Nghiên cứu điều kiện chiết tách và xác định thành phần hóa học tinh dầu củ riềng trồng ở hòa vang đà nẵng

,+&11*
75l1*,+&6l3+0
KHOA HểA
W0X

KHểA LU N T T NGHI P
H TI:

1JKLrQFXLXNLáQFKLWWiFKYj[iFQKWKjQKSKôQ
KyDKFWLQK
GôXFULQJWUQJê+zD9DQJj1QJ .

1Jmặi th c hiá n
L p
Khúa
Ngnh
1JmặLKmng dfln

j1

: Lấ B 27+l
: 12 CHD
: 2012 – 2016
: Cæ QKkQKyDGm
c
: VÕ KIM THÀNH

=QJWKiQJQP

.KyDOX–QWWQJKL¸S*9+’7K69}.LP7KjQK

⁄ I H—&‹1
75l

1*

‚ NG

⁄ I H—&6l3+

C NG HỊA Xà H I CHŒ 1*+‹$9,
⁄ 0

˚ T NAM

c l–p- Tı do- H¥nh phúc

KHOA HÓA

NHI˚ M VŁ KHÓA LU N T T NGHI˚ P
H tên sinh viên: Lê B§R7Km
L p:

12 CHD

1. 7rQ ¯ tài:
‡1JKLrQF XL ¯ u ki¸ n chiˆ WWiFKYj[iF ˇnh thành ph«n hóa h c tinh
d«u cº ri¯ ng tr ng ª +zD9DQJj1

„QJ·

2. Nguyên li¸ u, thiˆ t bˇ, dØng cØ, hóa ch' t
a. Ngun li¸ u: cº ri¯ ng.
b. Thiˆ t bˇ: cân phân tích, bˆ SXQEuQKF«u, Pi\RV

‡c ký ghép ph GC-MS,

tº s' \OzQXQJ«
c. DØng cØ: b FKmQJF
' t lơi cu QKkLQmFEXUHWSLSHWEuQK
ˇnh m c, bình
tam giác, chén s «
d. Hóa ch' WQmc c' t, NaCl, KOH, etanol, Na2SO4 NKDQ«
3. N i dung nghiên c u
- Chiˆ t tách tinh d«u ri¯ ng b QJSKmkQJSKiSFKmQJF' t lơi cu QWKHRKkLQm
c.
- Kh§o sát thành phân kh LOmng cº ri¯ ng
- Kh§o sát m t s L ¯ u ki¸ n t LmXFº a quỏ trỡnh chi t tỏch (tứ lá rn/l ng), thặi
gian).
- ;iF

ˇnh m t s ch˝ s v–t lý, hóa h c cº a tinh d«u ri¯ ng.

- ;iF

ˇnh thành ph«n hóa h c cº a tinh d«u ri¯ ng b QJSKmkQJSKiSV‡c ký khí

ghép kh i ph GC-MS.
4. *LiRYLrQKmng dfln: ThS. Võ Kim Thành.

5. 1Jj\JLDR

¯ tài: 05/10/2015

SVTH: Lê B§o 7Km/

p 12CHD


.KyDOX–QWWQJKL¸S*9+’7K69}.LP7KjQK

6. Ngày hồn thành : 27/04/2016
Chº nhi¸ PNKRD*LiRYLrQKm

ng dfln

PGS.TS. Lê Tı H§i

ThS. Võ Kim Thành

6LQKYLrQmKRjQWKjQKYjQ
p báo cáo cho khoa ngày 27/04/2016

j1

„QJQJj\WKiQJQP
CHŒ T˛CH H ,

SVTH: Lê B§o 7Km/

p 12CHD

NG


.KyDOX–QWWQJKL¸S*9+’7K69}.LP7KjQK

L I Cƒ 0j1
Trong q trình h c t–p và nghiên c u thı c hi¸ n lu–QYQW t nghi¸ p, ngồi sı
n lı c cº a b§QWKkQHPmm c sı h tr r' t nhi¯ u cº a t–p thˆ Thô\&{*LDuQK
bƠn bố.
Em chõn thnh cĐPkQ TX 7Kôy, Cụ khoa Húa WUm
ặQJ Ơi h F 6m SKƠPj
Nng mJL~S

, ch dfln v tƠo m LL u kiá n thun l i cho em trong q trình làm

lu–QYQ
Em xin bày t lịng biˆ WkQVkXV
‡F ˆ n th«y Võ Kim Thành, th«\mW –n tình ch
dƠ\Km ng dfln v tƠo m LL u kiá QJL~S

em trong su t q trình thı c hi¸ Q ¯

tài. T' t cĐ Thô\&{ NKRD +yD WUm
ặQJ Ơi h F 6m 3K¥P j 1
trong su t b QQPK

„QJ m G ¥y d em

FGm LPiLWUm
Ỉng này.

Em trân tr ng gỉi lỈi cĐPkQ&KD0
, Anh Ch mOROQJJL~S

ng viờn,

tƠo m LL u kiá n v–t ch' t và tinh th«QJL~SHPYm t qua nh ng khó kKQWURQJTXi
trình h c t–p và hồn thi¸ Q ¯ tài lu–QYQ
T–p th˙ l S+yD’m
QPY

F.m

QJYLrQJL~S

tôi r' t nhi¯ u trong su t b n

a qua.

