Ứng dụng mô hình lớp học đảo ngược trong dạy học Sinh học 8 trung học cơ sở

ỨNG DỤNG MƠ HÌNH LỚP HỌC ĐẢO NGƯỢC TRONG DẠY HỌC
SINH HỌC 8 TRUNG HỌC CƠ SỞ
Lê Thị Phượng 1
Bùi Phương Anh2
Tóm tắt
Trong bài viết này, chúng tơi nghiên cứu khả năng ứng dụng mơ hình “lớp học đảo
ngược” trong dạy học Sinh học 8 Trung học cơ sở. Các phân tích cho thấy, mơ hình
“lớp học đảo ngược” có thể được xem như một mơ hình có nhiều ưu thế trong dạy
học kết hợp để phát triển năng lực tự học của học sinh.
Kết quả thu được bằng cách sử dụng các phương pháp nghiên cứu tài liệu, điều tra,
khảo sát và thực nghiệm đã chứng minh việc ứng dụng mơ hình “lớp học đảo ngược”
để dạy học Sinh học 8 không chỉ tạo hứng thú học tập, nâng cao kết quả học tập
của học sinh mà còn giúp học sinh phát triển năng lực tự học.
Từ khóa: Lớp học đảo ngược; Sinh học 8; năng lực tự học.

1. Đặt vấn đề
Trong chiến lược đổi mới toàn diện ngành giáo dục, đổi mới phương pháp dạy học có
ý nghĩa quyết định. Các phương pháp dạy học tích cực được áp dụng ngày càng nhiều và
đều có mục tiêu là phát huy năng lực nhận thức, độc lập, sáng tạo, phát hiện và giải quyết
vấn đề của người học. Dạy học theo mơ hình lớp học đảo ngược – Flipped classroom là một
trong những phương pháp dạy học tích cực, hiện đại và đáp ứng được các yêu cầu nêu trên.
Thay vì giảng bài như thơng lệ, giáo viên lại là người hướng dẫn; người học thay vì tiếp thu
kiến thức một cách thụ động từ giáo viên sẽ phải tự tiếp cận kiến thức ở nhà, tự mình trải
nghiệm, khám phá, tìm tịi các thơng tin liên quan về bài học. Mơ hình này giúp học sinh
phát huy và rèn luyện năng lực tự học, tính chủ động của chính bản thân mà khơng cịn thụ
động trong q trình khám phá tri thức [5].
2. Kết quả nghiên cứu và bàn luận
2.1. Một số khái niệm

Cơng nghệ dạy học có thể định nghĩa là sự tích hợp cơng nghệ vào quá trình thiết kế, tổ
chức, phát triển, ứng dụng, quản lí và đánh giá q trình dạy học.

1
2

Trường Đại học Giáo dục, ĐHQGHN; Điện thoại: 0989706888; Email:
Trường THCS Trưng Vương.


288

KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ LẦN THỨ NHẤT VỀ ĐỔI MỚI ĐÀO TẠO GIÁO VIÊN

Dạy học tích cực khơng phải là một phương pháp dạy học cụ thể, mà là một quan điểm
dạy học, bao gồm nhiều phương pháp, hình thức, kĩ thuật cụ thể khác nhau nhằm tích cực
hoá, tăng cường sự tham gia của người học, tạo điều kiện cho người học phát triển tối đa
khả năng học tập, năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề.
Lớp học đảo ngược mô tả một “sự đảo ngược của giáo dục truyền thống”, học sinh được
tiếp xúc với nguồn thơng tin mới bên ngồi lớp học thơng qua việc đọc hoặc nghiên cứu bài
giảng, xem video ở nhà, thời gian học trên lớp được sử dụng để thực hiện các hoạt động lĩnh
hội kiến thức mang tính thách thức như: giải quyết vấn đề, thảo luận hoặc tranh luận… Học
sinh sẽ chủ động trong việc tìm hiểu, nghiên cứu lý thuyết hơn, các em có thể tiếp cận bài
giảng bất kỳ thời gian nào, có thể dừng bài giảng lại, ghi chú và xem lại nếu cần (điều này là
không thể nếu nghe giáo viên giảng dạy trên lớp). Công nghệ E-learning giúp học sinh hiểu
kỹ hơn các vấn đề lý thuyết từ đó sẵn sàng tham gia vào các buổi học nhóm, bài tập nâng
cao tại giờ học ở lớp.
2.2. Phương pháp nghiên cứu

