hình tượng nhân vật nho sinh và hình tượng nhân vật phụ nữ trong “liêu trai chí dị” của bồ tùng linh

NGUY N TH THU GIANGỄ Ị
L P H4C2Ớ Đ
LU N V N T T NGHI P I H C S PH MẬ Ă Ố Ệ ĐẠ Ọ Ư Ạ
NGÀNH NG V NỮ Ă

HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT NHO SINH
VÀ HÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT PHỤ NỮ
TRONG “LIÊU TRAI CHÍ DỊ”
CỦA BỒ TÙNG LINH
Gi ng viên h ng d nả ướ ẫ
Ths. Phùng Hoài Ng cọ
LONG XUYÊN, 05/2007


M UỞ ĐẦ
*****
1. 1. LÍ DO CH N TÀIỌ ĐỀ

Nh c n “Liêu trai chí d ” c a B Tùng Linh là nh c t i m t tác ph m c s c c a ắ đế ị ủ ồ ắ ớ ộ ẩ đặ ắ ủ
v n h c Trung Qu c nói chung, m t trong tám b ti u thuy t c i n hay nh t Trung ă ọ ố ộ ộ ể ế ổ để ấ
Qu c nói riêng. Ðây là m t trong nh ng tác ph m xu t s c c a v n h c Trung Hoa ố ộ ữ ẩ ấ ắ ủ ă ọ
v i nh ng câu chuy n h h th c th c bi u tr ng cho m t th gi i ph ng Ðông ớ ữ ệ ư ư ự ự ể ư ộ ế ớ ươ
th i trung i, con ng i không có s ng n cách tuy t i gi a cõi s ng và cõi ch t.ờ đạ ườ ự ă ệ đố ữ ố ế
B ng s say mê l m l t, ghi chép tích l y t nh ng c t truy n dân gian, s th ng ằ ự ượ ặ ũ ừ ữ ố ệ ự ă
hoa trong c m xúc, ngòi bút sáng t o tài hoa c a ông ã vi t nên “Liêu trai chí d ”. ả ạ ủ đ ế ị
Chính nh tác ph m này ã a B Tùng Linh lên hàng m t nhà v n ki t xu t c a ờ ẩ đ đư ồ ộ ă ệ ấ ủ
th i Thu n Tr – Khang Hy và c ng là m t trong nh ng cây bút o n thiên ti u ờ ậ ị ũ ộ ữ đ ả ể
thuy t hàng u c a v n h c Trung Hoa c i n.ế đầ ủ ă ọ ổ để
ã h n ba th k trôi qua t khi Liêu Trai Chí D c a B Tùng Linh xu t hi n. Qua Đ ơ ế ỉ ừ ị ủ ồ ấ ệ
bao th ng tr m c a cu c s ng, th i gian, b o n thiên ti u thuy t c a ông v n còn ă ầ ủ ộ ố ờ ộ đ ả ể ế ủ ẫ
mãi giá tr và s c s ng tr ng t n c a nó, mãi là ni m say mê, ham thích k thú i ị ứ ố ườ ồ ủ ề ỳ đố

v i c gi m i th i i.ớ độ ả ọ ờ đạ
B Liêu Trai c ông vi t t n m 31 tu i (N m Khang Hy th 9) n n m 68 tu i ộ đượ ế ừ ă ổ ă ứ đế ă ổ
(n m 1707) m i hoàn thành. Cu n sách, do ó mang giá tr g n c i m t conă ớ ố đ ị ầ ả đờ ộ
ng i tài hoa, b t c chí. T t ng, tình c m ó quanh n m su t tháng day d t, ườ ấ đắ ư ưở ả đ ă ố ứ
thôi thúc ông c n c vào nh ng i u tai nghe m t th y cùng nh ng chiêm nghi m ă ứ ữ đ ề ắ ấ ữ ệ
v con ng i, cu c s ng ng th i, thúc gi c ông tìm ni m vui trong s u t m và ề ườ ộ ố đươ ờ ụ ề ư ầ
sáng tác v n ch ng.ă ươ
c “Liêu trai chí d ”, m t b o n thiên ti u thuy t mang phong cách dân gian v i Đọ ị ộ ộ đ ả ể ế ớ
s h p d n, bi n hoá kì o, chúng ta nh n th y r ng bên c nh tính truy n kì ã làm ự ấ ẫ ế ả ậ ấ ằ ạ ề đ
nên s h p d n riêng bi t y cho Liêu trai thì m t ph ng di n khác c ng góp ph n ự ấ ẫ ệ ấ ộ ươ ệ ũ ầ
không nh làm nên nét c s c c a tác ph m này ó chính là ngh thu t xây d ng ỏ đặ ắ ủ ẩ đ ệ ậ ự
nhân v t.ậ
Th gi i nhân v t trong Liêu traiế ớ ậ vô cùng phong phú và a d ng. Trong cái th gi i đ ạ ế ớ
ông úc y r y h li, ch n tinh, o s , nh ng con ng i phàm tr n, , nh ng anh đ đ đầ ẫ ồ ồ đạ ĩ ữ ườ ầ ữ
chàng nho sinh nho s , nh ng nàng tiên n con nhà tr i . . . y, chúng ta ch t nh n ĩ ữ ữ ờ ấ ợ ậ
ra r ng, nh ng anh chàng nho sinh c a Liêu trai sao mà “l ” quá! Nh ng a con ằ ữ ủ ạ ữ đứ
c a “c a Kh ng sân Trình” trong Liêu trai, a ph n h không xu t hi n trong t th ủ ử ổ đ ầ ọ ấ ệ ư ế
c a nh ng con m t sách, n i phòng v n thanh t ch ôn luy n èn sách dùi mài ủ ữ ọ ơ ă ị để ệ đ
kinh s , mà ây,ử ở đ công danh i v i h ã gi m i s c h p d n, h m i mê ch y đố ớ ọ đ ả đ ứ ấ ẫ ọ ả ạ
theo nh ng bóng h ng xinh p, nh ng cô nàng h li, ch n tinh, nh ng h n ma, ữ ồ đẹ ữ ồ ồ ữ ồ
nh ng cô ti u th , nh ng nàng tiênữ ể ư ữ n . . .Và bên c nh nh ng anh chàng nho sinh ữ ạ ữ
“ c bi t” y, nh ng nhân v t ph n trong Liêu trai c ng mang m t s c s ng m i, đặ ệ ấ ữ ậ ụ ữ ũ ộ ứ ố ớ
c kh c ho v i m t bút pháp sáng t o, góp ph n cùng v i hình t ng nho sinh, đượ ắ ạ ớ ộ ạ ầ ớ ượ
làm nên nh ng giá tr c áo và m i m cho b “Liêu trai chí d ” .ữ ị độ đ ớ ẻ ộ ị
T nh ng i u nêu trên, chúng tôi c m nh n r ng tìm hi u hình t ng nhân v t nhoừ ữ đề ả ậ ằ ể ượ ậ
sinh và hình t ng nhân v t ph n trong Liêu traiượ ậ ụ ữ là m t v n r t thú v .ộ ấ đề ấ ị
Chúng tôi mu n i sâu khám phá có nh ng hi u bi t úng n v các giá tr c ố đ để ữ ể ế đ đắ ề ị độ
áo c a Liêu trai m t cách toàn di n, c ng nh kh ng nh c tài n ng c a nhà đ ủ ộ ệ ũ ư ẳ đị đượ ă ủ
v n B Tùng Linh. Hy v ng r ng tài này s giúp cho b n c có th ti p c n tác ă ồ ọ ằ đề ẽ ạ đọ ể ế ậ
ph mẩ m t cách d dàng h n và tr n v n h n.ộ ễ ơ ọ ẹ ơ

1. 2. M c ích nghiên c uụ đ ứ

Nghiên c u tài “Hình t ng nhân v t nho sinh và hình t ng nhân v t ph n ứ đề ượ ậ ượ ậ ụ ữ
trong “Liêu trai chí d ” c a B Tùng Linh” chúng tôi h ng vào nh ng m c tiêu sau:ị ủ ồ ướ ữ ụ
- Nghiên c u ngh thu t xây d ng nhân v t c a B Tùng Linhứ ệ ậ ự ậ ủ ồ trong vi c xây d ng ệ ự
hình t ng nhân v tượ ậ nho sinh và ph n .ụ ữ
- Khám phá c tài n ng v n ch ng c a B Tùng Linh trong vi c xây d ng hình đượ ă ă ươ ủ ồ ệ ự
t ngượ nhân v t nho sinh và ph n th y c nét sáng t o trong v n ch ng ậ ụ ữ để ấ đượ ạ ă ươ
c a ông.ủ
- Ph c v cho vi c h c t p, nghiên c u v n h c Trung Qu c trong nhà tr ng.ụ ụ ệ ọ ậ ứ ă ọ ố ườ

3. L ch s v n ị ử ấ đề

3.1 Nh ng nghiên c u n c ngoàiữ ứ ở ướ
Các nhà nghiên c u Trung Qu c và Liên Xô ph n l n ng d i góc xã h i h c ứ ố ầ ớ đứ ướ độ ộ ọ
và giai c p lu n ánh giá v n i dung và ngh thu t c a Liêu Trai. T quan i m ấ ậ đểđ ề ộ ệ ậ ủ ừ đ ể
xu t phát ó, h ch ra t t ng ti n b c ng nh h n ch c a nhà v n h B . H ấ đ ọ ỉ ư ưở ế ộ ũ ư ạ ế ủ ă ọ ồ ọ
phân chia tác ph m thành nhi u lo i ch khác nhau : lo i chuy n làng nho, ẩ ề ạ ủ đề ạ ệ
nh ng truy n v ch tr n và kích ch chính tr en t i, tham quan ô l i, truy n ữ ệ ạ ầ đả ế độ ị đ ố ạ ệ
xoay quanh tài tình yêu và hôn nhânđề . . .Có nhóm nghiên c u Liêu trai d i góc ứ ướ
di n ti n c a th lo i ch ra s sáng t o c áo c a B Tùng Linh ( Tôn Cúc độ ễ ế ủ ể ạ để ỉ ự ạ độ đ ủ ồ
Viên, L T n, Ch ng B i Hoàn). Trong các bài vi t, h ch ra s sáng t o c t ỗ ấ ươ ồ ế ọ ỉ ự ạ ố
truy n dân gian và truy n chí quái truy n kì c a B Tùng Linh (ệ ệ ề ủ ồ L T n, Ch ng ỗ ấ ươ
B i Hoàn, Giáo trình l ch s v n h c Trung Qu c t p 2, M. Uxtin). Có ng i l i tìm ồ ị ử ă ọ ố ậ ườ ạ
hi u Liêu trai b ng cách phân chia thành nh ng c p ph m trù i l p trong vi c so ể ằ ữ ặ ạ đố ậ ệ
sánh Liêu trai v i các tác ph m khác nh m c p n ti ng nói a ngh a và s c ớ ẩ ằ đề ậ đế ế đ ĩ ứ
bi u hi n ngh thu t phong phú c a Liêu trai ( Phùng Tr n Loan). Có ng i l i ể ệ ệ ậ ủ ấ ườ ạ
nghiên c u riêng v hình t ng nhân v t khía c nh ngu n g c v n hoá và quá ứ ề ượ ậ ở ạ ồ ố ă
trình phát tri n c a hình t ng h ly t v n h c dân gian n sáng tác c a B Tùng ể ủ ượ ồ ừ ă ọ đế ủ ồ
Linh ( B.Al chxâyev).ế

3.2 Nh ng nghiên c u Vi t Namữ ứ ở ệ

Nh ng nghiên c u Vi tNamcó th chia thành hai th i kì tr c và sau 1989. Tr cữ ứ ở ệ ể ờ ướ ướ
1989, vi c nghiên c u “Liêu trai chí d ”ệ ứ ị Vi tNamở ệ m i ch d ng l i ph ng phápớ ỉ ừ ạ ở ươ
ti p c n xã h i h c. Các bài vi t trên báo, t p chí cho n các giáo trình, chuyên ế ậ ộ ọ ế ạ đế
lu n ch y u nh n m nh ý ngh a xã h i c a tác ph m, ch ch a xu t phát t nh ngậ ủ ế ấ ạ ĩ ộ ủ ẩ ứ ư ấ ừ ữ
bi u hi n ngh thu t c áo và m i m c a tác ph m. Tiêu bi u cho khuynh h ngể ệ ệ ậ độ đ ớ ẻ ủ ẩ ể ướ
nghiên c u này là Tr n Xuân , L ng Duy Th , Nguy n Huy Khánh, các tác gi ứ ầ Đề ươ ứ ễ ả
Giáo trình V n h c Trung Qu c t p 2. C ng có m t s ít ng i nghiên c u Liêu trai ă ọ ố ậ ũ ộ ố ườ ứ
ch u nh h ng c a ph ng pháp th m v n truy n th ng mà tiêu bi u là T n à và ị ả ưở ủ ươ ẩ ă ề ố ể ả Đ
Chu V n.ă
Sau 1989, v i nh ng bài vi t c a Nguy n Hu Chi, Lê T Hi n, Lê Nguyên C n ã ớ ữ ế ủ ễ ệ ừ ể ẩ đ
cho th y m t b c ti n trong vi c nghiên c u Liêu trai trong kho ng th i gian g n ấ ộ ướ ế ệ ứ ả ờ ầ
ây. i m n i b t c a các bài vi t này là ã c g ng ti p c n tác ph m t chính đ Đ ể ổ ậ ủ ế đ ố ắ ế ậ ẩ ừ
nh ng y u t c u thành ngh thu t. Cách làm c a giáo s Nguy n Hu Chi và Lê ữ ế ố ấ ệ ậ ủ ư ễ ệ
T Hi n là xác nh h qui chi u c a tác ph m qua nhân v t trung tâm nh m ch ra ừ ể đị ệ ế ủ ẩ ậ ằ ỉ
t t ng tình c m, tài n ng ngh thu t b c th y c a nhà v n B Tùng Linh.ư ưở ả ă ệ ậ ậ ầ ủ ă ồ
Trên ây là m t s công trình nghiên c u v “Liêu trai chí d ” c a các nhà nghiên đ ộ ố ứ ề ị ủ
c u n c ngoài và Vi tNam. Chúng tôi nh n th y ch a có công trình nào chuyên i ứ ướ ệ ậ ấ ư đ
sâu nghiên c u ph ng di n hình t ng nhân v t nho sinh và hình t ng nhân v t ứ ươ ệ ượ ậ ượ ậ
ph n trong Liêu trai d i góc thi pháp nhân v t.ụ ữ ướ độ ậ
V i tinh th n h c t p không ng ng, v i thái tôn tr ng và c u th ,ớ ầ ọ ậ ừ ớ độ ọ ầ ị chúng tôi s k ẽ ế
th aừ và ti p thu có ch n l c nh ng thành t u nghiên c u, nh ng ý ki n b ích t ế ọ ọ ữ ự ứ ữ ế ổ ừ
các bài nghiên c u c a nh ng ng i i tr c i sâu tìm hi u hai lo i hình t ng ứ ủ ữ ườ đ ướ đểđ ể ạ ượ
nhân v t nàyậ trong m t s truy n ng n c tuy n ch n theo ch ộ ố ệ ắ đượ ể ọ ủ đề m t cách c ộ ụ
th , có h th ng theo m t quan i m m i.ể ệ ố ộ đ ể ớ

4. i t ng và ph m vi nghiên c uĐố ượ ạ ứ
i t ng nghiên c u chính là b o n thiên ti u thuy t “Liêu trai chí d ” c a B Đố ượ ứ ộ đ ả ể ế ị ủ ồ
Tùng Linh.

