Phong trào xây dựng gia đình văn hóa của người thái trắng ở xã mường so huyện phong thổ tỉnh lai châu

Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA HÀ NỘI
KHOA VĂN HÓA DÂN TỘC THIỂU SỐ
…..…..o0o………

PHONG TRÀO XÂY DỰNG GIA ĐÌNH VĂN HĨA
CỦA NGƯỜI THÁI TRẮNG Ở XÃ MƯỜNG SO,
HUYỆN PHONG THỔ, TỈNH LAI CHÂU

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN
Giảng viên hướng dẫn: Th.S Nông Anh Nga
Sinh viên thực hiện

: Bùi Đức Phong

Lớp

: VHDT 14B

Hà Nội – 2012
Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
1


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành khóa luận Phong trào xây dựng gia đình văn hóa
của người Thái Trắng ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu
tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình, hiệu quả của bà con người Thái
Trằng, cán bộ xã và các thôn bản ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh
Lai Châu, các thầy cơ giáo Khoa Văn hóa dân tộc thiểu số và đặc biệt là
Th.S Nông Anh Nga. Nhân đây, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất
đến tất cả mọi người.
Do hạn chế nhiều mặt, chắc chắn khóa luận sẽ cịn nhiều khiếm
khuyết, tơi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của tất cả
mọi người quan tâm đến người Thái Trắng ở Lai Châu nói chung và ở xã
Mường So, huyện Phong Thổ nói riêng.
Tơi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày 15 tháng 5 năm 2012
Bùi Đức Phong

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
2


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................... 1
2. Lịch sử nghiên cứu ................................................................................... 3
3. Mục đích nghiên cứu ................................................................................ 6

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................ 7
5. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 7
6. Đóng góp của khóa luận ........................................................................... 7
7. Bố cục của khóa luận................................................................................ 8
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG GIA ĐÌNH VĂN
HĨA ............................................................................................................ 9
1.1. Quan điểm của Đảng và nhà nước về xây dựng gia đình văn hóa ....... 9
1.2. Khái niệm văn hóa, gia đình, văn hóa gia đình, gia đình văn hóa, văn
hóa cơ sở ........................................................................................................ 13
1.2.1. Khái niệm văn hóa .......................................................................... 13
1.2.2. Khái niệm gia đình ......................................................................... 16
1.2.3. Khái niệm văn hóa gia đình............................................................ 20
1.2.4. Khái niệm gia đình văn hóa............................................................ 22
1.2.5. Khái niệm văn hóa cơ sở ................................................................ 25
1.3. Vai trị, vị trí và chức năng của gia đình trong đời sống xã hội
1.3.1. Vai trị, vị trí của gia đình............................................................... 26
1.3.2. Chức năng của gia đình ................................................................. 27
1.4. Mục tiêu của cuộc vận động xây dựng gia đình văn hóa ..................... 29
1.5. Những tiêu chí cơ bản của gia đình văn hóa ......................................... 30

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
3


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHONG TRÀO XÂY DỰNG GIA

ĐÌNH VĂN HÓA CỦA NGƯỜI THÁI TRẮNG Ở XÃ MƯỜNG SO .. 32
2.1. Khái quát về người Thái Trắng ở xã Mường So ................................... 32
2.1.1. Đặc điểm tự nhiên........................................................................... 32
2.1.2. Đặc điểm dân cư và lịch sử cư trú ................................................. 34
2.1.3. Đặc điểm đời sống kinh tế .............................................................. 36
2.1.4. Đặc điểm đời sống văn hóa – xã hội .............................................. 37
2.2. Gia đình truyền thống của người Thái Trắng ở xã Mường So .............. 40
2.3. Thực trạng phong trào xây dựng gia đình văn hóa ở xã Mường So ..... 42
2.3.1. Q trình vận động ......................................................................... 42
2.3.2. Tổ chức thực hiện ........................................................................... 44
2.3.3. Mục đích, yêu cầu và nội dung của phong trào xây dựng gia
đình văn hóa ở xã Mường So ......................................................................... 45
2.3.4. Tiêu chí để xây dựng gia đình văn hóa ........................................... 46
2.3.5. Quá trình thực hiện phong trào ...................................................... 47
2.3.6. Những kết quả đạt được từ việc xây dựng gia đình văn hóa của
người Thái Trắng ........................................................................................... 53
2.3.7. Những tồn tại và hạn chế trong phong trào xây dựng gia đình
văn hóa hiện nay của người Thái Trắng ở xã Mường So .............................. 56
CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ
CỦA PHONG TRÀO XÂY DỰNG GIA ĐÌNH VĂN HÓA CỦA
NGƯỜI THÁI TRẮNG Ở XÃ MƯỜNG SO HIỆN NAY ...................... 58
3.1. Sự cần thiết phải xây dựng gia đình văn hóa của người Thái Trắng..... 58
3.2. Vai trị của các thành viên trong gia đình và các tổ chức Strong cơng
tác xây dựng gia đình văn hóa của người Thái Trắng ................................... 61
Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
4

Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

3.3.Những bài học kinh nghiệm rút ra từ quá trình xây dựng gia đình văn
hóa của người Thái Trắng ở xã Mường So.................................................... 65
3.4. Phương hướng, nhiệm vụ và kiến nghị đề xuất các giải pháp nâng
cao hiệu quả của phong trào .......................................................................... 68
3.4.1. Phương hướng, nhiệm vụ ............................................................... 68
3.4.2.Kiến nghị một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả xây dựng
gia đình văn hóa của người Thái Trắng ở xã Mường So .............................. 72
KẾT LUẬN ................................................................................................... 82
PHỤ LỤC...................................................................................................... 84
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 89

