Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa của huyện nam sách tỉnh hải dương

B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O
TRƯ NG Đ I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
---------------

NGUY N TH H I

ĐÁNH GIÁ HI U QU S

D NG Đ T NÔNG NGHI P

THEO HƯ NG S N XU T HÀNG HOÁ C A
HUY N NAM SÁCH - T NH H I DƯƠNG

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành

: QU N LÝ Đ T ĐAI

Mã s

: 60.62.16

Ngư i hư ng d n khoa h c : PGS.TS. HÀ TH THANH BÌNH

HÀ N I - 2008

Trư ng Đ i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………i


L I CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan r ng, s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn
này là trung th c và chưa h đư c s d ng đ b o v m t h c v nào.
Tôi xin cam đoan r ng m i s giúp đ cho vi c th c hi n lu n văn này
đã đư c c m ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn đ u đư c ch ra
ngu n g c.

Tác gi lu n văn

Nguy n Th H i

i


L I CÁM ƠN

Trong quá trình h c t p và nghiên c u đ tài, ngoài s c g ng n l c
c a b n thân, tơi đó nh n đư c s giúp đ t n tình và nh ng l i ch b o chân
tình c a các th y cô giáo trư ng đ i h c nông nghi p Hà N i, t các đơn v và
cá nhân c trong và ngồi ngành nơng nghi p. Tôi xin ghi nh n và bày t lòng
bi t ơn t i nh ng t p th , cá nhân đã dành cho tôi s giúp đ q báu đó.
Trư c tiên, tơi xin bày t lịng bi t ơn sâu s c và kính tr ng s giúp đ
nhi t tình c a cơ giáo - PGS.TS. Hà Th Thanh Bình là ngư i tr c ti p hư ng
d n và giúp đ tôi v m i m t đ hồn thành đ tài.
Tơi xin chân thành c m ơn nh ng ý ki n đóng góp q báu c a các
th y, cơ trong Khoa Tài nguyên & Môi trư ng, các th y cô trong Khoa Sau
đ i h c.
Tôi xin chân thành c m ơn s giúp đ t n tình c a U ban nhân dân
huy n Nam Sách, phòng Tài ngun & Mơi trư ng, phịng Nơng nghi p &
Phát tri n nơng thơn, phịng K ho ch Tài chính, phịng Th ng kê, Tram
khuy n nơng huy n Nam Sách và U ban nhân dân các xã đã t o đi u ki n v

th i gian và cung c p s li u cho đ tài này.
C m ơn s c vũ, đ ng viên và giúp đ c a gia đình, các anh, các ch
đ ng nghi p, t p th l p cao h c qu n lý đ t đai K15 và bè b n trong quá
trình h c t p và th c hi n lu n văn này.
Gia L c, ngày

tháng

Tác gi lu n văn

Nguy n Th H i

ii

năm 2008


iii


M CL C

L i cam đoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c các ch vi t t t

v

Danh m c b ng

vi

Danh m c bi u đ

vii

1.

M đ u

i

1.1.

Tính c p thi t c a đ tài

1

1.2.

M c tiêu

2

2.

T ng quan tài li u nghiên c u

3

2.1.

Đ t nơng nghi p và tình hình s d ng đ t nông nghi p

3

2.2.

Hi u qu s d ng đ t nông nghi p

6

2.3.

Xu hư ng s d ng đ t nông nghi p theo hư ng s n xu t hàng
hố

12

2.4.

Xây d ng m t n n nơng nghi p s n xu t hàng hoá

15

2.5.

Các nghiên c u liên quan đ n nâng cao hi u qu s d ng đ t
nghi p và phát tri n s n xu t nơng nghi p hàng hố

32

3.

N i dung và phương pháp nghiên c u

38

3.1.

N i dung nghiên c u

38

3.2.

Phương pháp nghiên c u

39

4.

K t qu nghiên c u và th o lu n

40

4.1.

Đi u ki n t nhiên

40

4.2.

Đi u ki n kinh t - xã h i

44

4.3.

Hi n trang s d ng đ t

52

4.3.1. Hi n trang s d ng đ t

52

iv

4.3.1. Hi n trang s d ng đ t nông nghi p

54

4.3.3. M t s cây tr ng chính c a huy n năm 2007

57

4.4.

Hi u qu s d ng đ t nông nghi p

64

4.3.3. Hi u qu kinh t c a các ki u s d ng đ t

69

4.3.4. Hi u qu v xã h i

77

4.3.5. Đánh giá hi u qu môi trư ng

81

4.4.

Đ nh hư ng s

d ng đ t nông nghi p huy n Nam Sách theo

hư ng s n xu t hàng hoá
4.5.

84

Đ xu t s d ng đ t nông nghi p và gi i pháp th c hi n

86

4.5.1. M t s đ xu t s d ng đ t nông nghi p theo hư ng s n xu t
hàng hoá

86

4.5.2. M t s gi i pháp ch y u nh m nâng cao hi u qu s d ng đ t
nông nghi p

90

5.

K t lu n và đ ngh

93

5.1.

K t lu n

93

5.2.

Đ ngh

94

Tài li u tham kh o

95

Ph l c

97

v


DANH M C CÁC CH
TT

CH

VI T T T

CH

VI T T T

VI T Đ Y Đ

1

BVTV

B o v th c v t

2

CPTG

Chi phí trung gian

3

CNH-HĐH

Cơng nghi p hố - Hi n đ i hố

4

ĐBSH

Đ ng b ng Sơng H ng

5

FAO

T ch c Nông lương th gi i

6

GDP

T ng s n ph m qu c n i

7

GIS

H th ng thông tin đ a lý

8

GTGT

Giá tr gia tăng

9

GTSX

Giá tr s n xu t

10

IRRI

Vi n Nghiên c u lúa qu c t

11

ISRIC

TT.TT Nghiên c u đ t qu c t

12

KCN

Khu công nghi p

13

CCN

C m cơng nghi p

14

LĐ

Lao đ ng

15

LUT

Lo i hình s d ng đ t

16

TCVN

Tiêu chu n Vi t Nam

17

USD

Đơn v ti n t c a M

18

PTNT

Phát tri n nông thôn

vi


DANH M C B NG
STT

Tên b ng

Trang

4.1.