Để xác định tính khả thi khi áp dụng mơ hình lớp học đảo ngược vào dạy học Sinh học
8 tại trường Trung học cơ sở, chúng tôi chủ yếu áp dụng phương pháp nghiên cứu tài liệu,
điều tra, khảo sát và thực nghiệm. Các phương pháp này được triển khai thông qua các hình

thức tổ chức giảng dạy thực nghiệm, phát phiếu điều tra, so sánh, đối chiếu kết quả trước
và sau quá trình thực nghiệm ở từng lớp và giữa các lớp nhằm kiểm tra tính đúng đắn và
hiệu quả của đề tài.
2.3. Dạy học theo mơ hình lớp học đảo ngược
2.3.1. Nguyên tắc tổ chức hoạt động học tập theo mơ hình lớp học đảo ngược

Lớp học đảo ngược đảm bảo nguyên tắc phải lấy người học làm trung tâm. Thời gian
ở lớp được dành để khám phá các kiến thức sâu hơn và tạo ra những cơ hội học tập thú vị
cho học sinh. Những bài giảng, những video giáo dục trực tuyến do giáo viên thiết kế, tuyển
chọn để truyền tải nội dung kiến thức sẽ được học sinh sử dụng ở bên ngồi lớp học.
Ứng dụng cơng nghệ thông tin trong dạy học là điều kiện quan trọng để triển khai mơ
hình lớp học đảo ngược. Các công cụ công nghệ thông tin sẽ hỗ trợ người học trong quá
trình tự lực khám phá kiến thức:
- Học sinh có thể nắm bắt được các nội dung chính một cách thuận lợi, phù hợp với
năng lực, phong cách học và với tốc độ học tập của từng cá nhân (ví dụ: tài liệu bài giảng số
hóa, các nội dung đa phương tiện tương tác).
- Các học liệu có thể được trình bày đa dạng, phù hợp với phong cách học, phương
thức học khác nhau (ví dụ: văn bản, video, âm thanh, đa phương tiện…).
- Các cơng cụ có các chức năng tạo cơ hội cho người học có thể thảo luận, trao đổi và
tương tác trong và ngoài lớp học (ví dụ: các cơng cụ trao đổi trực tuyến, chia sẻ xã hội, trả
lời khảo sát, bỏ phiếu, các công cụ thảo luận, công cụ tạo nội dung).


Phần 2: ỨNG DỤNG CƠNG NGHỆ TRONG GIÁO DỤC

289

- Cơng nghệ thông tin cũng sẽ cung cấp kịp thời, cho phép tạo các cảnh báo, cập nhật
và nhắc nhở người học (ví dụ: micro-blogging, cơng cụ thơng báo).
- Các cơng cụ có thể cung cấp thơng tin phản hồi tức thì, ẩn danh cho người dạy và

người học nhằm mục đích đánh giá và đánh giá cải tiến, điều chỉnh vì sự tiến bộ của người
học (ví dụ: câu hỏi kiểm tra nhanh, câu hỏi thăm dị/khảo sát, các cơng cụ đánh giá theo
tiến trình... ).
- Nhờ một số chức năng của công cụ công nghệ, việc thu thập dữ liệu sự tiến bộ và
thành tích học tập của người học, dự báo các khó khăn, thách thức đối với người học cũng
được cung cấp.
Flipped mastery có thể được coi là nguyên tắc học làm chủ kiến thức trong lớp học
đảo ngược. Theo lớp học truyền thống, mỗi bài học trên lớp đều có thời lượng nhất định,
học sinh nhiều khi khơng có thêm thời gian để kịp hiểu bài. Nguyên tắc học làm chủ kiến
thức loại bỏ cách tiếp cận trên, thay vào đó yêu cầu mỗi học sinh nắm vững bài học trước
khi chuyển sang bài khác. Ngoài ra, mơ hình lớp học đảo ngược xóa bỏ 2 việc mà giáo viên
thường làm là soạn bài hằng ngày và chấm bài trên giấy. Việc chấm bài có thể được thực hiện
trực tiếp trên máy tính hoặc ở lớp. Học sinh tăng cường các hoạt động cá nhân hoặc các hoạt
động nhóm và thể hiện việc nắm vững kiến thức thơng qua: kiểm tra, viết, nói, tranh luận
và thậm chí là thiết kế một số trị chơi có liên quan [6].
2.3.2. Đặc điểm của mơ hình lớp học đảo ngược

