dạng phẳng, chỏm cầu hoặc bớu nhằm mục đích: tăng độ chịu lực, hớng luồng khÝ, to¶ nhiÖt,… ở đỉnh pít tông thờng có ghi số chỉ cốt sửa chữa, kí hiệu mũi tên hoặc chữ “IN“ quy định chiều l¾p pÝt t«ng.. Ví dụ: 050 có nghĩa là pít tông cốt 2, đờng kính Hình 4.1 Cấu tạo pít tông lớn hơn đờng kính chuẩn (nguyên thuỷ) là 0,50 1- rãnh xéc măng khí; 2- rãnh xÐc m¨ng dÇu; 3- r·nh vßng mm. chÆn; 4- phÇn khuyÕt gi¶m träng Pít tông của động cơ xe máy do Nhật Bản sản lîng ; 5- lç chèt pÝt t«ng; 6xuÊt thêng cã 5 cì: chuÈn 1, 2, 3, vµ 4. Cì chuẩn có đờng kính pít tông nhỏ nhất, đờng kính các cỡ tiếp theo lần lợt tăng thªm 0,25mm. MÆt. trong của đỉnh pít tông có những đờng gân là tăng độ bền vững. * Đầu pít tông (còn gọi là phần bao kín) có các rãnh hình vành khăn để lắp xéc m¨ng. Sè r·nh b»ng sè xÐc m¨ng. Cã r·nh xÐc m¨ng h¬i vµ r·nh xÐc m¨ng dÇu..

(13) ở động cơ 2 kì, trong rãnh này có chốt định vị để xéc măng không xoay vòng tự do trong r·nh. * Thân pít tông có hai lỗ đặt chốt pít tông (chốt ắc), trong mỗi lỗ đều có rãnh đặt vòng chặn. Chốt pít tông có đoạn hình trụ rỗng bằng thép, mặt ngoài nhẵn bóng và đợc tôi cøng. Ngoài ra, thân pít tông còn có những yếu tố khác: vát bớt kim loại để tránh bó kẹt, rãnh để ngăn nhiệt và tăng tính đàn hồi, chỗ khoét để mở rộng không gian chuyển động của thanh truyền, gân tăng độ cứng, vấu làm lỗ chốt,… 4.2.2. XÐc m¨ng (H×nh 4.2) XÐc m¨ng hoÆc vßng g¨ng cã d¹ng vµnh kh¨n vµ cã khe hë. Chç hë lµ miÖng xÐc m¨ng. XÐc m¨ng n»m trong r·nh ë ®Çu pÝt t«ng, Ðp s¸t vµo mÆt g¬ng xi lanh. Xéc măng đợc chế tạo băng gang xám, có thể đàn hồi. Có xéc măng khÝ vµ xÐc m¨ng dÇu a) XÐc m¨ng khÝ cßn gäi lµ xÐc măng hơi, đảm bảo sự kín sát giữa pít tông và xi lanh, giữ đợc hoà khí trong k× nÐn. XÐc m¨ng khÝ gåm xÐc m¨ng löa vµ xÐcm¨ng dÇu. - Xéc măng lửa đặt gần đỉnh pít tông nhÊt, trùc tiÕp víi khÝ ch¸y, v× vËy mặt ngoài đợc mạ crôm sáng bóng. - Xéc măng nén mặt xa đỉnh pít tông h¬n xÐc m¨ng löa, h×nh d¹ng nh xÐc m¨ng löa nhng kh«ng m¹ cr«m nªn mµu x¸m ®Ëm. b) XÐcm¨ng dÇu ng¨n dÇu lµm tr¬n, kh«ng cho lät vµo buång ch¸y vµ g¹t dÇu b¸m ë mÆt g¬ng xi lanh trë l¹i các te. Xéc măng dầu đặt xa đỉnh pít t«ng nhÊt. Xéc măng dầu của xe máy đợc chế t¹o thµnh 3 chi tiÕt: vßng ph¼ng trªn, H×nh 4.2 CÊu t¹o xÐc m¨ng vßng gi÷a vµ vßng ph¼ng díi. C¸c 1- XÐc m¨ng löa; 2- XÐc m¨ng khÝ; 3- Vßng vßng ph¼ng cã nhiÖm vô g¹t dÇu. ph¼ng trªn cña xÐc m¨ng dÇu; 4- Vßng híng Vßng gi÷a cã lç dÉn dÇu. XÐc m¨ng trôc cña xÐc m¨ng dÇu; 5- Vßng ph¼ng díi cña dÇu cã nhiÒu kiÓu do cÊu t¹o vßng xÐc m¨ng dÇu; 6- Híng lç tho¸t; 7- PÝt t«ng gi÷a kh¸c nhau. Pít tông động cơ 4 kì của xe máy có một xéc măng lửa, một xéc măng nén và mét xÐc m¨ng dÇu. C¸c miÖng xÐc m¨ng kÒ nhau ph¶i s¾p xÕp lÖch nhau mét góc lớn hơn 90o. Pít tông động cơ 2 kì có một xéc măng lửa và một xéc măng nén, không có xéc măng dầu. Các miệng xéc măng phải đặt đúng tại chốt định vị trong r·nh xÐcm¨ng. 4.2.3. Thanh truyÒn - C«ng dông: Thanh truyÒn lµ mét chi tiÕt m¸y quan träng trong viÖc biÕn chuyển động tịnh tiến của píttông thành chuyển động quay tròn của trục chính. - CÊu t¹o: Thanh truyÒn gåm 3 phÇn : * Đầu trên (đầu nhỏ) có dạng hình trụ rỗng, đặt chốt píttông. Đầu trên có thể gắn bạc đồng (có rãnh dẫn dầu làm trơn), hoặc đặt một vòng bi đũa hay đợc tr¸ng líp hîp kim chèng ma s¸t, tuú theo thiÕt kÕ. * Thân ở giữa là một thanh có tiết diện lớn dần từ đầu nhỏ đến đầu to. MÆt c¾t cña th©n thanh truyÒn cã h×nh «van hoÆc ch÷ I (H.II-6). Lo¹i mÆt c¾t chữ I đợc dùng nhiều vì nhẹ và chịu lực tốt, loại ôvan chế tạo đơn giản hơn. * Đầu dới (đầu to) cấu tạo tơng tự đầu trên nhng to hơn để đặt chớt khuỷu. 4.2.4. Trôc khuûu.

(14) - C«ng dông: NhËn n¨ng lîng trong kì đốt và chuyền cho các bộ phËn kh¸c cña xe m¸y. Trôc khuûu lµ chi tiÕt quan träng vµ chñ yÕu của động cơ. - CÊu t¹o: lµ lo¹i trôc ch¾p gåm cã ®o¹n ®Çu, ®o¹n gi÷a vµ ®o¹n cuèi - §o¹n ®Çu lµ mét nöa trôc khuûu, cßn gäi lµ nöa trôc chÝnh gåm m¸ khuûu, cæ chÝnh vµ chç l¾p bé li hîp. Má khuỷu hình đĩa, làm nhiệm vụ tay quay và bánh đà, có chỗ l¾p chèt khuûu. - §o¹n cuèi lµ nöa thø hai cña H×nh 4.3 C¬ cÊu trôc khuûu – thanh trôc khuûu, gåm m¸ khuûu, cæ truyÒn chÝnh vµ chç l¾p m©m ®iÖn. 1thanh truyÒn; 2trôc khuûu; 3- vßng bi MÆt ngoµi chèt khuûu vµ cæ chính đợc tôi cao tần và mài bóng. 4.2.5. Bánh đà Bánh đà là chi tiết bằng kim loại có khối lợng khá lớn, tích luỹ năng lợng trong k× sinh c«ng vµ truyÒn n¨ng lîng nµy cho trôc khuûu ë c¸c k× kh¸c. Lùc quán tính của bánh đà giúp píttông vợt qua các điểm chết dễ dàng. Bánh đà có thể là một chi tiết máy riêng biệt lắp vào trục khuỷu. Đối với xe m¸y, m¸ khuûu thíng cã khèi lîng kh¸ lín (kho¶ng 70% khèi lîng tæng céng của các chi tiết chuyển động của động cơ) và làm nhiệm vụ bánh đà. Ngoài ra, còn một số bộ phận có công dụng nh bánh đà: mâm điện, quạt gió... 4.3. C¸ch kiÓm tra, b¶o dìng, söa ch÷a c¬ cÊu trôc khuûu, thanh truyÒn 4.3.1. Th¸o khèi quy l¸t (n¾p m¸y) vµ th¸o xi lanh. - Dïng k×m má nhän, bãp 2 ®Çu phanh h·m chèt pÝt t«ng, rót phanh ra. - Dùng thanh gỗ tiện tròn có đờng kính nhỏ hơn đờng kính ngoài ắc pít tông để đẩy ắc pít tông ra ngoài (hình 4.4) nếu cần thì đóng nhẹ ắc pít tông. Có thể dùng van để tháo lắp ắc pÝt t«ng. * Chó ý. Khi th¸o dïng giÎ quÊn bÞt quanh thanh truyÒn díi pÝt H×nh 4.4 Th¸o chèt pÝt t«ng tông không để các chi tiết rơi vào hộp trôc khuûu. - LÊy pÝt t«ng cïng xÐc m¨ng vµ ¾c pÝt t«ng ra. - Th¸o xÐc m¨ng ra khái pÝt t«ng theo thø tù trªn tríc, díi sau. Dïng hai ngãn tay c¸i (hai dông cô chuyªn dïng) bung miÖng xÐc m¨ng ra và nhẹ nhàng nâng lên để lấy xéc măng ra ngoài Chó ý. ChØ bung miÖng xéc măng ra vừa đủ để lấy xéc măng lên. Nếu bung quá rộng sẽ làm gãy xéc m¨ng. 4.3.2. KiÓm tra pÝt t«ng Pít tông cũ muốn dùng lại đợc phải đạt tiêu chuẩn sau : - Quan s¸t b»ng m¾t trªn bÒ mÆt lµm viÖc kh«ng bÞ låi lâm mßn xíc. PhÇn l¾p xÐc m¨ng (®Çu pÝt t«ng) kh«ng bÞ muéi b¸m ®en. + Lç chèt cßn võa khÝt víi chèt (¾c) pÝt t«ng. + Rãnh đặt xéc măng còn tròn đều cha bị sắc cạnh. - Dùng dao nạo cùn để nạo sạch muội than bám trên đỉnh pít tông (không c¹o muéi than quanh pÝt t«ng phÝa trªn xÐc m¨ng trªn cïng. - Dùng xéc măng gãy để cạo sạch muội than trong rãnh xéc măng của pít t«ng. KiÓm tra r·nh xÐc m¨ng xem cã bÞ réng, bÞ mÎ, bÞ loe kh«ng ?.

(15) - Dùng pan me 25 ữ 50 đo đờng kính ngoài của pít tông tại điểm vuông góc của đờng tâm lỗ chốt pít tông. Đo tại vị trí cách đáy pít tông từ 7 ữ 10mm. - Đo đờng kính trong lòng xi lanh. Lấy đờng kính xi lanh trừ đi đờng kính pÝt t«ng lµ khe hë gi÷a pÝt t«ng vµ xi lanh (giíi h¹n kh«ng qu¸ 0,1mm). - Xoa dÇu vµo ¾c pÝt t«ng vµ l¾p vµo ®Çu nhá thanh truyÔn xoay tõ tõ xem ¾c pÝt t«ng cã láng theo chiÒu däc vµ chiÒu ngang kh«ng, nÕu láng ph¶i thay ¾c míi (®a ¾c pÝt t«ng vµo lç ¾c pÝt t«ng. §Ó th¼ng gãc dïng ngãn tay c¸i bãp ¾c tõ tõ ®i vµo lµ cßn tèt). - Đo đờng kính của lỗ ắc pít tông bằng thớc bung và đo đờng kính ngoài của ắc pít tông bằng pamme. Lấy đờng kính của lỗ ắc pít tông trừ đi đờng kính ngoài của ắc pít tông, khe hở này không đợc quá 0,08mm.Nếu quá phải thay pít t«ng vµ ¾c míi. - KiÓm tra pÝt t«ng víi xi lanh. Lau s¹ch bÒ mÆt pÝt t«ng vµ xi lanh b«i mét lớp dầu mỏng, đảo đầu pít tông đa vào xi lanh. Dùng ngón tay đẩy nhẹ pít tông từ từ đi xuống là tốt. Nếu pít tông tự rơi là đã quá mòn. 3) KiÓm tra xÐc m¨ng 1. KiÓm ra miÖng xÐc m¨ng víi xi lanh (h×nh 4.5) §Æt xÐc m¨ng vµo lßng xi lanh, dïng ®Çu pÝt t«ng ®Èy xÐc m¨ng s©u xuèng kho¶ng 20mm t¹o cho xÐc m¨ng th¼ng gãc víi xi lanh. Nhìn vào khe hở miệng xéc măng ánh sáng bằng sợi tóc là đợc. Hoặc dùng thớc lá căn đo khe hở miệng của từng xéc măng. Khe hở này không đợc quá giới h¹n cho phÐp: + §èi víi xe Hon da. XÐc m¨ng h¬i 0,5mm, xÐc m¨ng dÇu 0,1. + §èi víi xe Sim s¬n: 0,7mm. + Tiªu chuÈn xÐc m¨ng míi 0,15mm. 2. KiÓm tra xÐc m¨ng víi pÝt t«ng - Lµm s¹ch r·nh xÐc m¨ng (dïng xÐc m¨ng cò n¹o r·nh xÐc m¨ng). - Đa xéc măng vào rãnh xéc măng, sau đó lăn đều một vòng vừa lăn vừa quan sát khe hở phải đều và không lớn hơn 0,25 (dùng thớc căn lá kiểm tra). 4) L¾p xÐc m¨ng vµo pÝt t«ng H×nh 4.5 KiÓm tra xÐc m¨ng (h×nh 4.6) - VÖ sinh s¹ch sÏ xÐc m¨ng, r·nh xÐc m¨ng vµ pÝt t«ng. - Thø tõ l¾p xÐc m¨ng vµo pÝt t«ng đối với động cơ 4 kì nh hình bên - L¾p xÐc m¨ng theo thø tù tõ díi lªn trªn. *C¸ch l¾p. Dïng mãng tay cña 2 ngón cái bung miệng xéc măng vừa đủ. NhÑ nhµng trît xÐc m¨ng däc pÝt t«ng ®a xÐc m¨ng n»m lät r·nh pÝt t«ng. *Chó ý. NÕu trªn xÐc m¨ng cã ghi kÝ hiÖu th× l¾p mÆt cã kÝ hiÖu híng lªn trªn H×nh 4.6 Th¸o, l¾p xÐc m¨ng Kh«ng bung miÖng xÐc m¨ng qu¸ réng sÏ lµm g·y xÐc m¨ng. a) Khi l¾p xong xÐc m¨ng vµo r·nh pÝt t«ng, cÇn xoay cho xÐc m¨ng chuyển động cho chuyển động trơn tru trong rãnh và đặt các miệng xéc măng lÖch 1200. b) Đối với động cơ 2 kì thì khi lắp xéc măng vào pít tông ta phải đặt miệng xéc măng đúng chốt định vị. 5) Lắp pít tông và xéc măng lên động cơ - Xoa dÇu vµo lç ®Çu nhá thanh truyÒn vµ ¾c pÝt t«ng. - Đối với động cơ xe Sim sơn: dùng ít mỡ dính vào hai vòng đệm, vào hai bªn m¸ ®Çu nhá thanh truyÒn. - §Æt pÝt t«ng vµo ®Çu nhá thanh truyÒn. Với động cơ 4 kì đặt pít tông sao cho chữ “IN“ ở đầu pít tông (hoặc góc v¸t lín trªn ®Çu pÝt t«ng) híng lªn trªn. Với động cơ 2 kì (xe Sim sơn) đặt pít tông ở đầu pít tông hớng về phía cửa xả. Tốt nhất xác định chốt hãm xéc măng so với các cửa nạp, xả (vị trí chốt kh«ng ®i qua cöa n¹p, x¶)..

(16) - CÇn cho pÝt t«ng thËt th¼ng hµng víi c¸c lç ¾c pÝt t«ng vµ lç ®Çu nhá thanh truyÒn råi ®Èy ¾c pÝt t«ng qua lç thanh truyÒn sang lç bªn kia cña pÝt t«ng ngang víi r·nh l¾p vßng h·m ¾c. Chó ý. Phanh h·m ph¶i n»m hoµn toµn trong r·nh h·m cña nã. - Đối với động cơ 4 kì, khi lắp phanh hãm ắc pít tông không đợc để miệng cña phanh h·m trïng víi phÇn lâm ë pÝt t«ng. - Kiểm tra bằng cách lắc pít tông, nếu thấy nhẹ là đợc. Ta xác định lại vị trí cña miÖng xÐc m¨ng. - L¾p xi lanh vµ quy l¸t + Từ từ đa xi lanh vào 4 vít cấy đến vị trí pít tông ở điểm chết trên. + §a ®Çu pÝt t«ng vµo lßng xi lanh. 1. Đối với động cơ 4 kì : lắc nhẹ xi lanh để xéc măng tì lên thành xi lanh hoÆc dïng tua vÝt Ðp nhÑ miÖng xÐc m¨ng vµo nßng xi lanh. 2. Đối với động cơ 2 kì : phải xác định vị trí chốt hãm xéc măng, dùng tua vít lựa đa đầu xéc măng đúng chốt hãm. + L¾p n¾p m¸y vµo vÝt cÊy. 5) Lắp khối quy lát lên động cơ - Lắp gioăng quy lát mới và các chốt định vị. - Lắp khối quy lát mới nên động cơ. Dïng tay luån xÝch cam qua hèc bªn cña khèi quy l¸t trong khi võa ®Èy khèi quy l¸t vµo vÞ trÝ. - Lắp gioăng mới và lắp nắp đầu khối quy lát (để mũi tên trên nắp đầu ““ híng xuèng èng x¶). - Lắp đệm bằng đồng vào vít cấy bên phải phía dới (đai ốc dầu). - L¾p ®ai èc thêng vµo vÝt cÊy bªn ph¶i phÝa díi. - Siết dần đều các đai ốc theo thứ tự đối xứng vừa tay (khoảng 9 ữ12 Nm). - L¾p vÝt gi÷ khèi quy l¸t vµo xi lanh. - L¾p b¸nh r¨ng cam vµo xÝch cam (c©n cam). - §Æt gio¨ng míi vµo n¾p trßn råi l¾p n¾p trßn. * Chó ý. §Ó vÊu bªn trong vµo n¾p trßn lät vµo c¸c vµnh cña khèi quy l¸t. - SiÕt chÆt bu l«ng gi÷ n¾p trßn. - §iÒu chØnh khe hë xu p¸p. - L¾p bu ji, ®Çu chôp bu ji. - L¾p èng x¶, bé chÕ hoµ khÝ. - L¾p c¸c bé phËn c¨ng xÝch cam vµ ®iÒu chØnh. - Lắp các te đuôi cá, cần đổi số. - L¾p yÕm xe. 7) Söa ch÷a thanh truyÒn - H háng a) Thanh truyền bị lệch. Do chịu lực không đều, đặc biệt do lúc tháo lắp pÝt t«ng khái thanh truyÒn dÉn tíi thanh truyÒn bÞ cong. NÕu cong lÖch Ýt th× pÝt t«ng vµ xi lanh chãng mßn. NÕu cong lÖch nhiÒu lµm cho pÝt t«ng kh«ng thÓ chuyển động đợc do bị kẹt. b) Thanh truyÒn kªu: + Do ®Çu nhá, chèt hoÆc vßng bi bÞ mßn. + Do ®Çu to, trôc quay tay, vßng bi bÞ mßn. c) Thanh truyÒn bÞ ph¸ háng. Lét biªn do thiÕu dÇu b«i tr¬n, ph¸ huû vßng bi, b¹c lãt, chèt… - Söa ch÷a Những h hỏng trên làm cho động cơ có tiếng động vang lên gọi là tiếng máy gào, gõ. Do đó các chi tiết chóng mòn, gây va đập lớn có thể phá vỡ liên kết c¸c chi tiÕt, cÇn ph¶i söa ngay : + Nắn lại biên nếu thấy có thể và độ mòn ở hai đầu cha đến mức thay thế. + Kiểm tra thay chốt pít tông, đóng lại bạc hoặc thay vòng bi. + ép biên thay trục tay quay, vòng bi hoặc đóng lại bạc. + Thay biªn vµ c¸c chi tiÕt nèi ghÐp. 8) KiÓm tra khe hë gi÷a ®Çu biªn vµ trôc tay quay a) Trêng hîp biªn n»m trong m¸y : - Tháo xi lanh, nắp máy cụm pít tông để đầu nhỏ biên ở vị trí ĐCT..

(17) - Nắm đầu nhỏ biên kéo đẩy theo chiều pít tông, nếu cảm thấy có độ ro là trục tay quay và vòng bi đã bị mòn. b) Trêng hîp biªn th¸o khái m¸y - Một tay giữ chặt thân biên (phần đầu nhỏ) trục khuỷu đợc treo tự do. - Dùng mu bàn tay đánh mạnh lên đầu nhỏ biên nếu có tiếng va kim khí th× ph¶i Ðp l¹i biªn. 9) KiÓm tra vßng bi, b¹c lãt, phít dÇu. a) KiÓm tra vßng bi. B¨ng c¸ch l¾c trôc, nÕu cµng dÔ l¾c th× vßng bi cµng mßn. - KiÓm tra vßng bi trôc khuûu b»ng c¸ch l¾c v« l¨ng. - KiÓm tra vßng bi trôc sau b»ng c¸ch l¾c b¸nh sau. Khi th¸o trôc khuûu khái c¸c te - §èi víi xe 2 k× : nÕu vßng bi n»m l¹i c¸c te lµ tèt, nÕu ra theo trôc khuûu là vòng bi đã mòn, ổ giữ vòng bi rộng. - Đối với xe 4 kì. Nếu vòng bi nằm lại ổ thì vòng bi và ổ trục đều mòn. b) Kiểm tra phớt dầu. Đối với động cơ 2 kì các phớt ở 2 đầu trục khuỷu là rất quan trọng vì để ngăn dầu ra 2 đầu trục, đồng thời làm kín các te. ở xe 4 kì phít dÇu trªn trôc khuûu phÝa m©m löa nh»m ng¨n dÇu c¸c te sang m©m löa. Phít dÇu ph¶i «m khÝt vµo trôc khuûu kh«ng bÞ r¹n nøt chai cøng nÕu rß dÇu ph¶i thay phít hoÆc söa l¹i. NÕu phít kh«ng khÝt cã thÓ lß xo bÞ d·n, cã thÓ c¾t bít lß xo vµ nèi l¹i (nÕu cao su cßn mÒm vµ kh«ng r¹n nøt). C©u hái vµ bµi tËp 1) H·y tr×nh bµy nhiÖm vô vµ cÊu t¹o cña c¬ cÊu thanh truyÒn – trôc khuûu. 2) H·y tr×nh c«ng dông vµ cÊu t¹o cña pÝtt«ng, xÐc m¨ng. 3) Tr×nh bµy c¸ch kiÓm tra, b¶o dìng, söa ch÷a nhãm c¬ cÊu trôc khuûu, thanh truyÒn? Bài 5. Söa ch÷a c¬ cÊu ph©n phèi khÝ. (Thêi gian: LT: 5 h) Môc tiªu Häc xong bµi nµy ngêi häc cã kh¶ n¨ng: - Phát biểu đúng công dụng, phân loại đợc cơ cấu phân phối khí của động cơ xe m¸y - Giải thích đợc cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của cơ cấu phân phối khí động cơ 4 kì và cơ cấu phân phối khí động cơ 2 kì - Biết cách kiểm tra, bảo dỡng và sửa chữa cơ cấu phân phối khí đúng yêu cầu kÜ thuËt Néi dung cña bµi 5.1. NhiÖm vô chung, ph©n lo¹i C¬ cÊu ph©n phèi khÝ cã nhiÖm vô ®iÒu dÉn hoµ khÝ vµo xi lanh vµ ®a khÝ ch¸y ra khỏi xi lanh sao cho phù hợp với các kì nạp – nén – nổ – xả của động cơ Cơ cấu phân phối khí có loại cơ cấu phân phối khí động cơ 4 kì và cơ cấu phân phối khí động cơ 2 kì 5.2. Cấu tạo và nguyên lý hoạt động 5.2.1. Cơ cấu phân phối khí động cơ 4 kì Hầu hết động cơ 4 kì của xe máy dùng cơ cấu phân phối khí có xu páp treo và đợc đặt trong nắp máy. Cơ cấu gồm: 1) B¸nh r¨ng trôc khuûu cã sè r¨ng b»ng nöa sè r¨ng cña b¸nh r¨ng trªn trôc cam. Bánh răng trên trục khuỷu là bánh chủ động đợc lắp cố định trên trục khuỷu và kÐo xÝch cam chuyển động. 2) XÝch cam cã cÊu t¹o gièng nh xÝch H×nh 5.1 C¬ cÊu ph©n phèi khÝ.

(18) xe đạp nhng đợc chế tạo nhỏ hơn, dùng để truyền chuyển động từ bánh răng trục khuỷu đến bánh răng trục cam. 3) Bánh răng trục cam là bánh bị động, đợc lắp cố định với trục cam, chuyển động nhờ xích cam. Trên bánh răng cam có dấu chỉ vị trí tơng ứng với ĐCT, cuối k× nÐn 4) Trôc cam (h×nh bªn) chÕ t¹o b»ng thÐp bên trong khoan rỗng, có 2 cổ trục để lắp víi æ trît hoÆc æ l¨n (vßng bi) trªn n¾p máy, có các vấu cam để điều khiển cần bÈy vµ më xu p¸p, ë c¸c vÞ trÝ c¸c vÊu cam và cổ trục đợc khoan các lỗ để dẫn dÇu b«i tr¬n. MÆt ®Çu trôc cam cã c¸c lç ren để lắp bánh răng cam 5) Đòn bẩy còn đợc gọi là cò đợc vấu H×nh 5.2 Trôc cam cam ®iÒu khiÓn l¾c qua l¹i quanh chèt (trôc cß mæ). (h×nh 5.3) Một đầu đòn bẩy tì lên cam, đầu kia mổ vào đuôi xu páp để mở xu páp. Giữa đuôi xu páp và đầu đòn bẩy khe hở gọi lµ khe hë nhiÖt xu p¸p, khe hë nhiÖt ®iÒu chỉnh đợc nhờ có vít chỉnh ở đầu đòn bÈy 6) Xu páp là loại van đóng mở đặc biệt hình nấm nên còn gọi là nấm. Mỗi động c¬ cã mét xu p¸p n¹p vµ mét xu p¸p thoát, đặt trong quy lát. a) §Çu xu p¸p xoÌ ra nh t¸n nÊm, hình đĩa. Vành đĩa đợc mài bóng và làm H×nh 5.3 §iÒu chØnh më xu p¸p vát mặt nón, có góc đỉnh 900 hoặc 1200. Mặt nón đợc gọi là miệng nón. Sau một thời gian làm việc, trên miệng sẽ có vết do tiÕp xóc va ®Ëp víi miÖng lç (bÖ). MÆt xu p¸p (mÆt híng vÒ ®Çu pÝt t«ng) cã phay rãnh dùng để rà xu páp khi sửa chữa. Tuỳ theo thiết kế, đầu xu páp nạp có thể lớn hơn một chút so với đầu xu páp thoát để hoà khí đễ vào xi lanh. §Çu xu p¸p nèi liÒn víi th©n xu p¸p b»ng mét ®o¹n chuyÓn tiÕp d¹ng c«n. b) Th©n xu p¸p h×nh trô, b»ng thÐp, chuyển động H×nh 5.4 Côm xu p¸p vµ c¸c chi tiÕt l¾p r¸p xu p¸p tÞnh tiÕn trong èng dÉn. Th©n đợc chế tạo liền với đuôi xu páp..

