so sánh một số phương pháp phòng thí nghiệm chẩn đoán virus lở mồm long móng tại việt nam

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NƠNG NGHI P HÀ N I
==========

==========

TR N ðÌNH LĂNG

SO SÁNH M T S

PHƯƠNG PHÁP PHỊNG

THÍ NGHI M CH N ðỐN VIRUS L M M
LONG MĨNG T I VI T NAM

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P
Chuyên ngành : Thú y
Mã s

: 60.62.50

Ngư i hư ng d n khoa h c:
TS. NGUY N VĂN C M

HÀ N I - 2009


L I C M ƠN

Trong quá trình th c t p và th c hi n lu n văn này, ngoài s c g ng n
l c c a b n thân, tơi đã đư c s hư ng d n tr c ti p c a TS. Nguy n Văn C m.
Tơi xin đư c bày t lịng bi t ơn sâu s c nh t t i th y hư ng d n
TS. Nguy n Văn C m, ngư i ñã giành nhi u th i gian quý báu t n tình giúp
đ tơi trong su t q trình th c hi n và hồn thành lu n văn.
Tôi xin chân thành c m ơn t i:
- Ban Giám đ c, t p th phịng Virus, Trung tâm Ch n đốn Thú y TƯ.
- Lãnh đ o cùng toàn th cán b , nhân viên Trung tâm Ki m nghi m
Thu c Thú y TƯ1.
- Vi n ðào t o sau ð i h c, Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i.
- Gia đình, b n bè, đ ng nghi p.
ðã ln t o ñi u ki n, ñ ng viên, giúp ñ tơi trong su t q trình
h c t p, nghiên c u và hoàn thành lu n văn.
Nhân d p này, tơi xin bày t lịng bi t ơn t i TS. Tô Long Thành,
PGS. TS. Ph m Ng c Th ch đã giúp đ tơi trong q trình nghiên c u và
hoàn thành lu n văn này.
Hà N i, ngày 19 tháng 9 năm 2009

H c Viên

Tr n ðình Lăng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………i


L I CAM OAN

Tôi xin cam đoan đây l công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận văn l trung thực v cha từng đợc ai công bố
trong bất kì công trình n o khác.

Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đ
đợc chỉ rõ nguồn gốc.
Tỏc gi

Tr n ðình Lăng

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………ii


DANH M C CÁC B NG
STT

Tên B ng

Trang

1

B ng 4.1: Ch t lư ng m u b nh ph m LMLM
trong 3 năm (2007-4.2009)

41

2

B ng 4.2: K t qu ch n đốn b ng phương pháp ELISA

45

3

4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14

B ng 4.3: K t qu ch n đốn b ng phương pháp
Realtime PCR
B ng 4.4: K t qu ch n đốn b ng phương pháp phân l p
trên môi trư ng t bào BHK21
B ng 4.5: Th i gian ch n đốn b ng phương pháp ELISA
B ng 4.6: Th i gian ch n đốn b ng phương pháp
Realtime PCR
B ng 4.7: Th i gian ch n đốn b ng phương pháp phân
l p trên môi trư ng t bào BHK21
B ng 4.8: So sánh th i gian ch n đốn c a các phương
pháp
B ng 4.9: So sánh ñ nh y tương ñ i gi a các phương
pháp
B ng 4.10: Chi phí xét nghi m cho m t m u b nh ph m
LMLM b ng phương pháp ELISA
B ng 4.11: Chi phí xét nghi m cho m t m u b nh ph m
LMLM b ng phương pháp Realtime PCR
B ng 4.12: Chi phí xét nghi m cho m t m u b nh ph m

LMLM b ng phương pháp phân l p trên t bào BHK21
B ng 4.13: So sánh chi phí gi a các phương pháp cho
m t m u xét nghi m
B ng 4.14: Năng l c th c hi n các phương pháp ch n
đốn virus LMLM c a m t s ñơn v

47
49
53
54
56
57
58
61
62
64
65
66

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………iii


DANH M C CÁC CH
BHK 21
B-ME
BSC
CEF
CPE
CQTY
DMSO

DNA
dNTP
EDTA
ELISA
FAO
FCS
FMD
FMDV
GSO
KHKT
LMLM
MDBK
MEM
MHC-II
OIE
OPD
PBS
RNA
RT-PCR
TTCðTYTƯ
Vero
VNT

VI T T T VÀ ðƠN V

Baby Hamster Kidney 21
B-Mercaptoethanol
Bio Safety Cabinet
Chicken Embryo Fibroblast
Cyto Pathic Effect

Cơ Quan Thú y
Dimethylsulfoxide
Dinucleotide Acid
DeoxyriboNucleotide Triphosphate
Ethylene Diamine Tetra-acetic Acid
Emzyme - Linked Immunosorbent Assay
Food and Agriculture Organization
Foetal Cafl Serum
Foot and Mouth Disease
Foot and Mouth Disease Virus
General Statistics Office
Khoa H c K Thu t
L M m Long Móng
Madin-Darby Bovine Kidney
Minimum Essential Medium
Major Histocompatibility Complex class II
International Office des Epizootics
(nay là World Organisation for Animal Health)
Ortho- Phenylenediamine
Phosphate Buffer Saline
Ribonucleotide Acid
Reverse Transcription Polymerase Chain Reaction
Trung tâm Ch n đốn Thú y TƯ
African green monkey kidney
Virus Neutralization Test

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………iv


VP1

WTO
µ
g
l
M
ml
N
UI
ρ

Varial Protein 1
World Trade Organization
Micro
Gram
Lít
Mol
Millilít
ðương lư ng gram
ðơn v qu c t (International Unit)
Picro