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
5


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Gia đình là tế bào của xã hội, là nơi duy trì nịi giống, là mơi trường
quan trọng hình thành, ni dưỡng và giáo dục nhân cách con người, bảo
tồn và phát huy văn hóa truyền thống tốt đẹp, chống lại các tệ nạn xã hội,
tạo nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Trải qua nhiều thế hệ, gia đình Việt Nam được hình thành và phát

triển với những chuẩn mực giá trị tốt đẹp góp phần xây dựng bản sắc văn
hóa dân tộc. Những giá trị truyền thống quý báu như lòng yêu nước, yêu
quê hương, hiếu nghĩa, hiếu học, thủy chung, yêu thương đùm bọc lẫn
nhau, cần cù và sáng tạo trong lao động, bất khuất, kiên cường vượt qua
mọi khó khăn thử thách đã được gia đình Việt Nam gìn giữ, vun đắp và
phát huy trong suốt quá trình lịch sử dựng nước và giữ nước. Qua các thời
kỳ, cấu trúc và quan hệ trong gia đình có thay đổi, nhưng những chức
năng cơ bản của gia đình vẫn tồn tại và gia đình vẫn là một nhân tố quan
trọng, không thể thiếu trong sự nghiệp phát triển kinh tế, xã hội của đất
nước.
Gia đình chính là cái nơi ni dưỡng hồn thiện thể chất và tinh
thần, chuẩn bị hành trang cho mỗi cá nhân hòa nhập vào cộng đồng xã
hội, là nơi chuyển giao, truyền bá cho các thế hệ vừa phát huy những nét
đẹp của văn hóa truyền thống vừa tiếp thu những tinh hoa văn hóa của
thời đại.
Sinh thời chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: “Rất quan tâm đến gia đình
là đúng, vì nhiều gia đình cộng lại mới thành xã hội, xã hội tốt thì gia
đình càng tốt, gia đình tốt thì xã hội mới tốt. Hạt nhân của xã hội là gia
đình. Chính vì vậy muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội là phải chú ý đến hạt
Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
6


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

nhân tốt” (Trích bài nói của Bác Hồ tại hội nghị cán bộ dự thảo luật Hơn
nhân và Gia đình, Tháng 10/1959)

Và cho đến nay, vấn đề gia đình đã và đang được các nhà nghiên
cứu tiếp cận ở nhiều góc độ khoa học khác nhau: Tâm lý học, xã hội học,
dân tộc học và đã cho ra nhiều công trình nghiên cứu đạt kết quả cao.
Q trình cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa, đơ thị hóa và hội nhập
quốc tế tạo ra nhiều cơ hội và điều kiện, đồng thời cũng đặt gia đình và
cơng tác xây dựng gia đình trước nhiều khó khăn, thách thức. Mặt trái của
cơ chế thị trường và lối sống thực dụng đã tiếp tục tác động mạnh tới các
giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp và lối sống lành mạnh. Sự phân hóa
giàu nghèo sẽ tiếp tục tác động vào số đơng các gia đình, nếu khơng được
hỗ trợ, khơng được chuẩn bị đầy đủ, nhiều gia đình sẽ khơng đủ năng lực
đối phó với những thay đổi nhanh chóng về kinh tế - xã hội và khơng làm
trịn các chức năng vốn có của mình.
Xây dựng gia đình văn hóa là một việc làm cần thiết đúng với chủ
trương của Đảng và Nhà nước là nguyện vọng của nhân dân về phát triển
nơng thơn miền núi và nền văn hóa mà nhân dân ta xây dựng là nền văn
hóa thống nhất mà đa dạng trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Vấn
đề xây dựng gia đình văn hóa đã góp phần đáp ứng nhu cầu phát triển văn
hóa của nhân dân, đặc biệt là đồng bào vùng dân tộc thiểu số. Chúng ta ai
cũng mong muốn một gia đình hạnh phúc, một gia đình đầy ắp tiếng cười
của trẻ thơ và ánh mắt mừng vui của tuổi già. Quá trình tạo dựng hạnh
phúc gia đình chính là q trình tạo dựng văn hóa gia đình trên cơ sở lấy
văn hóa gia đình truyền thống tốt đẹp làm gốc để từ đó giữ gìn và phát
huy đồng thời tiếp thu những tinh hoa văn hóa của thời đại để xây dựng
gia đình văn minh, hạnh phúc và hiện đại.

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
7

Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

Việc tìm hiểu gia đình văn hóa truyền thống và phát huy những yếu
tố tích cực của nó trong đời sống hiện đại là một việc làm thể hiện sự trân
trọng quá khứ và chú ý tới tương lai. Đề tài nghiên cứu: “Phong trào xây
dựng gia đình văn hóa của người Thái Trắng ở xã Mường So, huyện
Phong Thổ, tỉnh Lai Châu” chính là nhằm góp phần tạo ra một đơn vị có
đời sống văn hóa tinh thần phong phú, lành mạnh đáp ứng nhu cầu văn
hóa đa dạng và không ngừng phát triển của đồng bào Thái Trắng và nâng
cao tính tự quản của gia đình các dân tộc khác ở cộng đồng trong công
cuộc xây dựng nếp sống văn minh.
Với lý do đó, là sinh viên đang học tập tại khoa Văn hóa dân tộc
thiểu số, trường Đại học Văn hóa Hà Nội, tơi đã chọn đề tài nghiên cứu
này với mong muốn góp một phần cơng sức nhỏ bé của mình vào việc giữ
gìn những nét văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc Thái Trắng, nâng
cao ý thức về nghĩa vụ gia đình đối với mọi lớp người, kết hợp và phát
huy vai trò của xã hội, của tập thể lao động, nhà trường, cộng đồng dân cư
trong việc chăm lo, bồi dưỡng, hình thành nhân cách cao đẹp và nếp sống
văn hóa.
2. Lịch sử nghiên cứu
Ngay từ những ngày đầu cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh và
Đảng ta rất quan tâm đến vấn đề gia đình và xây dựng gia đình mới - gia
đình văn hố. Từ đó đến nay, cùng với nhiều chủ trương, chính sách về
phát triển đất nước, xây dựng gia đình văn hố được xem là một trong
những nhiệm vụ quan trọng của xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà
bản sắc dân tộc. Xây dựng văn hố gia đình và gia đình văn hố trở thành
nhiệm vụ quan trọng trong phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
8


