Hình tượng nhân vật andrei bolkonsky và pierre bezukhov trong tiểu thuyết chiến tranh và hòa bình của lve nikolaiyevich tolstoy

TRƢỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT
KHOA NGỮ VĂN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

NIÊN KHĨA 2015 – 2016

HÌNH TƢỢNG NHÂN VẬT ANDREI BOLKONSKY
VÀ PIERRE BEZUKHOV TRONG TIỂU THUYẾT
CHIẾN TRANH VÀ HÒA BÌNH CỦA
LEV NIKOLAIYEVICH TOLSTOY

Sinh viên thực hiện: Đỗ Hữu Thùy Trang
Lớp: D12NV03
Khố: 2012 - 2016
Hệ: Chính quy
---o0o---

Bình Dƣơng, 04/2016


TRƢỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT

KHOA NGỮ VĂN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NIÊN KHỐ: 2015 - 2016

HÌNH TƢỢNG NHÂN VẬT ANDREI BOLKONSKY
VÀ PIERRE BEZUKHOV TRONG TIỂU THUYẾT
CHIẾN TRANH VÀ HÒA BÌNH CỦA

LEV NIKOLAIYEVICHTOLSTOY
Ngƣời hƣớng dẫn: Nguyễn Văn Kha
Sinh viên thực hiện: Đỗ Hữu Thùy Trang
Lớp: D12NV03
Khóa: 2012 - 2016
Hệ: Chính quy

---o0o---

Bình Dương, tháng 04 năm 2016


LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên, em xin cảm ơn chân thành đến quý Thầy, Cô trong khoa Ngữ
văn đã truyền dạy cho em những kiến thức bổ ích để hơm nay đây em có đủ điều
kiện làm khóa luận tốt nghiệp.
Để hồn thành tốt bài khóa luận, bên cạnh sự nỗ lực của riêng bản thân
mình, em cịn nhận đƣợc sự động viên, giúp đỡ tận tình từ quý Thầy, Cơ, gia
đình và bạn bè. Điều quan trọng nhất là nhận đƣợc sự hƣớng dẫn của Thầy
Nguyễn Văn Kha - một giảng viên đầy nhiệt huyết, có trách nhiệm, có tâm với
nghề và rất quý mến sinh viên. Nhờ có sự hƣớng dẫn nhiệt tình của Thầy, bài
khóa luận của em trở nên hoàn thiện.
Em cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Cô Lê Thị Kim Út, Cô Hà Thanh
Vân và cô Phạm Phƣơng Mai đã tạo điều kiện và giúp đỡ em trong việc tìm tài
liệu để em có thể hồn thành bài khóa luận.
Cuối cùng, em xin gửi đến tất cả quý Thầy, Cô lời chúc sức khỏe, thành
công trong sự nghiệp trồng ngƣời, mãi là những “ngƣời lái đò” đƣa những thế hệ
sinh viên đến những bến bờ tƣơng lai tƣơi sáng.
Em xin chân thành cảm ơn!

LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi. Các kết quả
nêu trong khóa luận là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong các cơng trình
khác.
Sinh viên

Đỗ Hữu Thùy Trang


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................. 1
2. Lịch sử vấn đề ....................................................................................................... 3
2.1. Những cơng trình nghiên cứu về Tolstoy ........................................................ 3
2.2. Những bài viết về Tolstoy .............................................................................. 5
3. Mục đích, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu.......................................................... 8
3.1. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................... 8
3.2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 9
4. Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................................................... 9
5. Cấu trúc của khóa luận tốt nghiệp ......................................................................... 9
CHƢƠNG 1 ............................................................................................................... 11
TIỀN ĐỀ XÃ HỘI – LỊCH SỬ VÀ QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG HÌNH TƢỢNG
NHÂN VẬT ANDREI BOLKONSKY VÀ PIERRE BEZUKHOV ........................... 11
1.1. Cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp và ý nghĩa của nó trong đời sống xã hội, văn học
Nga những năm đầu thế kỉ XIX .............................................................................. 12
1.1.1. Nguyên nhân xảy ra cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp ..................................... 12
1.1.2. Diễn biến và kết quả của cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp .............................. 13
1.1.3. Ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp .................................................. 15
1.2. Ý đồ xây dựng hình tƣợng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov ..... 18

1.3. Q trình viết Chiến tranh và hịa bình và xây dựng hình tƣợng nhân vật Andrei
Bonkonsky và Pierre Bezukhov .............................................................................. 21
1.3.1. Quá trình viết Chiến tranh và hịa bình ...................................................... 21
1.3.2. Q trình xây dựng hình tƣợng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre
Bezukhov ............................................................................................................ 25
CHƢƠNG 2 ............................................................................................................... 31
NHỮNG PHẨM CHẤT TỐT ĐẸP CỦA ANDREI BOLKONSKY VÀ .................... 31


PIERRE BEZUKHOV TRÊN HÀNH TRÌNH ĐI TÌM LẼ SỐNG ............................. 31
2.1. Cách hiểu khái niệm “hình tƣợng”, “hình tƣợng nhân vật” .............................. 31
2.2. Những phẩm chất tốt đẹp của nhân vật Andrei Bolkonsky trên hành trình đi tìm
lẽ sống .................................................................................................................... 32
2.2.1. Thơng minh, trung thực, khơng chịu tha hóa .............................................. 32
2.2.2. Nghị lực sống phi thƣờng và tình yêu thƣơng mãnh liệt đối với con ngƣời 34
2.2.3. Trách nhiệm đối với tổ quốc, hƣớng về nhân dân....................................... 42
2.3. Những phẩm chất tốt đẹp của nhân vật Pierre Bezukhov trên hành trình đi tìm lẽ
sống ........................................................................................................................ 48
2.3.1. Khơng bằng lịng với đời sống thƣợng lƣu, trăn trở tìm mục đích cuộc sống
............................................................................................................................ 48
2.3.2. Lòng tốt, tâm trong sáng ............................................................................ 53
2.3.3. Lòng yêu nƣớc, trách nhiệm đối với tổ quốc .............................................. 58
CHƢƠNG 3 ............................................................................................................... 71
MỘT SỐ THỦ PHÁP NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG HÌNH TƢỢNG NHÂN VẬT
ANDREI BOLKONSKY VÀ PIERRE BEZUKHOV ................................................ 71
TRONG CHIẾN TRANH VÀ HỊA BÌNH ................................................................ 71
3.1. Nghệ thuật miêu tả ngoại hình nhân vật ........................................................... 71
3.1.1. Ánh mắt, nụ cƣời góp phần thể hiện tính cách nhân vật ............................. 72
3.1.2. Miêu tả vẻ mặt diễn tả sự chuyển biến nội tâm .......................................... 74
3.2. Nghệ thuật miêu tả hành động nhân vật ............................................................ 78