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………v


M CL C
PH N I. M ð U ........................................................................................i
1.1. TÍNH C P THI T C A ð TÀI ...........................................................1
1.2. M C TIÊU C A ð TÀI.......................................................................2
PH N II. T NG QUAN TÀI LI U............................................................3
2.1. CĂN B NH ............................................................................................3

2.1.1. Phân b serotype virus LMLM trên th gi i .........................................3
2.1.2. Hình thái, c u trúc c a virus LMLM ....................................................5
2.1.3. Phân lo i và bi n type c a virus............................................................6
2.1.4. ð c tính ni c y c a virus LMLM......................................................7
2.1.5. S c ñ kháng .........................................................................................8
2.1.6. ð c l c c a virus LMLM .....................................................................8
2.1.7. Cơ ch sinh b nh ..................................................................................9
2.1.8. S mang trùng c a ñ ng v t m n c m ..................................................9
2.2. TÌNH HÌNH B NH LMLM TRÊN TH GI I .....................................10
2.3. D CH T H C B NH LMLM .............................................................14
2.3.1. Loài v t m c b nh ..............................................................................14
2.3.2. L a tu i ..............................................................................................15
2.3.3. Mùa v ...............................................................................................15
2.3.4. Kh năng lây lan.................................................................................16
2.3.5. T l m và ch t .................................................................................16
2.3.6. ðư ng truy n b nh .............................................................................16
2.4. TRI U CH NG VÀ B NH TÍCH B NH LMLM ...............................17
2.4.1. Tri u ch ng lâm sàng .........................................................................17
2.4.2. B nh tích ............................................................................................18
2.5. CH N ðỐN B NH LMLM...............................................................19
2.5.1. Ch n đốn lâm sàng............................................................................19
2.5.2. Ch n đốn phịng thí nghi m ..............................................................20
2.6. PHỊNG B NH .....................................................................................22
2.6.1. Khi chưa có d ch x y ra ......................................................................22
2.6.2. Khi d ch x y ra ...................................................................................24
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………vi


2.7. TÌNH HÌNH VÀ NGHIÊN C U B NH LMLM VI T NAM ..........24
2.7.1. Tình hình b nh LMLM Vi t Nam....................................................24

2.7.2. Nh ng nghiên c u v b nh LMLM Vi t Nam .................................26
PH N III. ð I TƯ NG, N I DUNG, ð A ðI M, V T LI U VÀ
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U..............................................................27
3.1. ð I TƯ NG, N I DUNG VÀ ð A ðI M NGHIÊN C U.................27
3.1.1. ð i tư ng nghiên c u .........................................................................27
3.1.2. N i dung nghiên c u ..........................................................................27
3.1.3. ð a ñi m nghiên c u...........................................................................27
3.2. V T LI U NGHIÊN C U ...................................................................28
3.2.1. Máy móc ............................................................................................28
3.2.2. D ng c ..............................................................................................28
3.2.3. Hố ch t .............................................................................................29
3.2.4. Nguyên li u ........................................................................................29
3.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U ........................................................30
3.3.1. Phương pháp l y m u, b o qu n, v n chuy n b nh ph m phát hi n
virus LMLM ................................................................................................30
3.3.2. Phương pháp nuôi c y virus LMLM trên môi trư ng t bào BHK21 ..31
3.3.3. Phương pháp ELISA xác ñ nh type virus LMLM ...............................33
3.3.4. Phương pháp Real-time PCR ............................................................36
3.3.4.2. Ti n hành........................................................................................37
3.3.5. X lý s li u .......................................................................................39
PH N IV. K T QU VÀ TH O LU N..................................................40
4.1. CH T LƯ NG M U B NH PH M NH N VÀ M U B NH PH M
ðI L Y T I TRUNG TÂM CH N ðOÁN THÚ Y TƯ .............................40
4.2. K T QU CH N ðOÁN PHÁT HI N VIRUS LMLM ......................43
4.2.1. K t qu ch n đốn b ng phương pháp ELISA ....................................43
4.2.2. K t qu ch n đốn b ng phương pháp Real-time PCR........................46
4.2.3. K t qu ch n đốn b ng phương pháp phân l p trên môi trư ng t bào
BHK21.........................................................................................................48
4.3. SO SÁNH TH I GIAN CH N ðOÁN C A CÁC PHƯƠNG PHÁP ..51
4.3.1. Th i gian ch n đốn b ng phương pháp ELISA .................................52

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………vii


4.3.2. Th i gian ch n đốn b ng phương pháp Real-time PCR.....................54
4.3.3. Th i gian ch n đốn b ng phương pháp phân l p trên môi trư ng t bào
BHK21.........................................................................................................55
4.3.4. So sánh th i gian ch n đốn c a các phương pháp .............................57
4.4. SO SÁNH ð NH Y TƯƠNG ð I GI A CÁC PHƯƠNG PHÁP ....58
4.5. SO SÁNH V HI U QU KINH T GI A CÁC PHƯƠNG PHÁP ...60
4.5.1. Chi phí xét nghi m cho m t m u b nh ph m LMLM b ng phương pháp
ELISA ..........................................................................................................60
4.5.2. Chi phí xét nghi m cho m t m u b nh ph m LMLM b ng phương pháp
Real-time PCR .............................................................................................62
4.5.3. Chi phí xét nghi m cho m t m u b nh ph m LMLM b ng phương pháp
phân l p trên t bào BHK21 .........................................................................63
4.5.4. So sánh chi phí gi a các phương pháp cho m t m u xét nghi m ........65
4.6. NĂNG L C TH C HI N CÁC PHƯƠNG PHÁP...............................66
PH N V. K T LU N VÀ ð NGH ........................................................68
5.1. K T LU N...........................................................................................68
5.2. ð NGH ..............................................................................................69
TÀI LI U THAM KH O..........................................................................70
PH L C....................................................................................................78