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

sống văn hố”. Trong q trình đổi mới đất nước, vấn đề này đã thu hút
sự quan tâm của các nhà lãnh đạo, quản lý, các nhà khoa học.
Thứ nhất, Những kết quả nghiên cứu về gia đình, văn hố gia đình,
xây dựng gia đình văn hố của các tổ chức: Uỷ ban Quốc gia vì sự tiến bộ của
phụ nữ, Viện Nghiên cứu Phát triển Xã hội, Viện nghiên cứu gia đình và giới,
Viện Nghiên cứu Giáo dục, Trung tâm nghiên cứu khoa học về gia đình và
phụ nữ. Ví dụ:
- Một vài nét nghiên cứu về gia đình Việt Nam (1990), của tập thể
tác giả Trung tâm Nghiên cứu khoa học về Gia đình và Phụ nữ, thuộc
Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia. Trong cơng trình này,
các tác giả đã nghiên cứu về vai trị, vị trí của gia đình trong xã hội,
nhưng mới chỉ đặt vấn đề và gợi ý là chủ yếu.
- Những nghiên cứu xã hội học về gia đình Việt Nam (1991), của
tập thể tác giả của Viện Xã hội học thuộc Trung tâm Khoa học Xã hội và
Nhân văn Quốc gia phối hợp với Khoa Xã hội học Trường Đại học
Gothenburg (Thuỵ Điển), Nxb Khoa học xã hội xuất bản. Trong cơng
trình này, các tác giả Việt Nam và Thuỵ Điển đã tiến hành khảo sát thực
tiễn ở nhiều tỉnh, thành trong cả nước về đặc điểm gia đình Việt Nam
trước những năm 1990.
- Văn minh phương Đơng và gia đình Việt Nam truyền thống
(1994), Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia do Quỹ

Toyota Foundation tài trợ, đã có những khảo sát và nghiên cứu, đánh giá
bước đầu về gia đình truyền thống ở Việt Nam qua một số thời mốc lịch
sử của Việt Nam.
Thứ hai, những nghiên cứu về vai trò của văn hố gia đình và sự
biến đổi của gia đình, giá trị văn hố gia đình trong bối cảnh đổi mới của
đất nước.
Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
9


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

- Gia đình Việt Nam với chức năng xã hội hoá (1998) của tác giả
Lê Ngọc Văn, NXB Giáo dục, Hà Nội.
- Văn hố gia đình và sự phát triển xã hội (1994) của nhiều tác giả,
do nhà văn Lê Minh chủ biên, NXB Văn hoá dân tộc, Hà Nội.
- Người phụ nữ trong văn hố gia đình đơ thị (2003) của TS.Lê
Quý Đức và Ths. Vũ Thị Huệ, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.
- Văn hố gia đình với việc hình thành và phát triển nhân cách trẻ
em (2001) của PGS.TS Lê Như Hoa, NXB Văn hố thơng tin, Hà Nội.
- Văn hố gia đình Việt Nam (2007) của GS.Vũ Ngọc Khánh, NXB
Thanh Niên, Hà Nội.
- Gia đình Việt Nam trong bối cảnh đất nước đổi mới (2003) của
GS.Lê Thi (kết quả Cuộc điều tra về gia đình Việt Nam có quy mơ lớn
nhất từ trước tới nay), NXB Khoa học xã hội, Hà Nội...
Các cơng trình nghiên cứu trên đã đề cập tới những vấn đề lý luận
và thực tiễn về gia đình, văn hố gia đình, xây dựng gia đình văn hố, sự

biến đổi của gia đình và văn hố gia đình trong bối cảnh mới, những vấn
đề của gia đình Việt Nam từ truyền thống đến hiện tại, cũng như ảnh
hưởng của văn hoá gia đình đối với sự phát triển của cá nhân nói riêng và
xã hội nói chung.
Ngồi ra, cịn có hàng trăm bài viết mỗi năm, đã được đăng tải trên
các sách báo, tạp chí nghiên cứu về văn hố gia đình và xây dựng gia đình
văn hố trong cơ chế thị trường.
Nhìn chung, các cơng trình khoa học trên có liên quan trực tiếp
hay gián tiếp đến vấn đề nghiên cứu của đề tài cả về phương diện lý
luận và thực tiễn. Điều đáng lưu ý, tất yếu các giá trị văn hố văn hố
gia đình và những u cầu về xây dựng gia đình văn hố ở nước ta, có
sự biến đổi cùng với sự biến đổi về kinh tế - xã hội trong từng giai
Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
10


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

đoạn lịch sử. Mặt khác, mỗi địa bàn khác nhau, tuỳ vào những điều
kiện, hồn cảnh và văn hố truyền thống khác nhau, mà văn hố gia
đình và xây dựng gia đình văn hố có những u cầu khác nhau. Vì vậy
nghiên cứu về phương diện này đang có nhiều khoảng trống.
Những cơng trình trên đây mới chủ yếu đề cập đến gia đình, văn
hố gia đình, gia đình văn hố nói chung, song chưa đề cập đến vấn đề
văn hố gia đình và xây dựng gia đình văn hố ở vùng văn hóa dân tộc
thiểu số. Có thể khẳng định, cho đến nay ở tỉnh Lai Châu cũng chưa có
một cơng trình nào nghiên cứu về vấn đề xây dựng gia đình văn hóa của

người Thái Trắng ở xã Mường So. Vì vậy, thơng qua nghiên cứu, đề tài sẽ
giúp tơi có cái nhìn tồn diện và hệ thống hơn về vấn đề xây dựng gia
đình văn hố ở tỉnh Lai Châu hiện nay.
3. Mục đích nghiên cứu
Bước đầu tìm hiểu vấn đề xây dựng gia đình văn hóa của người
Thái Trắng ở xã Mường So, hiểu được nếp sống và phong tục tập quán
của người dân nơi đây.
Tìm hiểu tác động của các yếu tố truyền thống trong gia đình người
Thái Trắng ở xã Mường So tới việc xây dựng gia đình văn hóa hiện nay.
Góp phần tạo ra một đơn vị có đời sống văn hóa tinh thần phong
phú, lành mạnh đáp ứng nhu cầu văn hóa đa dạng, không ngừng phát triển
của đồng bào Thái Trắng và nâng cao tính tự quản của gia đình các dân
tộc khác trong xã trước cuộc xây dựng nếp sống văn minh, gia đình văn
hóa hiện nay và trong tương lai.