Trân tr ng c§PkQ !
7KiQJQP

Lê B§R7Km

SVTH: Lê B§o 7Km/

p 12CHD

.KyDOX–QWWQJKL¸S*9+’7K69}.LP7KjQK

0Ł&/Ł&
M

“ U ....................................................................................................................1

&+lj1*7

NG QUAN.....................................................................................3

1.1. Gi i thi¸ u cây ri¯ ng ..............................................................................................3
1.1.1. »c tính sinh thái ..........................................................................................3
1.1.2. »c tính thı c v–t ...........................................................................................4
1.1.3. Thành ph«n hóa h c ......................................................................................4
1.1.4. Thành ph«QGLQKGm
ng ................................................................................5
1.1.5. Tác dØQJGm c lý...........................................................................................5
1.2. T ng quan v¯ tinh dôu ..........................................................................................9
1.2.1. Khỏi niá m v tinh dôu ...................................................................................9
1.2.2. Thành ph«n hóa h c ....................................................................................10
1.2.3. Tính ch' t v–t lý............................................................................................15
1.2.4. Tính ch' t hóa h c ........................................................................................16
1.2.5. Phân lo¥i tinh dôu ........................................................................................16
1.2.6. S phõn b , s tƠo thnh và biˆ Q i tinh d«u trong thı c v–t .....................17
1.2.7.Vai trũ c a tinh dôu ......................................................................................19
1.2.8. Ki m nghiá m v bĐo quĐn tinh dôu ............................................................23
1.3. &iFSKmkQJSKiSNKDLWKiFWLQKG
ôu ..................................................................24

1.3.1. Tỏch tinh d«u b QJSKmkQJSKiSFKmQJF
' t ...............................................25
1.3.2. Tách tinh d«u b QJSKmkQJSKiSWUtFKO\Y
LGXQJP{LED\KkL
................28
1.3.3. Tách tinh d«u b QJSKmkQJSKiSQJkP ......................................................31
1.3.4. Tách tinh d«u b QJSKmkQJSKiSK' p phØ..................................................32
1.3.5. Tách tinh d«u b QJSKmkQJSKiSFkK c ....................................................33
&+lj1*
.............................................................................................................34
NGUYấN LI 893+lj1*3+ă31*+,1&
U ......................................34
LWmng nghiờn c u ........................................................................................34
2.2. Thi t bˇ, dØng cØ, hóa ch' t .................................................................................34
2.2.1. Thiˆ t bˇ, dØng cØ.........................................................................................34
2.2.2. Hóa ch' t ......................................................................................................34
2.3. Thı c nghi¸ m ......................................................................................................35
;iF
ˇQK › m cº a cº ri¯ ng .......................................................................35
2.3.2. Chiˆ t tách tinh d«u ri¯ ng b QJSKmkQJSKiSFKmQJF
' WKkLQm
c ..............36

SVTH: Lê B§o 7Km/

p 12CHD


.KyDOX–QWWQJKL¸S*9+’7K69}.LP7KjQK

2.3.2.1. Quy trình chiˆ t tách ..............................................................................36
2.3.2.2. Thuyˆ WPLQKVk ...............................................................................37
3KmkQJSKiS[iF
ˇnh cỏc ch s húa lý .....................................................39
iQKJLiF
Đm quan v tinh dôu ............................................................39
;iF
ˇnh tø tr ng cº a tinh d«u .............................................................39
;iF
ˇnh các ch˝ s hóa h c ........................................................................40
;iF
ˇnh ch˝ s axit ..............................................................................41
;iF
ˇnh ch s este .............................................................................42
2.3.5. KhĐRViWFiFL u kiá n t LmXFKmQJF
' t tinh dôu .......................................43
2.3.5.1. KhĐo sỏt tứ lá kh LOmng rn/ l ng (nguyờn liá u/dung mụi). ..............43
2.3.5.2. KhĐo sỏt thặLJLDQFKmQJF
' t tinh dôu ..................................................43
3KmkQJSKiS[iF
QKKjPOm ng (%) tinh dôu ..................................44
2.3.6. Nghiên c X[iF ˇnh thành ph«n hóa h c cº a tinh d«u ri¯ ng .....................44
&+lj1*.
´ T QUƒ VÀ THƒ O LU N .........................................................46
;iF
ˇnh thành ph«Q › m trong cº ri¯ ng ........................................................46
3.2. Kˆ t qu§ [iF ˇnh các ch˝ s húa lý .....................................................................46
iQKJLiF
Đm quan v tinh dôu ...................................................................46
;iF

nh tứ tr ng cº a tinh d«u ri¯ ng ...........................................................47
;iF
ˇnh các ch˝ s hóa h c ...............................................................................48
3.3.1. Ch˝ s axit ...................................................................................................48
;iF
ˇnh ch˝ s este.....................................................................................48
;iF
ˇnh ch˝ s xà phịng hóa .....................................................................49
3.4. Kh§RViWFiFL¯ u kiá n t LmXFKmQJ
c' t tinh dôu ..............................................49
3.4.1. KhĐo sát tø l¸ kh LOmng r‡n/ l ng (nguyên li¸ u/dung mụi). .....................49
3.4.2. KhĐo sỏt thặLJLDQFKmQJF
' t tinh dôu .........................................................50
3.4.3. K t quĐ chi t tỏch tinh dôu ..........................................................................52
3.5. Nghiờn c X[iF ˇnh m t s thành ph«n hóa h FFkE Đn trong tinh dôu ri ng
b ng SKmkQJSKiS*&-MS .......................................................................................52
K T LU N VÀ KI´ N NGH˛ ................................................................................60
K´ T LU N ..................................................................................................60
KI´ N NGH˛ .................................................................................................61
TÀI LI˚ U THAM KHƒ O ......................................................................................62

SVTH: Lê B§o 7Km/

p 12CHD


.KyDOXQWWQJKLáS*9+7K69}.LP7KjQK

DANH MC CC B NG
STT

Tờn bĐng

BĐng 3.1

K t quĐ [iF QK

BĐng 3.2

iQKJLiF Đm quan v tinh dôu ri ng

47

%Đng 3.3

7ứWUQJFDPflXWLQKGôXULQJ

47

BĐng 3.4

Th WtFK.2+1GQJ

48

%Đng 3.5

.WTXĐ[iFQKFKVD[LWFDWLQKGôXULQJ

48

BĐng 3.6

K t quĐ [iF nh ch s este c a tinh dôu ri ng

48

BĐng 3.7

BĐng 3.8

BĐng 3.9

m trong cº ri¯ ng

S trang

˙ chu› Q

Kˆ t qu§ [iF ˇnh ch˝ s xà phịng hóa cº a tinh dôu
ri ng
QKKm
ê ng c a tứ lá rn /l QJ QOmng tinh dôu thu
m c
QKKm
ê ng c a thặLJLDQFKmQJF
' W QOmng tinh dôu
WKXmc

