Luận văn Thạc sĩ Du lịch học: Nghiên cứu sức hấp dẫn của môṭ số loaị hình văn hóa phi vâṭ thể ở Huế đối với khách du lịch

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.02 MB, 118 trang )

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
***********

Phan Hạnh Thục

NGHIÊN CỨU SỨC HẤP DẪN CỦA MỘT SỐ LOẠI
HÌNH VĂN HỐ PHI VẬT THỂ Ở HUẾ ĐỐI VỚI
KHÁCH DU LỊCH

LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LCH HC
(CHƯƠNG TRìNH ĐàO TạO THí ĐIểM)

Chuyờn ngnh: Du lch học
Mã số:
DL 49C 32

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. PHẠM QUỐC SỬ

Hà Nội, tháng 11 - 2007

LỜI CẢM ƠN
Luận văn thạc sĩ “Nghiên cứu sức hấp dẫn của một số loại hình văn
hố phi vật thể ở Huế đối với khách du lịch”
”là thành quả học tập của tác giả sau 3 năm học tại Khoa du lịch-Trường đại
học KHXHvàNV - Đại học quốc gia Hà Nội. Để hoàn thành luận văn thạc sĩ
này, tác giả đã nhận được sự chỉ bảo và gợi mở vấn đề nghiên cứu cũng như
là hướng nghiên cứu của thầy hướng dẫn là TS. Phạm Quốc Sử -Giảng viên
khoa sử- trường đại học sư phạm 1 hà nội. Trong suốt quá trình thực hiện
luận văn, tác giả đã nhận được sự hướng dẫn nhiệt tình của thầy về các vấn

đề cần nghiên cứu, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới TS. Phạm
Quốc Sử.
Tác giả xin gửi lời cảm ơn tới Ban chủ nhiệm Khoa du lịch, Ban giám
hiệu trường đại học KHXH và NV, Giám đốc Đại học quốc gia Hà Nội đã
tạo điều kiện cho tác giả học tập chương trình sau đại học này.
Qua đây, tác giả cũng xin chân thành cảm ơn quý thầy cô trong Khoa
du lịch, các bạn bè, đồng nghiệp, bố mẹ, người thân đã giúp đỡ tác giả hoàn
thành luận văn thạc sĩ này.
Xin chân thành cảm ơn!
Tác giả

MỤC LỤC
1.Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2.Mục đích, nhiệm vụ nghiên cƣ́u ................................................................... 1
3.Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu................................................................ 2
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu................................................................................ 2
3.2. Phạm vi nghiên cứu................................................................................... 2
4. Phƣơng pháp nghiên cƣ́u ............................................................................ 2
5. Đóng góp của luận văn................................................................................. 3
6. Kết cấu luận văn .......................................................................................... 3
CHƢƠNG 1: NGUỒN TÀ I NGUYÊN DU LICH
VĂN HOÁ PHI VẬT
̣
THỂ Ở HUẾ...................................................................................................... 5
1. TỔNG QUAN VỀ TÀ I NGUYÊN DU LICH
VĂN HOÁ PHI VẬT THỂ Ở HUẾ .... 5
̣

1.1. Khái niệm di sản văn hoá phi vâ ̣t thể ..................................................... 5

1.2. Tài nguyên du lich
̣ văn hoá phi vâ ̣t thể ................................................. 5
1.3. Tổ ng quan về tài nguyên du lich
̣ văn hoá phi vâ ̣t thể Huế .................. 6
2. NHƢ̃ NG DI SẢN VĂN HOÁ PHI VẬT THỂ TIÊU BIỂU .......................................... 7

2.1. Nhã nhạc cung đình .................................................................................. 7
2.2. Múa, hát cung đình ................................................................................. 9
2.3. Tuồ ng cung đin
̀ h Huế ............................................................................. 10
2.4. Ca Huế ...................................................................................................... 12
2.5. Các lễ hội trùn thớng ........................................................................... 13
2.5.1. Lễ hội cung đình ...................................................................................... 13
2.5.2.1. Lễ hội tưởng nhớ vi ̣ khai canh, thành hoàng làng .............................. 15
2.5.2.2. Lễ hội tưởng niê ̣m vi ̣ tổ sư ngành nghề ............................................... 16
2.5.2.3. Lễ hội tín ngưỡng, tôn giáo ................................................................. 16
2.5.2.4. Lễ hội theo tục lê ̣, cầ u an theo mùa vụ : .............................................. 16
2.6. Các truyền thống công nghệ và làng nghề cổ truyền ........................... 16
2.7. Các nghi thức cung đình (đƣơ ̣c duy tri ̀ hoă ̣c tái ta ̣o) ............................ 17
2.8. Các sinh hoạt tôn giáo, tín ngƣỡng ....................................................... 17

3. CÁC GIÁ TRỊ VĂN HOÁ PHI VẬT THỂ KHÁC ...................................................... 17

3.1. Các phong tu ̣c, tâ ̣p quán, phong cách giao tiế p ƣ́ng xƣ̉ ...................... 17
3. 2. Các sinh hoạt văn hoá đƣơng đại ......................................................... 19
3.2.1. Festival văn hoá và du li ̣ch .................................................................... 19
3.2.2. Hoạt động tại các Trung tâm văn hoá và du lịch .................................. 19
CHƢƠNG 2 : THƢ̣C TRẠNG VỀ SƢ́C HẤP DẪN CỦ A
MỘT SỐ LOẠI HÌNH VĂN HOÁ PHI VẬT THỂ Ở HUẾ ĐỐI VỚI

KHÁCH DU LỊCH............................................................................................
1. TÌNH HÌNH KHAI THÁC MỘT SỐ LOẠI HÌNH VĂN HOÁ PHI VẬT THỂ Ở
HUẾ ĐỐI VỚI KHÁCH DU LỊCH......................................................................................

1.1. Các hoạt động tại Duyệt Thị Đƣờng .......................................................
1.1.1. Nhã nhạc và múa hát cung đình................................................................
1.1.2. T̀ ng cung đình: .....................................................................................
1.2. Các hoạt động du lịch trên sông Hƣơng ..................................................
1.2.1. Ca Huế ......................................................................................................
1.2.2 Thả hoa đăng trên sông Hương (vào buổi tối) ..........................................
1. 3. Các hoạt động duy trì hoặc tái tạo nghi thức cung đình.......................
1. 3.1 Tại Đại Nội ...............................................................................................
1.3.2. Tại đàn Nam Giao ....................................................................................
1. 4. Các hoạt động du lịch lễ hội truyền thống .............................................
1.5. Các hoạt động du lịch làng nghề thủ công truyền thống .......................
1. 6. Hoạt động khai thác du lịch gắn với các sinh hoạt tôn giáo

-tín

ngƣỡng truyền thố ng.........................................................................................
1. 6.1. Hoạt động du lịch tại các chùa Huế và gắn với Phật giáo .....................
1.6.2. Hoạt động tại điê ̣n Hòn Chén ..................................................................
1.7. Hoạt động khai thác du lịch gắn với các sinh hoạt văn hoá đƣơng đại
1.8. Các hoạt động khai thác du lịch khác .....................................................
2. Thực trạng về sức hấp dẫn của một số loại hình văn hoá phi vật thể ở
Huế đối với khách du lịch .................................................................................

2.1. Tiến hành khảo sát sức hấp dẫn của một số giá trị tiêu biểu
2. 1.1. Các phƣơng pháp tiến hành ................................................................

2. 2. Phân tích dữ liệu điều tra .........................................................................
2.2.1. Đối với Nhã nhạc cung đình....................................................................
2.2.2. Đối với Ca Huế ........................................................................................
3. Cấp độ hấp dẫn và năng lực cạnh tranh của các sản phẩm du lịch
văn hoá phi vật thể tiêu biểu ở Huế ................................................................
CHƢƠNG 3:NHƢ̃ NG ĐỀ XUẤT NHẰM NÂNG CAO SƢ́C HẤP DẪN
CỦA NGUỒN TÀI NGUYÊN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ Ở HUẾ ĐỐI
VỚI KHÁCH DU LICH
̣ ...................................................................................
1. NHƢ̃ NG YÊU CẦU THƢ̣C TIỄN VÀ CƠ SỞ CỦ A NHƢ̃ NG ĐỀ XUẤT NHẰM
NÂNG CAO SƢ́C HẤP DẪN CỦ A NGUỒN TÀ I NGUYÊN VĂN HÓA PHI VẬT
THỂ Ở HUẾ ...........................................................................................................................