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
11


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- “Phong trào xây dựng gia đình văn hóa của người Thái Trắng ở
xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu” là đối tượng nghiên cứu
của đề tài.
- Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu về Người Thái Trắng trong
phạm vi xã Mường So.

5. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài dựa trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng, duy
vật lịch sử, quán triệt đường lối đổi mới của Đảng và Nhà nước về văn
hóa, đồng thời vận dụng tổng hợp các phương pháp sau:
- Phương pháp phân tích tổng hợp: Áp dụng trong phân tích làm rõ
các giá trị trong nếp sống và phong tục tập quán liên quan đến gia đình
người Thái Trắng ở xã Mường So.
- Phương pháp điền dã: Đây là phương pháp chủ yếu của đề tài,
trên cơ sở nghiên cứu thực địa, thực hiện quan sát, phỏng vấn, ghi chép,
chụp ảnh, ghi hình, ghi âm để nắm bắt về đời sống gia đình của đồng bào
Thái Trắng ở xã Mường So.
- Phương pháp chuyên gia: Đề tài có tham khảo các ý kiến phân
tích, đánh giá của các cán bộ nghiên cứu dân tộc học và các cán bộ văn
hóa ở Lai Châu.
6. Đóng góp của khóa luận
Đây là đề tài nghiên cứu đầu tiên về "Phong trào xây dựng gia đình
văn hóa của người Thái Trắng ở xã Mường So". Hi vọng khóa luận này
sẽ góp phần bổ sung tư liệu vào việc xây dựng đời sống văn hóa ở vùng
đồng bào dân tộc Thái Trắng nói riêng và việc xây dựng đời sống văn hóa
cơ sở ở vùng đồng bào các dân tộc thiểu số ở nước ta nói chung.
Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
12


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần vào việc định hướng phát triển các

chính sách văn hóa, xã hội. Góp phần gìn giữ và phát triển văn hóa của
người Thái Trắng ở xã Mường So trong sự nghiệp xây dựng gia đình văn
hóa hiện nay.
7. Bố cục của khóa luận
Ngồi phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ
lục, khóa luận được kết cấu gồm:
Chương 1: Cơ sở lý luận về xây dựng gia đình văn hóa
Chương 2: Thực trạng phong trào xây dựng gia đình văn hóa của
người Thái Trắng ở xã Mường So
Chương 3: Một số giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả của
phong trào xây dựng gia đình văn hóa của người Thái Trắng ở xã Mường
So hiện nay

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
13


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG GIA ĐÌNH VĂN HÓA
1.1. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về xây dựng gia đình văn hóa
Bằng nhiều hình thức phong phú tuyên truyền giáo dục làm chuyển
biến nhận thức trong toàn xã hội trước hết là trong các cấp ủy Đảng, đảng
viên, cán bộ, các đoàn thể và quần chúng nhân dân về tầm quan trọng, sự
cần thiết cấp bách của sự nghiệp xây dựng, phát triển văn hóa, về trách
nhiệm thực hiện thắng lợi nhiệm vụ văn hóa trong thời kỳ mới.

Phát động phong trào: "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn
hóa" huy động mọi lực lượng nhân dân và cả hệ thống chính trị từ trên
xuống, từ trong Đảng, cơ quan Nhà nước, các đoàn thể ra ngồi xã hội
tích cực tham gia phong trào. Phong trào đó bao gồm các phong trào hiện
có như: Người tốt việc tốt; Uống nước nhớ nguồn; Đền ơn đáp nghĩa; Xóa
đói giảm nghèo; Xây dựng gia đình văn hóa, làng, xã, phường, khu phố
văn hóa; Tồn dân đồn kết xây dựng cuộc sống mới ở các khu dân cư.
Toàn bộ các phong trào ấy đều hướng vào cuộc thi đua yêu nước: "Tất cả
vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh".
Sau khi đất nước thống nhất, phong trào xây dựng gia đình văn hóa
được triển khai mở rộng trên cả nước. Bộ Văn hóa thông tin kết hợp với
Trung ương hội phụ nữ Việt Nam ra Thông tư liên bộ 35/TT ngày
15/5/1975 đưa ra 3 nội dung tiêu chn:
- Xây dựng gia đình hịa thuận, dân chủ, hạnh phúc, bình đẳng, tiến
bộ
- Hăng hái lao động sản xuất, thực hành tiết kiệm, sinh đẻ có kế
hoạch
- Nghiêm chỉnh chấp hành chính sách của Đảng và Nhà nước
Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
14


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

Năm 1980, Ban chỉ đạo nếp sống mới Trung ương được thành lập
đã tạo điều kiện thúc đẩy phong trào mạnh mẽ hơn. Những kinh nghiệm
và kết quả thu được của 20 năm tiến hành cuộc vận động xây dựng gia