46

49

49

51

BĐng 3.10

K t quĐ [iF QKKjPOm ng tinh dôu cú trong c ri ng

52

BĐng 3.11

Thnh phôn húa h FFkE Đn c a tinh dôu ri ng

56

SVTH: Lê B§o 7Km/

p 12CHD


.KyDOX–QWWQJKL¸S*9+’7K69}.LP7KjQK

DANH MŁC CÁC HÌNH
STT

Tên hình

S trang

Hình 1.1

Alpinia officinarum

3

Hình 2.1

Cº ri¯ ng

34

Hình 2.2

Quy trình chiˆ t tách tinh d«u ri¯ ng

36

Hình 2.3

Nguyờn liá u sau khi rổa sƠch

37

Hỡnh 2.4

Nguyờn liá u thái m ng

37

Hình 2.5

Ngun li¸ u sau khi xay

37

Hình 2.6

Thiˆ t bˇ FKmQJF
' t lơi cu QKkLQmc

39

Hình 2.7

Máy s‡c ký khí ghép kh i ph

44

Hình 3.1

Tinh d«u ri¯ ng

47

Hình 3.2

thˇ ĐQKKm
ê ng c a tứ lá rn /l QJ QOmng tinh dôu thu

50

m c
Hỡnh 3.3

th ĐQKKm
ê ng c a thặLJLDQ QOmng tinh dôu thu

51

m c
Hỡnh 3.4

SFN

bi u th KjPOm ng các thành ph«n hóa h c cº a

53

tinh d«u ri¯ ng (thỈLJLDQOmXW ˆ n 15 phút)
Hình 3.5

S‡FNŒ

bi˙ u thˇ KjPOm ng các thành ph«n hóa h c cº a

tinh dôu ri ng (thặLJLDQOmXW

Hỡnh 3.6

SFN

n 30,5 phỳt)

bi u th KjPOm ng các thành ph«n hóa h c cº a

tinh dôu ri ng (thặLJLDQOmXW n 34 phỳt)

SVTH: Lờ BĐo 7Km/

54

p 12CHD

55


.KyDOXQWWQJKLáS*9+7K69}.LP7KjQK

M

U

%m c vo thặi k Cụng nghiá p húa- Hiá Q Ơi húa, th gi LFQJQKm9Lá t Nam
DQJFyQK QJEm c tiˆ n nh§y v t v¯ m i m»t: Khoa h c, Cụng nghá , Y t ô0
th

u trê nờn hiá Q ƠLYjPi\PyF1KmQJErQF

i

ƠQKyWKuFRQQJm
ặi lƠi cú xu

Km ng tỡm v v i thiên nhiên và tı nhiên, nh ng s§n ph› m có ngu n g c thiên
nhiên thì s` m FmDchu QJKkQU' t nhi¯ X »c bi¸ t là tinh dôu. Tinh dôu l ngu n
KmkQJ OL
á u cú ngu n g c t thiên nhiên và cây c , m i loƠi tinh dôX Fy PL

ằc

WUmQJYjKmkQJWKkPULrQJ thặ
7 L[D[mDWKuFRQQJm
ặLmEL t khai thác và sỉ
dØng tinh d«X ˙ làm thu c, gia v, ch' W WKkP1Jj\QD\WLQKôu
G lƠi cng khãng
nh v thˆ quan tr QJWURQJFiFSKmkQJSKiSKmkQJWU
ˇ li¸ XGRPLWKkPF º a nó s`
JL~S FK~QJ WD WKm WKRiL
Đi mỏi
WKR
d chu, m t s loƠi tinh dôu cũn cú tỏc dỉng
khỏng viờm ch a bá nh. Ph«n l n tinh d«Xm c chiˆ t xu' t ra t lá, thân, hoa cº ho»c
v cây t thı c v–t, vì v–y chúng r' t tinh khiˆ t và có tác dØng r' t t W i v i s c
kh e. H QJQPWUrQ WK
ˆ gi i sĐn xu' t ra khoĐng 20.000 t' n tinh dôu thiên nhiên
chº yˆ u t thı c v–t.
1m c ta n m trong khu v F{QJ1DPăNKtK

u nhiá W LJLyPDL

u ki¸ n

tı nhiên r' t thích h p cho vi¸ c hình thành và phát tri˙ n các lo¥i cây c cỏc nhau,
WURQJyFiFORjLFk\FKa tinh dôu cú giỏ tr caRmDQJm

c khã QJ ˇnh vai trị

và vˇ trí cº DPuQKWURQJFiFO›QKY
ı c khác nhau.
Cây ri¯ ng tr‡QJWKm
Ỉng g i là cây ri¯ ng) là ngu n nguyên li¸ u phong phú, r' t
d tr ng và d FKPVyF& º ri¯ ng dùng làm gia v v thu c nam.

dƠQJWmkLV
ng,

ri ng cú mựi KmkQJJôn gi QJQKmJ QJQKmQJNK{QJFD\QQJQKm* ng. Ri¯ ng
là vˇ thu c ph biˆ QWKm
Ỉng dùng trong dân gian, ri¯ ng ch a các ho¥t ch' WPDQJ »c
tính kháng viêm nên r' t có ích trong vi¸ F L ¯ u trˇ viêm kh p, th' p kh p, phong
th' SDXFkE ‡p và giúp vˆ t tKmkQJPDXOjQKtW
˙ l¥i s‰
o. Bên c¥QKy5L ¯ ng cịn
có kh§ QQJL ¯ u trˇ ch ng khó tiêu, giúp làm gi§m khó chˇu gây ra do viêm lt d¥
dày. Ri¯ ng cịn ch a nhi¯ u ch' t ch ng oxy hóa giúp gi§m thi˙ u các tác hƠi gõy ra
bê i cỏc g c t do v nh QJ

c t khác tURQJFkWK
˙ ’RyUL

¯ ng góp ph«n phịng

ng DYjL ¯ u trˇ FiFFQE ¸ nh v¯ GDQKmJK
¿ ng a, lang ben, lê ORpWYjVmQJYLrP
SVTH: Lờ BĐo 7Km/

p 12CHD

Trang 1


.KyDOXQWWQJKLáS*9+7K69}.LP7KjQK

Ngoi ra, ri ng cú tỏc dỉQJWQJFĐm giỏc ngon miá QJL u tr KRJj

ô\KkLU i

loƠn tiờu húa, mt, ru t co thWYjDXWK
t ng c, JL~SORQJặm, giĐPDXF

h ng,

tr tiờu chĐy, h¥ cholesterol và triglyceride trong máu.
Chính vì lý do trên nên vi¸ c nghiên c u chiˆ WWiFKYj[iF ˇnh thành ph«n hóa
h c cº a tinh d«u cº ri¯ ng ng dỉng vo ch a bá QKFyQJKDY{FQJTXDQWU
ng
v côn thi t. Xu' t phát t t«m quan tr ng trên chúng tôi quyˆ W ˇnh ch Q ¯ tài