Di n bi n các y u t khí h u 5 năm

41

4.2.

Cơ c u kinh t huy n Nam Sách t năm 2003 -2007

44

4.3.

Dân s lao đ ng giai đo n 2003 - 2007

46

4.4.

Hi n tr ng s d ng đ t năm 2007

52

4.5.

Hi n tr ng s d ng đ t nông nghi p năm 2007

54

4.6.

Hi n tr ng s d ng đ t canh tác và nuôi tr ng thu s n năm 2007

56

4.7.

Di n tích, năng xu t, giá tr s n xu t, t l s d ng s n ph m c a
m t s cây tr ng chính

57

4.8.

M t s ki u s d ng đ t cho s n ph m hàng hoá c n nghiên c u

59

4.9.

Hi u qu kinh t các cây tr ng t i xã C ng Hoà

65

4.10.

Hi u qu kinh t các cây tr ng t i xã Nam Trung

66

4.11.

Hi u qu kinh t các cây tr ng t i xã Hi p Cát

67

4.12.

Hi u qu kinh t các ki u s d ng đ t t i xã C ng Hoà

70

4.13.

Hi u qu kinh t các ki u s d ng đ t t i xã Nam Trung

71

4.14.

Hi u qu kinh t các ki u s d ng đ t t i xã Hi p Cát

73

4.15.

Hi u qu kinh t trung bình c a các ki u s d ng đ t

75

4.16.

M c đ u tư lao đ ng và thu nh p bình qn trên ngày cơng lao
đ ng c a các LUT hi n tr ng

4.17.

78

So sánh m c đ u tư phân bón v i tiêu chu n bón phân cân đ i
và h p lý

4.18.

83

Hi n tr ng và đ nh hư ng s d ng đ t nông nghi p huy n Nam
Sách đ n năm 2015

4.19.

87

Đ nh hư ng m t s ch tiêu trên các lo i cây tr ng

89

vii


DANH M C HÌNH
STT

Tên hình

Trang

4.1.

Quang c nh cánh đ ng hành chu n b thu ho ch

61

4.2.

C nh quan ru ng lúa trong v thu ho ch

61

4.3.

C nh quan ru ng chuyên dưa trong v thu ho ch

62

4.4.

C nh quan ru ng B p c i trong v thu ho ch

62

4.5.

C nh quan ru ng hoa đào chu n b cho thu ho ch

63

4.6.

C nh mua nông s n đ chuy n đi t nh khác

63

viii


1. M
1.1.

Đ U

Tính c p thi t c a đ tài
Trong s n xu t nông nghi p đ t v a là tư li u s n xu t v a là đ i tư ng

s n xu t. Đ t là tư li u s n xu t đ c bi t b i trong quá trình s d ng n u s
d ng đúng đ t s t t lên mà không c n kh u hao như các tư li u s n xu t
khác "Không có đ t x u mà ch có ngư i s d ng đ t không t t".

Nông nghi p là m t ho t đ ng có t xa xưa c a loài ngư i và h u h t
các nư c trên th gi i đ u ph i xây d ng m t n n kinh t trên cơ s phát tri n
nông nghi p d a vào khai thác ti m năng c a đ t, l y đó làm bàn đ p cho vi c
phát tri n c a các ngành khác. Vì v y vi c t ch c s d ng ngu n tài nguyên
đ t đai h p lý, có hi u qu là nhi m v quan tr ng đ m b o cho nông nghi p
phát tri n b n v ng.
H i ngh Trung ương 5 khoá VII đã ch rõ: C n phát tri n tồn di n
nơng nghi p - công nghi p và kinh t nông thơn, coi đó là nhi m v c p bách.
Th c hi n đư ng l i đ i m i c a Đ ng, nông nghi p nư c ta đã đ t đư c
nhi u thành t u to l n và quan tr ng, góp ph n đáng k vào vi c phát tri n
kinh t - xã h i c a đ t nư c. Nông nghi p cơ b n đã chuy n sang s n xu t
hàng hoá, phát tri n tương đ i tồn di n, tăng trư ng khá (bình qn tăng
4,3%/năm), s n lư ng lương th c tăng 5,2%/năm, g p hơn 2 l n t l tăng dân
s . Nơng nghi p đóng góp 19-20% t ng GDP tính theo giá tr hi n hành và
đóng góp t i 70% GDP

khu v c nông thôn. T tr ng nông nghi p hàng hoá

chi m hơn 70% s n lư ng nơng nghi p nói chung, nhi u nơng s n có giá tr
hàng hố l n như lương th c (50% là hàng hố, trong đó 20% là xu t kh u),
các lo i cây công nghi p (90-97%) [32]. Kim ng ch xu t kh u nông s n
chi m 30-40% t ng kim ng ch xu t kh u c nư c [5]. Cùng v i tăng trư ng

1


s n lư ng và s n lư ng hàng hố là q trình đa d ng hố các m t hàng nông
s n trên cơ s khai thác l i th so sánh t ng vùng.
Tuy nhiên, n n nông nghi p nư c ta v n là n n nông nghi p s n xu t
nh , hi u qu kinh t th p khơng cịn phù h p v i kinh t th trư ng đã m

c a. Trong đi u ki n các ngu n tài nguyên đ s n xu t có h n, m c tiêu nâng
cao hi u qu s d ng đ t nơng nghi p theo hư ng hàng hố là h t s c c n
thi t, t o ra giá tr l n v kinh t đ ng th i t o đà cho phát tri n nông nghi p
b n v ng.
Nam Sách là m t huy n thu c t nh H i Dương, n m trong vùng Đ ng
B ng Sông H ng, s n ph m nông nghi p là m t ngu n thu chính c a nhân
dân trong huy n. Hi n nay, s n xu t nông nghi p c a huy n khơng cịn đ c
canh cây lúa mà t ng bư c chuy n sang s n xu t các s n ph m cung c p cho
th trư ng. Chuy n d ch cơ c u cây tr ng di n ra