(19) c) Đuôi xu páp hình trụ, đờng kính nhỏ hơn thân, có tiện rãnh để đặt cốc h·m. Cùng hoạt động với xupáp còn có một số chi tiết sau: ống dẫn, lò xo, cốc h·m, vµnh kho¸, bÖ... (h×nh 5.4) 7) C¬ cÊu c¨ng xÝch cam Cơ cấu căng xích cam dùng để ổn định độ căng của xích cam trong quá trình hoạt động. Có cơ cấu dùng lò xo và cơ cấu dùng đòn đẩy. Cơ cấu dạng lò xo (Hình5.5) đợc sử dụng trong một số động cơ xe máy, gåm mét b¸nh cao su quay tù do quanh trôc cña mét cÇn b¶y. §Çu cßn l¹i cña cÇn b¶y t× vµo mét lß xo. Cần bẩy chuyển động quanh trục ở Hình 5.5 Cơ cấu căng xích cam dạng lò kho¶ng gi÷a. Nhê lùc ®Èy cña lß xo, xo cÇn bÈy lu«n lu«n Ðp b¸nh cao su vµo xÝch cam vµ c¨ng xÝch. * C¬ cÊu lo¹i èng ®Èy a) Cơ cấu loại ống đẩy (hình5.6) đợc sử dụng trong nhiều động cơ xe máy hiện đại, gồm bánh cao su hớng dẫn xích cam, bánh cao su tăng xích, cần bẩy và côm c¨ng xÝch. Cụm căng xích cam có van một chiều hoạt động rất an toàn, ổn định, êm dịu, không cần điều chỉnh, lâu phải sửa chữa thay thế. Vì vậy đợc dùng nhiều trong xe máy hiện đại, nhất là loại van một chiều nằm trong ống đẩy. b) Nguyên tắc hoạt động của cơ cấu căng xích cam tự động. Khi động cơ vận hµnh, xÝch cam cã lóc chïng, lóc c¨ng. * Lúc xích chùng, lực lò xo làm ống đẩy chạy lên, dầu đợc hút vào, cần.

(20) H×nh 5.6 C¬ cÊu c¨ng xÝch cam lo¹i «ng ®Èy bẩy ép mạnh cánh căng xích và làm tăng độ căng độ căng của xích. * Lóc xÝch c¨ng sÏ n©ng b¸nh c¨ng xÝch, cÇn bÈy Ðp èng ®Èy ch¹y xuèng, dầu bị đẩy ra, lò xo bị nén và giảm độ căng của xích. Nh vậy, độ căng của xích cam đợc điều chỉnh tự động, liên tục và êm dịu. 5.2.2. C¬ cÊu ph©n phèi khÝ động cơ 2 kì (hình 5.7) CÊu t¹o: C¬ cÊu ph©n phèi khí của động cơ 2 kì gắn liền với cấu tạo đặc biệt của pít tông, xi lanh, má khuỷu, đĩa trôc khuûu, c¸c te … vµ vÞ trÝ tơng đối giữa pít tông, má khuỷu, đĩa trục khuỷu với các lç trªn xi lanh vµ c¸cte. VÝ dô: th©n pÝt t«ng cã khoÐt, xi lanh cã lç, c¸c te cã lç bªn sên… - Nguyên tắc hoạt động Hình 5.7 Cơ cấu phân phối khí động cơ 2 kì Th©n pÝt t«ng cã hai lç khoÐt vµ hai lç bªn c¹nh. Xi lanh cã hai lç n¹p, mét lç hót vµ mét lç tho¸t. Lóc pÝt t«ng ë §CT, hai lç bªn c¹nh (díi hai lç chèt pÝt t«ng) th«ng víi hai lç n¹p, lç khoÐt th«ng víi lç hót. Hoµ khÝ tõ bé chÕ hoµ khÝ trµn vµo ®Çy lßng pÝt t«ng vµ c¸cte. Buji đánh lửa, đốt cháy hoà khí. Công sinh ra sẽ đẩy pít tông từ ĐCT đến ĐCD. Pít tông sẽ đóng hai lỗ nạp, sau đó vừa đống hai lỗ nạp vừa đóng lỗ hút và hoà.

(21) khí bị dồn lại trong các te. Cuối kì đốt - thoát, pít tông mở lỗ thoát, khí cháy ùa vào lỗ thoát và ra ngoài. Gần nh đồng thời, pít tông mở hai lỗ nạp, hoà khí từ các te vµo xi lanh. Hoµ khÝ míi nµy gãp phÇn ®Èy hÕt khÝ ch¸y vµ còng bÞ hao tæn. Nhờ lực quán tính, pít tông vợt qua ĐCD, chuyển động đến ĐCT. Pít tông đóng lỗ nạp trớc để khí cháy hết. Sau khi đóng kín hai lỗ nạp và lỗ thoát, pít tông bắt đầu nén hoà khí. Sau đó, chç khoÐt ë th©n pÝt t«ng trung víi vç hót, hoµ khÝ bÞ hót tõ bé chÕ hoµ khÝ vµo lßng pÝt t«ng. §ång thêi, hai lç bªn c¹nh th«ng víi hai lç n¹p, hoµ khÝ míi hót vµo hoµ trén víi hoµ khÝ trong c¸c te. Khi pít tông gần tới ĐCT, cuối kì nạp-nén, hoà khí bị nén, buji đánh lửa đốt ch¸y hoµ khÝ vµ chu tr×nh kÕ tiÕp b¾t ®Çu. Cơ cấu phân phối khí của động cơ 2 kì thuộc loại van trợt, không có xu páp, kết cấu đơn giản, chế tạo dễ, ít h hỏng nhng không kinh tế. 5.3. KiÓm tra, b¶o dìng c¬ cÊu ph©n phèi khÝ 5.3.1. KiÓm tra, ®iÒu chØnh khe hë nhiÖt xu p¸p (h×nh 5.8) - §Ó m¸y nguéi. - Dùng xe trªn ch©n trèng gi÷a. - Th¸o yÕm b»ng cê lª 10 ÷14. - Th¸o d©y cao ¸p ra khái bu ji vµ th¸o bu ji ra. - Th¸o n¾p ®Ëy xu p¸p b»ng cê lª trßng 17. - Níi láng cÇn sè b»ng cê lª dÑt 10 vµ rót cÇn sè ra khái trôc. - Th¸o bu l«ng gi÷ c¸c te ®u«i c¸ b»ng cê lª khÈu 8 vµ ®a c¸c te ra. - Quay v« l¨ng ngîc chiÒu kim đồng hồ. Nếu xu páp nạp đi xuèng råi tiÕp tôc ®i lªn hÕt th× tiÕp tôc quay v« lăng để dấu “T” trên vô lăng H×nh 5.8 ChØnh khe hë nhiÖt xu p¸p dïng dÊu khoÐt trªn c¸c te. Lóc này pít tông ở ĐCT ứng với cuối kì nén, cả hai xu páp đóng kín. (Nếu tháo nắp đậy bánh răng cam thì để dấu “O” trên bánh răng cam trùng dấu khoét trên nắp m¸y). - KiÓm tra khe hë xu p¸p b»ng c¸ch dïng thíc l¸ c¨n ®o khe hë gi÷a vÝt ®iÒu chØnh vµ ®u«i xu p¸p. Khe hë cña xu p¸p hót vµ xu p¸p x¶ b»ng 0,05mm. + Níi láng ®ai èc h·m (b»ng c¬ lª trßng 9) + Luån thíc l¸ (c¨n 0,05mm) vµo gi÷a vÝt ®iÒu chØnh vµ ®u«i xu p¸p. + VÆn vÝt ®iÒu chØnh vµo khi rót thíc l¸ thÊy c¶n nhÑ, gi÷ nguyªn vÝt ®iÒu chØnh siÕt chÆt ®ai èc h·m. * KiÓm tra : quay v« l¨ng hai vßng (7200) ®a thíc l¸ vµo khe hë ®u«i xu p¸p, khi rút lá căn thấy lực cản nhẹ là đạt. * L¾p : l¾p c¸c chi tiÕt theo thø tù ngîc l¹i..

(22) 5.3.2. §iÒu chØnh xÝch cam (H×nh 5.8) - Trªn xe 4 k× cã trang bÞ c¬ cÊu c¨ng xích cam không tự động (nh các xe Cub : C50, C70 đời 79-80). Theo định kì khoảng 4000km đến 5000km hoặc khi xuÊt hiÖn tiÕng kªu th× ph¶i ®iÒu chØnh l¹i xÝch cam : - Dùng xe ch©n chèng gi÷a. - Cho máy nổ, để máy nóng tới nhiệt độ hoạt động bình thờng rồi giảm ga để ở chế độ garăngti. - Níi láng ®ai èc h·m vµ vÝt chÆn cña bé c¨ng xÝch mét c¸ch tõ tõ đến lúc không còn tiếng kêu của xích 1- vÝt ®iÒu chØnh; 2-th©n m¸y; 3- bu l«ng ®Ëy thì dừng lại. Bộ căng xích sẽ từ động H×nh 5.8 §iÒu chØnh xÝch cam điều chỉnh độ căng của xích, vặn vít chặn và siết đai ốc hãm. - NÕu kh«ng hÕt tiÕng kªu th× th¸o bu l«ng ®Ëy b»ng cê lª trßng 14 níi láng ®ai èc h·m vµ vÝt chÆn. Dïng tua vÝt vÆn vÝt ®iÒu chØnh vµo tõ tõ tíi khi kh«ng cßn tiÕng kªu. L¾p bu l«ng ®Ëy vÆn vÝt chÆn, siÕt ®ai èc h·m. - KiÓm tra. Sau bíc 4 nÕu xÝch cam vÉn kªu chøng tá xÝch cam hay c¸c bánh răng đã quá mòn, phải tháo ra kiểm tra hoặc thay thế. - KiÓm tra xÝch cam vµ c¬ cÊu c¨ng xÝch cam. C©u hái vµ bµi tËp 1) Tr×nh bµy nhiÖm vô vµ cÊu t¹o chung cña hÖ thèng ph©n phèi khÝ? 2) Trình bày cấu tạo và nguyên lí hoạt động của cơ cấu phân phối khí động cơ 4 kì và cơ cấu phân phối khí động cơ 2 kì? 3) Tr×nh bµy c¸ch kiÓm tra, b¶o dìng, söa ch÷a c¬ cÊu ph©n phèi khÝ? Bài 6. Söa ch÷a hÖ thèng nhiªn liÖu. (Thêi gian: LT: 5 h) Môc tiªu Häc xong bµi nµy ngêi häc cã kh¶ n¨ng: - Phát biểu đúng công dụng, yêu cầu của hệ thống nhiên liệu động cơ xe máy - Giải thích đợc cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của hệ thống nhiên liệu động cơ 4 kì và động cơ 2 kì - Biết cách kiểm tra, bảo dỡng và sửa chữa hệ thống nhiên liệu đúng yêu cầu kĩ thuËt Néi dung cña bµi 6.1. NhiÖm vô chung, ph©n lo¹i Hệ thông nhiên liệu có nhiệm vụ: dự trữ lợng nhiên liệu nhất định tuỳ theo tõng lo¹i xe m¸y; lµm s¹ch x¨ng vµ kh«ng khÝ; dÉn x¨ng vµ kh«ng khÝ, hoµ trén x¨ng s¹ch víi kh«ng khÝ t¹o thµnh hçn hîp x¨ng + kh«ng khÝ (hoµ khÝ) cung cÊp đủ số lợng và đúng tỉ lệ cho động cơ làm việc ổn định ở các chế độ làm việc gồm: Chế độ khởi động; chế độ chạy cầm chừng; chạy các chế độ chậm, trung b×nh vµ ch¹y nhanh 6.2. Cấu tạo và nguyên lý hoạt động 6.2.1. Sơ đồ hệ thống.

(23) 1. Bé läc giã. Bé chÕ hoµ khÝ. 3. B×nh nhiªn liÖu. 4. 6. èng tho¸t vµ gi¶m thanh. 5. §éng c¬. 2. 6.2.2. ThiÕt bÞ chøa vµ dÉn x¨ng - B×nh x¨ng Tuỳ theo loại xe máy, bình xăng khác nhau về dung tích, vị trí đặt, kiểu d¸ng, cÊu t¹o,…Cã b×nh x¨ng chøa 2,5 lÝt x¨ng, cã b×nh chøa hµng chôc lÝt. B×nh xăng có thể đặt ở khoang giữa cổ phốt và yên, dới hoặc sau chỗ ngồi của ngời ®iÒu khiÓn. Nắp bình có lỗ thông hơi nhỏ và có đờng thông với không khí bên ngoài, giữ áp suất trong bình bằng bên ngoài để xăng có thể tự chảy vào bộ chế hoà khí. Để đảm bảo an toàn nắp bình xăng thờng có khoá. Mặt trên bình xăng thờng có đồng hồ báo xăng hoặc cảm biến báo xăng - èng dÉn x¨ng Đợc làm bằng cao su đặc biệt, chịu tác dụng của xăng dầu và mỡ. Đầu ống dẫn đợc giữ chặt bằng vòng kẹp. Hầu hết xe máy chỉ cần một ống dẫn xăng đến bộ chế hoà khí. Nếu hai ống dẫn, sẽ có một chính và một dự trữ. Tại đáy bình xăng, lỗ ống chính cao hơn lỗ ống dự trữ. Khi mức xăng trong bình quá thấp, không vào đợc ống chính nhng vẫn cao hơn lỗ ống dự trữ thì gạt khoá xăng sang vị trí dự trữ để động cơ làm viÖc tiÕp víi lîng x¨ng dù tr÷. - Kho¸ x¨ng vµ läc l¨ng Khoá xăng có thể đặt trên đờng dẫn xăng và dới bình xăng hoặc chế tạo liÒn víi bé chÕ hoµ khÝ. Khoá xăng vừa đóng mở bình xăng vừa làm sạch xăng. Van đóng mở nối với tay khoá (núm vặn), thờng có hai vị trí đóng (OFF) vµ më (FUSE). NÕu b×nh x¨ng cã èng dù tr÷ th× tay kho¸ còng cÝ vÞ trÝ dù tr÷ (RES). Líi läc ®an b»ng sîi kim lo¹i, cã m¾t nhá li ti, kh«ng gØ. Cèc l¾ng cÆn gi÷ chÊt bÈn theo nguyªn lÝ qu¸n tÝnh. 6.2.3. Bé läc giã - C«ng dông Trong kh«ng khÝ cã rÊt nhiÒu c¸t bôi. NÕu c¸t bôi lÉn trong hoµ khÝ sÏ làm mòn rất nhanh các chi tiết của động c¬ nhÊt lµ xÐc m¨ng, xi lanh, pÝt t«ng vµ ổ trục. Vì vậy không khí cần đợc lọc s¹ch bôi bÈn tríc khi vµo bé chÕ hoµ khí, nhờ độ lọc gió (bộ lọc không khí)..

(24) Không bao giờ đợc sử dụng xe nếu thiếu bộ lọc gió. - Cấu tạo và hoạt động (hình 6.1) Xe máy thờng dùng bộ lọc khô nghĩa là không chứa dầu nhờn để lọc bụi. Kh«ng khÝ tõ ngoµi vµo qua c¸c cöa bÇu läc. Bôi c¸t bÞ lâi läc gi÷ l¹i. Không khí chuyển động tiếp và gặp các H×nh 6.1. bé läc giã v¸ch ng¨n nªn chuyÓn híng, do qu¸n tính, bụi lắng xuống đáy bầu. Không khÝ s¹ch vµo bé chÕ hoµ khÝ. 6.2.4. Bộ chế hoà khí đơn giản - C«ng dông Bộ chế hoà khí đặt rất gần động cơ, nối với động cơ bằng đoạn ống dẫn hoµ khÝ. Bộ chế hoà khí hoà trộn xăng sạch với không khí sạch thành hoà khí để cung cấp cho động cơ theo yêu cầu của chế độ làm việc. Thêi gian hoµ khÝ ch¸y trän vÑn trong xi lanh rÊt ng¾n, kho¶ng 1/200 gi©y. - CÊu t¹o (h×nh 6.2) Mçi lo¹i xe cã mét kiÓu chÕ hoµ khÝ. C¸c kiÓu chÕ hoµ khÝ kh¸c nhau chñ yÕu vÒ cÊu t¹o tõng chi tiÕt vµ h×nh d¸ng bªn ngoµi, cßn vÒ cÊu t¹o c¬ b¶n vµ nguyên tắc hoạt động chính thì đều giống nhau vì phải xuất phát từ bộ chế hoà khí đơn giản. - Hoạt động K× n¹p, ¸p suÊt trong xi lanh thÊp h¬n bªn ngoµi rÊt nhiÒu, kh«ng khÝ bÞ hót m¹nh vµo bé chÕ hoµ khÝ. Khi qua häng khuÕch tán, ttóc độ không khí tăng lên, áp suÊt t¹i ®©y gi¶m ®i. HiÖn tîng ¸p suÊt thÊp lµm x¨ng phôt ra khái vßi phun 12, tan vì, t¸n nhuyÔn, bèc h¬i, hoµ trén víi kh«ng khÝ Hình 6.2. Bộ chế hoà khí đơn giản t¹o thµnh hoµ khÝ (ga). Bím ga 8 ®iÒu chØnh hoµ khÝ vµo xi lanh. Bộ chế hoà khí đơn giản chỉ có một đờng dẫn xăng và một đờng dẫn gió. Vì vậy không thờng xuyên đảm bảo tỉ lệ xăng của hoà khí cho phù hợp với chế độ làm việc của động cơ. Vì vậy hiện nay xe máy đều dùng bộ chế hoà khí tự động. 6.2.5. Bộ chế hoà khí tự động - CÊu t¹o (h×nh 6.3) Bộ chế hoà khí tự động có nhiều kiểu, nhng thờng gồm những chi tiết. Hình 6.3. Bộ chế hoà khí tự động.

(25) Để đáp ứng mọi chế độ hoạt động của động cơ từ khởi động đến chạy tốc độ tối đa, bộ chế hoà khí tự động có các mạch xăng (đờng xăng) sau: mạch xăng chính, mạch xăng cầm chừng và mạch xăng khởi động. Ngoài ra còn có một số cơ cấu tự động. a) M¹ch x¨ng chÝnh Động cơ hoạt động ở tất cả các tốc độ kể từ lúc vặn nhẹ tay ga cho đến khi vặn hết mứcvới hoà khí do mạch chính cung cấp, trừ chế độ cầm chừng. Mạch chính hoạt động theo các phơng pháp : dùng kim ga, dùng ống th«ng h¬i xÕp bËc vµ ph¬ng ph¸p phèi hîp. * Ph¬ng ph¸p dïng kim ga (h×nh 6.4) C¬ cÊu ®iÒu chØnh tØ lÖ x¨ng vµ lîng hoµ khÝ gåm lç tia chÝnh, kim ga, trô ga, lß xo, d©y ga vµ häng khuÕch t¸n Trô ga cßn gäi lµ qu¶ ga, chuyÓn động trong ống trụ. Hoạt động của mạch xăng chính dùng kim ga nh sau : NÕu cha vÆn tay ga th× trô ga vµ kim ga ë vÞ trÝ ban ®Çu, häng khuÕch tán và lỗ phun đều mở nhỏ nhất. Vị trí này đợc chỉnh bằng vít ga (ốc ga). Khi vÆn tay ga (t¨ng ga), d©y ga sÏ kÐo trô ga vµ kim ga, më réng dÇn họng khuếch tán và lỗ phun, thay đổi lợng hoà khí và tỉ lệ xăng chu phù hợp với tốc độ động cơ từ chậm đến trung b×nh vµ cao. NÕu bu«ng tay ga, lß xo l¹i ®Èy Hinh 6.4. M¹ch x¨ng chÝnh (Phtrô ga vµ kim ga vÒ vÞ trÝ ban ®Çu. * Ph¬ng ph¸p dïng èng th«ng ¬ng ph¸p dïng kim ga) 1- buång phao; 2- cæ chÕ hoµ khÝ nèi víi h¬i xÕp bËc (h×nh 6.5) Cơ cấu dùng lỗ thông hơi xếp động cơ; 3- trụ ga; 4- dây ga; 5- lò xo; 6bậc, đờng gió phụ, họng khuếch tán, trụ họng khuếch tán; 7- cổ nối với bộ lọc gió; 8- kim ga; 9- gÝc l¬ chÝnh ga, lß xo, d©y ga,… Hoạt động của mạch xăng chính dùng ống thông hơi xếp bậc nh sau : Khi động cơ có tốc độ thấp, không khí vào đờng gió phụ ít, trong lỗ tia chÝnh còng Ýt bät khÝ. HÇu nh chØ cã x¨ng phun vµo häng khuÕch t¸n. V× vËy tỉ lệ xăng hơi cao, động cơ tránh đợc hiÖn tîng thiÕu x¨ng. VÝ dô : xe ch¹y tõ 25 ®Ðn 30km/giờ, tỉ lệ xăng từ 1/15 đến 1/13. Khi động cơ có tốc độ trung bình, không khí đợc hút qua họng khuếch tán mạnh hơn. Một phần không khí theo đờng gió phụ, qua lỗ thông hơi, vào ống tia chÝnh, lµm x¨ng sñi bät. X¨ng lÉn bät khÝ phun vµo häng khuÕch t¸n. V× vậy tỉ lệ xăng trong hoà khí giảm, động cơ tránh đợc hiện tợng thừa xăng. Ví dụ : xe chạy từ 35 đến Hình 6.5. Mạch xăng chính (ph40km/giờ, cần tỉ lệ xăng từ 1/16 đến ¬ng ph¸p dïng èng th«ng h¬i 1/18. xÕp bËc) Nếu không khí vào đờng gió phụ 1- gÝc l¬ chÝnh; 2- lç th«ng h¬i xÕp bËc càng nhiều thì càng nhiều lỗ thông hơi (ống tạo bọt); 3- đờng gió phụ; 4- nối bộ nhận đợc không khí, xăng sủi bọt càng lọc gió; 5- họng khuyếch tán; 6- lò xo; 7mạnh là bọt khí tan mịn trong xăng. Hơn nữa, do áp suất tại họng khuếch tán rất thấp nên xăng đợc hút mạnh. Vì vậy, ở tốc độ cao, tỉ lệ xăng đợc nâng lên. Ví dụ : xe chạy từ 70 đến 80km/giờ, cần tỉ lệ xăng từ 1/13 đến 1/12 Hiện nay hầu hết động cơ xe máy sử dụng bộ chế hòa khí có mạch xăng chính dùng phơng pháp phối hợp, trong đó có kim ga và ống thông hơi xếp bậc..

(26) b) M¹ch x¨ng cÇm chõng Cầm chừng (garăngti) còn gọi là không tải, tốc độ động cơ rất chậm, hoà khí cần tỉ lệ xăng cao (từ 1/12 đến 1/11). Trong chế độ cầm chừng, động cơ vận hành nhng xe máy có thể đứng yên, tay ga giảm hết mức (bu lông). Ví dụ : vận hành động cơ để kiểm tra điều chỉnh một số bộ phận của xe, tạm dừng xe khi chạy trên đờng,… Vì vậy rất cần mạch cÇm chõng. * CÊu t¹o (H×nh 6.6) * Hoạt động. Lúc động cơ chạy cầm chừng, kim ga đóng gần kín lỗ phun, nªn hoµ khÝ cña èng tia chÝnh vÉn thiÕu x¨ng so víi yªu cÇu. Lîng xăng này đợc bổ sung nhờ mạch cầm chõng. Do d©y ga 5 kh«ng kÐo nªn trô ga 3 đóng hết mức, họng khuếch tán më rÊt nhá, ¸p suÊt rÊt thÊp t¹i miÖng èng tia cÇm chõng 2, x¨ng phun dÔ dàng. Đồng thời không khí vào đờng giã cÇm chõng, hoµ trén vµ ®Èy x¨ng. Hoµ khÝ cña m¹ch cÇm chõng cã tØ lÖ x¨ng cao. Lîng x¨ng do m¹ch cÇm chõng cung cÊp phô thuéc vµo vÞ trÝ cña vÝt giã 9. Hoµ khÝ cña m¹ch cÇm chõng phèi hîp víi hoµ khÝ cña m¹ch x¨ng chÝnh thµnh hoµ khÝ cÇm chõng, cã tie H×nh 6.6. M¹ch x¨ng cÇm chõng lệ xăng phù hợp với chế độ cầm chừng. (m¹ch kh«ng t¶i) Muốn duy trì chế độ cầm chừng 1- Gíc lơ không tải; 2- ống phun không tải; 3để động cơ chạy thật chậm, thật êm, trụ ga; 4- nối với động cơ; 5- dây ga; 6- lò xo; ph¶i ®iÒu chØnh phèi hîp gi÷a vÝt giã vµ 7- häng khuÕch t¸n; 8- nèi víi bé läc giã; 9- vÝt vÝt ga. giã; 10- buồng phao; 11- đờng gió không VÝt ga hoÆc vÝt x¨ng lµ vÝt chØnh t¶i vÞ trÝ trô ga. c) Mạch xăng khởi động Lúc khởi động, trục khuỷu quay chậm, nhiệt độ động cơ thấp. Muốn động cơ dễ nổ, phải có hoà khí giàu. Trong bộ chế hoà khí tự động tỉ lệ xăng đợc tăng bằng các phơng pháp sau : dùng bớm gió, dùng van khởi động, dùng nút bơm x¨ng… * Ph¬ng ph¸p dïng bím giã Bớm gió (bớm không khí) đặt trên đờng không khí vào họng khuếch tán, đợc điều khiển bằng cần le. Cần le (tay le) đặt tại tay lái bên trái của xe máy. NÕu gi÷ cÇn le qu¸ l©u sÏ hao x¨ng vµ cã hiÖn tîng ng¹t x¨ng (sÆc x¨ng) do hoà khí quá giàu, động cơ cũng dừng. Để tránh hiện tợng này, trên bớm gió thờng có van tự động, luôn luôn đóng nhờ lò xo. Khi động cơ đã ở chế độ cầm chừng, nếu bớm gió vẫn đóng thì luồng không khí vào mạnh sẽ mở van tự động vµ gi¶m tØ lÖ x¨ng. Vì vậy, sau khi khởi động, chỉ buông cần le lúc động cơ đã chạy ổn định. 2. Hoạt động của bộ chế hoà khí tự động Gạt cần khởi động (đóng bớm gió, mở các te) hoặc ấn núm xăng (dìm phao x¨ng). Buông tay ga (nhả hết trụ ga, đóng hết bớm ga, họng khuếch tán mở nhỏ nhất). Có thể vặn nhẹ tay ga, còn gọi là nháy ga (kéo đột ngột trụ ga, xoay đột ngét bím ga, më bÊt chît häng khuÕch t¸n). Tỉ lệ xăng phụ thuộc chủ yếu vào mạch xăng khởi động (bớm gió, các te, núm khởi động). Ngoài ra còn chịu ảnh hởng của mạch xăng cầm chừng. b) Trêng hîp cÇm chõng Bu«ng tay ga, häng khuÕch t¸n më nhá nhÊt. TØ lÖ x¨ng phô thuéc m¹ch x¨ng cÇm chõng (c¸c vÞ trÝ cña vÝt x¨ng vµ vÝt giã). c) Trờng hợp tốc độ trung bình.

(27) B¾t ®Çu vÆn vµ ®iÒu chØnh tay ga, kÐo dÇn dÇn trô ga hoÆc xoay dÇn bím ga (häng khuÕch t¸n më réng dÇn tíi møc kh¸ lín). Tỉ lệ xăng thay đổi trong khoảng rộng và phụ thuộc mạch xăng chính. Ngoài ra còn chịu ảnh hởng của nấc kim ga đợc chọn để lắp với trụ ga, trong đó cã sù tiÕt kiÖm x¨ng. d) Trờng hợp tốc độ cao VÆn nhiÒu vµ hÕt møc tay ga (hÕt ga), kÐo hÕt trô ga hoÆc xoay hÕt bím ga (häng khuÕch t¸n më lín nhÊt). TØ lÖ x¨ng phô thuéc m¹ch x¨ng chÝnh, chñ yÕu phô thuéc tiÕt diÖn lç tia chính (đờng kính lỗ tia chính). 6.2.6. Cơ cấu tự động Để hệ thống nhiên liệu hoạt động tốt và an toàn, hiện nay xe máy đời mới đợc trang bị một số cơ cấu tự động: khoá xăng tự động, khởi động tự động,… 6.2.6.1. Khoá xăng tự động a) CÊu t¹o (h×nh 6.7) Khoá xăng tự động là một loại van xăng đóng mở tự động, gồm có :nắp, đáy, màng đàn hồi, kim van, lò xo … (hình 6.7) b) hoạt động Khi động cơ hoạt động, trong cổ hút có độ chân không lớn tạo ra sụt áp phía dới Hình 6.7. Khoá xăng tự động hộp màng kéo màng đàn hồi và kim van 1- nối cæ hót; 2- nèi buång phao; 3- nèi b×nh đi xuống cửa 3 đợc nối thông với cửa 3, xăng; 4van; 5- màng đàn hồi; 6- nắp; xăng từ bình đợc chảy xuống buồng phao 7- đáy; 8-kim lß xo cña bé chÕ hoµ khÝ 6.2.6.2. Khởi động tự động nhiệt Mạch khởi động dïng bím giã hoÆc van khởi động có một số nhîc ®iÓm sau : - Khó xác định trêng hîp nµo nªn kÐo cần khởi động (đóng bớm gió hoặc mở các te). Nếu không đúng yêu cầu của động cơ sẽ cã t×nh tr¹ng ng¹t x¨ng, tèn nhiªn liÖu. - Kh«ng biÕt chÝnh x¸c thêi ®iÓm nhả cần khởi động (mở bớm gió hoặc đóng các te). §Ó tr¸nh c¸c nhîc ®iÓm trªn, ngêi ta đã chế tạo những cơ cấu khởi động tự động dựa vào sự thay đổi nhiệt độ của động cơ (cơ cấu khởi động tự động nhiệt) hoặc sự thay đổi áp suất trong co x¨ng (c¬ cÊu khëi động từ động áp suất). a) CÊu t¹o (H×nh 6.8) C¬ cÊu khëi động tự động nhiệt.