‡1JKLrQ F u chiˆ W WiFK Yj [iF ˇnh thành ph«n hóa h c tinh dôu c ri ng
tr ng ê +zD9DQJj1

SVTH: Lờ B§o 7Km/

„QJ· ˙ OjP ¯ tài khóa lu–n t t nghi¸ p.

p 12CHD

Trang 2


.KyDOXQWWQJKLáS*9+7K69}.LP7KjQK

&+lj1*7

NG QUAN

1.1. *LLWKLáXFk\ULQJ
1.1.1. ằFWtnh sinh thỏi
a. Tờn g i
7rQ WKm
ặng g i: ri¯ ng thu F 3KRQJ NKmkQJ &DR OmkQJ NKmkQJ˙7L
X OmkQJ
NKmkQJ &iL WrQ &DR OmkQJ NKmkQJ Fy QJK›D QJ
Oj *.KmkQJ P

c ê

' t Cao

/mkQJPjWKjQKWrQ1Jmặi ta kinh doanh Ri QJTXDFiFQm c ª SKtD{QJYj
t–n B‡c Châu Âu t thˆ kø th &˚QJFyQJm
tiˆ ng ƒ R–SVDXym

F

ˆn

Ỉi cho r ng, tên cº a nó xu' t x t

i tên thành Ri¯ QJFyQJK›DOj* ng cay nh‰Yjm

c sæ

dØng r QJUmLFKRˆ n ngày nay.
Tên khoa h c: Alpinia officinarum Hance
b. Phân lo¥i khoa h c

Hình 1.1. Alpinia officinarum
Gi i:

Plantae.

Ngành:

Monocots.

L p:

Commelinids.

B :

Zingiberales.

H :

Zingiberaceae.

Chi:

Alpinia.

Lồi:

Alpinia officinarum Hance.

SVTH: Lê B§o 7Km/

p 12CHD

Trang 3


.KyDOX–QWWQJKL¸S*9+’7K69}.LP7KjQK

c. Ngu n g c và phân b
Chi Apinia có kho§ng 200 lồi, m c cho là có ngu n g c t¥i châu Á và châu
Úc. Ri¯ ng (A. officinarum) chiˆ m vˇ trí khá quan tr ng trong vi¸ c dùng làm cây

thu Fmm

c dùng trong các n¯ QGm c h c c truy n Ô Q

[mD QP WUm

, Trung Hoa t thỈi xa

c cơng ngun), và châu Âu t thỈi Trung c . Nhà thám hi˙ m

0DUFR3RORmFyQKng ghi chép v¯ ri¯ ng, cho r QJFk\mm

c tr ng t thˆ kø

XIII t¥i Java.
Ri¯ QJm c tr ng nhi¯ u ê khu v c nhiá W LFKkXăYj7KiL%uQKmkQJFQJ
QKmSKtD{QJFKkX3KL Trung Qu c, ri¯ ng phát tri˙ n chº yˆ u trên bặbi n phớa
{QJQDPFiFW nh QuĐQJ{QJ4XDQJ7k\jL/RDQ9kQ1DP
Viá t Nam cõy ri ng m FKRDQJYjm c tr ng nhi¯ u ª QkL ˙ l' y cº làm gia
vˇ và làm thu c
1.1.2. »FWtQKWKıFY–W
Ri¯ ng l cõy thĐo, s QJ OkX QP P

c thãng, cao 0,8-1,5m, thân r phát tri˙ n

ngang, chia thành nhi¯ X NK~F NK{QJ ¯ u, hình trØm Ỉng kính 1,2-P PjX
nâu,có phº nhi¯ u v§y. Lá khơng cu ng, có b‰
, phiˆ n lá hình mác dài 20-40cm, r ng
1,5-2,5cm. Hoa màu tr‡ng, d¥ng hoa lan t–p h p thành t ng chØPWKmD
ª ng n, cánh

mơi to, có YkQ . QuĐ hỡnh côu, cú lụng, hƠt cú ỏo hƠt. Mựa hoa quĐ: thỏng 5-11.
1.1.3. 7KjQKSKôQKyDKF
Trong thõn r c ri ng có:
0,5-1,5% tinh d«XFyPLWKkPORQJQmRFK a cineol, eugemol, pinene, methyl
FLQQDPDWH FDPSKRU FDGLQHQ y OjngQKsesquiterpenes hydrocarbon,
sesquiterpenes alcohol; các h p ch' t heptone. V nhi u sinh t NKRiQJYLOmQJô
Cỏc diaryheptanoids: dƠng h n h Sm c g i chung là galangol, bao g m nh ng
ch' t có vˇ cay.
Gingerole: h p ch' t cay lo¥i phenyl alkanones.
Tanins, các h p ch' t loƠi phenylpropanoid.
Flavanoids ê dƠng tinh th QKmJDODQJLQ&
15H10O5, alpinin C17H12O4, kaempferi
C16H12O6, quercetin, kaempferol, quercetin- 3-methylether, rhamnocitrin, 7-

SVTH: Lê B§o 7Km/

p 12CHD

Trang 4


.KyDOXQWWQJKLáS*9+7K69}.LP7KjQK

hydroxy- 3,5-GLPHWKR[\IODYRQôFyWiFG
ỉQJNKiQJVLQK i v i Bacillus anthracis,
Strep-tococus hemolyticus, Corynebacterium pneumococcus, Staphyllococcus
aureus, Mycobacterium tuberculosis.
6WHUROVQKmEHWD
-sitosterol.
1.1.4. 7KjQKSK«QGLQKGmQJ