h u h t các xã trong

huy n, đi n hình nhi u s n ph m hàng hố có giá tr kinh t cao và góp ph n
hình thành m t n n kinh t m i - kinh t hàng hoá. Tuy nhiên s n xu t nơng
nghi p theo hư ng hàng hố cịn mang tính t phát. Vì v y, đ nh hư ng phát
tri n nông nghi p theo hư ng s n xu t hàng hoá trên cơ s đánh giá hi u qu
s d ng đ t nông nghi p là m c tiêu c a đ tài:
“Đánh giá hi u qu s d ng đ t nông nghi p theo hư ng s n xu t hàng
hoá c a huy n Nam Sách - t nh H i Dương".
1.2.

M c tiêu
- Đánh giá hi u qu s d ng đ t nông nghi p giúp ngư i dân l a ch n

phương th c s d ng đ t phù h p trong đi u ki n c th c a huy n.
- Đ nh hư ng và đ xu t các gi i pháp nâng cao hi u qu s d ng đ t đáp
ng yêu c u phát tri n nông nghi p b n v ng theo hư ng s n xu t hàng hoá.

2

2. T NG QUAN TÀI LI U NGHIÊN C U
2.1.

Đ t nơng nghi p và tình hình s d ng đ t nông nghi p

2.1.1. Khái quát v đ t nơng nghi p và tình hình s d ng đ t nông nghi p
Đ t nông nghi p là đ t đư c xác đ nh ch y u đ s d ng vào s n xu t
nông nghi p như tr ng tr t, chăn nuôi, nuôi tr ng thu s n ho c nghiên c u
thí nghi m v nông nghi p.
Trong giai đo n đ u phát tri n kinh t , xã h i, khi m c s ng c a con
ngư i còn th p, công năng ch y u c a đ t là t p trung vào s n xu t nông
nghi p nh l , t cung, t c p đ ph c v vi c ăn, , m c... Khi con ngư i
bi t s d ng đ t đai vào cu c s ng cũng như s n xu t thì đ t đai đóng vai trị
quan tr ng trong hi n t i và tương lai.
T th k XVIII, nh t là t th k XX, vi c phát tri n công nghi p và
khoa h c k thu t đã đem l i thành t u kỳ di u là thay đ i h n b m t trái đ t
và cu c s ng con ngư i. Nhưng do ch y theo l i nh n t i đa c c b khơng có
m t chi n lư c phát tri n chung nên đã gây ra h u qu tiêu c c: ô nhi m môi
trư ng và thoái hoá đ t. Hàng năm g n 12 tri u ha r ng nhi t đ i b tàn phá
châu M la tinh và Châu Á. Cân b ng sinh thái b phá v , hàng tri u ha đ t
đai b hoang m c hoá [33] Theo k t qu đi u tra c a UNDP và trung tâm
thông tin nghiên c u đ t qu c t (ISRIC) đã cho th y c th gi i có kho ng
13,4 t ha đ t thì đã có 2 t ha b thối hố

các m c đ khác nhau trong đó

Châu Á và Châu Phi là 1,2 t ha chi m 62% t ng di n tích đ t b thoái hoá
[18]. S li u trên cho ta th y đ t đai b thoái hoá t p trung

các nư c đang

phát tri n.
Theo E.R De Kimpe và Warkentin B.P (1998) [56] thì đ t có 5 ch c
năng chính: M t là duy trì vịng tu n hồn sinh hố và đ a hố h c, hai là

3


phân ph i nư c, ba là tích tr và phân ph i v t ch t, b n là tính đ m và phân
ph i năng lư ng. Nh ng ch c năng này tr giúp kh năng đi u ch nh cân
b ng h sinh thái. Tuy nhiên, con ngư i đã tác đ ng lên các h sinh thái làm
thay đ i vư t kh năng t đi u ch nh c a đ t là nguyên nhân chính d n đ n s
m t cân b ng trong đ t, làm suy thối đ t. Ngồi ra con ngư i cịn tác đ ng
đ n khí quy n làm thay đ i cân b ng nhi t lư ng, làm suy gi m ngu n nư c,
m c nư c bi n dâng lên. Trong nông nghi p, vi c l m d ng phân hoá h c và
các hoá ch t b o v th c v t làm h ng k t c u và làm nhi m đ c đ t...Vì v y,
nh m h n ch , c i t o môi trư ng đ t đai, đ m b o s s ng hi n t i và tương
lai c a lồi ngư i thì c n có chi n lư c b o v môi trư ng đ t.
Trong l ch s phát tri n c a th gi i b t c nư c nào dù phát tri n hay
đang phát tri n thì vi c s n xu t nơng nghi p đ u có v trí quan tr ng trong
n n kinh t , t o ra s

n đ nh xã h i và m c an toàn lương th c qu c gia. S n

ph m nông nghi p là ngu n t o ra thu nh p ngo i t , tuỳ theo l i th c a mình
mà m i nư c có th xu t kh u thu ngo i t hay trao đ i l y s n ph m công
nghi p đ đ u tư l i cho nông nghi p và các ngành khác trong n n kinh t
qu c dân.
Theo báo cáo c a World Bank (1995), hàng năm m c s n xu t so v i

yêu c u s d ng lương th c v n thi u h t t 150-200 tri u t n, trong khi đó
v n có 6-7 tri u ha đ t nơng nghi p b lo i b do xói mịn. Trong 1200 tri u
ha đ t b thối hố có t i 544 tri u ha đ t canh tác b m t kh năng s n xu t
do s d ng không h p lý.
Ngày 28/02/2007, B Tài nguyên và Môi trư ng đã phê duy t công b
di n tích đ t đai năm 2005 c a c nư c Vi t Nam v i t ng di n tích t nhiên
là 33.121.159 ha, trong đó đ t nơng nghi p ch có 24.822.560 ha; dân s là
80.902.400 ngư i, bình qn di n tích đ t nơng nghi p là 3068 m2/ngư i
(Theo báo cáo c a T ng C c th ng kê năm 2005). So sánh v i 10 nư c khu

