Tài liệu Corticoid - Con dao hai lưỡi cùng sắc doc

Corticoid - Con dao hai lưỡi cùng sắc
Trong dân gian, corticoid được biết đến như một loại thuốc rất nguy
hiểm, có thể gây "mục xương", sinh mủ, phù thũng... thậm chí việc các bác sĩ
kê toa corticoid cũng đôi khi bị lên án một cách không thương tiếc. Nhưng có
bao giờ quý độc giả đặt ngược lại vấn đề "thuốc độc tại sao vẫn bào chế, vẫn
có người bán và vẫn có người mua?".
Đối với thầy thuốc, corticoid vẫn luôn có mặt trong danh mục thuốc thiết
yếu và hầu như bác sĩ điều trị nào cũng đều đã từng kê đơn corticoid không chỉ
một lần trong cuộc đời hành nghề của mình.


Nhà bác học Addison.

Ngược dòng lịch sử

Vào năm 1855, Addison đã chứng minh được vai trò quan trọng của
corticoid qua thử nghiệm trên chuột. Ông đã phá hủy vỏ thượng thận của chuột và
ghi chép lại những ảnh hưởng nặng nề sau đó như sự suy mòn, hạ huyết áp và
chết! Chính vì thế mà người ta đã lấy tên ông để đặt cho bệnh suy thượng thận
(bệnh Addison) với biểu hiện suy mòn, sạm da, hạ huyết áp...
Người ta bắt đầu ứng dụng chiết xuất vỏ thượng thận để điều trị một số
trường hợp bệnh nặng nguy kịch, một số bệnh nan y, và thu lượm được những kết
quả thật bất ngờ vượt cả mong đợi. Và thế là những mẻ thuốc corticoid đầu tiên
được ra đời dưới dạng nguyên thủy nhất, mang sứ mệnh cứu nguời, đó là
cortisone. Năm 1949, Hench, Richstein và Kendall đã dùng cortisone để điều trị
cho một phụ nữ 29 tuổi gần như tàn phế vì chứng thấp khớp. Thành công này đã
mở ra cho những người bệnh thấp khớp một niềm hy vọng lớn vì cho đến thời
điểm đó, việc giúp cho người bệnh giảm bớt đau đớn và đem họ trở về với công
việc thường nhật hầu như là điều bất khả kháng. Những đột phá trong điều trị
viêm khớp đã đem lại cho êkíp của Hench giải Nobel y học danh giá vào năm sau
đó, năm 1950.

Corticoid trở thành một thần dược, các labo tìm cách sản xuất các dạng
thuốc có thể tiêm, để có tác dụng nhanh hơn, hoặc thay đổi cấu trúc hóa học để
kéo dài thời gian tác dụng của thuốc; các nhà lâm sàng học thì tìm các ứng dụng
điều trị trong nhiều loại bệnh khác nhau từ thấp khớp, cho đến hen suyễn, dị ứng,
phù, mề đay, sốc thuốc, các bệnh lý tại các cơ quan khác nhau như thận, da, mạch
máu,... có căn nguyên miễn dịch. Trong một số lớn các trường hợp, corticoid cho
thấy những khả năng đa dạng của nó và hứa hẹn cho việc giải quyết một số bệnh
lý mạn tính.
Tuy nhiên, việc sử dụng ồ ạt và đại trà cũng làm cho người ta phát hiện ra
những tác dụng phụ của thuốc sớm hơn. Sau những ngây ngất vì tác dụng trên cả
tuyệt vời của thuốc, người ta lại phải giật mình vì các tác dụng phụ của corticoid.
Những gương mặt sưng phù, những thay đổi đáng kể về hình thể như mọc lông
mặt, rạn da, gù lưng, nọng mỡ, những vết thương nhiễm trùng nặng nề, gãy xương,
những cơn bộc phát của một số bệnh đi kèm... đã làm cho giới chức ngành y phải
đưa ra những cảnh báo khẩn cấp cho việc sử dụng corticoid.
Các nhà bào chế và các nhà điều trị học lại bắt đầu lao vào một cuộc tìm
kiếm mới, nhằm tận dụng hiệu quả và giảm thiểu hết mức các tác dụng có hại của
thuốc. Phương pháp tiêm tại chỗ corticoid ra đời vào thời điểm năm 1950, gián
tiếp thực hiện việc "xét lại" trong quan điểm của ngành y. Việc tập trung liều tấn
công tại một vị trí xác định bằng đường dùng toàn thân (uống hay tiêm mạch) đòi
hỏi phải sử dụng corticoid với liều lượng khá cao, và điều này cũng kéo theo tăng
nguy cơ bị các tác dụng phụ của thuốc. Mục tiêu của liệu pháp corticoid tại chỗ là
tập trung tại vị trí bệnh một liều điều trị đủ để đánh gục quá trình viêm đang ngoan
cố giữ thành mà không gây tác hại đến môi trường chung là các cơ quan khác
trong cơ thể.
Bên cạnh những ích lợi đáng kể của liệu pháp corticoid tại chỗ, một lần nữa
người ta lại phải có những cảnh báo. Những điều chúng tôi vừa trình bày có vẻ
dông dài và một số độc giả có thể cho rằng "biết rồi, khổ lắm, nói mãi!" nhưng
thật ra vẫn luôn luôn mới và vẫn thường xuyên bị lãng quên bởi người bệnh và có
khi... bởi cả thầy thuốc.