3.2.1. Miêu tả hành động làm nổi bật phẩm chất của nhân vật ............................. 79
3.2.2. Miêu tả hành động thể hiện chặng đƣờng phiêu lƣu, dấn thân tìm lẽ sống của
nhân vật ............................................................................................................... 80
3.2.3. Miêu tả hành động thể hiện quá trình chuyển biến nội tâm của nhân vật .... 81
3.3. Nghệ thuật miêu tả thiên nhiên ......................................................................... 84


3.3.1. Thiên nhiên đồng hành, chứng giám những bƣớc ngoặt quan trọng của nhân
vật trên con đƣờng đi tìm lẽ sống......................................................................... 84
3.3.2. Thiên nhiên là tấm gƣơng phản chiếu diễn biến tâm lí nhân vật ................. 86
3.3.3. Thiên nhiên là ngƣời bạn tâm tình chia sẻ nỗi niềm cùng nhân vật............. 88
3.4. Thủ pháp độc thoại nội tâm .............................................................................. 90
3.4.1. Độc thoại nội tâm soi sáng q trình tâm lí nhân vật ............................... 91
3.4.2. Độc thoại nội tâm giãi bày những uẩn khúc trong tâm trạng nhân vật ........ 92
3.5. Nghệ thuật tổ chức đối thoại............................................................................. 97
3.5.1. Đối thoại góp phần khẳng định những phẩm chất tốt đẹp của nhân vật ...... 97
3.5.2. Đối thoại làm nổi bật những tƣ tƣởng, quan điểm của nhân vật trên hành
trình tìm kiếm chân lí .......................................................................................... 99
3.5.2. Đối thoại giúp ngƣời đọc khám phá những cung bậc tình cảm của nhân vật
.......................................................................................................................... 103
PHẦN KẾT LUẬN .................................................................................................. 106
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO VÀ TƢ LIỆU KHẢO SÁT ....................... 109



PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Lev Nikolayevich Tolstoy (1828 – 1910) là văn hào lớn nhất, là ngôi sao tiêu
biểu cho văn học hiện thực Nga thế kỉ XIX. Lenin gọi Tolstoy là “nghệ sĩ vĩ đại”,
Nguyễn Tuân cũng hết lời ca ngợi Tolstoy: “Trong rừng văn đại ngàn nước Nga,

Tolstoy sừng sững và chót vót như một đỉnh Thái Sơn trường tồn cho đến ngày nhân
loại du hành vũ trụ đi hết lên các tinh cầu khác” [9; 154, 155].
Là một tấm gƣơng lao động nghệ thuật tuyệt diệu, với hoạt động văn học kéo
dài gần 60 năm, Tolstoy đã để lại cho đời một kho tàng văn chƣơng đồ sộ và quý báu,
không chỉ là tài sản vơ giá của thời đại mà cịn ở tƣơng lai. Những tác phẩm của ông đã
mở ra một thời đại mới cho sự phát triển của nghệ thuật nhân loại. Với ngịi bút điêu
luyện của mình, Tostoy đã phác họa thành công bức tranh sống động về nƣớc Nga
đƣơng thời, nhà văn I.Turghenev đã nhận xét: “Mọi sinh hoạt riêng tư và sinh hoạt xã
hội của nước Nga trong những năm đầu thế kỉ đều được miêu tả tài tình trong tác
phẩm đó. Cả một thời đại giàu những biến cố lớn lao và những nhân vật vĩ đại. Cả một
thế giới, vơ số điển hình bắt sống được từ mọi người trong xã hội diễn ra trước mắt
bạn đọc” [5; 77]. Những tác phẩm của Tolstoy đƣợc đọc và u thích ở khắp nơi trên
thế giới, trong đó có Việt Nam. Vì vậy, tìm hiểu nghiên cứu về Tolstoy và các tác
phẩm bất hủ của ông là một vấn đề thú vị.
Nhắc tới Lev Tolstoy, không thể không nhắc tới kiệt tác Chiến tranh và hịa
bình “tác phẩm thuộc về tương lai” [5; 32] có một khơng hai trên văn đàn thế giới.
Chiến tranh và hịa bình đã mang đến vinh quang cho nền văn học Nga và đã nâng
danh tiếng của Tolstoy vƣợt ra ngoài lãnh thổ nƣớc Nga, vƣơn ra tầm thế giới, chiếm
một vị trí lừng lẫy trong lịch sử văn học nhân loại từ xƣa đến nay.
Để thể hiện đƣợc tƣ tƣởng của mình, Tolstoy đã xây dựng hàng loạt các hình
tƣợng điển hình trong hồn cảnh điển hình. Trong một giai đoạn lịch sử đầy biến cố
trọng đại từ 1805 đến 1825, Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov là hai tính cách

1


điển hình cho tầng lớp quý tộc tiến bộ Nga khơng chịu bó mình trong đời sống thƣợng
lƣu, mà dũng cảm dấn thân vào con đƣờng đi tìm lẽ sống cao đẹp. Trải qua bao khó
khăn, gian khổ, đầy mất mác đau thƣơng, họ đã tìm thấy chân lí của cuộc đời khi hịa
mình vào biển cả nhân dân. Thơng qua việc tái hiện số phận và bƣớc đƣờng đời của

Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov mà lịch sử nƣớc Nga xa xƣa đƣợc tái hiện và
giải thích cụ thể và sinh động. Chính vì vậy, nghiên cứu về Hình tượng nhân vật
Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov trong tiểu thuyết Chiến tranh và hịa bình của
Lev Nikolayevich Tolstoy là nghiên cứu về một phƣơng diện quan trọng trong tiểu
thuyết Chiến tranh và hịa bình.
Hơn nữa, Chiến tranh và hịa bình của Lev Nikolayevich Tolstoy là một trong
những tác phẩm văn học nƣớc ngoài đặc sắc đƣợc giảng dạy trong nhà trƣờng phổ
thơng. Vì vậy, việc lựa chọn đề tài: Hình tượng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre
Bezukhov trong tiểu thuyết Chiến tranh và hịa bình của Lev Nikolayevich Tolstoy là
đối tƣợng nghiên cứu chúng tơi hi vọng sẽ có thêm kiến thức bổ ích cho việc học tập,
giảng dạy và nghiên cứu về Lev Nikolayevich Tolstoy nói riêng, văn học Nga thế kỉ
XIX nói chung.
Tolstoy và Chiến tranh và hịa bình trở thành bí mật thách đố năng lực khám
phá của nhiều nhà nghiên cứu văn học xƣa nay. Tiếp nối những cơng trình đi trƣớc,
nghiên cứu về Tolstoy và kiệt tác Chiến tranh và hịa bình ở khía cạnh hình tƣợng nhân
vật cũng là một vấn đề cần đƣợc quan tâm. Mặt khác, ở Việt Nam hiện nay chƣa có
cơng trình nào nghiên cứu một cách hệ thống mảng đề tài hình tƣợng nhân vật trong
tiểu thuyết Chiến tranh và hịa bình.
Xuất phát từ những lí do trên, chúng tơi quyết định lựa chọn đề tài: Hình tượng
nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov trong tiểu thuyết Chiến tranh và hịa
bình của Lev Nikolayevich Tolstoy.