Theo mơ hình lớp học đảo ngược, học sinh xem các bài giảng ở nhà qua mạng, giờ học
ở lớp sẽ dành cho các hoạt động hợp tác giúp củng cố, mở rộng các kiến thức đã tìm hiểu.
Cơng nghệ E-Learning giúp học sinh hiểu kỹ hơn các kiến thức lý thuyết, từ đó sẵn sàng
tham gia vào các buổi học theo nhóm, làm các bài tập nâng cao tại giờ học của lớp. Điều này
giúp việc học tập hiệu quả hơn, giúp người học tự tin hơn [4].

Hình 1: Mơ hình lớp học đảo ngược và lớp học truyền thống
Nếu như ở các lớp học truyền thống, người thầy truyền đạt kiến thức mới, nhiệm vụ
của học sinh là nghe một cách thụ động và theo thang tư duy Bloom thì nhiệm vụ này chỉ
ở những bậc thấp (tức là “Biết” và “Hiểu”), thuộc “Low thinking”. Khi về nhà, học sinh lại
phải làm những bài tập vận dụng – những nhiệm vụ thuộc bậc cao của thang tư duy (bao
gồm “Ứng dụng”, “Phân tích”, “Tổng hợp” và “Đánh giá”). Điều trở ngại ở đây là những

290

KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ LẦN THỨ NHẤT VỀ ĐỔI MỚI ĐÀO TẠO GIÁO VIÊN

nhiệm vụ bậc cao lại do học sinh và phụ huynh là những người không có chun mơn đảm
nhận. Ngược lại, với lớp học đảo ngược, việc tìm hiểu kiến thức được định hướng bởi người
thầy (thơng qua những giáo trình E-Learning đã được giáo viên chuẩn bị trước cùng thông
tin do học sinh tự tìm kiếm), nhiệm vụ của học sinh là tự khám phá những kiến thức mới
này và làm bài tập ở mức độ dễ ở nhà. Khi đến lớp, các em được giáo viên tổ chức các hoạt
động để tương tác và chia sẻ, các bài tập bậc cao, khó cũng sẽ được thực hiện tại lớp dưới sự
hỗ trợ của giáo viên và các bạn cùng nhóm. Các hoạt động này đòi hỏi học sinh phải dùng
nhiều đến hoạt động trí não nên được gọi là “High thinking”. Như vậy những nhiệm vụ bậc
cao trong thang tư duy được thực hiện bởi cả thầy và trị [3,1].
2.3.3. Một số cơng cụ hỗ trợ dạy học theo mơ hình lớp học đảo ngược

Để tổ chức được lớp học đảo ngược hiệu quả, GV cần sự trợ giúp của một số công cụ
hỗ trợ. Và có rất nhiều cơng cụ hỗ trợ với những tính năng ưu việt khác nhau như:
- Các cơng cụ trình chiếu: Zoho Show; 280 slides; PowerPoint; Wondershare PPT2Flash
Professional.
- Các công cụ học tập xã hội: Những công cụ này sử dụng sức mạnh của phương tiện
truyền thông xã hội giúp cho việc học tập và kết nối được dễ dàng hơn: Edmodo, Grockit;
EduBlogs; Skype; Wikispaces; Pinterest; Schoology; Quora; Ning; OpenStudy; ePals.
- Công cụ học tập: Những công cụ sau đây giúp giáo viên chuẩn bị những bài giảng
thú vị và hiệu quả: Khan Academy, MangaHigh, FunBrain, Animoto, Knewton, Kerpoof,
StudySync, CarrotSticks.
Ngồi ra, có thể sử dụng Facebook, Zalo, Group Mail, Viber... để hỗ trợ mơ hình lớp
học đảo ngược.
2.3.4.Kết hợp một số hình thức dạy học tích cực trong mơ hình lớp học đảo ngược