(28) gồm mạch khởi động các te của bộ chế hoà khí và bộ điều khiển tự động lắp vào quy lát động cơ. - Mạch khởi động các te gồm có ống gió, ống hoà khí, giếng xăng, ống dẫn xăng, lỗ tia khởi động, phao xăng,… - Bộ điều khiển tự động gồm có ống gió, ống hoà khí, ống nối với co xăng, trô van, cöa van A, cöa van B, thanh lìng kim nhiÖt, lß xo,… b) Nguyên tắc hoạt động Lúc cha vận hành, nhiệt độ của động cơ thấp. Thanh lỡng kim nhiệt duỗi thẳng. Dới tác động của lực lò xo, trụ van mở cửa A và đóng cửa B. Nếu khởi động, hoà khí từ mạch khởi động các te qua cửa van A vào co x¨ng. Khi máy đã nổ, nhiệt độ quy lát và xi lanh tăng lên. Thanh lỡng kim nhiệt giãn nởvà bắt đầu cong, nén lò xo, đẩy dần trụ van để đóng cửa A. Nhng cửa van A cha kịp đóng thì cửa van B đã hé mở. Không khí từ ống gió sẽ qua cửa B trộn thêm vào hoà khí, giảm tỉ lệ xăng. Do đó động cơ không ng¹t x¨ng, tiÕp tôc ch¹y. Sau vµi phót, Hình 6.8 Khởi động tự động nhiệt nhiệt độ tăng cao, thanh lìng kim nhiÖt nóng lên càng cong. Cửa van A đóng kín, ngắt hoàn toàn mạch xăng khở động. Động cơ bắt đầu hoạt động với mạch xăng cầm chừng hoặc mạch xăng chính. 6.2.7. èng tho¸t khÝ vµ gi¶m thanh èng tho¸t khÝ cßn gäi lµ b×nh tho¸t (b«) nèi víi buång ch¸y. Trong èng thoát có bộ phận giảm thanh, đợc đặt dới động cơ hoặc cạnh bánh sau xe máy. - C«ng dông èng tho¸t vµ gi¶m thanh dÉn khÝ ch¸y ra ngoµi, gi¶m tiÕng næ cña khÝ tho¸t, t¹o ®iÒu kiện hoạt động cho xe m¸y, b¶o vÖ an toµ cho ngêi sö dông… - CÊu t¹o H×nh 6.9 èng tho¸t khÝ Cã nhiÒu lo¹i èng tho¸t, thêng kh¸c nhau vÒ kiÓu d¸ng. èng tho¸t vµ gi¶m thanh cã hai phÇn chÝnh : èng tho¸t khÝ vµ èng gi¶m thanh (h×nh 6.9 ). èng gi¶m thanh cã d¹ng trô, c«n,… nhng kh¸c nhau chñ yÕu ë cÊu t¹o bªn trong (h×nh 6.10) Trong èng gi¶m thanh cã v¸ch ng¨n, èng c¶n, èng tiªu ©m, … - Hoạt động Nếu để thoát tự do, khí cháy sẽ giãn nở đột ngột, sinh tiÕng næ chãi tai vµ g©y nhiÒu bÊt tiÖn. V× vËy, khÝ ch¸y ph¶i lÇn lît qua cæ èng tho¸t, èng tho¸t, èng gi¶m thanh víi tiÕt diÖn lu th«ng lín dÇn. Trong èng gi¶m thanh, khÝ ch¸y gÆp v¸ch ng¨n cã lç H×nh 6.10 CÊu t¹o èng gi¶m thanh nhá, èng c¶n cã lç nhá,… KhÝ cháy luôn luôn đổi hớng, chia thành nhiều dòng nhỏ chui qua các lỗ, đan chéo.

(29) nhau và hoà trộn với nhau. Do đó khí cháy giãn nở từ từ, thể tích lớn dần lên qua nhiều phòng dẫn đến âm thanh giảm. Tríc khi ra ngoµi, khÝ ch¸y cßn qua lç tiªu ©m. èng tiªu ©m (tÇn thanh) lµ ống nhỏ nhiều lỗ, đặt tại đuôi ống giảm thanh. Một số ống thoát và giảm thanh có thêm bộ lọc khí cháy để bảo vệ môi trờng, thêm tấm che an toàn và tăng tính mĩ thuật cho xe máy. 6.3. KiÓm tra, b¶o dìng, söa ch÷a hÖ thèng nhiªn liÖu 6.3.1. B¶o dìng bÇu läc kh«ng khÝ, b×nh x¨ng vµ bé läc kh«ng khÝ + BÇu läc kh«ng khÝ (h×nh 6.11) - Xoay kho¸ x¨ng vÒ vÞ trÝ OFF - Dïng cê lª dÑt th¸o ®ai èc gi÷ cèc läc vµ cho x¨ng vµo b×nh kh¸c. - Lấy cốc lọc và vòng đệm cao su vµ líi läc x¨ng ra. - Dùng bàn chải đánh răng để chải s¹ch líi läc dïng khÝ Ðp thæi s¹ch. - KiÓm tra xem líi läc x¨ng cã bÞ r¸ch kh«ng, nÕu r¸ch ph¶i thay. KiÓm tra gioăng đệm nếu cần phải thay. - Lắp cốc lọc vào chế hoà khí đặt vòng đệm đúng vị trí. Dùng tay vặn cốc lọc chặt vừa, sau đó dùng cờ lê dÑt siÕt chÆt. - Xoay kho¸ x¨ng vÒ trÝ ON (vÞ trÝ mở) để xăng vào bộ chế hoà khí và kiÓm tra xem cã bÞ rß rØ x¨ng kh«ng. + B×nh x¨ng - Më kho¸ yªn vµ n©ng yªn xe lªn. - Th¸o bu l«ng b¾t yªn b»ng cê lª lÊy yªn xe ra. - Më vÝt x¶ x¨ng ë bé chÕ ho¸ khÝ, vÆn kho¸ x¨ng vÒ vÞ trÝ RES (vÞ trÝ dù H×nh 6.11 BÇu läc kh«ng khÝ trữ) mở nắp bình xăng để xăng chảy nhanh h¬n. - Th¸o èng dÉn x¨ng ra khái kho¸ x¨ng cña bé chÕ hoµ khÝ. - Th¸o d©y nèi tíi bé c¶m biÕn møc x¨ng vµ th¸o bé c¶m biÕn møc x¨ng. - Th¸o vÝt gi÷ bÝnh x¨ng vµ nhÊc b×nh x¨ng khái khung xe. - Xóc röa b×nh x¨ng b»ng x¨ng. - KiÓm tra : + Kiểm tra đờng ống dẫn xăng xem có bị nứt vặn xoắn không. + KiÓm tra lç th«ng h¬i cña n¾p ®Ëy b×nh x¨ng xem cã t¾c kh«ng. - L¾p ngîc l¹i qu¸ tr×nh th¸o. + Bé läc kh«ng khÝ I – Th¸o l¾p kiÓm tra vÖ sinh bé läc kh«ng khÝ xe super cub C70-82 - Th¸o yÕm xe. - Dïng tua vÝt th¸o 4 vÝt gi÷ bÇu läc khÝ. - §¸nh hÕt tay l¸i vª mét phÝa. - Xoay nhÑ ruét bÇu läc kÐo lªn lÊy ra khái n¾p bÇu läc. - Th¸o vÝt gi÷ bÇu läc khÝ, h¹ vá bÇu läc. - Vệ sinh ruột bầu lọc : làm khô vỗ nhẹ để bụi bẩn bong ra, dùng khí nén thæi s¹ch (thæi tõ trong ra). - Lau s¹ch bªn trong vá bÇu läc. - Víi ruét läc b»ng giÊy chØ lµm kh« dïng khÝ nÐn thæi s¹ch. - Víi ruét läc b»ng kim lo¹i dïng dÇu röa s¹ch. - Víi ruét läc b»ng mót dïng dÇu röa s¹ch, thæi kh«. Ruét läc r¸ch n¸t ph¶i thay. KiÓm tra l¾p l¹i Thø tù ngîc l¹i víi thø tù th¸o. 6.3.2. KiÓm tra, b¶o dìng bé chÕ hoµ khÝ ( Xe Honda cub) - Tháo bộ chế hoà khí khỏi động cơ (Honda super cub C70-82).

(30) - Tháo yếm, đóng khoá xăng, xả xăng khỏi bộ chế hoà khí. - Th¸o d©y ga, qu¶ ga, th¸o rêi c¸c chi tiÕt côm qu¶ ga. - Nới lỏng ốc vít giữ đầu day le ở bớm gió để tháo dây le. - Níi láng vßng ®ai gi÷ èng n¹p khÝ. Th¸o ®ai èc gi÷ chÕ hoµ khÝ lÊy chÕ hoµ khÝ ra ngoµi. - Th¸o rêi kiÓm tra c¸c chi tiÕt bé chÕ hoµ khÝ - Th¸o vÝt gi÷ th©n díi, th©n trªn bé chÕ hoµ khÝ. Rót chèt phao ®a phao vµ kim phao ra ngoµi. - Th¸o jÝc l¬, èng phun x¨ng, vÝt x¨ng, vÝt giã. - Röa s¹ch c¸c chi tiÕt, thæi kh« b»ng khÝ nÐn. - KiÓm tra. §é mßn cña kim phao, jÝc l¬, èng phun, qu¶ ga kim ga, c¸c vÝt. + KiÓm tra läc x¨ng xem cã r¸ch kh«ng. + Kiểm tra gioăng đệm, vỏ chế hoà khí nếu h hỏng rạn nứt phải thay thế. + Nếu mức xăng quá cao hoặc quá thấp bẻ nhẹ tay phao để điều chỉnh. + Trờng hợp phao nhựa có thể căn đệm lỡi gà. - L¾p c¸c chi tiÕt vµ l¾p bé chÕ hoµ khÝ ë lìi gµ - L¾p jÝc l¬, l¾p kim phao, phao vµ chèt gi÷ phao. - KiÓm tra møc x¨ng : * Trêng hîp phao n»m ë th©n trªn chÕ hoµ khÝ th× nhÑ nhµng lËt ngîc th©n trên bộ chế hoà khí dùng thớc đo khoảng cách từ mặt lắp ghép tới đáy phao, so sánh kích thớc tiêu chuẩn (CD90 là 10,7mm, C50M : 15 đến 15,5mm). * Trêng hîp phao n»m ë th©n díi : nèi èng x¨ng vµo chÕ hoµ khÝ, më kho¸ x¨ng víi møc x¨ng kho¶ng 5mm th× tíi mÆt l¾p ghÐp. KiÓm tra kim phao, phao lªn xuèng cã nhÑ nhµng kh«ng. - L¾p th©n díi vµ th©n trªn chÕ hoµ khÝ khi b¾t vÝt. - L¾p vÝt giã, vÝt x¨ng. - L¾p bé chÕ hoµ khÝ vµo cöa n¹p. - Lắp ống nạp khí siết vòng đai, lắp vòng đệm và khoá xăng. - L¾p cèc läc vµo bé chÕ hoµ khÝ. - Lắp cụm quả ga dây le khởi động. - Më kho¸ x¨ng kiÓm tra lÇn cuèi, thö tay ga. - L¾p yÕm xe. C©u hái vµ bµi tËp 1) Tr×nh bµy nhiÖm vô vµ cÊu t¹o chung cña hÖ thèng nhiªn liÖu? 2) Trình bày cấu tạo và nguyên lí hoạt động của bộ chế hoà khí đơn giản? 3) Trình bày cấu tạo và nguyên lí hoạt động của bộ chế hoà khí hiện đại? 4) Tr×nh bµy c¸ch kiÓm tra, b¶o dìng, söa ch÷a bÇu läc giã, b×nh x¨ng, èng gi¶m thanh vµ bé chÕ hoµ khÝ? Bài 7. Söa ch÷a b«i tr¬n vµ lµm m¸t. (Thêi gian: LT: 5 h) Môc tiªu Häc xong bµi nµy ngêi häc cã kh¶ n¨ng: - Phát biểu đúng công dụng, phân loại đợc hệ thống bôi trơn và làm mát của động cơ xe máy - Giải thích đợc cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của hệ thống bôi trơn và làm mát động cơ 4 kì và cơ cấu phân phối khí động cơ 2 kì - Biết cách kiểm tra, bảo dỡng và sửa chữa hệ thống bôi trơn và làm mát đúng yªu cÇu kÜ thuËt Néi dung cña bµi 7.1. NhiÖm vô chung, yªu cÇu, ph©n lo¹i - NhiÖm vô: HÖ thèng b«i tr¬n cã nhiÖm vô ®a dÇu b«i tr¬n vµo tÊt c¶ c¸c bÒ mÆt tiÕp xóc động của động cơ để giảm lực ma sát – giảm sự mài mòn của chi tiết máy. Dầu bôi trơn còn rửa sạch bụi bẩn, mạt kim loại làm sạch mặt tiếp xúc động. DÇu b«i tr¬n tiÕp nhËn vµ chuyÓn mét phÇn nhiÖt lµm m¸t c¸c chi tiÕt, bé phËn của động cơ. Ngoài ra dầu còn tham gia làm kín các khe hở giữa các chi tiết của động cơ..

(31) Hệ thống làm mát có nhiêm vụ thu nhận nhiệt lợng không cần thiết của động cơ để tản ra môi trờng xung quanh nhằm duy trì độ bay hơi và khả nâng bốc cháy của hoà khí; giữ độ nhớt của dầu bôi trơn trong khoảng cho phép, đồng thời duy trì nhiệt độ động cơ luôn ổn định ở nhiệt độ khoảng 80oC đến 90oC, đảm b¶o c«ng suÊt vµ tuæi thä cña m¸y - Ph©n lo¹i: + Dầu bôi trơn chủ yếu đợc phân theo cấp độ nhớt (độ loãng) của dầu có mã số từ 10 đến 250 do SAE quy định hoặc quy định của nớc sản suất dầu. Chỉ số trong mã số càng lớn thì dầu càng đặc VÝ dô: DÇu rÊt láng : SAE 20, AC8 DÇu láng : SAE 30, AC10 DÇu h¬i láng: SAE 40, AK 15 Dầu hơi đặc : SAE 50 Dầu đặc : SAE 90 Dầu rất đặc : SAE 140 - Yêu cầu: Dầu làm trơn động cơ xe máy cần các điều kiện sau : o Độ lỏng (độ nhờn) phù hợp với động cơ xe máy. o Độ lỏng ít biến đổi theo nhiệt độ để dầu bám vào mặt tiếp xúc trong khi động cơ vận hành. o Kh«ng lÉn níc, axit… lµm h háng c¸c chi tiÕt. o Kh«ng lÉn c¸t bôi lµm mßn. o Kh«ng bÞ biÕn chÊt trong thêi gian sö dông. - Chọn dầu. Khi chọn dầu làm trơn phải theo chỉ dẫn của nhà chế tạo động cơ, thêng dùa vµo c¸c yÕu tè sau : + Nhiệt độ vận hành của động cơ. Nhiệt độ cao thì dùng dầu đặc hơn. + Phơng pháp làm trơn. Ví dụ : pha vào xăng thì có thể dùng dầu hơi đặc. áp suất tại mặt tiếp xúc động. Ví dụ : áp suất lớn hơn thì dùng dầu đặc hơn. Ngoài ra, đối với vùng khí hậu càng lạnh cần dầu đặc hơn. ThÞ trêng ViÖt Nam lu hµnh nhiÒu lo¹i dÇu : DÇu SAE, dÇu hîp t¸c s¶n xuất giữa Việt Nam và các nớc Anh, Mĩ, Nhật, Pháp,… Tất cả đều có hớng dẫn sử dụng. Ví dụ : dầu SAE20, SAE30, AK15,… dùng cho động cơ 4 kì. Dầu SAE20, SAE30, AC10,… dùng cho động cơ 2 kì. 7.2.1 Hệ thống bôi trơn động cơ 4 kì §éng c¬ 4 k× thêng dïng 2 ph¬ng ph¸p tr¬n : b¬m dÇu vµ vÈy dÇu. - Lµm tr¬n b»ng vÈy dÇu Dầu đổ vào các te đối với tất cả các xe máy thông dụng đợc quy định từ 0,7 đến 0,8 lít. Đầu to thanh truyền có kết cấu vẩy dầu dạng thìa (muỗng) để vẩy (tát) dầu khi động cơ vận hành. Dầu đợc vẩy tung mạnh trong các te. DÇu v¨ng lªn mÆt g¬ng xi lanh, b¸m vµo mÆt ngoµi pÝt t«ng vµ xÐc m¨ng, vµo lç chèt pÝt t«ng. DÇu b¾n vµo lç ë ®Çu thanh truyÒn, theo r·nh vµo b¹c chèt pÝt t«ng vµ vßng bi trôc khuûu. Dầu bám vào bánh răng trục khuỷu, đợc xích cam đa theo máng cao su đến bánh răng trục cam và trục cam. Dầu vào trục cam, đến cần mổ cà cam,... C¸c te li hîp th«ng víi c¸c te hép sè. C¸c b¸nh r¨ng v¶y dÇu tíi mäi chi tiÕt trong li hîp vµ hép vµ hép sè. Sau khi lµm tr¬n c¸c chi tiÕt, dÇu tù ch¶y vµo c¸c te. Chất bẩn theo dầu đọng ở đáy các te. Đối với xe máy 4 kì, phải thay dầu c¸c te khi ch¹y kho¶ng 1000 ÷ 1200km. - Lµm tr¬n b»ng b¬m dÇu Dầu từ các te qua lới lọc vào bơm dầu. Ra khỏi bơm, dầu chia hai mạch để vµo khèi xi lanh vµ vµo c¸c te li hîp. + M¹ch dÇu quy l¸t. DÇu qua lç c¸c te, theo r·nh rÊt ng¾n thuéc khèi xi lanh để tới chân vít cấy. Vít cấy này vặn vào các te hộp số bên phải và gần bơm dÇu nhÊt. Dầu theo ống đặt vít cấy chạy qua khối xi lanh vào quy lát. Do áp lực bơm, dầu đến hốc bên phải quy lát (các te cánh bớm), vào lỗ khoan ở dầu trục cam, ch¹y däc trôc cam, vµo tÊt c¶ c¸c lç khoan kh¸c vµ r·nh dÉn dÇu..

(32) DÇu lµm tr¬n trôc cam, b¸nh r¨ng trôc cam, cÇn mæ, xu p¸p,... vµ theo èng dÉn vÒ c¸c te. Ngoµi ra dÇu cßn b¾n tung trong xu p¸p. + M¹ch dÇu c¸c te li hîp. DÇu qua lç khoan trong c¸c te li hîp vÒ ®Çu ph¶i trôc khuûu, vµo lç ë ®Çu trôc khuûu, ch¹y däc trôc khuûu, vµo tÊt c¶ c¸c lç khoan vµ r·nh dÉn dÇu. DÇu lµm tr¬n li hîp, trôc khuûu, thanh truyÒn. Do lùc li t©m, dÇu v¨ng tíi pÝt t«ng, xi lanh, xÐc m¨ng,... §ång thêi c¸c b¸nh r¨ng cña li hîp vµ hép sè còng đợc vảy dầu bắn tung trong các te. DÇu sau khi lµm tr¬n l¹i trë vÒ c¸c te. Sau thời gian làm việc quy định, dầu rất bẩn, đợc tháo theo lỗ vít xả dầu ở đáy các te trớc khi đợc thay dầu mới. HÖ thèng lµm tr¬n b»ng b¬m dÇu gåm c¸c bé phËn : b¸nh r¨ng ®iÒu khiÓn b¬m dÇu, trôc ®iÒu khiÓn b¬m dÇu, b¬m dÇu, m¹ch dÇu, líi läc, thíc ®o, c¸c te dÇu,... Néi dung chØ nªu 2 bé phËn lµ b¬m dÇu vµ m¹ch dÇu. * B¬m dÇu (b¬m r« to). CÊu t¹o cña b¬m R« to (h×nh 7.1) Bơm rô to hoạt động nh sau : trục bơm dầu sẽ quay rô to trong và làm chuyển động rô to ngoài. Rô to ngoài vừa quay tròn trong thân bơm vừa tiếp xúc trît víi r« to trong. Dầu đợc hút từ ống hút dầu vào bơm và đợc nén từ vùng có thể tích lớn. H×nh 7.1 CÊu t¹o b¬m r« to 1- đệm thân bơm; 2- thân bơm; 3- vít; 4- rô to ngoài; 5- rô to trong; 6- trục bơm dầu; 7- đệm nắp bơm; 8- nắp bơm; 9- vòng đệm; 10- trục điều khiển bơm dầu; 11- các te sang vïng cã thÓ tÝch nhá dÇn trong lç tho¸t cña b¬m. * Mạch dầu : gồm đờng dầu bơm, đờng dÉn dÇu, r·nh dÉn dÇu, dÇu vÈy, dÇu lan truyÒn… - §êng dÉn dÇu. Trong nhiÒu chi tiÕt cña động cơ có lỗ khoan dẫn dầu. Ví dụ : trục khuûu, thanh truyÒn, chèt khuûu,... C¸c lç khoan cã thÓ nèi tõ chi tiÕt nµy sang chi tiÕt kh¸c hoÆc th«ng víi r·nh dÉn dÇu. - R·nh dÉn dÇu : trªn c¸c mÆt tiÕp xóc động thờng H×nh 7.2 R·nh dÇu, lç dÇu cã r·nh dÉn dÇu (r·nh dầu), nhất là mặt tiếp xúc có tốc độ cao. VÝ dô : r·nh dÉn dÇu trªn ®Çu trôc H×nh 7.3 HÖ thèng pha dÇu tù cam (h×nh 7.2) động 1- bình dầu; 2- lọc dầu; 3- bơm dầu; 4ống dẫn dầu; 5- đờng dẫn nạp (cổ hút);.

(33) Rãnh dẫn dầu chạy vòng trên mặt tiếp xúc động, nhận dầu từ lỗ dầu, đợc chÕ t¹o b»ng ph¬ng ph¸p phay. - Sơ đồ mạch dầu. Động cơ 4 kì thờng đợc làm trơn theo mạch dầu tiêu biÓu (h×nh 7.3) 7.2.2 Hệ thống bôi trơn động cơ 2 kì §éng c¬ 2 k× thêng dïng phèi hîp 2 ph¬ng ph¸p lµm tr¬n : pha dÇu vµ vÈy dÇu. - Pha dÇu vµo x¨ng lµm tr¬n xi lanh, pÝt t«ng, xÐc m¨ng, thanh truyÒn, trôc khuûu, chèt pÝt t«ng, chèt khuûu, æ bi, b¹c lãt,… - Vẩy dầu từ các te do chuyển động của bánh răng nhúng trong dầu, làm trơn các bộ phận của li hợp và hộp số : đĩa ma sát, bánh răng, trục sơ cấp, trục thø cÊp, æ bi,… C¸c te trôc khuỷu của động c¬ 2 k× lµ buång hoµ khÝ nªn kh«ng thÓ chøa dÇu lµm tr¬n. V× vËy c¸c chi tiÕt nh xi lanh, trôc khuûu,… phải đợc làm trơn b»ng dÇu cã trong hoµ khÝ. Có động cơ xe m¸y chØ lµm tr¬n b»ng c¸ch pha dÇu vµo x¨ng v× kh«ng cã bé phËn cÇn lµm tr¬n b»ng vÈy dÇu. 1. Ph¬ng ph¸p pha dÇu Để đảm bảo cho động cơ làm viÖc tèt, khi pha dÇu vµo x¨ng cÇn lu ý c¸c ®iÓm sau: a) Chän đúng dầu : có thể dïng c¸c lo¹i dÇu SAE30, SAE40, SAE50 hoÆc dÇu có đặc tính tơng đơng để pha. b) Pha đúng tØ lÖ : TØ lÖ dÇu pha vào xăng đợc tính theo phÇn tr¨m hoÆc thÓ tÝch. VÝ dô : 5% Hình 7.3 Sơ đồ bôi trơn động cơ xe máy 4 kì hoÆc 50cm3(cc) dÇu nhên trong mét lÝt x¨ng. Nhµ chÕ t¹o động cơ quy định tØ lÖ dÇu, thêng tõ 3,5 đến 6%. Thời k× rµ (rèt®a)m¸y, cÇn tØ lÖ dÇu cao hơn thời kì động cơ làm việc bình thờng. Tỉ lệ dầu thông dụng đối với nhiều loại động cơ 2 kì là 5% (50cc dầu nhờn trong một lít xăng)..

(34) c) Hoà trộn đều. Đổ xăng vào bình chứa trớc khi cho dầu nhờn và lắc đều để dầu không đọng ở đáy bình. 2. Hệ thống pha dầu tự động Nhiều xe máy 2 kì đời mới có hệ thống pha dầu từ động, gồm các bộ phận sau : b×nh chøa dÇu nhên, läc dÇu, b¬m dÇu,…(h×nh 7.3) 7.2.3 HÖ thèng lµm m¸t 1. NhiÖm vô Lúc hoà khí cháy, nhiệt độ trong buồng cháy lên tới 25000c, nhiệt độ khí thải tới 8000C. Vì vậy cần đợc làm mát. Hệ thống làm mát thu nhận nhiệt lợng không cần thiết cho động cơ để tản ra môi trờng xung quanh nhằm các mục đích: a) Duy trì độ bay hơi và khả năng bốc cháy của hoà khí, đảm bảo sự làm viÖc b×nh thêng cña pÝt t«ng, xÐc m¨ng, xi lanh,... b) Giữ độ nhớt của dầu ở khoảng cho phép, đảm bảo sự hoạt động bình thờng của hệ thống làm trơn. c) Duy trì nhiệt độ động cơ suốt quá trình vận hành từ 80 đến 900C, đảm b¶o c«ng suÊt vµ tuæi thä cña m¸y. 2. Ph¬ng ph¸p lµm m¸t Tuỳ theo công suất động cơ, có các phơng pháp làm mát bằng nớc và bằng giã. a) Lµm m¸t b»ng níc * Cấu tạo hệ thống : gồm két nớc để chứa nớc (có nhiều lá tản nhiệt); bọng níc ë quy l¸t, xi lanh, b¬m níc, qu¹t giã,... *Hoạt động. Khi động cơ vận hành, bơm hút nớc từ két nớc đẩy vào bọng nớc. Nớc lu thông qua bọng, thu nhiệt của động cơ sẽ rất nóng. Do áp lực bơm, nớc nóng theo ống về két nớc để đợc làm nguội. Két nớc đợc làm mát bằng không khí lu thông từ nhiên hoặc bằng quạt giã. Phơng pháp làm mát đợc dùng trong công suất lớn và cần tốc độ nhanh nh xe ®ua. b) Lµm m¸t b»ng giã (kh«ng khÝ) * Cơ cấu hệ thống : gồm cánh tán nhiệt đúc liền với nắp quy lát; vỏ xi lanh; qu¹t giã. * Hoạt động. Khi động cơ vận hành, cánh tản nhiệt (toả nhiệt) rất nóng sẽ đớc không khí làm mát. Không khí lu thông càng nhanh thì cánh tản nhiệt càng mau nguội, vì vậy một số động cơ có thêm quạt gió. Hoạt động của phơng pháp làm mát bằng gió dựa vào nguyên tắc tản nhiệt. Do đó có thể nâng cao hiệu quả làm mát bằng các biện pháp sau : - T¨ng diÖn tÝch t¶n nhiÖt b»ng c¸nh t¶n nhiÖt. - Dïng kim lo¹i dÉn nhiÖt tèt nh nh«m vµ hîp kim nh«m lµm quy l¸t, xi lanh,... - T¹o ®iÒu kiÖn cho kh«ng khÝ lu th«ng nhanh vµ tiªp xóc nhiÒu víi mÆt làm mát bằng cách đặt động cơ trên xe máy, có lá chắn hớng luồng gió khi ch¹y,... Ngoài ra cần giữ sạch mặt tản nhiệt để tăng khả năng bức xạ nhiệt. Hầu hết xe máy đợc làm mát bằng cách tản nhiệt vì rất đơn giản, hiệu quả, nhÑ vµ an toµn. 7.3 KiÓm tra, b¶o dìng, söa ch÷a hÖ thèng b«i tr¬n vµ lµm m¸t 7.3.1 §èi víi hÖ thèng lµm m¸t - Thờng xuyên vệ sinh sạch sẽ vỏ máy đặc biệt là xi lanh, nắp máy không để dầu, bùn đất bám dày, không để gãy cánh tản nhiệt. - Trêng hîp m¸y qu¸ nãng ph¶i kiÓm tra söa ch÷a ngay. 7.3.2 §èi víi hÖ thèng b«i tr¬n Trong quá trình hoạt động dầu nhờn ở các te bị hao hụt dần. Vì vậy phải kiểm tra thờng xuyên mức dàu trong các te, nếu thấy thiếu thì bổ xung thêm để đảm bảo động cơ làm việc an toàn. Tuyệt đối không để dầu cạn đến dới mức tối thiểu, chi tiết sẽ bị mài mòn nhanh, có thể dẫn tới lột biên. Dầu dùng cho động cơ đã kém phẩm chất hoặc mức dầu quá cao đều không tốt. a) Kiểm tra mức dầu trong động cơ * §éng c¬ 4 k× - Dùng ch©n chèng gi÷a ë vÞ trÝ th¼ng..