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………viii


PH N I
M

ð U

1.1. TÍNH C P THI T C A ð TÀI
Nông nghi p chi m trên 60% t tr ng n n kinh t nư c ta. Chăn ni,
đ c bi t là chăn ni gia súc đóng góp lư ng th c ph m l n cho nhu c u th t
c a toàn dân. Theo T ng C c Th ng kê (GSO) năm 2007 [62], t ng đàn trâu
2,99 tri u con, đàn bị 6,72 tri u con, ñàn l n 26,56 tri u con, ñàn gia c m 226
tri u con, và dê c u 1,77 tri u con. Trong nh ng năm g n ñây, ñư c s quan
tâm và ch ñ o sát sao c a ð ng và Nhà nư c, ngành Nơng nghi p nói chung
và ngành Chăn ni Thú y nói riêng đã có nh ng bư c chuy n bi n rõ r t.
Tuy nhiên tình hình d ch b nh v n di n bi n h t s c ph c t p, b nh L M m
Long Móng (LMLM) v n liên ti p x y ra

trong nư c cũng như trong khu

v c. B nh ñư c t ch c Thú y Th gi i (OIE) đưa vào v trí đ u tiên trong
danh m c các b nh truy n nhi m nguy hi m c a gia súc. B nh do virus
FMDV (Foot and Mouth Disease Virus) gây ra, thư ng

th c p tính; lây lan

nhanh, m nh; cịn đư c g i là d ch LMLM. Các lồi đ ng v t gu c ch n như
trâu, bò, l n, dê và c u ñ u m c. B nh gây thi t h i l n v kinh t và nh
hư ng ñ n thương m i, ñ c bi t là vi c buôn bán gia súc và s n ph m gia súc.
Ngoài nh ng thi t h i do vi c tri n khai ch ng d ch, b nh LMLM tr c
ti p gây s y thai kho ng 25% cái ch a, làm gi m 25% s n ph m th t, 50%
s n lư ng s a và 25% s n lư ng lông c u [19], [1]. Phòng ch ng d ch b nh
LMLM ln là chính sách c a m i Qu c gia trên Th gi i.
Virus gây b nh LMLM thu c lo i RNA virus, h Picornaviridae, có
hư ng thư ng bì. Virus đư c chia thành 7 serotype: O; A; C; SAT 1; SAT 2;
SAT 3 và Asia 1, trong đó có hơn 70 subtype khác nhau [22], [31]. Trong

nh ng năm g n ñây Vi t Nam, ngoài type O, các type A, Asia 1 cũng l n lư t
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………1


xu t hi n t i các d ch LMLM [23]. Các type O, A, Asia1 đã có m t t i Khánh
Hồ [10]. Các type O, Asia1 đ ng th i xu t hi n

Lào Cai năm 2005 [23].

Thêm vào đó là hi n tư ng virus bi n ch ng và xu t hi n topotype khác như
phát hi n topotype O khác bi t t bò lai F1

ð ng Tháp [21]. Các serotype

này g y b nh có tri u ch ng lâm sàng gi ng nhau nhưng l i khơng t o đáp
ng mi n d ch chéo cho nhau. Chính vì v y chương trình phịng b nh b ng
vacxin g p nhi u khó khăn do c u trúc kháng nguyên khác nhau. Xác ñ nh
chính xác type virus gây b nh cho gia súc là ñi u ki n tiên quy t trong
chương trình phịng ch ng d ch b nh [7].
ð c bi t, khi Vi t Nam đã chính th c là thành viên c a T ch c
Thương m i Th gi i (WTO), ñã và ñang h i nh p sâu, r ng vào n n kinh t
qu c t . Áp l c chúng ta ph i có nh ng phương pháp ch n đốn b nh nhanh,
chính xác, phù h p v i tiêu chu n qu c t đáp ng v i tình hình d ch b nh
trong và ngoài nư c.
T nh ng lý do c p thi t đó, chúng tơi ti n hành th c hi n ñ tài:
“So sánh m t s phương pháp phịng thí nghi m ch n đốn virus
L M m Long Móng t i Vi t Nam”.
1.2. M C TIÊU C A ð TÀI
ðánh giá, so sánh ñ nh y tương ñ i, th i gian xét nghi m, chi phí gi a
các phương pháp d a trên k t qu ñ t ñư c. Ki n ngh phương pháp ch n

đốn phát hi n virus LMLM t i ưu.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………2


PH N II
T NG QUAN TÀI LI U
B nh LMLM là m t trong nh ng b nh truy n nhi m c p tính lây truy n
nhanh, di n gây b nh r ng, t o thành ñ i d ch [6] c a các lồi đ ng v t móng
gu c ch n, ch đơi như: Trâu, bị, l n, dê, c u... b nh gây ra do m t lồi virus
LMLM hư ng thư ng bì, có ñ c ñi m là s t cao và hình thành nh ng m n
nư c

niêm m c mi ng, móng, vú c a gia súc c m th . B nh LMLM gây

b nh nh

ñ ng v t trư ng thành nhưng gây b nh n ng

ñ ng v t non (t l

ch t 90 %) [57].
Do tính ch t nguy hi m, b nh LMLM ñư c t ch c Thú y Th gi i (OIE)
x p là m t b nh ñ ng ñ u b ng A (b ng nh ng b nh truy n nhi m ñ c bi t
nguy hi m