Để triển khai mơ hình lớp học đảo ngược có hiệu quả cần sự kết hợp nhiều phương
pháp dạy học tích cực khác nhau để bài học trở nên đa dạng, không gây nhàm chán với học
sinh. Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học có thể được sử dụng trong q trình giảng
dạy theo mơ hình lớp học đảo ngược: vấn đáp, nêu và giải quyết vấn đề, dạy học nhóm, dạy
học theo dự án, động não… Mỗi phương pháp và kĩ thuật dạy học đều có ưu điểm và nhược
điểm riêng. Để có thể kết hợp hài hịa các phương pháp, kỹ thuật này trong dạy học theo mơ
hình lớp học đảo ngược, giáo viên cần phải có sự linh hoạt nhằm giúp cho các hình thức dạy
học tích cực phát huy được hết thế mạnh, từ đó có thể hoạt hóa được năng lực tự học, tìm tịi
và khám phá của mỗi học sinh. Bài giảng khơng cịn khơ khan mà trở nên hấp dẫn và tràn
đầy những điều bí ẩn khiến học sinh mong muốn được khám phá.


291

Phần 2: ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ TRONG GIÁO DỤC

2.4. Thiết kế một số hoạt động trong dạy học Sinh học 8 theo mơ hình lớp học đảo ngược

Bảng 1. Một số nội dung trong chương trình Sinh học 8 có thể ứng dụng mơ hình lớp học đảo ngược
Nội dung
bài học

Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

Hoạt động học sinh

tại nhà

trên lớp

- Thiết kế các video giảng dạy - Theo dõi bài giảng và trả - Chia nhóm nhỏ để ơn
về hệ tuần hồn lên trên trang lời câu hỏi sau khi xem xong tập kiến thức đã học và
quản lý học tập (Edmodo, google bài giảng trong thời gian cùng nhau kiểm tra câu
classroom…).

quy định trên trang quản lý trả lời của câu hỏi giáo

- Giao nhiệm vụ cho học sinh “Lập học tập (Edmodo, google viên trong bài học.
sơ đồ truyền máu cho các thành classroom... )
- Nộp bài tập về sơ đồ
Tuần hoàn

viên trong gia đình em” tại nhà.

- Khảo sát nhóm máu của các truyền máu giữa các

- Tổ chức buổi thực hành “Xét thành viên trong gia đình và thành viên trong gia
lập sơ đồ truyền máu.
đình.
nghiệm nhóm máu”.
- Tổ chức buổi học ngoài trời về - Lên kế hoạch tổ chức buổi - Tham gia tổ chức cho
“Máu” tại Bệnh viện Huyết học thực hành và buổi học ngoài buổi thực hành và buổi
truyền máu Trung ương.

trời.

học tập ngoài trời cùng
giáo viên.

- Thiết kế các video giảng dạy về - Theo dõi bài giảng và trả - Chia nhóm nhỏ để ơn
hệ hô hấp lên trên trang quản lời câu hỏi sau khi xem xong tập kiến thức đã học và
lý học tập (Edmodo, google bài giảng trong thời gian cùng nhau kiểm tra câu
classroom…)
Hô hấp

quy định trên trang quản lý trả lời câu hỏi của giáo

- Tổ chức buổi học ngoại khóa về học tập (Edmodo, google viên trong bài học.
“Ứng cứu khi gặp tại nạn thương classroom... )
- Tham gia buổi học
tích” với Trung tâm cứu trợ khẩn cấp. - Lên kế hoạch và tham gia ngoại khóa.
- Giao đề tài nghiên cứu: “Thực buổi học ngoại khoá.
trạng chất lượng khơng khí tại Hà - Lập nhóm, chọn đề tài và - Thuyết trình về kết quả
Nội và biện pháp để cải thiện”.
làm nghiên cứu khoa học
nghiên cứu của nhóm.
- Thiết kế các video giảng dạy về - Theo dõi bài giảng và trả - Chia nhóm nhỏ để ơn
hệ tiêu hóa lên trên trang quản lời câu hỏi sau khi xem xong tập kiến thức đã học và
lý học tập (Edmodo, google bài giảng trong thời gian cùng nhau kiểm tra câu
classroom...).