(35) - Th¸o thíc ®o dÇu, dïng giÎ lau s¹ch th©n thíc. - Đặt thớc đo vào lỗ đo dầu (không vặn vào) và lấy thớc ra để kiểm tra møc dÇu. (møc dÇu ph¶i n»m gi÷a møc tèi ®a vµ tèi thiÓu). + Nếu dầu dới mức tối thiểu phải bổ sung dầu đến mức tối đa (vạch trên của thân trớc) vì máy đã có triệu chứng ăn dầu. + Nếu dầu trên mức tối đa sẽ hay chết máy do bị sục dầu cần xả bớt để mức dầu đúng quy định. * §éng c¬ 2 k× - Dùng ch©n chèng gi÷a ë vÞ trÝ b»ng ph¼ng. - Dïng tua vÝt th¸o vÝt kiÓm tra møc dÇu ë c¸c te bªn tr¸i s¸t cÇn sè. - Quan s¸t møc dÇu ë lç võa th¸o vÝt ra. + Nếu mức dầu ở lỗ vừa tháo vít ra xấp xỉ mép dới của lỗ là đợc. + Nếu mức dầu trong các te thấp hơn mép dới của lỗ thì mở nắp đổ dầu rađổ thêm dầu nhờn đúng chủng loại hay tơng đơng cho đến khi dầu trong các te hép sè b¾t ®Çu trµn ra khái mÐp díi cña lç. + NÕu khi th¸o vÝt, dÇu trµn ®Çy lç dÇu ra th× ph¶i x¶ bít tíi khi dÇu võa rØ ra khái lç. b) Thay dÇu nhên c¸c te Sau thời gian làm việc dầu sẽ bị biến tính phân huỷ giảm độ nhớt vì thế ph¶i thay dÇu. - Đối với động cơ 4 kì nh xe Hon da xe chạy từ 1500 đến 2000km. - Đối với động cơ 2 kì nh xe Sim sơn xe chạy từ 2500 đến 3000km. * Ph¬ng ph¸p thay dÇu - Dùng ch©n chèng gi÷a xe ë vÞ trÝ b»ng ph¼ng. - Khởi động để máy nổ đến nhiệt độ bình thờng (5 phút). - Tắt máy đặt khay hứng dầu dới đai ốc xả dầu. - Dïng cê lª trßng th¸o ®ai èc x¶ dÇu (më n¾p dæ dÇu cho dÇu ch¶y nhanh hơn). Để dầu chảy khoảng 10 phút thì đạp cần khởi động vài lần (có thể dùng bơm thổi khí vào lỗ đổ dầu) để dầu xuống hết. - Kiểm tra vòng đệm của đai ốc xả dầu nếu cần phải thay. - L¾p l¹i vµ siÕt chÆt ®ai èc x¶ dÇu. - Đổ dầu đúng chủng loại và đúng số lợng (có thể dùng thớc kiểm tra) sau đó siết chặt nắp đổ dầu. * Khởi động máy khoảng 5 phút kiểm tra xem dầu có rò rỉ không. Tắt máy để dầu trong các te ổn định kiểm tra mức dầu và điều chỉnh mức dầu nếu cần. c) Kiểm tra hệ thống bôi trơn. Hệ thống bôi trơn hoạt động kém hoặc không hoạt động sẽ làm máy nóng nhanh chóng gây phá hỏng chi tiết, máy ngừng hoạt động. Ta phải kiểm tra nh sau : - Mở nắp đậy xu páp hút, khởi động cơ, quan sát và từ từ tăng ga. Nếu thấy dÇu v¨ng lªn tõng tia nhá chøng tá hÖ thèng b«i tr¬n lµm tèt. - NÕu kh«ng thÊy tia dÇu v¨ng ra, ph¶i kiÓm tra tiÕt. - Nèi ®ai èc dÇu (®ai èc bªn ph¶i phÝa díi n¾p m¸y). NÕu dÇu trµo m¹ch chứng tỏ đờng dầu lên trục cam bị tắc (khả năng khi lắp các te cánh bớm không đục lỗ thông trên gioăng các te cánh bớm). Nếu dầu không trào ra có thể do các nguyên nhân sau : dầu quá đặc, thiếu dầu ở các te, lọc dầu tắc, bẩn, các bánh răng bơm dầu mòn, đệm bơm dầu hở, b¬m dÇu háng vªnh hë, lç dÇu lªn tõ c¸c te bÞ t¾c. d) Tháo bơm dầu khỏi động cơ - Dựng chân chống giữa đặt khay dầu vào phía dới động cơ. - Tháo đai ốc xả dầu (bơm khí nén vào lỗ đổ dầu để xả hết dầu). - Tháo cần khởi động. - Th¸o èng x¶. - Tháo càng để chân. - Tháo các bu lông giữ nắp các te li hợp lấy nắp các te li hợp ra, lấy đệm lót và chốt định vị. - Th¸o bé li hîp. - Th¸o 3 vÝt gi÷ b¬m vµ lÊy b¬m ra. e) Th¸o rêi b¬m dÇu ra vµ kiÓm tra chi tiÕt - Dïng tua vÝt ch÷ thËp th¸o 3 vÝt gi÷ n¾p b¬m vµo vá b¬m vµ lÊy n¾p b¬m ra. - LÊy trôc r« to ra ngoµi nhÊc r« to trong vµ r« to ngoµi ra khái vá b¬m..

(36) - VÖ sinh chi tiÕt. - KiÓm tra vá b¬m xem cã bÞ nøt, bÞ vªnh kh«ng. - L¾p r« to ngoµi, r« to trong vµ trôc ®iÒu khiÓu vµo vá b¬m. Tríc khi l¾p nªn b«i mét líp dÇu vµo c¸c chi tiÕt. + Dïng thíc l¸ ®o khe hë gi÷a ®Çu r¨ng r« to trong vµ r« to ngoµi khe hë mµy kh«ng qu¸ 0,2mm. NÕu lín h¬n 0,2mm th× ph¶i thay. `+ Dïng thíc l¸ ®o khe hë gi÷a r« to ngoµi vµ vá b¬m, khe hë nµy kh«ng đợc lớn hơn 0,2mm. Nếu lớn hơn thì phải thay chi tiết mòn. C©u hái vµ bµi tËp 1) Tr×nh bµy nhiÖm vô vµ cÊu t¹o chung cña hÖ thèng b«i tr¬n, hÖ thèng lµm m¸t? 2) Trình bày cấu tạo và nguyên lí hoạt động của hệ thống bôi trơn động cơ 4 kì và hệ thống bôi trơn động cơ 2 kì? 3) Tr×nh bµy c¸ch kiÓm tra, b¶o dìng, söa ch÷a hÖ thèng b«i tr¬n vµ hÖ thèng lµm m¸t? Bài 8. Sửa chữa hệ thống truyền động. (Thêi gian: LT: 5 h) Môc tiªu Häc xong bµi nµy ngêi häc cã kh¶ n¨ng: - Phát biểu đúng công dụng, phân loại đợc li hợp, hộp số, bộ truyền động đến bánh sau và cơ cấu khởi động xe máy - Giải thích đợc cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của li hợp, hộp số, bộ truyền động đến bánh sau và cơ cấu khởi động dùng trong xe máy - Biết cách kiểm tra, bảo dỡng và sửa chữa li hợp, hộp số, bộ truyền động đến bánh sau và cơ cấu khởi động xe máy đúng yêu cầu kĩ thuật Néi dung cña bµi 8.1. NhiÖm vô, ph©n lo¹i Nhiệm vụ của hệ thống truyền động (truyền chuyển động) của xe máy là truyền chuyển động từ trục khuỷu động cơ đến trục bánh chủ động, đáp ứng các chế độ hoạt động cơ và xe máy. Xe máy dùng nhiều kiểu truyền độngvà có nhiều cách phân loại truyền động. Thờng gặp các hệ thống truyền động sau : * Hệ thống truyền động có điều khiển - Hệ thống truyền động có điều khiển li hợp và số. - Hệ thống truyền động có điều khiển số và li hợp tự động. * Hệ thống truyền động tự động. - Hệ thống truyền động tự động có số (li hợp tự động và số tự động). - Hệ thống truyền động tự động không số (li hợp tự động và chuyển số không bậc), còn gọi là hệ thống truyền động tự động vô cấp. Nếu căn cứ vào bộ truyền động đến bánh sau, sẽ có các hệ thống truyền động bằng xích, bằng trục,… 8.2. Cấu tạo chung và nguyên lý hoạt động 8.2.1. CÊu t¹o chung (h×nh 8.1) Hệ thống truyền động gồm các bộ phận chính sau : bộ li hợp, hộp số,bộ truyền động đến bánh sau, cơ cấu khởi động,....

(37) Hình 8.1 Cấu tạo chung của hệ thống truyền động 8.2.2. Nguyên lí hoạt động Sự truyền động của xe máy đợc thực hiện lần lợt qua các bộ phận của hệ thống truyền động : trục khuỷu  bộ li hợp  hộp số bộ truyền động đến bánh sau (hầu hết xe máy có bánh sau là bánh chủ động) nhờ các phơng pháp truyền động ma s¸t, b¸nh r¨ng, xÝch, trôc,... Đối với xe không hộp số, sự truyền động từ trục khuỷu qua li hợp sang bộ truyền đến bánh sau. 8.3. C¸c bé phËn chÝnh cña hÖ thèng 8.3.1. Bé li hîp - C«ng dông a) Bộ li hợp truyền chuyển động từ trục khuỷu sang hộp số nhanh, vững ch¾c, ªm dÞu,... b) Cắt tạm thời sự truyền động của trục khuỷu lúc khởi động, vào số, chuyển số, động cơ vận hành nhng không chạy xe... c) Đảm an toàn động cơ khi bị quá tải. Li hợp còn gọi là côn, cần đạt các yêu cầu kĩ thuật sau : - Truyền đợc mô men lớn mà không bị trợt. - Nèi vµ c¾t nhÑ nhµng. - Khi cắt li hợp, phải tách rời hoàn toàn phần phát động với phần tiếp động. - Ph©n lo¹i Xe m¸y thêng sö dông c¸c li hîp sau : a) Bé li hîp ma s¸t ít ®iÒu khiÓn hoÆc bé li hîp cã ®iÒu khiÓn. b) Bộ li hợp ma sát ớt tự động hoặc bộ li hợp tự động. c) Bộ li hợp ma sát khô tự động hoặc bộ li hợp ma sát khô. 8.3.1.1 Bé li hîp cã ®iÒu khiÓn. Loại li hợp này có nhiều đĩa vận hành ngập trong dầu và điều khiển bằng tay nªn gäi lµ li hîp ma s¸t ít ®iÒu khiÓn b»ng tay. a) CÊu t¹o : gåm c¬ cÊu ®iÒu khiÓn vµ côm li hîp - Cơ cấu điều khiển có các chi tiết chính sau : tay điều khiển (tay côn) thờng đặt ở tay nắm bên trái, nối với ruột cáp kéo cần điều khiển ; cần điều khiển đặt tại các te li hợp ; vỏ cáp có ốc điều chỉnh độ căng của ruột cáp... - Cụm li hợp có các chi tiết chính : vỏ li hợp, lõi li hợp, mâm ép, đĩa phát động, đĩa tiếp động, lò xo ép...(hình 8.2) + Vỏ li hợp chuyển động cùng một lúc với trục khuỷu, chứa hầu hết các chi tiÕt cña bé li hîp. Vá li hîp l¾p vµo ®Çu trôc khuûu hoÆc ®Çu trôc s¬ cÊp cña hép sèvµ ë bªn ph¶i xe m¸y. NÕu l¾p ë ®Çu trôc khuûu th× vá cã g¾n b¸nh r¨ng nhỏ để ăn khớp với bánh răng lớn tại đầu trục sơ cấp. Nếu lắp ở đầu trục sơ cấp thì vỏ có gắn bánh răng lớn để ăn khớp với bánh răng nhỏ tại đầu trục khuỷu. + Lôi li hợp lắp ghép với bánh răng li hợp, đĩa phát động, đĩa tiếp động,... luôn luôn chuyển động theo trục sơ cấp. Nếu li hợp lắp vào trục khuỷu thì lõi quay tự do trªn trôc lóc c¾t c«n. NÕu li hîp l¾p vµo ®Çu trôc s¬ sÊp th× lâi quay theo trôc s¬ cÊp lóc c¾t c«n..

(38) + Mâm ép còn gọi là đĩa ép hoặc đĩa lót, luôn luôn quay theo vỏ li hợp. b) Nguyên lí hoạt động (hình 8.3) Bình thờng, lò xo luôn luôn ép các đĩa ma sát với nhau cùng mâm ép. Nếu vỏ li hợp quay, các đĩa phát động cũng quay. Do lực ma sát giữa các mặt H×nh 8.2 Bé li hîp cã ®iÒu khiÓn tiÕp xóc, đĩa tiếp động ph¶i quay theo vµ lµm chuyÓn động trôc s¬ cÊp cña hép sè. C«n ë vÞ trÝ “hîp“ hoÆc “nèi“. Khi ruét c¸p kÐo cÇn ®iÒu khiÓn, lùc t¹i ®iÓm t× th¾ng lùc lß xo. Lß xo bÞ nÐn, c¸c đĩa ma s¸t kh«ng bÞ ép và tách rời nhau. Các đĩa tiếp động đợc tự do và trục sơ cấp dừng lại. Côn ở vị trí cắt “li” hoặc đóng “hợp”. 8.3.1.2 Bộ li hợp tự động Lo¹i li hîp nµy kh«ng ®iÒu khiÓn b»ng tay, dïng lùc li t©m nªn cßn gäi lµ bé li hîp dïng lùc li t©m. Bộ li hợp tự động có nhiều kiểu, tuỳ theo kết cấu, đợc đặt ở đầu trục khuỷu hoÆc ®Çu trôc s¬ cÊp cña hép sè. a) Cấu tạo. Bộ li hợp tự động gồm cơ cÊu ®iÒu khiÓn vµ côm li hîp. H×nh 8.3 Bé li hîp cã ®iÒu khiÓn - C¬ cÊu ®iÒu khiÓn gåm c¸c chi tiết chính sau : cần điểu khiển, đĩa cam lò xo,... Cần điều khiển lắp ở đầu trục chuyển số, truyền chuyển động từ trục chuyển số sang đĩa cam..

(39) - Côm li hîp t¬ng tù côm li hîp cña bé li hîp cã ®iÒu khiÓnvµ gåm c¸c chi tiÕt chÝnh sau (h×nh 8.4) b) Nguyªn t¾c ho¹t động. Khi động cơ ch¹y cÇm chõng, c¸c bi trôc cha di chuyển, các đĩa ma s¸t kh«ng Ðp víi nhau. Li hîp “nèi“. Do cÇn ®iÒu khiển đặt ở đầu trục chuyÓn sè (sang sè) nên lúc đạp cần số th× còng ®iÒu khiÓn li hîp. CÇn ®iÒu khiÓn ®Èy mÆt xoay, mâm ép đợc nới láng, li hîp “c¾t“. Nh vËy, dï ®ang ë sè nµo, khi chuyÓn sè li hîp vÉn “c¾t, gièng li hîp cã tay ®iÒu khiÓn. 8.3.1.3 Bé truyÒn động một chiều Hình 8.4 Bộ li hợp tự động (h×nh 8.4) a) CÊu t¹o. Bé truyền động một chiÒu cã mét sè kiÓu, thêng dïng bi, gåm c¸c chi tiÕt chÝnh sau : vòng phát động, vòng tiếp động, bi, lò xo… b) Nguyªn t¾c ho¹t động. Khi động cơ ch¹y cÇm chõng, c¸c bi trôc cha di chuyÓn, các đĩa ma sát không bÞ Ðp víi nhau. Li hîp “c¾t“. Lóc t¨ng ga, tốc độ động cơ tăng. Hình 8.4 Bộ truyền động một chiều Lùc li t©m ®Èy bi xa 1- Vòng phát động; 2 - Vòng tiếp động; 3 - Bi; 4 - Lò xo trôc theo mÆt nghiªng của mâm ép. Các đĩa ma sát đợc ép chặt với nhau. Li hợp “nối“. Do cần điều khiển đặt ở đầu trục chuyển số (sang số) nên lúc đạp cần số thì cũng điều khiển li hợp. Cần điểu khiển đẩy mặt xoay, mâm ép đợc nới lỏng, li hîp “c¾t“. Nh vËy, dï ®ang ë sè nµo, khi chuyÓn sè li hîp vÉn “c¾t“. Nh vËy, dï ®ang ë sè nµo, khi chuyÓn sè li hîp vÉn c¾t, gièng li hîp cã tay ®iÒu khiÓn. 1. 3. 2. 4. 2. 3.

(40) 8.3.2. Hép sè 8.3.2.1 C«ng dông. H×nh 8.5 CÊu t¹o hép sè Hộp số nối bộ li hợp với bộ truyền động đến bánh sau, có nhiệm vụ : + Thay đổi tốc độ xe máy phù hợp với tình trạng đờng giao thông. + Thay đổi mô men quay của động cơ và sức kéo của xe máy tuỳ theo tải trọng và mặt đờng. Tốc độ càng chậm thì mô men lực càng lớn và ngợc lại. Đối với xe không hộp số, phải tăng giảm ga để thay đổi tốc độ và mô men. Do đó hạn chế tính năng của xe máy. 8.3.2.2 Ph©n lo¹i Hép sè cã nhiÒu lo¹i : hép sè cã 3 sè, hép sè cã 4 sè, hép sè cã hép sè phô, hép sè ®iÒu khiÓn b»ng tay, hép sè ®iÒu khiÓn b»ng ch©n… Trong mçi lo¹i cã nhiÒu kiÓu kh¸c nhau. 8.3.2.3 CÊu t¹o chung Hép sè gåm bé sè vµ bé ®iÒu khiÓn. Bé ®iÒu khiÓn cã c¬ cÊu ®iÒu khiÓn bªn trong vµ cÊu ®iÒu khiÓn bªn ngoµi. Bé sè, s¬ cÊu ®iÒu khiÓn bªn trong vµ mét sè chi tiÕt cña c¬ c¸u ®iÒu khiÓn bªn ngoµi n»m trong c¸c te hép sè (h×nh 8.5) 8.3.2.4 Bé ®iÒu khiÓn + Công dụng. Bộ điều khiển truyền chuyển động từ bàn đạp cần chuyển số vào cụm chuyển số để thay đổi số tốc độ của hộp số..

(41) + CÊu t¹o. Bé ®iÒu khiÓn gåm c¬ cÊu ®iÒu khiÓn bªn ngoµi vµ c¬ cÊu ®iÒu khiÓn bªn trong(h×nh 8.6) - C¬ cÊu ®iÒu khiÓn bªn ngoµi gåm cã : bàn đạp, cần chuyÓn sè (ch©n đổi số), trục chuyÓn sè (cèt đổi số), cần nối, cÇn kÐo (cÇn mãc sè),… - C¬ cÊu ®iÒu khiÓn bªn trong gåm cã : cÇn chÆn chèt sè để giữ chắc số, côm chuyÓn sè, … 8.3.3. Bé truyÒn động đến bánh sau 8.3.3.1 C«ng H×nh 8.6 Bé ®iÒu khiÓn sè dông Bộ truyền động đến bánh sau truyền chuyển động của trục thứ cấp cho bánh sau của xe máy. - Ph©n lo¹i Xe máy thờng dùng 3 kiểu truyền động đến bánh sau : truyền động bằng xích, truyền động bằng bánh răng và truyền động bằng các đăng. - Truyền động bằng xích a) CÊu t¹o b) Đặc điểm. Truyền động bằng xích đợc dùng rất nhiều vì kết cấu đơn giản, dễ điều chỉnh, thay thế nhanh, nhẹ,... Nhợc điểm của kiểu truyền động này là xích chóng mòn gây tiếng động, dễ và đập, hay tuột xích, phải điều chỉnh lu«n,... - Truyền động bằng bánh răng a) Cấu tạo. Bộ truyền động bằng bánh răng có thể thực hiện theo hai cách sau : - Bánh sau lắp vào trục thứ cấp, đợc gọi là truyền động trực tiếp. - Trục thứ cấp truyền động cho bánh sau qua một số bánh răng trung gian. b) §Æc ®iÓm Truyền động bằng các bánh răng dùng trong số ít loại xe máy công suất lớn. Kết cấu rất gọn, truyền động rất tốt và bền. Nhợc điểm chính là phải đặt động cơ gần trục bánh sau nên bánh sau chịu tải lớn hơn bánh trớc rất nhiều. Cần độ chính xác cao về chế tạo và lắơ ráp các chi tiết. Vị trí động cơ ảnh hởng đến trọng tâm, hình dạng và tính cân đối của xe máy. Giá thành cao. 8.3.4. Cơ cấu khởi động - C«ng dông Cơ cấu khởi động thay trục khuỷu với tốc độ 1500 vòng trong 1 phút để động cơ có thể tự vận hành. - Ph©n lo¹i Động cơ xe máy thờng dùng các cơ cấu khởi động sau : khởi động bằng cần đạp, khởi động bằng động cơ điện. Ngoài ra một số động cơ xe máy đợc khởi động bằng đạp pê đan (pédale), lß xo... 8.3.1 Khởi động bằng cần đạp Cơ cấu khởi động bằng cần đạp (khởi động bằng đạp chân) là kiểu khởi động cơ bản, đợc dùng rất nhiều, kể cả những xe máy đã có bộ khởi động bằng động cơ điện. a) Cấu tạo. Cơ cấu khởi động bằng cần đạp có những chi tiết chính :.

(42) - Bánh răng khởi động quay tròn trên trục khởi động, luôn luôn ăn khớp với bánh răng khởi động (phía khớp truyền động) có răng ca để khớp với mặt răng ca của khớp truyền động. - Khớp truyền động (ống khởi động) nối với răng xoắn của trục khởi động. Mặt ngoài có rãnh đặt vòng kẹp, mặt trong có rãnh xoắn, mặt bên có rãnh ca. Lúc trục khởi động quay, khớp truyền động vừa quay vừa tiến đến ăn khớp với bánh răng khởi động. - Vòng kẹp giữ không cho chốt truyền động quay theo trục khởi động. b) Nguyên tắc hoặt động. Lúc khởi động, hộp số ở số 0, bánh quay trơn của truc thứ cấp ăn khớp với bánh cố định của trục sơ cấp. Khi đạp bàn đạp, trục khởi động quay nhng khớp truyền động không quay theo. Răng xoắn của trục khởi động đẩy khớp truyền động về phía bánh khởi động. Hai bánh răng nối nhau, bánh khởi động quay và sự truyền động tiếp nh sau : bánh khởi động  bánh quay trơn (trục thứ cấp)  bánh cố định  trục sơ cấp  b¸nh r¨ng lín  b¸nh r¨ng nhá  lâi li hîp  vá li hîp  trôc khuûu. Lúc buông bàn đạp, lò xo hoàn lực, kéo trục khởi động về vị trí cũ. Răng xoắn của trục khởi động đảy khớp khpỉ động tách khỏi bánh khởi động. Bánh khởi động quay tự do. Nếu động cơ đã chạy mà cha kịp buông bàn đạp thì bánh khởi động cũng đẩy khớp khởi động ra. 8.3.2 Khởi động bằng động cơ điện Hiện nay khá nhiều xe máy nữ, xe máy có phân khối nhỏ (dới 100 Cm2) đợc khởi động bằng bàn đạp, còn hầu hết các xe máy đều đợc khởi động bằng động c¬ ®iÖn mét chiÒu. a) Cấu tạo (hình 8.7). Khớp truyền động hoặc bộ li hợp khởi động là loại động một chiều, truyền chuyển động cho trục khuỷu qua bánh răng, xích, ... b) Nguyªn lÝ hoạt động Khíp truyÒn động có thể đặt ở đầu động cơ khởi động. Trục rô ro nèi víi vßng ph¸t động (hình 8.8) Tr×nh tù khëi động bằng động cơ ®iÖn : Më c«ng t¾c Hình 8.7 Khởi động bằng điện m¸y, Ên c«ng tắc khởi động (nhÊn nóm khởi động). §éng c¬ khëi ch¹y. Trôc r« to quay vßng trong cña khớp truyền động. C¸c viªn bi bÞ kÑp trong khe hÑp, nèi vßng trong víi vßng ngoµi. XÝch kÐo b¸nh r¨ng trôc khuûu. Khi động cơ đã chạy, vòng ngoµi quay nhanh h¬n vßng trong. Bi kh«ng bÞ kÑt, vßng trong kh«ng bÞ kÐo theo vßng ngoµi. Bi kh«ng bÞ kÑt, vßng trong kh«ng bÞ kÐo theo vßng ngoµi..