ñ ng v t) và b t bu c các nư c thành viên khai báo khi có d ch

x y ra [33].
2.1. CĂN B NH

Virus LMLM, là m t lo i Aphthovirus LMLM (Aphthovirus xu t phát t
ch Hy L p, “Alpha” có nghĩa là m n nư c), thu c h Picornaviridae (Piconh , rna- ribonucleic acid) [33], [6]. B nh ñư c Fracastorius mơ t l n đ u
tiên

Venice (Ý) vào năm 1514. ð n năm 1897 Loeffler và Frosh m i ch ng

minh đư c tính qua l c c a nhân t gây b nh [33], [61].
B nh ghi nh n
đó b nh phát hi n

châu Âu (Pháp,Ý, ð c…) t th k XVII - XVIII, sau
kh p toàn c u [6].

2.1.1. Phân b serotype virus LMLM trên th gi i
Nhìn chung, s phân b c a các type virus LMLM thư ng có tính đ c
trưng vùng lãnh th : Virus LMLM type O, A, C có m t trên kh p th gi i;
type Asia 1 có ngu n g c châu Á. Các type SAT 1, SAT 2, SAT 3 ch có
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………3


châu Phi, hi m khi thốt ra ngồi (ngo i tr trư ng h p d ch do SAT1
Trung ðông năm 1962).
Di n bi n c a type O cũng tr nên ph c t p trong nh ng năm g n đây:
Type O có m t

nhi u qu c gia

kh p 4 châu l c: châu Phi (Sudan, Mali và

Togo), châu Á (Iran, Pakistan, Ar p Xê Út, Nepan, Bhutan, Philippin, Vi t

Nam, Myanmar và Thái Lan), Nam M (Brazil, Southern Cone, Ecuador và
Venezuela)…[17].

Phân b serotype virus LMLM trên th gi i
(Ngu n FAO:
/>sfba7w&q=FMD+stituation+map+2008&cof=FORID%3A9&x=12&y=7#1247)

Virus LMLM type O xu t hi n nhi u nh t

khu v c ðông Nam Á:

Malaysia, Lào, Vi t Nam, Philippin, H ng Kông, Myanmar và Thái Lan.
d ch do virus LMLM type Asia1 cũng ñư c báo cáo

Iran, Afganistan,

Georgia, Azerbezan, Mông C ... [17].
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………4


Chưa có nh ng hi u bi t rõ ràng v d ch t h c type C virus LMLM.
Virus LMLM type C x y ra ít nh t so v i các type khác trong khu v c trên th
gi i, virus LMLM type này là nguyên nhân gây 8% các v d ch x y ra vào
năm 1977-1990 và 1,6% các v d ch trong năm 1991-1994 [51].
T năm 1995 có ít nh t là 10 v d ch nghi ng do virus LMLM type C
gây ra trên th gi i; châu Á (1967-2004) tiêu bi u

Angola, 1973 châu Âu

(1953-1989), B c M (1944 và 1996, 1971-1993), Trung ðơng (1967-1970)

[52].
2.1.2. Hình thái, c u trúc c a virus LMLM
Virus LMLM là lo i virus thu c nhóm Picornavirus. Kích thư c 20-30
nm, hình đa di n có 30 m t ñ u. H t virus ch a 30% acid nucleic, kho ng
8000 nucleotit, đó là m t đo n RNA chu i đơn có kh i lư ng phân t là 8.6
KiloDalton. V capsid có 60 đơn v g i là capsome, m i capsome có 4 lo i
protein (VP1, VP2, VP3 và VP4) trong đó VP1 có vai trò quan tr ng nh t
trong vi c gây b nh, cũng như là lo i kháng nguyên chính t o ra kháng th
ch ng l i b nh LMLM [9]. Vì th , ngư i ta đã ti n hành gi i mã nucleotit c a
1 ph n ho c tồn b gen mã hố VP1 đ phân chia chúng ra thành các
serotype và các subtype [33].
H ng s l ng (S) c a h t virus như sau: H t virus hồn ch nh (virion)
có h ng s l ng 140S; ph n v capsid khơng có RNA là 75S; m nh protein
c a capsid bao quanh RNA (dài 8 kilobases) là 12S khi b tác ñ ng b i nhi t
đ , mơi trư ng acid ho c n ng ñ ion th p.
Virus LMLM là lo i khơng có v b c - v b c c a virus thư ng ñư c c u t o
b ng m t l p lipid [41].
S sai khác v b gen là nguyên nhân t o ra các bi n type, đ c bi t thơng qua
s ña d ng c a phân t VP1.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………5


H t Virion c a virus LMLM
C u trúc kháng nguyên virus LMLM
(Ngu n:ology.w (Ngu n: />isc.edu/virusworld/images/fmd
0594/bst0350594f01.htm)
v-1qgc.jpg)
2.1.3. Phân lo i và bi n type c a virus
Virus LMLM thu c nhóm picornavirus có kích thư c r t nh . Virus
LMLM có 2 đ c tính đ c bi t liên quan đ n d ch t h c, đó là tính có đa type

và tính d bi n đ i kháng nguyên, các type tuy gây ra nh ng tri u ch ng,
b nh tích gi ng nhau, nhưng l i không gây mi n d ch chéo [12].
Vào năm 1922, hai nhà khoa h c Pháp là Vallée và Carré l n ñ u tiên
phát hi n ra s t n t i c a hai type virus gây b nh LMLM