Trong ph m vi nghiên c u c a tài này, chúng tôi không có i u ki n tìmạ ứ ủ đề đ ề ệ toàn b ộ
tuy n t p truy n ng n c a B Tùng Linh c th ng kê kho ng trên b n tr m ể ậ ệ ắ ủ ồ đượ ố ả ố ă
truy n. tài kh o sát c a chúng tôi ch y u d a trên v n b n “Tuy n t p Liêu Trai ệ Đề ả ủ ủ ế ự ă ả ể ậ
chí d ” c a Nhà xu t b n V n h c, n hành n m 2003 g m có 119 truy n.ị ủ ấ ả ă ọ ấ ă ồ ệ
5. óng góp c a tàiĐ ủ đề

B “Liêu trai chí d ”ộ ị c a B Tùng Linh ã h p d n bi t bao th h c gi m i th i ủ ồ đ ấ ẫ ế ế ệ độ ả ở ọ ờ
i. Nh ng tài li u nghiên c u v Liêu trai khá nhi u nh ng ch y u là ti p c n tác đạ ữ ệ ứ ề ề ư ủ ế ế ậ
ph m t góc xã h i h c ho c xoay quanh nh ng y u t “k ”, “d ” trong các thiên ẩ ừ độ ộ ọ ặ ữ ế ố ỳ ị
truy n ng n, c tr ng th m m c a nhân v t k hình . . . mà ch a có công trình ệ ắ đặ ư ẩ ỹ ủ ậ ỳ ư
nào nghiên c u v ngh thu t xây d ng hai lo i nhân v t nho sinh và ph n trong ứ ề ệ ậ ự ạ ậ ụ ữ
Liêu trai. Do ó n v i tài này, trong nh ng thiên truy n ng n c tuy n ch n đ đế ớ đề ữ ệ ắ đượ ể ọ
t b o n thiên ti u thuy t c a B Tùng Linh, chúng tôi mu n b c u tìm hi u ừ ộ đ ả ể ế ủ ồ ố ướ đầ ể
ngh thu t xây d ng hai lo i nhân v t nói trên th y c tài n ng c áo c a ệ ậ ự ạ ậ để ấ đượ ă độ đ ủ
nhà vi t truy n ng n b c th y h B .ế ệ ắ ậ ầ ọ ồ
Nghiên c u v ngh thu t xây d ng hai lo i nhân v t nho sinh và ph n trong Liêu ứ ề ệ ậ ự ạ ậ ụ ữ
trai, tài s giúp cho ng i c nói chung và ng i làm khoá lu n nói riêng có đề ẽ ườ đọ ườ ậ
ôc cái nhìn úng n, sâu s c và toàn di n h n v n i dung t t ng c ng nh đự đ đắ ắ ệ ơ ề ộ ư ưở ũ ư
phong cách ngh thu t c a B Tùng Linh.ệ ậ ủ ồ
m t ph m vi nh t nh, tài hi v ng s cung c p thêm m t tài li u tham kh o Ở ộ ạ ấ đị đề ọ ẽ ấ ộ ệ để ả
cho nh ng ai yêu thích b truy n ng n này,ữ ộ ệ ắ ph c v cho vi c h c t p và gi ng d y ụ ụ ệ ọ ậ ả ạ
và nghiên c u Liêu trai nói riêng, v n h c Trung Qu c nói chung.ứ ă ọ ố

6. Ph ng pháp nghiên c uươ ứ
6.1. Ph ng pháp h th ngươ ệ ố

Nghiên c u tài này, chúng tôi ã tuy n ch n b y m i chín thiênứ đề đ ể ọ ả ươ truy n ng n ệ ắ
vi t v tài nho sinh và ph nế ề đề ụ ữ trong tuy n t p “Liêu Trai chí d ” c a Nhà xu t b nể ậ ị ủ ấ ả
V n h c n hành 2003. Do ó, vi c nghiên c u c thu n l i, chúng tôi ã ă ọ ấ đ để ệ ứ đượ ậ ợ đ
ch n ph ng pháp h th ng. Ph ng pháp này giúp chúng tôi hi u bao quát các ọ ươ ệ ố ươ ể

tác ph m m t cách d dàng th y c s g n k t c a chúng, ng th i c ng ẩ ộ ễ để ấ đượ ự ắ ế ủ đồ ờ ũ
th y c m i liên h gi a các nhân v t.ấ đượ ố ệ ữ ậ
6.2. Ph ng pháp li t kêươ ệ
Chúng tôi ti n hành li t kê, ghi l i nh ng d n ch ng c n thi t trong các b n d ch và ế ệ ạ ữ ẫ ứ ầ ế ả ị
nhi u tài li u khác có liên quan d n ch ng phù h p v i t ng m c c a khoá ề ệ để ẫ ứ ợ ớ ừ đề ụ ủ
lu n.ậ
6.3 Ph ng pháp phân tích t ng h pươ ổ ợ

Chúng tôi ti n hành phân tích các d n ch ng nh m làm n i b t các lu n i m c n ế ẫ ứ ằ ổ ậ ậ đ ể ầ
tri n khai. Sau ó thâu tóm, khái quát chúng l i.ể đ ạ
7. Dàn ý c a khoá lu nủ ậ

tàiĐề : Hình t ng nhân v t nho sinh và hình t ng nhân v t ph n ượ ậ ượ ậ ụ ữ
trong “Liêu trai chí d ” c a B Tùng Linh.ị ủ ồ

PH N M UẦ Ở ĐẦ
1. Lí do ch n tàiọ đề
2. M c ích nghiên c uụ đ ứ
3. L ch s v n ị ử ấ đề
4. i t ng và ph m vi nghiên c uĐố ượ ạ ứ
5. óng góp c a khoá lu nĐ ủ ậ
6. Ph ng pháp nghiên c uươ ứ
7. Dàn ý c a khoá lu nủ ậ
PH N N I DUNGẦ Ộ

Ch ng 1:ươ C s lí lu nơ ở ậ
I - Nhân v t trong tác ph m v n h cậ ẩ ă ọ
II – Quan ni m ngh thu t v con ng i – ph m trù trung tâm c a thi ệ ệ ậ ề ườ ạ ủ
pháp h c hi n iọ ệ đạ
Ch ng 2ươ : Vài nét v “Liêu trai chí d ”ề ị

1. I. Tác gi B Tùng Linhả ồ
2. II. Tác ph m “Liêu trai chí d ”ẩ ị
1. M t s c i m v th lo i c a “Liêu trai chí d ”ộ ố đặ đ ể ề ể ạ ủ ị
1.1. Khái ni m “ti u thuy t chí quái”, “ti u thuy t truy n kì”ệ ể ế ể ế ề
1.1.1. Ti u thuy t chí quáiể ế
1.1.2 Ti u thuy t truy n kìể ế ề
1.2. Liêu trai chí d – s k th a ti u thuy t chí quái Ng y T n và truy n ị ự ế ừ ể ế ụ ấ ệ
truy n kì i ng cùng v i nh ng sáng t o m iề đờ Đườ ớ ữ ạ ớ
1. Vài nét v n i dung và ngh thu t c a “Liêu trai chí d ”ề ộ ệ ậ ủ ị
2.1. N i dungộ
2.2. Ngh thu tệ ậ
3. S l c v nh ng hình t ng nhân v t ch y u trong “Liêu trai chí d ”ơ ượ ề ữ ượ ậ ủ ế ị
Ch ng 3ươ : Hình t ng nhân v t nho sinh và hình t ng nhân v t ph n ượ ậ ượ ậ ụ ữ
trong “Liêu trai chí d ”ị
1. I. Hình t ng nhân v t nho sinhượ ậ
1. Nh ng nhân v t nho sinh m i mê v i hai ch công danhữ ậ ả ớ ữ
2. Nh ng nhân v t nho sinh “suy i – m t ni m tin”ữ ậ đồ ấ ề
1. II. Hình t ng nhân v t ph nượ ậ ụ ữ
1. Ngu n g c xu t thânồ ố ấ
2. Nh ng s ph n ph n b t h nhữ ố ậ ụ ữ ấ ạ
3. Nh ng ph m ch t t t p c a nhân v t ph nữ ẩ ấ ố đẹ ủ ậ ụ ữ
3.1. Nh ng ng i ph n tài n ng và s ng có tình ngh a, có b n l nhữ ườ ụ ữ ă ố ĩ ả ĩ
3.2. Khát khao h nh phúc, dám u tranh cho tình yêuạ đấ
PH N K T LU NẦ Ế Ậ
PH N N I DUNGẦ Ộ
*****
CH NG IƯƠ : C S LÍ LU NƠ Ở Ậ
I - NHÂN V T TRONG TÁC PH M V N H CẬ Ẩ Ă Ọ
“Nhân v t v n h c” là m t thu t ng ch hình t ng ngh thu t v con ng i, m t ậ ă ọ ộ ậ ữ ỉ ượ ệ ậ ề ườ ộ
trong nh ng d u hi u v s t n t i toàn v n c a con ng i trong ngh thu t ngôn ữ ấ ệ ề ự ồ ạ ẹ ủ ườ ệ ậ

t . Bên c nh con ng i, nhân v t v n h c có khi còn là các con v t, các loài cây, ừ ạ ườ ậ ă ọ ậ
các sinh th hoang ng c gán cho nh ng c i m gi ng v i con ng i.ể đườ đượ ữ đặ đ ể ố ớ ườ
Nhân v t v n h c là m t n v ngh thu t, nó mang tính c l , không th b ng ậ ă ọ ộ đơ ị ệ ậ ướ ệ ể ị đồ
nh t v i con ng i có th t, ngay khi tác gi xây d ng nhân v t v i nh ng nét r t ấ ớ ườ ậ ả ự ậ ớ ữ ấ
g n v i nguyên m u có th t. Nhân v t v n h c là s th hi n quan ni m ngh thu t ầ ớ ẫ ậ ậ ă ọ ự ể ệ ệ ệ ậ
c a nhà v n v con ng i; nó có th c xây d ng ch d a trên c s quan ni m ủ ă ề ườ ể đượ ự ỉ ự ơ ở ệ
y. Ý ngh a c a nhân v t v n h c ch có c trong h th ng m t tác ph m c th .ấ ĩ ủ ậ ă ọ ỉ đượ ệ ố ộ ẩ ụ ể
Nhân v t v n h c là m t trong nh ng khái ni m trung tâm xem xét sáng tác c a ậ ă ọ ộ ữ ệ để ủ
m t nhà v n, m t khuynh h ng, tr ng phái ho c dòng phong cách. Nh ng nét ộ ă ộ ướ ườ ặ ữ
chung v nhân v t v n h c có th cho phép nêu lên nh ng hi n t ng v n h c ề ậ ă ọ ể ữ ệ ượ ă ọ
nh : v n h c v “con ng i th a” ( v n h c Nga th k XIX), v n h c v “th h ư ă ọ ề ườ ừ ở ă ọ ế ỉ ă ọ ề ế ệ
m t mát” ( v n h c th k XX). .ấ ở ă ọ ế ỉ .Nh ng nhân v t v n h c tr nên n i ti ng, c ữ ậ ă ọ ở ổ ế đượ
bi t n r ng rãi chính là nh ng hình t ng v nh c u v n h c th gi i nh : ế đế ộ ữ ượ ĩ ử ă ọ ế ớ ư
Prômêtê, Fauxt, ông Jo ng. .Đ ă .
T nh ng nh ngh a trên, chúng ta có th rút ra m t k t lu nừ ữ đị ĩ ể ộ ế ậ : con ng i trong tác ườ
ph m v n h c chính là nhân v t v n h c ho c các con v t, các loài cây, các sinh thẩ ă ọ ậ ă ọ ặ ậ ể
hoang ng nh ng mang nh ng c i m gi ng v i con ng i và nhân v t y là đườ ư ữ đặ đ ể ố ớ ườ ậ ấ
a con tinh th n c a nhà v n, là máu th t c a nhà v n th hi n quan ni m th m đứ ầ ủ ă ị ủ ă để ể ệ ệ ẩ
m và lý t ng th m m c a nhà v n v cu c i và con ng i. Các nhà lí lu n ỹ ưở ẩ ỹ ủ ă ề ộ đờ ườ ậ
c ng nh n m nh n tính ngh thu t, tính c l c a nhân v t v n h c. Nhân v t ũ ấ ạ đế ệ ậ ướ ệ ủ ậ ă ọ ậ
v n h c không hoàn toàn gi ng nh con ng i th t ngoài i vì chúng có nh ng ă ọ ố ư ườ ậ đờ ữ
c tr ng ngh thu t và c th hi n trong tác ph m b ng các ph ng ti n v n đặ ư ệ ậ đượ ể ệ ẩ ằ ươ ệ ă
h c thông qua l ng kính c a nhà v n, nh ng không vì th mà chúng kém ph n chânọ ă ủ ă ư ế ầ
th t. ã là tác ph m v n h c thì không th thi u nhân v t v n h c.ậ Đ ẩ ă ọ ể ế ậ ă ọ
Nh v y, nhân v t v n h c là hình th c c b n qua ó nhà v n miêu t i s ng ư ậ ậ ă ọ ứ ơ ả để đ ă ả đờ ố
m t cách hình t ng. B n ch t c a v n h c là m t quan h v i i s ng, nó ch tái ộ ượ ả ấ ủ ă ọ ộ ệ ớ đờ ố ỉ
hi n i s ng qua nh ng chệ đờ ố ữ ủ th nh t nh, óng vai trò t m g ng ph n chi u ể ấ đị đ ấ ươ ả ế
cu c s ng. Nhân v t v n h c vì th là n v ngh thu t y tính c l , không th ộ ố ậ ă ọ ế đơ ị ệ ậ đầ ướ ệ ể
ng nh t v i con ng i có th t trong cu c i.đồ ấ ớ ườ ậ ộ đờ
Tác ph m v n h c nào c ng là m t h th ng ch nh th c a nh ng h th ng nh ẩ ă ọ ũ ộ ệ ố ỉ ể ủ ữ ệ ố ỏ

h n. Các nhân v t trong các tác ph m c ng th c s t o thành m t h th ng hoàn ơ ậ ẩ ũ ự ự ạ ộ ệ ố
ch nh, chúng liên quan v i nhau, móc n i v i nhau không ch b ng ti n trình các s ỉ ớ ố ớ ỉ ằ ế ự
ki n miêu t , mà suy cho cùng còn b ng logic c a n i dung ngh thu t c a nhà v n.ệ ả ằ ủ ộ ệ ậ ủ ă
H th ng nhân v t em l i cho h th ng ngh thu t c a tác ph m s th ng nh t v ệ ố ậ đ ạ ệ ố ệ ậ ủ ẩ ự ố ấ ề
tính ch nh th , ng th i quan h gi a các nhân v t trong m i h th ng ít hay nhi u ỉ ể đồ ờ ệ ữ ậ ỗ ệ ố ề
u ph n ánh m i quan h xã h i hi n th c c a con ng i. Vì v y tìm hi u h th ngđề ả ố ệ ộ ệ ự ủ ườ ậ ể ệ ố
nhân v t trong Liêu Trai th c ch t là tìm hi u m i liên quan gi a các nhân v t khôngậ ự ấ ể ố ữ ậ
ch trong m i truy n mà còn trong m i liên h gi a các truy n trong cùng m t ch ỉ ỗ ệ ố ệ ữ ệ ộ ủ
.đề
2. QUAN NI M NGH THU T V CON NG I – PH M TRÙ TRUNG TÂM C A Ệ Ệ Ậ Ề ƯỜ Ạ Ủ
THI PHÁP H C HI NỌ Ệ IĐẠ
Theo GS. Tr n ình S trong giáo trình “D n lu n thi pháp h c”(Nxb Giáo d c ầ Đ ử ẫ ậ ọ ụ
1998) thì “Quan ni m ngh thu t v con ng i là nguyên t c lí gi i, c m th và ệ ệ ậ ề ườ ắ ả ả ụ
miêu t con ng i trong ngh thu t”. Quan ni m ngh thu t là cách c t ngh a, lí gi i ả ườ ệ ậ ệ ệ ậ ắ ĩ ả
v con ng i trên c s h p thu các y u t th gi i quan nh t nh c a th i i, t o ề ườ ơ ở ấ ế ố ế ớ ấ đị ủ ờ đạ ạ
ra m t quan ni m c a mình v th gi i và con ng i. V n h c là nhân h c, là ngh ộ ệ ủ ề ế ớ ườ ă ọ ọ ệ
thu t miêu t , bi u hi n con ng i. Con ng i là i t ng ch y u c a v n h c. Dùậ ả ể ệ ườ ườ đố ượ ủ ế ủ ă ọ
miêu t th n linh, ma qu , miêu t v t, ho c gi n n là miêu t các nhân v t, ả ầ ỷ ả đồ ậ ặ ả đơ ả ậ
v n h c u th hi n con ng i. M t khác, ng i ta không th miêu t v con ă ọ đề ể ệ ườ ặ ườ ể ả ề
ng i, n u nh không hi u bi t, c m nh n và có các ph ng ti n, bi n pháp nh t ườ ế ư ể ế ả ậ ươ ệ ệ ấ
nh. M t th hai này t o thành chi u sâu, tính c áo c a hình t ng con ng i đị ặ ứ ạ ề độ đ ủ ượ ườ
trong v n h c. Quan ni m ngh thu t v con ng i là s lí gi i, c t ngh a, s c m ă ọ ệ ệ ậ ề ườ ự ả ắ ĩ ự ả
th y con ng i ã c hóa thân thành các nguyên t c, ph ng ti n, bi n pháp thấ ườ đ đượ ắ ươ ệ ệ ể
hi n con ng i trong v n h c, t o nên giá tr ngh thu t và th m m cho các hình ệ ườ ă ọ ạ ị ệ ậ ẩ ỹ
t ng nhân v t trong ó.ượ ậ đ
Quan ni m ngh thu t v con ng i h ng ng i ta cách c m th và bi u hi n chệ ệ ậ ề ườ ướ ườ ả ụ ể ệ ủ
quan sáng t o c a ch th , là nguyên t c c m th y, hi u và miêu t con ng i trongạ ủ ủ ể ắ ả ấ ể ả ườ
v n h c và các nguyên t c ó có c s sâu xa trong th c t l ch s , nó là m t s n ă ọ ắ đ ơ ở ự ế ị ử ộ ả
ph m c a l ch s và c ng ng th i là s n ph m c a v n hoá, t t ng và quan ẩ ủ ị ử ũ đồ ờ ả ẩ ủ ă ư ưở
ni m ngh thu t v con ng i c ng mang d u n sáng t o c a cá tính ngh s , g n ệ ệ ậ ề ườ ũ ấ ấ ạ ủ ệ ỹ ắ

