Nghiên cứu quy trình thực hiện tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc giải phẫu các loại mô và cơ quan sinh dưỡng ở một số loài thực vật điển hình

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT
KHOA TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG

BÁO CÁO TỔNG KẾT
ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA SINH VIÊN THAM GIA
CUỘC THI SINH VIÊN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC NĂM HỌC
2015-2016
XÉT GIẢI THƯỞNG "TÀI NĂNG KHOA HỌC TRẺ
ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT"
NĂM 2015-2016

NGHIÊN CỨU QUY TRÌNH THỰC HIỆN TIÊU BẢN HIỂN VI CỐ ĐỊNH CẤU
TRÚC GIẢI PHẪU CÁC LOẠI MƠ VÀ CƠ QUAN SINH DƯỠNG Ở MỘT SỐ
LỒI THỰC VẬT ĐIỂN HÌNH

Thuộc nhóm ngành khoa học: Tài Ngun Mơi Trường

1


TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT
KHOA TÀI NGUYÊN MÔI TRƯỜNG

BÁO CÁO TỔNG KẾT
ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA SINH VIÊN THAM GIA
CUỘC THI SINH VIÊN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC NĂM HỌC 2015-2016
XÉT GIẢI THƯỞNG "TÀI NĂNG KHOA HỌC TRẺ
ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT"
NĂM 2015-2016
NGHIÊN CỨU QUY TRÌNH THỰC HIỆN TIÊU BẢN HIỂN VI CỐ ĐỊNH CẤU
TRÚC GIẢI PHẪU CÁC LOẠI MƠ VÀ CƠ QUAN SINH DƯỠNG Ở MỘT SỐ

LỒI THỰC VẬT ĐIỂN HÌNH
Thuộc nhóm ngành khoa học: Tài Ngun Môi Trường
Sinh viên thực hiện: LÊ THỊ NGỌC

Nam, Nữ: Nữ

Dân tộc: Kinh
Lớp, khoa: C14SH02, Khoa Tài Nguyên Môi Trường
Năm thứ: 2 Số năm đào tạo: 3
Ngành học: Cao đẳng Sư phạm Sinh học

Người hướng dẫn: Th.S Trần Thanh Hùng

1


MỤC LỤC
MỤC LỤC..................................................................................................................... 2
MỤC LỤC HÌNH..........................................................................................................5
MỤC LỤC BẢNG..........................................................................................................5
THƠNG TIN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI..................................................6
1. Thông tin chung:....................................................................................................6
2. Mục tiêu đề tài:......................................................................................................6
3. Tính mới và sáng tạo:............................................................................................6
4. Kết quả nghiên cứu:...............................................................................................7
5. Đóng góp về mặt kinh tế - xã hội, giáo dục và đào tạo, an ninh, quốc phòng và
khả năng áp dụng của đề tài:.....................................................................................7
6. Công bố khoa học của sinh viên từ kết quả nghiên cứu của đề tài.........................7
THƠNG TIN VỀ SINH VIÊN.........................................................................................9
CHỊU TRÁCH NHIỆM CHÍNH THỰC HIỆN ĐỀ TÀI..................................................9

I. SƠ LƯỢC VỀ SINH VIÊN:.....................................................................................9
II. QUÁ TRÌNH HỌC TẬP........................................................................................9
DANH SÁCH THÀNH VIÊN THAM GIA NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI..............................11
MỞ ĐẦU..................................................................................................................... 12
1. Lý do chọn đề tài..................................................................................................12
2. Mục tiêu đề tài....................................................................................................13
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................................13
3.1 Đối tượng nghiên cứu:...................................................................................13
3.2 Phạm vi nghiên cứu:......................................................................................13
4. Nội dung nghiên cứu............................................................................................13
5. Thời gian nghiên cứu...........................................................................................13
Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU............................................................................14
1.1. Khái quát về cấu trúc của cơ thể thực vật.........................................................14
1.1.1. Tế bào thực vật [1], [6] và [9]...................................................................14
1.1.2. Mô thực vật [1], [6] và [9]........................................................................14
1.1.2.1. Mô phân sinh.......................................................................................14
1.1.2.2. Mô che chở (mơ bì)..............................................................................15
1.1.2.3. Mơ cơ (mơ nâng đỡ)............................................................................15
1.1.2.4. Mơ dẫn.................................................................................................16
1.1.2.5. Mô mềm...............................................................................................17
1.1.2.6. Mô tiết..................................................................................................17
2


1.1.3. Các cơ quan sinh dưỡng [1], [6] và [9]...................................................18
1.1.3.1. Rễ.........................................................................................................18
1.1.3.2. Thân cây..............................................................................................19
1.1.3.3. Lá cây..................................................................................................23
1.2. Quy trình thực hiện tiêu bản hiển vi tạm thời và cố định cấu trúc giải phẫu của
thực vật [1], [6] và [9]............................................................................................25

1.2.1. Quy trình thực hiện tiêu bản hiển vi tạm thời.............................................25
1.2.2. Quy trình thực hiện tiêu bản hiển vi cố định..............................................26
1.3. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài........................................................27
1.3.1. Trên thế giới...............................................................................................27
1.3.2. Ở Việt Nam.................................................................................................29
Chương 2: VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU......................................31
2.1. Vật liệu nghiên cứu...........................................................................................31
2.1.1 Mẫu vật.......................................................................................................31
2.1.2 Các hóa chất, dụng cụ dùng trong thí nghiệm.............................................31
2.2. Phương pháp nghiên cứu tài liệu......................................................................32
2.3. Phương pháp nghiên cứu trong phịng thí nghiệm............................................33
2.3.1. Thu mẫu.....................................................................................................33
2.3.2. Thực hiện tiêu bản hiển vi cố định.............................................................33
2.4. Bố trí thí nghiệm...............................................................................................34
Chương 3:KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN..............................................35
3.1. Kết quả khảo sát thời gian nhuộm trên lát cắt ngang qua thân cây Trầu không
(Piper betle).............................................................................................................35
3.2. Kết quả khảo sát thời gian khử nước trên lát cắt ngang qua thân cây Trầu
không (Piper betle)..................................................................................................36
3.3. Kết quả khảo sát thời gian nhuộm và khử nước trên các mẫu vật khác............39
3.4. Kết quả xây dựng bộ tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc giải phẫu mô và cơ quan
sinh dưỡng của thực vật...........................................................................................41
3.4.1. Bộ tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc các loại mô thực vật..........................41
3.4.1.1. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc biểu bì lá cây Lẻ bạn (Rhoeo
discolor)...........................................................................................................41
3.4.1.2. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc mơ che chở (mơ bì) thứ cấp ở thân
cây Dâu tằm (Morus alba)................................................................................42
3.4.1.3. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc mô dày ở thân cây Húng quế
(Ocimum basilicum).........................................................................................42
3.4.1.4. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc mô dẫn ở thân cây Khổ qua

(Momordica charantia)....................................................................................43
3.4.1.5. Tiêu bản hiển vi cố định tế bào đá phân nhánh ở lá cây Chè (Camellia
chinensis)..........................................................................................................44
3