4


v c Đơng Nam Á, t ng di n tích t nhiên c a Vi t Nam x p th 2, bình qn
di n tích đ t t nhiên trên đ u ngư i c a Vi t Nam đ ng v trí th 9 trong khu
v c.
Vì v y, vi c nâng cao hi u qu s d ng đ t nh m tho mãn nhu c u
cho xã h i v nông s n ph m đang tr thành m t trong các m i quan tâm l n
nh t c a ngư i qu n lý và s d ng đ t.
2.1.2. Nguyên t c và quan đi m s d ng đ t nông nghi p b n v ng
* Nguyên t c s d ng đ t nông nghi p
Đ t đai là ngu n tài nguyên có h n trong khi đó nhu c u c a con ngư i
v các s n ph m đư c l y t đ t ngày càng tăng. M t khác đ t nông nghi p
ngày càng b thu h p do chuy n sang các m c đích khác. Vì v y, s d ng đ t
nông nghi p

nư c ta c n hư ng t i m c tiêu nâng cao hi u qu kinh t xã

h i trên cơ s đ m b o an ninh lương th c, th c ph m, tăng cư ng nguyên
li u cho công nghi p và hư ng t i xu t kh u. S d ng đ t nông nghi p trong

s n xu t nông nghi p d a trên cơ s cân nh c nh ng m c tiêu phát tri n kinh
t xã h i, t n d ng đư c t i đa l i th so sánh v đi u ki n sinh thái và không
làm nh hư ng x u đ n môi trư ng là nh ng nguyên t c cơ b n và c n thi t
đ đ m b o cho khai thác và s d ng b n v ng tài nguyên đ t đai. Do đó đ t
nơng nghi p c n đư c s d ng theo nguyên t c “đ y đ và h p lý”.
* Quan đi m s d ng đ t nông nghi p b n v ng:
Thu t ng “s d ng đ t b n v ng” đư c d a trên các quan đi m sau:
- Duy trì và nâng cao các ho t đ ng s n xu t.
- Gi m thi u m c r i do trong s n xu t.
- B o v tài nguyên t nhiên và ngăn ch n suy thoái đ t và nư c.
- Có hi u qu lâu b n.
- Đư c xã h i ch p nh n [35]
Năm nguyên t c trên là c t lõi c a vi c s d ng đ t đai b n v ng, n u

5


s d ng đ t đai đ m b o các nguyên t c trên thì đ t đai đư c b o v cho phát
tri n nông nghi p b n v ng.
Đ duy trì s s ng c a con ngư i, nhân lo i đang ph i đương đ u v i
nhi u v n đ h t s c ph c t p và khó khăn, s bùng n dân s , n n ô nhi m
và suy thối mơi trư ng, m t cân b ng sinh thái...Nhi u nư c trên th gi i đã
xây d ng và phát tri n nông nghi p theo quan đi m nông nghi p b n v ng.
Nông nghi p b n v ng là ti n đ và đi u ki n cho đ nh cư lâu dài. M t
trong nh ng cơ s quan tr ng b c nh t c a nông nghi p b n v ng là thi t l p
đư c các h th ng s d ng đ t h p lý. V v n đ này Altieri và Susanna B.H.
(Khonkaen University (KKU), (1992) [58]) cho r ng: n n t ng c a nông
nghi p b n v ng là ch đ đa canh cây tr ng v i các l i th cơ b n là: tăng
s n lư ng, tăng hi u qu s d ng tài nguyên, gi m tác h i c a sâu b nh và c
d i, gi m nguy cơ r i ro...Quan đi m đa canh và đa d ng hoá nh m nâng cao

s n lư ng và tính n đ nh này đư c ngân hàng th gi i đ c bi t khuy n khích
các nư c nghèo (WB, 1992 [59])
Phát tri n nông nghi p b n v ng s v a đáp ng nhu c u c a hi n t i,
v a đ m b o nhu c u c a các th h tương lai (Ph m Vân Đình và Đ Kim
Chung, 1998 [15]). M t quan ni m khác cho r ng: Phát tri n nông nghi p b n
v ng là s qu n lý và b o t n s thay đ i v t ch c và k thu t nh m đ m
b o tho mãn nhu c u ngày càng tăng c a con ngư i c cho hi n t i và mai
sau (FAO, 1998 [57]). Đ phát tri n nông nghi p b n v ng

nư c ta c n n m

v ng m c tiêu v tác d ng lâu b n c a t ng mơ hình, đ duy trì và phát tri n
đa d ng sinh h c.
2.2.

Hi u qu s d ng đ t nông nghi p

2.2.1. Khái quát hi u qu và hi u qu s d ng đ t
S d ng đ t nơng nghi p có hi u qu cao thơng qua vi c b trí cơ c u
cây tr ng, v t nuôi là m t trong nh ng v n đ đư c quan tâm hi n nay c a