2


2. Lịch sử vấn đề
2.1. Những cơng trình nghiên cứu về Tolstoy
Nhà văn tiến bộ ngƣời Nhật Nobori Xiomu từng nói rằng: “Tài năng Tolstoy là
nguồn lửa của tồn nhân loại” [5; 87]. Nguồn lửa ấy truyền những tia sáng cảm hứng,
khơi mạch ngầm sáng tạo cho biết bao thế hệ nhà văn khắp thế giới. Chính vì thế mà

dù đã hơn một thế kỉ trôi qua, nhƣng khao khát tìm hiểu về Tolstoy cùng với “cuốn
tiểu thuyết vĩ đại nhất trong số những cuốn tiểu thuyết đã viết” [5; 40] - Chiến tranh và
hịa bình của ơng ln là một ẩn số mà các nhà nghiên cứu, phê bình văn học đều
muốn giải mã.
Cuốn Lev Tolstoy của Sklovsky đƣợc Hoàng Oanh dịch thành 2 tập do nhà xuất
bản Văn hóa ấn hành năm 1978, Sklovsky đã sƣu tầm khá đầy đủ và chi tiết những hồi
kí, nhật kí, thƣ từ của chính nhà văn để làm sáng tỏ những bí ẩn về về Tolstoy và
những đứa con tinh thần của ơng trong đó có Chiến tranh và hịa bình. Để xây dựng
thành cơng hình tƣợng Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov, Sklovsky nhấn mạnh
những ý nghĩ manh nha viết về những ngƣời tháng Chạp trong trí óc của nhà văn thiên
tài: “Suốt đời Tolstoy suy nghĩ một điều là làm thế nào gắn bó những người tháng
Chạp vốn xa rời nhân dân với chính nhân dân. Ơng xây dựng những chủ đề về một
người cách mạng quý tộc hoặc một quý tộc đôn hậu đơn thuần, rơi vào môi trường
nông dân, họ chung sống và cuối cùng thỏa thuận, nhất trí với nhau” [22; 338].
Để xây dựng thành cơng Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov không thể
không nhắc tới tài năng nghệ thuật xây dựng hình tƣợng của Tolstoy. Nhà nghiên cứu,
phê bình nổi tiếng Chernyshevsky đã nêu lên phát hiện của mình về tài hoa độc đáo của
Tolstoy. Sở dĩ quá trình đi tìm lẽ sống của Andrei và Pierre ln tự nhiên và sinh động
là vì Tolstoy có khả năng “am hiểu những quy luật thầm kín của đời sống tâm lí” [14;
87] từ đó ơng “có một cơ sở vững chắc để nghiên cứu cuộc sống con người nói chung,
để nắm bắt được các tính cách và các lò xo của hành động” [14; 87].

3


Tolstoy cùng với Chiến tranh và hịa bình là thỏi nam châm vĩ đại có sức hút
mạnh mẽ đối với các nhà nghiên cứu, phê bình khắp nơi trên thế giới, trong đó có Việt
Nam.
Trong cuốn Lịch sử văn học Nga (Nhà xuất bản Giáo dục tái bản năm 2009), các
tác giả đã cung cấp cho độc giả một cái nhìn tồn diện về tác phẩm vĩ đại của nhà văn

vĩ đại: “Chiến tranh và hịa bình đã trở thành một “Iliat hiện đại”, một sáng tạo mới
mẻ duy nhất của thể loại tiểu thuyết anh hùng ca không chỉ đối với văn học Nga mà
còn cả văn học thế giới thế kỉ XIX, kể từ thời Homer cho đến nay” [2; 406].
Trong bộ giáo trình Lịch sử văn học Nga (nhà xuất bản Giáo dục ấn hành năm
1962) Hoàng Xuân Nhị đã giành một trong năm tập để viết về L.Tolstoy và
A.Chekhov. Trong hơn 180 trang viết về Tolstoy, tác giả giành tới 123 trang để tập
trung giới thiệu và phân tích Chiến tranh và hịa bình. Tác giả đã đƣa ra những nhận
định về hình tƣợng hai nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov: “Andrei là một
người có nghị lực kiên cường, bản chất chàng là tích cực, giàu tính sáng tạo… Giá trị
của chàng chính là ở bản lĩnh tốt đẹp, ở tinh thần dũng cảm của chàng, ở khát vọng
của chàng nhằm đạt tới chân lí qua những thử thách đau thương nhất, nhằm hoạt động
xã hội rộng lớn, ở tâm tư, thái độ căm ghét của chàng đối với xã hội thượng lưu, ở
thiện cảm của chàng với nhân dân và với những ai gần gũi nhân dân” [16; 110]. Nhận
xét về Pierre, Hoàng Xuân Nhị cho rằng: “Nổi bật ở chàng là sự tìm tịi khơng mệt mỏi
ý nghĩa về cuộc sống, về một cuộc sống sao cho đồng điệu với tinh thần danh dự và với
những đòi hỏi của tâm hồn chàng, sao đem lại lại được cho chàng sự thỏa mãn về đạo
đức” [16; 112].
Cuốn chuyên luận Thi pháp tiểu thuyết L. Tônxtôi (nhà xuất bản Giáo dục ấn
hành năm 2006) của Nguyễn Hải Hà mở ra hƣớng tiếp cận kiệt tác Chiến tranh và hịa
bình bằng con đƣờng thi pháp học. Trong chuyên luận này, Nguyễn Hải Hà đánh giá
rất cao Tolstoy khi xem ông là bậc thầy của nghệ thuật miêu tả q trình tâm lí, phép
biện chứng tâm hồn con ngƣời. Nguyễn Hải Hà còn chỉ rõ “Tolstoy bao giờ cũng nhìn