(43) Rô to máy khởi động đợc tự do. Khớp truyền động nối, cắt tự động rất nhanh (truyền động lúc khởi động), đảm bảo an toàn cho động cơ điện. 8.3.3 Hệ thống truyền động tự động Việc li hợp truyền động cho bánh sau và thay đổi tốc độ xe máy có thể thùc hiÖn theo c¸c c¸ch sau : - Đối với hệ thống truyền động H×nh 8.8 Khíp mét chiÒu cã ®iÒu khiÓn li hîp vµ sè, ngêi l¸i thêng ph¶i li hîp b»ng tay vµ chuyÓn sè b»ng ch©n. - Đối với hệ thống truyền động có điều khiển số và li hợp tự động, ngời lái ®iÒu khiÓn sè b»ng ch©n. - Đôi với hệ thống truyền tự động, ngời lái điều khiển tay ga cũng là điều khiÓn li hîp vµ sè. * §Æc ®iÓm + Li hợp truyền động thay đổi tốc độ bằng các bộ phận sau : - Bộ li hợp tự động kiểu li tâm. - Bộ truyền động một chiều dùng bi lăn. - Bộ truyền động bánh răng hành tinh. + Truyền động, đến bánh sau bằng xích, trục các đăng, cu roa. + Việc điều khiển xe rất đơn giản. Loại trừ đợc một số hạn chế do ngời lái nh li hợp không đúng thời điểm, chuyển số không đúng lúc, chọn số không thích hîp, phèi hîp ga-c«n-sè cha tèt. 8.4. kiểm tra, bảo dỡng và sửa chữa li hợp, hộp số, bộ truyền động đến bánh sau và cơ cấu khởi động xe máy 8.4.1 KiÓm tra, b¶o dìng, söa ch÷a li hîp 8.4.1.1 Tháo kiểm tra sửa chữa bộ li hợp ma sát từ động * Th¸o - Më n¾p ®Ëy bé li hîp. - Dùng van tháo đĩa phát động. - Tháo dây cu roa lấy đĩa tiếp động ra. * KiÓm tra a) Hiện tợng. Khi khởi động có hiện tợng khó hoặc không khởi động đợc. Lúc khởi động có tiếng va đập cơ khí. Không nổ đợc garăngti (cầm chừng). Xe chạy không ổn định khi phanh sẽ chết máy. Tăng ga lớn xe mới chạy hoặc di chuyển tốc độ có lúc hơi chững giật rồi mới chuyển. Xe không bốc, lực tải giảm râ rÖt nhÊt lµ lóc chë nÆng, lªn dèc. b) Nguyªn nh©n – kh¾c phôc * Quan s¸t : - Côn khởi động mòn lệch gẫy chốt, quả văng. Dán lại má côn, thay chốt, thay qu¶ v¨ng. - Lò xo côn khởi động bị dãn, yếu dính côn không dắt đợc xe, phải thay. - Lò xo côn tải yếu, khi nổ garăngti lò xo đã dãn nên phải thay. - Lß xo c«n t¶i qu¸ cøng hoÆc lß xo c¸i m¹nh c¸i yÕu còng ph¶i thay. - Các miếng ma sát phải tiếp xúc đều không bị dính dầu, cháy, chai cứng, kh«ng bÞ qu¸ mßn. Khe hë gi÷a m¸ c«n vµ mÆt ma s¸t lµ 0,1mm. - æ bÞ b¹c lãt qu¸ mßn dÔ bÞ hë dÇu, nghiÕn d©y cu roa. 8.4.1.2 §iÒu chØnh li hîp (c«n) * Điều chỉnh li hợp côn tự động trên xe Hon da cub Đây là loại côn luôn cắt. Điều chỉnh li hợp là làm cho các đĩa chủ động và các bị động của côn nối với nhau khi động cơ đạt tốc độ nhất định. - Tắt máy động cơ. - Níi láng ®ai èc h·m (b»ng cê lª 14) ë c¸c te li hîp. - Dùng tua vít vặn vít điều chỉnh ngợc chiều kim đồng hồ tới vừa nặng tay th× dõng l¹i. - Tõ tõ vÆn vÝt ®iÒu chØnh ngîc l¹i 1/4 vßng. Gi÷ nguyªn vÝt ®iÒu chØnh siÕt chÆt ®ai èc h·m. Thử lại. Nếu điều chỉnh đúng. Khởi động để chế độ garăngti, đạp cần đổi sè, sè vµo nhÑ nhµng hoÆc chØ giËt nhÑ kh«ng bÞ chåm giËt, chÕt m¸y. Cha tăng ga xe đứng yên. Tăng ga từ từ xe di chuyển nhẹ nhàng..

(44) - Khi vào số xe chồm hoặc chết máy là do điều côn cha đúng (dính côn) hoặc do điều chỉnh garăngti cha đúng (chế độ garăngti quá lớn phải ®iÒu chØnh l¹i). - Khi vào số cha tăng ga xe chạy ngay hoặc chết máy, xe dính côn do đĩa ma sát quá dày, bị kẹt trong đĩa côn. - Khi vào số tăng ga lớn xe mới chạy là bị trợt côn do các đĩa ma sát quá mßn, r·nh chøa bi mßn, bi mßn. * §iÒu chØnh söa ch÷a li hîp (c«n) ®iÒu khiÓn b»ng tay. a) §iÒu chØnh bªn ngoµi - §a xe vÒ sè 0 (thö quay b¸nh sau). - Từ từ bóp tay côn, đồng thời đạp cần khởi động. - Nếu tay côn di chuyển khoảng 2cm mà chân khởi động nhẹ bẫng (cắt côn) là điều chỉnh xong. Nếu cha đạt nhe vậy, phải vặn vít điều chỉnh ở sát tay côn, ở khoảng giữa, ở sát các te côn để thay đôi chiều dài vỏ d©y. Thử lại. Đạp cần khởi động thấy có lực cản (không bị nhẹ hẫng). Bóp tay c«n vµo sè nhÑ nhµng, xe kh«ng chåm tíi hoÆc chÕt m¸y. Tõ tõ nh¶ c«n, động thời lên ga xe di chuyển nhẹ nhàng. b) §iÒu chØnh bªn trong c¸c te c«n - Trờng hợp, điều chỉnh vỏ dầy côn bên ngoài cha đạt, cần phải điều chØnh bªn trong c¸c te c«n. - VÆn láng èc ®iÒu chØnh d©y c«n ë tay c«n. - Më n¾p ®Ëy c¸c te c«n. + Xe sim s¬n : th¸o n¾p ®Ëy nhùa bªn tr¸i. + Xe Hon da SS : më n¾p chôp trßn ë bªn ph¶i. - Níi láng ®ai èc h·m vÝt ®iÒu chØnh. - Vặn vít điều chỉnh theo chiều kim đồng hồ (vặn vào) cho tới khi cảm thÊy võa ch¹m (nÆng) th× dõng l¹i, xoay ngîc chiÒu 1/4 vßng. - Gi÷ nguyªn vÝt ®iÒu chØnh siÕt chÆt ®ai èc h·m. - L¾p n¾p ®Ëy c¸c te. - ChØnh bªn ngoµi d©y c«n. - Thö l¹i. 8.4.1.3 Söa ch÷a c«n a) Trêng hîp dÝnh c«n * HiÖn tîng : - Bóp côn, đạp cần khởi động vẫn thấy lực cản. - Khởi động, bóp côn, giảm ga vào số thì xe chết mát hoặc chạy ngay. * Nguyªn nh©n – kh¾c phôc - Kho¶ng c¸ch di chuyÓn ë tay ga c«n qu¸ lín, ph¶i ®iÒu chØnh l¹i. §Üa ma s¸t bÞ ch¸y, bÞ vªnh ph¶i thay. Lß xo Ðp qu¸ m¹nh, ph¶i ®iÒu chØnh l¹i. §Üa ma s¸t qu¸ dÇy, ph¶i söa l¹i. Dầu nhờn quá đặc (dùng không đúng) phải thay. b) Trêng hîp trît c«n  HiÖn tîng - Không bóp côn, đạp cần khởi động vẫn thấy nhẹ. - Nh¶ c«n vµo sè, t¨ng ga vÉn kh«ng ch¹y hoÆc ch¹y chËm. - Khi tải lớn hoặc lên dốc máy gầm rú tốc độ giảm.  Nguyªn nh©n – kh¾c phôc - Kho¶ng c¸ch ë tay c«n qu¸ nhá ph¶i chØnh l¹i. - Các đĩa ma sát quá mòn phải thay. - Søc nÐn cña lß xo yÕu ph¶i thay. - Tay côn bị kẹt, dây côn đứt một số sợi phải điều chỉnh lại hoặc thay d©y c«n. - Côn đã bị trợt hoặc bị quá tải phải kiểm tra côn, giảm tải. 8.4.1.4 Th¸o kiÓm tra bé li hîp * Th¸o bé li hîp xe Hon da cub C50-C70 - X¶ dÇu b«i tr¬n khái c¸c te. - Tháo bu lông cần khởi động, lấy cần khởi động ra. - Th¸o bu l«ng ë c¸c te li hîp më n¾p c¸c te vµ gio¨ng. - Tháo đĩa đỡ 3 viên bi và lò xo..

(45) -. Th¸o èng dÉn dÇu vµ lß xo. Th¸o cÇn ®iÒu khiÓn li hîp vµ cam c¾t li hîp. Dïng tua vÝt th¸o n¾p vá ngoµi lÊy n¾p vµ vßng bi ra. Bẻ thắng các cạnh vòng đệm khoá ê cu giữ bộ li hợp. Dïng dông cô gi÷ vá bé li hîp. Th¸o ª cu gi÷ bé li hîp ë ®Çu trôc khuûu. LÊy ª cu vµ bé li hîp ra. - Dïng tua vÝt n¹y vßng h·m ®a c¸c bé phËn ra ngoµi. - Th¸o lß xo gi¶m chÊn. Th¸o 4 vÝt ®a m©m Ðp, lß xo ra.  KiÓm tra c¸c chi tiÕt. - Röa s¹ch c¸c chi tiÕt, thæi hoÆc lau kh«. - Kiểm tra các chi tiết trên mặt phẳng, dùng căn lá đo vênh các đĩa ma sát nếu độ vênh quá 0,2 mm thì phải thay. - Dùng thớc cặp đo chiều dày các đĩa ma sát đo tại nhiều điểm xung quanh đĩa ma sát. - Kích thớc chuẩn đĩa ma sát A = 2,3 mm, B = 3,0 mm. - KÝch thíc giíi h¹n A = 2,7 mm, B = 2,7 mm. NÕu kÝch thíc thùc tÕ nhá h¬n kÝch thíc giíi h¹n th× ph¶i thay. *Kiểm tra độ mòn của bánh răng truyền động sơ cấp và ống lót. - Đo đờng kính trong của bánh răng truyền động. Đờng kính này không đợc lớn hơn 21,05 mm. - Đo đờng kính ngoài của ống lót. Đờng kính này không đợc nhỏ hơn 20,9 mm. - §o chiÒu dµi tù do cña c¸c lß xo m©m Ðp 19,1mm nÕu ng¾n h¬n 17,5mm th× ph¶i thay.  Chú ý : kích thớc các lò xo phải đều. Nếu không đều phải thay toàn bộ. * KiÓm tra c¸c r·nh then hoa cña lâi bé li hîp nÕu mßn ph¶i thay. * KiÓm tra c¸c qu¶ v¨ng. Dïng tay cÇm vá c«n l¾c cæ tay, ®Çu qu¶ v¨ng ph¶i v¨ng ra. * L¾p. Lau s¹ch l¾p ngîc l¹i qu¸ tr×nh th¸o. Chú ý. Lắp bánh răng truyền động vào lõi sẽ có một chiều xoay đợc và một chiều không xoay đợc. - Cầm vỏ côn lắc cổ tay có độ rơ là đợc vì côn xe nữ luôn cắt. 8.4.1.5 Th¸o l¾p kiÓm tra c¬ cÊu li hîp b»ng tay * Th¸o l¾p kiÓm tra c¬ cÊu ®iÒu khiÓn. - Níi láng d©y c¸p ®iÒu chØnh li hîp (vÆn láng ®ai èc ®iÒu chØnh). - Dùng tua vít tháo vít giữ nắp tròn và lấy nắp tròn cùng đệm ra. - Dùng tua vít tháo vít giữ khung chặn càng điều khiển li hợp để lấy khung chÆn. - Th¸o ®ai èc h·m vµ ®iÒu chØnh li hîp. - LÊy cµng ®iÒu chØnh li hîp ra. - Rót cÇn ®iÒu khiÓn li hîp vµ lß xo khái n¾p c¸c te li hîp.. - Röa s¹ch c¸c chi tiÕt cña c¬ cÊu ®iÒu khiÓn. - KiÓm tra c¸c chi tiÕt xem cã bÞ mßn, háng th× thay thÕ. - L¾p l¹i vµ ®iÒu chØnh.. * Th¸o kiÓm tra bé li hîp a) Th¸o bé li hîp - X¶ dÇu m¸y. - Níi láng ®ai èc h·m th¸o ®Çu d©y c¸p t¹i n¾p c¸c te. - Tháo bu lông giữ cần khởi động và lấy cần khởi động ra. - Dùng tua vít tháo các vít giữ nắp các te. Lấy nắp, đệm và chốt định vị ra ngoµi. - Dïng tua vÝt th¸o vÝt gi÷ n¾p vá ngoµi bé li hîp vµ lÊy n¾p ra. - Bẻ thẳng cạnh của vòng đệm hãm khoá đai ốc giữ vỏ li hợp. - Dùng giẻ gấp dày đa vào giữa bánh răng chủ động và bị động, tháo đai ốc giữ vỏ ngoài của li hợp rồi lấy toàn bộ cụm li hợp và vòng đệm ra ngoài. Lấy lõi và bánh răng chủ động ra. - Th¸o lß xo gi¶m chÊn. Dïng vam th¸o c¸c chi tiÕt cña bé li hîp ra khái vá c«n, b»ng c¸ch lÊy vßng h·m ra. b) KiÓm tra c¸c chi tiÕt cña bé li hîp - Röa s¹ch c¸c chi tiÕt, dïng khÝ nÐn thåi kh« hoÆc lau s¹ch..

(46) - Dùng thớc cặp đo độ dài từng lò xo, chiều dài lò xo 25,8 mm tối thiều 23,,1 mm nÕu ng¾n h¬n ph¶i thay. - Đo bề dày của các đĩa ma sát bằng thớc cặp tại nhiều điểm. Kích thớc tiêu chuẩn bề dày đĩa ma sát 2,8 ữ 2,9 mm. Nếu nhỏ hơn 2,4 mm thì phải thay. - Kiểm tra độ vênh bằng cách đặt đĩa ma sát lên tấm kính phẳng dùng thớc lá đo khe hở giữa đĩa ma sát và mặt kính. Độ vênh phải nhỏ hơn 0,5 mm. - KiÓm tra lâi vµ b¸nh r¨ng li hîp nÕu søt mÎ, mßn toÐt th× ph¶i thay. KiÓm tra bạc đồng nếu mòn cũng phải thay. c) L¾p bé li hîp - L¾p c¸c chi tiÕt vµo bé li hîp. - Lắp bộ li hợp vào động cơ. - §iÒu chØnh. Toµn bé qu¸ tr×nh l¾p ngîc l¹i víi qu¸ tr×nh th¸o. 8.4.2 KiÓm tra, b¶o dìng, söa ch÷a hép sè 8.4.2.1 Nh÷ng h háng cña hép sè * §æi sè cã tiÕng kªu - Vòng bi, bạc đỡ đầu trục đổi số có mòn không. - B¸nh r¨ng mßn rç søt mÎ. - Thanh g¹t sè (cµng cua) bÞ cong. - ThiÕu dÇu hép sè. * Khã chuyÓn sè Khi chuyển số bị nặng, vớng phải đạp cần đổi số nhiều lần mới đổi đợc số lµ do c¸c nguyªn nh©n sau : - C«n kh«ng c¾t do ®iÒu chØnh sai hoÆc trôc trÆc ë c¬ cÊu c«n. - Lò xo kéo cần móc số không đúng loại. - Vít giữ trục đổi số lỏng, thanh gạt số mòn, cần móc số mòn. - Thanh g¹t sè, cÇn mãc sè vªnh. Tr¶ sè  Những xe khó trả số thờng xẩy ra khi đã chuyển đợc số, lại bị về số cũ, ngoài các nguyên nhân vít giữ trục đổi số, thanh gạt số, cần móc số còn do nguyªn nh©n c¬ b¶n sau : - MÊu bªn mÆt ®Çu b¸nh r¨ng bÞ mßn mÎ. - Lß xo cÇn chÆn chèt sè yÕu. - Rãnh và chốt trên trục đổi số bị mòn rộng. * Không đổi đợc số Trêng hîp nµy c¬ b¶n do h háng ë c¬ cÊu ®iÒu khiÓn vµ chuyÓn sè. - Háng then hoa ë ®Çu trôc chuyÓn sè - Long mèi hµn gi÷a trôc chuyÓn sè vµ cÇn mãc sè - Háng lß so trôc chuyÓn sè hoÆc lß xo cÇn mãc sè - Chèt sè bÞ g·y, mãc sè mßn réng 8.4.2.2 KiÓm tra, b¶o dìng, söa ch÷a Thực tế những h hỏng bên trong bộ đổi số là hết sức hạn chế. Mà những h háng c¬ b¶n thêng s¶y ra ë c¬ cÊu bªn ngoµi. a)Th¸o c¬ cÊu bªn ngoµi c¬ cÊu sang sè xe Honda - Kª khèi gç díi xi lanh ch ch¾c. - X¶ dÇu c¸c te - Tháo các te li hợp và bộ li hợp, tháo bánh truyền động. - Th¸o bu l«ng gi÷ ch©n sang sè. - Th¸o bu l«ng lÊy cÇn chÆn sè vµ lß xo. - Kéo cần móc số lại và rút trục đổi số ra. - Th¸o bu l«ng gi÷ n¸p ®Ëy chèt sè, lÊy n¾p ®Ëy vµ c¸c chèt sè ra. b) KiÓm tra c¸c chi tiÕt - KiÓm tra lß xo håi vÞ cña c¬ cÊu nÕu g·y, yÕu ph¶i thay. - Kiểm tra trục đổi số: + Rãnh răng đầu trục đổi số còn tốt. + Đầu ngoài trục đổi số không bị cong. + Mèi hµn cßn tèt. - Kiểm tra các rãnh ở nắp đậy chốt số phải trơn đều nếu bị nứt vỡ phải thay. - KiÓm tra chèt sè, cÇn mãc chèt sè nÕu mßn, g·y còng ph¶i thay. - Xiết chặt vít giữ đuôi bộ đổi số..

(47) * L¾p ngîc l¹i víi qu¸ tr×nh th¸o 8.4.3 Kiểm tra, bảo dỡng, sửa chữa bộ truyền động đến bánh sau 8.4.3.1 Tháo lắp, kiểm tra cơ cấu khởi động - Rửa sạch bộ trục khởi động, lau khô - Tháo vòng đệm chống rơ dọc trục và tháo phanh hãm - Tháo ống nối khởi động và vòng kẹp - Tháo phanh hãm vòng đệm và bánh răng khởi động - Kiểm tra, sửa chữa trục khởi động: + KiÓm tra r·nh r¨ng trªn trôc nÕu bÞ mßn mÎ ph¶i thay + B¸nh r¨ng ph¶i di chuyÓn nhÑ nhµng nÕu mßn mÎ ph¶i thay + R¨ng mÆt ®Çu vµ r¨ng nèi ph¶i cßn tèt, nÕu mßn ph¶i söa ch÷a hoÆc ph¶i thay bé míi + Vòng kẹp phải đàn hồi tốt nếu bị giãn phải thay + Lò xo đàn hồi cha bị xoắn, gãy nếu hỏng phải thay 8.4.3.2 Th¸o l¾p, kiÓm tra bé truyÒn xÝch a) Th¸o: - Kê gỗ dựng chân trống để bánh sau cao lên khỏi mặt đất - Th¸o cÇn sang sè vµ n¾p c¸c te mang c¸ - Th¸o n¾p cèp bªn tr¸i vµ th¸o hép xÝch - Th¸o b¸nh sau - Tháo đai ốc giữ hộp đĩa xích và bộ điều chỉnh xích bên trái. Tháo xích và đĩa xÝch ra - Th¸o kho¸ xÝch lÊy xÝch ra - Th¸o kho¸ h·m, bu l«ng gi÷ b¸nh r¨ng kÐo xÝch trôc thø cÊp - Gá bộ đĩa xích lên bánh sau để nới lỏng các đai ốc giữ đĩa xích, nhấc bộ đĩa xÝch ra khái b¸nh xe - Tháo rời đai ốc giữ đĩa xích để lấy đĩa xích ra - Th¸o èng nèi, phít, vßng bi ra b) KiÓm tra: - Röa s¹ch c¸c chi tiÕt - KiÓm tra r¨ng xem cã mßn nhiÒu, søt mÎ kh«ng nÕu cÇn ph¶i thay - KiÓm tra vßng bi: + Trớc khi tháo ra có thể lắc bánh để kiểm tra vòng bi + Nếu vòng bi rỉ nhiều và đã có độ rơ thì phải thay. Thờng thay đồng bộ vòng bi, èng nèi, phít + Kiểm tra xích: thơng xích đã dão, trùng khi đã tăng hết nấc phải thay. Khi thay cần kiểm tra đĩa xích để thay đồng bộ. c) Lắp, điều chỉnh truyền động xích đến bánh sau Khi l¾p lµm ngîc l¹i qu¸ tr×nh th¸o * Chú ý: Khe hở hãm khoá xích phải ngợc chiều với chuyển động của xích - Kiểm tra độ căng của xích - Th¸o n¾p ®Ëy cao su gi÷a hép xÝch - Dïng t« vÝt n©ng h¹ xÝch. Kho¶ng di chuyÓn lªn xuèng cña xÝch lµ 20 mm - NÕu xÝch qu¸ c¨ng xe ch¹y xÏ g»n, b¸nh r¨ng vµ xÝch xÏ mßn nhanh, h¹i m¸y, hao phÝ nhiªn liÖu - NÕu xÝch qu¸ trïng, g©y va ®Ëp dÔ bÞ tuét xÝch, ph¸ háng hép xÝch * §iÒu chØnh xÝch - Th¸o chèt hÉm ®ai èc trôc sau - Nới lỏng đai ốc giữ bộ đĩa xích sau và đai ốc trục sau - Dùng clê 10 nới đai ốc điều chỉnh xích để lấy độ trùng * Chú ý vặn hai bên cho đều theo dấu trên càng sau - Kiểm tra độ căng của xích, xiết chặt đai ốc giữ đĩa xích, xiết đai ốc trục sau và l¾p chèt - XiÕt chËt ®ai èc ®iÒu chØnh - Kiểm tra độ trùng của xích bằng cách dùng tay quay bánh xe xem có trơ đều kh«ng. Ch¹y thö xem cã bÞ giËt, cã tiÕng va ®Ëp gi÷a xÝch vµ hép xÝch kh«ng C©u hái vµ bµi tËp 1) Trình bày nhiệm vụ và cấu tạo chung của hệ thống truyền động?.

(48) 2) Trình bày cấu tạo và nguyên lí hoạt động của li hợp, hộp số và bộ truyền động đến bánh sau? 3) Trình bày cách kiểm tra, bảo dỡng, sửa chữa li hợp, hộp số và bộ truyền động đến bánh sau? Bài 9. Söa ch÷a nguån ®iÖn. (Thêi gian: LT: 5 h) Môc tiªu Häc xong bµi nµy ngêi häc cã kh¶ n¨ng: - Phát biểu đúng công dụng, phân loại đợc nguồn điện dùng cho xe máy - Giải thích đợc cấu tạo và nguyên tắc hoạt động máy phát điện, bình ắc quy trªn xe m¸y - Biết đợc cách kiểm tra, bảo dỡng và sửa chữa máy phát và ắc quy đúng yêu cÇu kÜ thuËt Néi dung cña bµi 9.1. NhiÖm vô chung, cÊu t¹o chung 9.1.1. NhiÖm vô HÖ thèng ®iÖn xe m¸y cung cÊp n¨ng lîng ®iÖn cho tÊt c¶ c¸c m¹ch ®iÖn và thiết bị điện để đốt cháy hoà khí, chiếu sáng, phát tín hiệu đèn còi, chạy máy khởi động, nạp điện ắc quy,... 9.1.2. CÊu t¹o chung HÖ thèng ®iÖn xe m¸y gåm c¸c bé phËn chÝnh sau : - Nguån ®iÖn - Hệ thống đánh lửa - Hệ thống đèn - HÖ thèng thiÕt bÞ ®iÖn - Động cơ khởi động Ngoµi ra cßn cã mét sè m¹ch ®iÖn vµ thÕt bÞ ®iÖn kh¸c tuú theo lo¹i xe m¸y. 9.2. Nguån ®iÖn Xe m¸y thêng dïng 2 nguån ®iÖn lµ m¸y ph¸t ®iÖn vµ b×nh ¾c quy 9.2.1. Bé ph¸t ®iÖn (m¸y ph¸t ®iÖn) Bộ phát điện cung cấp điện xoay chiều có điện áp định mức 6V hoặc 12V cho hệ thống đánh lửa, hệ thống chiếu sáng và nạp điện cho ắc quy. Điện áp định mức của thiết bị điện và ắc quy phải cùng điện áp của nguồn ®iÖn Bé ph¸t ®iÖn thêng cã lo¹i r« to trong vµ lo¹i r« to ngoµi a) Bé ph¸t ®iÖn r« to ngoµi: cã nhiÒu kiÓu ph¸t ®iÖn r« to ngoµi, nhng thêng chØ kh¸c nhau vÒ kÕt cÊu, h×nh d¹ng r« to vµ mét sè chi tiÕt kh¸c. Bộ phát điện rô to ngoài (hình 9.1) gồm có rô to, cuộn dây đánh lửa, cuộn dây đèn nạp - Rô to đợc định vị bằng mặt côn và then bà nguyệt với đầu trục khuỷu, quay trßn trong m©m ®iÖn b) Bé ph¸t ®iÖn v« l¨ng trong: cã nhiÒu kiÓu ph¸t ®iÖn r« to trong. Bé ph¸t ®iÖn rô to trong có các thành phần giống loại rô to ngoài nhng kết cấu khác đôi chút lµ cuén d©y s¾p xÕp bao quanh r« to (h×nh 9.2) * Nh vậy, tất cả các bộ phát điện của xe máy đều gồm vô lăng từ và mâm điện ) Nguyên lí hoạt động: Khi vô lăng từ quay thì trờng của nam châm vĩnh cửu quay theo. Dây cuốn chịu tác dụng của từ trờng biến đổi. Trong các cuộn dây suất hiện suất điện động cảm ứng cà có điện áp xoay chiều. 9.2.2. ¾c quy - C«ng dông: Lµ thiÕt bÞ n¹p, tÝch tr÷ vµ cung cÊp ®iÖn mét chiÒu hÖ thèng tÝn hiệu nh (đèn báo rẽ, còi, đèn phanh), hệ thống khởi động, hệ htống đánh lửa dïng ¾c quy… ắc quy đợc nạp điện từ bộ phát điện - Ph©n lo¹i: Xe m¸y thêng sö dông hai lo¹i ¾c quy lµ ¾c quy ch× vµ ¾c quy ni ken ắc quy chì có dung dịch điện phân là a xít sunfuarich nên đợc gọi là ắc quy ớt hoÆc ¾c quy axit H×nh H×nh 9.2 9.1 Bé ph¸t Bé ph¸t ®iÖn®iÖn v« l¨ng r« totrong ngoµi.

(49) ắc quy ni ken có dung dịch điện phân là xút hoặc bồ tạt và hàn kín nên đợc gäi lµ ¾c quy kh«. ¾c quy cã ®iÖn ¸p 6V hoÆc 12V, dung lîng thêng lµ 4Ah hoÆc 6Ah Dung lợng biểu thị năng lợng điện của ắc quy, sự tơng ứng giữa cờng độ dòng ®iÖn cung cÊp vµ thêi gian sö dông - N¹p ®iÖn ¾c quy: ắc quy xe máy đợc n¹p ®iÖn tõ bé ph¸t điện sau khi đợc chØnh lu thµnh dßng ®iÖn mét chiÒu. TiÕt chÕ. M¸y ph¸t G. o o. o. o o. +. o. ~. o o. -. 6V- 4Ah o. o. ¾c quy. Dßng ®iÖn xoay chiÒu (AC) cña bé ph¸t ®iÖn qua bé chØnh lu, thµnh dßng ®iÖn mét chiÒu (DC), n¹p cho ¾c quy hoÆc cung cÊp cho thiÕt bÞ 9.3. KiÓm tra, b¶o dìng, söa ch÷a bé ph¸t ®iÖn C©u hái vµ bµi tËp Hình 9.3 Sơ đồ hệ thống nạp điện ắc quy xe máy 1) Tr×nh bµy nhiÖm vô vµ cÊu t¹o chung cña nguån ®iÖn? 2) Trình bày cấu tạo và nguyên lí hoạt động của máy phát điện, bình ắc quy? 3) Tr×nh bµy c¸ch kiÓm tra, b¶o dìng, söa ch÷a bé ph¸t ®iÖn xe m¸y? Bài 10. M¹ch ®iÖn c¬ b¶n cña xe m¸y. (Thêi gian: LT: 5 h) Môc tiªu Häc xong bµi nµy ngêi häc cã kh¶ n¨ng: - Phát biểu đúng công dụng, phân loại đợc các mạch điện cơ bản của xe máy - Giải thích đợc sơ đồ cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của các mạch điện cơ b¶n cña xe m¸y - Biết đợc cách kiểm tra, bảo dỡng và sửa chữa các mạch điện cơ bản của xe máy đúng yêu cầu kĩ thuật Néi dung cña bµi 10.1. Hệ thống đánh lửa.