1.1. Xu hƣớng thi hiế
̣ u của khách du lich
̣ hiêṇ nay........................................
1.2. Thế ma ̣nh của nguồ n tài nguyên văn hóa phi vâ ̣t thể ở Huế. ................
1.3. Nhƣ̃ng nhiêm
̣ vu ̣ đă ̣t ra đố i với ngành văn hóa và du lich
̣ Huế.............
2. NHƢ̃ NG ĐỀ XUẤT NHẰM NÂNG CAO SƢ́C HẤP DẪN CỦ A NGUỒN TÀI
NGUYÊN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ Ở HUẾ ĐỐI VỚI KHÁCH DU LICH
................
̣

2.1. Nhƣ̃ng đề xuấ t chung .................................................................................
2.2. Nhƣ̃ng đề xuấ t cụ thể. ................................................................................
2.2.1. Đẩy mạnh công tác nghiên cứu để phục hồi một cách đầy đủ chân giá
trị cho các loại hình tài ngun văn hóa phi vật thể............................................ .
2.2.2. Cần đầu tư khai thác nguồn tài nguyên du lịch văn hóa phi vật thể ở

Huế một cách thông minh nhất ...........................................................................
2.2.3. Xúc tiến công tác quảng bá .......................................................................
2.2.3.1. Chính sách phối hợp xuất bản tài liệu ...................................................
2.2.3.2. Quan hê ̣ với công ty lữ hành trong và nước ngoài ...............................
2.2.3.3. Thường xuyên theo doĩ các tài liệu hướng dẫn du li ̣ch và kịp thời cập
nhật hóa thơng tin về các sản phẩm văn hóa phi vật thể để sớm đến với du
khách. .................................................................................................................
2.2.3.4. Tham gia thuyế t minh, hội thảo, hội chợ quố c gia và quố c tế ...............

2.2.3.5. Hoạt động tác phẩm: Báo chí, truyề n hiǹ h, phim ảnh ...........................
2.2.4. Đào tạo đội ngũ có chuyên môn cao trong việc khôi phục, bảo tồn,
quản lý và khai thác tài nguyên văn hóa phi vật thể, phục vụ du khách ngày
một tốt hơn...........................................................................................................
2.2.5. Phục hồi lễ hội cũng như phát huy các gíá trị di sản làng nghề thủ công
truyề n thố ng ở Huế. .............................................................................................
2.2.6. Chú trọng hơn nữa đến vấn đề cung ứng di ̣ch vụ du lịch.........................
2.2.6. Chính sách giá cả cho sản phẩm du lịch ..................................................
2.2.7. Xây dựng hình ảnh du li ̣ch Huế ................................................................
KẾT LUẬN .......................................................................................................
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ngày nay, du lich
̣ thực sự trở thành mô ̣t trong những ngành kinh tế quan
trọng hàng đầu đối với nhiều quốc gia trên thế giới , trong đó có Viê ̣t Nam . Đại
hô ̣i IX của Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳ ng đi ṇ h: phát triển du lịch thành
“ngành kinh tế mũi nho ̣n”. Bởi du lich

̣ không chỉ đơn thuầ n mang la ̣i lơ ̣i ích kinh
tế mà còn mang la ̣i lơ ̣i ích c ả về mă ̣t chính tri ̣, văn hoá và xã hô ̣i . Đó là phương
tiê ̣n hữu hiê ̣u nhấ t trong giao lư u văn hoá giữa các quố c gia , giữa các dân tô ̣c
trên toàn thế giới.
Chúng ta tự hào với sự phong phú và đa dạng của nguồn tài nguyên du
lịch đất nước mình . Mỗi mô ̣t vùng miề n , mỗi mô ̣t tô ̣c người đều có một nguồn
tài nguyên du lich
̣ đă c̣ trưng, mà khi kết hợp lại sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho
phát triển du lịch đất nước nói chung và cho du lịch văn hoá nói riêng.
Xứ Huế là mảnh đất được thiên nhiên ưu ái cho sự giàu có về tiềm năng
du lich,
̣ đặc biệt là tiềm năng cho phát triển loại hình du lịch văn hoá . Bản thân
trong lòng Huế có đế n 2 di sản văn hoá thế giới , mô ̣t là di sản văn hoá vâ ̣t thể Quần thể di tích cớ đơ H́, mơ ̣t là di sản văn hoá phi vâ ̣t thể - Nhã nhạc cung
đình Huế. Trong đó , Nhã nhạc cung đình và những di sản văn hoá phi vâ ̣t th

ể

chính là “phầ n hồ n ” của Huế, là tất cả những gì tạo nên một xứ Huế quyến rũ ,
mô ̣ng mơ, sâu lắ ng và trữ tin
̀ h. Đó là niề m tự hào cho đất nước nói chung, xứ
Huế nói riêng và là lợi thế cho ngành du lich.
̣
Thế nhưng, chúng ta đã làm đươ ̣c những gì để phát huy giá trị nguồn di
sản văn hóa phi vật thể xứ Huế và khai thác nguồn tài nguyên du lịch đó một
cách có hiệu quả? Đó hẳ n là câu hỏi trăn tr ở của rất nhiều người làm du lịch ở
nước ta và đó cũng là lí do khiến tác giả chọn đề tài: “NGHIÊN CỨU SƢ́C HẤP
DẪN CỦ A MỘT SỐ LOẠI HÌ NH VĂN HÓA PHI VẬT THỂ Ở HUẾ ĐỐI VỚI
KHÁCH DU LỊCH” làm luận văn thạc sĩ của mình.

2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cƣ́u

1

Như tên đề tài luâ ̣n văn đã nêu , mục đích của đề tài là nghiên cứu sức hấp
dẫn của mô ̣t số loa ̣i hin
̀ h văn hoá phi vâ ̣t thể

chủ yếu ở Huế để từ đó đưa ra

những đề xuất nhằm nâng cao khả năng thu hút của chúng đối với khách du lịch.
Để thực hiện được mục đích đó, nhiệm vụ của đề tài là phải đánh giá được
toàn bộ nguồn tài nguyên di sản văn hóa phi vật thể xứ Huế, xác định những loại
hình văn hóa chủ yếu và nghiên cứu thực trạng về sức hấp dẫn của chúng đối với
du khách. Trên cơ sở tiềm năng, thực trạng cũng như những yêu cầu đặt ra đối
với việc khai thác nguồn di sản văn hóa phi vật thể xứ Huế, tác giả đề xuất
những giải pháp nhằm nâng cao sức hấp dẫn của chúng, từ đó xây dựng kế
hoạch khai thác nguồn tài nguyên du lịch này một cách có hiệu quả.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những di sản văn hóa phi vâ ̣t thể , phân
biết với các di sản văn hóa vật thể. Trên bình diện chung của nguồn tài nguyên
văn hóa phi vật thể, đề tài tập trung nghiên cứu độ hấp dẫn của một số di sản văn
hóa phi vật thể chủ yếu, đó là Nhã nhạc-múa hát-tuồng-lễ hội-các nghi thức
cung đình Huế, ca Huế, các lễ hội dân gian xứ Huế, các truyền thống cơng nghệ,
các sinh hoạt tơn giáo-tín ngưỡng…và những giá trị văn hóa phi vật thể khác,
những gì đã làm nên một phong vị Huế rất riêng so với các vùng miền khác
trong nước.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của đề tài là những di sản văn hóa phi vật thể thuộc

Tiểu vùng văn hóa Huế nằm trong vùng văn hóa Trung Bộ Việt Nam. Đó là khu
vực không chỉ có sự thống nhất giữa các địa phương về mặt địa văn hóa, mà cịn
nổi bật bởi tính đặc trưng của vùng đất cố đô, nơi mà mọi thành tố văn hóa đều
vừa điển hình cho cả nước, lại vừa được nâng cao nhằm đáp ứng nhu cầu của
đời sống sinh hoạt cung đình.
4. Phƣơng pháp nghiên cƣ́u
Để thực hiện đề tài này, các phương pháp sau đây đã được vận dụng trong
quá trình nghiên cứu:
2

- Phương pháp tổng hợp và phân tích tư liệu: các tư liệu phục vụ cho đề
tài được thu thập từ nhiều nguồn. Tất cả được tác giả sắp xếp hệ thống lại, có so
sánh, đối chiếu, giám định để xác định tính chính xác của tư liệu.
- Phương pháp nghiên cứu hệ thống: phương pháp này được sử dụng
nhằm mục đích tìm ra mới quan hệ tương tác giữa các thành tố văn hóa phi vật
thể ở Huế và những ́u tớ tạo nên tính hấp dẫn của một loại hình văn hóa phi
vật thể tại tiểu vùng văn hóa này.
- Phương pháp điều tra, khảo sát thực địa: phương pháp này cho phép đi
đến những nhận định chính xác hơn về thực trạng của các loại hình văn hóa phi
vật thể ở Huế, từ đó đưa ra những giải pháp cho việc nâng cao tính hấp dẫn của
các loại hình văn hóa đó.
- Ngoài ra, chúng tơi cịn vận dụng một số phương pháp khác trong quá
trình nghiên cứu như phương pháp phỏng vấn trực tiếp, phương pháp survey
(lấy ý kiến theo các nhóm du khách), phương pháp thống kê định lượng…để có
được cơ sở thực tiễn cho các những lập luận.
5. Đóng góp của luận văn
- Đánh giá một cách có hệ thống nguồn tài nguyên văn hóa phi vật thể ở Huế,
trong đó làm nổi bật những giá trị văn hóa tiêu biểu và đã phân tích ý nghĩa của chúng
dưới góc độ khai thác du lịch.