6


h u h t các nư c trên th gi i. Nó khơng ch thu hút s quan tâm c a các nhà
khoa h c, các nhà ho ch đ nh chính sách, các nhà kinh doanh nơng nghi p mà
cịn là mong mu n c a c nhà nơng - nh ng ngư i tr c ti p tham gia vào q
trình s n xu t nơng nghi p.
Căn c vào nhu c u th trư ng, th c hi n đa d ng hoá cây tr ng v t
nuôi trên cơ s l a ch n các s n ph m có ưu th

t ng đ a phương, t đó

nghiên c u áp d ng cơng ngh m i nh m làm cho s n ph m có tính c nh
tranh cao, là m t trong nh ng đi u tiên quy t đ phát tri n n n nông nghi p
hư ng v xu t kh u có tính n đ nh và b n v ng.
Ngày nay các nhà nghiên c u cho r ng: vi c xác đ nh đúng khái ni m,
b n ch t c a hi u qu s d ng đ t ph i xu t phát t lu n đi m tri t h c c a
Mác và nh ng lý lu n c a lý thuy t h th ng, nghĩa là hi u qu ph i đư c
xem xét trên 3 m t: hi u qu kinh t , hi u qu xã h i, hi u qu môi trư ng
[44].
2.2.1.1. Hi u qu kinh t
Hi u qu kinh t là m t ph m trù chung nh t, nó liên quan tr c ti p t i
n n s n xu t hàng hoá, t i t t c các ph m trù và các quy lu t kinh t khác. Vì
th hi u qu kinh t ph i đáp ng đư c 3 v n đ :
- M t là, m i ho t đ ng c a con ngư i đ u tuân theo quy lu t “ti t ki m
th i gian”
- Hai là, hi u qu kinh t ph i đư c xem xét trên quan đi m c a lý lu n h th ng.
- Ba là, hi u qu kinh t là m t ph m trù ph n ánh m t ch t lư ng c a
ho t đ ng kinh t b ng quá trình tăng cư ng các ngu n l c s n có ph c v
cho l i ích c a con ngư i.
Hi u qu kinh t ph i đư c tính b ng t ng giá tr trong m t giai đo n,
ph i trên m c bình quân c a vùng, hi u qu v n đ u tư ph i l n hơn lãi xu t
ti n cho vay v n ngân hàng. Ch t lư ng s n ph m ph i đ t tiêu chu n tiêu th

7


trong, ngoài nư c, h th ng ph i gi m m c th p nh t thi t h i (r i ro) do thiên
tai, sâu b nh...

Hi u qu kinh t đư c hi u là m i tương quan so sánh gi a lư ng k t
qu đ t đư c và lư ng chi phí b ra trong ho t đ ng s n xu t kinh doanh. K t
qu đ t đư c là ph n giá tr thu đư c c a s n ph m đ u ra, lư ng chi phí b ra
là ph n giá tr c a các ngu n l c đ u vào. M i tương quan đó c n xét c v
ph n so sánh tuy t đ i và tương đ i cũng như xem xét m i quan h ch t ch gi a
2 đ i lư ng đó.
Hi u qu kinh t là ph m trù kinh t mà trong đó s n xu t đ t c hi u
qu kinh t và hi u qu phân b . Đi u đó có nghĩa là c hai y u t hi n v t và
giá tr đ u tính đ n khi xem xét vi c s d ng các ngu n l c trong nông
nghi p. N u đ t đư c m t trong hai y u t hi u qu k thu t hay hi u q a
phân b m i có đi u ki n c n ch chưa ph i là đi u ki n đ cho đ t hi u qu
kinh t . Ch khi nào vi c s d ng ngu n l c đ t c ch tiêu hi u qu k thu t
và hi u qu phân b thì khi đó m i đ t hi u qu kinh t .
T nh ng v n đ trên có th k t lu n r ng: b n ch t c a ph m trù kinh t
s d ng đ t là: v i m t di n tích đ t đai nh t đ nh s n xu t ra m t kh i lư ng
c a c i v t ch t nhi u nh t v i m t lư ng đ u tư chi phí v v t ch t và lao đ ng
ti t ki m nh t nh m đáp ng nhu c u ngày càng tăng v v t ch t c a xã h i.
2.2.1.2. Hi u qu xã h i
Hi u qu xã h i là m i tương quan so sánh gi a k t qu xét v m t xã
h i và t ng chi phí b ra. Hi u qu kinh t và hi u qu xã h i có m i quan h
m t thi t v i nhau, chúng là ti n đ c a nhau và là m t ph m trù th ng nh t.
Hi u qu xã h i trong s d ng đ t hi n nay là ph i thu hút đư c nhi u
lao đ ng, đ m b o đ i s ng nhân dân, góp ph n thúc đ y xã h i phát tri n, n i
l c và ngu n l c c a đ a phương đư c phát huy; đáp ng nhu c u c a h
nông dân v ăn, m c, và nhu c u s ng khác. S d ng đ t phù h p v i t p

8


quán, n n văn hoá c a đ a phương thì vi c s d ng đó b n v ng hơn, ngư c

l i s không đư c ngư i dân ng h .
Theo Nguy n Duy Tính (1995) [37], hi u qu v m t xã h i s d ng
đ t nông nghi p ch y u đư c xác đ nh b ng kh năng t o vi c làm trên m t
di n tích đ t nông nghi p.
2.2.1.3. Hi u qu v môi trư ng
Hi u qu môi trư ng đư c th hi n

ch : lo i hình s d ng đ t ph i

b o v đư c đ m u m c a đ t đai, ngăn ch n s thoái hố đ t, b o v mơi
trư ng sinh thái. Đ che ph t i thi u ph i đ t ngư ng an toàn sinh thái
(>35%). Đa d ng sinh h c bi u hi n qua thành ph n loài[21]
Trong th c t tác đ ng c a môi trư ng di n ra r t ph c t p và theo
chi u hư ng khác nhau. Cây tr ng đư c phát tri n t t khi phát tri n phù h p
v i đ c tính, tính ch t c a đ t. Tuy nhiên, trong quá trình s n xu t dư i tác
đ ng c a các ho t đ ng s n xu t, qu n lý c a con ngư i h th ng cây tr ng s
t o nên nh ng nh hư ng r t khác nhau đ n môi trư ng.
Hi u qu môi trư ng đư c phân theo nguyên nhân gây nên g m: hi u qu
hoá h c môi trư ng, hi u qu v t lý môi trư ng và hi u qu sinh h c môi trư ng.
Trong s n xu t nông nghi p hi u qu hố h c mơi trư ng đư c đánh
giá thơng qua m c đ hố h c hố trong nơng nghi p. Đó là vi c s d ng
phân bón và thu c b o v th c v t trong quá trình s n xu t cho cây tr ng sinh
trư ng t t, cho năng su t cao mà không gây ô nhi m môi trư ng đ t.
Hi u qu sinh h c môi trư ng đư c th hi n qua m i tác đ ng qua l i
gi a cây tr ng v i đ t, gi a cây tr ng v i các lo i d ch h i trong các lo i hình
s d ng đ t nh m gi m thi u vi c s d ng hoá ch t trong nông nghi p mà v n
đ t đư c m c tiêu đ t ra.
Hi u qu v t lý môi trư ng đư c th hi n thông qua vi c l i d ng t t
nh t tài nguyên khí h u như ánh sáng, nhi t đ , nư c mưa c a các ki u s