li n v i cái nhìn ngh s .ề ớ ệ ỹ
Trong các th lo i v n h c khác nhau, do ch c n ng và h th ng ph ng ti n bi u ể ạ ă ọ ứ ă ệ ố ươ ệ ể
hi n khác nhau, quan ni m ngh thu t c ng có s khác nhau quan tr ng.ệ ệ ệ ậ ũ ự ọ
M t n n ngh thu t m i bao gi c ng ra i cùng v i con ng i m i, quan ni m ộ ề ệ ậ ớ ờ ũ đờ ớ ườ ớ ệ
con ng i t o thành c s , thành nhân t v n ng c a ngh thu t, thành b n ch t ườ ạ ơ ở ố ậ độ ủ ệ ậ ả ấ
n i t i c a hình t ng ngh thu t. Qu là s v n ng c a th c t làm n y sinh ộ ạ ủ ượ ệ ậ ả ự ậ độ ủ ự ế ả
nh ng con ng i m i và miêu t nh ng con ng i y s làm v n h c i m i. i ữ ườ ớ ả ữ ườ ấ ẽ ă ọ đổ ớ Đổ
m i cách gi i thích và c m nh n con ng i c ng làm cho v n h c i thay c n b n. ớ ả ả ậ ườ ũ ă ọ đổ ă ả
Trong l ch s v n h c, vi c s d ng l i các tài, c t truy n, nhân v t truy n th ng ị ử ă ọ ệ ử ụ ạ đề ố ệ ậ ề ố
là r t ph bi n nh ng cách gi i thích và c m nh n c a h là m i, t o thành ti ng nóiấ ổ ế ư ả ả ậ ủ ọ ớ ạ ế
ngh thu t m i. C ng v n là con ng i ã bi t, nh ng hôm qua c nhìn m t ệ ậ ớ ũ ẫ ườ đ ế ư đượ ở ộ
góc , hôm nay nhìn sang góc m i c ng t o thành sáng tác v n h c m i.độ độ ớ ũ ạ ă ọ ớ
Quan ni m ngh thu t v con ng i không ph i là b t c cách c t ngh a, lí gi i nào ệ ệ ậ ề ườ ả ấ ứ ắ ĩ ả
v con ng i mà là cách c t ngh a có tính ph quát, t t cùng mang ý v tri t h c, nó ề ườ ắ ĩ ổ ộ ị ế ọ
th hi n cái gi i h n t i a trong vi c miêu t con ng i. Do ó ng i ta có th ti n ể ệ ớ ạ ố đ ệ ả ườ đ ườ ể ế
hành so sánh các tác ph m v n h c khác nhau trên gi i h n t i a mà hi u c ẩ ă ọ ớ ạ ố đ ể đượ
m c chi m l nh i s ng c a các h th ng ngh thu t.ứ độ ế ĩ đờ ố ủ ệ ố ệ ậ
Quan ni m ngh thu t v con ng i luôn h ng vào con ng i trong m i chi u sâu ệ ệ ậ ề ườ ướ ườ ọ ề
c a nó, cho nên ây là tiêu chu n quan tr ng nh t ánh giá giá tr nhân v n v n ủ đ ẩ ọ ấ đểđ ị ă ố
có c a v n h c. Ngh s là ng i suy ngh v con ng i, cho con ng i, nêu ra ủ ă ọ ệ ỹ ườ ĩ ề ườ ườ
nh ng t t ng m i hi u v con ng i, do ó càng khám phá nhi u quan ni m ữ ư ưở ớ để ể ề ườ đ ề ệ
ngh thu t v con ng i thì càng i sâu vào th c ch t sáng t o c a h , càng ánh ệ ậ ề ườ đ ự ấ ạ ủ ọ đ
giá úng thành t u c a h .đ ự ủ ọ
Quan ni m ngh thu t v con ng i bi u hi n trong toàn b c u trúc c a tác ph m ệ ệ ậ ề ườ ể ệ ộ ấ ủ ẩ
v n h c, nh ng bi u hi n t p trung tr c h t nhân v t, b i “nhân v t v n h c là ă ọ ư ể ệ ậ ướ ế ở ậ ở ậ ă ọ
con ng i c miêu t , th hi n trong tác ph m, b ng ph ng ti n v n h c”. Nhânườ đượ ả ể ệ ẩ ằ ươ ệ ă ọ
v t v n h c bi u hi n cách hi u c a nhà v n v con ng i theo m t i m nh t nh ậ ă ọ ể ệ ể ủ ă ề ườ ộ đ ể ấ đị
và qua các c i m mà anh ta l a ch n. Nhân v t v n h c chính là mô hình v conđặ để ự ọ ậ ă ọ ề
ng i c a tác gi . Mu n tìm hi u quan ni m ngh thu t v con ng i ph i xu t phátườ ủ ả ố ể ệ ệ ậ ề ườ ả ấ
t các bi u hi n c a nhân v t, thông qua các y u t t o nên nó.ừ ể ệ ủ ậ ế ố ạ

CH NG IIƯƠ : VÀI NÉT V “LIÊU TRAI CHÍ D ”Ề Ị

I - TÁC GI B TÙNG LINHẢ Ồ

B Tùng Linh sinh n m 1640 ( n m th 13 Sùng Trinh i Minh ), m t n m 1715 ồ ă ă ứ đờ ấ ă
( n m th 54 Khang Hy i Thanh ), t L u Tiên, c ng có t là Ki m Th n, bi t hi uă ứ đờ ự ư ũ ự ế ầ ệ ệ
Li u Tuy n C S , ng i Tri Xuyên ( nay là Tri Bác, thu c t nh S n ông). Ông xu t ễ ề ư ĩ ườ ộ ỉ ơ Đ ấ
thân trong m t gia ình th gia suy s p ã lâu, là m t gia ình th ng nhân, a ch ộ đ ế ụ đ ộ đ ươ đị ủ
nh . Thân sinh là B Bàn Canh do l n n trên ng khoa c , i thi không nên ỏ ồ ậ đậ đườ ử đ đỗ
b nho h c chuy n sang làm th ng nhân, nh ng v n không ph c h i c gia th ỏ ọ ể ươ ư ẫ ụ ồ đượ ế
nh mong mu n, gia ình tr c sau v n không thoát kh i v n nghèo.ư ố đ ướ ẫ ỏ ậ
T ngày còn nh , B Tùng Linh ã ch u s giáo d c nghiêm kh c c a gia ình. Ông ừ ỏ ồ đ ị ự ụ ắ ủ đ
theo cha i h c và nhi t tình say s a v i công danh khoa c . n n m 19 tu i đ ọ ệ ư ớ ử Đế ă ổ
( 1658 ) , Tùng Linh d l p thi ng sinh thì ba l n c ch n là “ nh t b bác s ự ớ đồ ầ đượ ọ Đệ ấ ổ ĩ
t sinh viên” ( là nh ng ng i h c gi i c vào h c Thái h c ) ba c p : đệ ử ữ ườ ọ ỏ đượ ọ ở ọ ở ấ
huy n, ph , o, và c quan h c s Thi Nhu n Ch ng khen ng i. T ó ông ệ ủ đạ đượ ọ ứ ậ ươ ợ ừ đ
n i ti ng v v n ch ng, và t ánh giá mình r t cao. Lúc u thu n bu m xuôi gió, ổ ế ề ă ươ ự đ ấ đầ ậ ồ
g p nhi u may m n là th , nh ng càng v sau thì B Tùng Linh càng g p nhi u ặ ề ắ ế ư ề ồ ặ ề
c nh éo le, ng khoa c l m phen l n n, luôn g p tr c tr . Con ng khoa ả đườ ử ắ ậ đậ ặ ắ ở đườ
ho n c a ông khá long ong, nhi u phen n T Namthi h ng u b h ng, có ạ ủ đ ề đế ế ươ đề ị ỏ
nh ng cu c thi vì m, ph i b d n a ch ng. i thi mãi n n m 60 tu i mà v n ữ ộ ố ả ỏ ở ử ừ Đ đế ă ổ ẫ
không t c gì. n n m 71 tu i ông c ban cho m t danh ngh a không cóđỗđạ đượ Đế ă ổ đượ ộ ĩ
ý ngh a gì là “Tu C ng Sinh”. N i lòng c a ông tr c sau v n l m bi ai, au xót. ĩ ế ố ỗ ủ ướ ẫ ắ đ
Ông th ng t ví mình nh Bi n Hoà, ng i ôm ng c ba l n dâng cho ba vua ( L , ườ ự ư ệ ườ ọ ầ ệ
V và V n v ng ), nh ng hai l n b ch t c t chân. B Tùng Linh ti c tài n ng c a ũ ă ươ ư ầ ị ặ ụ ồ ế ă ủ
mình không c nhà c m quy n bi t n.V khuyên nh ông m i ch u buông b đượ ầ ề ế đế ợ ủ ớ ị ỏ
o t ng theo con ng s ho n. V sau ông chuyên i d y t th c t i các gia ìnhả ưở đườ ĩ ạ ề đ ạ ư ụ ạ đ
quan viên, l y ó làm ngh nuôi s ng .Trên con ng l n n m y m i n m trongấ đ ề ố đườ ậ đậ ấ ươ ă
vi c khoa c , có m t th i gian ng n ông t ng i làm ch c m c tân ( th kí v n th ệ ử ộ ờ ắ ừ đ ứ ạ ư ă ư
trong c quan quân s ). Con ng khoa ho n luôn luôn làm ông b t c chí, lòng ơ ự đườ ạ ấ đắ

y u t c. Do ó ông ã vi t nên nh ng thiên truy n ng n b t h v tài này.đầ ấ ứ đ đ ế ữ ệ ắ ấ ủ ề đề
Không nh ng con ng khoa c g p nhi u u b t c ý, mà cu c s ng c a ông ữ đườ ử ặ ề đề ấ đắ ộ ố ủ
c ng khó kh n vô cùng. Su t i nông thôn làm th y giáo d y t , ông nghèo n ũ ă ố đờ ở ầ ạ ư đế
n i “nhà không vách không phên, cây c i um tùm, gai góc”, m i n m tr i b nh t t ỗ ố ườ ă ờ ệ ậ
nghèo ói “ra c a không có l a c i”, su t n m không c n mi ng th t. đ ử ừ để ưỡ ố ă đượ ă ế ị
Chính cu c s ng ngày càng sa sút n i nông thôn h o lánh ó, làm cho ông hi u ộ ố ơ ẻ đ ể
c ph n nào i s ng, t t ng và tình c m cua qu n chúng nhân dân. Ông ã đượ ầ đờ ố ư ưở ả ầ đ
vi t m t s bài th , t n v n nói thay ti ng nói c a nhân dân. Ông vi t m t s sách ế ộ ố ơ ả ă ế ủ ế ộ ố
thu c lo i thông t c ph c p nhộ ạ ụ ổ ậ ư Nh t d ng t c t , Nông tang kinhậ ụ ụ ự . . M t s bài ộ ố
trong “Liêu trai chí d ”ị bi u hi n tình c m chân th t áng quý c a ông i v i ng i ể ệ ả ậ đ ủ đố ớ ườ
nông dân ch t phác hi n lành. Vì th tác ph m c a ông không thu n túy ch k l i ấ ề ế ẩ ủ ầ ỉ ể ạ
n i b n kho n th c m c và lòng ph n n bi ai c a k th t th , mà ã ph n ánh mâu ỗ ă ă ắ ắ ẫ ộ ủ ẻ ấ ế đ ả
thu n xã h i và t t ng nguy n v ng c a nhân dân.ẫ ộ ư ưở ệ ọ ủ
B Tùng Linh v n là ng i có khi u v n th t nh và sáng tác t khá s m tuy ồ ố ườ ế ă ơ ừ ỏ ừ ớ
không chuyên. i b t u tu i trung niên, ông v a d y h c v a sáng tác quy n Đạ để ắ đầ ổ ừ ạ ọ ừ ể
Liêu Trai Chí D , mãi cho t i tu i già m i xong. Sách ch a c in nh ng trong các ị ớ ổ ớ ư đượ ư
b n bè ã chuy n nhau c và c lãnh t thi àn th i b y gi là V ng S Chân ạ đ ề đọ đượ ụ đ ờ ấ ờ ươ ĩ
tán th ng. Trong l i t a vi t l y, ông tâm s : “ M c dù không có tài nh Can B o (ưở ờ ự ế ấ ự ặ ư ả
vi t bế ộ S u th n kýư ầ ) nh ng r t thích s u t m chuy n th n ma, tâm tình gi ng nh ư ấ ư ầ ệ ầ ố ư
ng i x a Hàng Châu ( Tô Th c b bi m trích v Hàng Châu ) thích nghe chuy n ườ ư ở ứ ị ế ề ệ
qu . Nghe n âu là t bút ghi chép n y, lâu ngày thành sách .” Ông là t m ỷ đế đ đặ đế đấ ấ
g ng v m t nhà giáo nông thôn bi t tìm ni m vui trong vi c s u t m và sáng ươ ề ộ ế ề ệ ư ầ
tác”. Ngoài b Liêu Trai Chí D , ông còn vi t khá nhi u thi ca ( sau in thànhộ ị ế ề Thi t pậ , 6
quy n);ể t , v n ( sau in thànhừ ă V n t pă ậ 12 quy n), và nh ng bài hát dân gian, 14 ể ữ
thiên hí khúc và 3 v t p k ch . . . Ng i i nay ã t p h p nh ng sáng tác ó vào ở ạ ị ườ đờ đ ậ ợ ữ đ
b “B Tùng Linh t p”. V th , m i ng i nh n xét th ông là lo i th không chú ộ ồ ậ ề ơ ọ ườ ậ ơ ạ ơ
tâm g t o mà vi t t áy lòng nên chân th c và h n h u, là ti ng nói tr tình c a ọ đẽ ế ự đ ự ồ ậ ế ữ ủ
m t con ng i t ng n m tr i m i ng cay chua chát c a i, ó là do nh ộ ườ ừ ế ả đủ ọ đắ ủ đờ đ ả
h ng t cu c s ng kh c kh c a ông. Sau này ông có c h i nghiên c u kinh s , ưở ừ ộ ố ắ ổ ủ ơ ộ ứ ử
tri t lý, v n ch ng và r t h ng thú v i các môn : thiên v n, nông trang, y d c… ế ă ươ ấ ứ ớ ă ượ

N m 1980 B Tùng Linh c UNESCO k ni m nh m t danh nhân v n hoá th ă ồ đượ ỉ ệ ư ộ ă ế
gi i.ớ
- Các sáng tác :
+ Liêu trai chí dị ( t p h pậ ợ kho ngả 448 truy n ng n )ệ ắ
+ Liêu trai v n t pă ậ (12 quy n)ể
+ Liêu trai thi t pậ (6 quy n v i h n 1000 bài th , 170 bài t , 14 v ca khúc dân ể ớ ơ ơ ừ ở
gian và 3 v t p k ch)ở ạ ị
- Th lo i sáng tác:ể ạ
+ Truy n ng nệ ắ
+ Ti u thuy tể ế
+ Thơ
II – TÁC PH M “LIÊU TRAI CHÍ D ”Ẩ Ị
1.M T S C I M V TH LO I C A “LIÊU TRAI CHÍ D ”Ộ Ố ĐẶ Đ Ể Ề Ể Ạ Ủ Ị
1.1.KHÁI NI M “TI U THUY T CHÍ QUÁI”, “TI U THUY T TRUY N KÌ”Ệ Ể Ế Ể Ế Ề
1.1.1 TI U THUY T CHÍ QUÁIỂ Ế
M t th lo i v n xuôi t s trong v n h c Trung Qu c, th ng ghi chép nh ng ộ ể ạ ă ự ự ă ọ ố ườ ữ
chuy n li kì quái n, xu t hi n và phát tri n vào th i L c Tri u t u th k III n ệ đả ấ ệ ể ờ ụ ề ừ đầ ế ỉ đế
cu i th k VI. Ti u thuy t chí quái ti p t c phát tri n truy n th ng c a th n tho i, ố ế ỉ ể ế ế ụ ể ề ố ủ ầ ạ
ng ngôn, dã s , t p s các th i i tr c nh ng có c n nguyên sâu xa trong i u ụ ử ạ ử ờ đạ ướ ư ă đ ề
ki n l ch s th i L c tri u ( 281 – 598), m t giai o n c c kì h n lo n, y r y nh ngệ ị ử ờ ụ ề ộ đ ạ ự ỗ ạ đầ ẫ ữ
au th ng ch t chóc, lan tràn r ng rãi m i th mê tín, tôn giáo.đ ươ ế ộ đủ ọ ứ
N i dung r t ph c t p, có lo i ghi nh ng chuy n kì l v các m t a lí, ng v t ộ ấ ứ ạ ạ ữ ệ ạ ề ặ đị độ ậ
th c v t nhự ậ ư Bác v t chí, Th n d chíậ ầ ị , có lo i mang tính ch t dã s nhạ ấ ử ư Hán V ũ Đế
n i truy n, Th p d kíộ ệ ậ ị , có lo i chuyên k nh ng chuy n th n quái nhạ ể ữ ệ ầ ư Li t d truy n, ệ ị ệ
Oan h n chíồ . . .G t b b áo hoang ng, lo i nào c ng có nh ng chuy n có giá ạ ỏ ộ đườ ạ ũ ữ ệ
tr hi n th c song áng chú ý h n c là nh ng m u chuy n dân gian c c i biên ị ệ ự đ ơ ả ữ ẩ ệ đượ ả
ghi l i trongạ S u th n kýư ầ c a Can B o. Ti u thuy t chí quáiủ ả ể ế ã chu n b cho s ra đ ẩ ị ự
i c a ti u thuy t truy n kì i ng và có nh h ng nhi u m t i v i k ch, ti uđờ ủ ể ế ề đờ Đườ ả ưở ề ặ đố ớ ị ể
thuy t các th i i sau.ế ờ đạ
1.1.2.TI U THUY T TRUY N KÌỂ Ế Ề