đình văn hóa đã được tổng kết tại Hà Nội do Bộ Văn hóa thơng tin và
Trung ương hội liên hiệp phụ nữ Việt Nam tổ chức.
Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VI năm 1986 có nêu quan điểm:
"Gia đình là tế bào của xã hội, có vai trị rất quan trọng trong sự nghiệp
xây dựng chế độ mới. Đảng, Nhà nước và các đoàn thể quần chúng cần
đề ra các phương hướng, chính sách và có biện pháp tổ chức thực hiện về
xây dựng gia đình văn hóa mới, bảo đảm hạnh phúc gia đình".
Năm 1986 đất nước ta bước vào thời kỳ đổi mới trên mọi lĩnh vực,
cuộc vân động xây dựng gia đình văn hóa có sự đổi mới trong hướng đi
và nội dung cho sát với thực tế. Ngày 14/4/1986 Ban chỉ đạo Trung ương
về thực hiện nếp sống mới ra thông tư số 35/NSM tiếp tục đẩy mạnh cuộc
vận động "Xây dựng gia đình văn hóa mới". Trong đó có viết: "Cơng tác
xây dựng gia đình văn hóa mới là nhiệm vụ quan trọng của cuộc cách
mạng văn hóa và tư tưởng. Nó có vai trị lớn trong q trình cải tạo và
xây dựng nếp sống văn hóa, giáo dục tư tưởng, tình cảm, nâng cao nhận
thức văn hóa cho nhân dân góp phần tích cực vào động viên, cổ vũ nhân
dân sản xuất, xây dựng nếp sống mới xã hội chủ nghĩa"
Cũng trong Nghị quyết Đại hội Đảng tồn quốc lần VII có đoạn:
"Xây dựng gia đình văn hóa mới có ý nghĩa quan trọng trong tình hình
hiện nay, góp phần phát triển lực lượng sản xuất, ổn định và cải thiện đời
sống, thực hiện kế hoạch hóa dân số, giữ gìn và phát huy những truyền
thống, đạo đức, văn hóa tốt đẹp của dân tộc. Nâng cao ý thức về nghĩa vụ
gia đình với mọi người. Hình thành nhân cách cao đẹp và nếp sống có
văn hóa"
Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
15

Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

Từ năm 1991, tên gọi: "Gia đình văn hóa mới" được thay đổi
thành: "Gia đình văn hóa". Nội dung tiêu chuẩn của cuộc vận động gồm 4
tiêu chuẩn:
- Thực hiện kế hoạch hóa gia đình
- Xây dựng gia đình hịa thuận, hạnh phúc, tiến bộ
- Đồn kết hàng xóm giềng
- Thực hiện tốt nghĩa vụ công dân
Sau khi BCH Trung ương khóa VII ra nghị quyết 4, Ban chỉ đạo
trung ương về nếp sống văn hóa đã sửa đổi nội dung và định hướng 4 tiêu
chuẩn xây dựng gia đình văn hóa cho cả nước:
- Gia đình ấm no, hịa thuận, hạnh phúc, tiến bộ
- Thực hiện dân số, kế hoạch hóa gia đình
- Đồn kết tương trợ xóm, phố
- Thực hiện tốt nghĩa vụ công dân
Cùng với việc sửa đổi nội dung các tiêu chuẩn xây dựng gia đình
văn hóa cho phù hợp với thực tế, chỉ đạo các ngành, đoàn thể thực hiện
triển khai sâu rộng cuộc vận động hơn nữa. Ngày 29/3/1996, Ban bí thư
Trung ương đã ra thông báo 178/TB-TƯ về tăng cường công tác nghiên
cứu khoa học và chỉ đạo vấn đề gia đình trên tồn quốc nhằm thực hiện
mục tiêu: “Xây dựng gia đình ấm no, bình đẳng, tiến bộ và hạnh phúc”.
Theo tinh thần nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VIII: “Xây dựng gia đình
ấm no, bình đẳng, tiến bộ và hạnh phúc, làm cho gia đình thực sự là tế
bào lành mạnh của xã hội, là tổ ấm của mọi người. Phát huy trách nhiệm
của gia đình trong việc lưu truyền những giá trị văn hóa dân tộc từ thế hệ
này sang thế hệ khác”.
Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VIII ghi rõ: “ Xây dựng gia đình
văn hóa có ý nghĩa rất quan trọng trong tình hình hiện nay, góp phần

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
16


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

phát triển lực lượng sản xuất ổn định và cải thiện cuộc sống, thực hiện kế
hoạch hóa dân số, giữ gìn và phát huy những truyền thống đạo đức của
dân tộc, nâng cao ý thức về nghĩa vụ của gia đình đối với mọi người, kết
hợp và phát huy vai trị xã hội của đồn thể, nhà trường, tập thể lao động
và tập thể dân cư, chăm lo bồi dưỡng đồng chí, đồng đội hình thành nhân
cách cao đẹp và lối sống văn hóa”.
Đại hội Đảng lần thứ IX cũng nhấn mạnh về vấn đề gia đình: “Nêu
cao trách nhiệm của gia đình trong việc xây dựng bồi dưỡng các thành
viên của mình có lối sống văn hóa, làm cho gia đình thực sự là tổ ấm của
mỗi người và là tế bào lành mạnh của xã hội”.
Như vậy, qua nghị quyết các kỳ Đại hội, Thông tư, Thông báo...đã
thể hiện sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của Đảng và Nhà nước ta. Vấn đề
xây dựng gia đình văn hóa: “Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, trong đó
chú trọng vấn đề xây dựng gia đình văn hóa, làng bản văn hóa, nếp sống
văn minh nơi đơ thị” (Nghị quyết Hội nghị TW5, khóa VIII)
Gia đình được coi là một trong những giá trị tinh thần vô cùng quý
giá của nhân loại, cần giữ gìn và phát huy. Đặc biệt ở Việt Nam, vấn để
gia đình được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm. Khi liên hợp quốc
phát động năm quốc tế gia đình thì Việt Nam là một trong những nước
sớm ký vào văn bản ấy. Khi đó phó thủ tướng Nguyễn Khánh đứng ra làm
Ban chỉ đạo. Để hưởng ứng năm quốc tế gia đình, nước ta đã chọn ngày

28/6 là ngày gia đình Việt Nam để hướng sự quan tâm của xã hội tới vấn
để gia đình và hướng tới mục tiêu xây dựng gia đình Việt Nam: “No ấm,
bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc và phát triển bền vững”.
Sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, sự tham gia của
các tổ chức chính trị - xã hội, cộng đồng, gia đình và cá nhân là yếu tố
quyết định sự thành cơng của cơng tác xây dựng gia đình văn hóa.
Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
17