9


d ng đ t đ đ t s n lư ng cao và ti t ki m chi phí đ u vào.
2.2.2. H th ng các ch tiêu đánh giá hi u qu s d ng đ t nông nghi p
- Cơ s đ l a ch n h th ng các ch tiêu đánh giá hi u qu s d ng
đ t nông nghi p:
+ M c tiêu và ph m vi nghiên c u đánh giá hi u qu s d ng đ t nông
nghi p.
+ Nhu c u c a đ a phương v phát tri n ho c thay đ i lo i hình s d ng
đ t nông nghi p.
- Nguyên t c khi l a ch n các ch tiêu đánh giá hi u qu s d ng đ t
nông nghi p:
+ H th ng ch tiêu ph i có tính th ng nh t, tính tồn di n và tính h
th ng. Các ch tiêu ph i có m i quan h h u cơ v i nhau, ph i đ m b o tính
so sánh có thang b c. [25], [41], [44], [45].
+ Đ đánh giá chính xác, tồn di n c n ph i xác đ nh các ch tiêu cơ
b n bi u hi n hi u qu m t cách khách quan, chân th t và đúng đ n theo quan
đi m và tiêu chu n đã ch n, các ch tiêu b sung đ hi u ch nh ch tiêu cơ
b n, làm cho n i dung kinh t bi u hi n đ y đ hơn, c th hơn. [23], [44],
[45].
+ Các ch tiêu ph i phù h p v i đ c đi m và trình đ phát tri n nông
nghi p

nư c ta, đ ng th i có kh năng so sánh qu c t trong quan h đ i

ngo i, nh t là nh ng s n ph m có kh năng hư ng t i xu t kh u [44].
+ H th ng ch tiêu ph i đ m b o tính th c ti n và tính khoa h c
[44].và ph i có tác d ng kích thích s n xu t phát tri n.
* Hi u qu kinh t :

- Hi u qu tính trên 1 ha đ t nơng nghi p
+ Giá tr s n xu t (GTSX): là toàn b giá tr s n ph m v t ch t và d ch
v đư c t o ra trong m t kỳ nh t đ nh (thư ng là m t năm).

10


+ Chi phí trung gian (CPTG) là tồn b các kho n chi phí v t ch t thư ng
xuyên b ng ti n mà ch th b ra đ thuê và mua các y u t đ u vào và d ch v s
d ng trong quá trình s n xu t.
+ Giá tr gia tăng (GTGT): là hi u s gi a GTSX và chi phí trung gian
(CPTG), là giá tr s n ph m xã h i đư c t o ra thêm trong th i kỳ s n xu t đó.
GTGT= GTSX - CPTG
- Hi u qu kinh t tính trên m t đ ng CPTG, bao g m GTSX/CPTG và
GTGT/CPTG đây là ch tiêu tương đ i c a hi u qu . Nó ch ra hi u qu s
d ng các chi phí bi n đ i và thu d ch v .
- Hi u qu kinh t trên m t ngày công lao đ ng (LĐ) quy đ i, bao g m:
GTSX/LĐ và GTGT/LĐ. Th c ch t là đánh giá k t qu đ u tư lao đ ng s ng
cho t ng ki u s d ng đ t và t ng cây tr ng, làm cơ s đ so sánh v i chi phí
cơ h i c a ngư i lao đ ng.
Các ch tiêu phân tích đư c đánh giá đ nh lư ng (giá tr tuy t đ i) b ng
ti n theo th i giá hi n hành, đ nh tính (giá tr tương đ i) đư c tính b ng m c đ
cao, th p. Các ch tiêu đ t đư c m c càng cao thì hi u qu kinh t càng l n [12].
* Các ch tiêu đánh giá hi u qu xã h i
Theo h i khoa h c đ t Vi t Nam (2000) [25], hi u qu xã h i đư c
phân tích b i các ch tiêu sau:
- Đ m b o an toàn lương th c, gia tăng l i ích c a ngư i nơng dân.
- Đáp ng đư c m c tiêu chi n lư c phát tri n kinh t c a vùng.
- Thu hút nhi u lao đ ng, gi i quy t công ăn vi c làm cho nơng dân.
- Góp ph n đ nh canh, đ nh cư, chuy n giao ti n b khoa h c k thu t...

- Tăng cư ng s n ph m hàng hoá, đ c bi t là hàng xu t kh u.
* Các ch tiêu hi u qu môi trư ng
Vi c xác đ nh hi u qu v m t môi trư ng c a q trình s d ng đ t
nơng nghi p là r t ph c t p, r t khó đ nh lư ng, đòi h i ph i đư c nghiên c u,

11


phân tích trong th i gian dài. Vì v y, đ tài c a chúng tôi ch d ng l i

vi c

đánh giá nh hư ng c a s n xu t cây tr ng t i đ t đai, vi c đ u tư phân bón,
thu c b o v th c v t cho các lo i hình s d ng đ t hi n t i.
2.3.