bò. Năm 1926,

hai nhà khoa h c ð c là Waldman và Traut - Wein nêu thêm m t type virus
gây b nh LMLM th 3. Hi n nay, các type virus LMLM do hai nhà khoa h c
Pháp phát hi n ñư c g i là type A và O; còn virus mà hai nhà khoa h c ð c
phát hi n ñư c g i là type C. Ba type O, A, C ñư c g i là các type châu Âu.
Vài năm sau, 3 type virus LMLM khác ñư c phát hi n

mi n Nam châu Phi

và ñư c ñ t tên là SAT1, SAT2, SAT3. Ti p theo, các phịng thí nghi m virus
LMLM c a Anh phân l p ñư c type virus th 7

t i nhi u nư c châu Á và

ñ t tên là type Asia1. Ngoài 7 type cơ b n, ngư i ta th a nh n có hơn 70
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………6


subtype c a virus LMLM. Hi n nay, các subtype c a virus ñư c ký hi u
th ng nh t ví d A22 và O1. Tính đa lo i c a virus ñư c th hi n khi gia súc đã
kh i b nh, tính mi n d ch thu đư c khơng đ u, có khi l i khơng cịn n a.
Virus LMLM bi n d m nh, m t s subtype v m t mi n d ch h c hoàn toàn
khác v i type “b m ”, thư ng xu t hi n cu i m t

d ch [24].

2.1.4. ð c tính ni c y c a virus LMLM
LMLM là lo i virus hư ng thư ng bì do đó ta có th ni c y virus:
- Trên t ch c da s ng (thư ng bì) như t ch c da c a thai l n, thai bò còn
s ng, chu t non [21].
- N u ni c y virus LMLM trên đ ng v t thí nghi m như th , chu t lang,
chu t nh t trư ng thành thì virus hay b bi n đ i và thư ng m t tính gây b nh
[12].
- Virus thích ng trên chu t chưa cai s a, trên phôi gà ho c gà con 1 ngày
tu i [8].
- Phương pháp t t nh t là nuôi c y virus trên t ch c thư ng bì lư i bị trư ng
thành, phương pháp này cho k t qu t t sau nhi u l n ti p ñ i, ñ c l c c a
virus v n gi ñư c ñ i v i bị và đ ng v t thí nghi m.
- Ngồi ra có th ni c y virus LMLM trên mơi trư ng t bào, t t nh t là t
bào l y t tuy n yên c a bò ho c c a l n, t bào th n bê ho c th n c u non
ho c các dòng t bào có đ nh y tương đương, như t bào th n c a chu t
Hamster non g i t t là t bào BHK (Baby Hamster Kidney). Sau khi c y virus
LMLM vào các môi trư ng t bào này ñ t

m 370C trong 24, 48, 72 gi

trong ñi u ki n có 5% CO2, virus s làm hu ho i t bào ni [28].
* Kh năng đ t bi n c a virus LMLM
Virus LMLM có kh năng ñ t bi n cao. Qua theo dõi nhi u năm ngư i ta
quan sát ñư c m c ñ ñ t bi n c a virus LMLM là 7x10-2 năm [38]. ðây là
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………7


m t trong nh ng y u t chính d n đ n tính đa type và nhi u bi n ch ng qua

hàng nghìn năm ti n hố.
L ch s ñã ghi nh n trong các

d ch kéo dài

châu Âu thư ng xu t hi n

nh ng bi n ch ng m i vào th i kỳ cu i. Th c ra nh ng bi n ch ng này có
ngu n g c ngay trong d ch ch khơng ph i ñưa t

d ch khác vào.

Nghiên c u v ñ t bi n và ch n l c ñ t bi n d n ñ n gi thuy t v s xu t
hi n các bi n ch ng là h u qu c a vi c s d ng vacxin (do áp l c mi n d ch,
hi n tư ng tái t h p gi a các topotype t o ch ng m i cũng là m t phương
th c d n ñ n s ña d ng sinh h c c a virus LMLM) [22].
2.1.5. S c đ kháng
- V i Dung mơi h u cơ: Virus LMLM khơng có lipid nên chúng có s c
đ kháng cao đ i v i các dung mơi h u cơ như c n, ê-te v.v…tuy nhiên, virus
LMLM m n c m v i ánh sáng m t tr i, axít, formol v.v…
- pH: Virus LMLM có th t n t i

pH t 6,7- 9,5 nhưng b n v ng nh t

pH 7,2- 7,6, virus LMLM b vô ho t r t nhanh

pH <5 và pH >11 [8], [9].

- V i s c nóng: Virus LMLM d b tiêu di t,
s ng ñư c 4- 9 ngày,

30- 370C virus LMLM

500C virus LMLM nhanh chóng b b t ho t,

700C

virus LMLM ch t sau 5-10 phút. Nhìn chung, virus LMLM m n c m v i
nhi t đ nhưng khơng nh y c m v i ñ l nh [13], [28].
2.1.6. ð c l c c a virus LMLM
ð c l c là kh năng gây b nh lâm sàng hay m c ñ gây b nh c a virus
LMLM. M i ch ng virus LMLM ñ u ñư c coi là cư ng đ c, mà khơng có
ch ng như c ñ c. V m t lâm sàng, gia súc nhi m virus LMLM có th bi u
hi n dư i nhi u m c ñ khác nhau, t b nh r t nghiêm tr ng ñ n d ng lâm
sàng th

n [9].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………8


2.1.7. Cơ ch sinh b nh
Th i kì nung b nh thư ng t 1- 3 ngày khi gây b nh th c nghi m: 2-7
ngày ho c 11 ngày khi gây b nh trong t nhiên [24].
Virus LMLM xâm nh p vào ñ ng v t ch theo ñư ng hô h p ho c theo v t
sư c trên da, ñ u tiên chúng nhân lên v i s lư ng nh t i nơi xâm nh p [61].
Vùng y t h u c a ñ ng v t nhai l i ñư c coi như vùng sinh b nh ban đ u
c a virus LMLM, sau đó virus LMLM xâm nh p vào t ch c lympho vùng
h u hay các h ch liên quan r i ñi vào máu [8]. Th i kì ñ u (virus LMLM
trong máu) có trư c s phát tri n nh ng m n nư c ñ c trưng [61].