- Phản ánh được thực trạng của các loại hình văn hóa phi vật thể ở Huế và thực
trạng của việc khai thác du lịch đối với nguồn tài nguyên văn hóa này.
- Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao sức hấp dẫn của một số loại hình văn
hóa phi vật thể tiêu biểu ở Huế đối với khách du lịch.

- Góp phần nâng cao nhận thức của mọi người về các giá trị nhân văn và du
lịch của văn hóa phi vật thể ở Huế, từ đó có ý thức trong việc gìn giữ, bảo tồn và
khai thác bền vững nguồn tài nguyên vô giá này.
6. Kết cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chính của
đề tài luận văn được trình bày trong 3 chương:

Chương 1: Nguồn tài nguyên du lịch văn hóa phi vật thể ở Huế

3

Chương 2: Thực tra ̣ng về sức hấ p dẫn của mô ̣t số loa ̣i hình văn hoá phi vâ ̣t
thể ở Huế đối với khách du lịch.
Chương 3: Những đề xuất nhằm nâng cao sức hấ p dẫn của mô ̣t số loa ̣i
hình văn hoá phi vâ ̣t thể ở Huế đối với khách du lịch.

4

CHƢƠNG 1
NGUỒN TÀ I NGUYÊN DU LICH
VĂN HOÁ PHI VẬT THỂ Ở HUẾ
̣
1. TỔNG QUAN VỀ TÀ I NGUYÊN DU LICH

VĂN HOÁ PHI VẬT THỂ Ở HUẾ
̣

1.1. Khái niệm di sản văn hoá phi vâ ̣t thể
Di sản v ăn hoá phi vâ ̣t thể là sản phẩ m tinh thầ n có giá tri ̣lich
̣ sử

, văn

hoá, khoa ho ̣c, đươ ̣c lưu giữ bằ ng trí nhớ , chữ viế t , đươ ̣c lưu truyề n bằ ng truyề n
miê ̣ng, truyề n nghề , trình diễn và các hình thức lưu truyền khác, bao gồ m: tiế ng
nói, chữ viế t , các tác phẩm văn hoá , nghê ̣ thuâ ̣t , khoa ho ̣c , ngữ văn truyề n
miê ̣ng, diễn xướng dân gian , lớ i sớ ng, lễ hơ ̣i, bí qút công nghệ truyề n thố ng,
tri thức về y, dươ ̣c ho ̣c cổ truyề n , về văn hoá ẩ m thực , về trang phục truyền
thố ng dân tô ̣c và những tri thức dân gian khác . Khái niệm di sản văn hóa phi vật
thể phân biệt với khái niệm văn hóa hữu thể, tuy nhiên, trong nhiều trường hợp,
giá trị văn hóa phi vật thể lại được mang chở, chứa đựng và thể hiện bởi các
phương tiện dưới dạng vật chất, vật thể. Bởi vậy, đây là khái niệm mang tính
tương đới, khơng có sự phân biệt thật rạch ròi với khái niệm di sản văn hóa hữu
thể.
1.2. Tài nguyên du lich
̣ văn hoá phi vâ ̣t thể
Các giá trị văn hoá phi vật thể vốn tồ n ta ̣i như những thành tố tự nhiên của
xã hội, khi chưa có nhu cầ u du lich
̣ thì chúng chưa có tính chất của tài ngun
du lich.
̣
Khi nhu cầ u du lich
̣ văn hoá phát triể n, thực tiễn đòi hỏi phải có sự nghiên
cứu đánh giá đầ y đủ các giá trị văn hoá, cả vật thể và phi vật thể. Ham muốn tìm

hiể u các giá tri văn
hoá của du khách đã ta ̣o điề u kiê ̣n thuâ ̣n lơ ̣i cho các giá tri ̣
̣
văn hoá trở thành tài nguyên du lich.
̣
Điều đó cũng có nghĩa là, không phải bấ t cứ g iá trị văn hoá nào đều cũng
có thể trở thành tài nguyên du lịch . Trên thực tế, đó phải là một sự lựa cho ̣n, và
có cả một quá trình để chuyển biến từ những giá tri ̣riêng của văn hoá trở thành
những giá trị thực sự mang ý nghĩa du lich,
̣ đó là tài nguyên du lich
̣ văn hoá .
5

Trong trường hợp chúng ta đang đề cập, đó chính là tài nguyên du lịch văn hóa
phi vật thể.
1.3. Tổ ng quan về tài nguyên du lich
̣ văn hoá phi vâ ̣t thể Huế
Nhắ c đế n Huế , trong mỗi người chúng ta ai cũng biế t bên c ạnh các giá trị
văn hóa hữu thể với những thành quách, lăng tẩ m và các di tích lịch sử văn hóa
khác thì giá trị của những di sản văn hoá phi vật th ể cũng thực sự không kém
phầ n phong phú, đa da ̣ng, bởi đó là thành quả của mô ̣t quá triǹ h hô ̣i tu ̣ các giá trị
trong nhiều thời kỳ của lịch sử dân tộc tại tiểu vùng văn hóa này.
Thành quả đó bao gồm cả sự hỗn dung và giao thoa văn hoá của người
Viê ̣t, người Chăm và cá c dân tô ̣c thiể u số bản đia;̣ bao gồ m cả sự hoà trô ̣n nhuầ n
nhuyễn các yế u tố Trung Hoa, Ấn Độ và các yếu tố văn hóa ngoại lai khác . Di
sản văn hóa đồ sô ̣ đó la ̣i đươ ̣c hun đúc và được nâng lên thành những giá trị vô
giá qua hàng trăm năm xứ Huế đóng vai trò là thủ phủ, là kinh đô của đất nước.
Vì vậy chẳng quá lời khi cho rằ ng: di sản văn hoá phi vâ ̣t thể xứ Huế đó là
phầ n hồ n của Huế , là tất cả những gì làm nên một xứ Huế quy ến rũ, mô ̣ng mơ,

sâu lắ ng và trữ tin
̀ h, là những gì ta ̣o nên mô ̣t xứ Huế với vẻ đe ̣p rấ t riêng , không
thể lẫn với bất cứ một khu vực nào trên đất nước.
Tài nguyên du lịch văn hoá phi vật thể đó là những sinh hoạt lễ hô ̣i cung
đình và lễ hô ̣i dân gian vô cùng phong phú , đô ̣c đáo và diễn ra dày đă ̣c trong
năm.
Tài ngun đó cịn là những trùn thớng âm nha ̣c và vũ đa ̣o đa da ̣ng, đô ̣c
đáo và hấ p dẫn bao gồ m từ lễ nha ̣c , tuồ ng cung đình, múa hát cung đình, ca Huế
cho đế n múa hát dân gian , dân ca, hò vè ... mà tiêu biểu và nổi tiếng nhất đó là
Nhã nhạc cung đình đã đươ ̣c UNESCO vinh danh là kiê ̣t tác văn hoá phi vâ ̣t thể
và truyền khẩu của nhân loại.
Tài nguyên đó cũng là những di sản nghê ̣ thuâ ̣t ẩm thực đa dạng với hàng
ngàn món đồ ăn thức uống, từ sản phẩm ẩm thực cung đình cho tới các món ăn
uống bình dân mang đậm sắc thái Huế , từ món ăn mă ̣n của người thường đến
các món ăn chay của những người tu hành Phật giáo. Nhắ c đế n món ăn chay, có
lẽ không nơi nào trên đất nước ta có sự phong phú bằ ng ở xứ Huế , với số lượng
6

món ăn có thể tính lên đến hàng nghìn . Số nhà hàng đồ ăn chay ở Huế cũng rất
nhiề u. Có lẽ cũng chỉ có Huế với những điều kiện đặc biệt của riêng nó mới có
thể bảo tờn đươ ̣c các món ăn cung đình và phát huy đến đỉnh cao của nghệ thuật
ẩm thực như hiện nay.
Tài ngun đó cịn bao gờ m cả mơ ̣t kho tàng đầ y ắ p nào là tu ̣c ngữ
dao, hị vè, lý ... nào là lới sớng với các chuẩn mực và nghi lễ đa dạng