quy định trên trang quản lý trả lời cho câu hỏi của

lập - Giao bài tập thiết kế khẩu phần học tập (Edmodo, google giáo viên trong bài học.
khẩu phần ăn cho các thành viên trong gia classroom... )
- Làm bài tập của giáo
Thiết

ăn đầy đủ đình dựa trên thơng số BMI, TDEE. - Học sinh tự tìm hiểu về các viên giao.
chất dinh
dưỡng

thông số BMI, TDEE, rồi thiết - Học sinh hoạt động
lập khẩu phần ăn đầy đủ chất theo nhóm để trao đổi
dinh dưỡng cho các thành và đánh giá độ chính xác
viên trong gia đình

khoa học khẩu phần ăn
của các thành viên đã
thiết kế.


292

KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ LẦN THỨ NHẤT VỀ ĐỔI MỚI ĐÀO TẠO GIÁO VIÊN

Nội dung
bài học

Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

Hoạt động học sinh

tại nhà

trên lớp

- Thiết kế các video giảng dạy - Theo dõi bài giảng và trả - Chia nhóm nhỏ để ơn
về hệ cơ quan sinh dục lên trên lời câu hỏi sau khi xem xong tập kiến thức đã học và
trang quản lý học tập (Edmodo, bài giảng trong thời gian cùng nhau kiểm tra câu
Cơ sở khoa google classroom...)
quy định trên trang quản lý trả lời các câu hỏi của
học của
học tập (Edmodo, google viên trong bài học.
biện pháp
classroom... )
tránh thai
an toàn

- Tổ chức buổi báo cáo sản phẩm
học tập dưới hình thức kịch có

- Lập nhóm và lên kịch bản - Báo cáo sản phẩm học
luyện tập.
tập dưới hình thức kịch.

lồng ghép các biện pháp tránh
thai an toàn.

2.5. Đánh giá sự phát triển năng lực tự học của học sinh sau khi được học bằng mơ hình
lớp học đảo ngược

Thực nghiệm sư phạm được tiến hành vào tháng 9/2019 tại trường Trung học cơ sở
Trưng Vương với lớp 8I, gồm 47 học sinh.
Nội dung thực nghiệm: Chủ đề Tuần hồn (được thiết kế và tổ chức theo mơ hình lớp
học đảo ngược).

Bảng 2. Mức độ phát triển năng lực tự học của học sinh lớp thực nghiệm
Các tiêu chí đánh giá
năng lực tự học

Mức độ phát triển năng lực tự học
Trước thực nghiệm

Sau thực nghiệm

Mức 1

Mức 2

Mức 3

Mức 1

Mức 2

Mức 3

Xác định nhiệm vụ học tập dựa trên kết quả
đã đạt được.

50

37,5

12,5

45

35

20

Đặt mục tiêu học tập chi tiết, cụ thể, khắc
phục những kía cạnh cịn yếu kém.

50

42,5

7,5

47,5

45

7,5

Lập kế hoạch học tập

35

50

15

12,5

60

27,5

Đánh giá và điều chỉnh kế hoạch học tập.

50

37,5

12,5

30

42,5

27,5

Tìm nguồn tư liệu cho các mục đích, nhiệm
vụ học tập khác nhau.

20

40

40

12,5

37,5

50

Sử dụng thư viện, chọn các tàiliệu và làm
thư mục cho từng chủ đề học tập.

42,5

30

27,5

30

37,5

32,5

Ghi chép thông tin đọc được, bổ sung và tự
đặt vấn đề học tập.

60

30

10

42,5

37,5

20

Tự nhận ra và điều chỉnh quá trình học tập

45

30

25

35

40

25

Suy ngẫm cách học, rút kinh nghiệm, điều
chỉnh cách học trong tình huống mới.

17,5

65

17,5

17,5

60

22,5

Hình thành cách học tập riêng cho bản thân

5

45

50

5

37,5

57,5

(Mức 1: Thực hiện được một phần kế hoạch; Mức 2: Thực hiện được kế hoạch nhưng còn nhiều bất cập,
chưa phù hợp; Mức 3: Thực hiện tốt kế hoạch cho kết quả mong muốn).