Sau khi vào máu, virus LMLM ñư c ñưa ñ n các v trí th c p g m các
cơ quan tuy n, h ch lympho khác và bi u mô quanh m m, chân, nơi phát sinh
các m n nư c [8]. M n nư c dày ñ c s xu t hi n

vi n móng, vịm kh u

cái, mõm, lư i, đ u vú [38].
Virus LMLM có th qua đư ng sinh d c, qua các niêm m c khác, qua da
c a vành móng [14].
2.1.8. S mang trùng c a ñ ng v t m n c m
Nét ñ c trưng c a b nh LMLM là hi n tư ng mang trùng virus LMLM.
Hi n nay, ñ ng v t mang trùng ñư c ñ nh nghĩa là nh ng đ ng v t có th
phân l p virus LMLM sau 28 ngày ho c mu n hơn n a sau khi chúng
nhi m b nh [36].
S lư ng ñ ng v t v t mang trùng cao như v y có th do s ti p xúc
gi a ñ ng v t c m nhi m cao, trong khi đó ph m vi đ ng v t m n c m v i
b nh l i khá l n [36].
S lư ng ñ ng v t mang trùng trong m t qu n th ph thu c vào lồi
đ ng v t đó, kh năng ch ng ch u v i s nhi m b nh (s m m c m), tr ng
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………9


thái mi n d ch c a ñàn (tiêm ho c chưa tiêm vacxin), trâu bị mang trùng có
th kéo dài 3- 5 năm ñi u này cũng th y

c u và dê nhưng không th y

l n,

trâu châu Phi mang trùng t i 5 năm, bị châu Phi có th mang virus LMLM

hơn 3 năm [11]. M t ñi u ñ c bi t

b nh LMLM là l n không mang trùng

[2], [33].
B ng phương pháp nested - PCR tác gi Aliasghar Bahari và c ng s ñã
xác ñ nh t l mang trùng t i Iran, ñ ng v t mang trùng là 43,59% [36].
Cơ ch c a s hình thành và duy trì tr ng thái mang trùng v n chưa ñư c
bi t rõ, Alexandersen và c ng s ñã gi thuy t hai cơ ch cho s phát tri n
c a virus LMLM trong h u h ng. M t gi thuy t r ng virus LMLM có th
nhi m vào t bào c a h th ng mi n d ch ví d như ñ i th c bào ho c các t
bào

các cơ quan có th m quy n mi n d ch làm cho chúng có th tránh đư c

s đáp ng mi n d ch. Baxt và Mason ñã xem xét s nhân lên c a virus
LMLM trong b ch c u đơn nhân l n ngo i vi trên bị và đã ch ra r ng virus
LMLM có th nhi m … [33].
Hơn n a, có ý ki n cho r ng virus LMLM ñư c v n chuy n trong cơ th
nh h th ng t bào langerhans (t bào trình di n kháng ngun có d u n b
m t MHC-II). Khi nh ng t bào này ti p xúc v i nh ng t bào b nhi m [37].
Cơ ch th hai cho r ng virus LMLM có th xâm nh p vào t bào v t ch
ñ cung c p ñi u ki n n i bào cho s t n t i lâu dài [33].
2.2. TÌNH HÌNH B NH LMLM TRÊN TH GI I
B nh LMLM ñã x y ra

h uh t

các nư c trên th gi i,

nhi u nư c

thu c châu Á, châu Âu, châu M La Tinh và châu Phi [31]. Th gi i ñã ghi
nh n m t ñ t d ch l n kéo dài t năm 1981-1985, x y ra trên ph m vi 80
nư c, gây t n h i kinh t l n cho các nư c này [28].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………10


B n ñ d ch t th gi i b nh LMLM năm 2009
(Ngu n FAO:
/>sfba7w&q=FMD+stituation+map+2008&cof=FORID%3A9&x=12&y=7#1247)

Châu Âu
Vào năm 1544, căn b nh s t Aphovirus LMLM đã hồnh hành t i Pháp,
Anh và mi n Nam Italia. K t đó ñ n nay, g n như toàn b l c ñ a châu Âu
liên t c b nhi m b nh [61].
B nh LMLM ñư c ghi nh n
18, sau ñó b nh phát hi n

châu Âu (Pháp, Ý, ð c…) t th k 17,

h u kh p toàn c u. Riêng nư c Anh, mãi t i năm

1939 m i ghi nh n có d ch [6]. Cu i th k XIX,

châu Âu trong vài tháng

b nh ñã lây nhanh chóng t Nga sang ð c, Hà Lan, Th y Sĩ, B , Hungary,

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………11


Áo, ðan M ch, Pháp, Italia. Có đ n hàng ch c tri u con bò m c b nh, kéo dài
đ n hàng ch c năm khơng t t [19].
T khi ng ng vi c dùng vacxin