, ca

của các

phong tu ̣c tâ ̣p quán của người dân xứ Huế , mà mỗi trội hơn cả vẫn là phong cách
“Mê ̣”, phong cách Huế âm trầm, duyên dáng và trữ tiǹ h.
Tài nguyên đó cũng chính là giá trị của những di sản ngành nghề thủ công
truyề n thố ng nỗi tiế ng của xứ Huế như nghề luyện kim đồ ng phường Đúc, nghề
chằ m nón Phủ Cam , nghề rèn Hiề n Lương , nghề kim hoàn Kế Môn , nghề gố m
Phước Tić h, nghề rươ ̣u An Truyề n ... rồ i nữa là các nghề làm diều , thêu may áo
dài, làm kẹo mè xửng, kẹo cau ...
Cũng như tài nguyên du lịch văn hoá hữu thể , các giá trị tài nguyên văn
hoá phi vật đang được bảo tồn , khôi phu ̣c và phát huy có hiê ̣u quả . Mong rằ ng
rồ i đây những giá tri ̣của văn hoá phi vâ ̣t thể Huế

không chỉ làm cho du khách

đến Huế phải ngạc nhiên và bị lôi cuốn qua các kỳ Festival, mà luôn có cảm giác
như thế bấ t cứ khi nào nghi ̃ về Huế , đến Huế.
2. NHƢ̃ NG DI SẢN VĂN HOÁ PHI VẬT THỂ TIÊU BIỂU

Văn hoá phi vâ ̣t thể là mô ̣t khái niệm rộng , để chỉ những giá trị văn hoá
phi vâ ̣t thể bao gồ m cả những giá tri ̣truyề n thố ng và những giá tri ̣đương đa ̣i

.

Tuy nhiên, những giá tri ̣truyề n thố ng tỏ ra có ưu thế hơn so với những giá tri ̣
đương đa ̣i trong viê ̣c thu hút khách du lich.
̣ Sau đây là những di sản văn hoá phi
vâ ̣t thể truyề n thố ng tiêu biểu ở Huế.
2.1. Nhã nhạc cung đình
Nhã nhạc cung đình là loại hình âm nhạc chính thống và được xem là
quố c nha ̣c sử du ̣ng trong các cu ộc tế , lễ của triề u điǹ h phong kiến Viê ̣t Nam .
Các triều đại quân chủ Việt Nam hết sức coi trọng và phát triển nhac nhạc. Loại

hình âm nhạc này trở thành biểu tượng cho sức mạnh của vương quyền và sự
tường tồ n , hưng thinh
̣ của triều đại . Nhã nhạc ra đời nhằm phục vụ cho triều
7

đình phong kiến Viê ̣t Nam nên các quy đinh
̣ về quy mô dàn nha ̣c, cách thức diễn
xướng, nô ̣i dung bài bản ... đều rấ t chă ̣t chẽ, phản ánh tính quy c ủ qua các đinh
̣
chế thẩ m mỹ rấ t cao. Có khả năng phản ánh tư tưởng , quan niê ̣m triế t lý của chế
đô ̣ quân chủ lúc bấ y giờ.
Nhã nhạc ra đời vào thời Lý (1010 - 1225) và hoạt động một cách quy c ủ
vào thời Lê (1427 - 1788) với quy mô tổ chức hoàn thiê ̣n và

chă ̣t chẽ . Các tổ

chức âm nha ̣c đươ ̣c thành lâ ̣p , đă ̣t dưới sự cai quản của nha ̣c quan ... Triề u Lê đã
đinh
̣ ra các loa ̣i nha ̣c như sau : Giao nha ̣c, Miế u nha ̣c, Ngũ tự nhạc , Cửu nhâ ̣t
nguyê ̣t lai trùng nha ̣c , Đa ̣i triề u nha ̣c, Thường triề u nha ̣c, Yế n nha ̣c, Cung trung
nhạc. Thời Nguyễn có nhiề u loa ̣i hiǹ h tế lễ cầ n sử du ̣ng nhã nha ̣c như tế Miế u, tế
Giao, lễ đăng quang, lễ tang của vua , lễ mừng sinh nhâ ̣t vua , hoàng thái hậu , lễ
đón tiế p sứ thầ n . Trong từng tiń h chấ t lễ hô ̣i có các loa ̣i thể hiê ̣n như Đại triều
nhạc dùng trong lễ Nguyên đán , lễ Ban sóc ... , Cung trung nha ̣c biể u diễn trong
các cung hoàng thái hậu và thái hoàng thái hậu ..., Miế u nha ̣c sử du ̣ng ta ̣i các nơi
thờ vua, chúa ..., Ngũ tự nhạc dùng trong tế Xã Tắc, Tiên Nông...
Vào thời Nguyễn , Nhã nhạc có các bài bản rất phong phú với hàng trăm
nhạc chương (lời ca bằ ng chữ Hán ) đươ ̣c sử du ̣ng trong các loa ̣i nha ̣c n ày. Các
nhạc chương đều do Bộ Lễ biên soạn . Nô ̣i dung nha ̣c chương phù hơ ̣p với từng

cuô ̣c lễ của triề u đình . Tế Giao có 10 nhạc chương mang chữ Thành

(thành

công); tế Xã Tắ c có 7 nhạc chương mang chữ Phong (đươ ̣c mùa); tế Miếu có 6
nhạc chương mang chữ Hoà (hoà hợp); tế Lich
̣ Đa ̣i Đế Vương có 6 nhạc chương
mang chữ Huy (tố t lành ); tế Văn Miế u có 6 nhạc chương mang chữ Văn (trí
tuê ̣); lễ Đa ̣i triề u dùng 5 bài mang chữ Bình (hoà bình); lễ Va ̣n Tho ̣ dùng 7 bài
mang chữ Tho ̣ (trường tồ n ); lễ Đa ̣i Yế n d ùng 5 bài mang chữ Phúc (phúc lành)
... Từ cơ sở kế thừa các triề u đa ̣i trước , triề u Nguyễn đã cho bổ sung thêm nhiề u
loại dàn nhạc như Huyền nhạc , Ty trúc Tế nhạc , Ty Chung, Ty Khánh, Ty Cổ .
Ban Nhã nhạc thường cử nhạc những lúc vua lên kiệu đi từ điện Cần Chánh
sang điê ̣n Thái Hoà để cử hàn h nghi lễ , hoă ̣c khi vua lên ngự tr ên ngai vàng .
Trong những cuô ̣c lễ kéo dài, tuỳ theo từng tiết m à tấ u nha ̣c. Sách Đại Nam hô ̣i

8

điển ghi : “Tế Giao 9 lần tấu nhạc , tế đàn Xã Tắ c 7 lầ n tấ u nha ̣c , tế Miế u Lich
̣
Đa ̣i Đế Vương 6 lầ n tấ u nha ̣c, tế miế u Tiên thánh sư Khổng Tử 6 lầ n tấ u nha ̣c”.
Vào ći thời Nguyễn vai trị của triều đình mờ dần (do Pháp đô hộ), thì
âm nha ̣c cung đin
̀ h cùng các lễ nghi cũng giảm dầ n vai trò . Do vâ ̣y vào cuố i thời
Nguyễn, chỉ còn duy trì 2 loại dàn nhạc là Đại nhạc (trớ ng, kèn, mõ, bờ ng, xâ ̣p
xỗ) và Tiểu nhạc (trố ng bản , đàn T ỳ bà, đàn Nhi ̣, đàn Tam , Đich,
̣ Tam âm ,
Phách tiền) gọi chung là nhạc lễ.
2.2. Múa, hát cung đình

Trải qua bao nhiêu biến đổi và thăng trầm của lịch sử , ngày nay múa hát
cung điǹ h Viê ̣t Nam ở Huế đã có những thay đổi ít nhiều cả về hình thức lẫn nội
dung nghê ̣ thuâ ̣t. Tuy vâ ̣y nó vẫn đươ ̣c lưu giữ trân tro ̣ng đế n ngày nay như mô ̣t
món quà quý của lịch sử, của các thế hệ nghệ sỹ tiền nhân trong và ngoài cung
điǹ h gởi gắ m cho các thế hê ̣ mai sau.
Múa hát cung đình H uế bao gồm 11 vũ khúc cung đình vô cùng độc đáo
và thu hút người xem như : Múa bát dật , lục cúng hoa đăng , tam tinh chúc tho ̣,
bát tiên hiến thọ , tứ linh, trình tường tập khánh , phiế n vũ , nữ tướng xuấ t quân ,
song quan, tam quố c, tây du, lục triệt hoa mã đăng, với gầ n 40 khúc múa. Trong
đó, vở tứ linh gồ m 4 khúc múa (long vũ , lân mẫu xuấ t lân nhi , quang vũ , phụng
vũ); múa lục cúng hoa đăng gồm 6 khúc múa và dâng hương , dâng đèn, dâng
hoa, dâng trà , dâng trái cây , dâng bánh , vũ khúc tam quốc - tây du với 18 bài
múa. Và trong mỗi khúc múa đều có phần nhạc nền với âm hưởng của lễ nhạc
và lời ca truyền thống, chỉ trừ 4 khúc múa tứ linh có nhạc mà không có lời ca.
Cũng như nhã nha ̣c cung đình (nhạc lễ), ở đây múa hát cung đình Huế cho
thấ y sự kế t hơ ̣p đa da ̣ng , hài hoà giữa nhạc lễ , hát xướng, múa lễ, múa điển tích
t̀ ng và múa dân gian trên mơ ̣t nề n nha ̣c mang âm hưởng riêng của cung đình
Viê ̣t Nam.
Múa hát cung đình trước đây được triều đình tổ chức vào các dịp đại lễ và
yế n tiê ̣c, tiế p sứ thầ n . Vì vậy, hê ̣ thố ng các vũ khúc bao gồ m cả múa lễ tế , múa
chúc tụng, múa trình diễn tích t̀ng. Nhiề u vở múa có tính hoành tráng, quy mô
diễn viên với số luơ ̣ng đông . Múa tam quốc - tây du gồ m 72 người, múa bát dật
9