Xu hư ng s d ng đ t nông nghi p theo hư ng s n xu t hàng hoá

2.3.1. Nh ng xu hư ng phát tri n nông nghi p
Theo Đư ng H ng D t (1995) [8], trên con đư ng phát tri n nông
nghi p, m i nư c ch u nh hư ng c a các đi u ki n t nhiên, kinh t xã h i
khác nhau, nhưng ph i gi i quy t các v n đ chung sau :
- Không ng ng nâng cao năng su t ch t lư ng nông s n, nâng cao năng
su t lao đ ng trong nông nghi p, nâng cao hi u qu đ u tư.
- M c đ và phương th c đ u tư v n, lao đ ng, khoa h c vào quá trình
phát tri n nông nghi p. Theo chi u hư ng chung là ph n đ u gi m lao đ ng chân
tay, đ u tư nhi u lao đ ng trí óc, tăng cư ng hi u qu c a lao đ ng qu n lý và t
ch c.
- M i quan h gi a phát tri n nông nghi p và môi trư ng
T nh ng v n đ chung trên m i nư c l i có chi n lư c phát tri n nơng

nghi p khác nhau, có th chia thành 2 hư ng :
+ Nông nghi p cơng nghi p hố: d a ch y u vào các y u t v t tư, k
thu t, hoá ch t và các s n ph m khác c a công nghi p.
+ Nông nghi p sinh thái : nh n m nh các y u t sinh h c, các y u t t
nhiên, có chú ý hơn đ n các quy lu t sinh h c, quy lu t t nhiên. Tuy nhiên,
trong nhi u trư ng h p nông nghi p sinh thái không đ m b o hi u qu cao.
G n đây nhi u nhà khoa h c đã nghiên c u n n nơng nghi p b n v ng.
Đó là m t d ng nông nghi p sinh thái v i m c tiêu là s n xu t nông nghi p đi
đơi v i gi gìn và b o v mơi trư ng sinh thái đ m b o cho nông nghi p phát
tri n b n v ng, lâu dài.
Trong th c t phát tri n theo nh ng d ng t ng h p, đan xen các xu

12


hư ng vào nhau

nhi u m c đ khác nhau. C th như :

- Vào nh ng năm 60 c a th k 20,

các nư c phát tri n

châu Á, M

la tinh đã đư c th c hi n cu c : “cách m ng xanh’’. Th c ch t cu c cách
m ng này d a ch y u vào vi c áp d ng các gi ng cây lương th c có năng
su t cao (lúa nư c, lúa mì, ngơ...) xây d ng h th ng thu l i, s d ng nhi u
lo i phân hoá h c. “Cách m ng tr ng’’ đư c th c hi n d a vào vi c t o ra các
gi ng gia súc có ti m năng cho s a cao, vào nh ng ti n b khoa h c đ t đư c

trong vi c tăng năng su t và ch t lư ng các lo i gia súc, trong các phương
th c chăn ni mang ít nhi u t ch c công nghi p.
- “Cách m ng nâu’’ di n ra trên cơ s gi i quy t m i quan h c a nông
dân v i ru ng đ t. Trên cơ s khơi d y lịng u q c a nơng dân đ i v i đ t
đai, khuy n khích tính c n cù c a h đ tăng năng su t và s n lư ng trong
nông nghi p.
C ba cu c cách m ng này m i ch d ng l i

vi c, tháo g nh ng khó

khăn trư c m t, ch chưa th là cơ s cho m t chi n lư c phát tri n nông
nghi p lâu dài và b n v ng.
T nh ng bài h c c a l ch s phát tri n nông nghi p, nh ng thành t u
đ t đư c c a khoa h c công ngh ,

giai đo n hi n nay mu n đưa nông

nghi p đi lên ph i xây d ng và th c hi n m t n n nơng nghi p trí tu . B i vì,
tính phong phú đa d ng và đ y bi n đ ng c a nông nghi p đòi h i nh ng hi u
bi t và nh ng x lý đ y trí tu và r t bi n ch ng. Nơng nghi p trí tu th hi n
vi c phát hi n, n m b t và v n d ng các quy lu t t nhiên và xã h i trong
m i m t ho t đ ng c a h th ng nông nghi p phong phú, bi u hi n

vi c áp

d ng các gi i pháp phù h p, h p lý. Nơng nghi p trí tu là bư c phát tri n
m c cao, là s k t h p

đ nh cao c a các thành t u sinh h c, công nghi p,

kinh t , qu n lý đư c v n d ng phù h p v i đi u ki n c th c a m i nư c,
m i vùng.

13


Theo trung tâm thông tin chuyên đ nông nghi p và phát tri n nông
thôn:
Trong nh ng năm qua, cùng v i s phát tri n thành công v s n xu t
nông nghi p và tăng trư ng v m c s ng, nhi u nư c đã đ y m nh chuy n
đ i cơ c u cây tr ng và đa d ng hoá s n xu t. Như: Philipin năm 1987-1992
chính ph đã có chi n lư c chuy n đ i cơ c u cây tr ng, đa d ng hoá cây
tr ng nh m thúc đ y nông nghi p phát tri n; Thái Lan nh ng năm 1982-1996
đã có nh ng chính sách đ u tư phát tri n nông nghi p;

n Đ k t th p k

80, khi s n xu t lương th c đã đ đ m b o an ninh lương th c thì các chính
sách phát tri n nơng nghi p c a chính ph cũng chuy n sang đ y m nh
chuy n đ i cơ c u cây tr ng, đa d ng hoá s n xu t, phát tri n nhi u cây tr ng
ngoài lương th c...
2.3.2. Phương hư ng phát tri n nông nghi p Vi t Nam trong 10 năm t i
Nh ng năm g n đây cơ c u kinh t nông nghi p nư c ta bư c đ u đã
g n phương th c truy n th ng v i phương th c cơng nghi p hố và đang t ng
bư c gi m b t tính t c p, t túc, chuy n d n sang s n xu t hàng hoá .
Trên cơ s thành t u k thu t nông nghi p c a 20 năm đ i m i, d a
trên nh ng d báo v khoa h c k thu t, căn c vào đi u ki n c th , phương
hư ng ch y u phát tri n nông nghi p Vi t Nam trong 10 năm t i s là:
- T p trung vào s n xu t nông s n hàng hố theo nhóm ngành hàng,
nhóm s n ph m [14], xu t phát t cơ s d báo cung c u c a th trư ng nông

s n trong nư c, th gi i và d a trên cơ s khai thác t t l i th so sánh c a các
vùng [52].
- Xác đ nh cơ c u s n ph m trên cơ s các ti m năng t nhiên, kinh t ,
xã h i c a t ng vùng, l y hi u qu kinh t t ng h p làm thư c đo đ xác đ nh
cơ c u, t l s n ph m h p lý v các ch tiêu, k ho ch đ i v i t ng nơng s n
hàng hố [14]