M t hình th c v n xuôi t s c i n Trung Qu c, v n b t ngu n t truy n k dân ộ ứ ă ự ự ổ đ ể ố ố ắ ồ ừ ệ ể
gian, sau c các nhà v n nâng lên thành v n ch ng bác h c, s d ng nh ng đượ ă ă ươ ọ ử ụ ữ
môtip kì quái hoang ng, l ng trong m t c t truy n có ý ngh a tr n th , nh m g i đườ ồ ộ ố ệ ĩ ầ ế ằ ợ
h ng thú cho ng i c. G i là ti u thuy t nh ng ti u thuy t truy n kì có dung ứ ườ đọ ọ ể ế ư ể ế ề
l ng ng n và k t c u không theo ki u truy n dài thu ng n – ph n nào ã có dáng ượ ắ ế ấ ể ệ ắ ầ đ
d p c a th lo i truy n ng n c n hi n i. S tham gia c a y u t th n kì vào câu ấ ủ ể ạ ệ ắ ậ ệ đạ ự ủ ế ố ầ
chuy n c ng không ph i là do nh ng l c l ng t nhiên c nhân hóa nh ki u ệ ũ ả ữ ự ượ ự đượ ư ể
th n tho i, ho c nh ng nhân v t có phép l nh ki u tr i, b t, th n tiênầ ạ ặ ữ ậ ạ ư ể ờ ụ ầ . . . trong
truy n c tích th n kì mà ph n l n ngay hình th c “phi nhân tính” c a nhân v t ệ ổ ầ ầ ớ ở ứ ủ ậ
( ma qu , h li, v t hóa ng i. . .) .Tuy nhiên, trong truy n bao gi c ng có nh ng ỉ ồ ậ ườ ệ ờ ũ ữ
nhân v t là ng i th t, và chính nh ng nhân v t mang hình th c “phi nhân” thì c ngậ ườ ậ ữ ậ ứ ũ
ch là s cách i u, phóng i c a tâm lí, tính cách m t lo i ng i nào y; vì th ỉ ự đ ệ đạ ủ ộ ạ ườ đấ ế
truy n truy n kì v n mang r t m y u t nhân b n, có giá tr nhân b n sâu s c.ệ ề ẫ ấ đậ ế ố ả ị ả ắ
1.2. LIÊU TRAI CHÍ D -Ị B TRUY N NG N V N NGÔN K TH A TI U Ộ Ệ Ắ Ă Ế Ừ Ể
THUY T CHÍ QUÁI NG Y T N VÀ TRUY N TRUY N K I NG CÙNG Ế Ụ Ấ Ệ Ề Ỳ ĐỜ ĐƯỜ
V I NH NG SÁNG T O M IỚ Ữ Ạ Ớ
“Liêu trai chí d ”ị là b ti u thuy t o n thiên ra i trên c s k th a thành t u c aộ ể ế đ ả đờ ơ ở ế ừ ự ủ
n n v n h c truy n th ng và các sáng tác dân gian. C i ngu n tr c ti p nh h ng ề ă ọ ề ố ộ ồ ự ế ả ưở
n sáng tác “Liêu trai chí d ” là nh ng câu chuy n dân gian và truy n chí quái L c đế ị ữ ệ ệ ụ
Tri u, truy n kì i ng. nh h ng v n h c dân gian i v i Liêu trai th hi n ề ề đờ Đườ Ả ưở ă ọ đố ớ ể ệ ở
vi c nhào n n, v n d ng các môtip th n tho i c tích nhu n nhuy n t i m c nói n ệ ặ ậ ụ ầ ạ ổ ầ ễ ớ ứ đế
“không khí Liêu trai”, “Th gi i Liêu trai” là ng i ta liên t ng ngay n th gi i c aế ớ ườ ưở đế ế ớ ủ
nh ng câu chuy n c tích, th n tho i. Nh ng motip tái sinh, u thai, sinh kì l , ữ ệ ổ ầ ạ ữ đầ đẻ ạ
bi n hình, ng i mang l t. . . y r y trong các truy n ng n c a b Liêu trai.ế ườ ố đầ ẫ ệ ắ ủ ộ
Khi ánh giá v ngh thu t Liêu trai, L T n trong “Trung Qu c ti u thuy t s l c”, đ ề ệ ậ ỗ ấ ố ể ế ử ượ
ch ng 25 có vi t : “Dùng ph ng pháp truy n k chép chuy n chí quái, bi n o ươ ế ươ ề ỳ để ệ ế ả
khác th ng mà nh x y ra tr c m t”. Liêu trai ã k th a tinh hoa ngh thu t c aườ ư ả ướ ắ đ ế ừ ệ ậ ủ
chuy n chí quái th i Ng y T n và truy n kì i ng, ng th i nâng cao thành ệ ờ ụ ấ ề đờ Đườ đồ ờ
t u ngh thu t c a hai th lo i này lên m t t m cao m i. So v i chí quái thì Liêu Traiự ệ ậ ủ ể ạ ộ ầ ớ ớ
miêu t t ng t n, t m h n; so v i truy n kì thì cô ng và hàm súc h n. Cách vi t ả ườ ậ ỉ ỉ ơ ớ ề đọ ơ ế

c a Liâu trai có nhi u ch phát tri n và sáng t o. Ngoài cách miêu t nhân v t ta cònủ ề ỗ ể ạ ả ậ
th y rõ i u ó các tình ti t.ấ đề đ ở ế Khi l a ch n tài li u và khi h bút, tác gi luôn chú ý ự ọ ệ ạ ả
nh ng tình ti t éo le thú v và ra s c thay i cách vi t h p d n ng i c. So ữ ế ị ứ đổ ế để ấ ẫ ườ đọ
sánh các truy n truy n kì i ng v i các truy n trong Liêu trai c a B Tùng Linhệ ề đờ Đườ ớ ệ ủ ồ
ta có th th y s ng d ng v m t môtip c t truy n, song v m t b c c, t ch c ể ấ ự đồ ạ ề ặ ố ệ ề ặ ố ụ ổ ứ
s p x p s ki n, nhân v t, tình ti t thì rõ ràng truy n c a B Tùng Linh gây c ắ ế ự ệ ậ ế ệ ủ ồ đượ
hi u qu ngh thu t m nh m h n.ệ ả ệ ậ ạ ẽ ơ
Do ti p thu truy n th ng c a chí quái và truy n kì, Liêu trai khai thác toàn chuy n l ế ề ố ủ ề ệ ạ
( d ) c bi t là chuy n chung s ng gi a ng i và h ly tinh. S c t ng t ng ị đặ ệ ệ ố ữ ườ ồ ứ ưở ượ
huy n di u c a tác gi t o nên màu s c k o c a Liêu trai. C nh t ng d ng gianề ệ ủ ả ạ ắ ỳ ả ủ ả ượ ươ
và âm ph xen k nhau h u nh không có gì ng n cách. Con ng i và yêu tinh bi nủ ẽ ầ ư ă ườ ế
hoá h ng ngày, nh là m t s th c bình th ng. M c dù nói chuy n ma qu , tác ằ ư ộ ự ự ườ ặ ệ ỷ
ph m không gây n t ng rùng r n mà ng c l i có ph n g n g i, thân thi t. i u ẩ ấ ượ ợ ượ ạ ầ ầ ũ ế Đề
ó b t ngu n t vi c quan sát cu c s ng, nh n th c hi n th c sâu s c và th u áo đ ắ ồ ừ ệ ộ ố ậ ứ ệ ự ắ ấ đ
c a tác gi . M t khác còn do khuynh h ng lãng m n tích c c c a tác ph m. C ng ủ ả ặ ướ ạ ự ủ ẩ ũ
gi ng nh th n tho i, yêu quái ây ã giúp con ng i chi n th ng thiên tai nhân ố ư ầ ạ ở đ đ ườ ế ắ
h a. L T n vi t : “Các sách chí quái cu i Minh i u s l c, l i l m i u ọ ỗ ấ ế ố đạ đểđề ơ ượ ạ ắ đ ề
hoang ng, quái n. Ch có Liêu trai là t ng t n mà bình d th m m tình đườ đả ỉ ườ ậ ị ấ đượ
ng i, khi n cho ng i ta c chuy n các loài hoa yêu quái, chuy n h ly tinh mà ườ ế ườ đọ ệ ệ ồ
không h ngh r ng ó là gi ng khác”. Nh ng xét cho cùng, s c h p d n c a Liêu ề ĩ ằ đ ố ư ứ ấ ẫ ủ
trai chí d không ph iị ả tài quái l v i nh ng y u t kì o mà v n là tính chân ở đề ạ ớ ữ ế ố ả ẫ ở
th t b t ngu n t chân lý cu c s ng. Truy n kì, chí quái m ra th gi i tâm linh, siêuậ ắ ồ ừ ộ ố ề ở ế ớ
th c, cho phép con ng i cá nhân có d p bi u hi n nhi u m t h n.ự ườ ị ể ệ ề ặ ơ
Truy n ng n v n ngôn ã tr i qua các th i t chí quáiệ ắ ă đ ả ờ ừ c a L c tri u n truy n kí ủ ụ ề đế ề
i ng r i phát tri n n th i T ng – Nguyên ã u o i d n i vào suy ki t đờ Đườ ồ ể đế ờ ố đ ể ả ầ để đ ệ
nh ng B Tùng Linh v i “Liêu trai chí d ” , m t nh núi l nhô lên, t thành t u cao ư ồ ớ ị ộ đỉ ạ đạ ự
nh t c a th lo i truy n ng n v n ngôn. C b có g n 500 truy n ng n, t h t m i ấ ủ ể ạ ệ ắ ă ả ộ ầ ệ ắ ả ế ọ
b t bình c a nhân gian, ca ng i nh ng m i tình p , g i g m n i c m u t l loi ấ ủ ợ ữ ố đẹ đẽ ử ắ ỗ ă ấ ẻ
c a m t i không g p c h i thi th tài n ng. Ông l p ý m i m , thông minh, li kì, ủ ộ đờ ặ ơ ộ ố ă ậ ớ ẻ
s c s o, ng ý th m thía sâu xa.ắ ả ụ ấ

Tóm l i, có th kh ng nh r ng B Tùng Linh ã ti p thu, k th a nh ng nguyên ạ ể ẳ đị ằ ồ đ ế ế ừ ữ
m u th n tho i, c tích và truy n th ng v n h c chí quái, truy n kì Trung Qu c. ó ẫ ầ ạ ổ ề ố ă ọ ề ố Đ
là m t s k th a xu t s c. B ng tài n ng và s sáng t o c áo, ông ã chuy n ộ ự ế ừ ấ ắ ằ ă ự ạ độ đ đ ể
hoá c t truy n dân gian, sáng t o l i nh ng c t truy n truy n kì, chí quái thành ố ệ ạ ạ ữ ố ệ ề
nh ng tác ph m v n h c m u m c, em l i cho nó h i th m nh m c a th i i.ữ ẩ ă ọ ẫ ự đ ạ ơ ở ạ ẽ ủ ờ đạ

2.VÀI NÉT V N I DUNG VÀ NGH THU T C A “LIÊU TRAI CHÍ D ”Ề Ộ Ệ Ậ Ủ Ị

2.1. N I DUNGỘ

Liêu trai t p h p h n 400 truy n ng n vi t v nhi u tài, c p n nhi u n i ậ ợ ơ ệ ắ ế ề ề đề đề ậ đế ề ộ
dung khác nhau nh ng chung quy có th chia làm ba lo i chính nh sau :ư ể ạ ư
Lo i th nh tạ ứ ấ : v ch tr n ch chính tr en t i, kích tham quan ô l i, c ng ạ ầ ế độ ị đ ố đả ạ ườ
hào ác bá, bênh v c nh ng ng i l ng thi n b oan c, b chà p, b b c h i. ự ữ ườ ươ ệ ị ứ ị đạ ị ứ ạ
Tiêu bi u cho lo i này có các truy n :ể ạ ệ Xúc ch c, T ch Ph ng Bình, H ng C oứ ị ươ ướ ả
. . . .Ngoài ra còn có th k các truy n :ể ể ệ H ng Ng c, Th ch Thanh H , u th , ồ ọ ạ ư Đậ ị
V ng Gi , T c Hoàng L ngươ ả ụ ươ . . . Truy nệ Xúc ch cứ ( con d ) m c dù mang m tế ặ ộ
k t thúc có h u ki u chuy n k dân gian nh ng v n th hi n y s ph n bi th mế ậ ể ệ ể ư ẫ ể ệ đầ đủ ố ậ ả
c a nh ng ng i dân hi n lành, ch t phác d i nanh vu t c a vua quan phong ủ ữ ườ ề ấ ướ ố ủ
ki n. Nguyên nhân d n n cái ch t oan u ng c a a con trai nhân v t chính ế ẫ đế ế ổ ủ đứ ậ
Thành Danh là thói am mê ch i d c a nhà vua ( Tuyên c nhà Minh). Vua thích đ ọ ế ủ Đứ
ch i d , b t dân n p d dâng lên. Khó kh n l m Thành Danh m i b t c d , ọ ế ắ ộ ế ă ắ ớ ắ đượ ế
nh ng th ng con trai chín tu i s ý d ch y m t, khi b t l i c thì d ã lòi ư ằ ổ ơ để ế ạ ấ ắ ạ đượ ế đ
ru t. Th ng bé s quá b nhà tr n i. B m nó tìm kh p n i và cu i cùng th y xác ộ ằ ợ ỏ ố đ ố ẹ ắ ơ ố ấ
nó n m d i gi ng! Thú vui c a k th ng tr t i cao c i b ng m ng m t a ằ ướ ế ủ ẻ ố ị ố đượ đổ ằ ạ ộ đứ
tr ! R i, c u gia ình, h n th ng bé li n hoá thành m t con d th t hay, ch i thi ẻ ồ để ứ đ ồ ằ ề ộ ế ậ ọ
th ng cu c c em ti n cung và c ban th ng r t h u. Có th nhà v n m nắ ộ đượ đ ế đượ ưở ấ ậ ể ă ượ
k t thúc có h u này bày t lòng ng tình v i s ph n bi th m c a nh ng ng i ế ậ để ỏ đồ ớ ố ậ ả ủ ữ ườ
dân l ng thi n, khích l h tin t ng vào cu c s ng, an i h b i tri t lí “ hi n g pươ ệ ệ ọ ưở ộ ố ủ ọ ở ế ở ề ặ
lành”. Nh ng v khách quan chi ti t này còn có ý ngh a t cáo s tàn b o c a k ư ề ế ĩ ố ự ạ ủ ẻ