gồ m 64 người, múa lục cúng hoa đăng lục triệt hoa mã đăng gồm 48 người. Do
đó đòi hỏi có sự kế t hơ ̣p giữa kỹ thuâ ̣t cá nhân với các hiǹ h thức vũ đa ̣o kỹ xảo
toàn khối, biế n hoá theo đô ̣i hiǹ h và chuyể n đô ̣ng theo các khố i với các đô ̣ng tác
phức ta ̣p như xế p thành nhiề u tầ ng , múa đèn, múa nhào lộn. Có vở múa chỉ có 2
người như các vở Quy vũ, Phụng vũ , Song quang ; có 4 người như vở T rình

tường tâ ̣p khánh, vở 5 người như Lân mẫu xuấ t lân nhi, đòi hỏi kỷ thuâ ̣t cá nhân
và sự kết hợp giữa các động tác với vũ đạo tuồng và nhạc lễ. Làm nền cho tất cả
các điê ̣u múa đó vẫn là hê ̣ thố ng nha ̣c cung điǹ h bao gồ m cả những bài bản nha ̣c
lễ quan tro ̣ng như múa

Lục cúng hoa đăng , múa Nữ tướng xuất quân , Trình

tường tập khánh ... và cả những khúc nhạc dân gian đã được cung đì

nh hoá

nhuầ n nhuyễn như b ài Phụng vũ trong vũ khúc Phụng vũ, bài Mã vũ, Nam vũ
trong vũ khúc Lân mẫu xuấ t lân nhi.
2.3. Tuồ ng cung đin
̀ h Huế
Tuồ ng cung đình Huế là một hiê ̣n tượng đặc sắ c của li ̣ch sử sân khấ u Viê ̣t
Nam, một mảng số ng động, hấ p dẫn trong sinh ho ạt văn hoá cung đình triề u
Nguyễn hình thành từ dân gian , được Đào Duy Từ phát triển , chuyển hoá tr ở
thành nhu cầu thưởng ngoạn cao cấ p của tầ ng lớp vua chúa, qúy tộc, quan lại ở
cố đô Huế , mà đỉnh cao của giá tri ̣ li ̣ch sử và văn hoá là vào thế kỷ XIX” [62;27]
Năm 1226 chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên dời thủ phủ từ Quảng Trị vào
Phước Yên (Thừa Thiên Huế ) thì năm sau 1227, Đào Duy Từ đươ ̣c tiế n cử với
Chúa. Về với chúa Nguyễn ở Đàng Trong , Đào Duy Từ vừa là mơ ̣t nhà qn sự
- chính trị tài ba lỡi lạc nhưng đồng thời cũng mang theo vào Đàng trong mô ̣t tài
sản văn hoá phi vật thể qúy giá là nghệ thuật Tuồng . Như vâ ̣y, nghê ̣ thuâ ̣t Tuồ ng
Huế có thể xem như bắt đầu vào thời Chúa Sãi và phát triển đến đỉnh cao dưới
thời các vua Nguyễn.
Vua Gia Long cho lâ ̣p Thanh Phong Đường (1805) để làm nhà hát cung
đình Huế , lâ ̣p Thanh Bình Thự chuyên trách nghê ̣ thuâ ̣t Tuồ ng , ban phẩ m vâ ̣t
lương bổ ng cho nghê ̣ si ̃ Tuồ ng; tuyể n du ̣ng lớp Đồ ng ấu vào Thanh Biǹ h Thự để

đào ta ̣o tài năng từ thuở nhỏ . Vua Minh Ma ̣ng đã cho xây dựng nhà há t Duyê ̣t
Thị Đường tại Hoàng cung

(1926). Vua Thiê ̣u Tri ̣cho lâ ̣p
10

Tĩnh Qua n Viê ̣n

(1843). Vua Tự Đức cho xây nhà hát Khiêm Minh Đường (1865) và thành lập
Ban Hiê ̣u Thư trong cung để tâ ̣p hơ ̣p những kich
̣ bản Tuồ ng trong dân gian

,

chỉnh lý lại thành Tuồng bác học . Đồng thời , sáng tác những kịch bản Tuồng
mới mà đế n nay đã trở thành kho tà ng vô giá của nghê ̣ thuâ ̣t s ân khấ u T̀ ng
Viê ̣t Nam nói chung và t̀ng cung đình H́ nói riêng.
Nghê ̣ th ̣t T̀ ng cung điǹ h Huế có tác du ̣ng lớn trong viê ̣c giáo du ̣c
chính trị, tư tưởng của chế đơ ̣ , ca ngơ ̣i đấ t nước và con người , trong hiǹ h thức
nghê ̣ thuâ ̣t tổ ng hơ ̣p này , người ta đã tim
̀ thấ y cái hấ p dẫn trong tiń h cách
Tuồng, vẻ đẹp hội h ọa, diê ̣u khảo t rong áo maõ , nghê ̣ thuâ ̣t v ẽ mă ̣t, đeo râu và
trang trí , trình độ ngoại ngữ gi àu tính thi ca trong lời hát , các ca khúc đô ̣c đáo ,
đă ̣c sắ c gắ n liề n với nha ̣c đê ̣m , đă ̣c biê ̣t là bô ̣ gõ ... Những đô ṇ g tác hiǹ h thức
đươ ̣c cách điê ̣u hoá tố i đa gắ n liề n với nghê ̣ thuâ ̣t múa và võ thuâ ̣t

. Sau hế t là

những tin

́ h cách anh hùng mã thượng , hào hoa của nhân vâ ̣t thường hướng con
người đế n sự nghiê ̣p dựng nước và giữ nước . Nói đến Tuồng cung đình Huế,
người ta thường nhắc đến mấ y pho Tuồ ng đồ sô ̣ thời Tự Đức mà

hiếm thấ y ở

các thời khác. Theo cố giáo sư Cao Xuân Huy , “Tự Đức là một ông vua mà v ề
văn hoá có thể so sánh đượ c với vua Lê Thánh Tơn . Ơng đã chỉ đạo xây dựng
tố t hê ̣ thố ng giáo dục, đẩy mạnh có hiê ̣u quả công tác ở Quố c Sử Quán và đã có
ý thức xây dựng viện Hàn Lâm nghệ thuật, tập trung nhiề u người có tài sáng tác
mấ y pho Tuồ ng độ sộ gồ m hàng t

răm hồ i , cụ thể pho Tuồng “D ạ bảo trình

tường” gồ m 108 hồ i, lấ y tên các vi ̣ thuố c đông y dặt tên cho nhân vật

: Cam

Thảo, Hắ c Phụ Tử , Huyề n Sâm, Bạch Truật, Liên Tâm ...; pho “Quầ n phương
hiế n thụy” gồ m khoảng 80 hồ i, lấy tên các loại thảo mộc đặt tên cho nhân vật :
Thạch Trúc, Hải Đường, Tích Ma, Hắ c Chi Ma , Bạch Cúc ...; pho “Học Lâm”
được biên soạn theo lố i chọn những lớp hay nhấ t trong các vở Tuồ ng có ở thời
đó, chắ p lại với nhau trong một bố cục mới , đặt lại tên nhân vật , viế t lời mới.
Pho này dưới 30 hồ i” [22;…..].
Người ta ví nế u nói Huế là kinh đô của nghê ̣ thuâ ̣t Tuồ n g trong những hế
kỷ XVIII -XIX thì nhà hát Duyê ̣t Thi ̣Đường và nhà hát Minh Khiêm Đường
chính là cái nơi nuôi duỡng , thăng hoa tài năng của nhiề u
11

danh sỹ khắ p mo ̣i

miề n của đấ t nước có kiế n thức sâu sắ c về nghê ̣ thuâ ̣t truyề n th ống của dân tộc
như Đào Tấn, Ngô Quý Đồ ng, Nguyễn Điǹ h Phương, Vũ Đình Chiêm ...
Có một điều đặc biệt hiếm thấy trong đời sống sân khấu Tuồng Việt Nam
là phải nói đến là việc cụ Ưng Bình Thúc Dạ T hị (Nguyễn Phúc Ưng Biǹ h ) đã
sáng tác ra vở Tuồng “Lộ Địch” dựa theo kịch cổ điển “Le Cid” của nhà viết
kịch Pháp Corneille. Đây là vở Tuồ ng Tây đầ u tiên đã đươ ̣c biể u diễn ta ̣i sân
khấ u nhà hát Duyê ̣t Thi ̣Đường và phổ biế n khắ p cả nước và còn lưu truyề n tới
ngày nay.
2.4. Ca Huế
Riêng cái tên ca Huế đã cho chúng ta biế t đây là sản phẩ m của xứ Huế