100g cº ri¯ ng ch a:
-

Calories

362

- Ch' WƠm 7,1g

-

Ch' t bộo 2,8g

- Beta-carotene (A) 10,708àg

-

Carbohydrat t ng c ng 83g

- Thiamine

-

Calcium

- Riboflavin 0,14 mg

-

Phosphorus 178 mg

- Niacin

-

S‡t

- Vitamin C 184 mg

220 mg

14,9 mg

0, 35 mg

7,09 mg

1.1.5. 7iFGØQJGmFOŒ
a. Theo y h c c truy¯ n
Ri¯ ng có vˇ cay, tính ' m, có tác dØQJWiQKjQOjPWLrXjP ' m bØng, h tr v
kớch thớch tiờu húa, lm mƠnh t vViWWUQJmặng tiờu húa v giĐPDXFmkQJ
GmkQJô
7UtFKRƠQ-

:

Sỏch Danh y biá t lỉF &K b¥o lãnh, vˇ trung lành nghˇch, ho‡c lo¥n phúc

th QJ·

-

Sách B§n th§o h L QJ{Q ‡&DR OmkQJ NKmkQJ WU
hàn th' p, ơn t vˇ

iv i

QJmỈi cao tu i t th–QKmKàn, tiˆ t t§ tı ly, phØ ngân th' m vˇ b¥o th ng, do khí n ,
GR KjQ jP GQJ UL ¯ ng tính vˇ thu«Q GmkQJ FD\ QyQJ ˙ trˇ các ch ng hàn l¥nh
kinh niên, tác dØQJQKm4Xˆ phØ. Nˆ u hàn ph¥m vˇ sinh nơn mỉDWKmkQJWK
ı c do
QFK ' t s ng lƠnh, sinh hoc loƠn th tĐ, phĐi dựng nhi u. N u t v KmKjQFôn ph i
h p v i Sâm, K , Bán h¥, B¥ch tru–t là t WFzQGQJ

c vˇ thì dùng nhi¯ u. Thu c

tính cay nóng t› u tán t' t s` làm hao t QWUXQJNKt·

SVTH: Lê B§o 7Km/

p 12CHD

Trang 5


.KyDOXQWWQJKLáS*9+7K69}.LP7KjQK

b. K t quĐ nghiờn c XGm c lý hiá Q ¥i
Trˇ NKyWLrXYjJL~SNtFKWKtFKWKqPQ
: Kommission E. cº D

c ghi nh–n ri¯ ng

m c ch' p thu–n làm thu c trˇ NKyWLrXYjJL~SNtFKWKtFKWKqPQOL
¯ u dùQJGm i
d¥ng thu FUm u là 2-JUDPYjGm i d¥ng b t r khơ là 2-4 gram.
Ho¥t tính ch ng nơn mỉa: Nghiên c u t¥L ¥i h c Meiji Pharmaceutical (Khoa
’m c li¸ u)- Tokyo ghi nh–n Ri¯ ng (A. officinarum) có ch a 8 h p ch' t có kh§ QQJ
trˇ ói mỉa. (Journal of Natural Products S 65-2002).
Tác dØng ng D XQJ WKm
: Nghiên c u t¥L WUm
ỈQJ ’m F + .DQJZRQ 1DWLRQDO
University, Chun Chon ( Hàn Qu c) ghi nh–n các flavanoids trong ri¯ ng nh' t là
Galangin có nh ng ho¥t tính ch ng oxy hóa và thu nh»t các g c tı do gây tác h¥i
cho tˆ EjRGRyFyWK ˙ WiF ng trên sı ho¥W ng cº a các h¸ th ng phân hóa t và
ng a tác h¥i cº a các ch' W Jk\ XQJ WKm 0XWDWLRQV 5HVHDUFK
488-2001).
6
Ho¥t
tính ch QJ R[\ KyD F˚QJ m

c thỉ nghi¸ m trên h¸ th ng tı oxy hóa methyl

linoleate.
Tác dØng làm h¥ Cholesterol và h¥ Triglyceride: cº ri¯ ng (A. offcininarum) ch a
FiFIODYDQRLGVQKm
-methylether-galangin và các heptanone có các ho¥t tính c chˆ
lipase tØy t¥ng gây h¥ cholesterol và lipid trong máu. Nghiên c u t¥L + .\XQJ
Hee, Seoul (Hàn Qu c) ghi nh–n ch' t Hydroxy-Phenyl Heptanone (HPH) trong
ri ng c ch lipase tỉy tƠng ê n QJ

IC50= mg\ml.HPH giúp h¥ FKROHVWHUROQkL

chu t bˇ gây m cao b ng Triton WR- 1339 (Biological & Pharmaceutical Bulletin
S 27-2004).
Ho¥t tính kháng viêm: Ch' t diarylheptanoids trong ri¯ ng có ho¥t tính kháng viêm
khi thỉ trên các tˆ EjRGzQJ ¥i thı c bào RAW 264,7 cº a chu t và trên t EjRkQ
hƠch mỏu ngoƠi vi c D QJmặL &kFK ch ng viêm này do tác dØng c chˆ sı tiˆ t
lipopolysaccharides, c chˆ các kinase kích khª i mitogen (Journal of Pharmacology
and Experimental Therapies S 305-2003).
Ho¥t tính kháng sinh: Dˇch chiˆ t t r cº A. officinarum có ho¥t tính kháng sinh
‡LQ YLWUR·
c chˆ sı WQJ WUm
ª ng cº a các vi khu› n anthrax (Streptococcus Herbal
Medicine Materia Medica-D.Bensky).