4


con người trong thế động, luôn thay đổi, biến chuyển… Đặc điểm nổi bật trong tài
năng tả người của Tolstoy là ông dõi theo sự trôi chảy của con người, nhìn thấy cái
gốc tốt đẹp trong nhiều người” [9; 111].
Cuốn L. Tônxtôi đỉnh cao hùng vĩ của văn học Nga (Nhà xuất bản Trẻ ấn hành

năm 2006) của Nguyễn Văn Kha nằm trong tủ sách Văn học trong nhà trường đƣợc
biên soạn nhằm bổ trợ, mở rộng kiến thức cho học sinh, đồng thời có thể làm tài liệu
tham khảo cho giáo viên và những ai quan tâm đến văn học. Bàn về hai hình tƣợng
Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov, Nguyễn Văn Kha trích dẫn “Tolstoy đặc biệt
tập trung miêu tả con đường đi tìm lẽ sống của tầng lớp thanh niên ưu tú qua hai nhân
vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov. Andrei và Pierre xuất thân từ tầng lớp q
tộc, khơng bằng lịng với hồn cảnh sống, ln ln băn khoăn tìm kiếm ý nghĩa cuộc
sống. Họ đã từ bỏ cuộc sống quý tộc, dấn thân vào thực tiễn đầy khó khăn gian khổ.
Nhờ nghị lực phi thường và động cơ đúng đắn, họ đã tìm được ý nghĩa cuộc sống:
hướng về nhân dân” [11; 22].
Nhà Tolstoy học nổi tiếng ở Việt Nam Nguyễn Trƣờng Lịch trong cuốn chuyên
luận Lev Tolstoy xuất bản năm 1986 của mình đã từng đƣa ra nhận xét rất chính xác về
phẩm chất của Andrei và Pierre Bezukhov thơng qua con đƣờng đi tìm lẽ sống của
họ:“Nhân vật của Tolstoy biết yêu thương đậm đà, đau khổ ngậm ngùi khi tìm tịi vật
lộn, khi ngờ vực sai lầm, khi thất vọng não nề nhưng cũng tràn đầy hoài bão, tin
tưởng, chờ đợi, ước mơ. Cũng trong một nhân vật mà khi vươn lên những khoảnh khắc
đẹp đẽ tuyệt vời, nhận thức được những hoạt động tinh thần cao thượng, tinh tế, nhưng
rồi có lúc dừng lại sa vào vựa thẳm của những tâm địa xấu xa, vị kỷ, thơ bỉ, thấp hèn,
có lúc rối rắm, bế tắc khơng tìm ra lối thốt. Tuy thế không bao giờ trùng lặp, mờ
nhạt” [12; 388].
2.2. Những bài viết về Tolstoy
Hồng Trung Thơng trong bài L.Tolstoy và chúng tôi đã từng ca ngợi“L.Tolstoy
là nhà văn của hôm qua, hôm nay và mãi mãi mai sau” [23; 152] Chiến tranh và hòa

5


bình – áng văn bất hủ của nhà văn thiên tài mang hơi thở của thời đại, không chỉ gần
gũi với nhân dân Nga mà còn“thân thuộc với hai ba thế hệ nối tiếp nhau chiến đấu để
giải phóng đất nước chúng ta” [23; 151]. Chính vì thế mà có rất nhiều bài viết khẳng

định và ca ngợi tài năng của Tolstoy ở Việt Nam.
Nhân dịp kỉ niệm 50 năm ngày lễ Tolstoy mất, Hồ Chủ tịch đã viết một bài đăng
trên văn học Liên Xô ngày 19 tháng 11 năm 1960. Trong bài viết của mình, Bác Hồ đã
tự nhận mình là “người học trị nhỏ của nhà văn Nga vĩ đại” bởi khơng những tác
phẩm của Tolstoy có nội dung sâu sắc mà cách viết của ơng cịn “rất giản dị, rõ ràng
và dễ hiểu” [15; 29]
Trên tạp chí Văn nghệ Nguyễn Tuân – ngƣời am hiểu khá sâu sắc văn học Nga,
sau khi đọc Chiến tranh và hịa bình của Tolstoy ơng khẳng định: “Đỉnh cao tuyệt đối
ở thiên nhiên đã có người vượt, nhưng đỉnh cao trong văn học như đỉnh văn của
Tolstoy về chiến tranh và hịa bình thì chưa ai vượt” [26; 31]. Nguyễn Tn cịn đƣa ra
những nhận định về hình tƣợng hai nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov
trong mối tƣơng quan với nhà văn vĩ đại: “Cả hai nhân vật Andrei và Pierre đều là
đích thân Tolstoy cả mà thơi. Andrei là hóa thân của tác giả cũng ngang hàng với
Pierre phân thân của Tolstoy. Con người Tolstoy có hai mặt: một mặt thiết thực và một
mặt lí tưởng. Andrei đại diện cho con người Tolstoy thiết thực cũng như Pierre đại
diện cho mặt lí tưởng ở Tolstoy. Ở những vị trí đối lập nhau, hai nhân vật chính ấy
cùng chống gậy lên đường mà đi tìm chân lí của sự sống” [26; 36].
Trong Lời giới thiệu tiểu thuyết Chiến tranh và hịa bình, Nguyễn Hải Hà đánh
giá: Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov là những ngƣời con ƣu tú của thời đại khao
khát “hướng đến những bầu trời cao rộng”. Tác giả nhận xét: “cái lớn lao của Pierre
và Andrei bắt đầu ngay ở chỗ họ nhận thức được cuộc sống tồi tệ của giới mình, tính
cách đối kháng của hồn cảnh xung quanh họ… Andrei và Pierre đều phải ra đi.
Nhưng họ ra đi không phải để xê dịch. Họ đi tìm lí tưởng sống… Vượt lên những vấp

6


ngã họ lại tiếp tục bước, họ hướng tới những bầu trời lí tưởng cao rộng, thiếu chúng
cuộc sống đối với họ sẽ trở thành vô nghĩa” [5; 45, 46, 49].
Trong bài viết Đại văn hào Nga L. Tônxtôi đăng trên tạp chí Nghiên cứu văn

học số 11 năm 1960, Nguyễn Hải Hà có đƣa ra những nhận xét về Andrei Bonkonsky
và Pierre Bezukhov – những hình tƣợng trung tâm của tiểu thuyết Chiến tranh và hịa
bình: “Đó là những thanh niên quý tộc tiến bộ đang khao khát đi tìm ý nghĩa và lí
tưởng của cuộc đời. Họ đối lập lại với bọn quý tộc cung đình trong xã hội thượng lưu
như cha con Kuraghin, mụ nữ quan Anna Pavlovna Sherera, bọn sĩ quan Berg, Boris…
là bọn tách mình ra khỏi vận mệnh chung của dân tộc, là bọn trong lúc tồn dân đang
anh dũng kháng chiến thì chỉ nghĩ đến chuyện tiền tài, chuyện lấy vợ giàu, chuyện
thăng quan tiến chức. Q trình tìm tịi gian khổ trong cuộc đời và trong sáng tác
khiến Tolstoy có thể chỉ đúng hướng đi tìm lí tưởng cho họ về với nhân dân” [4; 14].
Trong bài viết Chủ nghĩa anh hùng trong Chiến tranh và hịa bình, Trần Vĩnh
Phúc khẳng định: “Con đường tìm đến cuộc sống nhân dân, hịa mình vào cuộc đấu
tranh của nhân dân và tham gia những chiến cơng của nhân dân là con đường chủ yếu
hình thành nên chủ nghĩa anh hùng tự giác mà nhà văn Tosltoy đã mở ra đối với nhiều
nhân vật trung tâm trong văn học Nga và văn học toàn thế giới” [18; 64].
Nhà văn Nguyễn Minh Châu trong bài Trang sách trước đèn đã khẳng định sức
hút kì diệu của Chiến tranh và hịa bình và ảnh hƣởng của các hình tƣợng Andrei và
Pierre đối với những anh bộ đội cụ Hồ trong thời kì kháng chiến trƣờng kì của dân tộc
ta: “Có đồng chí đọc qn ăn qn ngủ… Thương binh thì đơng mà Chiến tranh và
hịa bình chỉ có một bộ. Đến nỗi đành phải tháo rời từng trang sách, người này đọc
chưa xong đã có dăm bảy người khác giục rối lên đòi đổi. Hầu như những người lính
giải phóng trẻ tuổi đã qn khuấy vết thương, chỉ còn mải bàn tán về chàng Andrei đẹp
trai, yêu nước và nghiêm nghị, hoặc nhân vật Bezukhov được đem ra bàn cãi rất
nhiều” [1; 148]. Hành trình đi tìm lẽ sống của Andrei và Pierre không chỉ là con đƣờng
lãnh ngộ cách mạng từ tự phát đến tự giác của riêng những ngƣời Nga mà còn là của