(50) - Nhiệm vụ; Hệ thống đánh lửa có nhiệm vụ biến dòng điện sơ cấp (6Vhoặc 12V, …) thành dòng điện thứ cấp (cao thế) khoảng 15000V đến 40000V, tạo ra tia lửa điện phóng giữa hai điện cực của nến đánh lửa đúng thời điểm đốt cháy hoµ khÝ ë cuèi k× nÐn - Phân loại: trong xe máy thờng dùng phổ biến 2 loại là đánh lửa thờng (đánh lửa má vít) và đánh lửa bán dẫn 10.1.1. Hệ thống đánh lửa đánh lửa thờng (đánh lửa má vít) Hệ thống đánh lửa bằng vít lửa thờng đợc dùng trong những xe máy sản xuất từ năm 1980 trở về trớc và đợc sử dụng nhiều trong các động cơ xang cì nhá l¾p cho c¸c m¸y cÇm tay w w w w. w w w w w w. o. w w w w w. o. 8. 6. o. 3. 1 o. o. w ow. o. 2 o. o. 7 5. - Sơ đồ cấu tạo (hình 10.1) - Nguyên lí hoạt động 10.1.2. Hệ thống đánh lửa bán dẫn - Sơ đồ cấu tạo (hình 10.2) Hệ thống đánh lửa CDI gồm các bộ phận sau : bộ phát điện, bộ CDI, bộ biÕn ®iÖn, bu ri c«ng t¾c,... - Sơ đồ đánh lửa CDI năm chân. C¸c CDI bèn ch©n vµ n¨m ch©n cã cÊu Hình 10.1 Hê thống đánh lửa thờng t¹o vµ tÝnh n¨ng t¬ng tù, gåm 4 ch©n chủ yếu là : chân nguồn, chân điều 1- vô lăng từ; 2- cuộn dây đánh lửa; 3- tụ điện; D3Do 4- cam ®iÖn; 5- cÆp tiÕp ®iÓm (m¸ vÝt); 6- biÕn khiÓn, ch©n s¬ o cÊp vµ ch©n m¸t. o oáp đánh lửa; 7- nến đánh lửa (bu ri); 8- công tắc cấu tạo mạcho điện để tiện đấuD 2 dây, chân8 mát đợc chia hai : o D1 D4 máy (khoá điện) ch©n m¸t vµ ch©n c«ng t¾c. C R2 - Nguyên lí hoạt động 4 o o 2w w. 1 3. w. 6. w ow. R1. 7. D4.

(51) Dßng ®iÖn xoay chiÒu vµo ch©n nguån qua D 1 thµnh mét chiÒu, tÝch ®iÖn cho C1. Đồng thời SCR đợc phân cực thuận, chờ mở thông. Khi cuén kÝch thÝch cã ®iÖn, dßng xoay chiÒu vµo ch©n ®iÒu khiÓn qua D 5 thành một chiều qua các phân áp R1 và R2, tác động vào cực điều khiển của SXR. SCR chuyÓn sang tr¹ng th¸i dÉn ®iÖn theo ph©n cùc thuËn. C1 tức thời phóng điện. Dòng điện từ cực dơng của tụ điện, qua SCR đến ch©n m¸t, vµo cuËn s¬ cÊp cña bé biÕn ®iÖn råi trë vÒ m¸ ©m Hình 10.1 Hê thống đánh lửa bán dẫn của tụ điện C1. Dòng điện 1- vô lăng từ; 2- cuộn dây đánh lửa; 3- cuộn dây tín phóng tức thời sẽ làm biến đổi hiệu; 4- cực từ; 5- hộp chuyển mạch đánh lửa; 6- biến áp đột ngột từ thông trong lõi đánh lửa; 7- nến đánh lửa (bu ri); 8- công tắc máy (khoá thÐp cña bé biÕn ®iÖn. Trong cuộn thứ cấp sẽ xuất hiện sức điện động tức thời rất lớn, phóng điện giữa hai cực bu ri. Khi C1 phãng hÕt ®iÖn SCR ngõng dÉn. Dßng ®iÖn mét chiÒu tõ D 1 l¹i tÝch ®iÖn cho C1 vµ b¾t ®Çu thùc hiÖn chu k× míi. d) Ưu, nhợc điểm của hệ thống đánh lửa CDI không vít lửa. Hệ thống đánh lửa CDI u việt hơn các hệ thống đánh lửa khác do : - Thời điểm đánh lửa chính xác, thời gian đánh lửa rất ngắn, thích ứng với xe máy tốc độ cao. - Tia löa m¹nh, hoµ khÝ ch¸y hÕt, bu ri s¹ch, tiÕt kiÖm nhiªn liÖu, t¨ng c«ng suÊt. - Dễ khởi động, tăng tốc nhanh, động cơ chạy khoẻ và êm. - Bền vững, thời gian hoạt động lâu dài. - HÇu nh kh«ng ph¶i ®iÒu chØnh, söa ch÷a vµ ch¨m sãc. - Ýt lµm « nhiÔm m«i trêng. - èng tho¸t vµ gi¶m thanh chãng háng. Sau hàng chục năm sử dụng, đến nay cha thấy hệ thống đánh lửa nào tốt hơn hệ thống đánh lửa CDI không vít lửa. 10.2 Hệ thống đèn 10.2.1 Nhiệm vụ: Hệ thống đèn có nhiệm vụ: + Bảo đảm an toàn giao thông. Chiếu sáng phía trớc, phía sau; tín hiệu đổi híng, tÝn hiÖu xin vît, tÝn hiÖu dõng … + Thông báo tình trạng hoạt động xe máy cho ngời điều khiển. Đã mở công tắc máy, xe đang có số, tốc độ xe chạy, lợng xăng trong bình, đèn đổi hớng đang hoạt động ... 10.2.2 Ph©n lo¹i Hệ thống đèn đợc nguồn điện xoay chiều (cuộn dây đèn) và một chiều (b×nh ¾c quy) cung cÊp ®iÖn n¨ng, ®iÖn ¸p 6V hoÆc 12V tuú theo tõng lo¹i xe m¸y. * Đèn trớc: Dùng để soi sáng khoảng tríc xe m¸y. §Ìn tríc gåm cã: Bãng đèn, pha đèn, kính, đui đèn, vít điều chỉnh, … tất cả đợc đắt trong hộp đèn ở giữa tay lái. Hộp đèn có nhiều loại: trßn, h×nh thang, … + Bóng đèn chiếu sáng phía trớc có điện áp 6V hoặc 12V, công suất thờng từ 25W đến 45W cấu tạo (hình 10.3) gåm d©y ®iÖn trë vonfram (tim đèn), bóng thuỷ tinh trong suất, đuôi đèn (đui đèn) + Pha đèn dạng parabôn, bằng Hình 10.3 Cấu tạo bóng đèn nhựa hoặc bằng kim loại, mặt trong đợc tráng lớp mạ sáng bóng tập trung và 1- bóng đèn; 2- dây tóc; 3- đui đèn; 4phần cách điện; 5- đầu cực; 6- chốt giữ ph¶n chiÕu ¸nh s¸ng. Nếu nguồn sáng (dây tóc) đặt tại tiêu điểm của pha đèn parabôn thì xẽ đợc chùm tia song song. Kính đèn đợc làm bằng nhựa trong hoặc thuỷ tinh để đậy hộp đèn, bảo vệ bóng đèn và chao đèn..

(52) Kính có kết cấu nhiều ô nhỏ tạo fhành vô số lăng kính phân tán ánh sáng đều trên diện tích đợc chiếu sáng. Nh vậy, chao đèn kết hợp với kính đèn, điều chỉnh luồng sáng đều và rộng hai lề đờng * Đèn sau và đèn phanh Thờng dùng một bóng hai dây tóc và đèn phanh, chung hộp đèn ở đuôi xe. §Ìn sau chiÕu s¸ng b¸o hiÖu sau xe vµ soi s¸ng biÓn sè. §Ìn phanh b¸o hiệu giảm tốc độ hoặc sắp dừng xe. Đèn sau và đèn phanh có nhiều kiểu, cấu tạo tơng tự nh đèn trớc. - Kính đèn có phần nhựa trong màu đỏ tín hiệu và phần nhựa trong suốt chiếu sáng biển số, còn gọi là chụp đèn. - Đuôi bóng đèn có hai cạnh chênh nhau khớp với đui đèn. * §Ìn b¸o rÏ Khi xe sắp rẽ, đèn báo rẽ nhấp nháy là tín hiệu xin đờng chuyển hớng. Mỗi xe máy có 4 đèn báo rẽ : hai báo rẽ phải và hai báo rẽ trái. Kính đèn báo rẽ còn gọi là chụp đèn, bằng nhựa màu vàng, nhiều vân. Các kiểu chụp đèn : hình nón nhọn, hình nón bằng, hình nón hai tầng, hình tròn, hình vu«ng,… Trong mạch báo rẽ cần có hộp nháy. Đôi khi đèn rẽ hoạt động đồng thời với đèn tín hiệu. * §Ìn b¸o sè kh«ng, sè 4 Còn gọi là đèn “không“ hoặc đèn “mo“, đặt trên mặt đồng hồ tốc độ. Khi đèn sáng thờng có màu xanh lá cây, đôi khi nổi chữ N (Neutral) cho biÕt hép sè ë vÞ trÝ sè 0. Bóng đèn có một dây tóc, hai đầu nối ra ngoài đuôi, công suất 1,5W (6V 1,5W) hoÆc 3,4W (13V3,4W). * Đèn soi động hồ tốc độ Bóng đèn có kích thớc nhỏ, đặt dới mặt đồng hồ, công suất1,5W (6V 1,5W) hoÆc (12V 3W). * §Ìn b¸o hÕt sè Đặt tại mặt đồng hồ tốc độ, cho biết hộp số đang ở số cuối, có công suất 1,7W (6V 1,7W hoÆc 12V 1,7W). * §Ìn b¸o pha Cho biết đèn trớc đang chiếu xa (đèn pha), có công suất 1,7W (12V 1,7W). * Đèn báo tốc độ Quá 40km/giờ, thờng gọi là đèn giọt lệ, sáng nhấp nháy nhờ mạch IC. 10.2.3 Một số công tắc đèn - Công tắc đèn pha. Thơng đặt ở tay lái bên trái, dùng để đóng ngắt các mạch điện cung cấp cho đèn trớc, đèn sau và nạp điện cho ắc quy. Cấu tạo: tất cả đợc đặt trong hộp công tắc bằng nhôm hoặc bằng nhựa gồm hai nửa, đợc giữ chặt vào tay lái (hình 10.4) A,B,C,D lµ gi¾c c¾m cña c¸c cùc ®iÖn t¾t më D,E,G lµ gi¾c c¾m cña c¸c cùc ®iÖn cèt pha.

(53) Nguyªn t¾c ho¹t động: Các núm tắt mở đợc làm bằng nhựa cứng cách điện, khi di chuyển sẽ đẩy lá tiếp xúc và đổi nối các cực điện theo yêu cầu - Công tắc đèn phanh. Đợc điều khiển nhờ chân phanh hoặc tay phanh, là loại c«ng t¾c thêng më. Cấu tạo và hoạt động (Hình 10.5). Khi ®iÒu khiÓn cÇn phanh, lß xo kÐo thanh kÐo ®i xuống, vòng đồng tiếp xúc với hai cực tĩnh. Mạch đèn phanh đợc nối. - Công tắc đèn báo rẽ: Đợc đặt ở tay lái bên phải hoặc bên trái của xe, đóng ngắt mạch cung cấp điện cho các đèn báo rÏ ph¶i vµ tr¸i. CÊu t¹o vµ nguyªn t¾c hoạt động tơng tự nh công tắc cèt pha 10.3 §ång hå b¸o x¨ng §ång hå b¸o x¨ng cho biÕt møc x¨ng trong b×nh : s¾p hÕt (0), cßn 1/4 b×nh, 1/2; 3/4; Hình 10.5 Công tắc đèn phanh ®Çy b×nh. Có hai loại đồng hồ báo x¨ng lµ b¸o x¨ng c¬ khÝ vµ ch¹y ®iÖn. * CÊu t¹o. §ång hå b¸o x¨ng ch¹y ®iÖn ¨cquy gåm hai phÇn : phÇn c¶m biến đặt tại bình xăng, phần báo số đặt tại đồng hồ tốc độ (hình 3 E F 10.6) H×nh 10.4 CÊu t¹o c«ng t¾c cèt pha. 2 4.

(54) - PhÇn c¶m biÕn gåm phao x¨ng vµ biÕn trë. Phao x¨ng di chuyÓn lµm thay đổi tiếp điểm của biến trở. - PhÇn b¸o sè gåm c¸c cuén ®iÖn tõ (phÇn c¶m), khung d©y (phÇn øng) cã g¾n kim chØ thÞ, lß xo,... * Nguyên tắc hoạt động. Khi mức xăng thay đổi thì phao xăng lên xuống. Cờng độ dòng điện trong các cuộn dây điện từ thay đổi, làm khung dây quay  kim chØ møc x¨ng trong b×nh. Trên mặt đồng hồ có ghi kí hiệu “®Çy x¨ng” (F), “thiÕu x¨ng” (E). Kim chỉ vào cung tròn màu đỏ thì xăng chỉ còn lîng dù tr÷ (RES). 10.4 C«ng t¾c m¸y (kho¸ ®iÖn) C«ng t¾c m¸y (kho¸ ®iÖn) dïng đóng cắt mạch điện hệ thống đánh lửa, m¹ch ®iÖn ¨cquy,... C«ng t¾c m¸y cña mét sè xe cã thªm c¸c chøc n¨ng kh¸c : kho¸ cæ, thö ¨cquy... C«ng t¾c m¸y gåm cã æ kho¸, d©y dẫn điện, đầu nối... và đợc đặt tại một trong c¸c chç sau : cæ xe, ®Çu xe,... 10.5 HÖ thèng khởi động §éng c¬ khởi động (máy khởi động) là động cơ điện một chiÒu, biÖn ®iÖn n¨ng do ¾c quy cung cÊp thµnh m« men c¬ häc, lµm trôc khuûu quay với tốc độ từ 1000 đến 1500 vßng/phót. * CÊu t¹o (h×nh 10.8) §éng c¬ khëi Hình 10.8 Cấu tạo máy khởi động động gồm có phÇn c¶m, phÇn øng, cæ gãp, chæi than,... * Nguyên tắc hoạt động. Khi có dòng điện chạy qua dây quấn, phần cảm và phÇn øng sinh ra hai trêng ®iÖn tõ kh¸c nhau. Chóng t¸c dông t¬ng hç vµ lµm r« to quay. Mạch điều khiển hoạt động nh sau : Mở công tắc máy, đèn số 0 sáng, nhấn núm khởi động. Mạch điều khiển có dòng điện từ cực dơng ắc quy đầu a rơ le khởi động  cầu chì công tắc máy  cuộn dây rơ le núm khởi động  công tắc đèn số 0  mát (cực âm ăc quy). Từ tr-. Hình 10.9 Mạch điều khiển máy khởi động điện.

(55) ờng sinh ra sẽ đóng các tiếp điểm của rơ le khởi động, nối mạch dòng điện máy khởi động từ cực dơng ăc quy  đầu a rơ le  các tiếp điểm  đầu b rơ le  máy khởi động  mát (cực âm ăc quy). Công tắc đèn số 0 là công tắc tự động, bảo vệ an toàn : nếu đã vào số thì không có dòng điện qua máy khởi động. 10.6 KiÓm tra, b¶o dìng, söa ch÷a hÖ thèng ®iÖn 10.6.1 Kiểm tra, điều chỉnh thời điểm đánh lửa Muốn kiểm tra điều chỉnh thời điểm đánh lửa cần phải biết : 1. Chiều quay của vô lăng khi động cơ làm việc - Nh×n vµo mòi tªn chØ chiÒu quay trªn v« l¨ng. - Đạp cần khởi động xác định chiều quay. 2. Dấu đặt lửa - ở động cơ xe Hon da khi dấu chữ F ngang với dấu khoét trên các te là điểm đặt lửa. - ở động cơ xe Sim sơn khi dấu gạch ở vô lăng ngang với dấu vạch của mâm điện hay dấu gạch ở các te là điểm đặt lửa. - Đối với những xe không có dấu đặt lửa ta phải tự xác định : Quay vô lăng để pít tông ở ĐCT đánh dấu hai điểm tơng ứng nhau trên vô l¨ng (T) vµ trªn c¸c te (X). Quay v« l¨ng ngîc chiÒu quay kho¶ng 120, ®©y chÝnh là dấu đặt lửa (F) ta đánh dấu vào vô lăng (đối với xe Hon da). Quay vô lăng ngợc chiều quay để pít tông cách điểm chết trên 1,8mm đánh dấu trên vô lăng đó là dấu đặt lửa (đối với xe Sim sơn). 3. Đặt lửa : (ứng với dấu T và F ta có hai phơng pháp điểm tra và đặt lửa) C¸ch 1 : dùa vµo §CT (T) a) Quay vô lăng để pít tông ở ĐCT (T trùng dấu khoét ở các te). Lúc này m¸ vÝt ë vÞ trÝ më lín nhÊt. b) Dïng thíc l¸ kiÓm tra khe hë gi÷a hai mÆt vÝt Khe hë tiªu chuÈn víi c¸c xe : - Hon da : 0,3 ÷ 0,4mm - Sim s¬n : 0,35 ÷ 0,45mm Đối với ngời có kinh nghiệm có thể xác định khe hở má vít bằng mắt. c) Nếu khe hở không đạt tiêu chuẩn cần điều chỉnh lại : - §a tua vit vµo lç trèng ë v« l¨ng, níi nhÑ m¸ vÝt gi÷ m¸ vÝt (kh«ng níi láng, khã ®iÒu chØnh). - Dïng tua vÝt ®a vµo r·nh gi÷ m¸ vÝt vµ m©m ®iÖn g¹t lªn hoÆc xuèng tuú khe hở rộng hẹp để đa về khe hở tiêu chuẩn. - SiÕt chÆt vÝt gi÷ m¸ vÝt. - Kiểm tra lại : nếu cha đạt cần tiếp tục hiệu chỉnh. Có thể đặt dấu đặt lửa trïng víi dÊu khoÐt trªn c¸c te. L¾c v« l¨ng qua l¹i nÕu thÊy m¸ vÝt chím më lµ đạt yêu cầu. C¸ch 2 : a) Quay vô lăng theo chiều quay để dấu F trên vô lăng trùng với dấu khoét trên các te (đối với xe Hon da). b) Lắc vô lăng qua lại trên điểm F kiểm tra độ mở của má vít. Nếu hai vít đóng kín hoặc mở lớn thì phải điều chỉnh lại để tại thời điểm F má vít là chớm më : - §a tua vÝt vµo lç trèng ë v« l¨ng, níi nhÑ vÝt gi÷ m¸ vÝt. - Dùng tua vít xoay nhẹ vào khe hiệu chỉnh để khe hở hai má vít là chớm më th× dõng l¹i. - SiÕt chÆt vÝt gi÷ m¸ vÝt. c) Kiểm tra lại : quay vô lăng theo chiều quay để pít tông ở ĐCT. - NÕu khe hë lµ : + §èi víi xe Hon da : 0,3 ÷ 0,4mm + §èi víi xe Sim s¬n : 0,35 ÷ 0,45mm. Chứng tỏ đặt lửa đúng. * Chú ý : + Trong một số trờng hợp mâm điện có thể chỉnh đợc. Sau khi đặt lửa, ta có thể xoay mâm lửa cho sớm muộn một chút để phù hợp với thời điểm đánh lửa..

(56) + Trờng hợp điều chỉnh đúng đợc thời điểm đánh lửa là do má vít quá mòn hoÆc lß xo l¸ cña m¸ vÝt yÕu th× ph¶i thay. 10.6.2 KiÓm tra ®iÖn cao ¸p Để xác định điện cao áp mạnh hay yếu cần làm nh sau : - Dùng ch©n chèng, më khãa ®iÖn, vÒ sè “0”. - Tháo nắp chụp bu ri khỏi dây cao áp, để đầu dây cao áp cánh mát (cánh t¶n nhiÖt ë n¾p m¸y) tõ 5 ÷7 mm. - Đạp cần khởi động : - NÕu cã tia löa ®iÖn xanh tÝm mËp kÌm theo tiÕng kªu tanh t¸ch chøng tá ®iÖn cao ¸p tèt. - Nếu tia lửa hoe vàng, xanh mảnh hoặc để gần mới có tia lửa yếu cần kiÓm tra, söa ch÷a. Chó ý. §iÖn cao ¸p m¹nh hay yÕu phô thuéc vµo c¸c yÕu tè : + Tõ lùc cña nam ch©m vÜnh cöu (cña v« l¨ng). + Tốc độ biến thiên của từ trờng (tốc độ quay của trục khuỷu). + Thời điểm đánh lửa sớm muộn của má vít. 10.6.3 KiÓm tra, ®iÒu chØnh bu ri Bu ri lµ bé phËn tiÕp nhËn ®iÖn cao ¸p phãng tia löa ®iÖn ë hai cùc. Sau thêi gian sö dông, muéi than sÏ b¸m quanh sø c¸ch ®iÖn gi÷a 2 cùc bu ri khoảng cách 2 cực mòn vẹt, sứ cách điện rạn nứt dẫn tới h hỏng. Theo định kì kho¶ng 5000km hoÆc cã nghi ngê th× ph¶i th¸o ra lau röa s¹ch bu ri, kiÓm tra ®iÒu chØnh hoÆc thay thÕ. 1. Th¸o vÖ sinh bu ri a) Th¸o n¾p d©y bu ri: dïng tay th¸o n¾p ®Ëy bu ri kÐo ra. b) Thæi s¹ch bôi quanh ch©n bu ri tríc khi th¸o. c) Dùng tuýp bu ri phù hợp để tháo. d) KiÓm tra bu ri: - Sø c¸ch ®iÖn ë lßng bu ri cã bÞ r¹n nøt kh«ng. - C¸c ®iÖn cùc cña bu ri cã bÞ qu¸ mßn kh«ng. - Muội than, cặn dầu có đóng nhiều không. NÕu cã c¸c hiÖn tîng trªn nªn thay míi nÕu kh«ng ta ph¶i lµm vÖ sinh s¹ch bu ri. 2. C¸c d¹ng h háng cña bu ri a) B×nh thêng. Cã muéi mµu g¹ch hay x¸m ë ®Çu cùc gi÷a, cã thÓ lau s¹ch. b) §ãng muéi than : - Muội than đen khô đóng vào sứ cách điện mặt vỏ và cực giữa. - Do bu ri quá lạnh, đánh lửa yếu, bộ lọc gió bẩn, hỗn hợp thừa xăng. c) Có đốm bẩn sùi - Nh×n vµo nåi bu ri thÊy gièng giät níc. - Do sự tăng tốc đột ngột gây ra. - Cã thÓ lau s¹ch. d) Khe hë bÞ muéi than b¸m nèi liÒn - Do máy sục dầu, thừa xăng ở tốc độ cao. - Cã thÓ c¹o lau s¹ch. e) Nồi bu ri đóng muội chì - Muéi cã mµu x¸m sËm ®en, vµng, mµu g¹ch tạo thành lớp dày và bóng đóng vào sứ cách điện. - Do dïng x¨ng cã lîng ch× cao. - Cã thÓ l¸u s¹ch. g) Do bÞ nãng ch¶y - Sø c¸ch ®iÖn mµu tr¾ng hay x¸m nh¹t víi nh÷ng chÊm mµu ®en hay n©u, c¸c cùc ®iÖn cã ®iÓm ch¸y mµu xanh nh¹t. - Do động cơ nóng quá, dùng không đúng loại xăng, bu ri lỏng, đặt lửa sai bu ri quá nóng. - Ph¶i thay bu ri. H×nh 10.10 h) Nåi bu ri ®en bãng - Do m¸y tôt h¬i, xÐc m¨ng dÇu mßn, dÇu sôc vµo buång ch¸y. - Nªn söa ch÷a l¹i hoÆc thay bu ri chÞu nãng cao h¬n..

(57) i) Hai cùc mßn, vÑt - Do sự ăn mòn, đánh lửa không đều. - Nªn thay bu ri. k) §iÖn cùc bÞ ch¶y - Do đánh lửa sớm, sứ cách điện phòng rộp lên. Dùng xăng không đúng lo¹i, bu ri qu¸ nãng xu p¸p bÞ ch¸y, m¸y nãng. - Ph¶i thay bu ri. 10.6.4 Th¸o l¾p, kiÓm tra b« bin Bô bin có nhiệm vụ biến đổi điện áp thấp (6V hay 12V) thành điện áp cao thế 15000V đến 20000V tọ ra tia lửa điện cao áp giữa 2 cực bu ri để đốt cháy khí hôn hợp trong buồng cháy của động cơ. - Th¸o l¾p kiÓm tra b« bin xe Hon da cub a) Th¸o l¾p cèp xe bªn ph¶i vµ bªn tr¸i. b) Tháo các đai ốc giữ ăc quy, tháo ăc quy ra để tháo các đầu dây nối. c) Th¸o c¸c ®Çu d©y nèi víi b« bin. d) Th¸o c¸c ®ai èc gi÷ b« bin lÊy b« bin ra ngoµi. e) KiÓm tra b« bin : * KiÓm tra th«ng thêng. Ngêi ta sö dông b« bin dù phßng l¾p vµo thö l¹i ®iÖn cao ¸p. * Phơng phát kiểm tra thông mạch của bô bin. Dùng một bóng đèn và một ăc quy đấu nối tiếp vào 2 đầu cuộn dây - Để kiểm tra cuộn sơ cấp bô bin ta ăc quy bóng đèn với cọc của đầu dây sơ cấp và bệ giữ bô bin (nét liền trên sơ đồ). - Để kiểm tra cuộn thứ cấp bô bin ta nối ăc quy, bóng đèn và đầu dây cao áp ra bu ri và bệ giữ bô bin (nét đứt trên hình). Nếu đèn sáng chứng tỏ cuộn dây không đứt. Nếu đèn không sáng là cuộn dây bị đứt phải thay bô bin. + Dùng ôm kế để nấc đo R  1 để đo điện trở cuộn dây sơ cấp của bô bin giữa cọc đấu dây sơ cấp và bệ giữ bô bin (nét liền). Đọc giá trị đo đợc trên đồng hå so s¸nh víi kÝch thíc tiªu chuÈn. NÕu sè ®o nhá h¬n tiªu chuÈn chøng tá cuén d©y bÞ nèi t¾t ph¶i thay b« bin. Nếu cuộn dây bị đứt thì kim đồng hồ ôm kế chỉ vô cực. Chỉnh ôm kế về nÊc ®o R  100, th¸o n¾p chôp ®Çu bu ri ®o ®iÖn trë cuén d©y thø cÊp, gi÷a ®Çu dây bu ri và bệ giữ bô bin (nét đứt) ghi lại trị số đo đợc rồi so sánh với tiêu chuẩn. Nếu trị số đo đợc nhỏ hơn so với tiêu chuẩn chứng tỏ cuộn dây bị nối tắt, phải thay bô bin mới đúng loại. (nếu cuộn dây bị đứt kim sẽ trở về vô cực). - L¾p l¹i b« bin theo thø tù ngîc l¹i Chú ý. Nối đúng đầu dây thử lại điện cao áp. 10.6.5 Th¸o l¾p, kiÓm tra v« l¨ng tõ (m©m ®iÖn) - Th¸o yÕm xe, th¸o ®ai èc x¶ dÇu (høng dÇu vµo khay) kiÓm tra gio¨ng vµ l¾p ®ai èc x¶ dÇu l¹i. - Th¸o bu l«ng gi÷ cÇn sè, lÊy cÇn sè ra. - Th¸o n¾p c¸c te bªn tr¸i (c¸c te ®u«i c¸). - Dïng dông cô gi÷ v« l¨ng vµ dïng cê lª trßng th¸o ®ai èc gi÷ v« l¨ng (h×nh 10.11) - Dùng vam để tháo vô lăng. Vặn thân vam vào mâm điện sau đó vặn bu lông vam vào. Khi bu l«ng vam t× vµo trôc khuûu th× dïng mét cê lª gi÷ th©n vam vµ mét cê lª kh¸c siết bu lông vam vào để kéo vô lăng ra từ từ H×nh 10.12) Chó ý. Th©n vam cã ren tr¸i, bu l«ng vam cã ren ph¶i. - Lấy vô lăng ra sau đó tháo vam ra khỏi vô lăng. Chú ý không để rơi ca vét ở đầu trục khuûu. - Th¸o gi¸c nèi d©y ®iÖn tõ m¸y ph¸t (chó H×nh 10.11 Th¸o ®ai èc gi÷ ý vị trí đầu dây). Tháo dây điện nối tới đèn số 0 (đèn mo)..