3.4.1.6. Tiêu bản hiển vi cố định ống tiết ở thân cây Trầu không (Piper bettle)
.......................................................................................................................... 45
3.4.2. Bộ tiêu bản hiển vi cố định cơ cấu trúc các cơ quan sinh dưỡng của thực
vật........................................................................................................................ 45
3.4.2.1. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc sơ cấp ở rễ phụ cây Si
(Ficusbenjamina)..............................................................................................45
Chúng tôi đã xây dựng được 10 tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc sơ cấp ở rễ
phụ cây Si (Hình 3.15)......................................................................................45
3.4.2.2. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc thứ cấp ở rễ cây Bí ngơ (Cucurbia
pepo)................................................................................................................. 46
3.4.2.3. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc rễ của cây cỏ Mỹ (Pennisetum
polystachyon)....................................................................................................47
3.4.2.4. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc sơ cấp ở thân cây cỏ Lào
(Eupatorium ordoratum)..................................................................................48
3.4.2.5. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc thứ cấp ở thân cây Dâu tằm (Morus
alba).................................................................................................................49
3.4.2.6. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc thân cây cỏ Mầm trầu (Eleusine
indica)..............................................................................................................50
3.4.2.7. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc lá cây Đa búp đỏ (Ficus elastica)...51
3.4.2.8. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc lá cây cỏ Tranh (Imperata cylindrica)
.......................................................................................................................... 52
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ.................................................................................54
1. Kết luận...............................................................................................................54
2. Khuyến nghị.........................................................................................................55

TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................................56
Tiếng Việt................................................................................................................. 56
Tiếng Anh................................................................................................................. 56
PHỤ LỤC.................................................................................................................... 58

4


MỤC LỤC HÌNH
Hình 3.1. Lát cắt ngang qua thân cây Trầu không (Piper betle) sau khi nhuộm kép
bằng xanh mêtilen và cácmin son phèn với thời gian lần lượt là 1 phút và 5 phút (a), 3
phút và 5 phút (b), 5 phút và 5 phút (c).......................................................................36
Hình 3.2. Lát cắt ngang qua thân cây Trầu không (Piper betle) sau khi khử nước qua
cồn và xylen với thời gian lần lượt là 10 giây và 1 phút (a), 30 giây và 3 phút (b), 50
giây và phút (c)...........................................................................................................38
Hình 3.3. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc biểu bì lá cây Lẻ bạn..............................41
Hình3.4. Cấu trúc biểu bì lá cây Lẻ bạn.....................................................................41
Hình3.5. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc mô che chở (mơ bì) thứ cấp ở thân cây
Dâu tằm....................................................................................................................... 42
Hình 3.6. Cấu trúc mơ che chở (mơ bì) thứ cấp ở thân cây Dâu tằm..........................42
Hình 3.7. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc mô dày ở thân cây Húng quế.................43
Hình 3.8.Cấu trúc mơ dày ở thân cây Húng quế.........................................................43
Hình 3.9.Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc mô dẫn ở thân cây Khổ qua....................44
Hình 3.10. Cấu trúc mơ dẫn ở thân cây Khổ qua........................................................44
Hình 3.11. Tiêu bản hiển vi cố định tế bào đá phân nhánh ở lá cây Chè...................44
Hình 3.12. Tế bào đá phân nhánh ở lá cây Chè..........................................................44
Hình 3.13. Tiêu bản hiển vi cố định ống tiết ở cây Trầu khơng..................................45
Hình 3.14. Ống tiết ở cây Trầu khơng.........................................................................45
Hình 3.15. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc sơ cấp ở rễ phụ cây Si..........................46
Hình 3.16.Cấu trúc sơ cấp ở rễ phụ cây Si.................................................................46

Hình 3.17. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc thứ cấp ở rễ cây Bí ngơ........................47
Hình 3.18. Cấu trúc thứ cấp ở rễ cây Bí ngơ..............................................................47
Hình 3.19. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc rễ cây Cỏ Mỹ.......................................48
Hình 3.20. Cấu trúc rễ cây Cỏ Mỹ..............................................................................48
Hình 3.21. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc sơ cấp ở thân cây Cỏ lào.....................49
Hình 3.22. Cấu trúc sơ cấp ở thân cây Cỏ lào............................................................49
Hình 3.23. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc thứ cấp ở thân cây Dâu tằm.................50
Hình 3.24. Cấu trúc thứ cấp ở thân cây Dâu tằm......................................................50
Hình 3.25. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc thân cây Cỏ mần trầu...........................51
Hình 3.26. Cấu trúc thân cây Cỏ mần trầu.................................................................51
Hình 3.27. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc lá Đa búp đỏ........................................52
Hình 3.28. Cấu trúc lá Đa búp đỏ...............................................................................52
Hình 3.29. Tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc lá cây Cỏ tranh....................................53
Hình 3.30. Cấu trúc lá cây Cỏ tranh...........................................................................53

MỤC LỤC BẢN

Bảng 2.1Danh sách các mẫu vật thí nghiệm...............................................................31
Bảng 3.1. Kết quả khảo sát thời gian nhuộm trên lát cắt ngang.................................35
Bảng 3.2. Kết quả khảo sát thời gian khử nước trên lát cắt ngang.............................37
Bảng 3.3. Kết quả khảo sát thời gian nhuộm và khử nước trên các mẫu vật khác......39
5


UBND TỈNH BÌNH DƯƠNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT

CỘNG HỊA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

THÔNG TIN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI
1. Thông tin chung:
- Tên đề tài: Nghiên cứu quy trình thực hiện tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc
giải phẫu các loại mô và cơ quan sinh dưỡng ở một số lồi thực vật điển hình.
- Sinh viên thực hiện: Lê Thị Ngọc – Đàng Thị Phin – Võ Thị Thu Ngân
- Lớp: C14SH02
- Khoa: Tài Nguyên Môi Trường
- Năm thứ: 2
- Số năm đào tạo: 3
- Người hướng dẫn: Th.S Trần Thanh Hùng
2. Mục tiêu đề tài:
Nghiên cứu được quy trình thực hiện tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc giải phẫu
các loại mô và cơ quan sinh dưỡng ở một số loài thực vật điển hình.
Xây dựng được bộ tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc giải phẫu các loại mô và cơ
quan sinh dưỡng ở một số lồi thực vật điển hình
3. Tính mới và sáng tạo:
Nghiên cứu, đề xuất một quy trình cụ thể, chi tiết và đơn giản hóa giúp giáo viên
và học sinh có thể hiện được tiêu bản tạm thời, cố định để quan sát cấu trúc mô, quan
sát cấu trúc cơ quan sinh dưỡng dễ dàng với những hóa chất và dụng cụ đơn giản.
Quy trình sau nghiên cứu có thể sử dụng để sản xuất các tiêu bản cố định với quy
mô nhỏ để cung cấp các bộ tiêu bản cố định cấu trúc mô và cơ quan sinh dưỡng ở thực
vật phục vụ một cách chủ động, hiệu quả cho những bài dạy thực hành có liên quan
6


đến cấu trúc mô và cơ quan sinh dưỡng ở thực vật ở phổ thơng mà hiện nay có rất ít
trên thị trường.
4. Kết quả nghiên cứu:
Quy trình cải tiến để thực hiện tiêu bản hiển vi tạm thời và cố định giúp quan sát
cấu trúc mô và cơ quan sinh dưỡng ở thực vật.