7


biết bao dân tộc khác, chính vì thế nên ở cuối bài viết của mình, Nguyễn Minh Châu
đƣa ra kết luận: “Hình như cái ơng già nhà văn Nga ấy – mà có khi người ta đã ví với

tạo hóa – đã đạt tới một mối giao hòa nào đấy đến mức độ bí ẩn với cái tâm hồn Nga
đã đi đến kiệt cùng những giá trị tinh thần đẹp đẽ của dân tộc mình cho nên đã bắt gặp
tâm hồn của những con người bình thường nhất của các dân tộc khác” [1; 149].
Trong bài viết Thi pháp tự sự và mối quan hệ giữa lịch sử với hư cấu trong tiểu
thuyết Lev Tolstoy của Nguyễn Trƣờng Lịch chỉ ra nét độc đáo trong việc xây dựng
hình tƣợng của Tolstoy là “số phận các nhân vật luôn luôn gắn bó mật thiết với bước
thăng trầm của cuộc sống chiến tranh và hịa bình. Tính cách, tâm lí nhân vật vận
động song song với môi trường lịch sử” [13; 71]. Đồng thời tác giả cũng hết lời ca
ngợi Tolstoy khi ông đã khám phá đƣợc những “tính cách đang chuyển động theo một
q trình phát triển logic, như chính bản thân cuộc sống hoạt động không ngừng” [13;
77].
Nhƣ vậy, những cơng trình nghiên cứu, những bài viết về Tolstoy của các nhà
nghiên cứu, phê bình trong và ngồi nƣớc có liên quan đến đề tài là những gợi ý tốt
giúp chúng tơi trong q trình xử lí đề tài này.
3. Mục đích, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích khi nghiên cứu đề tài này là chỉ ra đƣợc tầm khái quát sâu rộng của hình
tƣợng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov. Cụ thể là:
-

Làm rõ con đƣờng (hành trình) đi tìm lẽ sống của hai nhân vật, buổi thiếu thời

của những chiến sĩ tháng Chạp, những ngƣời làm nên cuộc khởi nghĩa tháng Chạp
(1825) thức tỉnh cuộc đấu tranh chống chế độ nông nô chuyên chế đầu thế kỷ XIX.
-

Làm nổi bật phẩm chất cao đẹp của hai nhân vật, những phẩm chất tinh thần

thấm đƣợm chất nhân văn, có sức căng thẩm mỹ làm cho hình tƣợng tỏa sáng, hấp dẫn
nhiều thế hệ độc giả ở Nga và ở Việt Nam.

8


-

Chỉ ra những điểm thành công trong nghệ thuật xây dựng nhân vật để thấy đƣợc

đóng góp của L.Tolstoy trong việc xây dựng hình tƣợng nhân vật.
3.2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Trong khn khổ một khóa luận tốt nghiệp, đối tƣợng nghiên cứu chủ yếu của
chúng tôi là: Hình tượng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov trong tiểu
thuyết Chiến tranh và hịa bình của Lev Nikolayevich Tolstoy.
Phạm vi vấn đề nghiên cứu của chúng tôi là: Bộ tiểu thuyết Chiến tranh và hịa
bình (gồm 3 tập) do Cao Xuân Hạo, Nhữ Thành, Hoàng Thiếu Sơn, Trƣờng Xuyên
dịch ra tiếng Việt do nhà xuất bản Văn hóa thơng tin ấn hành năm 2010
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này, chúng tôi đã sử dụng kết hợp những phƣơng pháp nghiên
cứu sau:
-

Phƣơng pháp lịch sử xã hội: giúp cho vấn đề cơ sở xã hội, lịch sử của việc xây
dựng hình tƣợng nhân vật đƣợc rõ ràng và chính xác hơn.

-

Lí thuyết thi pháp học đƣợc vận dụng vào việc phân tích hình tƣợng nhân vật.

-

Các thao tác phân tích, so sánh, tổng hợp đƣợc vận dụng khi triển khai vấn đề

5. Cấu trúc của khóa luận tốt nghiệp
Khóa luận ngồi phần Mở đầu và Kết luận, nội dung gồm 03 chƣơng:
Chƣơng 1: Tiền đề xã hội – lịch sử và quá trình xây dựng hình tƣợng nhân vật
Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov
Trong chƣơng này, chúng tơi sẽ trình bày một vài nét về cuộc khởi nghĩa Tháng
Chạp và ý nghĩa của nó trong đời sống xã hội, văn học Nga những năm đầu thế kỉ XIX.
Sau đó, chúng tơi sẽ giới thiệu sơ lƣợc về ý đồ xây dựng hình tƣợng nhân vật Andrei
Bolkonsky và Pierre Bezukhov. Ngồi ra, chúng tơi cịn trình bày một vài nét về q
trình viết Chiến tranh và hịa bình và quá trình xây dựng hình tƣợng nhân vật Andrei
Bolkonsky và Pierre Bezukhov.

9


Chƣơng 2: Những phẩm chất tốt đẹp của hai nhân vật Andrei Bolkonsky
và Pierre Bezukhov trên hành trình đi tìm lẽ sống
Trong chƣơng này, chúng tơi sẽ trình bày cách hiểu khái niệm “hình tƣợng” và
“hình tƣợng nhân vật”. Sau đó, chúng tơi sẽ trình bày những phẩm chất tốt đẹp của
Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov trên hành trình đi tìm lẽ sống.
Chƣơng 3: Một số thủ pháp nghệ thuật xây dựng hình tƣợng nhân vật Andrei
Bolkonsky và Pierre Bezukhov
Trong chƣơng này, chúng tơi sẽ trình bày một vài thủ pháp nghệ thuật mà
Tolstoy vận dụng trong việc xây dựng hình tƣợng hai nhân vật Andrei Bolkonsky và
Pierre Bezukhov nhƣ: nghệ thuật miêu tả ngoại hình, nghệ thuật miêu tả hành động,
nghệ thuật miêu tả thiên nhiên, thủ pháp độc thoại nội tâm, nghệ thuật tổ chức đối
thoại.