các nư c thu c Liên minh châu Âu

(EU) vào năm 1991, d ch LMLM l i x y ra

Italia (1993), Hy L p (1994,

1996), Bungari (1991, 1993, 1996), Nga (1995), Anbani và C ng hoà
Macedonia (Liên bang Nam Tư cũ), Kosovo (1996). B i vì ph n lãnh th phía
B c c a Bosphorrus (thu c Th Nhĩ Kì) là m t ph n c a châu Âu, nên có th
nói r ng châu Âu chưa bao gi hồn tồn khơng có b nh LMLM [12].
G n ñây, vào năm 2001 m t ñ t d ch khác ñã kh i phát t Anh v i 2030
trang tr i nhi m b nh (chi phí cho các

d ch năm 2001 đ i v i n n kinh t

nư c Anh vư t q 8 t USD) [11], sau đó b nh lan sang Pháp, Hà Lan,
Ireland m c dù s lư ng

d ch ñã ñư c gi i h n

các nư c này [33].

Vào tháng 12/2005 và 1/2007 x y ra các v d ch do type O gây ra

Israel; Năm 2006 x y các ra v

d ch do type A

Ai C p, type O

Hebron, Gaza…
Châu M
B nh xu t hi n l n cu i cùng

Canada vào năm 1952, Mexico năm 1954.

T i nư c M ñã x y ra 9 v d ch t 1870 ñ n 1929. Nư c này đã cơng b
hồn tồn h t d ch vào năm 1929. M t s nư c thu c Trung M , Newzealand,
Panama ñư c xem là chưa t ng có d ch b nh LMLM [45].
Argentina x y ra 3

d ch t năm 2000- 2001 do type O và type A gây ra.

ð n tháng 4 năm 2001 virus LMLM type A
sau đó d ch LMLM xu t hi n

Argentina lan sang Uruguay,

Brazil và m t s nư c Nam M khác [17].

Trong năm 2005- 2006 x y ra các v d ch

Argentina, (type O), Brazil

(type O).
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………12


Châu Phi
Tình tr ng b nh LMLM

các nư c Châu Phi là khơng rõ ràng do khơng

ti n hành đi u tra ho c đi u tra r t ít. H u h t các qu c gia

Tây, Trung và

ðông Phi có kh năng xu t hi n d ch [17].
Năm 1989, virus LMLM serotype O ñã thâm nh p vào Tuynidi do c u và
dê m c b nh nh p kh u t vùng Trung ðơng, sau đó b nh lây lan sang bị và
đã đư c phát hi n. Tuy nhiên, lúc này b nh đã có th i gian lây lan và trư c
khi các bi n pháp phịng ch ng đư c tri n khai, b nh ñã lan to

Ai C p,

Libia và liên t c có s xâm nh p c a virus LMLM, có l là t Libi vào
Tuynidi vào nh ng năm 1990.

h u h t vùng h Sahara c a Châu Phi, Phía

nam Tandania, Malauy, Zaia và Angola đ u có d ch LMLM. C ng hoà Nam
Phi nhưng b nh l i s y ra ch y u
các vư n thú. Các
xu t hi n

trâu c a các nư c này, t p trung ch y u

d ch LMLM do virus LMLM thu c serotype SAT2 tái

Zimbabue trong nh ng năm 1980, thư ng ñư c coi là lây lan t

trâu.

d ch cu i cùng trong s các

d ch này là vào năm 1991,

cùng

Bơtxoana là vào năm 1980.

Namibia có m t

thu c serotype SAT3 vào năm 1994 và

d ch do virus LMLM

c ng hồ Nam Phi,

cùng đư c thơng báo là do serotype SAT2,

d ch cu i
d ch cu i

loài linh dương t i vư n thú

qu c gia Kruger vào năm 1993 [12].
Tây B c Phi có th th nh tho ng xu t hi n d ch b nh nhưng khơng có báo
cáo t năm 1999. Virus LMLM type O gây nên d ch ñ a phương

Ai C p và

có th c Libia. Trong năm 2001, Uganda báo cáo có hàng lo t ca b nh do
type O gây nên trên bị
cáo có m t

m t đ ng c l n g n v i vùng Kiboga. Malauy báo

d ch xu t hi n vào tháng 4-5/2000. Trong tháng 1/2001 t i

Swziland xu t hi n m t

d ch do virus LMLM type SAT1 gây ra trên bò

mi n b c vùng Hhohho theo d c biên gi i Nam Phi, trong m t vùng an toàn
d ch LMLM t lâu Swaziland. Trong tháng 2/2001, xu t hi n m t

d ch do

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………13


virus LMLM type SAT2 gây ra trên bò

m t qu n c a t nh Mhana-phía B c

c a Nam Phi. Zimbabue th ng kê có 18

d ch do virus LMLM type SAT2

gây ra t 17/8 ñ n 22/10/2001 t i các t nh Metabeland và Masvingo [17].
Trong năm 2005-2006 x y ra các v d ch

Namwala, Itezhi, Mumbwa,

Chibombo, Monzo, Zimbabwe, Cơng Gơ…
Châu Á
Theo OIE, t năm 1995 đ n nay, b nh LMLM đã đư c thơng báo t i ðài
Loan (1997), gây thi t h i vô cùng l n cho ñ t nư c này làm ng ng ngay xu t
kh u vào th trư ng Nh t B n và Hàn Qu c (gây thi t h i trên 4 t USD, 90%
trong s này b m t t l i nhu n xu t kh u) [11]. Năm 2000, d ch lây lan ñ n
các nư c ðông B c Á (Nh t B n và Hàn Qu c), ñ n năm 2000 châu Á có 22
qu c gia chính th c cơng b d ch LMLM [16].
Năm 2004, các nư c thu c khu v c ðông Á là Mông C và Trung Qu c
báo cáo có d ch.
T năm 2005, t i Trung Qu c, Myanmar ñã xu t hi n type virus LMLM
Asia1 làm cho di n bi n d ch LMLM trong khu v c ñã ph c t p l i càng ph c
t p hơn. Tình hình d ch LMLM t i khu v c ðông Nam Á di n ra theo chi u
hư ng gia tăng và ph c t p. Các nư c có d ch là Thái Lan, Myanmar, Lào,
Campuchia, Malaysia, Philippin và Vi t Nam.
Gi a năm 2006 x y ra các v d ch