Bộ tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc mô và cơ quan sinh dưỡng ở thực vật gồm
140 tiêu bản.
5. Đóng góp về mặt kinh tế - xã hội, giáo dục và đào tạo, an ninh, quốc
phòng và khả năng áp dụng của đề tài:
Cung cấp một quy trình chi tiết, cụ thể, đã được đơn giản hóa giúp giáo viên và
học sinh có thể thực hiện tiêu bản hiển vi về các loại mô và cơ quan sinh dưỡng của
một số loài thực vật một cách dễ dàng, hiệu quả. Quy trình đã được đơn giản hóa sẽ
giúp tiết kiệm đáng kể thời gian, hóa chất, dụng cụ trong q trình thực hiện tiêu bản
hiển vi về các loại mô và cơ quan sinh dưỡng của một số loài thực vật phục vụ tốt cho
cơng tác dạy học, thực hành Sinh học.
Quy trình thực hiện tiêu bản hiển vi cố định của đề tài có thể được áp dụng để
sản xuất các loại tiêu bản cố định cấu trúc giải phẫu mô và cơ quan sinh dưỡng của
thực vật.
Bộ tiêu bản hiển vi cố định của để tài có thể được sử dụng trong giảng dạy thực
hành học phần Thực vật học 1 (Hình thái – Giải phẫu thực vật), Sinh học đại cương,
Cơ sở Tự nhiên và Xã hội (phần Sinh học) ở trường Đại học Thủ Dầu Một và trong
dạy học môn Sinh học lớp 6 ở các trường Trung học cơ sở.
Các sản phẩm của đề tài được chuyển giao cho phịng thí nghiệm Sinh học thuộc
khoa Tài ngun Mơi trường, Đại học Thủ Dầu Một.
Cung cấp thêm cho thị trường thiết bị giáo dục trong nước các bộ tiêu bản thực
vật phục vụ hiệu quả việc dạy học.
6. Công bố khoa học của sinh viên từ kết quả nghiên cứu của đề tài

7


Nhận xét của người hướng dẫn về những đóng góp khoa học của sinh viên
thực hiện đề tài:
Nhóm sinh viên thực hiện đề tài có năng lực nghiên cứu khoa học tốt. Trong quá
trình nghiên cứu, các sinh viên đã tuân thủ theo đúng các chuẩn mực đạo đức và quy

trình của nghiên cứu khoa học. Kết quả nghiên cứu khách quan, trung thực và có đóng
góp rất quan trọng cho khoa học và thực tiễn. Cụ thể là kết quả của đề tài đã nghiên
cứu được quy trình thực hiện tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc giải phẫu các loại mô và
cơ quan sinh dưỡng ở một số lồi thực vật điển hình. Xây dựng được bộ tiêu bản hiển
vi cố định cấu trúc giải phẫu các loại mô và cơ quan sinh dưỡng ở một số lồi thực vật
điển hình.
Kết quả nghiên cứu của đề tài phần nào giải quyết được một số khó khăn của
giáo viên và học sinh trong công tác dạy học các bài thực hành thực vật học ở bậc phổ
thông.
Đề tài có tính ứng dụng cao, đáp ứng nhu cầu của thực tiễn giảng dạy sinh học ở
trường phổ thông hiện nay.
Có thể vận dụng quy trình sau nghiên cứu vào thực tế sản xuất trên quy mô nhỏ
các tiêu bản thực vật ở mô và cơ quan sinh dưỡng nhằm cung cấp bộ tiêu bản với giá
thành thấp dễ quan sát và sử dụng.
Ngày

tháng

năm

Xác nhận của lãnh đạo khoa

Người hướng dẫn

Trần Thanh Hùng

8


UBND TỈNH BÌNH DƯƠNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT

CỘNG HỊA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

THƠNG TIN VỀ SINH VIÊN
CHỊU TRÁCH NHIỆM CHÍNH THỰC HIỆN ĐỀ TÀI
I. SƠ LƯỢC VỀ SINH VIÊN:

Ảnh 4x6

Họ và tên: LÊ THỊ NGỌC
Sinh ngày: 24/02/1996
Nơi sinh: Bình Dương
Lớp: C14SH02 - Khóa: 2014 - 2017
Khoa: Tài Ngun Mơi Trường
Địa chỉ liên hệ: Ấp Đồng Bà Ba – xã Long Hịa – huyện Dầu Tiếng – tỉnh Bình Dương
Điện thoại: 0968809270 - Email:
II. QUÁ TRÌNH HỌC TẬP
* Năm thứ 1:
Ngành học: Cao đẳng Sư phạm Sinh học - Khoa: Khoa học tự nhiên
Kết quả xếp loại học tập: Khá
Sơ lược thành tích: Đạt học bổng học kỳ 1 năm học 2014-2015
* Năm thứ 2:
Ngành học : Cao đẳng Sư phạm Sinh học - Khoa: Tài Nguyên Môi Trường
Kết quả xếp loại học tập: Khá
Sơ lược thành tích:
Ngày

tháng

năm

9


TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
KHOA TÀI NGUYÊN MÔI
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
TRƯỜNG

Bình Dương, ngày

tháng

năm 2016

Kính gửi: Ban tổ chức Giải thưởng “Tài năng khoa học trẻ Đại học Thủ Dầu Một”
Tên chúng tôi là: Lê Thị Ngọc - Sinh ngày 24/02/1996
Đàng Thị Phin - Sinh ngày : 08/10/1995
Võ Thị Thu Ngân - Sinh ngày : 20/12/1996
Sinh viên năm thứ: 2 - Tổng số năm đào tạo: 3
Lớp, khoa : C14SH02 - Khoa : Tài Nguyên Môi Trường
Ngành học: Cao đẳng Sư phạm Sinh học.
Thông tin cá nhân của sinh viên chịu trách nhiệm chính
Địa chỉ liên hệ: Ấp Đồng Bà Ba – xã Long Hòa – huyện Dầu Tiếng – tỉnh Bình Dương
Số điện thoại (cố định, di động): 0968809270
Địa chỉ email:
Chúng tơi làm đơn này kính đề nghị Ban tổ chức cho chúng tôi được gửi đề tài
nghiên cứu khoa học để tham gia xét Giải thưởng “Tài năng khoa học trẻ Đại học Thủ

Dầu Một” năm 2015– 2016. Tên đề tài: NGHIÊN CỨU QUY TRÌNH THỰC HIỆN
TIÊU BẢN HIỂN VI CỐ ĐỊNH CẤU TRÚC GIẢI PHẪU CÁC LOẠI MƠ VÀ CƠ
QUAN SINH DƯỠNG Ở MỘT SỐ LỒI THỰC VẬT ĐIỂN HÌNH Chúng tơi xin
cam đoan đây là đề tài do chúng tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn của : Th.S Trần
Thanh Hùng ; Đề tài này chưa được trao bất kỳ một giải thưởng nào khác tại thời
điểm nộp hồ sơ và không phải là luận văn, đồ án tốt nghiệp.
Nếu sai, chúng tôi xin chịu trách nhiệm trước khoa và Nhà trường.
Xác nhận của lãnh đạo khoa

Người làm đơn

10


DANH SÁCH THÀNH VIÊN THAM GIA NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
STT
Họ và tên
1
Lê Thị Ngọc
2
Đàng Thị Phin
3
Võ Thị Thu Ngân