10

Chƣơng 1
TIỀN ĐỀ XÃ HỘI – LỊCH SỬ VÀ QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG HÌNH TƢỢNG
NHÂN VẬT ANDREI BOLKONSKY VÀ PIERRE BEZUKHOV
Năm 1857, trong chuyến đi du lịch vòng quanh châu Âu, khi đến nƣớc Đức,
Tolstoy bắt gặp một thành viên của cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp có tên là Pierre cùng
với vợ là Natalia đi ra nƣớc ngoài nghỉ dƣỡng sau thời gian dài ông ta bị đi đày ở
Siberia (1826 – 1856).
Mặc dù thời điểm nhà văn gặp ngƣời chiến sĩ Tháng Chạp này thì cuộc khởi
nghĩa Tháng Chạp đã trôi qua hơn 30 năm nhƣng quá khứ oanh liệt của những ngƣời
đã dũng cảm đứng lên làm cuộc khởi nghĩa này vẫn rất hấp dẫn những ngƣời cầm bút
nhƣ Tolstoy. Tháng 3 năm 1861, Tolstoy bắt tay vào viết truyện Những người Tháng
Chạp – nét cọ phác thảo đầu tiên trên bức tranh hoàn mĩ Chiến tranh và hịa bình.
Trong lá thƣ gửi cho nhà văn Gersen, Tolstoy kể lại rằng: “Bốn tháng trước đây
tôi đã khởi sự viết cuốn tiểu thuyết, trong đó nhân vật chính phải là một người Tháng
Chạp trở về… Người Tháng Chạp của tơi phải là một người nhiệt tình, theo thuyết thần
bí, tín đồ Cơ đốc, trở về nước Nga năm 56 cùng với vợ, con trai và con gái và đo nước
Nga mới bằng cái nhìn nghiêm khắc và hơi lí tưởng của mình” [22; 338]. Nhƣ vậy, có
thể thấy rằng, những người Tháng Chạp – những ngƣời con ƣu tú của dân tộc Nga
những năm đầu thế kỷ XIX chính là mẫu hình lí tƣởng để Tolstoy xây dựng hình tƣợng
nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov trong Chiến tranh và hịa bình.
Vì vậy để làm rõ tiền đề xã hội – lịch sử và quá trình xây dựng hình tƣợng nhân
vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov trong Chiến tranh và hịa bình cần điểm lại
đơi nét về cuộc khởi nghĩa tháng Chạp và ý nghĩa lịch sử của nó đối với đời sống xã
hội, văn học Nga những năm đầu thế kỷ XIX.

11

1.1. Cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp và ý nghĩa của nó trong đời sống xã hội, văn
học Nga những năm đầu thế kỉ XIX
Cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp là một trong những sự kiện chính trị xã hội quan
trọng nhất thế kỉ XIX, nó có ý nghĩa vơ cùng to lớn và tầm ảnh hƣởng sâu rộng đối với
đời sống xã hội Nga. Gắn với sự kiện đó là những con ngƣời đã làm nên lịch sử một
thời sôi động của dân tộc Nga – những người Tháng Chạp. Chân dung của những
người Tháng Chạp đã truyền cho Tolstoy nguồn cảm hứng để ông xây dựng thành
công những nhân vật trung tâm trong kiệt tác Chiến tranh và hịa bình. Do vậy, khóa
luận dành một vài trang để mơ tả sự kiện này, làm tiền đề xã hội, lịch sử phục vụ cho
việc tìm hiểu hình tƣợng nhân vật Andrei Bolkonsky và Pierre Bezukhov trong Chiến
tranh và hịa bình.
1.1.1. Ngun nhân xảy ra cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp
Cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp đƣợc phôi thai từ cuộc chiến tranh vệ quốc chống
60 vạn quân xâm lƣợc Pháp năm 1812. Nỗi nhục mất nƣớc và lòng căm thù giặc sâu
sắc đã đánh thức tinh thần cách mạng, ý thức dân tộc tiềm tàng trong mỗi con ngƣời
Nga bừng tỉnh, tạo nên sức mạnh vô địch đánh tan đạo quân bách chiến bách thắng của
Napoléon. Sau khi giành đƣợc thắng lợi vẻ vang, nhân dân Nga vơ cùng tự hào vì họ ý
thức đƣợc rằng chính họ là những ngƣời anh hùng đã viết nên những trang sử vàng cho
dân tộc.
Hịa bình lặp lại, những ngƣời lính trận hăm hở trở về với công việc trƣớc chiến
tranh. Nhƣng những ngƣời làm nên chiến thắng vĩ đại ngày nào vẫn phải tiếp tục kiếp
sống nơ lệ, bị bóc lột dã man. Chế độ nông nô chuyên chế lạc hậu, lỗi thời mà
Alecxandr I cố gắng duy trì và củng cố đã đẩy nƣớc Nga rơi vào khủng hoảng, bởi nó
cản trở nặng nề q trình tƣ bản hóa, hậu quả là năng suất lao động của Nga thuộc vào
loại thấp kém nhất châu Âu. Kinh tế Nga ngày càng sa sút nên mức sống của nhân dân
không những không đƣợc cải thiện, nâng cao mà ngƣợc lại còn bị hạ thấp, xuống cấp
trầm trọng, nhân dân đói khổ lầm than.