SVTH: Lê B§o 7Km/

p 12CHD

Trang 6


.KyDOX–QWWQJKL¸S*9+’7K69}.LP7KjQK

c. Cº ri¯ ng trong y h F3KmkQJ{QJ
Ngồi vai trị dùng làm gia vˇ, ri¯ QJFzQm c dùng làm thu c t¥i nhi¯ u qu c gia
châu Á.
1- Trung Hoa
Y h c c truy¯ n Trung Hoa phân bi¸ t 2 lo¥i ri¯ ng thành 2 vˇ thu c khác nhau:

- &DROmkQJNKmkQJ.DR
-lian-chiang) là cº r Alpinia offcinarum.
Vˇ thu Fmm

c ghi danh trong Danh Y biá t lỉFYjWKm
ặng dựng nh ng cº m

tr ng t 4-QPWKXKR ¥ch vào cu i mùa hè.
&DROmkQJNKmkQJGm
c xem là có vˇ FD\WtQKQyQJWiF ng vào các kinh m¥ch
thu c t vˇ, có tác dØQJ‡{QWUXQJWiQKjQ·‡KjQKNKtFK
˝ th QJ·JL~SOjP ' m vùng
‡WUXQJWLrX·JL
§m các c§PJLiFDXQK ' WOjFiFFkQDXÈQJDXEDRWỉ mD ˆ n
ói mỉa, n' c cØc và nh ng ch ng tiêu ch§y do l¥nh bØng.
- H QJ –u kh' u (Hou-dou-kou) là qu§ cº D$OSLQLDJDODQJDSKkLNK{
Vˇ thu c có tác dØQJ WmkQJı WQKm UL
¯ QJ WmkL ˇYFD\WtQK QyQJ QKmQJ FzQ L
thêm vào kinh mƠch thu c Ph JL~SOjPWLrXKjQ.KtÃ[kPQK p vo bao tổ, giỳp
WQJFmặng tiêu hóa và b Gm ng t vˇ, trˇ tiêu chĐy,

FKXDYjyLQJmc.

2- Ô Q
Ri QJm c dựng t OkXặi trong y h c c truy n Ô Q

:

- $OSLQLDRIIFLQDUXPWrQ+LQGLOj.XOLQMDQm
c dựng lm thu FJk\KmQJSK' n,

ki¸ n vˇ và h tr tiêu hóa.
- Alpinia galanga: tên Hin di là Kulanjan hay barakulanjan; tiˆ ng Ph¥n
sugandhvach, dùng làm thu F Jk\ KmQJ SK' Q WUiQJ GmkQJ NtFKỉGc), tr phong
th' p kh S[mkQJE á QKmặng hơ h' p và làm thu c b kích thích tiờu húa, giỳp gõy
trung tiá n.
3- Viá t Nam
TƠi Viá t Nam, nhi u loƠi ri QJmm

c sổ dỉQJWURQJFiFSKmkQJSKiSWU
liá u

b ng thu c Nam:

SVTH: Lê B§o 7Km/

p 12CHD

Trang 7


.KyDOX–QWWQJKL¸S*9+’7K69}.LP7KjQK

- Alpinia galanga hay ri¯ ng nˆ p, riˆ ng ' P Oj ORjL FKtQK WKm
Ỉng dùng làm gia vˇ,
làm thu c giúp m¥nh t vˇ, trØc phong tà, ch a cỏc ch QJQNK{QJWLrX ôy bỉng,
nụn mổa, tiờu chĐy.
- Alpinia offcinarum hay ri¯ ng thu FWX\F˚QJGQJOjPJLDY ˇ QKmQJtWWKkPKkQ
ri¯ ng nˆ p. Ri¯ ng thu FWKm
ỈQJm FGQJ

˙ trˇ các ch QJDXYQJWKm ng vˇ, nơn

mỉa (dùng chung v i G ng và Bán h¥), kém tiêu hóa, trˇ các ch QJDXORpWEDRW
ỉ
(dùng chung v i C F~1m

FpSWmkLm c dùng trˇ thoa lang ben.

d. M t s bài thu c cØth˙
Trˇ DXE ØQJGRKjQQ{QUDQmFWURQJDXE
ØQJGRVDuViQNKt
/mkQJSKØ KRjQ&DROmkQJNKmkQJ+mkQJSK
ØOmng b ng nhau, tán b t mˇn,
cho tí mu i làm thành hồn, m i l«n u ng 3-6g, ngày 2- 3 l«n v LQmc ' m. Trˇ DX
bØng do hàn.
&DR OmkQJ NKmkQJ J 1J˚ OLQK FKL J WiQ E t mˇn tr Q ¯ u u ng. Trˇ DX
loét dƠ Gj\WiWUjQJ7Um
ặng h p xuỏt huy t khụng dựng.
&DR OmkQJ NKmkQJ WKDQJ &DR OmkQJ NKmkQJ
–u Jphác
+
10g, mkQJ TXL
10g, Quˆ WkP J 6LQK NKmkQJ J V

‡F Qm c u ng. trˇ DX E Øng ngı F DX E Øng

qu»n do c§m l¥nh.
Trˇ nơn ói do vˇ hàn
&DROmkQJNKmkQJJVDRTXDWiQE
t mˇn, u ng v LQmc ' m.

&DR OmkQJ NKmkQJ J Ơi tỏo 1 quĐ, s‡c v L PO Qm

c còn 1/3 chia u ng

trong ngy.
/mkQJNKmkQJ%ƠFKOLQKĐQJVkP u 10g, sc u ng tr ch QJQ{QKmKjQ
Li XOmng dùng và chú ý:
-Li¯ XWKm
Ỉng dùng: u ng 3-10g.
-.K{QJGQJ

i v i ch ng nhiá t thQKkPKm

Ch DDXGƠ Gj\GRKm hn
DX Fy WKặi gian nh' W nh, gằp lƠnh ha\yL DX QKL X ôy bỉQJ Q{Q Qm c
WURQJƠi tiá n l QJQ X

SVTH: Lờ BĐo 7Km/

ng khụng ngon, s lƠQKOmi nh¥WUrXOm
i tr‡ng, m¥ch

p 12CHD

Trang 8


.KyDOXQWWQJKLáS*9+7K69}.LP7KjQK

trôm. Dựng tõm h p thang g P&DROmkQJNKmkQJKmkQJSK

ỉ m i vˇ 6-10g; bách
h SDQVkPP

i vˇ J{Gm

c 9-JLQKKmkQJ

-9g, sa nhân 3-6g. S‡c u ng.