MSSV
1411402130107
1411402130119
1411402130076

Lớp

C14SH02
C14SH02
C14SH02

Khoa
Tài Nguyên Môi Trường
Tài Nguyên Môi Trường
Tài Nguyên Môi Trường

11


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Whittaker & Margulis (1978) chia sinh giới thành 5 giới: Khởi sinh (Monera),
nguyên sinh (Protista), nấm (Fungi), thực vật (Plantae) và động vật (Animalia). Theo
đó, giới thực vật bao gồm: Ngành Rêu, nhóm Quyết, ngành Hạt trần và ngành Hạt kín.
Ở cơ thể thực vật đã có sự phân hóa thành các loại mơ – tập hợp của những tế
bào có thể có hình dạng giống nhau, có cùng nguồn gốc và đảm nhận chức năng như
nhau. Mỗi loại mô thực hiện một chức năng riêng và có vai trị quan trọng đối với đời
sống của thực vật. Dựa vào đó, người ta chia thành sáu loại mô ở thực vật là: mô phân
sinh, mô che chở, mô nâng đỡ, mô dẫn, mô mềm và mơ tiết. Cùng với sự phân hóa
thành các loại mơ, cơ thể thực vật cũng có sự phân hóa về cơ quan sinh dưỡng, bao
gồm thân, lá, rễ. Các loại mô và cơ quan sinh dưỡng của thực vật có cấu tạo phù hợp
với chức năng của chúng. Vì vậy, việc tìm hiểu cấu trúc giải phẫu của các loại mô này
giúp chúng ta hiểu sâu hơn về mối quan hệ giữa cấu tạo và chức năng của chúng.
Việc nghiên cứu về cấu tạo giải phẫu của các loại mơ thực vật địi hỏi cần thực
hiện các tiêu bản. Theo đó, các lát cắt của mẫu vật được nhuộm và quan sát dưới kính
hiển vi theo một quy trình chặt chẽ. Tuy nhiên, những tiêu bản như vậy có thời gian
tồn tại quá ngắn và người ta gọi đó là những tiêu bản hiển vi tạm thời. Để kéo dài thời

gian tồn tại của tiêu bản, chúng ta cần thực hiện những tiêu bản hiển vi cố định. Điều
này giúp chúng ta có thể bảo quản chúng trong một thời gian dài có thể tới chục năm.
Hơn nữa, chúng ta có thể sử dụng để quan sát bất kỳ lúc nào chúng ta cần. Đặc biệt là,
loại tiêu bản này rất cần thiết đối với mẫu vật là những lồi khó tìm ở địa phương
hoặc có mùa sinh trưởng không trùng vào thời gian học phần thực vật học ở các trường
Cao đẳng, Đại học và kể cả trường phổ thơng.
Từ những vai trị trên của các tiêu bản hiển vi cố định, chúng tôi nhận thấy việc
thực hiện loại tiêu bản này là hết sức cần thiết và quyết định thực hiện đề tài “ Nghiên
cứu quy trình thực hiện tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc giải phẫu các loại mô và cơ
quan sinh dưỡng của một số lồi thực vật điển hình.” với mong muốn tìm được quy
trình tối ưu để thực hiện tiêu bản cố định cấu trúc giải phẫu các loại mô và cơ quan
sinh dưỡng ở thực vật. Từ đó, xây dựng được bộ tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc giải
phẫu các loại mô và cơ quan sinh dưỡng ở thực vật phục vụ trong dạy học học phần
12


Hình thái – Giải phẫu thực vật ở các trường Cao đẳng, Đại học và trong dạy học môn
Sinh học ở các trường Trung học cơ sở.
2. Mục tiêu đề tài
Nghiên cứu được quy trình thực hiện tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc giải phẩu
các loại mô và cơ quan sinh dưỡng ở một số loài thực vật điển hình.
Xây dựng được bộ tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc giải phẩu các loại mô và cơ
quan sinh dưỡng ở một số lồi thực vật điển hình
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1 Đối tượng nghiên cứu:
Cấu trúc giải phẫu các loại mô và cơ quan sinh dưỡng ở một số lồi thực vật điển
hình.
3.2 Phạm vi nghiên cứu:
Cấu trúc giải phẫu các loại mô của thực vật gồm: mô che chở, mô nâng đỡ, mô
dẫn, mô mềm và mô tiết.

Cấu trúc giải phẫu các cơ quan sinh dưỡng của thực vật gồm: thân, lá và rễ.
4. Nội dung nghiên cứu
Nghiên cứu quy trình thực hiện tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc giải phẫu các
loại mô và cơ quan sinh dưỡng ở một số lồi thực vật điển hình
Xây dựng bộ tiêu bản hiển vi cố định cấu trúc giải phẫu các loại mô và cơ quan
sinh dưỡng ở một số loài thực vật điển hình
5. Thời gian nghiên cứu
Từ tháng 09/2015 đến tháng03/2016.

13


Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Khái quát về cấu trúc của cơ thể thực vật
1.1.1. Tế bào thực vật [1], [6]và [9]
Tế bào thực vật là đơn vị cấu trúc và chức năng của cơ thể thực vật. Mỗi tế bào
thực vật có cấu tạo gồm: Vách tế bào, màng sinh chất, chất tế bào, các bào quan (lạp
thể, ti thể, mạng lưới nội chất, thể golgi, riboxom, vi thể), nhân tế bào, không bào và
các thể ẩn nhập trong tế bào (hạt tinh bột, hạt alơron, giọt dầu, tinh thể canxi oxlat,
tinh thể canxi cacbonat).
Khi trải qua giai đoạn tẩy bằng nước javen trong quy trình thực hiện tiêu bản hiển
vi, chỉ có một số cấu trúc của tế bào như vách tế bào, các tinh thể canxi cacbonat,
canxi oxalat có thể tồn tại được. Hơn nữa, khi nhuộm kép bằng methylen blue và
carmine son phèn thì chúng có sự bắt màu đặc trưng. Vách tế bào bằng cellulose bắt
màu hồng, vách tế bào hóa gỗ và các tinh thể bắt màu xanh. Vì vậy, chúng có ý nghĩa
rất quan trọng trong quá trình thực hiện tiêu bản hiển vi để nghiên cứu cấu trúc giải
phẫu của thực vật.
1.1.2. Mô thực vật [1], [6]và [9]
Ở cơ thể thực vật bậc cao đã có sự phân hóa thành các loại mơ – tập hợp của
những tế bào có thể có hình dạng giống nhau, có cùng nguồn gốc và đảm nhận chức

năng như nhau. Mỗi loại mô thực hiện một chức năng riêng và có vai trị quan trọng
đối với đời sống của thực vật. Dựa vào đó, người ta chia thành sáu loại mô ở thực vật
là: mô phân sinh, mô che chở, mô nâng đỡ, mô dẫn, mô mềm và mô tiết.
1.1.2.1. Mô phân sinh
Mô phân sinh bao gồm những tế bào non chưa phân hóa, có khả năng phân chia
rất nhanh và liên tục cho tới cuối đời sống của cây để tạo thành các mô khác. Dựa vào
vị trí của mơ trên cơ thể thực vật người ta chia thành ba loại: Mô phân sinh ngọn, mơ
phân sinh lóng và mơ phân sinh bên (tầng sinh trụ, tầng sinh vỏ). Vách tế bào mô
phân sinh mỏng, nước chiếm 92,5% và phần còn lại chủ yếu là pectin và
hemixenlulose, rất ít cellulose. Tế bào mơ phân sinh bắt màu hồng khi nhuộm carmine
son phèn.
14