12

Đời sống của nhân dân Nga sau chiến tranh chìm trong bầu khơng khí ngột ngạt
của chính quyền phản động với những chính sách cai trị khắc nghiệt, tàng bạo của Nga
hồng. Bất bình vì bị bóp nghẹt tự do, bị tƣớc đoạt quyền lợi, bị đè nén, áp bức đến
cùng cực, nhân dân Nga phản kháng bằng cách đứng lên đấu tranh địi quyền tự do,
bình đẳng. Theo thống kê, có tới 280 [2; 10] cuộc nổi dậy lớn nhỏ của nông nô nổ ra ở
khắp nơi trên đất nƣớc.
Cao trào yêu nƣớc năm 1812 và làn sóng đấu tranh của quần chúng ngày một
dâng cao đã tác động mạnh mẽ đến một số ngƣời quý tộc có tƣ tƣởng tiến bộ. Là những
ngƣời sống có lí tƣởng, trách nhiệm, những ngƣời quý tộc này khát khao mang ánh
sáng bình đẳng xua màn đêm bất cơng, mang hạnh phúc tự do xóa đau thƣơng nơ lệ,
giải phóng nhân dân khỏi cảnh khốn cùng. Họ ý thức đƣợc rằng những khát vọng cao
thƣợng đó chỉ trở thành hiện thực khi chế độ nơng nơ khơng cịn tồn tại. Do đó, họ đã
liên kết lại với nhau thành lập những tổ chức cách mạng bí mật chuẩn bị cho một cuộc
đảo chính quân sự với mục đích bãi bỏ chế độ nông nô chuyên chế sẽ xảy ra trong
tƣơng lai.
1.1.2. Diễn biến và kết quả của cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp
Tháng 11 năm 1825, chính quyền quân chủ chuyên chế Nga trở nên hỗn loạn
khi Sa hoàng Aleksandr Đệ nhất đột qua đời. Chớp lấy thời cơ ngàn năm có một này,
những nhà lãnh đạo của các tổ chức cách mạng bí mật nhanh chóng lên kế hoạch tiến
hành cuộc đảo chính quân sự. Sau khi thảo luận kĩ càng, họ nhất trí sẽ khởi nghĩa vào
ngày 14 tháng Chạp năm 1825 – ngày lễ đăng quang của Nikolai I, thời điểm chính phủ
đƣơng thời ít đề phịng nhất.
Sáng ngày 14 tháng Chạp năm 1825, hơn 3000 lính hải lục đội ngũ chỉnh tề, vũ
trang đầy đủ, hùng dũng tiến vào quảng trƣờng Senate, Saint – Petersburg. Tại đây, họ
dàn quân thành thế trận chiến đấu hình vng, sau đó họ đồng thanh hô to khẩu hiệu:
“Từ chối tuyên thệ! Phản đối tuyên thệ! Yêu cầu hiến pháp! Yêu cầu dân chủ!” [28].
Tiếng hô chất chứa niềm căm hờn, phẫn nộ của nghĩa binh vang vọng khắp đất trời,

13

làm Nikolai I vô cùng hoang mang, khiếp sợ, hắn lập tức lệnh cho kỵ binh giải tán
nghĩa binh. Đội kỵ binh tinh nhuệ của Nga hồng nhanh chóng đƣợc điều động đến
quảng trƣờng cứu giá, chúng triển khai nhiều đợt tấn công vào nghĩa binh nhƣng họ
chống trả rất quyết liệt. Với khí thế hiên ngang, hùng dũng khơng ngại hi sinh, nghĩa
binh đã đẩy lùi nhiều đợt xung phong của kỵ binh, qn đội Sa hồng thƣơng vong
khơng ít.
Trƣớc tình hình đó, Nikolai I quyết định sử dụng thủ đoạn dụ hàng, tên tổng
giám mục Petersburg bƣớc ra quảng trƣờng thuyết giáo trƣớc nghĩa binh: “Hỡi anh em
binh lính! Hành động của các người là phản loạn! Phản loạn thì phải bị chém đầu. Sa
hồng bệ hạ Nikolai là người nhân từ, người tha thứ cho các ngươi, các ngươi giải tán
ngay. Mau giải tán ngay” [28]. Điệu bộ hách dịch và những lời diễn thuyết trơ trẽn của
hắn khiến nghĩa binh càng thêm giận dữ, một nghĩa binh lao tới đánh hắn tới tấp nhƣ
mƣa khiến hắn đau đớn quay ngƣời chuồn thẳng. Những ngƣời khởi nghĩa phấn khởi
hô to khẩu hiệu “Dân chủ muôn năm” [28].
Quần chúng nhân dân ở Petersburg bị thu hút bởi mục đích chân chính của cuộc
khởi nghĩa: giải phóng nơng nơ, thực hiện dân chủ, nên rất đồng tình ủng hộ. Chính vì
vậy, đến trƣa cùng ngày, đơng đảo nhân dân chủ yếu là nông nô và những ngƣời lao
động nghèo ở Petersburg ào ào đổ tới quảng trƣờng Senate, hòa vào dòng ngƣời khởi
nghĩa đẩy quân số những ngƣời tham gia khởi nghĩa mỗi lúc một tăng cao. Nhƣng vì
“những ngƣời lãnh đạo thiếu kiên quyết, binh sĩ nổi dậy do dự” [3; 44] không dám tận
dụng ƣu thế chuyển sang hành động tích cực, lập tức thủ tiêu chính quyền, nên Nikolai
I đã kịp đƣa quân lính trung thành với chế độ chuyên quyền tới bao vây quảng trƣờng,
thế trận hoàn toàn thay đổi. Để tiêu diệt tận gốc những ngƣời khởi nghĩa, Nikolai I ban
lệnh dùng đạn ghém bắn vào các đơn vị binh biến. Sức mạnh hủy diệt của pháo đạn đã
nhấn chìm quảng trƣờng Senate trong bể máu nghĩa binh, những ngƣời may mắn sống
sót cũng bị thƣơng nặng, khơng cịn cách nào khác, họ buộc phải rút khỏi quảng
trƣờng.

14


Để đề phịng một cuộc chính biến khác có thể xảy ra, Nikolai I sai quân lùng sục
khắp thành phố tìm bắt nghĩa binh, rất nhiều lãnh tụ khởi nghĩa bị bắt trong q trình
lục sốt quy mơ lớn ấy. Kết quả là: Năm nhà lãnh đạo của cuộc khởi nghĩa bị kết án tử
hình và xử giảo trong pháo đài Petropavlovsky, hơn 100 ngƣời khác bị đày tới miền
Đông Siberia hoặc đƣa vào làm lính tham gia cuộc chiến tranh chống các dân tộc vùng
núi Kavkaz [3; 44]. Cuộc khởi nghĩa nhanh chóng thất bại.
1.1.3. Ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp
Cuộc khởi nghĩa ngày 14 tháng Chạp năm 1825 là “phong trào cách mạng đầu
tiên chống lại chế độ chun chế của Nga hồng” [27], chính vì vậy tuy thất bại nhƣng
nó lại có ý nghĩa vơ cùng to lớn đối với và tầm ảnh hƣởng sâu rộng đối với lịch sử xã
hội, văn học Nga đầu thế kỉ XIX. Những ngƣời con ƣu tú nhất của tầng lớp quý tộc tiến
bộ tham gia khởi nghĩa đã đi vào những trang vàng lịch sử dân tộc Nga, hậu thế ghi
danh họ là Những người Tháng Chạp, bởi họ đã góp sức mình vào việc “thức tỉnh
nhân dân” (Lenin) [2; 13]. Sự nghiệp đấu tranh vì mục đích cao đẹp và tinh thần kiên
trung, bất khuất, sẵn sàng xả thân vì chính nghĩa của Những người Tháng Chạp đã cổ
vũ cho cao trào đấu tranh của quần chúng nhân dân. Hàng loạt các cuộc khởi nghĩa của
nông dân nổ ra liên tục trên khắp nƣớc Nga mặc cho sự đàn áp ngày càng khốc liệt của
Nikolai Đệ nhất sau khi lên ngơi.
Bên cạnh góp sức vào việc “thức tỉnh nhân dân” [2; 13] (Lenin), những người
Tháng Chạp còn “đánh thức cả một thế hệ” [3; 45] (Gersen) những ngƣời tri thức
đang loay hoay tìm ra con đƣờng đƣa nƣớc Nga thoát khỏi “Thế kỉ tàn bạo” (Puskin)
dƣới thời kì thống trị của Nikolai I – một trong “những thời kì đen tối nhất trong lịch
sử nước Nga”. Những ngƣời trí thức thế hệ sau nhận ra nguyên nhân sâu xa dẫn đến
khởi nghĩa thất bại là do mặt hạn chế trong tƣ tƣởng của những người Tháng Chạp, họ
chƣa ý thức đƣợc sức mạnh tiềm tàng của nhân dân, họ “xa rời nhân dân quá đổi” [2;
10] (Lenin). Rút ra bài học về sự cách biệt tai hại giữa giới quý tộc và nhân dân, những
ngƣời tri thức thế hệ sau cố gắng thu hẹp khoảng cách với nhân dân bằng cách trở về