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

1.2. Khái niệm văn hóa, gia đình, văn hóa gia đình, gia đình văn hóa,
văn hóa cơ sở
1.2.1.Khái niệm văn hóa
Văn hóa là một khái niệm trừu tương, khó có thể định nghĩa một
cách đầy đủ về nó. Văn hóa xuất hiện trong nhiều lĩnh vực và có thể được
nhìn nhận ở nhiều khía cạnh khác nhau. Chính vì sự đa dạng và phong
phú mà có khá nhiều định nghĩa khác nhau về văn hóa.
Văn hóa theo quan niệm của phương Đơng
Ở phương Đơng, thuật ngữ văn hố bắt đầu được đề cập đến từ
trước công nguyên với Lưu Hướng (Trung Quốc;77- 6 TCN). Lưu Hướng
viết trong sách Thuyết uyển bài Chỉ vũ: “Thánh nhân cai trị thiên hạ, trước
dùng văn đức rồi sau mới dùng vũ lực. Phàm dùng vũ lực đều để đối phó
kẻ bất phục tùng, dùng văn hố khơng thay đổi được thì sau đó sẽ chinh
phạt”. Như vậy, trong cách nghĩ của Lưu Hướng, từ văn hoá được hiểu
như một cách giáo hoá đối lập với vũ lực, văn hoá gần nghĩa với giáo hoá.

Các nhà triết học cổ điển Trung Quốc thường triết tự văn hố thành “văn
trị giáo hố”, trong đó “văn” là những cái tốt đẹp của cuộc sống được
dùng để cảm hoá, giáo dục con người. Ở Việt Nam, từ thời Lý, người Việt
đã tự hào nước mình là một "văn hiến chi bang". Đến đời Lê, Nguyễn
Trãi viết:
Duy ngã Đại Việt chi quốc,
Thực vi văn hiến chi bang
Văn hóa theo đó được đồng nhất với “văn hiến”, nội hàm của văn hiến
gắn liền với nội hàm văn hóa.Thập niên bốn mươi của thế kỷ XX Chủ
tịch Hồ Chí Minh cũng có một cách quan niệm về văn hố rất cụ thể, theo
đó “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng
tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tơn
Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
18


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

giáo, văn hố, nghệ thuật, những cơng cụ cho sinh hoạt hàng ngày về mặc
,ở và các phương thức sử dụng tồn bộ những sáng tạo và phát minh đó
tức là văn hố” (Hồ Chí Minh tồn tập; T3; NXB chính trị quốc
gia;Q6;1995 tr431).
Nhìn chung, xuất phát từ điều kiện địa lý và đặc trưng của nền văn
minh lúa nước, các nhà nghiên cứu châu Á khi bàn định về văn hố đều
gắn văn hố với thiên nhiên, trong đó nhấn mạnh văn hoá như là sản
phẩm do con người tạo ra trong q trình thích ứng với điều kiện tự
nhiên. Theo GS Từ Chi, nhà dân tộc học: “Từng nền văn hoá xét cho đến

cùng đều là là kết quả của từng cộng đồng, để tồn tại phải thích ứng với
thiên nhiên bao quanh nó”
Văn hóa theo quan niệm của phương Tây
Ở phương Tây, thuật ngữ văn hoá được coi là có sớm nhất cũng chỉ
bắt đầu vào khoảng năm 1793. Đặc biệt trong hai thế kỉ trở lại đây đã có
nhiều trường phái nghiên cứu về văn hố, trong đó mỗi trường phái đều từ
góc độ của những lĩnh vực khác nhau có một cách nhìn nhận về văn hố
khác nhau. Ví như trường phái nghiên cứu văn hoá của các nhà nghiên
cứu lịch sử và địa lý học, mà tiêu biểu là nhà nhân loại học Mĩ Franz
Boas (1858 – 1942) và học trị của ơng là Ruth Bennedict(1887 - 1948)
cho rằng : văn hoá là nếp sống, là sự thích ứng đặc biệt của con người với
môi trường tự nhiên và các nhu cầu kinh tế… văn hoá là lối sống mà con
người học được , chứ không phải là sự kế thừa sinh học.
Trường phái nghiên cứu văn hố của phái Cơng năng học, đại diện
là nhà xã hội học người Anh B. Malinowski (1884 -1957) lại quan niệm:
Văn hố bao gồm các q trình kế thừa về kĩ thuật, tư tưởng, tập quán và
giá trị.

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
19


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

Các nhà nghiên cứu văn hoá H.L Morgan và E.B. Tylor định nghĩa
văn hoá theo nghĩa rộng: Văn hoá là tồn bộ phức thể bao gồm hiểu biết,
tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, luật pháp, phong tục và những khả năng

và tập quán khác mà con người có được với tư cách là thành viên xã
hội…
Tựu trung lại văn hoá theo quan niệm của các nhà nghiên cứu
phương Tây khi đưa ra các định nghĩa về văn hoá đều chú ý đến hai khía
cạnh cơ bản :
- Văn hố là phức hợp của những giá trị vật chất và tinh thần
- Con người sáng tạo ra văn hoá xuất phát từ nhu cầu tái tạo cuộc
sống mới
Văn hóa theo cách hiểu thống nhất hiện nay
Trong những thập kỉ cuối cùng của thế kỉ XX, trước sự phá sản của
nhiều học thuyết kinh tế chính trị học phương Tây địi hỏi phải có một cái
nhìn sâu sắc hơn về nhiều lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực văn hố, Liên
hợp quốc đã đi tới chủ trương phát động một “Thập kỉ văn hoá” (1988 1997) và giao cho UNESCO chỉ đạo. Nguyên tổng Giám đốc UNESCO,
ông F.Mayor đã đưa ra một khái niệm về văn hố vừa mang tính khái
qt, vừa mang tính đặc thù “Văn hố bao gồm tất cả những gì làm cho
dân tộc này khác với dân tộc khác, từ những sản phẩm tinh vi, hiện đại
nhất cho đến những tín ngưỡng, phong tục, tập quán, lối sống và lao
động... Văn hoá phản ánh và thể hiện một cách tổng quát sống động mọi
mặt của cuộc sống (của mỗi cá nhân và các cộng đồng) đã diễn ra trong
quá khứ cũng như đang diễn ra trong hiện tại, qua hàng bao thế kỉ, nó đã
cấu thành nên một hệ thống giá trị, truyền thống, thẩm mĩ và lối sống mà
dựa trên đó từng dân tộc tự khẳng định bản sắc riêng của mình”. Đây là