1.1.2.2. Mơ che chở (mơ bì)
Mơ che chở bao bọc tồn bộ phía ngồi cơ thể thực vật, có chức năng bảo vệ cho
các mô bên trong khỏi các tác động vật lí, hóa học hay sự phá hoại của các sinh vật
khác, đồng thời thực hiện trao đổi chất với mơi trường ngồi. người ta phân biệt hai
loại mơ che chở: Mơ che chở sơ cấp (biểu bì) và mơ che chở thứ cấp (chu bì và thụ bì).
- Mơ che chở sơ cấp:
Gồm tế bào biểu bì, lỗ khí, lỗ nước, lơng. Vách tế bào của chúng bằng cellulose
nên bắt màu hồng của carmine son phèn. Tuy nhiên, ở biểu bì của một số lồi, mặt
ngồi có thấm cutin, suberin nên bắt màu xanh.
- Mô che chở thứ cấp:
Từ ngồi và trong, mỗi chu bì gồm ba lớp: Lớp bần gồm các tế bào chết, vách
thấm suberin, tế bào xếp sít nhau; tầng sinh vỏ gồm tế bào sống, có khả năng phân
chia, sinh ra lớp bần ở phía ngồi và lớp vỏ lục ở phía trong; lớp vỏ lục gồm các tế bào
sống chứa các hạt diệp lục. Trong lớp chu bì có các lỗ vỏ, có chức năng trao đổi khí
với mơi trường. Khi nhuộm kép bằng methylen blue và carmine son phèn, lớp bần bắt
màu xanh, tầng sinh vỏ và lớp vỏ lục bắt màu hồng.

Ở những lồi cây có nhiều tầng sinh vỏ, tầng sinh vỏ mới xuất hiện sâu dần vào
phía trong tạo ra lớp bần mới làm cho tồn bộ phần mơ phía ngồi bị chết đi. Tập hợp
tất cả các mơ chết phía ngồi tầng sinh vỏ gọi là thụ bì (vỏ chết).
1.1.2.3. Mô cơ (mô nâng đỡ)
Mô cơ được cấu tạo bởi các tế bào vách dày, cứng, vững chắc, làm nhiệm vụ
nâng đỡ cho cây. Mô cơ được chia thành hai loại là: Mô dày (hậu mô) và mô cứng
(cương mô).
- Mô dày gồm những tế bào sống, vách sơ cấp dày bằng cellulose, khơng hóa gỗ,
thường chứa lục lạp. Mô dày được chia thành các loại: Mô dày góc, mơ dày phiến, mơ
dày xốp và mơ dày trịn.
- Mơ cứng gồm những tế bào có vách thứ cấp dày hóa gỗ. Mơ cứng gồm hai loại
là tế bào đá và sợi. Tế bào đá là những tế bào chết, có vách hóa gỗ rất dày, bịt gần kín
khoang tế bào chỉ để lại một khe hẹp. Sợi được cấu tạo bởi những tế bào hình thoi dài,
hẹp, vách rất dày, hóa gỗ nhiều hay ít, khoang tế bào rất hẹp. Chúng xếp thành từng
15


đám, dải hay thành vịng bao quanh bó gỗ của thân, cuống lá; xuất hiện trong phần libe
và gỗ của cây. Người ta chia thành: sợi libe và sợi gỗ. Sợi libe gồm sợi libe sơ cấp
(vách bằng cellulose) và sợi libe thứ cấp (vách tế bào hóa gỗ). Sợi gỗ có vách tế bào
dày, hóa gỗ.
Khi nhuộm kép bằng methylen blue và carmine son phèn, các tế bào mô dày bắt
màu hồng đậm, tế bào mô cứng bắt màu xanh đậm.
1.1.2.4. Mô dẫn
Mô dẫn là một tổ chức chuyên hóa cao, cấu tạo bởi những tế bào dài, xếp nối tiếp
nhau thành từng dãy dọc song song với trục của cơ quan, có chức năng dẫn nhựa
(nước, muối khống và các chất hữu cơ). Mơ dẫn có hai loại là gỗ (xylem) và libe
(Phloem).
- Gỗ có chức năng chính là dẫn nhựa ngun (nước, muối khống hịa tan) từ rễ
qua thân lên lá. Ngồi ra cịn thực hiện chức năng nâng đỡ dự trữ. Gỗ gồm các yếu tố:

Quản bào hoặc mạch gỗ, sợi gỗ và mô mềm gỗ.
+ Quản bào: là các tế bào hình thoi, chết, nhọn 2 đầu, xếp nối tiếp nhau. Nhựa
nguyên được vận chuyển từ tế bào này sang tế bào khác qua các vách ngang khơng
hóa gỗ. Vách bên của quản bào dày lên thứ cấp (hóa gỗ) theo nhiều kiểu khác nhau tạo
nên các loại quản bào khác nhau.
+ Mạch gỗ là các tế bào chết, các vách ngăn ngang đã có sự thủng lỗ tạo nên ống
thông (thành phần mạch), vách bên dày và hóa gỗ theo nhiều kiểu khác nhau, bên
trong khơng có chất tế bào.
+ Sợi gỗ gồm những tế bào chết, có vách hóa gỗ rất dày, khoang tế bào rất hẹp.
+ Mô mềm gỗ gồm những tế bào sống, có vách hóa gỗ hoặc vẫn bằng xenlulozơ.
- Libe có chức năng chính là dẫn nhựa luyện (sản phẩm hữu cơ được tổng hợp ở
lá). Libe gồm các yếu tố: Mạch rây, tế bào kèm, mô mềm libe và sợi libe.
+ Mạch rây: gồm những tế bào sống, chuyên hóa cao gọi là tế bào rây. Vách tế
bào rây mỏng bằng cellulose, trên vách có các vùng thủng lỗ đặc biệt gọi là vùng rây,
nhiều vùng rây họp lại trên một vách gọi là phiến rây. Vách tế bào ở vùng rây có nhiều
lỗ nhỏ trong đó chứa đầy các dải chất tế bào gọi là dải liên kết có chức năng liên kết
các mạch rây, có thể thông với nhau.
16


+ Tế bào kèm: trong thành phần của libe đã chuyên hóa cao, bên cạnh mạch rây
thường có từ 1-2 tế bào sống, dài, có nhân, vách tế bào mỏng bằng cellulose đó là các
tế bào kèm, chỉ gặp ở các cây Hạt kín.
+ Mơ mềm libe: gồm những tế bào sống có vách mỏng bằng cellulose có chức
năng tích lũy tinh bột, dầu và các sản phẩm khác. Tế bào mơ mềm libe đơi khi cũng có
vách dày lên, hóa gỗ, tạo thành tế bào đá.
+ Sợi libe: gồm những tế bào hình thoi dài, khoang hẹp, vách dày hóa gỗ hoặc
khơng hóa gỗ, có chức năng nâng đỡ.
Khi nhuộm kép bằng methylen blue và carmine son phèn, các tế bào libe thường
bắt màu hồng đậm, tế bào gỗ bắt màu xanh đậm.