th ng tr : chúng không ch giày xéo ng i dân ki p này mà còn l ng nh c h cố ị ỉ ườ ở ế ă ụ ọ ở ả
ki p sau, d n u i h n ch không còn con ng nào khác ngoài vi c bi n thànhế ồ đ ổ ọ đế ỗ đườ ệ ế
ch i mua vui cho chúng.đồ ơ
N u trongế “Xúc ch c”ứ , nhà v n tr c ti p kích k th ng tr t i cao thì trongă ự ế đả ẻ ố ị ố “T ch ị
Ph ng Bình”ươ , ông l i phê phán b máy quan l i tham ô tàn b o. Cha T ch ạ ộ ạ ạ ị
Ph ng Bình là T ch Liêm, ch ch ng l i tên tài ch h D ng mà b hãm h i. Tên ươ ị ỉ ố ạ ủ ọ ươ ị ạ
này mua h t quan l i sai nha d i âm ph ày o T ch Liêm xu ng âm ti. Khi ế ạ ướ ủ đểđ đ ạ ị ố
Ph ng Bình hai l n b t ch p nguy hi m, xu ng âm ti tìm cha thì chúng l i c u k t ươ ầ ấ ấ ể ố ạ ấ ế
v i ma qu tìm cách hãm h i anh ta. ây hoàn toàn không có công lý, không có ớ ỷ ạ Ở đ
chính ngh a, ng ti n chi ph i t t c . L i bu c t i c a Quán Kh u nh lang r t có ý ĩ đồ ề ố ấ ả ờ ộ ộ ủ ẩ ị ấ
ngh a : “Ánh sáng c a vàng b c bao trùm m t t cho nên i n Diêm V ng t i t m,ĩ ủ ạ ặ đấ đ ệ ươ ố ă
h i ng tanh t i ngút tr i làm cho trong thành không ngày nào là không có k ơ đồ ưở ờ ẻ
ch t oan”. Bình ph i ch u nhi u n i kh nh c. Truy n không ch miêu t c nh t ng ế ả ị ề ỗ ổ ụ ệ ỉ ả ả ượ
âm ti mà còn g i cho ng i c th y c nh ng c nh t ng d ng gian.ở ợ ườ đọ ấ đượ ữ ả ượ ở ươ
Hình nh nhân v t T ch Ph ng Bình hiên ngang b t khu t tru c quân thù tàn b o, ả ậ ị ươ ấ ấ ớ ạ
hoàn toàn v t ra ngoài ph m trù “trung hi u”. Nó t ng tr ng cho ý chí u tranh ượ ạ ế ượ ư đấ
c a nh ng ng i b áp b c. Nh ng nhân v t ph n di n trong truy nủ ữ ườ ị ứ ữ ậ ả ệ ệ “T ch Ph ng ị ươ
Bình” t Minh v ng cho n c l cai ng c u tác oai tác quái làm m i i u gian ừ ươ đế ả ũ ụ đề ọ đ ề
ác. B o l c thay cho công lý, ng ti n thay cho chính ngh a.ạ ự đồ ề ĩ
Quan l i sai nha s d dám làm càn, làm b y là vì trên thì có tri u ình che ch , ạ ở ĩ ậ ề đ ở
d i thì có a ch c ng hào giúp s c. Chúng c u k t v i nhau thành thiên la a ướ đị ủ ườ ứ ấ ế ớ đị
võng bóc l t áp b c ng i dân, ch ng h n nh các truy n :để ộ ứ ườ ẳ ạ ư ệ H ng Ng c, Th ch ồ ọ ạ
Thanh H ( á quý ng Thanh H ) , u thư Đ ở độ ư Đậ ị
N u câu chuy nế ệ “T ch Ph ng Bình”ị ươ nói v ch n diêm gian nh ng ch ng khác gì ề ố ư ẳ
h th ng quan liêu trong xã h i hi n th c, thì câu truy nệ ố ộ ệ ự ệ “H ng Ng c”ồ ọ k v cu c ể ề ộ
s ng th c t tr n gian, nói v n n c ng hào gian ác c u k t v i b n quan l i ố ự ế ở ầ ề ạ ườ ấ ế ớ ọ ạ
tham nh ng, làm i u b i x u xa.ũ đủđ ề ỉ ổ ấ
Truy nệ “H ng ng c”ồ ọ t tên Ng s h T ng quen n ti n c a út lót, b cách ch c ả ự ử ọ ố ă ề ủ đ ị ứ
v làng, “ n i r ng v ng th s c ra oai” c p v Phùng T ng Nh là nàng H ng ề ở ơ ừ ắ ả ứ ướ ợ ươ ư ồ
Ng c xinh p r i hãm h i c cha nàng. H n út lót cho b n quan l i a ph ng, ọ đẹ ồ ạ ả ắ đ ọ ạ đị ươ

khi n T ng Nh bó tay không bi t kêu oan vào âu c. Ch vì h n mà Phùng ế ươ ư ế đ đượ ỉ ắ
T ng Nh tan c a nát nhà, cha c a Phùng th máu t i ch t, v chàng b làm ươ ư ử ủ ổ ươ ế ợ ị
nh c. Tác gi ph i nh n l c l ng siêu nhân tr ng ph b n ác bá a ch , ng ụ ả ả ờ đế ự ượ ừ ạ ọ đị ủ đồ
th i c ng c nh cáo b n quan l i : “Chúng bay hãy coi ch ng, ng có th hi p ờ ũ ả ọ ạ ừ đừ ỷ ế ế
ng i, n u không thì s ch u l y th m h a nh gia ình h T ng kia”. i u ó c ng ườ ế ẽ ị ấ ả ọ ư đ ọ ố Đ ề đ ũ
d hi u, vì s ng trong b i tr m luân y tang tóc, au th ng, qu n chúng nhân ễ ể ố ể ả ầ đầ đ ươ ầ
dân c ao xu t hi n l c l ng siêu hình tài s c, ch ng c ng quy n, tr ướ ấ ệ ự ượ đủ đủ ứ ố ườ ề ừ
b o l c và b o v cu c s ng yên lành cho nhân dân.ạ ự ả ệ ộ ố
Truy nệ “Th ch Thanh H ” ( á quý ng Thanh H )ạ ư Đ ở độ ư tuy mu n c p n t ố đề ậ đế ư
t ng “v t quí l i v ng i tri k ” nh ng trong ph n u miêu t sinh ng c nh tên ưở ậ ạ ề ườ ỉ ư ầ đầ ả độ ả
ác bá sai b n ác ôn tr ng tr n c p viên á c a Hình Vân Phi. Truy nọ ắ ợ ướ đ ủ ệ “ u th ” Đậ ị
( Ng i con gái h u )ườ ọ Đậ t m t tên a ch l ng g t con gái nông dân, có con r iả ộ đị ủ ườ ạ ồ
b , b c nàng ph i ch tỏ ứ ả ế . . . D i ngòi bút iêu luy n c a tác gi , b m t nanh ác ướ đ ệ ủ ả ộ ặ
không t th o n nào c a b n chúng c ph i bày. Tác gi cho ng i c th y ừ ủ đ ạ ủ ọ đượ ơ ả ườ đọ ấ
s c u k t gi a vua quan và a ch c ng hào th c s t o thành m t thiên la a ự ấ ế ữ đị ủ ườ ự ự ạ ộ đị
võng ch ng b a kh p n i, d n ng i dân l ng thi n vào ng cùng ngõ c t.ă ủ ắ ơ ồ ườ ươ ệ đườ ụ
Nh ng con giun xéo l m c ng qu n! M c dù không c p tr c ti p s ph n kháng ư ắ ũ ằ ặ đề ậ ự ế ự ả
u tranh c a nhân dân nh ng Liêu trai ã xây d ng c nh ng hình t ng ph c đấ ủ ư đ ự đượ ữ ượ ụ
thù có s c thuy t ph c : T ch Ph ng Bình, H ng C o, u th . . . B t ch p m i ứ ế ụ ị ươ ướ ả Đậ ị ấ ấ ọ
hình ph t tàn b o nh c a x ng ch th t và nh ng l i d d l a ph nh c a Diêm ạ ạ ư ư ươ ẻ ị ữ ờ ụ ỗ ừ ỉ ủ
ph , minh oan cho cha, Ph ng Bình hai l n xu ng âm ph , kiên trì u tranh ủ để ươ ầ ố ủ đấ
không h khu t ph c, c ng không b l a b p b i mi ng m i “giàu có tr m v n, s ng ề ấ ụ ũ ị ừ ị ở ế ồ ă ạ ố
lâu tr m tu i”. Bình ngang nhiên nói : “Oan này ch a r a, ch t c ng không thôi”. ă ổ ư ử ế ũ
Anh ta u tranh n cùng cho cha c c u s ng, k hãm h i cha b x t i m i đấ đế đượ ứ ố ẻ ạ ị ử ộ ớ
thôi. Cu i cùng c th n thánh phù h , cha c a Bình c c u s ng và quân thù ố đượ ầ ộ ủ đượ ứ ố
b x t i . Còn H ng C o l i chính là hình t ng th hi n nguy n v ng tr thù c a ị ử ộ ướ ả ạ ượ ể ệ ệ ọ ả ủ
nhân dân b áp b c. Chi ti t H ng C o bi n thành h tr thù tr thành bi u ị ứ ế ướ ả ế ổ để ả ở ể
t ng c a m t khát v ng. Cu i truy n, tác gi vi t : “Nh ng trong thiên h , nh ng ượ ủ ộ ọ ố ệ ả ế ư ạ ữ
i u làm cho ng i ta c m gi n thì nhi u l m, mà k oan khu t th ng ch là ng i đ ề ườ ă ậ ề ắ ẻ ấ ườ ỉ ườ
ch âu c t m th i làm c p! Th t áng bu n!”ứ đ đượ ạ ờ ọ ậ đ ồ

Nói chung, từ nh ng góc khác nhau, B Tùng Linh ã ph i bày b m t tàn nh n ữ độ ồ đ ơ ộ ặ ẫ
ghê g m c a giai c p th ng tr . Thái yêu ghét c a tác gi h t s c rõ ràng. Tuy Bớ ủ ấ ố ị độ ủ ả ế ứ ồ
Tùng Linh ch a nh n ra c b n ch t c a s áp b c giai c p trong xã h i phong ư ậ đượ ả ấ ủ ự ứ ấ ộ
ki n, nh ng ông ã nhìn th y nguyên nhân c a s th ng kh c a nhân dân. Ông ế ư đ ấ ủ ự ố ổ ủ
c m thù n x ng t y b m t tàn b o c a giai c p th ng tr phong ki n. Ông nh ă đế ươ ủ ộ ặ ạ ủ ấ ố ị ế ờ
nh ng l c l ng siêu hình tr ng ph t chúng c ng nh thông qua nh ng chi ti t ữ ự ượ để ừ ạ ũ ư ữ ế
giàu màu s c th n bí, ca ng i tinh th n u tranh và nh ng k t qu t t p mà qu nắ ầ ợ ầ đấ ữ ế ả ố đẹ ầ
chúng ã giành c. ó là t m lòng c a tác gi i v i nh ng ng i b áp b c, b đ đượ Đ ấ ủ ả đố ớ ữ ườ ị ứ ị
chà p, nó ch ng t ng i thu t truy n không ng ngoài cu c, b i th s ph c đạ ứ ỏ ườ ậ ệ đứ ộ ở ế ự ụ
thù ây cho dù còn mang tính ch t o t ng nh ng v n em n m t c m giác ở đ ấ ả ưở ư ẫ đ đế ộ ả
khoái trá th t s !ậ ự
Lo i truy n th haiạ ệ ứ đề c p n m t tài g n nh “Chuy n làng nho” c a Ngô ậ đế ộ đề ầ ư ệ ủ
Kính T v i nh ng t h i c a ch khoa c , kích vi c dùng v n bát c ch nử ớ ữ ệ ạ ủ ế độ ử đả ệ ă ổ để ọ
nhân tài, nh các truy n :ư ệ V ng T An, T V n Lang, Gi Ph ng Chi, Tam ươ ử ư ă ả ụ
sinh . . .
Lo i truy n th baạ ệ ứ xoay quanh tài tình yêu và hôn nhân. C ng gi ng nh đề ũ ố ư
V ng Th c Ph trong v t p k ch “Tây S ng ký”, B Tùng Linh là lo i tác gi ươ ự ủ ở ạ ị ươ ồ ạ ả
hi m hoi, c ào t o theo giáo lý Kh ng M nh mà l i nhi t tình ca ng i tình yêu ế đượ đ ạ ổ ạ ạ ệ ợ
trai gái, coi nó là h nh phúc chính áng c a thanh niên, c v h u tranh v t quaạ đ ủ ổ ũ ọ đấ ượ
m i ch ng ng i giành l y tình yêu t do và hôn nhân t ch .ọ ướ ạ để ấ ự ự ủ
Coi tình yêu say m là chính áng, tác gi nhi t tình ca ng i nh ng ng i ang đắ đ ả ệ ợ ữ ườ đ
yêu, d ng d y nh ng hình t ng r ng r , m nh m và trong sáng c a nam n ự ậ ữ ượ ạ ỡ ạ ẽ ủ ữ
thanh niên trong i s ng yêu ng.đờ ố đươ
Ngoài ba lo i truy n ch y u nói trên, Liêu trai còn c p n hàng lo t v n ạ ệ ủ ế đề ậ đế ạ ấ đề
nh : c nh giác i v i k thùư ả đố ớ ẻ ( Chuy n sói )ệ , có rèn luy n m i có h ng thệ ớ ưở ụ ( o Đạ
s Lao S n )ĩ ơ , ca ng i tình b nợ ạ ( Ki u Na )ề , ca ng i th gi i ào nguyên ngoài ợ ế ớ đ
iđờ ( V ng Gi )ươ ả . . .
Tóm l i, Liêu trai không n thu n là chuy n quái l gi i trí lúc nhàn r i mà là m tạ đơ ầ ệ ạ để ả ỗ ộ
t p truy n em n nhi u bài h c b ích trong vi c nh n th c xã h i, hi u bi t cu c ậ ệ đ đế ề ọ ổ ệ ậ ứ ộ ể ế ộ
i, u tranh cho m t cu c s ng t t p h n.đờ đấ ộ ộ ố ố đẹ ơ

2.2. NGH THU TỆ Ậ

B Liêu trai chí d là ki t tác c a B Tùng Linh, ó c ng là m t nh cao c a truy n ộ ị ệ ủ ồ đ ũ ộ đỉ ủ ệ
ng n c i n Trung Qu c, trong truy n s d ng th pháp ngh thu t truy n truy n ắ ổ để ố ệ ử ụ ủ ệ ậ ệ ề
k ã t n m c hoàn ch nh, t t c các môtíp truy n k truy n th ng u c ỳ đ đạ đế ứ ỉ ấ ả ề ỳ ề ố đề đượ
nhà v n v n d ng tài tình làm cho các truy n tr nên k o.ă ậ ụ ệ ở ỳ ả
H u h t các truy n trong “Liêu trai chí d ” u c xây d ng theo k t c u truy n ầ ế ệ ị đề đượ ự ế ấ ề
th ng. Nó không nh m m c tiêu miêu t i s ng theo ki u xén ngang mà th ng làố ằ ụ ả đờ ố ể ườ
k chuy n có u có uôi, các s ph n c miêu t m t cách tr n v n, các s vi cể ệ đầ đ ố ậ đượ ả ộ ọ ẹ ự ệ
có g c gác, quá trình, k t thúc. Nh ng khác v iố ế ư ớ các b ti u thuy t tr ng thiên ộ ể ế ườ
th ng l y i t ng ph n ánh là nh ng bi n c l ch s , nh ng v n ng bi n i ườ ấ đố ượ ả ữ ế ố ị ử ữ ậ độ ế đổ
c a các tri u i, dòng h , t c là ph n ánh hi n th c trên bình di n r ng c v ủ ề đạ ọ ứ ả ệ ự ệ ộ ả ề
không gian và th i gian, Liêu trai miêu t nh ng lát c t c a cu c s ng ph c t p, ờ ả ữ ắ ủ ộ ố ứ ạ
nh ng m ng m u c a cu c s ng ph m vi h p h n.ữ ả ẩ ủ ộ ố ở ạ ẹ ơ
ng góc k t c u ch nh th c a m t tác ph m thì các truy n ng n trong Liêu Đứ ở độ ế ấ ỉ ể ủ ộ ẩ ệ ắ
trai ã là m t ch nh th ngh thu t tr n v n. Nh ng t ng truy n riêng l l i không đ ộ ỉ ể ệ ậ ọ ẹ ư ừ ệ ẻ ạ
bao quát c toàn b mà nó ch c p n nh ng ph n r t nh c a cu c s ng. đượ ộ ỉ đề ậ đế ữ ầ ấ ỏ ủ ộ ố
Nh ng d i góc k t c u siêu v n b n thìư ướ độ ế ấ ă ả “Liêu trai chí dị là m t ch nh th ngh ộ ỉ ể ệ
thu t nguyên v n mà các truy nậ ẹ ệ là các ch ng, các ph n c a ch nh th ó” ( Lê ươ ầ ủ ỉ ể đ
Nguyên C n ). m t này thì có th nói s c ph n ánh hi n th c c a Liêu trai không ẩ Ở ặ ể ứ ả ệ ự ủ
h thua kém b t k m t b ti u thuy t tr ng thiên nào.ề ấ ỳ ộ ộ ể ế ườ
Trong khi miêu t , c g ng làm cho s vi c thêm éo le, ly k , khúc chi t. V m t ả ố ắ ự ệ ỳ ế ề ặ
này, nó phát huy c c i m truy n th ng c a truy n ng n Trung Qu c. đượ đặ đ ể ề ố ủ ệ ắ ố
Truy nệ “V án tình si” ( Yên Chi )ụ là m t ví d , truy n ch trên d i hai nghìn ch ộ ụ ệ ỉ ướ ữ
mà miêu t t m quá trình ph c t p c a m t v án m ng t khi còn là m t âm m u ả ỉ ỉ ứ ạ ủ ộ ụ ạ ừ ộ ư
cho n lúc x án. Hay nh truy nđế ử ư ệ “ o s núi Lao S n”Đạ ĩ ơ ch a y m t nghìn ch ư đầ ộ ữ
mà kh c ho rõ nét tính cách m t anh chàng l i, ch a luy n t p mà ã c thành ắ ạ ộ ườ ư ệ ậ đ ướ
tài h ng th . Nhìn chung tác gi d ng công dàn d ng m i truy n m t khác. để ưở ụ ả ụ ự để ỗ ệ ộ
Thi s T n à khi d ch “Liêu trai chí d ” có nh n xét : “Truy n Ki u bao nhiêu câu l c ĩ ả Đ ị ị ậ ệ ề ụ
bát mà không câu nào gi ng câu nào; Liêu trai bao nhiêu truy n l n nh mà không ố ệ ớ ỏ