14


- Chuy n d ch cơ c u nông nghi p theo hư ng tăng t tr ng ngành chăn
nuôi, tăng t tr ng cây công nghi p, rau qu so v i cây lương th c. Gi m t
tr ng lao đ ng nơng nghi p xu ng cịn 50% [14], tăng qu đ t nơng nghi p
bình qn trên m t lao đ ng nông nghi p [52]. Đ ng th i đ y m nh công
nghi p hố, phát tri n ngành ngh cơng nghi p, d ch v ngồi nơng nghi p.
M t khác, c n ph i phát tri n m nh các ngành ngh , d ch v trong nông
nghi p đ gi i quy t lao đ ng nông nhàn.
- Ti p t c hồn thi n cơ ch chính sách phù h p vơi yêu c u cao hơn
c a công nghi p hố [14]. Đ khuy n khích s n xu t nơng s n hàng hố,
khuy n khích các s n ph m xu t kh u, c n ti p t c t o l p đ ng b các y u t
c a kinh t th trư ng và t ng bư c hoàn thi n n n kinh t th trư ng theo
đ nh hư ng xã h i ch nghĩa. Đ c bi t là th trư ng ru ng đ t, t o ra s lưu
chuy n đ t nông nghi p nh m t o ra các doanh nghi p s n xu t nơng nghi p
hàng hố v i quy mơ thích h p [1].
- Đ y m nh ng d ng khoa h c công ngh trong nông nghi p. C n ng
d ng đ ng b các y u t khoa h c công ngh vào s n xu t nông s n hàng hố,
nâng cao trình trình đ khoa h c công ngh trong s n xu t, ch bi n, lưu
thơng ti p th nơng s n hàng hố.
S n ph m làm ra ch a đ ng m t lư ng tri th c khoa h c - k thu t và
t ch c qu n lý cao đ không ng ng nâng cao năng su t, ch t lư ng, h giá

thành s n ph m [45] và ti p c n tích c c nh t v i kinh t tri th c đang di n ra
trên toàn c u.
2.4.

Xây d ng m t n n nơng nghi p s n xu t hàng hố

2.4.1. S c n thi t ph i xây d ng n n nơng nghi p s n xu t hàng hố
Nơng nghi p là m t ho t đ ng s n xu t mang tính ch t cơ b n c a m i
qu c gia [25]. Nhi u nư c trên th gi i có n n kinh t phát tri n, t tr ng c a
s n xu t công nghi p và d ch v trong thu nh p qu c dân chi m ph n l n,

15


nông nghi p ch chi m m t ph n nh , nhưng nh ng khó khăn, tr ng i trong
nơng nghi p đã gây ra khơng ít nh ng xáo đ ng trong đ i s ng xã h i và nh
hư ng sâu s c đ n t c đ tăng trư ng và phát tri n c a n n kinh t nói chung
[7]. Đ nơng nghi p có th th c hi n vai trị quan tr ng c a mình đ i v i n n
kinh t qu c dân địi h i nơng nghi p phát tri n toàn di n, m nh m và v ng ch c.
Cu c to đàm ‘‘Xây d ng cánh đ ng 50 tri u đ ng/ha và h 50 tri u
đ ng/năm

vùng đ ng b ng sông H ng’’ do Ban kinh t trung ương, B Nông

nghi p và Phát tri n nông thôn, T nh U , U

ban nhân dân t nh Thái Bình và

báo nhân dân ph i h p t ch c tháng 5/2003

Thái Bình, nh m bư c đ u nh n

th c rõ nh ng thành t u, bài h c kinh nghi m, cũng như nh ng khó khăn thách
th c và nh ng v n đ n y sinh t th c ti n đ có gi i pháp ch đ o, t ch c,
hư ng d n giúp đ nh ng ngư i nông dân trong phát tri n s n xu t hàng hoá.
Đ c bi t ngày nay khi Vi t Nam tr thành thành viên th 150 c a
WTO. Hai mươi năm nay, hàng nông s n Vi t Nam đã đư c xu t kh u đi
nhi u nư c, nhi u m t hàng n m trong t p đ ng đ u th gi i như g o m i
năm xu t kh u 4,5-5 tri u t n, cà phê 0,65 tri u t n, h tiêu 0,13 tri u t n, h t
đi u ch bi n 0,12 tri u t n....(Theo ngu n tin thương m i Vi t nam).
Theo th trư ng B NN&PTNT Di p Kinh T n trong nh ng năm g n
đây, xu t kh u nông s n Vi t Nam sang th trư ng liên minh châu Âu (EU) đã
đ t đư c nh ng thành t u đáng k , song v n cịn nhi u khó khăn và thách
th c đ t ra đòi h i Nhà nư c cũng như các doanh nghi p ph i có chi n lư c
phát tri n phù h p đ có th gi v ng và m r ng th ph n. Đó cũng là nh n
đ nh chung đư c đ t ra t i h i ngh "Th trư ng EU, cơ h i và thách th c v i
xu t kh u hàng nông s n Vi t Nam" v a đư c B NN&PTNT t ch c t i Hà
N i. T i h i ngh này các đ i bi u nh n đ nh trình đ s n xu t c a Vi t Nam
chưa cao nên ph n l n các s n ph m nông s n xu t kh u chưa đáp úng đư c
tiêu chu n ch t lư ng và yêu c u ng t nghèo c a EU, m t s khó khăn khác

16