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
20


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng

ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

khái niệm đã được cộng đồng quốc tế chấp nhận tại Hội nghị liên chính
phủ về các chính sách văn hoá tại Vernider.
Rõ ràng văn hoá là nơi thể hiện rõ nhất tinh thần dân tộc, bản sắc
dân tộc, đồng thời là nơi thể hiện ý thức và những phương thức tiếp nhận
những giá trị của các dân tộc khác theo tinh thần cùng tham gia và cùng
chia sẻ.
Quan niệm văn hóa của đề tài
Thứ nhất, văn hóa là tồn bộ các giá trị vật chất và tinh thần do con
người sáng tạo ra nhằm mục đích phục vụ cho sự tồn tại và phát triển của con
người.
Thứ hai, văn hóa có mặt trong tồn bộ hoạt động sống của con
người, thể hiện trong mọi lĩnh vực thuộc về con người như ngôn ngữ, đạo
đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học nghệ thuật, những công cụ
phục vụ đời sống sinh hoạt, các phương thức sản xuất, cách thức tổ chức,
quản lý đời sống cộng đồng xã hội nhằm bảo đảm sự sinh tồn và phát
triển cho cộng đồng ấy.
Thứ ba, về bản chất, dù được thể hiện dưới dạng vật chất - vật thể
hóa trong các vật dụng hay các khí cụ, các cơng trình kiến trúc, nhà cửa,
trang phục, tiện nghi… hay dưới dạng tinh thần như các nghi lễ, phong
tục, tập quán, tín ngưỡng, lý thuyết khoa học… thì thực chất văn hóa vẫn
là hoạt động tinh thần, vẫn thuộc về kiến trúc thượng tầng của xã hội và
chịu sự quy định của điều kiện kinh tế - xã hội.
1.2.2. Khái niệm gia đình
Gia đình là cái gốc của con người, nơi con người sinh ra, bắt đầu
một cuộc sống. Trong suốt cuộc đời, gia đình ln là điểm tựa, là cội
nguồn của tình cảm là cái nơi của sự n bình, là yếu tố vơ cùng cần thiết
cho cuộc sống của con người và cho xã hội. Gia đình là một nhóm xã hội
được cấu trúc theo những chuẩn mực văn hoá nhất định, như một tập hợp

Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
21


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

những mối quan hệ giữa các cá nhân (vợ chồng, bố mẹ, con cái và anh chị
em, ...), gia đình là một thành quả văn hoá đặc thù của con người.
Hiện nay có rất nhiều khái niệm về gia đình, mỗi khái niệm được
nhìn nhận ở một góc độ khác nhau và tất cả đều có tìm cách giải thích sao
cho thỏa đáng nhất.
Theo phương pháp chiết tự từ, nhà khoa học Hồng Tiến khi
nghiên cứu về gia đình đã chỉ ra:
Chiết tự chữ Gia theo nghĩa Hán gồm bộ Miên, mang ý nghĩa mái
lợp trùm nhà ngoài nối nhà trong. Dưới có chữ Thỉ, nghĩa là lợn. Chữ Gia
mang ngữ nghĩa nhà ở, chắc chắn phải xuất hiện từ thời lồi người đã biết
chăn ni.
Chiết tự chữ Đình, gồm bộ Nghiễm tức mái nhà (cũng đọc là Yêm),
dưới là Đình với ý nghĩa là nơi phát chính lệnh cho cả nước theo (như triều
đình).
Như vậy, nghĩa xa xưa của gia đình hẳn là một đơn vị kinh tế nhỏ,
chung sống dưới mái nhà trong cộng đồng xã hội. Định nghĩa này đã khái
quát được một số dấu hiệu đặc trưng của gia đình (chung sống cùng mái
nhà, là đơn vị kinh tế). Nhưng chưa khái quát được cơ sở hình thành gia
đình cùng với một số chức năng quan trọng khác của gia đình.
Theo Từ điển tiếng Việt, Văn Tân chủ biên đã định nghĩa: “Gia
đình là đơn vị xã hội, thành lập trên cơ sở dòng máu, bắt đầu có từ thời

đại Thị tộc mẫu hệ, trong thời đại phong kiến thường có cha mẹ, con
cháu, có khi chắt nữa, trong thời đại Tư bản chủ nghĩa thường chỉ có vợ
chồng và con cái”. Định nghĩa này khái quát được một số nét bản chất của
gia đình về cơ sở hình thành, duy trì, biến đổi của gia đình trong lịch sử
và khẳng định gia đình là đơn vị xã hội nhưng chưa nêu được vai trò của
gia đình với xã hội qua các chức năng của nó. Có thể nói, dưới góc độ
Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
22


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

ngơn ngữ, định nghĩa gia đình chưa thật đầy đủ, cần phải có định nghĩa
mới về gia đình nhằm đáp ứng u cầu thực tiễn địi hỏi.
Theo Mác: “Gia đình là mối quan hệ giữa chồng và vợ, giữa cha
mẹ và con cái, người ta đổi mới cuộc sống của mình, bắt đầu sinh sản ra
những người khác tức là sự tái xuất, đó là quan hệ đàn ơng và đàn bà,
cha mẹ và con cái”.
Luật hôn nhân và gia đình Việt Nam năm 2000 định nghĩa: Gia
đình là tập hợp những người gắn bó với nhau do hơn nhân, quan hệ huyết
thống hoặc do quan hệ nuôi dưỡng, làm phát sinh các nghĩa vụ và quyền
giữa họ với nhau theo quy định chung của Luật này (Chương I, điều 8,
khoản 10 – những quy định chung)
Theo tác giả Mai Huy Bích: “Gia đình là một nhóm người mà các
thành viên gắn bó với nhau bằng quan hệ hơn nhân, quan hệ huyết thống
(quan hệ con người) vừa nhằm thỏa mãi nhu cầu riêng tư của họ, vừa
nhằm thỏa mãi nhu cầu của xã hội về tái sản xuất dân cư và theo nghĩa