1.1.2.5. Mô mềm
Mô mềm được cấu tạo bởi những tế bào sống, chưa phân hóa nhiều, vách mỏng
bằng cellulose, trên vách có các vùng lỗ sơ cấp, được giữ suốt đời sống của tế bào.
Mô mềm thực hiện chức năng liên kết các thứ mô khác với nhau, dự trữ hay dinh
dưỡng. Mô mềm được chia thành hai loại là: Mơ mềm đồng hóa và mơ mềm dự trữ.
- Mơ mềm đồng hóa gồm các tế bào chứa nhiều lục lạp, thực hiện chức năng
quang hợp, nằm ngay dưới lớp biểu bì của lá và thân non. Trong phiến lá cây Hai lá
mầm, mơ mềm đồng hóa gồm 2 loại: Mô giậu và mô xốp (mô khuyết).
- Mô mềm dự trữ được cấu tạo bởi những tế bào rất đa dạng, có vách mỏng bằng
cellulose, ở góc tế bào thường để hở những khoảng gian bào. Chúng có chức năng dự
trữ các chất khác nhau như tinh bột, protein, dầu, đường, nước, … ở các bộ phận khác
nhau như rễ, thân, thân rễ, quả, hạt, … để nuôi cây.
Khi nhuộm kép bằng methylen blue và carmine son phèn, tế bào mô mềm bắt
màu hồng của carmine.
1.1.2.6. Mô tiết
Mô tiết được cấu tạo bởi những tế bào sống, có vách bằng cellulose, tiết ra các
chất thải bã mà cây không dùng tới. Mô tiết gồm các loại: Mô tiết ngồi (lơng tiết,
tuyến tiết) và mơ tiết trong (tế bào tiết, túi tiết, ống tiết, ống nhựa mủ).
Khi nhuộm kép bằng methylen blue và carmine son phèn, tế bào mô tiết bắt màu
hồng của carmine.
17


1.1.3. Các cơ quan sinh dưỡng [1], [6] và [9]
Các cơ quan sinh dưỡng của thực vật bao gồm rễ, thân và lá.
1.1.3.1. Rễ
* Hình thái rễ cây
Rễ là cơ quan trục, cùng với thân tạo nên một trục thống nhất của cây. Rễ có khả
năng phân nhánh cho ra các rễ bên làm tăng diện tích tiếp xúc với mơi trường.
Các rễ thường có hình trụ, khơng mang lá, gồm có 4 miền: miền chóp rễ, miền

sinh trưởng, miền hấp thu và miền trưởng thành. Trên rễ có chóp rễ có nhiệm vụ che
chở cho mơ phân sinh tận cùng của rễ khỏi bị hư hỏng và xây xát khi rễ đâm vào đất.
Rễ có nhiều kiểu khác nhau bao gồm: Rễ trụ (đặc trưng cho các cây thuộc lớp
Hai lá mầm), rễ phụ, rễ chùm (đặc trưng cho các cây thuộc lớp Một lá mầm).
* Cấu trúc giải phẫu của rễ
- Chóp rễ: là phần tận cùng của rễ, có nhiệm vụ bảo vệ cho mơ phân sinh ngọn
và giữ cho rễ khỏi bị xây xát khi đâm sâu vào đất nhờ sự hóa nhầy, hóa bần màng của
các tế bào ngồi cùng. Chóp rễ gồm các tế bào mô mềm sống, thường chứa tinh bột.
- Miền sinh trưởng: là miền tiếp nối với miền chóp rễ, mơ phân sinh ngọn nằm
trong miền sinh trưởng phân hóa cho ra 3 loại mô phân sinh sơ cấp: Tầng sinh bì (lớp
ngun bì) nằmở ngồi cùng cho ra biểu bì của rễ, tầng sinh vỏ (mô phân sinh cơ bản)
nằm ở giữa sinh ra các tế bào của vỏ sơ cấp và vỏ trong, tầng sinh trụ (tầng trước phát
sinh) nằm ở phía trong cùng cho ra trụ giữa chứa mô dẫn, tầng phát sinh và vỏ trụ.
- Cấu tạo sơ cấp của rễ (miền hấp thu):
Gồm có ba phần: Biểu bì, vỏ sơ cấp và trụ giữa.
+ Biểu bì gồm 1 lớp tế bào dài, có vách mỏng, xếp sát nhau, có thể hóa cutin
hoặc hóa bần. Trên biểu bì có các lơng hút.
+ Vỏ sơ cấp gồm ba lớp ngoại bì, mơ mềm vỏ và nội bì. Ngoại bì gồm một hay
nhiều lớp tế bào, có thể hóa bần hoặc hóa gỗ, đơi khi có đai caspari. Mơ mềm vỏ gồm
tế bào vách mỏng bằng cellulose, thường chứa chất dự trữ.Nội bì là lớp trong cùng của
vỏ sơ cấp, có đai caspari làm giảm bớt sự xâm nhập của nước vào trụ giữa.

18


+ Trụ giữa gồm vỏ trụ, hệ thống mạch dẫn và mơ mềm ruột. Hệ thống dẫn bao
gồm các bó gỗ và các bó libe xếp xen kẻ, hướng tâm.
- Cấu tạo thứ cấp của rễ (miền trưởng thành)
Cấu tạo thứ cấp của rễ gồm: vỏ thứ cấp và gỗ thứ cấp.
+ Vỏ thứ cấp: là toàn bộ phần tách ra khỏi gỗ, có giới hạn trong cung là tầng phát

sinh trụ, thành phần chủ yếu là libe thứ cấp. Các tế bào mơ mềm libe có kích thước
lớn, chứa tinh bột, tinh thể…ngồi ra trong libe thứ cấp cịn có các sợi mơ cứng.
+ Gỗ thứ cấp: gồm các yếu tố mạch, quản bào, sợi gỗ và mô mềm gỗ. Số lượng
mạch gỗ của rễ nhiều hơn so với thân, khoang mạch rộng hơn, vách mỏng hơn. Các
yếu tố mô mèm phát triển nhiều hơn các yếu tố cơ học, chứa nhiều chất dự trữ.
Trong rễ thứ cấp chủ yếu là gỗ thứ cấp có chức năng dẫn truyền nước, muối
khống, dự trữ chất dinh dưỡng, ngồi ra cịn thực hiện chức năng chống đỡ.
1.1.3.2. Thân cây
* Hình thái ngồi của thân:
Các bộ phận của thân: thân chính và cành.
- Thân chính: thân gồm một thân chính thường mọc theo hướng thẳng đứng,
ngược hướng với rễ. Khi còn non thân chính có màu lục, khi già chuyển sang màu nâu
hay xám. Các bộ phận của thân chính gồm: chồi ngọn, chồi nách, chồi phụ, mấu và
gióng.      
- Cành và sự phân cành:
 Cành phát triển từ chồi nách của thân chính gọi là cành bên hay cành cấp 1, cành
bên có hình dạng, cấu tạo và sự sinh trưởng giống như thân chính, có chồi ngọn và
chồi nách. Các cành bên lại tiếp tục phát triển cho ra các cấp cành khác nhau (cành cấp
2, 3, 4…) cuối cùng hình thành một tán cây.
Có ba kiểu phân nhánh: phân nhánh đôi (lưỡng phân), phân nhánh đơn trục (đơn
phân) và phân nhánh hợp trục.