truy n nào ph ng ph t truy n nào”.ệ ả ấ ệ
C t truy n Liêu trai ph n l n u r t ng n g n v i l i tri n khai nhanh, k t thúc g n. ố ệ ầ ớ đề ấ ắ ọ ớ ố ể ế ọ
c i m d nh n th y truy n ng n B Tùng Linh là c t truy n n tuy n và s Đặ đ ể ễ ậ ấ ở ệ ắ ồ ố ệ đơ ế ự
gi m thi u t i a s ki n và nhân v t. L i khai tri n c a truy n B Tùng Linh là ả ể ố đ ự ệ ậ ố ể ủ ệ ồ
nhanh chóng a c gi xâm nh p ngay vào b i c nh c a s ki n sau vài l i kh i đư độ ả ậ ố ả ủ ự ệ ờ ơ
dòng m ch truy n r t ng n g n, gi i thi u s l c v nhân v t : tên là gì? quê ạ ệ ấ ắ ọ ớ ệ ơ ượ ề ậ ở
âu, làm ngh gì? và ngoài nh ng i u ó ra thì c gi không bi t gì h n v s đ ề ữ đề đ độ ả ế ơ ề ố
ph n, tính cách c a nhân v t. L i khai tri n nh v y t o nên m t n t ng rõ nét, ậ ủ ậ ố ể ư ậ ạ ộ ấ ượ
khác v i nh ng l i d n truy n t m dài dòng c a truy n truy n kì i ng. Liêuớ ữ ờ ẫ ệ ỉ ỉ ủ ệ ề đờ Đườ Ở
trai, sau nh ng l i d n truy n s l c, tác gi chuy n ngay i m nhìn tr n thu t ữ ờ ẫ ệ ơ ượ ả ể đ ể ầ ậ
sang nhân v t. Do ó mà nh ng l i i tho i chi m t l r t cao. S thay i i m ậ đ ữ ờ đố ạ ế ỉ ệ ấ ự đổ đ ể
nhìn tr n thu t, các o n i tho i c móc n i r t s ng ng làm cho c t truy n ầ ậ đ ạ đố ạ đượ ố ấ ố độ ố ệ
c m ra r t nhanh.đượ ở ấ
N u nh l i khai tri n nhanh c a c t truy n có tác d ng a ng i c thâm nh p ế ư ố ể ủ ố ệ ụ đư ườ đọ ậ
tr c ti p nhanh chóng vào b i c nh câu chuy n, thì l i k t thúc truy n l i b t ng và ự ế ố ả ệ ố ế ệ ạ ấ ờ
logic. Cách k t thúc b t ng và logic c a truy n ng n B Tùng Linh t o c d âmế ấ ờ ủ ệ ắ ồ ạ đượ ư
trong lòng ng i c và ch a ng nh ng ý ngh a tri t lí sâu s c v cu c i.ườ đọ ứ đự ữ ĩ ế ắ ề ộ đờ
V n Liêu trai thu c lo i c v n h t s c iêu luy n ch ng t tác gi có s tu d ng ă ộ ạ ổ ă ế ứ đ ệ ứ ỏ ả ự ưỡ
r t cao v v n ch ng và sáng tác v i bi t bao công phu, tâm huy t. Ngôn ng k ấ ề ă ươ ớ ế ế ữ ể
chuy n trong ti u thuy t là lo i v n ngôn p l i nhã, gãy g n, rõ ràng. Riêng v ệ ể ế ạ ă đẹ ạ ọ ề
nh ng câu i tho i c a nhân v t, c ng dùng v n ngôn là chính nh ng d hi u h n.ữ đố ạ ủ ậ ũ ă ư ễ ể ơ
Th nh tho ng, tác gi còn khéo léo a thành ph n b ch tho i vào, v a không làm ỉ ả ả đư ầ ạ ạ ừ
h ng phong cách ngôn ng trên t ng th , l i kh c ph c c m c nh t nh ỏ ữ ổ ể ạ ắ ụ đượ ở ứ độ ấ đị
mà ti u thuy t v n ngôn th ng g p ph i là khó miêu t tinh th n và l i nói c a ể ế ă ườ ặ ả ả ầ ờ ủ
nhân v t. y là m t thành t u r t hi m có. Nh trong truy nậ Đấ ộ ự ấ ế ư ệ “M c áo lá cây” ặ
( Phiên Phiên ), nh ng l i i áp mang tính hài h c gi a Hoa Thành N ng T ữ ờ đố đ ướ ữ ươ ử
và tiên n Phiên Phiên h t s c linh ng. i v i nh ng c gi t ng i có trình ữ ế ứ độ Đố ớ ữ độ ả ươ đố
v n hoá th i b y gi , c lên không có gì khó hi u. Do k t h p t nhi u m t nên độ ă ờ ấ ờ đọ ể ế ợ ừ ề ặ
“Liêu trai chí d ”ị ã xúc ti n ngh thu t v n ngôn ti n lên m t b c. T ó tr v đ ế ệ ậ ă ế ộ ướ ừ đ ở ề
sau, m c dù có nhi u tác ph m t ng t ra i nh ng u không có tác ph m nào ặ ề ẩ ươ ự đờ ư đề ẩ

bì k p.ị
Dùng th pháp “V r ng ch m m t” ho c thông qua hành ng, ngôn ng c a nhân ủ ẽ ồ ấ ắ ặ độ ữ ủ
v t bi u hi n tính cách nhân v t, không c n gi i thi u dài dòng, ho c dùng l i ậ để ể ệ ậ ầ ớ ệ ặ ố
châm bi m nêu b t t t ng ch c a tác ph m . . .là nh ng thành công c a “Liêuế ậ ư ưở ủ đề ủ ẩ ữ ủ
trai chí d ”ị và c ng là c i m dân t c truy n th ng c a truy n ng n Trung Qu c.ũ đặ để ộ ề ố ủ ệ ắ ố
“Liêu trai chí d ” ra i n nay ã trên ba th k . Nó em n cho ng i c m t ị đờ đế đ ế ỉ đ đế ườ đọ ộ
phong cách m i m , h p d n. Ng i c có c ni m vui nh s hoá thân kì di u ớ ẻ ấ ẫ ườ đọ đượ ề ờ ự ệ
trong ch c lát thoát kh i nh ng c nh i ngang ng c, th c hi n nh ng c ố để ỏ ữ ả đờ ượ để ự ệ ữ ướ
m .ơ

3. S L C V NH NG HÌNH T NG NHÂN V T CH Y U TRONG “LIÊU Ơ ƯỢ Ề Ữ ƯỢ Ậ Ủ Ế
TRAI CHÍ D ”Ị
Th gi i nhân v t trongế ớ ậ “Liêu trai chí d ” vô cùng phong phú và a d ng. ó là ị đ ạ Đ
nh ng tên tham quan ô l i, c ng hào ác bá trong nh ng truy n ng n v ch tr n chữ ạ ườ ữ ệ ắ ạ ầ ế
chính tr en t i,độ ị đ ố lên án các th l c chà p, c hi p nh ng ng i dân l ng ế ự đạ ứ ế ữ ườ ươ
thi n. ó là nh ng chàng nho sinh, nho s và ch khoa c trong nh ng m u ệ Đ ữ ĩ ế độ ử ữ ẩ
chuy n “làng nho”. ó là hàng lo t hình t ng thi u n xinh p, thông minh, yêu ệ Đ ạ ượ ế ữ đẹ
ng say m và r t m c chung tình trong nh ng truy n ng n xoay quanh tài đươ đắ ấ ự ữ ệ ắ đề
tình yêu và hôn nhân. Ngoài ra trong nh ng truy n ng n khác cònữ ệ ắ xu t hi n các ấ ệ
nhân v t o s , th n tiênậ đạ ĩ ầ . . . Th gi i nhân v t phong phú y c miêu t vô ế ớ ậ ấ đượ ả
cùng sinh ng, t o nên m t th gi i ngh thu t Liêu trai y kì o nh ng c ng độ ạ ộ ế ớ ệ ậ đầ ả ư ũ
ch ng khác gì m y so v i th gi i hi n th c i th ng.ẳ ấ ớ ế ớ ệ ự đờ ườ
Trong ph n nghiên c u này chúng tôi s i sâu tìm hi u hình t ngầ ứ ẽ đ ể ượ nhân v t nho ậ
sinh và hình t ng nhân v t ph n trong nh ng truy n ng n c tuy n ch n t ượ ậ ụ ữ ữ ệ ắ đượ ể ọ ừ
tuy n t p “Liêu trai chí d ” g m có 119 truy n c a Nhà xu t b n V n h c 2003.ể ậ ị ồ ệ ủ ấ ả ă ọ
Ch ng IIIươ : HÌNH T NG NHÂN V T NHO SINH VÀ HÌNH T NG NHÂN ƯỢ Ậ ƯỢ
V T PH N TRONG “LIÊU TRAI CHÍ D ”Ậ Ụ Ữ Ị


1. I. HÌNH T NG NHÂN V T NHO SINHƯỢ Ậ

1.NH NG NHÂN V T NHO SINH M I MÊ V I HAI CH CÔNG DANHỮ Ậ Ả Ớ Ữ
1.1. NH NG CHÀNG NHO SINH L N N TRONG NGHI P THI CỮ Ậ ĐẬ Ệ Ử

ó là nh ng chàng nho sinh , nho s vì hai ch “công danh” mà tr nên mê mu i, Đ ữ ĩ ữ ở ộ
m t h t trí sáng su t. M t ph n vì h b nh i nhét khát v ng công danh phú quí, m t ấ ế ố ộ ầ ọ ị ồ ọ ặ
khác vì ch thi c th i nát b t công : quan ch m thi r t m t l d t nát và vô trách ế độ ử ố ấ ấ ặ ộ ũ ố
nhi m, thi c b ng th v n c sáo r ng ch c n thí sinh h c nh con v t ch ng c n ệ ử ằ ơ ă ổ ỗ ỉ ầ ọ ư ẹ ẳ ầ
sáng t o. Do ó, b n giám kh o “ ánh h ng ng i tài, ch n k t m th ng”. Ch ạ đ ọ ả đ ỏ ườ ọ ẻ ầ ườ ế độ
khoa c th i y gây bi t bao th m h a, chính tác gi ã t ng n m mùi cay ng.ử ờ ấ ế ả ọ ả đ ừ ế đắ
Nh ng chàng nho sinh su t iữ ố đờ l n n trong nghi p thi cậ đậ ệ ử trong Liêu trai nh ư
chàng th sinh h Di p trong truy nư ọ ệ ệ “Chàng th sinh h Di p”ư ọ ệ hay chàng V ng ươ
T An trongử “Gi c m ng c chí”,ấ ộ đắ chàng V ng trongươ “Oan nghi t tr ng ệ ườ
v n”ă . . .
Chàng th sinh h Di p mi n Hoài D ng có tài v n ch ng tr i nh t ng th i ư ọ ệ ề ươ ă ươ ộ ấ đươ ờ
nh ng s ph n l n n long ong trong tr ng công danh. Có ông inh Th a H c ư ố ậ ậ đậ đ ườ Đ ừ ạ
n làm quan p y, xem v n ch ng c a chàng, cho là kì tài, ông r t b ng lòng, đế ở ấ ấ ă ươ ủ ấ ằ
cho chàng n trong dinh th , c m n c, èn sách c p cho y . n kì s thí đế ở ự ơ ướ đ ấ đầ đủ Đế ơ
( kì thi s b tr c khoa thi h ng ch n nh ng thí sinh khá)ơ ộ ướ ươ để ọ ữ ông h t s c tán ế ứ
d ng v n tài c a chàng tr c m t quan h c s , r i ó chàng u hàng x . Ôngươ ă ủ ướ ặ ọ ứ ồ đ đỗđầ ứ
trông mong vào chàng r t tha thi t; sau khi vào tr ng thi h ng, cho l y v n c a ấ ế ườ ươ ấ ă ủ
chàng xem, ng i khen không ng t. Ng âu th i v n neo ng i, v n ch ng để ợ ớ ờ đ ờ ậ ườ ă ươ
ghen m nh, b ng vàng ã treo mà chàng l i h ng tu t. Vì quá au bu n, tr v ệ ả đ ạ ỏ ộ đ ồ ở ề
chàng choáng váng tê mê, thân hình g y r c nh b x ng còn ng, ng i ngây ầ ộ ư ộ ươ đứ ườ
ra nh t ng g . Ch ng bao lâu chàng lâm b nh r i ch t. Khi ã hoá thành m t h nư ượ ỗ ẳ ệ ồ ế đ ộ ồ
ma chàng Di p m i có th t c cái gi c m ng t c a mình : c nhân.ệ ớ ể đạ đượ ấ ộ đỗ đạ ủ đỗ ử
Còn chàng V ng T An – m t danh s tr y tr t mãi trong s l u chõng – b cái ươ ử ộ ĩ ầ ậ ự ề ị
nghi p thi th và c mong thi c t ám nh mãi, t c lòng ng n ngang muôn ệ ư ướ ử đỗđạ ả ấ ổ
n i cho nên m i có chuy n áng bu n c i mà c ng vô cùng áng th ng x y ra : ỗ ớ ệ đ ồ ườ ũ đ ươ ả
b qu h c i tr m ã lâu, m i nhân khi V ng b say mà ùa trêu t o nên gi c ị ỉ ồ ườ ộ đ ớ ươ ị đ ạ ấ