thể xác và linh hồn”.
Theo giáo sư Đào Duy Anh: “Gia đình là những người thân thuộc
trong một nhà, gia đình là đơn vị nhỏ nhất của xã hội, nó phụ thuộc vào
xã hội và là tấm gương phản chiếu mọi thành tựu cũng như mâu thuẫn
của xã hội”
Định nghĩa về gia đình, trong cuốn Từ điển tiếng Việt (Văn Tân
chủ biên – NXB Khoa học xã hội) đã viết như sau: “Gia đình là đơn vị xã
hội độc lập trên cơ sở dòng máu, bắt đầu có từ thời đại thị tộc mẫu hệ;
trong thời đại phong kiến thường có cha, mẹ, con, cháu, có khi cả chắt
nữa; trong thời đại tư bản thường có vợ, chồng và con cái”.
Trong cuốn tìm hiểu về các quy định về pháp luật hơn nhân và gia
đình có nêu: “Gia đình là một tập hợp người dựa trên các quan hệ về hơn
Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
23


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

nhân và huyết thống và về nuôi dưỡng đã gắn bó bởi những người có
quan hệ với nhau, bởi các quyền và nghĩa vụ về tài sản và hôn nhân, bởi
sự cộng đồng về đạo đức và vật chất để tương trợ nhau, cùng làm kinh tế
chung và nuôi dạy con cái”.
Ngày nay, định nghĩa về gia đình mở rộng hơn, gia đình có nhiều
hình thức, đầy đủ và khơng đầy đủ. Gia đình đầy đủ gồm nhiều thế hệ
cùng chung sống dưới một mái nhà, kiểu gia đình tam đại, tứ đại đồng
đường hoặc chỉ có hai thế hệ cha, mẹ và con (thường gọi là gia đình hạt
nhân) sống cùng một mái nhà. Các thành viên gắn bó với nhau về tâm lý,

bố mẹ truyền cho con cái những đặc điểm thể chất qua gen di truyền, qua
nếp sống sinh hoạt truyền thống, phong tục tập quán. Con cái mang dấu
ấn tâm lý của ông bà, cha mẹ trong đời sống tinh thần của mình. Mỗi
thành viên đều tìm thấy lợi ích của mình trong gia đình và u q nó, bởi
vì nó là nơi n bình nhất mà con người có được. Gia đình là chỗ dựa tinh
thần và vật chất cho mỗi thành viên, là tổ ấm để con người chịu được
phong ba, bão táp của cuộc đời. Khơng những thế, gia đình cịn có vai trò
to lớn trong cuộc sống xã hội và một xã hội tốt đẹp là phải quan tâm đến
gia đình, tạo mọi điều kiện cho gia đình phát triển.
Qua tất cả những định nghĩa trên, ta có thể thâu tóm thành một khái
niệm gia đình trong từ điển tiếng Việt: “Gia đình là một nhóm xã hội
được hình thành trên cơ sở hôn nhân và quan hệ huyết thống, những
thành viên trong gia đình có sự gắn bó và ràng buộc với nhau về trách
nhiệm, quyền lợi, nghĩa vụ có tính hợp pháp được nhà nước thừa nhận
và bảo vệ”.
Tóm lại, gia đình có quy luật phát triển mang tính chất và đặc thù
riêng với tư cách là một thể thống nhất, một tế bào hoàn chỉnh và là một
đơn vị cơ sở của một xã hội chủ thể. Gia đình giữ một vị trí đặc biệt quan
Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
24


Phong trào xây dựng đời sống văn hóa của người Thái Trắng
ở xã Mường So, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu

trọng, góp phần quyết định vào thắng lợi của cơng cuộc đổi mới về kinh
tế, xã hội của đất nước.
1.2.3. Khái niệm văn hóa gia đình

Văn hóa gia đình gắn liền với gia đình, nó được đặt ngang bằng với
các thành phần văn hóa cộng đồng khác như văn hóa làng, văn hóa tộc
người. Văn hóa gia đình là một bộ phận văn hóa cộng đồng nằm trong
tồn bộ nền văn hóa dân tộc, bản chất của văn hóa gia đình là nền văn hóa
cộng đồng thân thuộc.
Đặc trưng của văn hóa gia đình được thể hiện qua thuần phong mỹ
tục, nếp sống, tác phong của các thành viên trong gia đình. Sống có tơn ti
trật tự, biết giữ gìn phẩm giá gia phong, biết đoàn kết đùm bọc yêu
thương nhau, thương người như thể thương thân...
Trước đây, trong xã hội ta, văn hóa gia đình chịu ảnh hưởng của hệ
tư tưởng Khổng Giáo thể hiện thành gia phong, thành truyền thống gia
đình, dịng họ chung do gia quy, gia giáo, gia huấn tạo nên. Văn hóa gia
đình theo hệ tư tưởng Khổng Giáo luôn đề cao đạo đức làm người, các
thành viên trong gia đình phải xử sự đúng mực, kính trên nhường dưới.
Tuy nhiên, vấn đề bình đẳng lại chưa được coi trọng. Tư tưởng “trọng
nam kinh nữ”, không coi trọng phụ nữ trong xã hội là một điều đáng lên
án. Người phụ nữ luôn bị coi là phái yếu, không cho đi thi, đi học mà chỉ
ở nhà chăm sóc gia đình, người đàn ơng thì có quyền năm thê bảy thiếp.
Đây là một nỗi khổ của người phụ nữ và chính từ đây mà nhiều người mẹ
chồng hành hạ con dâu, nhiều dì ghẻ đánh đập con chồng. Các gia đình
theo chế độ phụ quyền con trai được kế thừa tài sản đồng thời có quyền
quyết định mọi cơng việc trong gia đình. Những vấn đề bất bình đẳng
trong gia đình thời phong kiến đến bây giờ vẫn còn gây cản trở cho việc
xây dựng gia đình văn hóa.
Khóa luận tốt nghiệp

Bùi Đức Phong
25