Phần 2: ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ TRONG GIÁO DỤC

293

Kết quả ở Bảng 2 cho thấy, trước thực nghiệm và sau thực nghiệm đã có một số thay
đổi về khả năng tự học của học sinh. Trước thực nghiệm, tỉ lệ học sinh chưa xác định được
nhiệm vụ học tập hoặc xác định chưa đầy đủ, chưa hợp lý là 87,5%, và chỉ có 12,5% xác định
tốt các nhiệm vụ học tập, tuy nhiên, sau khi áp dụng dạy học theo mơ hình lớp học đảo
ngược, tỉ lệ học sinh có khả năng xác định đầy đủ và hợp lý nhiệm vụ học tập tăng lên mức

20%. Trước thực nghiệm, chỉ có 15% học sinh lập được kế hoạch học tập cụ thể, chi tiết và
sau thực nghiệm, tỉ lệ này đã lên 27,5%. Tương tự như vậy, tỉ lệ học sinh biết sử dụng thư
viện, chọn các tài liệu và làm thư mục cho từng chủ đề học tập một cách khoa học và biết suy
ngẫm về cách học, rút kinh nghiệm và điều chỉnh cách học phù hợp trong tình huống mới
cũng tăng lên sau khi áp dụng phương pháp lớp học đảo ngược vào giảng dạy…
Như vậy, có thể thấy rằng: thơng qua dạy học bằng mơ hình lớp học đảo ngược, năng
lực tự học của học sinh đã có sự thay đổi tích cực hơn so với thời điểm trước khi thực nghiệm.
3. Kết luận
Dạy học theo mơ hình lớp học đảo ngược là hình thực dạy học hiện đại và ngày càng
phổ biến. Nguyên lí chung của phương pháp này là học sinh sẽ tự tìm hiểu nội dung bài học
ở nhà thông qua các bài giảng trực tuyến, ở lớp học, học sinh sẽ tương tác cùng giáo viên
và các bạn khác để củng cố, mở rộng kiến thức. Phương pháp này giúp học sinh có thêm sự
hứng thú trong việc tìm hiểu bài, phát triển năng lực, đồng thời cho phép giáo viên có thêm
thời gian để củng cố kiến thức, đi sâu vào nội dung bài học. Chương trình Sinh học 8 có rất
nhiều nội dung có thể ứng dụng mơ hình lớp học đảo ngược, các giáo viên có thể kết hợp
các phương pháp, phương tiện dạy học một cách linh hoạt để việc dạy học theo mơ hình lớp
học đảo ngược thực sự có hiệu quả. Kết quả thực nghiệm sư phạm ở Trường Trung học cơ sở
Trưng Vương cho thấy, các chỉ số hành vi đánh giá năng lực tự học của học sinh có sự thay
đổi theo hướng tích cực. Kết quả này khẳng định thêm những ưu thế, hiệu quả của mơ hình
lớp học đảo ngược trong xu thế dạy học tích cực, phát triển năng lực của người học hiện nay.
Tài liệu tham khảo
1.

Ash, K. (2012). Educators Evaluate "Flipped Classroom"; Benefits and drawback seen
in replacing lectures with ondemand video. Education Week 32 (2). p. 6.

2.

Đinh Quang Báo (2002). Lý luận dạy học Sinh học, NXB Giáo dục.

3.

Nguyễn Chính (2016). "Dạy học theo mơ hình Flipped Classroom", Tạp chí Tia sáng - Bộ
Khoa học Cơng nghệ, ngày 4/4/2016.

4.

Phạm Anh Đới (2014). "Cơ hội với học tập đảo ngược", Tạp chí Cơng nghệ giáo dục,
chun đề Học tập Thời đại số của Trường Đại học FPT, tháng 9, tr.12-18.

5.

Nguyễn Văn Lợi (2014). "Lớp học đảo ngược- mơ hình dạy học kết hợp trực tiếp và trực
tuyến", Tạp chí Khoa học Trường Đại học Cần Thơ, số 34.

6.

Trần Tín Nghĩa (2016). "Áp dụng mơ hình lớp học đảo ngược trong hoạt động dạy học
ngoại ngữ", Tạp chí Khoa học Ngoại ngữ, số 46.