19


* Cấu tạo giải phẫu của thân

 - Mô phân sinh ngọn (đỉnh sinh trưởng, đỉnh ngọn): nằm ở vị trí tận cùng
của thân, cành, gồm 3 loại mô phân sinh sơ cấp: Tầng sinh bì (lớp ngun bì) nằm ở
ngồi cùng cho ra biểu bì của thân, ở giữa là mô phân sinh cơ bản sinh ra vỏ, tủy và

các tia tủy, tầng sinh trụ (tầng trước phát sinh) nằm ở trong cùng tạo ra libe sơ cấp, gỗ
sơ cấp và tầng phát sinh gỗ-libe.
- Cấu tạo sơ cấp của thân cây Hai lá mầm
+ Biểu bì: là mơ bì sơ cấp của thân, được hình thành từ lớp nguyên bì của mơ
phân sinh ngọn, gồm một lớp tế bào sống, không chứa diệp lục, thực hiện chức năng
bảo vệ. Biểu bì thân gồm những tế bào hơi kéo dài dọc theo thân và ít lỗ khí. Trong
điều kiện khơ hạn, tế bào biểu bì có lớp cuticun phủ mặt ngồi tế bào nhằm làm giảm
sự mất nước, bảo vệ cây chống nấm bệnh và vi khuẩn. Tùy theo từng loại thân và điều
kiện sống, biểu bì có thể có các tế bào chun hóa như tế bào lơng, gai, lỗ nước…
+ Vỏ sơ cấp: nằm sát biểu bì, được hình thành từ mô phân sinh cơ bản của mô
phân sinh ngọn, gồm 2 loại mô: mô mềm vỏ và mô dày. Mơ dày nằm sát biểu bì, gồm
các tế bào sống có vách hóa dày khơng đều, tế bào dài ra khi cây phát triển. Mơ dày có
chức năng nâng đỡ và bảo vệ cho cây. Trong thân cây Hai lá mầm có tất cả các kiểu
mơ dày nhưng phổ biến nhất là mơ dày góc. Mơ mềm vỏ nằm phía trong mơ dày, gồm
các tế bào có kích thước lớn, sắp xếp tạo các khoảng trống gian bào khá lớn. Mơ mềm
vỏ có chứa diệp lục tạo nên màu lục của thân non. Ngồi ra chúng cịn chứa tinh bột,
protein, lipit. Mơ mềm có chức năng quang hợp, bài tiết, nâng đỡ và dự trữ. Vỏ trong
là lớp trong cùng của vỏ sơ cấp. Vỏ trong của thân phát triển yếu hơn vỏ trong của rễ,
đôi khi không phân biệt được với mô mềm vỏ. Các tế bào vỏ trong chứa tinh bột, xếp
sát nhau, có hình dạng tương đối giống tế bào mô mềm nhưng bé hơn và hơi kéo dài.
+ Trụ giữa: gồm vỏ trụ, hệ dẫn, ruột và tia ruột. Vỏ trụ là lớp ngoài cùng của trụ
giữa, có nguồn gốc từ mơ phân sinh sơ cấp và có khả năng phân chia để tăng số lượng
các lớp tế bào, các tế bào này phân hóa tạo thành các mô vĩnh viễn (mô cơ và mô cơ
bản). Mơ cơ được hình thành từ sợi vỏ trụ hay sợi libe (sợi lanh, sợi gai). Vỏ trụ cũng
có thể hình thành nên các ống nhựa mủ, ống tiết hoặc tạo nên lớp trong của chu bì. Hệ
dẫn: các bó libe và bó gỗ họp lại tạo thành bó dẫn xếp chồng với libe nằm ngoài và gỗ
nằm trong (bó libe-gỗ hay bó dẫn). Một số lồi có bó dẫn chồng kép hoặc bó đồng
20

tâm. Trong các bó gỗ mạch gỗ nhỏ ở phía trong, mạch gỗ lớn ở phía ngồi, mạch gỗ
phát triển dần từ trong ra ngồi. Trong thân, số lượng bó dẫn thay đổi tùy theo tuổi của
cây, ở phần thân non có số bó dẫn ít, sau đó tăng dần do có thêm các bó dẫn đi vào lá.
Tia ruột do mơ phân sinh ngọn phân hóa nên, gồm các tế bào mơ mềm sắp xếp tỏa trịn
thành các tia xen kẽ giữa các bó dẫn. Ruột là phần mơ mềm nối phần vỏ sơ cấp với
phần giữa của thân, có nguồn gốc từ mơ phân sinh ngọn, có chức năng dự trữ.
- Cấu tạo thứ cấp của thân cây Hai lá mầm
  Cấu tạo thứ cấp chỉ có những cây Hạt trần và cây Hai lá mầm sống nhiều năm
mới có cấu tạo thứ cấp. Cấu tạo thứ cấp thân cây Hai lá mầm được quan sát trên lát cắt
ngang bao gồm: vỏ thứ cấp, tầng sinh trụ, libe và gỗ thứ cấp.
 + Vỏ thứ cấp: đối với các loài cây, vỏ sơ cấp không giữ được lâu, lúc bấy giờ
tầng sinh vỏ sẽ xuất hiện thay cho biểu bì. Tầng sinh vỏ (tầng sinh bần, tầng phát sinh
bần-lục bì) sinh ra ở phía ngồi một lớp mơ bì đặc biệt gọi là bần, phía trong sinh ra
các một lớp mô mềm thứ cấp gọi là vỏ lục. Cả 3 lớp: bần, tầng sinh vỏ và vỏ lục tạo
thành chu bì. Sau khi lớp bần hình thành xong, các phần của vỏ sơ cấp phía ngồi lớp
bần sẽ bị ngăn cách với các tế bào sống khác của vỏ và hệ thống dẫn bên trong nên nó
chết đi và cùng với lớp bần tạo thành thụ bì, che chở mặt ngoài thân.
+ Tầng phát sinh trụ: tầng phát sinh khác với tầng trước phát sinh ở chỗ là có cấu
trúc màng tế bào chắc hơn, sự hóa khơng bào mạnh hơn. Có hai loại tế bào: tế bào
hình thoi và tế bào hình trịn. Tế bào hình thoi có chiều dài lớn hơn chiều rộng hàng
chục lần, có khả năng phân chia rất nhanh theo mặt phẳng tiếp tuyến. Một trong hai tế
bào con được hình thành vẫn là tế bào của tầng phát sinh, tế bào thứ hai sẽ phân hóa
thành gỗ hay libe tùy theo vị trí của nó ở mặt trong hay mặt ngồi. Số tế bào hình trịn
ít hơn tế bào hình thoi, thường tập hợp thành từng nhóm, có số lượng, kích thước khác
nhau tùy từng loại cây. Đây là các tế bào mẹ của tia ruột thứ cấp, chúng phân hóa tạo
nên tia gỗ và tia libe.
+ Libe và gỗ thứ cấp
 Libe thứ cấp được hình thành từ lớp tế bào ngồi của tầng phát sinh, có 2 loại:
libe mềm gồm mạch rây, tế bào kèm và mô mềm; libe cứng gồm sợi libe, mơ cứng và
tế bào đá. Ở một số lồi, trong libe thứ cấp cịn có các tế bào tiết, ống tiết nhựa và ống