m ng công danh c chí t. Trong gi c m “y nh th t y”, V ng u ti n s , ộ đắ đỗđạ ấ ơ ư ậ ấ ươ đậ ế ĩ
qua tam tr ng, c b vào vi n Hàn Lâm. .ườ đượ ổ ệ . Th là quên ph t thân y ang ế ắ đ
nghèo xác nghèo x , v i n y ra ý ngh là ph i ra oai v i hàng xóm. Y thét g i ban ơ ộ ả ĩ ả ớ ọ
tr ng. Nh ng áp l i l i g i c a y là ti ng tr l i l nh nh t c a ng i v : “Trong ưở ư đ ạ ờ ọ ủ ế ả ờ ạ ạ ủ ườ ợ
nhà ch có bà già giúp vi c, làm gì có ban tr ng”.T nh ra m i bi t t t c ch là m ngỉ ệ ưở ỉ ớ ế ấ ả ỉ ộ
o mà thôi! Ph i là ng i có th nghi m sâu s c v s c m t trên con ng ả ả ườ ể ệ ắ ề ự đượ ấ đườ
khoa c m i có th gi u c t th m thía nh th . V n h c truy n th ng Trung Qu c ử ớ ể ễ ợ ấ ư ế ă ọ ề ố ố
có h n m t truy n th ng dùng m ng ph n ánh. L y m ng nói th c, cái th c ẳ ộ ề ố ộ để ả ấ ộ để ự ự
c chi t x qua m ng càng làm t ng thêm s c ph n ánh hi n th c sâu s c. M ngđượ ế ạ ộ ă ứ ả ệ ự ắ ộ
là nói th c và m i khi m ng, con ng i không b kh ng ch b i ý th c nên s ng đế ự ỗ ộ ườ ị ố ế ở ứ ố
th t v i ý ngh c a mình. Là k s ôm gi c m ng công danh, V ng T An b qu h ậ ớ ĩ ủ ẻ ĩ ấ ộ ươ ử ị ỉ ồ
c i trêu, m ng mà y nh th t! T nh m ng, quay tr v i di n v i th c t i càng ườ ộ ư ậ ỉ ộ ở ề đố ệ ớ ự ạ
thêm chua xót ph phàng.ũ
V cu i truy n, tác gi dùng m y nét châm bi m kh c h a sâu s c và sinh ng ề ố ệ ả ấ ế ắ ọ ắ độ
hình t ng “lôi thôi s t ” trong và sau cu c thi. Các tú tài vào tr ng thi thì có b y ượ ĩ ử ộ ườ ả
cái “gi ng”. Khi m i b c vào tr ng thi, chân i t, tay c m ng quy n, gi ng ố ớ ướ ườ đ đấ ầ ố ể ố
th ng n mày. Khi x ng danh thì quan ch i, l m ng gi ng th ng tù. n lúc v ằ ă ướ ử ệ ắ ố ằ Đế ề
bu ng thi thì tìm l th ng mà ngó c ra nhìn, n m thì thò chân ra kh i c a bu ng, ồ ỗ ủ ổ ằ ỏ ử ồ
gi ng àn ong cu i thu. Khi ra kh i tr ng thi thì tinh th n h t ho ng, tr i t i ố đ ố ỏ ườ ầ ố ả ờ đấ đổ
màu, gi ng chim m c th ra kh i l ng. Khi mong tin báo thì cây c i u gi t ố ố đượ ả ỏ ồ ố đề ậ
mình, m m ng liên miên : lúc thì m c chí, phút ch c s có gác tía l u h ng; lúc ơ ộ ơ đắ ố ẽ ầ ồ
l i m th t chí, nháy m t mà x ng khô t y r a. Nh ng lúc y i ng khó kh n ạ ơ ấ ắ ươ ủ ữ ữ ấ đ đứ ă
gi ng con v n b trói. V t có ng i phi ng a n báo, trong gi y không có tên ố ượ ị ụ ườ ự đế ấ
mình thì tinh th n ti u t y, trông nh ng i ch t r i, gi ng nh con ru i hút ph i ch tầ ề ụ ư ườ ế ồ ố ư ồ ả ấ
c, ai trêu c ng ch ng bi t gì. Tác gi dùng l i bình lu n c a D S Th khái độ ũ ẳ ế ả ờ ậ ủ ị ử ị để
quát v vi c nh ng ng i tú tài tr c và sau khi vào tr ng thi, khi i y t b ng, lúcề ệ ữ ườ ướ ườ đợ ế ả
ch x ng danh, b ng t ng t ng mình thi nên phát iên, ho c ngh t i b thi ờ ướ ỗ ưở ượ đỗ đ ặ ĩ ớ ị
r t nên chán n n mu n ch t, tâm tr ng h t s c hoang mang, làm cho ng i c ớ ả ố ế ạ ế ứ ườ đọ
không kh i bùi ngùi. “Tình c nh n nh v y, ng i trong cu c khóc th ng t ng ỏ ả đế ư ậ ườ ộ ươ ưở
ch t mà ng i ngoài cu c ng nhìn ch th y th t là áng c i!”, l i bàn c a tác giế ườ ộ đứ ỉ ấ ậ đ ườ ờ ủ ả

làm cho chúng ta không ch th y áng c i cho s ph n c a nh ng chàng s t mà ỉ ấ đ ườ ố ậ ủ ữ ĩ ử
còn th y h th t là áng th ng bi t bao nhiêu!ấ ọ ậ đ ươ ế
Trong truy nệ “Oan nghi t tr ng v n”ệ ườ ă , ó là chàng V ng Bình T tài n ng mà bđ ươ ử ă ị
ánh h ng b i các quan ch m thi u …. “mù” c , l i còn có c m t h n ma chàng đ ỏ ở ấ đề ả ạ ả ộ ồ
T ng b t c chí vì cái m ng công danh không thành. Câu chuy n k v ba chàng ố ấ đắ ộ ệ ể ề
nho sinh : V ng Bình T – m t ng i h c r ng tài cao, D Hàng sinh – ng i h c ươ ử ộ ườ ọ ộ ư ườ ọ
trò t D Hàng và chàng h T ng, c ba ng i cùng tr trong m t ngôi chùa ở đấ ư ọ ố ả ườ ở ọ ộ
n . V ng và D Hàng là hai anh h c trò i thi còn chàng T ng thì c gi i thi u ọ ươ ư ọ đ ố đượ ớ ệ
là “không có chí bay nh y” nh h . D Hàng tính v n kiêu ng o, v n tài không gi i ả ư ọ ư ố ạ ă ỏ
giang gì l m, b t tài nh ng l i hay khoác lác. V ng k t thân v i T ng s m t i bàn ắ ấ ư ạ ươ ế ớ ố ớ ố
chuy n kinh s , nh T ng ch b o trong vi c h c hành, a v n th c a mình cho ệ ử ờ ố ỉ ả ệ ọ đư ă ơ ủ
T ng duy t c. Có l n V ng và D theo l i T ng, a v n ch ng c a mình cho ố ệ đọ ầ ươ ư ờ ố đư ă ươ ủ
m t b c kì nhân làộ ậ Tư V n Lang,ă m t ông già có kh n ng th m v n – v s mù ộ ả ă ẩ ă ị ư
làm ngh bán thu c có tài dùngề ố m i ng i mà phân bi t v n hay hay v n d -ũ ử ệ ă ă ở xem,
V ng Bình T t v n c a mình tr c, hoà th ng li n b o : “ V n anh v a h c ươ ử đố ă ủ ướ ượ ề ả ă ừ ọ ở
các i gia, tuy ch a gi ng h n nh ng c ng ã t ng t , i thi ch c s ”. R i n đạ ư ố ẳ ư ũ đ ươ ự đ ắ ẽ đỗ ồ đế
D Hàng sinh t v n c a mình thì hoà th ng b ng ng n l i : “Thôi! Thôi! Ng i ư đố ă ủ ượ ỗ ă ạ ử
không c, b t ng i thì s t t th ! t ti p thì s nôn o ra m t!. V n c a D b đượ ắ ử ẽ ắ ở Đố ế ẽ ẹ ấ ă ủ ư ị
ánh giá th p còn v n c a V ng thì c ánh giá cao. Th mà kì thi n m y D đ ấ ă ủ ươ đượ đ ế ă ấ ư
h ng c ng còn V ng thì tr t. Hai ng i n ch t v n nhà s mù nguyên do đỗ ươ ố ươ ượ ườ đế ấ ấ ư
là t i sao thì nhà s b o : “Ta tuy mù m t nh ng m i không mù. Còn các v kh o ạ ư ả ắ ư ũ ị ả
quan u mù c hai”. M t lát sau, ng i h c trò D Hàng nghênh ngang i n, cđề ả ộ ườ ọ ư đ đế đắ
ý c i nh o nhà s mù. Nhà s ch c y : “Ta bình lu n ch t l ng v n ch ng ch ườ ạ ư ư ọ ậ ấ ượ ă ươ ứ
không xem m nh ng i, không tin ng i c vi c mang v n ch ng các kh o quan ệ ươ ươ ứ ệ ă ươ ả
n ây, ta không ng i c ng bi t m t v trong s ó là th y ng i! Ng i h c trò Dđế đ ử ũ ế ộ ị ố đ ầ ươ ườ ọ ư
Hàng và V ng Bình T i l y v n ch ng v . t n v n c a v th sáu, nhà s ươ ử đ ấ ă ươ ề Đố đế ă ủ ị ứ ư
mù t nhiên quay úp m t vào t ng nôn th c tháo, ánh r m liên t c, nghe nh độ ặ ườ ố đ ắ ụ ư
s m r n. M i ng i c i r lên. Nhà s b o chàng h c trò D Hàng : “ ó là th y ấ ề ọ ườ ườ ộ ư ả ọ ư Đ ầ
ng i mà! M i u không dè ch ng x n xác ng i i m t mi ng, l m i h ng khôngươ ớ đầ ừ ớ ử đạ ộ ế ỗ ũ ứ
n i nên lu n tu t vào b ng, bàng quang ch a không c t ng th ng lên, th là ổ ồ ố ụ ứ đượ ố ẳ ế

không s c nào kìm c”.Thì ra D Hàng là h c trò c a m t ông quan ch m thi kì ứ đượ ư ọ ủ ộ ấ
thi n m y nên ã c ch m .ă ấ đ đượ ấ đỗ
M n nhà s mù m ng ám kh o quan “có m t nh mù”, công kích l quan ượ ư để ắ đ ả ắ ư ũ
ch m thi k c ng h d cho “chàng”c ng sinh mu n tu i 71 B Tùng Linh, ấ ể ũ ả ạ ố đỗ ộ ở ổ ồ
ng th i còn kh ng nh r ng ã là v n hay thì t ra tro c ng v n còn hay, và v n đồ ờ ẳ đị ằ đ ă đố ũ ẫ ă
d thì dù t ra tro c ng còn làm ng i ta t m l m. M t nh n nh h i “thâm” c a ở đố ũ ườ ở ợ ộ ậ đị ơ ủ
B Tùng Linh g i cho ta nhi u suy ngh : ó là, mu n thi thì c vi c. . . tr n v n ồ ợ ề ĩ đ ố đỗ ứ ệ ộ ă
c a tác gia tên tu i vào v n mình,ủ ổ ă tha h “qua m t” nh ng k “mù c m t l n ồ ặ ữ ẻ ả ắ ẫ
m i”.Tác gi ã gi u c t m t cách sâu cay s d t nát c a nh ng k thay m t tri u ũ ả đ ễ ợ ộ ự ố ủ ữ ẻ ặ ề
ình l a ch n nhân tài cho qu c gia dân t c! Th h i, lo i quan ch m thi có m t đ để ự ọ ố ộ ử ỏ ạ ấ ắ
nh mù ó làm th nào có th l a ch n nh ng ng i tài c kiêm toàn? Cho ư đ ế để ể ự ọ ữ ườ đứ
nên, hàng lo t nh ng ng i có chân tài, th c h c không th không l n n và ch u ạ ữ ườ ự ọ ể ậ đậ ị
m i s bi th m c a cu c i. Chàng V ng v ti p t c ôn luy n cho kì thi n m sau ọ ự ả ủ ộ đờ ươ ề ế ụ ệ ă
nh ng vì ph m quy vì b ánh h ng. T ng hay tin b n l i b h ng thì khóc l n và thú ư ạ ị đ ỏ ố ạ ạ ị ỏ ớ
th c mình là h n qu phiêu b t, t nh tu i ôm ý khí tài danh, không c c chí ự ồ ỷ ạ ừ ỏ ổ đượ đắ
n i tr ng c. G p V ng, chàng T ng mu n giúp cho b n t c cái c ơ ườ ố ặ ươ ố ố ạ đạ đượ ướ
nguy n mà b n thân mình ch a t c. Nh ng nay b n mình c ng không thoát ệ ả ư đạ đượ ư ạ ũ
cái tai ách c a nghi p v n t .ủ ệ ă ự
Nh ng nhân v t nho sinh l n n trong nghi p thi c k trên là nh ng nhân v tữ ậ ậ đậ ệ ử ể ữ ậ
trong các thiên truy n ng n ch thu n túy vi t v tài nho sinh c tuy n ch n ệ ắ ỉ ầ ế ề đề đượ ể ọ
trong s 110 truy n c a tuy n t p Liêu trai mà lu n v n nghiên c u, còn trong ố ệ ủ ể ậ ậ ă ứ
nh ng truy n ng n v các tài khác, ch ng h n nh tài ng i ph n ch ng ữ ệ ắ ề đề ẳ ạ ư đề ườ ụ ữ ẳ
h n, ta c ng b t g p nhi u hình nh c a các nhân v t nho sinh lo i này. ó là ạ ũ ắ ặ ề ả ủ ậ ạ Đ
nh ng chàng nho sinh tr y tr t mãi trong chuy n thi c . Ch ng h n nh chàng Châuữ ầ ậ ệ ử ẳ ạ ư
D c Sinh h c gi i, p trai l y v o cô trong truy nụ ọ ỏ đẹ ấ ợ đạ ệ “Phan Tr n ùa mà h n ầ đ ơ
th c” ( Tr n Vân Thê )ự ầ , thi i thi l i mà v n không , chàng M trong truy nđ ạ ẫ đỗ ỗ ệ “V ợ
thi h ch ng”ộ ồ i thi khoa nào c ng r t, chàng Nh c Vân H c trong truy nđ ũ ớ ạ ạ ệ “Lên
ch i trên tr i” ( Lôi Tào )ơ ờ , tuy h c hành t n t i nh ng thi c thì khoa nào c ng ọ ấ ớ ư ử ũ
r t. . .ớ
Nh ng nhìn chung, có ý ngh a nh t trong lo i nh ng nhân v t nho sinh l n n trongư ĩ ấ ạ ữ ậ ậ đậ

nghi p thi cệ ử chính là hình t ng nh ng anh chàng nho sinh trong nh ng thiên ượ ữ ữ
truy n ng n thu n túy vi t v tài nho sinh. Qua các truy n vi t v nh ng anh ệ ắ ầ ế ề đề ệ ế ề ữ
chàng nho sinh l n n trong ng công danh này, chúng ta có th rõ ràng nh n raậ đậ đườ ể ậ
s “ự giam c m và c khoét tâm h n c a ch khoa c i v i gi i trí th c”ầ đụ ồ ủ ế độ ử đố ớ ớ ứ [8;125];
“các thí sinh b hành h d d i v tinh th n, tâm h n b b cong”ị ạ ữ ộ ề ầ ồ ị ẻ [6;606] Ch khoaế độ
c ã thâm nh p vào t n tâm linh c a nh ng ph n t trí th c, khi n tinh th n c a hử đ ậ ậ ủ ữ ầ ử ứ ế ầ ủ ọ
c luôn v n v ám nh mãi cái gi c m ng công danh. B i vì trong m t th i kì l ch sứ ẩ ơ ả ấ ộ ở ộ ờ ị ử
lâu dài c a xã h i phong ki n Trung Qu c, ch khoa c ã t ng là con ng ủ ộ ế ố ế độ ử đ ừ đườ
l a ch n nhân tài duy nh t cho qu c gia dân t c. Tình tr ng mê mu i kh s nh ự ọ ấ ố ộ ạ ộ ổ ở ư
v y c a s t m t ph n do b n thân h b u c b i t t ng công danh phú quí, ậ ủ ĩ ử ộ ầ ả ọ ị đầ độ ở ư ưở
nh ng m t ph n khác l i do ch khoa c th i nát gây ra. Quan ch m thi r t m t ư ộ ầ ạ ế độ ử ố ấ ặ ộ
l th i nát và vô trách nhi m. Thi c l i dùng v n bát c , m t th v n ch ng sáo ũ ố ệ ử ạ ă ổ ộ ứ ă ươ
r ng, ch òi h i thí sinh h c thu c lòng nh con v t, không c n suy ngh , sáng t o. ỗ ỉ đ ỏ ọ ộ ư ẹ ầ ĩ ạ
B Tùng Linh ã ch ra nh ng cái th i nát h l u c a ch khoa c , ó là m t vi c ồ đ ỉ ữ ố ủ ậ ủ ế độ ử đ ộ ệ
làm r t có ý ngh a. V m t này, B Tùng Linh là m t tác gi có óng góp r t áng ấ ĩ ề ặ ồ ộ ả đ ấ đ
k .ể
1.2. NH NG CHÀNG NHO SINH T, TH C HI N C GI C M NG Ữ ĐỖĐẠ Ự Ệ ĐƯỢ Ấ Ộ
CÔNG DANH