Campuchia do type O gây ra (Cathay

và topotype Southeast Asia), Vi t Nam, Lào nguyên nhân do type A.
2.3. D CH T H C B NH LMLM
2.3.1. Loài v t m c b nh
Trong t nhiên: Trâu, bò, dê, l n, l c đà, hươu, bị r ng. Bị là đ ng v t
c m nhi m nh t. Bò là m t thành ph n đóng vai trị quan tr ng trong d ch t
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………14


b nh LMLM b i s c m nhi m cao và kh năng bài th i virus LMLM ít nh t
4 ngày trư c khi xu t hi n nh ng tri u ch ng lâm sàng ñ u tiên. M c dù v y
c u và dê cũng nhi m b nh LMLM nhưng tri u ch ng c a nó khơng bi u
hi n ho c có bi u hi n không rõ dư i d ng ti n lâm sàng. L n là ngu n tàng
tr m m b nh LMLM quan tr ng c a s gieo r c virus LMLM trong khơng
khí. Do v y l n ñư c coi là v t ch cho virus LMLM nhân lên và bị là s ch
đi m cho s có m t c a virus LMLM. C u có th là v t d tr b i vì chúng
thư ng m c

th nh ho c khơng xu t hi n tri u ch ng lâm sàng, khơng

nh ng th virus LMLM cịn có kh năng gây nhi m

ñ ng m t s lo i ñ ng

v t khác trong cùng m t vùng nhi m b nh [56].
Trong phịng thí nghi m: Các lồi đ ng v t thí nghi m đ u m n c m v i
virus LMLM. Tuy nhiên, ngư i ta thư ng gây b nh cho bê, chu t lang [28],
[9].
Virus LMLM có th phân l p trên phơi gà và trên môi trư ng nuôi c y t
bào tuy n giáp tr ng bò sơ c p, t bào th n c u, th n bê ho c th n l n sơ c p.
Các t bào dịng, ví d như t bào th n chu t Hamter m t ngày tu i (BHK 21)

[22], [9].
2.3.2. L a tu i
ð ng v t

các l a tu i đ u có th b b nh, súc v t non b m c b nh n ng

hơn súc v t trư ng thành [28].
Virus LMLM gây b nh nh
5%. Tuy nhiên

ñ ng v t trư ng thành v i t l ch t trên

ñ ng v t non gây b nh r t n ng, t l ch t lên ñ n 90% [57].

2.3.3. Mùa v
B nh lây lan quanh năm, nhưng thư ng x y ra vào nh ng tháng mưa
phùn, m ư t, ánh sáng d u c a mùa ñông (t tháng 12 ñ n tháng 3) [44].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………15


2.3.4. Kh năng lây lan
B nh LMLM là b nh lây lan r t m nh r t nhanh, r t r ng trong m t th i
gian ng n. S di chuy n virus LMLM trong ñi u ki n thích h p có th là 250
km trong khơng khí [46].
2.3.5. T l

m và ch t

T l t vong

đ ng v t trư ng thành th p nhưng t l t vong

đ ng

v t non có th lên t i 100%, ñ ng v t non ch t ch y u do viêm cơ tim n ng
d n ñ n suy tim và ch t [34], nguyên nhân khác là do gia súc non, s c ñ
kháng kém nên d b nhi m k phát các b nh khác khi m c b nh LMLM.
2.3.6. ðư ng truy n b nh
Có nhi u nhân t

nh hư ng đ n s phát tán m m b nh. Y u t quan

tr ng nh t là ñ ng v t c m nhi m, s ti p xúc tr c ti p hay gián ti p gi a các
ñ ng v t v i nhau (s di chuy n c a ñ ng v t và con ngư i) m t ñ c a ñ ng
v t trong m t vùng, phương th c chăn ni, đi u ki n mơi trư ng và các bi n
pháp ki m soát s nhân lên c a b nh.
S lây truy n chính c a virus LMLM thơng qua đư ng khơng khí, s ti p
xúc tr c ti p và thông qua ñư ng th c ăn nư c u ng. Nhìn chung virus
LMLM xâm nh p thơng qua đư ng hơ h p.
Cơ ch c a s lây truy n virus LMLM, s di chuy n c a ñ ng v t c m
nhi m đóng vai trị quan tr ng nh t ti p theo s trao ñ i s n ph m ñ ng v t.
M t ho c hơn m t ñ ng v t trong ñàn nhi m b nh s virus LMLM th i ra môi
trư ng là r t l n virus LMLM có th phát tán r t xa b i các ñ ng v t mang
trùng ho c

b nh, các phương ti n v n chuy n như xe t i v n chuy n th c

ăn, chim, chó hoang, các đ ng v t ni như chó và mèo, lồi g m nh m và
các đ ng v t có xương s ng khác, vecter cơ h c. Rác bao g m các m nh th c

ăn chưa ñư c n u chín và xương t nh ng đ ng v t nhi m b nh là ngu n gây
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………16