Ch DDXG¥ dày c' p
DX

n khó chˇu, nơn HQX ng kém. Dùng các vˇ VDX&DROmkQJNKmkQJ

(v L ¥i hồng), thanh bỡ, trôn bỡ, m F KmkQJ WK
ƠFK [mkQJ E m i vˇ J LQK
KmkQJJVkQWUDJ6
DX G

‡c u ng m i ngày m t thang.

d i, tr n tr c không n, chân tay l¥nh, mơi tái, bØQJ WUm
ng. Dùng

thang gia v WKm
FGm c cam thĐo: BƠFKWKm
c 30g, cam thĐRFKtFKJFDROmkQJ
NKmkQJJW{P

c 10g, b¥ch ch˝ 15g. Tán b t, u ng v LQmFOmXQV{LKR

»c s‡c

u ng ngày m t thang.
Ch a s t rét NpPQ
&DR OmkQJ NKmkQJ
› mWd«u v QJ VDR J FDQ NKmkQJ Qm ng 40g, hai vˇ tán
nh GQJWUm §m hịa vào r i viên to b ng h¥t ngơ. Ngày u ng 15-20 viên.
Trˇ lang ben và h‡c lào
- L' y 100g ri¯ ng già, rỉa s¥ch, giã nát r i ngâm v L PO Um
9

u tr‡ng ho»c c n

˙ càng lâu càng t t. Khi dùng l' y bông y tˆ th' m dˇch thu FE{L ¯ u lên vùng

t QWKmkQJP i ngày vài l«n.
- Lá và cº chút chít 100g, mu LQP

t thìa, cº ri¯ ng 100g, chanh m t qu§. Hai th

trên giã nát, v‡WQmFFKDQKYjRXQQyQJUi bơi vào t QWKmkQJ
.
Ch a ho viêm h ng, tiêu hóa kém
Ri¯ ng cº thái lát m QJHPPX

i chua, khi dùng có th˙ ng–m v i vài h¥t mu i

ho»c nhai nu t dôn.
1.2. 7QJTXDQYWLQKGôX
1.2.1. .KiLQLáPYWLQKGôX

Tinh dôu (cũn g LOjWLQKGXKD\KmkQJGXOjQK
ng ch' WFyPLWKkPOjK n
h p cº a nhi¯ u h p ch' WED\KkLQJXn g c chº yˆ XOjWKmFY
–WyOjQK ng gi t r' t
nh hình thành trong các tˆ bào tiˆ t cº a cây, nh ng ch' W WKkP PDQJˆ Q KmkQJ
WKkPFKRFk\1JRjLUDFzQFyP t s loƠi tinh dôu cú ngu n g c t th c v–t.

SVTH: Lê B§o 7Km/

p 12CHD

Trang 9


.KyDOXQWWQJKLáS*9+7K69}.LP7KjQK

Vớ dỉ: tinh dôu hoa h QJ KRD QKjLô Oj QK ng ch' W WKkP' yO t các loài cây
WmkQJng. XƠ KmkQJKD\G
ôu c cu QJôOjQK ng ch' WWKkPFyWURQJFiFORjLY
t
KmkX[Ơ, c cu ng).
Tinh dôXm c khai thỏc t cỏc loƠi th c v–t khác nhau. M i lo¥i thı c v–t cho
m t loƠLKmkQJY
, tựy thu c vo loƠi tinh dôX ằFWUmQJFyWURQJFk\y7URQJFk\
tinh dôu cú th trỳ ngỉ ê hoa, lỏ, quĐ, r , thân, v , g &K~QJm

c t¥o ra t nh ng

hƠFK ằc biá t c' u tƠo bê i nh ng t bo ti t.
Tinh dôXyQJYDLWUzTXDQWU

QJWURQJặi s QJFRQQJmặLQKm
-

Trong cụng nghiá p mò ph m tinh dôXm c sổ dỉQJ sĐn xu' WQmc hoa, ph' n,

sỏp, cỏc loƠLNHP[RDô
-

Trong cụng nghiá p thı c ph› m tinh d«Xm c dùng làm ch' WJLDKmkQJFKREiQK

k
o, chố, thu FOiUm XPLQm c giĐLNKiWô
-

Trong cụng nghiá p tiờu dựng tinh dôX sĐn xu' WNHPiQKUQJ[jSKzQJô

-

7URQJ\Gm c tinh d«Xm c dùng làm thu c xoa bóp và ch a bá QKô

1.2.2. 7KjQKSKôQKyDKF
Thnh phôn húa h c c a tinh dôu ê cỏc b phn khỏc c D Fk\WKm
ặng khụng
gi ng nhau. Vớ dỉ: loƠi qu Xrilanca, v cây ch a andehit, lá cây ch a Owgenola
FyPLLQKKmkQJFzQU

cây thì ch a Campho (có mùi long não).

M i lo¥i tinh dôXWKm
ặng ngoi sĐn ph PFKtQK ằFWUmQJFKROR

Ơi th c vt cú
tinh d«u cịn có thêm nhi¯ u ch' t khác kem theo.
Ví dØ: tinh d«u H i ngồi Annetola là thành ph«n chính có t 80-90% cịn có
KkQK

p ch' t khác n a.

Tứ lá h p ch' t trong tinh dôXWKm
ặQJWKD\ i, thnh phôn quan tr ng nh' t (v
SKmkQJGL
á QWKkPFyNKLê tứ lá th' p.
Theo thnh phôn húa h c, tinh d«u là m t h n h p ph c tƠp bao g m hôu h t
cỏc loƠi h p ch' t h XFkWKXc mƠch thãng hay mƠch vũng. Nh ng c' u tổ c a tinh
dôXPjWDWKm
ặng gằSOjFiFK\GURFDUERQUm
u t do hay ete húa, phenol, andehit,
[HWRQHWHôWURQJyTXDQWU
QJKkQFĐ l hydrocarbon, cũn cỏc thnh ph«QUmu,
DQGHKLW
¯ u là dfln xu' t cº a hydrocarbon mà ra. Hydrocarbon cú trong tinh dôu ch

SVTH: Lờ BĐo 7Km/

p 12CHD

Trang 10


.KyDOX–QWWQJKL¸S*9+’7K69}.LP7KjQK

yˆ u là h p ch' t tecpen. Vì v–\QJm ỈLWDWKm
Ỉng nói hóa h c v¯ tinh d«u là hóa h c
cº a h p ch' t tecpen.
Tecpen là hydrocarbon m¥ch khơng vịng ho»c vịng có cơng th c t ng quát là
(C5H8)nyOjP

t nhóm h p ch' t tı nhiên m phõn tổ c DQym c c' u tƠo bê i m t

ho»c nhi¯ X kQ Y ˇ isopren theo ki˙ X ‡ «u n L X{L· F º a các isopren và chúng có
chung m t ngu n sinh t ng h p.