21


nhựa mủ. Gỗ thứ cấp được hình thành ở phía trong tầng phát sinh trụ và tạo thành
vòng liên tục, gồm mạch gỗ, quản bào, sợi gỗ, mô mềm và tia gỗ.
- Cấu tạo của thân cây Một lá mầm
Thân cây Một lá mầm khác thân cây Hai lá mầm về cách sắp xếp các bó dẫn và
thiếu tầng phát sinh. Thân cây Một lá mầm thường khơng phân hóa rõ thành vỏ và trụ
giữa. Do khơng có tầng sinh trụ nên khơng có sự sinh trưởng thứ cấp, ln giữ nguyên
cấu tạo sơ cấp. Thân dày lên do sự tăng thể tích của các tế bào khơng phải do sự tăng
số lượng (trừ các cây gỗ), do đó thân hạn chế sự tăng trưởng về chiều ngang.
Trên lát cắt ngang, quan sát từ ngoài vào trong ta thấy:
+ Bên ngồi là lớp biểu bì có tầng cuticun khá phát triển, dưới lớp biểu bì là vịng
tế bào mơ cứng.
+ Bên trong là khối tế bào mô mềm gồm các tế bào tròn cạnh, càng đi vào phần
giữa tế bào càng lớn hơn.
 + Các bó dẫn kiểu chồng kín, sắp xếp lộn xộn trong khối tế bào mô mềm, các bó
ở phía ngồi bé và xếp sát nhau hơn các bó ở phía trong. Xung quanh mỗi bó dẫn có
vịng tế bào mơ cứng.
   + Trong mỗi bó dẫn, phần libe gồm ống rây và tế bào kèm, phần gỗ gồm 1
quản bào xoắn và 1 quản bào vòng. Các tế bào mô mềm xung quanh quản bào sớm bị
chết đi để lại một khoang trống.
  - Cấu tạo kiểu thân rạ ở một số cây Một lá mầm
Thường gặp ở các cây họ Lúa, phần giữa thân thường chết và để lại một khoang
rỗng ở phần gióng, mấu đặc vẫn giữ ngun cấu trúc ban đầu.
Thân rạ có mơ cứng phát triển tạo thành một vịng biểu bì dày. Các bó dẫn được
xếp thành 2 vịng: vịng ngồi gồm các bó dẫn bé xếp trong lớp mơ cứng, vịng trong
gồm các bó dẫn lớn nằm sâu trong thân.
Xen giữa vịng mơ cơ có những đám mơ mềm chứa diệp lục nằm dưới biểu bì, có
lỗ khí, tạo thân có màu lục. Ở các cây trưởng thành mô này thường bị hủy đi.

22


1.1.3.3. Lá cây
* Hình thái ngồi của lá cây
Lá là một bộ phận cơ quan sinh dưỡng của cây, mọc có hạn trên thân hoặc cành,
có dạng phiến dẹp và đối xưng hai bên, thực hiện chức năng dinh dưỡng rất quan trọng
của cây: quang hợp, hơ hấp, thốt hơi nước.
Lá gồm có các bộ phận: phiến lá, cuống lá và bẹ lá. Ngồi ra lá cịn có các phần
phụ: lá kèm, lưỡi nhỏ, bẹ chìa. Lá được chia thành 2 dạng: lá đơn và lá kép. Lá đơn
gồm lá đơn nguyên, lá đơn có thùy, lá đơn chia thùy và lá đơn xẻ thùy. Lá kép gồm hai
loại: lá kép lông chim và lá kép chân vịt. Lá sắp xếp trên cành gồm theo 3 kiểu: mọc
cách hay mọc so le, mọc đối và mọc vòng.
* Cấu tạo giải phẫu của lá cây
 - Cấu tạo lá cây Hai lá mầm
 + Cấu tạo cuống lá: gồm biểu bì, mơ dày, mơ mềm và các bó dẫn. Biểu bì gồm
các tế bào hình chữ nhật xếp theo chiều dài của cuống lá, phía ngồi có tầng cuticun và
lỗ khí, đơi khi có lơng che chở. Mơ dày nằm sát dưới biểu bì, có chức năng nâng đỡ.
Mơ mềm: các tế bào thường dài theo trục của cuống, chứa nhiều diệp lục.Các bó dẫn:
nằm trong khối mơ mềm, các bó dẫn xếp thành hình cung, mặt lõm quay về phía trên
(lá mã đề), hoặc thành vịng trịn (cuống lá gạo). Các bó dẫn nhỏ ở phía trên, bó to ở
dưới, libe phía ngồi và gỗ phía trong. Xung quanh libe đơi khi có thêm mơ cứng.
Cuống lá có cấu tạo đối xứng hai bên và chỉ có cấu tạo sơ cấp.
+ Cấu tạo của phiến lá cây Hai lá mầm
 Mặt trên và mặt dưới đều có giới hạn bởi hai lớp biểu bì, biểu bì khơng có lục
lạp, vách ngồi thường dày hơn và có cutin hoặc sáp hoặc lơng. Biểu bì trên: vách tế
bào biểu bì có tầng cutin dày có tác dụng bảo vệ lá và giảm sự thoát hơi nước, khơng
có hoặc có ít lỗ khí. Biểu bì dưới: tầng cutin ở biểu bì dưới mỏng hơn nhưng có nhiều
lỗ khí hơn so với biểu bì trên.

Mơ giậu: nằm tiếp với biểu bì trên gồm 1 đến nhiều lớp tế bào hình chữ nhật dài,
xếp sát nhau chừa các khoảng gian bào rất nhỏ, các tế bào chứa nhiều lục lạp. Mô xốp
(mô khuyết): nằm dưới mô giậu và tiếp với biểu bì dưới, gồm các tế bào đa giác cạnh
23


trịn, khơng đều, sắp xếp rời rạc tạo nên nhiều khoảng trống chứa khí, thực hiện chức
năng trao đổi khí giữa cây với mơi trường. Ngồi ra trong phần thịt lá, giữa các tế bào
mơ giậu và mơ xốp cịn có các tế bào thực hiện chức năng thâu góp các sản phẩm
quang hợp rồi chuyển vào libe của gân lá, đó là các tế bào thâu góp.
Các bó dẫn: các bó dẫn của lá nằm trong khối mơ đồng hóa, chỗ tiếp giáp giữa
mơ giậu và mơ xốp làm thành hệ gân lá. Gân lá gồm có gân chính ở giữa và các gân
con, thực hiện chức năng dẫn truyền. Xung quanh các bó dẫn có các tế bào thâu góp,
ngồi ra xung quanh bó dẫn cịn có vịng mơ cơ (mơ dày hoặc mơ cứng), do đó gân lá
cịn có chức năng nâng đỡ.
Ở lá (cuống và phiến) đều khơng có tầng phát sinh, đó là lối cấu tạo sơ cấp, vì
vậy lá sinh trưởng có hạn.
- Cấu tạo lá cây Một lá mầm
Lá cây Một lá mầm thường khơng có cuống, chỉ có bẹ và phiến lá. Cấu tạo bẹ lá
tương ứng với cấu tạo thân cây, nếu cây có cuống thì có cấu tạo giống cuống lá cây
Hai lá mầm.
 Phiến lá cây Một lá mầm có đực điểm cấu tạo như sau:
+ Cả hai lớp biểu bì trên và biểu bì dưới đều có lỗ khí, biểu bì cũng có cutin hoặc
sáp (lá chuối) hoặc silic (cỏ tranh). Riêng biểu bì của các cây họ Lúa đơi khi có các tế
bào đặc biệt lơn hơn các tế bào bên cạnh, xếp thành hinh quạt gọi lá tế bào vận động
có vai trị cuộn hay mở phiến lá.
+ Thịt lá có cấu tạo đồng nhất, khơng phân thành mô giậu hay mô xốp, gồm các
tế bào mô mềm trịn cạnh hay có cạnh sắp xếp để hở các khoảng trống gian bào.
+ Các bó dẫn nằm trong khối mơ đồng hóa, số lượng thường nhiều. Các bó chính
xếp song song nhau, các bó nhỏ xếp thành mạng giữa các bó chính. Ở đây mơ cơ phát

triển, xếp thành vịng bao quanh bó dẫn hoặc kéo dài đến hai lớp biểu bì ở mép lá,
xung quanh bó dẫn có vịng tế bào thâu góp.

24