(58) - Tháo các vít giữ mâm điện, tháo mâm điện ra và tháo vòng đệm. KiÓm tra c¸c cuén d©y trªn m©m ®iÖn : - Tháo yếm xe (đối với xe Hon da cub). - Tháo nắp cốp bên phải và bên trái (đối với xe Sim sơn). - Th¸o c¸c ®Çu d©y nèi tõ m¸y ph¸t lÖn t¹i gi¸c nèi d©y. a) Đo các cuộn dây. Dùng đồng hồ ôm kế để kiểm tra các cuộn dây trên m©m löa : - Xác định một đầu dây ra và mát (đối với H×nh 10.12 Th¸o v« l¨ng tõ hệ thống đánh lửa bán dẫn). Nối hai đầu của mỗi cuộn dây với hai đầu đo của đồng hồ ôm kÕ. Ghi trÞ sè ®iÖn trë cña tõng cuén d©y vµ so s¸nh víi tiªu chuÈn. - Nếu trị số điện trở đo đợc nhỏ hơn so với tiêu chuẩn chứng tỏ cuộn dây bị ch¹m chËp c¸c vßng d©y víi nhau (nèi t¾t). - Nếu khi đo, kim đồng hồ ôm kế chỉ ở vô cực chứng tỏ các cuộn dây bị đứt. Chú ý. Khi đo điện trở cuộn dây lửa của hệ thống đánh lửa bán dẫn thì vôn kế để thang do R  10 (vì trị số lớn hơn) còn lại để ôm kế ở thang đo R  1. Đảm bảo tiếp xúc tốt giữa 2 đầu đo của đồng hồ ôm kế và 2 đầu của cuộn d©y kiÓm tra. b) Ví dụ : đo thử cuộn dây trên mâm điện xe Hon da cub C70 đời 82. Dïng «m kÕ víi thang ®o R  1. - Kiểm tra cuộn dây đèn : (cung cấp cho đèn pha cốt) + Nèi hai ®Çu d©y ®o cña «m kÕ víi 2 ®Çu d©y mµu tr¾ng vµ xanh l¸ c©y, ghi lại trị số điện trở đo đợc so với điện trở tiêu chuẩn là 0,3 ữ 0,6 - KiÓm tra cuén d©y ®iÒu khiÓn : + Nèi 2 ®Çu «m kÕ víi hai ®Çu d©y xanh níc biÓn/tr¾ng vµ mµu xanh l¸ c©y. + So sánh kết quả đo đợc với điện trở tiêu chuẩn của cuộn dây điều khiển lµ 50 ÷ 170 NÕu kÕt qu¶ nhá h¬n so víi tiªu chuÈn lµ cuén d©y bÞ nèi t¾t. Nếu kết quả đo kim vôn kế chỉ “vô cùng” là cuộn dây bị đứt. Khi cuộn dây bị đứt hoặc nối tắt ta phải thay ngay. C©u hái vµ bµi tËp 1) Tr×nh bµy nhiÖm vô, yªu cÇu cña c¸c m¹ch ®iÖn c¬ b¶n trong xe m¸y? 2) Trình bày cấu tạo và nguyên lí hoạt động của hệ thống dánh lửa, hệ thống đèn, các hệ thống chỉ báo và hệ thống khởi động? 3) Tr×nh bµy c¸ch kiÓm tra, b¶o dìng, söa ch÷a c¸c m¹ch ®iÖn cña xe m¸y? Bài 11. §äc vµ ph©n tÝch m¹ch ®iÖn c¬ b¶n. (Thêi gian: LT: 5 h) Môc tiªu Häc xong bµi nµy ngêi häc cã kh¶ n¨ng: - Phát biểu đúng các quy ớc, kí hiệu trong bản vẽ mạch điện xe máy - Giải thích đợc nguyên tắc hoạt động của từng mạch điện trong sơ đồ mạch ®iÖn cña mét sè lo¹i xe th«ng dông Néi dung cña bµi 11.1 Quy luËt ®i d©y hÖ thèng ®iÖn 11.1.1 Các kí hiệu chung trên sơ đồ. KÝKÝ hiÖu hiÖu gi¾c gi¾c nèinèi trªn trªn s¬ s¬ đồđồ. Kí hiệu nối mát trên sơ đồ.

(59) . . . .   .  . . a) KÝ hiÖu c¸c lo¹i c«ng t¾c. a) d©y kh«ng nèi;. . b). b) d©y nèi. Kí hiệu màu dây trên sơ đồ Mµu d©y Tr¾ng §en §á Hång Vµng N©u Xanh l¸ c©y Xanh l¸ c©y nh¹t Xanh níc biÓn Xanh níc biÓn nh¹t X¸m Da cam §á / tr¾ng §á / vµng §en / tr¾ng N©u / tr¾ng Nâu / đỏ. NhËt W BK (BL) R P Y Br G (Gn) LG (LGn) BL (BU) LB (Lbu) Gr O R/W R/Y BK/W Br/W Br/R. KÝ hiÖu §øc WS SW Rt. Nga. Ge Br Gn. Gr Rt/WS Rt/Ge SW/WS Br/WS. 11.1.2 Các mạch điện cụ thể (sơ đồ 2) a) Mạch đánh lửa - §Çu d©y tõ m©m ®iÖn ra cã mµu ®en (BK), cã 2 ®Çu nèi d©y: + Một đến công tắc máy. + Một đến bô bin. - B« bin ®iÖn (bé biÕn ®iÖn) + Mét nèi víi cuén löa. + Mét d©y chung ra m¸t. + Mét d©y cao ¸p (d©y vá bäc dµy) nèi bu ri. b) Mạch điện chạy đêm - Đầu dây từ cuộn đèn ra dây màu vàng (Y) dẫn đến công tắc chính. Kh«ng më c«ng t¾c m¹ch ®iÖn ng¾t tõ d©y. - Khi më c«ng t¾c chÝnh nÕu c«ng t¾c pha cèt ë vÞ trÝ P th× ®iÖn tõ d©y mµu vàng (Y) qua dây màu nâu (br) cung cấp điện cho đèn hậu đèn soi sáng côngtơmét, đồng thời dẫn đến đèn sơng mù. Điện trở đợc lắp đầu dây màu hồng, đầu kia xuống mát để bảo vệ đèn sơng mù. c) M¹ch ®iÖn soi s¸ng c«ng t¾c Khi cha më c«ng t¾c m¸y nÕu Ên nót cßi 2 ®Çu d©y xanh nh¹t (LG) vµ xanh nớc biển sọc đỏ (Bu/R) nối nhau. Điện từ cực (+) ắc quy theo dây màu xanh nớc biển sọc đỏ (Bu/R) sang dây màu xanh nhạt (LG) qua công tắc máy dây (LG) sẽ nối với dây (Br/W) dẫn đến bóng đèn soi sáng công tắc máy ở cốp trái làm đèn sáng. Đồng thời điện cũng từ dây (LG qua dây LB) dẫn tới hai bóng đèn báo rẽ bên phải làm 2 bóng này sáng. Nh vậy khi cha mở công tắc máy ấn núm đèn còi soi sáng công tắc máy và hai đèn báo rễ phải sáng. d) Mạch đèn phanh Khi mở công tắc máy, điện từ dây xanh biển sọc đỏ (Bu/R) của cực (+) ăc quy qua dây đỏ sọc vàng (R/Y) rồi ra các đầu dây sau : - Đầu dây màu đỏ có hai chỗ cắm nối với dây đỏ sau đi ốt và đèn phanh..

(60) - Đầu dây màu đèn nối với hộp nháy. - Đầu dây đỏ nối với dây đỏ ra đèn số 0. Công tắc đèn phanh sau có hai đầu dây : + Một đầu dây màu đỏ (R) nối với đầu dây đỏ ở trên. + Một đầu dây màu xanh lá cây sọc vàng (G/Y) nối với đui đèn phanh. Khi đạp phanh nối với công tắc địên làm đèn phanh sáng. e) M¹ch ®iÖn sè 0 - Đuôi đèn số 0 gắn ở công tơ mét có 2 đầu dây. + Đầu dây màu đỏ (R) nối với dây màu đỏ ở sau đi ốt. + Một đầu dây màu xanh lá cây nhạt/đỏ (LG/R) nối với dây màu xanh nhạt/đỏ (LG/R) đi ra từ trụ đồng của công tắc số 0 bố trí ở cạnh mân điện. g) M¹ch cßi - Cßi cã 3 d©y : + D©y mµu xanh l¸ c©y (G) nèi víi d©y ©m ¾c quy c«ng t¾c m¸y vµ dÉn đến phía trớc. + Dây thứ hai màu đỏ/trắng (R/W) nối với công tắc máy. Khi mở công tắc dây đỏ/trắng (R/W) nối với dây xanh nhạt (LG) dẫn tới núm còi. Lúc ấn núm còi dây xanh nhạt (LG) nối với dây xanh biển/đỏ (Bu/R) của cực dơng ắc quy làm còi kêu. h) Mạch đèn báo rẽ - Hép nh¸y l¾p ë trong cèp c¹nh ¾c quy cã 2 ®Çu d©y : + Một đầu dây màu xám (Gr) dẫn tới công tắc đèn báo rẽ. + Một đầu dây màu đen (BK) nối với dây màu đỏ (R) và nối với dây đỏ/vàng (G/Y) nối với công tắc máy. -Khi rÏ ph¶i ®Èy c«ng t¾c sang vÞ trÝ R ®iÖn tõ d©y mµu x¸m (Gr) sang d©y màu xanh nớc biển nhạt (LB) và dẫn tới hai bóng đèn rẽ phải sáng. - Khi muốn rẽ trái đẩy công tắc sang vị trí L điện tự động màu xám (Gr) sang dây màu cam (O) và dẫn tới hai bóng đèn báo rẽ trái sáng. i) M¹ch ®iÖn n¹p ¾c quy Khi mở công tắc đèn chính, điện từ cuộn đèn đa sang dây màu vàng qua c«ng t¾c sang d©y mµu tr¾ng ®i qua ®i èt n¾n thµnh dßng mét chiÒu n¹p vµo ¾c quy. + Khi tắt công tắc đèn chính dây màu vàng ngắt khỏi dây màu trắng. Điện từ cuộn đèn theo dây màu xanh (G) qua công tắc sang dây màu trắng qua ®i èt n¾n thµnh dßng mét chiÒu n¹p vµo ¾c quy. + Cùc ©m (-) ¾c quy nèi víi c«ng t¾c m¸y vµ ra m¸t khi ta më c«ng t¾c m¸y. 11.2. HÖ thèng ®iÖn mét sè lo¹i xe hiÖu Honda * HÖ thèng ®iÖn cña c¸c xe nµy cã cïng quy luËt ®i d©y, cïng mµu s¾c chØ có điểm khác là loại dùng cục sạc 3 chân thì dùng cụm công tắc đèn còi 8 dây và có điện trở bảo vệ đèn sơng mù nh Hon da cub 81, C70E. * Loại dùng cục sạc 4 chân thì dùng công tắc đèn còi 7 dây không có điện trở bảo vệ đèn sơng mù nh Cub 84 C70E. * Quy luật đi dây, màu sắc hệ thống điện loại cục sạc 3 chân đợc trình bày theo sơ đồ. 11.2.1 VÞ trÝ, mµu d©y, c«ng t¾c a) C«ng t¾c m¸y. Cã 4 ®Çu d©y ra (nh h×nh) G G. 1 1. BK/W. 2. BK. 3. R. 4. . . . . Nèi m¸t ( ©m ¾c quy vµ m¸t chung) Nèi víi côm CDI §iÖn d¬ng (+) ¾c quy sau æ kho¸ nèi víi phô t¶i dïng ®iÖn 1 chiÒu Nèi víi d©y d¬ng ¾c quy.

(61) b) Công tắc đèn và núm còi. Có 8 đầu dây ra W 1  1- Nối dây tóc đèn cốt Bu 2 2- Nối dây tóc đèn pha  3- Nối dây đèn sơng mù và điện trở Br/W 3  4- Nối đèn soi công tơ mét, đèn hậu Br 4 5- Nhận điện từ cuộn dây đèn  Y 5 6- đến bộ nạp (loại nạp 3 chân)  7- Nèi m¸t W/BK 6  8- Nèi víi cßi ®iÖn G 7  LG 8 . 11.2.2 Mạch điện (sơ đồ 7) a) Mạch đánh lửa. Côm CDI l¾p ë bªn ph¶i cã 5 ®Çu d©y. - Dây đèn sọc trắng (BL/W) nối với công tắc máy. - D©y xanh biÓn säc tr¾ng (Bu/W) nèi víi d©y ra cuén kÝch thÝch. - D©y xanh l¸ c©y säc tr¾ng (G/W) nèi víi m¸t. - Dây đen đỏ (BL/R) nối với với dây ra cuộn lửa. - D©y ®en vµng (BL/Y) nèi víi d©y b« bin xanh l¸ c©y (G). D©y cao ¸p cßn l¹i nèi bu ri. b) M¹ch n¹p ¾c quy - Điện từ dây trắng (W) cuộn dây đèn qua đi ốt của cục sạc 3 chân nắn thành một chiều ra dây màu đỏ, qua cầu chì vào cực (+) ắc quy. Âm ắc quy d©y mµu xanh biÓn (Bu) nèi víi m¸t d©y mµu xanh l¸ c©y (G). NÕu không mở đèn, điện từ dây vàng của cuộn đèn đến công tắc đèn và bị ngắt t¹i ®©y, lóc nµy d©y tr¾ng säc ®en nèi m¸t nªn mét phÇn tõ d©y tr¾ng qua cục sạc theo dây trắng đen về mát. Nếu mở đèn dây trắng sọc đen ngắt mát, điện từ dây vàng cung cấp cho đèn chạy đêm. c) Mạch điện chạy đêm - Khi mở công tắc đèn (vị trí P) điện từ đèn màu vàng qua dây màu nâu chia 2 nhánh cung cấp cho đèn hậu và đèn soi sáng công tơ mét, qua dây màu nâu sọc trắng (Br/W) dẫn tới đèn sơng mù đồng thời sẽ tới đầu dây màu hồng (P) đến dây pha hay dây màu hồng (W) đến dây cốt, tuỳ vị trí pha cèt. d) C¸c m¹ch cßn l¹i - Sau khi mở công tắc máy. Điện từ dây đỏ ắc quy sang dây màu đen, từ ®©y ta cã ®Çu nèi d©y mµu ®en cung cÊp cho m¹ch sau : + M¹ch cßi. Cã 2 d©y, d©y ®en (BL) nèi víi d©y ®en ë trªn, ®Çu cßn l¹i màu xanh nhạt (LG) dẫn đến núm còi. Khi bấm còi dây màu xanh nhạt dÉn ®iÖn qua d©y mµu xanh l¸ c©y (G) vÒ m¸t lµm cßi kªu. + Mạch đèn xanh. Công tắc phanh có 2 đầu dây. Một đầu dây màu đen nối víi d©y mµu ®en võa nªu ë trªn. Mét ®Çu d©y mµu xanh l¸ c©y/vµng (G/Y) dẫn đến phanh phía sau, công tắc phanh lắp trớc ở tay phanh cũng có 2 đầu dây xuống gáo đèn, nối nh công tắc phanh chân. Khi bóp phanh hoặc đạp chân phanh, điện từ dây màu đen nối với dây màu xanh lá cây/vàng (G/Y) dẫn tới bóng đèn phanh, sau đó ra dây xanh lá về mát làm đèn sáng. Lúc buông tay hoặc chân phanh đèn sẽ tắt. + Mạch đèn số 0. Đèn số 0 có 2 đầu dây. Dây đèn màu đen nối với đây đèn ắc quy sau công tắc máy. Dây còn lại màu xanh lá cây nhạt/đỏ dẫn xuống mâm điện nối vào trụ đồng công tắc số 0 ở trục đổi số (nếu xe có đèn báo hết số thì ở đuôi trục đổi số còn có thêm một trụ đồng tơng ứng với vị trí số lớn nhất) khi xe ở số 0 đèn sáng (nối mát) khi có số, mát bị cắt, đèn tắt. + Mạch báo xăng. Đợc trang bị ở các xe đời 82 trở lên. Cảm biến ở thùng x¨ng cã 2 ®Çu d©y, mét d©y mµu xanh l¸ c©y (G) nèi víi m¸t, d©y cßn l¹i.

(62) màu vàng/trắng (Y/W) nối với dây cùng màu của đồng hồ báo xăng. Đồng hå b¸o x¨ng cßn l¹i hai ®Çu d©y : d©y xanh l¸ c©y (G) nèi víi d©y m¸t, d©y mµu ®en (BL) nèi víi cùc d¬ng ¾c quy sau c«ng t¾c. 11.2.3 Mạch điện (hình 41 và sơ đồ 9) a) Mạch đánh lửa : cụn CDI có 5 chân trên có ghi số và đi dây nh sau : - Chân 14 nối dây màu đỏ (Rt) của cuộn nguồn. - Chân 2 nối với dây màu nâu/trắng (Br/Ws) đến chân số 2 của khoá điện ra m¸t. - Ch©n sè 3 nèi víi d©y mµu xanh níc biÓn (Bl) ra cuén kÝch thÝch. - Ch©n 31 nèi víi d©y mµu n©u (Br) ra m¸t. - Ch©n 15 nèi víi d©y mµu ®en (Sw) dÉn tíi ch©n 15 cña b« bin. + Ch©n 11 cña b« bin nèi víi d©y mµu n©u ra m¸t. Cäc gi÷a b« bin nèi víi bu ri. + Khi động cơ làm việc thì dây màu nâu (Br) và dây nâu/trắng (Br/Ws) c¸ch ®iÖn. + Khi t¾t m¸y hai d©y nµy nèi ®iÖn, d©y n©u tr¾ng dÉn ®iÖn ra m¸t. b) Mạch nạp ắc quy. Khi động cơ làm việc điện từ cuộn nạp ắc quy theo dây đỏ/vàng (Rt/Gs) đến hộp cầu chì rồi vào dây xanh lá cây/đỏ (Gn/Rt) vào cục sạc đi qua đi ốt thành dòng 1 chiều ra dây màu đỏ (Rt) qua hộp cầu chì ra dây đỏ/xanh đến cực dơng ắc quy. c) Mạch đèn phanh, đèn báo rẽ, còi. - Mạch đèn phanh dùng điện xoay chiều. Từ đầu dây xám/đỏ (Gr/Rt) của cuộn nạp đến công tắc và ra dây màu đen/đỏ (Sw/Rt) dẫn đến bóng đèn phanh. Dây còn lại màu nâu/đen (Br/Sw) dẫn đến công tắc đèn phanh. Khi đạp phanh công tắc tiếp mát, đèn phanh sáng, nhả chân phanh công tắc sẽ cách mát, đèn tắt. - Mạch đèn báo rẽ. Khi mở công tắc máy dù mở đèn hay không, điện từ d¬ng ¾c quy tõ cäc 30 nèi víi cäc 15/51, tõ cäc nµy ra d©y mµu đen/trắng dẫn đến hộp nháy. Khi công tắc báo rễ phải, điện vào hộp nháy cọc 49 ra cọc 49a theo dây màu xám/đen (Gr/Sw) đến công tắc b¸o rÏ tõ c«ng t¾c c¸o rÏ cã 2 d©y : + Mét mµu ®en/tr¾ng (Sw/Ws) + Mét mµu ®en/xanh (Sw/Gn) Hai dây này đa tới bảng đầu dây ở cốp xe rồi từ bảng đầu dây này đến các bóng đèn báo rẽ bên trái hoặc phải. Các bóng đèn báo rẽ đợc nối với mát b»ng d©y mµu ®en (Sw). - M¹ch cßi. Tõ cäc 49 cña hép nh¸y d©y ®en/vµng (Sw/Ge) dÉn ®iÖn ¾c quy đến còi, dây còn lại của còi màu nâu (Br) dẫn đến núm còi ở tay l¸i.. Khi Ên nóm cßi d©y nµy nèi m¸t lµm cßi kªu. d) Mạch đèn chạy đêm - Khi xoay công tắc máy (khoá điện) sang vị trí đèn chạy đêm (vị trí II điện từ cọc 50 của cuộn dây đèn qua cọc 56 theo dây trắng đen (Ws/Sw) dÉn tíi c«ng t¾c pha cèt. + NÕu vÞ trÝ cèt ra d©y mµu vµng (Ge). + NÕu vÞ trÝ pha ra d©y mµu tr¾ng (Ws). - §ång thêi lóc nµy còng ë c«ng t¾c m¸y cäc 59b nèi cäc 48 ra hai ®Çu dây màu xám/đen ra hai đèn hậu. e) Mạch đèn dắt bộ ban đêm - Lúc này mạch đánh lửa ở vị trí tắt máy cọc số 2 nối với cọc 31 đa điện từ côm CDI qua c«ng t¾c vÒ m¸t. §ång thêi lóc nµy cäc 30 c«ng t¾c m¸y nhận điện từ cực (+) ắc quy qua dây màu đỏ đến cọc 57, 57a, và 58. - Điện từ cọc 57 dẫn qua 57a rồi theo dây màu ghi/đen đến bóng đèn dắt trong đèn trớc làm đèn sáng. Cọc 58 ra 2 dây : + Một dây xám/đỏ soi sáng côngtơmét. + Một dây xám/đen dẫn về đèn hậu ra mát. Hai đèn sáng. Nh vậy lúc dắt bộ điện ắc quy sẽ cung cấp cho đèn dắt soi sáng công tơ mét và đèn hậu. C©u hái vµ bµi tËp 1) Tr×nh bµy c¸c quy íc, kÝ hiÖu mµu d©y, sè ch©n c¾m trong m¹ch ®iÖn xe m¸y?.

(63) 2) Đọc, phân tích mạch điện đánh lửa, chiếu sáng, tín hiệu, mạch khởi động trong hÖ thèng ®iÖn xe m¸y? Bài 12. Sửa chữa hệ thống điều khiển và di động (Thêi gian: LT: 5 h) Môc tiªu Häc xong bµi nµy ngêi häc cã kh¶ n¨ng: - Phát biểu đúng công dụng, yêu cầu của hệ thống điều khiển và di động trên xe m¸y - Giải thích đợc cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của hệ thống điều khiển, hệ thèng phanh, khung xe, gi¶m xãc vµ bé b¸nh xe - Biết đợc cách kiểm tra, bảo dỡng và sửa chữa hệ thống điều khiển, hệ thống phanh, khung xe, giảm xóc và bộ bánh xe đúng yêu cầu kĩ thuật Néi dung cña bµi 12.1 HÖ thèng ®iÒu khiÓn m¸y cã hÖ thèng ®iÒu khiÓn b»ng tay vµ ch©n gåm : tay l¸i, c¸c cÇn ®iÒu khiÓn b»ng tay, c¸c cÇn ®iÒu khiÓn b»ng ch©n, c¸c c«ng t¾c ®iÖn,... - Tay lái hoặc ghi đông (guidon) điều khiển bánh trớc, thay đổi hớng di của xe m¸y. - Tay l¸i lµm b»ng èng thÐp, nèi víi hai cµng b¸nh tríc, cïng mét lóc quay hai cµng quanh cæ phuèc tríc, nghÜa lµ quay b¸nh tríc quanh cæ phuèc. Tay l¸i xe nam thêng lµ èng thÐp m¹ kÒn gäi lµ tay l¸i trÇn. Tay l¸i xe n÷ thêng cã bäc t«n hoÆc nhùa, d¹ng hép, gäi lµ tay l¸i hép. Khoảng cách giữa hai đầu mút tay lái đợc tính là chiều ngang hoặc chiều rộng cña xe m¸y, tõ 630 đến 760mm. RÊt nhiÒu bé phËn l¾p trªn tay l¸i : tay n¾m ph¶i, tay n¾m tr¸i, tay le, tay c«n, tay phanh, c«ng t¾c máy, công tắc đèn, nóm cßi, nóm khëi động, đèn, đồng hồ tốc độ, gơng chiếu hËu,… TÊt c¶ t¹o thµnh côm tay l¸i (h×nh 12.1) CÇn ®iÒu khiÓn bằng tay đặt gần c¸c tay n¾m, cã thÓ gåm : tay gi¶m ¸p, tay giã, tay ga, tay c«n, tay phanh,… CÇn ®iÒu khiÓn bằng chân đặt gần chỗ để chân. C«ng t¾c ®iÖn (C«ng t¾c m¸y) đóng mở b»ng ch×a kho¸ cßn gäi lµ ch×a kho¸ ®iÖn. C¸c công tắc điện đèn cßi c¾t, nèi b»ng g¹t hoÆc Ên nóm H×nh 12.1 HÖ thèng ®iÒu khiÓn xe m¸y c«ng t¾c 12.2 HÖ thèng phanh 12.2.1. C«ng dông.

(64) Hệ thống phanh rất quan trọng vì có thể hãm tốc độ xe, dừng xe để đảm b¶o quy t¾c vµ an toµn giao thèng. Mỗi xe máy đều có phanh trớc và phanh sau. Yªu cÇu víi hÖ thèng phanh : - H·m xe nhanh vµ ªm dÞu. - Kh«ng g©y t×nh tr¹ng lª b¸nh lµm mÊt kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn ph¬ng híng xe. - Độ ăn phanh đúng, điều chỉnh dễ, lâu mòn. Hệ thống phanh đợc đánh giá bằng “khoảng cách phanh“ hoặc “độ dài phanh“ tơng ứng với một tốc độ. Đó là đoạn đờng từ lúc bắt đầu phanh đến khi xe dừng hẳn an toàn. Đoạn đờng này càng ngắn càng tốt. Ví dụ : khoảng cách phanh 5 m khi phanh ở tốc độ 20 km / giờ; 7 m ở tốc độ 35 km/giờ. 12.2.2. CÊu t¹o PhÇn lín xe m¸y dïng hÖ thèng phanh trèng hoÆc phanh tambua (tambour) điều khiển bằng tay (tay phanh) hoặc chân (bàn đạp) qua trung gian d©y kÐo hoÆc thanh kÐo. a) Phanh tríc ®iÒu khiÓn b»ng tay nªn cßn gäi lµ phanh tay, gåm cã : tay phanh, d©y phanh, èc chØnh phanh, côm phanh,... (h×nh 12.2) b) Cụm phanh sau có cấu tạo và hoạt động giống cụm phanh trớc. * Nguyên tắc hoạt động B×nh thêng lß xo Ðp hai ®Çu ph¼ng cña c¸c cµng phanh vµo hµm phanh. May ¬ b¸nh xe quay tù do trªn trôc. Lúc phanh, “đóng phanh“ xoay cam phanh, đẩy xa hai đầu hàm phanh, hai đầu cßn l¹i trît quanh trô phanh. Hai hµm phanh do¨ng réng, Ðp m¹nh c¸c m¸ phanh vµo lßng may ¬. Lùc ma s¸t l·m may ¬, b¸nh xe quay chËm hoÆc dõng. Lùc ma sát càng lớn, tốc độ xe càng giảm nhanh. Khi nh¶ phanh, lß xo phanh kÐo hµm phanh vÒ vÞ trÝ ban ®Çu, may ¬ kh«ng bÞ h·m. c) Phanh đĩa Phanh trèng thiÕu ªm dÞu vµ cã thÓ dÝnh phanh. HiÖn tîng dÝnh phanh lµ do m¸ phanh quá mòn, cam phanh đã quay một góc lớn hơn cho phép nên kẹt và không trë vÒ vÞ trÝ cò lóc nh¶ phanh. V× vËy b¸nh xe bÞ gi÷ chÆt cøng víi khung, kh«ng quay đợc, chỉ lê trên đờng. Ngày nay nhiều xe máy dùng phanh đĩa trên bánh trớc, một số ít dùng cho c¶ b¸nh sau. + CÊu t¹o (h×nh 12.3) C ã H×nh 12.2 HÖ thèng phanh trèng (phanh t¨m bua) phanh đĩa thờng và phanh đĩa dầu - Phanh đĩa thờng gồm có : đãi phanh, cáp phanh, pÝt t«ng, xi lanh, cam phanh, đế phanh, má phanh,... - Phanh đĩa dầu gồm có : đĩa phanh, cáp phanh, pít tông, xi lanh, đế phanh, m¸ phanh, hép dÇu, dÇu phanh,... + Nguyên tắc hoạt động - Đối với phanh đĩa thêng : c¸p phanh kÐo dãng phanh, xoay cam phanh. PÝt t«ng di chuyÓn trong xi lanh, ép đế phanh và má phanh vào đĩa phanh. Lực ma sát hãm đĩa phanh quay chËm hoÆc dõng..