,

điề u đó không ai có thể chố i caĩ đươ ̣c. Nhưng ta ̣i sao la ̣i go ̣i là ca Huế mà không
đươ ̣c go ̣i l à Cổ nhạc Trung phần ? Điề u này đươ ̣c giải thić h trong “ Tìm hiểu ca
Huế và dân ca Bin
̀ h Tri ̣Thiên” của Văn Thanh . Ông cho rằ ng : “Miề n Trung có
nhiề u gio ̣ng đi ệu khác nhau, nào hát dặm Nghệ Tĩnh , hát bài chịi Quảng Nam ,
hát T̀ ng Bin
̣ ... nế u go ̣i là cổ nha ̣c thì ai biế t mà muố n nói đế n điê ̣u
̀ h Đinh
nhạc nào của miền Trung và như thế lại phải

thêm : “tức ca Huế ” hoă ̣c “miề n

Bình Trị Th iên” mới thâ ̣t đủ nghiã ” . [101:26]. Theo giáo sư Trầ n Văn Khê ,
không có sử liệu nào nói rõ lối ca Huế có tự bao giờ

, chỉ biết rằng đây là loại

quan nha ̣c chứ không phải là dân nha ̣c . Không những thế đây còn là loa ̣i nha ̣c
thính phịng, người ca , người đàn cùng người thưởng thức là những khá ch tri
âm. Đây là thứ nghê ̣ thuâ ̣t tao nhã của tầ ng lớp tao nhân mă ̣c khác h ở chốn cung
đình có cuô ̣c số ng phong lưu, tâm hồ n khoáng đa ̣t, tài năng thiên phú [16; 25].
Ngay cái tên go ̣i cũng đã nói lên đươ ̣c bản chấ t của ca Huế , bởi muố n ca
chuẩ n, đúng gio ̣ng thì phải là gio ̣ng Huế . Và môn nghệ thuật độc đáo này không
phải ai ca cũng đúng gio ̣ng mà ph ải là sinh ra và sống trên đất T hừa Thiên ca
mới khỏi tra ̣i be ̣ . Bởi đây là vùng có ngữ âm đ ặc biệt, có âm vực ca ̣n h ẹp nhấ t
đất nước. Hiể u rõ điề u này thâ ̣t sâu sắ c, cụ Ưng Bình Thúc Dạ đã từng nhận xét :
“Ca mà go ̣i ca Huế vì thanh âm người Huế hiê ̣p với điê ̣u ca này , mà phía Bắc xứ
Huế như người Quảng Tri ,̣ người Quảng Bì nh cũng ca đươ ̣c . Còn từ Linh giang

12

dĩ Bắc, Hải Vân quan dĩ Nam, dẫu người ca mà giỏi thế nào cũng hơi tra ̣i be ̣. Đó
là câu chuyện ai cũng biết rồi” [116;24]
Nế u xét về âm nha ̣c la ̣i cho thấ y các bài ca Huế có gia i điê ̣u hoàn c hỉnh.
Ca Huế là sự kế t hơ ̣p tuyê ̣t vời bởi vừa là thanh nha ̣c, vừa là khí nha ̣c trong mô ̣t
hê ̣ thố ng những bài bản cấ u trúc chặt chẽ, nghiêm ngă ̣t. Không gian biể u diễn lý
tưởng nhấ t của ca Huế là sông Hương đằm thắm , đáng là nơi tâ ̣p hơ ̣p các khách
tao nhân, tài năng thiên phú. Trong ca Huế có hai hiǹ h thức chiń h đó là điê ̣u Bắ c
và điệu Nam. Cung Bắ c (khách) như Lưu thuỷ , Phú lục, Cổ bản, mười bản Tàu
... có vẻ linh hoạt , vui tươi và ma ̣nh mẽ . Cung Nam như Nam ai, Nam biǹ h
mang tin
́ h chấ t không phải buồ n ai oán , cũng không phải vui tươi mà nó mang
lại cho người nghe một trạng thái tâm hồn bâng khuân g, man mác ... Ví như các
điê ̣u Tứ đại cảnh, Nam bin

̀ h dựng, Cổ bản dựng, Hành vân ...
Trong ca Huế các nha ̣c khí cơ bản đươ ̣c dùng phải nói đế n là đàn tranh

,

đàn nguyê ̣t, đàn tỳ bà, đàn tam, sáo, sanh tiề n… cũng đều có mặt.
Khi nói về ca Huế , Hà Sâm đã từng nhâ ̣n xét : “Nế u như hò b ắt nguồn từ
lao đô ̣ng sản xuấ t , lý từ ca dao mà ra được ngâm nga truyền tụng phổ biến trong
nhân dân thì ca Huế bắ t nguồ n mô ̣t cách cao hơn

, tinh tế hơn từ các điê ̣u hát

đươ ̣c nâng lên mô ̣t cách hoàn chin̉ h , rút ra trong các thành phần âm nhạc khác ,
phản ánh đầy đủ cái truyền thống

, tinh hoa, thuần khiết của âm nhạc

Huế ”[64;30]. Hiểu được ca Huế , chúng ta sẽ càng trân tro ̣ng và sẽ mãi trân trọng
loại hình nghệ thuật độc đáo này . Bởi nghe nha ̣c mà có thể hiểu được tâm trạng
con người thì ca Huế có khả năng thể hiê ̣n tâm tư tình cảm của ngư ời Huế một
cách trung thực và sâu sắc nhấ t. Đó cũng là nguyên do để ca Huế số ng maĩ
trong lòng người Huế , trong lòng những nguời yêu Huế và yêu ca Huế .
2.5. Các lễ hội truyền thống
“Lễ hội cung đình Huế đang trở thành một di sản văn hoá tinh thầ n và là
một sản phẩm du li ̣ch cao cấ p nhấ t ; là phần hồn sẽ làm sống động và nâng cao
giá trị hơn các di tích cao cấp nhất ; là phần hồ n sẽ làm số ng động và nâng cao
giá trị hơn cho các di tích kiến trúc mà chúng ta còn gìn giữ được” [03;09]
2.5.1. Lễ hội cung đình
13

Nói đến lễ hội cung đình thì chỉ có Huế mới có khả năng phục hồi . Bởi
đây từng là kin h đô cuố i cùng trong lich
̣ sử các triề u đa ̣i quân chủ Viê ̣t Nam và
triề u đa ̣i này mới chỉ chấ m dứt cách đây hơn 1/2 thế kỷ (Triề u Nguyễn 1802 1945). Mă ̣t khác H́ là cớ đơ duy nhất cịn bảo lưu được tương đối trọn vẹn
diê ̣n ma ̣o của hê ̣ thố ng kiế n trúc cung điǹ h của mô ̣t thuở vàng son hài hoà cùng
thiên nhiên kỳ tú , thơ mô ̣ng của nó . Với các loa ̣i hiǹ h di sản vâ ̣t thể ấ y , nhấ t là
với bố i cảnh kiế n trúc cổ kin
̣
́ h của hê ̣ thố ng lăng tẩ m , thành quách, tư liê ̣u lich
sử quý báu , những nhân chứng lich
̣ sử cao niên ... tất cả cho phép có thể tái hiê ̣n
những lễ hô ̣i cung đin
̀ h đã từng diễn ra ta ̣i đây . Tấ t nhiên, sự tái hiện đó là để
giới thiê ̣u mô ̣t cách sinh đô ̣ng những đă ̣c trưng văn hoá nghê ̣ thuâ ̣t cao cấ p mô ̣t
thời của đất đế đô và để phục vụ cho khách du lich.
̣
Sử sách T riề u Nguyễn đề u ghi nhâ ̣n các lễ hô ̣i cung điǹ h ở Huế xưa là
những cuô ̣c lễ mang tin
́ h quố c gia , do Nhà nước Trung ương đứng ra tổ chức và
thực hiê ̣n. Chúng được quy đinh
̣ rấ t chă ̣t chẽ và nghiêm túc , thâ ̣m chí ghi thành
điể n lê ̣. Từ vua quan đế n dân chúng , từ hoàng gia đến bá tánh đều phải tuân thủ
những điể n lê ̣ nghiêm ngă ̣t ấ y . Bô ̣ Lễ là cơ quan đươ ̣c triề u điǹ h giao nhiê ̣m vu ̣
đứng ra tổ chức các lễ hô ̣i . Có một số đại lễ cịn liên quan ít nhiều đến nhân sự
và cơng việc của các bộ khác, các cơ quan hành chính thuộc phủ Thừa Thiên và
cả đến một số đơn vị hành chính thuộc các tỉnh trong nước.
Theo những tư liê ̣u chính thố ng thời Nguyễn , các lễ hội cung đình lúc bấy
giờ đươ ̣c chia làm 2 loại : loại Tiết lễ và loại Tế tự.
- Loại Tiết lễ : gồm các kỳ Triều hội hàng tháng (lễ Đa ̣i Triề u ở điê ̣n Thái