Và những câu chuyện
Câu chuyện thứ nhất: Một bệnh nhân nữ, tuổi khoảng lục tuần, vào bệnh
viện vì sốt, đau lưng dữ dội, liệt chân. Kết quả chẩn đoán sau khi thăm khám và
làm các xét nghiệm là lao cột sống, lao phổi, Cushing do thuốc. Khi tìm hiểu kỹ về
quá trình bệnh, bệnh nhân cho biết đã bị đau khớp nhiều năm, nhưng không theo
đuổi lâu dài bất cứ một liệu trình nào cho đến một ngày, tình cờ được người quen
mách bảo, bà mua một lọ thuốc trung y nhập từ HongKong(?) qua hàng xách tay.
Một năm đầu, bệnh gần như hết hẳn, bà ăn ngon, hết đau, ngủ ngon, mập mạp thấy
rõ. Thế là bà cố gắng uống thuốc thật đều mong điều trị tiệt nọc căn bệnh đã hành
hạ bà suốt mấy năm trời. Năm sau đó, bà thấy người yếu dần, các khớp vẫn thi
thoảng khi trồi khi sụt, đau lưng xuất hiện, bà sút cân dần rồi ho, sốt, liệt giường
và vào bệnh viện. Quá trình điều trị cho bà cũng thật gian nan, vì ngoài bệnh lao,
còn phải giải quyết những đợt suy thượng thận cấp, những đợt viêm khớp tái phát,
nhiễm trùng bệnh viện,... có những lúc tưởng chừng phải bó tay. Cuối cùng, may
mắn cho bà, và cho cả thầy thuốc, bà khỏi bệnh, xuất viện sau hai cuộc phẫu thuật
nạo mủ xương sống, 4 tháng nằm viện và 1 năm uống thuốc.
Câu chuyện thứ hai: Nhân vật chính là một kỹ thuật viên xét nghiệm làm tại
bệnh viện N. Sau gần 20 năm làm việc, anh đột ngột phát bệnh, một căn bệnh tự
miễn có biểu hiện nhiều cơ quan, da toàn thân tróc lở, anh đau đớn gào khóc cả
đêm. Anh được tư vấn phải điều trị lâu dài bằng corticoid và có thể phải kèm thêm
một loại thuốc điều trị ung thư nhằm kiềm chế tình trạng miễn dịch vì bệnh có
diễn biến không tốt. Mặc cho mọi lời giải thích thậm chí gần như năn nỉ của thầy
thuốc, anh cương quyết không đồng ý sử dụng corticoid, vì anh cho rằng dùng
corticoid là cực kỳ nguy hiểm. Anh cương quyết đến độ bỏ viện về quê tự điều trị
và... chết!
Câu chuyện thứ ba: Lần này người bệnh là một bác cựu chiến binh khoảng
65 tuổi, bác bị viêm khớp dạng thấp từ hơn 10 năm trước. Sau hơn 6 năm dùng
nhiều loại thuốc, bác được bác sĩ chuyên khoa chỉ định dùng corticoid, kết quả sau
một hai tháng rất tốt. Vì kết quả tốt nên bác quyết định dừng thuốc nhưng chỉ sau
một vài tuần, bệnh tái phát. Thế là bác đem toa thuốc cũ ra dùng trở lại, bệnh

thuyên giảm hẳn. Bác yên tâm là đã có được một toa thuốc "thần diệu". Nhà xa
bệnh viện, lại lớn tuổi, các con đều bận rộn với công việc, bác cứ đều đặn uống