(65) - Đối với phanh đĩa dầu : cáp phanh điều khiển phanh bơm dầu, đa dầu vào xi lanh để đẩy pít tông ép đế phanh và má phanh vào đĩa phanh. Lực ma sát hãm đĩa phanh quay chậm hoÆc dõng. Hình 12.3 Phanh đĩa Phanh đĩa dầu còn gọi là phanh dầu, hoạt động rất êm dịu, đã dùng cho xe thể thao và nhiều loại xe tốc độ cao nhng cấu tạp phức t¹p vµ gi¸ thµnh cao. 12.3 Hệ thống di động - NhiÖm vô Nhờ hệ thống di động, xe máy có thể chạy trên đờng và trở thành phơng tiÖn giao th«ng chuyªn trë. - CÊu t¹o chung Hệ thống di động gồm bộ khung xe, bộ bánh xe và tay lái. 12.3.1 Th©n xe a) Ph©n lo¹i Thân xe thờng đợc tạo thành bằng ống thép và tôn lá hàn nối với nhau và sơn, có loại thân ống và thân hộp. Thân ống thờng đợc dùng với xe nam, thân hép cho xe n÷. b) CÊu t¹o Th©n xe ph¶i bÒn vµ nhÑ, tr¸nh mÖt mái cho ngêi l¸i, dÔ ®iÒu khiÓn xe, dÔ lắp ráp, cân đối và mĩ thuật (hình 12.4) 12.3.2 Bé phuèc tríc Bộ phuốc trớc nối với tay lái để đổi hớng bánh trớc hoặc đổi hớng di động cña xe m¸y. Bé phuèc tríc gåm cã : èng phuèc, hai cµng, vßng bi,… - èng phuèc l¾p ghÐp víi cæ phuèc qua hai vßng bi. - Hai cµng nèi víi èng phuèc. §Çu díi mçi cµng l¾p mét gi¶m xãc. Tuú theo xe m¸y, phuèc tríc cã nhiÒu kiÓu kh¸c nhau : mét cµng, hai cµng, h×nh trô, h×nh hép,… VÝ dô : Cµng tríc d¹ng hép vµ gi¶m xãc cã cµng phô dïng trong xe Honda n÷. 12.3.3 Bé gi¶m xãc tríc a) Công dụng. Bộ giảm xóc trớc phối hợp với phuốc để lắp giữ và điều khiển bánh xe, giảm chấn động cho ngời lái xe, ngời lái đỡ mệt và điều khiển xe, đảm b¶o sù mÒm ch¾c cña c¸c mèi ghÐp vµ kÐo dµi thêi gian sö dông xe m¸y. Xe m¸y thêng dïng 3 lo¹i gi¶m xãc sau : - Gi¶m xãc lß xo dïng cho b¸nh tríc vµ b¸nh sau dïng cho nhiÒu kiÓu xe m¸y. - Gi¶m xãc lß xo cã cµng phô, dïng cho b¸nh tríc xe n÷ kiÓu xe NhËt (Hon da, Yamaha. Suzuki,…) - Gi¶m xãc lß xo cã dÇu nhên (gi¶m xãc dÇu), cßn gäi lµ gi¶m xãc thuû lực, dùng trong nhiều kiểu xe đời mới. b) CÊu t¹o Gi¶m xãc lß xo cã cµng phô gåm c¸c chi tiÕt sau : lß xo, cµng phô, xi lanh giảm xóc, chụp chắn bụi, đệm cao su, bu lông, đai ốc,…(hình 12.4) c) Hoạt động Phản lực từ mặt đờng thay đổi luôn, đây ra “xóc”, làm chấn động ngời và xe. Sự truyền chấn động nh sau : bánh xe  trục may ơ  càng phụ  càng trớc  tay lái. Lực chấn động nén lò xo của bộ giảm xóc, không tác động trực tiếp vào ngời, kh«ng gay rung giËt m¹nh. HiÖn tîng “xãc” gi¶m nhiÒu. Mức độ giảm xóc phụ thuộc vào cấu tạo của bộ giảm xóc và kết cấu của bộ khung xe.. H×nh 12.4 CÊu t¹o khung xe.

(66) 12.3.3 Bé gi¶m xãc sau Bé gi¶m xãc cã t¸c dông triÖt tiªu phÇn lín chÊn động từ bánh sau. a) CÊu t¹o. RÊt nhiÒu xe m¸y dïng hai gi¶m xãc sau. Mçi gi¶m xãc cã c¸c chi tiÕt (h×nh 12.5) b) Ho¹t động Chấn động phía sau xe m¸y truyÒn tíi ngêi l¸i qua c¸c bé phËn : b¸nh xe  trôc may ¬  gi¶m xãc  th©n xe  yªn xe  ngêi. Nh vËy gi¶m xãc sau hoạt động tơng tự gi¶m xãc tríc kiÓu lß xo cã cµng phô. Ngoài ra chấn động cßn yÕu ®i khi truyÒn qua s¨m lèp  nan hoa  đệm cao su  yªn xe... Bé gi¶m xãc võa h¹n chế chấn động vừa treo c¸c b¸nh xe nªn đợc gọi là bộ giảm chÊn hoÆc hÖ thèng treo b¸nh xe. Bé gi¶m xãc ph¶i cã cÊu t¹o hîp víi cµng xe. HiÖn hay sè cµng trong mét xe m¸y cã thÓ lµ hai (mét tríc, mét sau), ba (hai tríc, mét sau), bèn (hai tríc, hai sau),… 12.3.3 Bé gi¶m xãc dÇu Gi¶m xãc dÇu lµ lo¹i gi¶m xãc lß xo cã lîng dÇu nhên từ 100 đến 190cm3 vµ dïng nhiÒu víi phuèc tríc xe nam. Gi¶m xãc dÇu cã c¸c chi tiÕt (h×nh 12.6). H×nh 12.4 CÊu t¹o bé gi¶m xãc tríc. H×nh 12.5 CÊu t¹o bé gi¶m xãc sau.

(67) 12.4 Bé b¸nh xe Mçi xe m¸y di chuyÓn trªn mét bé b¸nh xe (b¸nh tríc vµ b¸nh sau). Hai bánh xe chịu tất cả trọng lợng xe (từ 74 đến 100kg) và sức chở của xe (từ 70 ữ 150kg). 12.4.1. B¸nh tríc a) C«ng dông. B¸nh tríc chÞu mét phÇn t¶i träng cña xe vµ ®inh híng chuyÓn động cho xe. b) CÊu t¹o. B¸nh tríc gåm cã : trôc tríc, may ¬, nan hoa, vµnh, lèp, s¨m,... - Trôc tríc l¾p vµo cµng phuèc. Trªn trôc l¾p rÊt nhiÒu c¸c chi tiÕt c¶ b¸nh trớc : vòng bi, ống chân, vòng đệm, bánh răng tốc độ, đãi phanh,... đai ốc. - May ơ lắp với trục qua vòng bi. May ơ đợc đúc bằng hợp kim nhôm, vành ngoài có lỗ để lắp nan hoa. Lòng may ơ là lớp thép hoặc gang, chịu lực ma s¸t cña m¸ phanh. Lßng may ¬ chøa H×nh 12.6 CÊu t¹o èng gi¶m xãc thuû lùc côm phanh, vßng bi, bánh răng tốc độ, phít mì, èng chÆn vßng bi. - Nan hoa với may ơ với vành, có thân bằng thép và mũ bằng đồng. Tuỳ lo¹i xe m¸y, nan hoa b¸nh sau cã thÓ dµi h¬n vµ tiÕt diÖn lín h¬n nan hoa b¸nh trớc. Mỗi bánh xe có 36 nan hoa. Có kiểu vành, bộ nan hoa đợc thay bằng 3 đến 7 thanh hîp kim nh«m vµ l¾p ghÐp víi vµnh thµnh bu l«ng. - Vµnh lµm b»ng thÐp m¹ cr«m, thÐp s¬n hoÆc hîp kim nh«m. Vµnh cã nhiÒu cỡ, khác nhau về đờng kính và bề rộng. Vành đờng kính 10 inh (1 inh = 25,4mm) đợc dập bằng thép lá, không nan hoa. - Lốp chịu tất cả trọng lợng xe và cần đạt các yêu cầu sau : + Đàn hồi tốt, tăng độ êm. + Bám mặt đờng, đảm bảo an toàn. + BÒn vµ l©u mßn, cã tÝnh kinh tÕ. Trên hông lốp có ghi kí hiệu kĩ thuật cho biết kích thớc và đặc điểm kĩ thuật cña lèp. Ví dụ : 2.50  17 inh 4 PLY RATING có nghĩa là đờng kính hông lốp khi bơm đúng áp suất quy định là 2,50 inh, đờng kính mép lốp (đờng kính vành) là 17 inh, cã 4 líp v¶i. Cïng mét xe m¸y, sè liÖu lèp tríc cã thÓ kh¸c lèp sau. VÝ dô : Xe Hon da C70 cã lèp tríc lµ 2.25 – 17  4PR vµ lèp sau 2.50 – 17  6PR. - Săm có dạng ống vòng xuyến bằng cao su mỏng có van, đặt trong lốp, chịu áp suất từ 1 đến 2,8kg/cm2 tuỳ loại săm. Trên săm có số liệu kĩ thuật tơng tự nh lèp. Van gåm cã : th©n van, ruét van, n¾p van, ®ai ốc, vòng đệm,…(hình 12.7) 12.4.2. B¸nh sau a) C«ng dông. B¸nh sau chÞu qu¸ nöa t¶i träng cña xe vµ lµ b¸nh ph¸t động cho xe. b) CÊu t¹o. B¸nh sau gåm cã : trôc sau, may ơ, đĩa xích, nan hoa, vµnh, lèp, s¨m,... - Trôc sau l¾p vµo cµng sau. Trªn trôc l¾p mét sè chi tiÕt : vßng bi, ống chặn, vòng đệm, mâm phanh, vßng chØnh xÝch,... H×nh 12.7 Van xe m¸y ®ai èc..

(68) + Vòng bi lắp vào may ơ, khung truyền động,… Vòng ngoài của vòng bi quay theo may ơ, vành trong cố định với trục. + ống chặn và ống đệm, định vị và cố định vành trong của vòng bi với trôc. + Vòng chỉnh xích làm tăng hoặc giảm độ căng của xích. - May ¬ chøa côm phanh vµ bèn khèi cao su gi¶m chÊn. Cao su gi¶m chÊn có lỗ nối khớp với mấu của đĩa xích hoặc mâm xích để truyền động êm dịu và gi¶m va ®Ëp lóc vµo sè, chuyÓn sè, t¨ng ga,… - Vµnh sau t¬ng tù vµnh tríc, cã lç l¾p van x¨ng, mÐp vµnh gi÷ lèp, g©n lµm cøng vµnh,... Vµnh xe m¸y thêng cã 3 lo¹i : + Vµnh thÐp l¸ dËp kh«ng nan hoa + Vµnh cã c¸c thanh kim lo¹i thay nan hoa + Vành nan hoa có 36 lỗ lắp mũ nan hoa đợc sắp xếp, cách đều, so le phù hợp với các lỗ nan hoa ở hai bên may ơ. Mũ nan hoa chỉnh độ căng của nan hoa vµ c©n vµnh. - §Üa xÝch b»ng thÐp cã r¨ng ¨n khíp víi xÝch, nhËn m« men lùc cña xÝch để quay bánh sau. Đĩa xích lắp vào may ơ hoặc mâm xích. + Trờng hợp đĩa xích lắp vào may ơ. Trªn may ¬ cã r·nh cµi vßng chÆn. Lßng may ¬ l¾p 4 khèi cao su gi¶m chấn, vòng bi và phớt mỡ. Đĩa xích đợc giữ vào may ơ bằng vòng chặn. Đĩa xích cã 4 mÊu khíp víi lç n¾p ®Ëy vµ lç khèi cao su. Mô men truyền nh sau : đĩa xích – nắp đậy – cao su giảm chấn – may ¬. + Trờng hợp đĩa xích lắp vào mâm xích : đĩa xích đợc bắt chặt vào mâm xích (khung truyền động) bằng 4 bu lông và hai đệm khoá. Mâm xích, vòng bi, phớt mỡ, ống cách là bộ đĩa xích. Bộ đĩa xích và vòng chỉnh xích đợc lắp chặt vào càng trái xe máy nhờ ống đĩa xích (ống chỉ). Mâm xÝch cã 4 mÊu khíp víi lç c¸c khèi cao su. Nh vậy khi tháo trục sau, bộ đĩa xích vẫn gắn với càng trái. Mô men truyền nh sau : đĩa xích - mâm xích – cao su giảm chấn - may ơ. 12.5 Kiểm tra, bảo dỡng, sửa chữa hệ thống điều khiển và di động 12.5.1 KiÓm tra,b¶o dìng, söa ch÷a hÖ thèng phanh I. H háng cña hÖ thèng phanh 1. Phanh kh«ng ¨n a) Nguyên nhân. Điều chỉnh phanh không đúng, dây cáp phanh bị đứt, cam, má phanh mòn, thanh kéo bị hỏng. Má phanh mòn không đều, sứt vỡ, chai cøng, dÝnh dÇu. b) Kh¾c phôc. §iÒu chØnh d©y phanh, thay d©y phanh, d¸n l¹i m¸ phanh, thay cam phanh. VÖ sinh m¸ phanh. 2. Phanh bÞ kÑt a) Nguyªn nh©n - Dây phanh bị kẹt do nớc bị kẹt gỉ, dây phanh bị sơ, đứt một số sợi khi trả phanh dÔ bÞ m¾c. - M¸ phanh qu¸ mßn lµm cam phanh quay gãc lín h¬n giíi h¹n cho phÐp. - Lß xo phanh yÕu, gÉy, m¸ phanh lu«n bung, t× vµo may ¬. b) Söa ch÷a - B¬m dÇu kÐo d©y phanh cho tr¬n hoÆc ph¶i thay. - D¸n l¹i m¸ phanh. - KiÓm tra thay lß xo hoÆc chØnh söa l¹i. 3. Phanh bÞ kªu a) Nguyªn nh©n - M¸ phanh qu¸ mßn, khe hë gi÷a m¸ phanh vµ may ¬ qu¸ lín. M¸ phanh dÝnh dÇu, níc, bÞ bÈn lµm chai cøng bÒ mÆt ma s¸t. - Lß xo hoÆc cam phanh ch¹m may ¬. - Cam phanh bÞ vªnh. b) Söa ch÷a - Dán lại má phanh, vệ sinh sạch lại bằng cách dùng giấy ráp đánh sạch dÇu mì, chai cøng bÒ mÆt m¸ phanh. - §iÒu chØnh l¹i lß xo, cam phanh. - Nắn sửa lại nếu không đợc phải thay thế..

(69) 12.5.2 KiÓm tra, b¶o dìng, söa ch÷a tay l¸i I. H háng cña tay l¸i 1. Tay l¸i nÆng khã sö dông * Nguyªn nh©n - B¸nh tríc non h¬i. - Mì cæ phuèc l©u ngµy bÞ kh«. Cæ phuèc qu¸ chÆt do siÕt ®ai èc qu¸ chÆt. * Söa ch÷a : - Bơm bánh trớc đúng áp suất quy định. - B¶o dìng cæ phuèc ®iÒu chØnh ®ai èc trôc l¸i. 2. Khi l¸i cã tiÕng kªu * Nguyªn nh©n - ổ bi phuốc bị rỗ, vỡ, khô. Nồi bị mòn, bi mòn không đều. - Trôc l¸i cong, cæ phuèc láng. * Söa ch÷a - Bảo dỡng cổ phuốc thay nồi, bi, điều chỉnh đúng. - N¾n l¹i trôc l¸i. II. Th¸o tay l¸i xe Hon da Cub 1. Th¸o c¸c bé phËn trªn tay l¸i - Tháo dây âm ăc quy, đèn trớc và bảng đồng hồ. - Th¸o 4 vÝt gi÷ n¾p trªn vµ n¾p díi tay l¸i. - Th¸o vÝt vµ ª cu phÝa tríc gi÷ n¾p tay l¸i. - Th¸o vÝt gi÷ n¾p trªn tay l¸i lÊy n¾p trªn. - Rút các đầu dây trong đèn trớc. Tháo xi nhan trên tay lái. - Th¸o vÝt lÊy èng chÆn d©y c¸p bím giã, th¸o d©y bím giã. - Tháo vít giữ nắp công tắc bóng đèn lấy nắp ra. - §Èy n¾p ch¾n bôi trît khái tay phanh. Th¸o vÝt gi÷ tay phanh, th¸o ª cu vµ tay phanh lÊy c¸p phanh khái tay phanh. - Th¸o vÝt gi÷ n¾p côm c«ng t¾c bªn ph¶i. - Th¸o d©y ga ra khái tay ga, ®a tay ga ra khái tay l¸i. - Th¸o bu long gi÷ tay l¸i lÊy tay l¸i xuèng. - Th¸o n¾p díi tay l¸i lÊy tay l¸i xuèng. - Th¸o n¾p díi tay l¸i, vÝt gi÷ n¾p tríc vµ lÊy n¾p xuèng. - Th¸o bu l«ng gi÷ hép trôc l¸i vµ h¹ hép xuèng. 2. Th¸o trôc l¸i - Th¸o c¸c bé phËn trªn tay l¸i + Th¸o tay l¸i + Th¸o b¸nh tríc + Th¸o gi¶m xãc - Tháo vít giữ nắp trớc (mặt nạ) lấy nắp trớc xuống. ở xe Hon da cub đèn trßn th× th¸o kho¸ ®iÖn. - Th¸o bu l«ng gi÷ khung cÇu trªn. - Th¸o ª cu trôc l¸i råi th¸o khung cÇu vµ c¸c chi tiÕt ra. * ở xe Hon da cub đèn tròn thì tháo tiếp các bộ phận : + Th¸o yÕm xe. + Th¸o n¾p tríc (mÆt n¹) + Th¸o gi¸ tríc vµ ch¾n bïn tríc. + Tháo đĩa trên càng trớc. + Th¸o n¾p gi÷ cµng tríc. * ở các xe Hon da cub đèn vuông thì tháo tiếp các bộ phận : + Th¸o miÕng lãt n¾p tríc. + Tháo đĩa trên càng trớc. + Th¸o gi¸ tríc. - Th¸o ª cu ®iÒu chØnh æ bi : + H¹ bé trôc l¸i vµ cµng tríc xuèng, lÊy khái xe. + LÊy bi ra khái b¸t bi. Chó ý. Mçi b¸t bi cã 21 viªn. III. KiÓm tra æ trôc tay l¸i - Röa s¹ch b¸t bi vµ c¸c viªn bi, lau s¹ch c¸c chi tiÕt. - KiÓm tra vïng xung quanh èng trôc vµ trôc l¸i xem cã bÞ nøt, r¹n kh«ng. NÕu nøt hµn l¹i..

(70) - KiÓm tra æ bi, b¸t bi vµ c¸c viªn bi xem cã bÞ mßn kh«ng, nÕu mßn rç vì th× ph¶i thay. (Để tháo bát bi cổ xe ta dùng thanh gỗ cứng xỏ và trong cổ xe để đóng bát bi ra). - Khi lắp bát bi vào cổ xe phải đặt bát bi đúng vị trí, dùng thanh gỗ đệm đóng bát bi vào. - §Ó th¸o b¸t bi díi æ trôc l¸i th× dïng tay võa vÆn võa kÐo lªn (cã thÓ dùng tua vít dẹt nậy đều xung quanh để nâng lên dần). - Để lắp bát bi dới trục lái cũng phải dùng thanh gỗ đóng dần xuống. - L¾p ngîc l¹i qu¸ tr×nh th¸o. 12.5.3 KiÓm tra, b¶o dìng, söa ch÷a gi¶m xãc I. H háng cña gi¶m xãc 1. Gi¶m xãc qu¸ cøng Nguyªn nh©n – kh¾c phôc : - Do lß xo qu¸ cøng. Th¸o kiÓm tra söa ch÷a. - Trôc gi¶m xãc cong ph¶i n¾n l¹i. - Xi lanh qu¸ mßn ph¶i thay. - Dầu thuỷ lực đổ nhiều quá mức quy định, xả bớt ra. 2. Gi¶m xãc qu¸ yÕu - Do lß xo qu¸ yÕu, ph¶i thay. - Gi¶m xãc qu¸ mßn tôt dÇu nhanh, ph¶i thay. - Giảm xóc khô dầu do hỏng phớt dầu, phải kiểm tra đổ dầu đúng quy định thay phít míi. 3. Gi¶m xãc lÖch (xÖ mét bªn) - Do lò xo hai bên không đều. Kiểm tra thay mới. - DÇu nhít bªn nhiÒu bªn Ýt. KiÓm tra ®iÒu chØnh l¹i. - Do chịu lực không đều trong thời gian dài, phải sửa lại để sử dụng hợp lí. 4. Gi¶m xãc cã tiÕng kªu - Do l¾p ghÐp kh«ng chÆt. KiÓm tra ®iÒu chØnh l¹i. - Cao su gi¶m chÊn háng hoÆc lß xo g·y, ph¶i thay. 5. Gi¶m xãc bÞ ch¶y dÇu - Do c¸c chi tiÕt qu¸ mßn, ph¶i thay. - Phít dÇu háng, thay phít dÇu. IV – Th¸o kiÓm tra xe Honda cub 1. Th¸o gi¶m xãc - Th¸o b¸nh tríc. - Th¸o bu l«ng gi÷ taih trªn gi¶m xãc. Th¸o bu l«ng trôc cµng phô (giß gµ), èng lãt vµ ®ai èc tù h·m. - Rót bé gi¶m xãc ra khái cµng èng nhón. - Th¸o bu l«ng gi÷ cµng phô, lÊy cµng phô ra. - Th¸o n¾p che bôi vµ th¸o rêi c¸c chi tiÕt ë cµng phô - Röa s¹ch c¸c chi tiÕt, lau s¹ch hoÆc th«i kh« 2. KiÓm tra - KiÓm tra chiÒu dµi cña lß xo vµ so s¸nh : + Hon da C70M kÝch thíc tiªu chuÈn 170,6mm, kÝch thíc giíi h¹n 165,5mm. + Hon da C70 (81 – 82) kÝch thíc tiªu chuÈn 170,6 mm, kÝch thíc giíi h¹n 165,5 mm. NÕu kÝch thíc nhá h¬n kÝch thíc giíi h¹n th× ph¶i thay. - KiÓm tra èng lãt cµng phô xem cã bÞ mßn thµnh gê hay giËp kh«ng. NÕu háng ph¶i thay. - Kiểm tra tình trạng của ti giảm chấn (trục). Ti giảm chấn không đợc mòn gØ cong. Xi lanh gi¶m chÊn cã bÞ mãp nøt rß dÇu kh«ng. NÕu ti g¶m chÊn, xi lanh gi¶m chÊn háng thêng thay c¶ bé (2 bªn). - Kiểm tra các chi tiết khác nếu không đảm bảo cũng phải thay. C©u hái vµ bµi tËp 1) Tr×nh bµy nhiÖm vô, yªu cÇu vµ cÊu t¹o chung cña hÖ thèng ®iÒu khiÓn vµ di động? 2) Trình bày cấu tạo và nguyên lí hoạt động của hệ thống điều khiển và di động?.

(71) 3) Trình bày cách kiểm tra, bảo dỡng, sửa chữa hệ thống điều khiển và di động? IV. §iÒu kiÖn thùc hiÖn m« ®un: - VËt liÖu: + DÇu b«i tr¬n, mì b«i tr¬n, thiÕc hµn, nhùa th«ng vµ dung dÞch röa + GiÎ s¹ch, gÊy nh¸m, nhiªn liÖu x¨ng A92 + Các đệm kín và gioăng bìa - Dông cô vµ thiÕt bÞ: + Bé dông cô söa ch÷a xe m¸y + C¸c chi tiÕt h háng cÇn thay thÕ + Mô hình cắt của các bộ phận của động cơ xe máy + Xe m¸y th«ng dông (Dream II; Wave ; Honda Supe Cub 81 … + Phòng học, xởng thực hành có đủ bàn tháo lắp - Häc liÖu: +TËp tµi liÖu M« ®un tù chän – Söa ch÷a M« t« - Xe m¸y + Sơ đồ cấu tạo của các bộ phận của động cơ và của xe máy + ¶nh, CD ROM cña hÖ thèng c¸c bé phËn trªn mét xè xe m¸y thÞnh hµnh ë níc ta + M¸y chiÕu (Projector), m¸y tÝnh, phÊn, b¶ng ®en + C¸c b¶n vÏ, tranh vÏ cña c¸c bé phËn c¸c bé phËn cña xe m¸y + Các tài liệu hớng dẫn về động cơ và hệ thống điện xe máy V. Phơng pháp và nội dung đánh giá: Phơng pháp kiểm tra, đánh giá khi thực hiện mô đun: đợc đánh giá qua bài viết, kiểm tra vấn đáp hoặc trắc nghiệm, tự luận, thực hành trong quá trình thực hiện các bài học có trong mô đun về kiến thức, kỹ năng và thái độ Nội dung kiểm tra, đánh giá khi thực hiện mô đun: Kiến thức: Qua sự đánh giá của giáo viên và tập thể giáo viên bằng các bài kiÓm tra viÕt vµ tr¾c nghiÖm ®iÒn khuyÕt. + Trình bày đợc đầy đủ các yêu cầu, nhiệm vụ và cấu tạo, nguyên tắc hoạt động của các bộ phận trên xe máy + Giải thính đúng những hiện tợng, nguyên nhân h hỏng và phơng pháp b¶o dìng, kiÓm tra vµ söa ch÷a nh÷ng h háng cña c¸c bé phËn, hÖ thèn¶ytªn xe m¸y Kü n¨ng: Qua s¶n phÈm th¸o l¾p, b¶o dìng, söa ch÷a vµ ®iÒu chØnh, qua qu¸ trình thực hiện, áp dụng các biện pháp an toàn lao động và vệ sinh công nghiệp đầy đủ, đúng kỹ thuật và qua sự nhận xét, tự đánh giá của học viên và của giáo viên đạt các yêu cầu: + Tháo lắp, kiểm tra, bảo dỡng và sửa chữa đợc các h hỏng chi tiết, bộ phận đúng quy trình, quy phạm và đúng các tiêu chuẩn kỹ thuật trong sửa chữa + Sử dụng đúng, hợp lý các dụng cụ kiểm tra, bảo dỡng và sửa chữa đảm b¶o chÝnh x¸c vµ an toµn. + ChuÈn bÞ bè trÝ vµ s¾p xÕp n¬i lµm viÖc vÖ sinh, an toµn vµ hîp lý. Thái độ: Qua sự đánh giá trực tiếp trong quá trình học tập của học viên đạt các yªu cÇu: + Chấp hành nghiêm túc các quy định về kỹ thuật, an toàn và tiết kiệm trong b¶o dìng vµ söa ch÷a + Có tinh thần trách nhiệm hoàn thành công việc đảm bảo chất lợng và đúng thời gian. + Cẩn thận, chu đáo trong công việc, luôn quan tâm đúng, đủ không để x¶y ra sai sãt. VI. Híng dÉn thùc hiÖn m« ®un 1. Ph¹m vi ¸p dông ch¬ng tr×nh: - Chơng trình mô đun sửa chữa và bảo dỡngãye máy đợc sử dụng giảng dạy cho trình độ trung cấp nghề và cao đẳng nghề 2. Híng dÉn mét sè ®iÓm chÝnh vÒ ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y m« ®un: - Mỗi bài học trong mô đun xẽ giảng dạy phần lý thuyết tại phòng chuyên đề vµ tiÕp theo rÌn luyÖn kü n¨ng t¹i xëng thùc hµnh . - Häc sinh cÇn hoµn thµnh mét s¶n phÈm sau khi kÕt thóc mét bµi häc vµ gi¸o viên có đánh giá kết quả của sản phẩm đó.

(72) - Gi¸o viªn tríc khi gi¶ng d¹y cÇn ph¶i c¨n cø vµo ch¬ng tr×nh khung vµ ®iÒu kiện thực tế tại trờng để chuẩn bị chơng trình chi tiết và nội dung giảng dạy đầy đủ, phù hợp để đảm bảo chất lợng dạy và học 3. Nh÷ng träng t©m ch¬ng tr×nh c©n chó ý: - Néi dung träng t©m: Kü n¨ng th¸o l¾p vµ kiÓm tra h háng c¸c chi tiÕt cña động cơ, hệ thống điện và các bộ phận khác của xe máy 4. Tµi liÖu cÇn tham kh¶o - KÜ thuËt söa ch÷a xe m¸y.

(73)

MO DUN DAO TAO SUA CHUA VA BAO DUONG XE MAY

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về