Ngoài nh ng nhân v t nho sinh v i gi c m ng công danh b t c chí, trong “Liêu ữ ậ ớ ấ ộ ấ đắ
trai chí d ” còn có nh ng nhân v t nho sinhị ữ ậ t, th c hi n c gi c m ng đỗđạ ự ệ đượ ấ ộ
công danh. Có th k n chàng h c trò i thi trong truy nể ể đế ọ đ ệ “Ba ông tiên”, chàng
vào thi Kim L ng, l c vào ng “Ba v tiên”, trong ng có ba con : cua, r n và nhở ă ạ độ ị độ ắ ễ
ng r t thiêng. Chàng may m n c s giúp c a ba v tiên, vào tr ng thi, ươ ấ ắ đượ ự đỡ ủ ị ườ
c ba bài u trúng v i ba bài tiên làm cho mà c u trong kì thi. Ho c đượ đề ớ đượ đỗ đầ ặ
nh anh chàng Tinh Nhi “con tr i”trong truy n “Lên ch i trên tr i” ( Lôi Tào) thi ư ờ ệ ơ ờ đỗ
ti n s , chàng M ng Tiên con c a ng i phàm tr n và tiên n trong truy nế ĩ ộ ủ ườ ầ ữ ệ “Con gái
nhà tr i”ờ ( B ch Vu Ng c )ạ ọ u thi h ng r i hàn lâm c ng có nh ng y u t đậ ươ ồ ũ ữ ế ố
c a phép l ( xu t thân kì l ). Còn anh chàng nho sinh trong truy nủ ạ ấ ạ ệ “Thay tim i đổ
m t”ặ nh có phép th n kì thay tim, có c trái tim sáng su t h n c ng v i s giúp ờ ầ đượ ố ơ ộ ớ ự

s c trong vi c h c hành c a m t ng i b n – m t v th n – mà ã thi u b ng. ứ ệ ọ ủ ộ ườ ạ ộ ị ầ đ đỗđầ ả
Câu chuy n k v chàng Châu Nh án tính hào phóng nh ng kémệ ể ề ĩ Đ ư thông minh.
Tuy h c siêng n ng nh ng ch a c n i ti ng, làm b n v i phán quan h L c – ọ ă ư ư đượ ổ ế ạ ớ ọ ụ
m t v th n n th Th p V ng. Có ng i b n cõi âm giúp s c trong vi c h c ộ ị ầ ở đề ờ ậ ươ ườ ạ ứ ệ ọ
hành, l i giúp cho chàng có m t trái tim khác sáng su t h n, t ó v n ch ng t n ạ ộ ố ơ ừ đ ă ươ ấ
t i, trí nh v t b c. Nh v y mà chàng thi u b ng Hi u liêm ( c nhân).ớ ớ ượ ậ ờ ậ đỗ đầ ả ế ử
vào lo iỞ ạ nho sinh t này c ng có th k thêm tr ng h p c ađỗđạ ũ ể ể ườ ợ ủ c a chàng nhoủ
sinh trong truy nệ “V thi h ch ng”ợ ộ ồ , chàng nho sinh h M tính n n, mãi ọ ỗ đầ độ
m i b y tu i u m i vi t ch thành hàng l i thi là do ng i v gi i giang và tài ườ ả ổ đầ ớ ế ữ ố đỗ ườ ợ ỏ
n ng thi h , và không nh ng mà còn r t cao : c nhân, ti n s . C ng có c ă ộ ữ đỗ đỗ ấ ử ế ĩ ũ ả
nh ng k b t tài khoác lác nh ng l i c ch m nh anh chàng D Hàng trong ữ ẻ ấ ư ạ đượ ấ đỗ ư ư
truy nệ “Oan nghi t tr ng v n”ệ ườ ă vì chàng ta là h c trò c a m t ông quan ch m thi ọ ủ ộ ấ
kì thi n m y.ă ấ
Qua nh ng hình t ng nhân v t nho sinh t, th c hi n c gi c m ng công ữ ượ ậ đỗđạ ự ệ đượ ấ ộ
danh v a k trên, chúng ta d dàng nh n ra có m t nguyên nhân vô cùng quan ừ ể ễ ậ ộ
tr ng góp ph n bi n gi c m t c a các s t tr thành hi n th c ó là có s trọ ầ ế ấ ơ đỗđạ ủ ĩ ử ở ệ ự đ ự ợ
giúp c a các y u t th n kì v i nh ng phép l “thay tim i m t”, s ch b o, tr giúpủ ế ố ầ ớ ữ ạ đổ ặ ự ỉ ả ợ
c a các v th n tiên trong vi c h c hành, ho c nhân v t nho sinh t là m t nhân ủ ị ầ ệ ọ ặ ậ đỗđạ ộ
v t có ngu n g c xu t thân c bi t nh c u Tinh Nhi – “con tr i”. H t trong ậ ồ ố ấ đặ ệ ư ậ ờ ọ đỗđạ
thi c ph n l n là do có s h tr c a các y u t phép màu, các v th n tiên và c ử ầ ớ ự ỗ ợ ủ ế ố ị ầ đặ
bi t h n là có s tr giúp c a . . . ph n ch không ph i là do th c l c c a h . ệ ơ ự ợ ủ ụ ữ ứ ả ự ự ủ ọ
Ph i ch ng trong cu c s ng th c c a mình B Tùng Linh là m t s t long ong l n ả ă ộ ố ự ủ ồ ộ ĩ ử đ ậ
n trên ng công danh, con ng khoa ho n luôn làm cho ông b t c chí mà đậ đườ đườ ạ ấ đắ
ông ã g i g m vào trong nh ng thiên truy n ng n vi t v tài nho sinh c a mình đ ở ắ ữ ệ ắ ế ề đề ủ
nh ng gi c m ng công danh t và nh ng gi c m y th m mữ ấ ộ đỗđạ ữ ấ ơ ấ ấ đẫ tính ch t lãng ấ
m n, nh ng nhân v t nho sinh t luôn có s tr giúp c a nh ng y u t phép ạ ữ ậ đỗđạ ự ợ ủ ữ ế ố
màu, th n kì. M c dù tác gi có g i g m nh ng c m công danh t y tính ầ ặ ả ở ắ ữ ướ ơ đỗđạ đầ
lãng m n c a mình qua m t s thiên truy n ng n vi t v tài nho sinh nh ng ạ ủ ộ ố ệ ắ ế ề đề ư
không ph i vì tính ch t lãng m n mà nh ng truy n ng n này kém i tính ch t hi n ả ấ ạ ữ ệ ắ đ ấ ệ
th c. Qua nh ng gi c m ng công danh ã c tr thành hi n th c y, ng i ta cóự ữ ấ ộ đ đượ ở ệ ự ấ ườ

th d dàng nh n ra nhi u v n có tính hi n th c sâu s c, t o nên giá tr t cáo ể ễ ậ ề ấ đề ệ ự ắ ạ ị ố
m nh m cho nh ng thiên truy n ng n v tài nho sinh : ch khoa c b t công ạ ẽ ữ ệ ắ ề đề ế độ ử ấ
th i nát, b n quan l i ch m thi “ ánh h ng ng i tài, ch n k t m th ng”, các thí ố ọ ạ ấ đ ỏ ườ ọ ẻ ầ ườ
sinh t thì n u không ph i là b n b t tài mà khoác lác nh anh chàng D Hàng đỗđạ ế ả ọ ấ ư ư
thì c ng là nh ng k t c danh v ng nh công c a k khác, nh s tr giúp ũ ữ ẻ đạ đượ ọ ờ ủ ẻ ờ ự ợ
c a các th l c th n thánh v i nh ng phép màu kì l .ủ ế ự ầ ớ ữ ạ
Nh v y, qua vi c tìm hi u lo i nhân v t nho sinh “m i mê v i hai ch công danh”, ư ậ ệ ể ạ ậ ả ớ ữ
chúng ta có th th y r ng, h chính là nh ng a con ngoan c a ch phong ki n,ể ấ ằ ọ ữ đứ ủ ế độ ế
v i t t ng Nho giáo chính th ng. Có nh ng gi c m ng công danh tr thành hi n ớ ư ưở ố ữ ấ ộ ở ệ
th c và c ng có c nh ng khát v ng công danh không thành. H g n cu c i mìnhự ũ ả ữ ọ ọ ắ ộ đờ
n i c a Kh ng sân Trình, mong t c gi c m ng công danh, mong c tên ơ ử ổ đạ đượ ấ ộ ướ
mình c ghi trên b ng vàng, có chút b ng l c v sau mà vang danh v i thiên đượ ả để ổ ộ ề ớ
h . Nh ng h i ôi, cái nghi p v n t bi t bao nhiêu là cay ng, nh c nh n và c ạ ư ỡ ệ ă ự ế đắ ọ ằ ả
nh ng i u phi lý b t công : k b t tài thì t mà b c tài danh thì ôm mãi m i h nữ đề ấ ẻ ấ đỗđạ ậ ố ậ
b t c chí.ấ đắ
Trong l ch s phát tri n c a ti u thuy t c i n Trung Qu c, B Tùng Linh là ng i ị ử ể ủ ể ế ổ đ ể ố ồ ườ
ã c p n v n khoa c m t cách r ng rãi. Ông v ch tr n b m t tinh th n đ đề ậ đế ấ đề ử ộ ộ ạ ầ ộ ặ ầ
c a ph n t trí th c, s l a l c gian d i n i ch n tr ng thi nh m phê phán m t ủ ầ ử ứ ự ừ ọ ố ơ ố ườ ằ ộ
cách toàn di n s ru ng nát suy i c a ch khoa c . Qu th t b n thân B ệ ự ỗ đồ ủ ế độ ử ả ậ ả ồ
Tùng Linh ã t ng nh n ng nu t cay, ch u m i n i ê chđ ừ ị đắ ố ị ọ ỗ ề b i ch khoa c . Ông ở ế độ ử
hi u sâu s c cái m c, h m h c, th m chí n m c b t bình c m ph n c a ng i ể ắ ấ ứ ậ ự ậ đế ứ ấ ă ẫ ủ ườ
c t . Do ó, ông trút t t c nh ng i u m t th y tai nghe vào nh ng thiên truy nử ử đ ấ ả ữ đ ề ắ ấ ữ ệ
ng n trong Liêu trai.ắ
Nh ng nhân v t nho sinh “m i mê v i hai ch công danh” này, h tìm m i cách ữ ậ ả ớ ữ ọ ọ để
m r ng ng công danh nh ng m c tiêu c a h không ph i là nh m hi u bi t khoở ộ đườ ư ụ ủ ọ ả ằ ể ế
tàng ki n th c phong phú c a nhân lo i mà t phú quí vinh hoa, công danh, ế ứ ủ ạ đểđạ
b ng l c.ổ ộ
Có th xem vi c phê phán nh ng hi n t ng en t i c a ch khoa c trong “Liêuể ệ ữ ệ ượ đ ố ủ ế độ ử
trai chí d ”ị là b c u c a vi c kích m t cách toàn di n ch khoa c trong ướ đầ ủ ệ đả ộ ệ ế độ ử
“Nho lâm ngo i s ”. i u ó c ng là l t t nhiên khi tác gi c a nó ch a nh n th c ạ ử Đ ề đ ũ ẽ ấ ả ủ ư ậ ứ

m t cách toàn di n s d i trá n m c ph n ng c a ch khoa c , th m chí ộ ệ ự ố đế ứ ả độ ủ ế độ ử ậ
qua m t s thiên còn l m ng t ng c a tác gi i v i ch khoa c , xem vi cộ ố để ộ ộ ưở ủ ả đố ớ ế độ ử ệ
t làm quan là lí t ng ph n u c a thanh niên.đỗ đạ ưở ấ đấ ủ
Nh ng hình t ng nho sinh m i mê v i nghi p khoa c , ôm p gi c m ng công ữ ượ ả ớ ệ ử ấ ấ ộ
danh không ph i là n B Tùng Linh, v i b “Liêu trai chí d ”ả đế ồ ớ ộ ị m i xu t hi n mà ớ ấ ệ
ngay t khi ch phong ki n hình thành v i t t ng Nho giáo chi ph i m nh m ừ ế độ ế ớ ư ưở ố ạ ẽ
i s ng tinh th n c a con ng i trong xã h i thì ng th i trong v n h c c ng xu t đờ ố ầ ủ ườ ộ đồ ờ ă ọ ũ ấ
hi n nh ng m u ng i nho sinh nh th . ó là khi xã h i phong ki n ang trong ệ ữ ẫ ườ ư ế Đ ộ ế đ
th i kì th nh hành, v n còn gi c nh ng giá tr tích c c c a nó i v i xã h i. Lý ờ ị ẫ ữ đượ ữ ị ự ủ đố ớ ộ
t ng c a nh ng k s trong th i i b y gi là “tu thân – t gia – tr qu c – bình ưở ủ ữ ẻ ĩ ờ đạ ấ ờ ề ị ố
thiên h ”. M c ích cao c hàng u c a cu c i h là công danh t, c ghi ạ ụ đ ả đầ ủ ộ đờ ọ đỗđạ đượ
tên vào b ng vàng, th ng quan ti n ch c, em cái tài c a mình ra ph ng s qu c ả ă ế ứ đ ủ ụ ự ố
gia, l u l i ti ng th m muôn thu .ư ạ ế ơ ở
n B Tùng Linh, v i nh ng thiên o n thiên ti u thuy t trong “Liêu trai chí d ”, v nĐế ồ ớ ữ đ ả ể ế ị ẫ
là nh ng hình t ng nho sinh y, nh ng v i m t cu c i y b t c chí trong con ữ ượ ấ ư ớ ộ ộ đờ đầ ấ đắ
ng khoa c , B Tùng Linh hi u rõ h n ai h t nh ng t l u c a ch khoa c đườ ử ồ ể ơ ế ữ ệ ậ ủ ế độ ử
và nh ng n i th t v ng, au n ê ch khiữ ỗ ấ ọ đ đớ ề gi c m ng công danh tan v và do ó ấ ộ ỡ đ
ông ãđ vi t nên nh ng thuyên truy n ng n b t h v tài này. Khi nói n tài ế ữ ệ ắ ấ ủ ề đề đế đề
nho sinh và nghi p khoa c , ngoài “Nho lâm ngo i s ” c a Ngô Kính T , ng i ta ệ ử ạ ử ủ ử ườ
không th không nh c n nh ng thiên truy n ng n c a B Tùng Linh.ể ắ đế ữ ệ ắ ủ ồ
Th nh ng, nh ng thiên truy n ng n vi t v lo i nho sinh m i mê v i khát v ng ế ư ữ ệ ắ ế ề ạ ả ớ ọ
công danh, phú quí này chi m s l ng không nhi u mà a ph n trong hàng lo t ế ố ượ ề đ ầ ạ
các thiên truy n ng n, ta u có th nh n th y s xu t hi n c a lo i nhân v t nho ệ ắ đề ể ậ ấ ự ấ ệ ủ ạ ậ
sinh th hai : nh ng nhân v t nho sinh “suy i – m t ni m tin”. Lo i nhân v t này ứ ữ ậ đồ ấ ề ạ ậ
ã th hi n rõ nét nh t s sáng t o c áo và m i m c a B Tùng Linh trong đ ể ệ ấ ự ạ độ đ ớ ẻ ủ ồ
ngh thu t xây d ng nhân v t.ệ ậ ự ậ

1. 2. NH NG NHÂN V T NHO SINH “SUY I – M T NI M TIN”Ữ Ậ ĐỒ Ấ Ề
Lo i nhân v t này chi m s l ng r t l n trong b “Liêu trai chí d ”. Có th tìm th y ạ ậ ế ố ượ ấ ớ ộ ị ể ấ
h u nh trong b t kì truy n nào hình nh c a lo i nhân v t nho sinh “ c bi t” này – ầ ư ấ ệ ả ủ ạ ậ đặ ệ

“nh ng a con h c a ch phong ki n”. H không say mê nghi p èn sách tìm ữ đứ ư ủ ế độ ế ọ ệ đ
ki m công danh b ng con ng khoa c nh nh ng nho sinh ã x p vào lo i k ế ằ đườ ử ư ữ đ ế ạ ể
trên, mà h m i mê say s a v i nh ng cu c tình duyên say m v i nh ng cô ọ ả ư ớ ữ ộ đắ ớ ữ
n ng xinh p.ươ đẹ
H xu t hi n trong nh ng thiên truy n ng n c a Liêu trai v i hình nh c a nh ng ọ ấ ệ ữ ệ ắ ủ ớ ả ủ ữ
chàng công t si tình. Nh chàng V ng Qu Am trong truy n cùng tên. Trong cu cử ư ươ ế ệ ộ
d o ch i ngo n c nh trên m t chuy n du thuy n, tình c chàng g p m t cô n ng ạ ơ ạ ả ộ ế ề ờ ặ ộ ươ
xinh p. Th là t ó chàng c ng n ng mong nh . Lúc b y gi không có gì quan đẹ ế ừ đ ứ ẩ ơ ớ ấ ờ
tr ng h n i v i chàng b ng vi c tìm g p cho c cô n ng xinh p y. Chàng ọ ơ đố ớ ằ ệ ặ đượ ươ đẹ ấ
ta tìm m i cách g p l i m nhân, m i mê yêu ng mà không màng gì n đủ ọ để ặ ạ ĩ ả đươ đế
vi c khoa c , èn sách.ệ ử đ
Truy nệ “Bành H i Thu”ả k v chàng nho sinh Lai Châu là Bành Hi u C , h c c ể ề ế ổ ọ ở ơ
ng i khác cách nhà khá xa, trung thu không v , cùng chàng h Khâu và chàng Bànhơ ề ọ
H i Thu chuy n trò i m. Chàng H i Thu m i m t nàng danh k xinh p nh tiên,ả ệ đố ẩ ả ờ ộ ỹ đẹ ư
tu i kho ng ôi tám t Tây H xa ngàn d m tên là Quyên N ng n hát khúc hát ổ ả đ ừ ồ ặ ươ đế
“Chàng b c tình” giúp vui.ạ Lúc chia tay nàng, chàng Bành b n r n b i h i, t y ị ị ồ ồ ừ đấ
không sao quên c Quyên N ng. Ba n m sau, trong m t chuy n i th m ng i đượ ươ ă ộ ế đ ă ườ
anh r , vào b a ti c có nhi u con hát àn ca, tình c chàng g p l i Quyên N ng. ể ữ ệ ề đ ờ ặ ạ ươ
Lúc này Bành m i bi t nàng là con hát s m t Qu ng L ng. Hai ng i vui m ng ớ ế ố ộ ả ă ườ ừ
khôn xi t. Bành b ra ngàn vàng chu c thân cho nàng r i a nhau v quê.ế ỏ ộ ồ đư ề