15


những vùng nông thôn để tiếp xúc và sống gần gũi với nhân dân. Hịa mình vào nhân
dân, những ngƣời tri thức hiểu đƣợc nỗi cơ cực và nguyện vọng của nhân dân, họ tự
đặt cho mình sứ mệnh giải phóng nhân dân khỏi ách thống trị của tên bạo chúa. Những
ngƣời tri thức này hiểu rằng muốn thực hiện cách mạng thắng lợi thì phải dựa vào nhân
dân mà chiến đấu, do vậy, họ tuyên truyền, vận động nhân dân khởi nghĩa đấu tranh vũ
trang chống chính quyền.
Phong trào đấu tranh bền bỉ, quật cƣờng của quần chúng nhân dân và những
ngƣời tri thức tiến bộ đã gặt hái thành cơng ở thời điểm năm 1861, Nga hồng buộc
phải bãi bỏ chế độ nông nô kiềm hãm nhân dân bấy lâu nay, khoảng 10 triệu nông nô
trở thành ngƣời tự do, một số quy định quản lí xã hội mang tính chuyên chế đƣợc điều
chỉnh phù hợp hơn với nhu cầu và nguyện vọng của nhân dân.
Tiếng vang của cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp không chỉ thức tỉnh, cổ vũ hàng
triệu trái tim ngƣời Nga dũng cảm đứng lên khởi nghĩa mà dƣ âm của tinh thần Tháng
Chạp còn lan xa, thâm nhập vào tâm hồn các nhà văn, nhà thơ tiến bộ đang mải mê
chìm đắm trong giấc mơ lãng mạn, đƣa họ về với thực tại. Nhà văn – nhà tƣ tƣởng Nga
Gercen đã viết: “Trong một xã hội bị tước mất tự do xã hội, văn học là diễn đàn duy
nhất, từ trên đỉnh cao đó, người ta nghe rõ tiếng kêu đòi quyền sống, tiếng gào thét của
lương tri mình”. Ý nghĩa lớn lao đối với đời sống con ngƣời và xã hội Nga của trào lƣu
văn học hiện thực Nga thế kỷ XIX có nguồn ảnh hƣởng từ vai trò tiên phong chống chế
độ nông nô chuyên chế của những chiến sĩ Tháng Chạp, từ phong trào Tháng Chạp.
Nhắc đến ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp không thể không nhắc đến
tầm ảnh hƣởng sâu rộng của nó trong văn học, bởi đối với những người Tháng Chạp
hoạt động chính trị ln song hành với hoạt động văn học, họ xem văn học là công cụ
hữu hiệu để tuyên truyền những tƣ tƣởng chính trị, phục vụ cho sự nghiệp đấu tranh
giải phóng nhân dân thốt khỏi ách nơng nơ chun chế. Những nhà thơ – chiến sĩ
Tháng Chạp xác định văn học nghệ thuật cũng là một mặt trận, cần chiến đấu cho tính

nhân dân trong văn học, cần đấu tranh để xây dựng nền văn học dân tộc, yêu nƣớc và

16


cách mạng. Sáng tác của họ tạo thành một khuynh hƣớng, một trào lƣu trong văn học
Nga: thơ ca công dân, thơ ca Tháng Chạp. Những nhà thơ – chiến sĩ Tháng Chạp chân
chính nhƣ: Ryleev, Kyukhelbeker, Bestuzhev, Odoevsky, Glinka, Katenin, Raevsky...
vẫn sống mãi trong tâm khảm của nhân dân Nga qua những vầng thơ thấm đẫm tinh
thần Tháng Chạp cao đẹp mà họ viết, Kyukhelbeker tin rằng:
“Người ta sẽ quên những lầm lạc của con người
Nhưng sẽ nhớ mãi giọng tinh khôi của người ca sĩ
Trái tim những cô gái, chàng trai không cùng thế kỉ
Sẽ đáp lại lời chàng trong tương lai”
(Gửi mẹ tôi, 1832) [20; 198]
Ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp đối với văn học Nga sẽ không trọn
vẹn nếu không đề cập đến tác động sâu sắc của tinh thần Tháng Chạp đến sự chuyển
biến về thế giới quan của nhiều nhà văn, nhà thơ Nga, trong đó có cả “Mặt trời thi ca
Nga” – Pushkin vĩ đại.
Tinh thần Tháng Chạp vẫn vẹn nguyên trong Pushkin dẫu cho con thuyền cách
mạng căng buồm lộng gió thuở nào nay đã bị đắm chìm trong giơng bão, ngƣời lái
thuyền và thủy thủ đều hi sinh, chỉ cịn đơn độc mỗi nhà thơ nhƣng ơng vẫn nguyện là
“người ca nhân huyền bí” [21; 87] cất tiếng ca “những khúc hát xưa kia” [21; 87].
Những “khúc hát ngày xưa” chính là những những bài thơ chính trị trong thời kì đầu
vận động cách mạng. Ngƣời ca nhân sẽ cất tiếng ca hạnh phúc khi ca ngợi tự do, ca
ngợi những ngƣời nghĩa sĩ hi sinh vì chính nghĩa, sẽ cất tiếng ca cảm thƣơng trƣớc
thảm cảnh của nông nô, nhƣng sẽ là tiếng ca căm hờn, thù ghét khi đả kích chính quyền
chuyên chế. Tiếng ca của thi nhân vang vọng vào tâm hồn nhân dân, thức tỉnh họ khởi
dậy đấu tranh xóa bỏ chế độ nơng nơ chuyên chế.
Khởi nghĩa Tháng Chạp thất bại, những người Tháng Chạp bị đày biệt xứ ở

mảnh đất Siberia hẻo lánh, bất chấp sự nguy hiểm của bản thân, Pushkin sáng tác và
gửi đến Siberia hai bài thơ: Gửi Pusin và Gửi tới Siberia động viên tinh thần những

17