Hoà, lễ Thường Triề u ở điê ̣n Cầ n Chánh ); 3 cuô ̣c lễ Đa ̣i T iế t hàng năm (Tiế t
Nguyên Đán vào ngày đầ u năm âm lich
̣ , Tiế t Đoan Dương vào ngày mồ ng 5
tháng 5, Tiế t Va ̣n Tho ̣ vào ngày sinh nhâ ̣t của vua); lễ tế Tiên Nông ở khu ruô ̣ng
Tịch Điền vào mùa hạ ; lễ Ban Sóc (phát lịch năm sau vào tháng chạp năm
trước); lễ Đăng Quang (vua lên ngôi); lễ Đa ̣i Táng (đưa đám vua)...
- Loại Tế tự : gồ m lễ tế Trời Đấ t ở đàn Nam Giao; lễ tế Xã Tắ c (xã là thần
Đất và Tắc là thần Lúa ); lễ tế Liê ̣t Miế u (những miế u thờ tổ tiên của các vua

14

triề u Nguyễn ); lễ tế Thế Miế u (nơi thờ các vua Nguyễn quá cố ); lễ tế Văn Miế u
(nơi thờ Khở ng Tử)...
Ngoài ra triều đình cịn cử hành các lễ hô ̣i thường kỳ và bấ t thường kỳ
sau đây : lễ Tiế n Xuân Ngưu vào ngày Lâ ̣p Xuân; lễ Thanh Minh; lễ Trùng Cửu;
ngày Hồ Quyền ; lễ Phấ t Thức ; Lễ Thánh Tho ̣ (sinh nhâ ̣t Hoàng Thái Hâ ̣u ), lễ
Tiên Tho ̣ (sinh nhâ ̣t Hoàng Thái Phi); lễ Hưng Quố c Khánh Niê ̣m (ngày mồng 2
tháng 5 âm lich).
̣
Trong tấ t cả các lễ hô ̣i cung điǹ h ấ y đề u có phầ n âm nha ̣c đi kèm , mô ̣t số
lễ hô ̣i quan tro ̣ng còn có cả các tiế t mu ̣c ca và múa

. Như vâ ̣y, các lễ hội cung

điǹ h ngày xưa ở kinh đô Huế là rất phong phú và từng diễn ra tại nhiều địa điểm
khác nhau ở miền núi Ngự sông Hương. Ngày nay, trong các Festival du lich
̣ đã,
sẽ lựa chọn và tái hiện những lễ hội đặc sắc, hoành tráng và thích hợp nhất nhằ m
phục vụ nhu cầu văn hoá và du lịch của thời đại như :

- Lễ Truyề n Lô của mô ̣t khoa thi Hô ̣i, thi Điǹ h ở Ngo ̣ Môn (niêm yế t bảng
vàng)
- Lễ tế đàn Nam Giao.
-Lễ hội đêm Hồng cung
2.5.2. Lễ hợi dân gian xứ Huế
Khi nói đế n lễ hô ̣i dân gian ở Huế thì dường như thấ y đươ ̣c

hầu hết đời

số ng tinh thầ n của người dân . Những lễ hô ̣i ấ y phản ánh mô ̣t cách trung thực
tâm tư, nguyê ̣n vo ̣ng của người dân trước những đổ i thay của cuô ̣c số ng.
Quan sát mô ̣t các h tổ ng thể mô ̣t số lễ hô ̣i đươ ̣c tổ chức ở xứ Huế về cả
tính ch ất lẫn sự tham gia lễ hô ̣i của người dân vùng này cho thấ y lễ hô ̣i khá
phong phú và đa dạng. Người dân tham gia lễ hô ̣i mô ̣t cách nhiê ̣t tình trang
trọng nhưng ít sơi nổi, đó âu cũng là bản sắ c của dân xứ Huế . Phương thức tổ
chức và nô ̣i dung thể hiê ̣n của lễ hô ̣i dân gian nă ̣ng về tính chấ t tín ngưỡng và vì
thế có lẽ thiên về phầ n lễ hơn phầ n hô ̣i.
Có thể phân chia lễ hội dân gian ở Thừa Thiên Huế theo nhiều loại sau :
2.5.2.1. Lễ hội tưởng nhớ vi ̣ khai canh, thành hoàng làng
- Lễ Thu tế làng Xuân Hoà (Huế )
15

- Lễ Cầ u ngư ở Thái Dương (xã Thuận An, huyê ̣n Phú Vang)
- Lễ Hội kỳ chuồn (An Truyề n)
2.5.2.2. Lễ hội tưởng niê ̣m vi ̣ tổ sư ngành nghề
- Hô ̣i lễ ngành rèn (Hiề n Lương, huyê ̣n Phong Điề n)
- Tổ ngành điêu khắ c cha ̣m trổ (Mỹ Xuyên, huyện Phong Điề n)
- Tổ ngành kim hoàn (Thành phố Huế )
- Tổ ngành ca nha ̣c (Thành phố Huế )

- Tổ ngành tuồ ng (Thành phố Huế )
2.5.2.3. Lễ hội tín ngưỡng, tôn giáo
- Lễ phâ ̣t Đản, lễ Vu Lan ta ̣i các chùa Huế
-Lễ Giáng sinh tại các nhà thờ Thiên chúa giáo Huế
- Lễ hô ̣i tin
́ ngưỡng thờ Mẫu ta ̣i điê ̣n Hòn Chén (Hải Cát)
- Lễ tế âm hồn ...
2.5.2.4. Lễ hội theo tục lê ,̣ cầ u an theo mùa vụ : Tục hát sắc bùa ngày Tết
ở Phò Trạch, lễ rước hế n , lễ thu tế ở An Truyề n , lễ hô ̣i mùa thu hát “tâ ̣p chèo” ở
Phò Trạch...
2.6. Các truyền thống công nghệ và làng nghề cổ truyền
Cũng như một số nơi khác có nhiều làng nghề truyền thống, Huế vẫn giữ
được tương đối khá toàn vẹn những truyền thống công nghệ cổ tại các làng nghề
của mình nhờ ý thức giữ gìn, truyền nối và phát huy trong từng gia đình. Những
nghệ nhân cao tuổi hiếm hoi còn lại vẵn luôn có một mong muốn và ý thức giữ
những gì cha ơng họ trùn lại. Vì vậy cần phải xác định phương hướng kịp thời
có biện pháp bảo tờn những giá trị công nghệ ấy, cho dù không được quy mơ
như những thời kỳ nó đã từng phát triển.
Các công nghệ cổ và làng nghề cổ truyền nổi tiếng xứ Huế cần phải kể
đến là:
- Nghề rèn (Hiề n Lương, Huyê ̣n Phong Điề n)
- Nghề chạm khắc gỗ (Mỹ Xuyên, Huyện Phong Điề n)
- Nghề kim hoàn (Thành phố Huế )
- Nghề tranh dân gian làng Sình (Thành phố Huế)
16

- Nghề đúc đồng (Thành phố Huế)
- Nghề làm diều cổ truyền (Thành phố Huế)
- Làng nghề Cồn Hến (Thành phố Huế)

- Làng nghề Thanh Thủy (Thành phố Huế)
- Làng gớm Phước Tích (Huyện Phong Điền)
- Làng mộc Mỹ Xun (Huyện Phong Điền)
- Làng đan lát Phong Mỹ (Huyện Phong Điền)
- Làng đan lát Phong Bình (Huyện Phong Điền)
- Làng dệt Zèng A Đớt (trên đường Trường Sơn)…
2.7. Các nghi thức cung đình (đƣơ ̣c duy tri ̀ hoă ̣c tái ta ̣o)
Hiê ̣n nay, các nghi thức cung đình ở Huế được duy trì hoặc tái tạo chủ yế u
tại các điể m và dưới các hình thức sau ;
- Các diễn xướng tại Thái Hoà điện
- Các cuộc tế l ễ tại Thế Miếu (thờ các vua Nguyễn ), Triê ̣u Miế u (thờ
Nguyễn Kim), Hưng Miế u (thờ Nguyễn Phúc Luân, cha Gia Long)
- Các cuộc tế lễ tại các lăng tẩm vua Nguyễn
- Các cuộc tế lễ tại Đàn Nam Giao (tái tạo trong Festival du lịch)
- Các sinh hoạt ẩm thực : có những nét rất đặc trưng của vùng đất cố đô ,
đươ ̣c thể hiê ̣n ở cung cách chế biế n món ăn và phu ̣c vu ̣ thực khách.
2.8. Các sinh hoạt tôn giáo, tín ngƣỡng
Có thể nói truyền thống mộ đạo vẫn còn rất đậm đà ở vùng đất này và đã
tạo nên bản sắc rất riêng của vùng đất Thừa Thiên -Huế . Nơi mà hầ u hế t các gia
đình đề u có bàn th ờ tổ tiên đặt vào một nơi trang trọng trong nhà . Các nhà thờ
họ vẫn còn nghi ngút hương khói và ngày càng thịnh hành. Hầu hết dân số Thừa
Thiên -Huế theo Phâ ̣t giáo . Điều đó giải thích vì sao mảnh đất xứ Huế lại có
nhiề u chùa và chùa đẹp đến thế , với gần 100 ngôi chùa. Kiế n trúc và cảnh quan
của chùa Huế rất đặc biệt, đã tự ta ̣o cho chính bản thân nó một phong vi ̣riêng ,
nét lôi cuốn riêng mà những ngôi chùa ở các nơi khác trong nước không có.
3. CÁC GIÁ TRỊ VĂN HOÁ PHI VẬT THỂ KHÁC

3.1. Các phong tục, tâ ̣p quán, phong cách giao tiế p ƣ́ng xƣ̉
17

Tấ t cả những giá tri ̣đó thể hiê ̣n rõ nét nhấ t qua cách ăn, mă ̣c, giao tiếp, lố i
số ng của người dân xứ Huế và đã góp phầ n ta ̣o nên một “phong vi ̣Huế ” hay nét
đe ̣p rất riêng của Huế.
Người dân xứ Huế có “văn hoá ăn” rất đă ̣c biê ̣t, đó là sự pha lẫn mô ̣t cách
tinh tế giữa chấ t dân gian và cung điǹ h . Những món ăn dân dã đươ ̣c đưa vào
cung nô ̣i và chin
́ h ta ̣i đây chúng đươ ̣c nâng lên thành những sản phẩ m của mô ̣t
nghê ̣ thuâ ̣t với đầ y đủ sự tinh tế và sức hấ p dẫn , đó là nghê ̣ thuâ ̣t ẩ m thực cung
đình Huế .
Huế có cả mô ̣t nề n “văn hoá mă ̣c ”. Có lẽ ít nơi nào người dân lại tuân
theo viê ̣c mă ̣c trang phu ̣c truyề n thố ng nghiêm chỉ nh như ở Huế . Bởi không
những riêng phu ̣ nữ mà cả nam giới cũng diê ̣n áo dài cổ truyề n , thêm cái khăn
đóng thế là đủ bô ̣ , thế là ung dung trong các buổ i ho ̣p mă ̣t theo nghi lễ , những
buổ i lễ tế đin
̀ h làng, đám cưới, tang ma, giỗ cha ̣p ... Nhìn những người đàn ông
trong bô ̣ áo chùng (áo dài), khăn đóng, che thêm cái dù đen đi bên ca ̣nh các mê ̣ ,
các mạ áo dài nhung sang trọng , họ như quên hẳ n , bỏ mặc cái lam lũ , cái chật
vật lại sau lưng và làm cho buổ i lễ tăng thêm phầ n long tro ̣ng . Trong cuô ̣c số ng
hiê ̣n đa ̣i với nhiề u ảnh hưởng của văn hoá bên ngoài do quá triǹ h giao lưu và hô ̣i
nhâ ̣p, người Huế vẫn giữ đươ ̣c văn hoá mă ̣c vố n có , họ vẫn mặc đẹ p, lịch sự, ít
bị lai căng, bởi ho ̣ vẫn luôn chứng minh đươ ̣c :
“Nế u em chọn sắ c màu áo tím
Xin hãy về thành Huế cùng anh”
Huế có văn hoá giao tiế p , ứng xử riêng . Cái cung cách “Mệ” vẫn trường
tồ n theo thời gian dù xã hô ̣i đã bao biế n cố , bao đổ i thay . Có khó khăn, lam lũ
mấ y cũng không để mấ t vẻ ung dung nhe ̣ nhàng từ tiế ng nói , giọng cười cho đến
cách đi đứng , cách ứng xử với cái “dạ ” ngo ̣t lim
̣ ... Lúc nào c ũng cố giữ cái
phong thái điềm đạm, khoan thai. Vào cái thời văn hoá Tây - Đơng hơ ̣i ngơ ̣ thế

này liệu mấy nơi cịn giữ được như Huế ? Trường hơ ̣p với ngôi nhà vườn yên
tĩnh, bên trong những ngôi nhà gỗ thấ p nhỏ là chố n riêng tư ấ m cúng như chứa
đựng cả m ột lối sống ch ỉn chu, khéo léo cho một gia đình trên kính dưới
nhường.Tính cách người Huế hơi bảo thủ , tính bảo thủ này có cái hay mà cũng
18

cái dở, cái rất dở. Nhưng biể u hiê ̣n rõ rê ̣t nhấ t và dễ thương nhấ t của nó là ở chỗ
đây những thói quen đó được bảo tồn khá bền vững.
3. 2. Các sinh hoạt văn hoá đƣơng đại
3.2.1. Festival văn hoá và du li ̣ch
Năm 2000 lầ n đầ u tiên Huế tổ chức Festival văn hoá và du lich
̣ , ấn tượng
chưa ta ̣o đươ ̣c nhiề u , tiế ng vang chưa xa , nhưng nó đã làm nên luồ ng gió mới
cho ngành du lich
̣ Huế . Thế rồ i tiế p tu ̣c Festival 2002, 2004, 2006 đươ ̣c tổ chức
và chúng ta nhận ra một điều : Festival đã làm tròn sứ ma ̣ng của miǹ h trong viê ̣c
giới thiê ̣u, quảng bá văn hoá Việt Nam , văn hoá Huế và những nét đă ̣c sắ c văn
hoá đương đại của thế giới. Riêng Huế đã điñ h đa ̣c ở mô ̣t vi ̣thế trên lô ̣ triǹ h xây
dựng trung tâm lễ hô ̣i văn hoá của quố c gia và khu vực.
Huế đã trở thành t hành phố với tên gọi đầy niềm tự hào nhưng cũng đầy
khó khăn thử thách: Thành phố Festival.
Vấ n đề vẫn luôn đặt ra ở đây là làm thế nào tim
̀ kiế m cái mới cho mỗi mô ̣t
lầ n Festival để nó không chỉ làm ngỡ ngàng các đố i tá c và du khách nước ngoài
mà cả với công chúng về những sinh hoa ̣t biǹ h thường của ho ̣

. Như thế mới

xứng đáng với tên go ̣i và với những gì Huế vố n có.

3.2.2. Hoạt động tại các Trung tâm văn hoá và du li ̣ch
Các hoạt động này chủ yếu diễn ra tại Trung tâm của Công ty du lịch
Sông Hương và Tì Bà Trang với mu ̣c đích phu ̣c vu ̣ nhu cầ u tìm hiể u văn hoá du
lịch của du khách.
Tiểu kết
Ng̀n tài ngun văn hố phi vật thể xứ Huế thật giàu có, đặc sắc và lâu
đời. Nguồn tài ngun văn hóa đó chính là “phần hờn” của Huế, tạo nên cái vô
giá và độc đáo cho Huế. Tài nguyên văn hóa phi vật thể xứ Huế không chỉ xứng
đáng được bảo tồn, gìn giữ cho “muôn đời con cháu”, mà đã đến lúc phải được
được giới thiệu rộng rãi với nhân dân cả nước, với thế giới, nhất là khi một trong
những sản phẩm ưu tú nhất của nó - Nhã nhạc cung đình, đã được UNESCO
công nhận là kiệt tác văn hóa phi vật thể và truyền khẩu của nhân loại. Đó cũng
chính là cơ hội để các di sản văn hóa phi vật thể xứ Huế trở thành nguồn tài
19

Luận văn Thạc sĩ Du lịch học: Nghiên cứu sức hấp dẫn của môṭ số loaị hình văn hóa phi vâṭ thể ở Huế đối với khách du lịch

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về