X{L

«u

Isopren (C5H8)

Ocimen (C10H16)

Tùy theo giá trˇ cº a n mà phân thành các phân l p:
n

CTPT

Tên g i

1

C5H8

Isopren

2

C10H16

Monotecpen

3

C15H24

Sesquitecpen

4

C20H32

Ditecpen

5

C25H40

Sestectecpen

6

C30H48

Tritecpen

n

(C5H8)n

Politecpen

H«u hˆ t h p ch' t tecpen có c' u trúc vịng v i m t s nhóm ch FQKmhydroxy,
FDFERQ\O »c tính chung cº D FK~QJ Oj tWWDQ WURQJ
c ngo¥i
Qm tr chúng kˆ t h p
v i các oza t¥o thành glycozit tan trong ch' t béo.
V¯ m»t hóa h c, hiá QWmQJ
cĐ hai dƠQJ

ng phõn trong tecpen r' t ph biˆ n nên có th˙ g»p

ng phân cùng m t cây. Ngồi ra, vì h«u hˆ t chúng l c' u trỳc vũng v

YzQJ[LFORDQNDQWKm
ặng l dƠng gh nờn có c' u hình khác nhau tùy thu c vào nhóm
thˆ ª quanh vịng.
V¯ m»t phân b trong tı nhiên, tecpen có m»t trong h«u hˆ t các l p t thı c v–t
b–c th' S QKm W
§o, n' P

SVTH: Lê B§o 7Km/

ˆ n các thı c v–t b–c cao và c§ WURQJ ng v–t, vi khu› n.

p 12CHD

Trang 11


.KyDOXQWWQJKLáS*9+7K69}.LP7KjQK

1KmQJP i nhúm tecpen cú s phõn b

ằFWUmQJ0RQRWHFSHQOjWKjQKSK
ôn ch

y u cº a tinh d«XmWuPWK
' \WURQJKkQORjLK thı c v–WQKmQJW
–p trung chº yˆ u
trong kho§ng 10 h . Sesquitecpen phân b

»F WUmQJ
trong h Asteraceae, các

Saponin Steroit trong cây m t lá m«m, trong khi Sapointecpen có chº yˆ u trong cây
hai lá m«m. Glycozit tim t–p trung m t s

chi thu c cỏc h

Apocynaceae

6FURSKXODUULDFHDH0RUDFHDH$VHOHSLGDFHDHô
Ngoi khỏi niá P WHFSHQ QJm

ặi ta cũn dựng khỏi niá P WHFSHQRLW
bao hm
r ng rói cỏc sĐn ph› m thoái biˆ n tı nhiên và các dfln xu' t tı nhiên hay t ng h p các
tecpen. Tuy nhiờn khi sổ dỉng thỡ hôXQKmNK{QJFyV
phõn biá t rõ ràng v¯ ranh
gi i gi a hai khái ni¸ m này.
Trong thành ph«n chính cº a tinh d«XED\KkLWURQJK
p ch' t tecpen ph§i k˙ ˆ n
monoterpenoit và serquitecpenoit
a. 0RQRWHFSHQRLWKDLkQY
ˇ izopren: C10H16

MƠch hê :
Mycren Oximen Geraniol

Geranal

Nerol

Linalool Xitronella

MƠch vũng:
kQ vũng:

Limonen

Mentol

SVTH: Lờ B§o 7Km/

Terpineol

Pulegon

p 12CHD

Piperiton

Carvon

Trang 12


.KyDOXQWWQJKLáS*9+7K69}.LP7KjQK
Nh vũng:

. -pinen

- pinen

Camphor

Verbenon

b. Serquirpenoit

MƠch hê :
Farnesol

Nerolidol

Farnen

MƠch vòng
Zingtheren
c. M t s

. - edudesmol

ng dØng cº a h p ch' t tecpennoit

Các tecpennoit có r' t nhi¯ u ng dØng trong thı c tˆ QKmOjPFK
' WWKkPFK
't
t¥o KmkQJY
ˇOjPGm c ph m, lm ch' t diá t tr sõu hƠLô7URQJY{V tecpennoit có
ng dØng và ho¥t tính sinh h FiQJOmXŒFy th˙ nêu ra m t s ví dØ QKmS-menth1-en-8- WKLROFyWURQJQm
c ép c a quĐ Emê i chựm v tƠo nờn sĐn ph› P
cho s§n ph› m này. V i n QJ

»FWUmQJ

th' p 1mg trong 10000 t' QQm c ta vfln có th˙ c§m

nh–Q m F KmkQJ Yˇ cº D Qy &iF VHVTXLWHFSHQ DQGHKLW
- Yj - sinensal
.
chi m
khoĐng 1% tinh dôu nhQ m c nhỈ ép v

lồi cam ng t Citrus aurantium

L.Var.dulcis, Subsp.Sinensis Gall. Chúng là nh ng ch' t t¥RKmkQJYˇ v cam r' t có
giá trˇ

- damascon xu' t hi¸ n v LKjPOm ng th' p trong tinh d«u hoa h QJQKmQJ

SVTH: Lê B§o 7Km/

p 12CHD

Trang 13


.KyDOXQWWQJKLáS*9+7K69}.LP7KjQK

lƠi l nh ng ch' t chỡa khúa quy W nh loƠi tinh dôX t ti n ny. Cỏc xeton này
m c xˆ p vào phân l p sesquitecpen, chúng là các s§n ph› m thối biˆ n cº a các
sesquitecpenoit ngun thº \WmkQJ ng.
Vơ s tecpennoit th˙ hi¸ n ho¥t tính sinh h c khi thỉ WUrQ ng v–t có vú và
nhi¯ u ch' t trong s y m GQJ OjP Gm

c ph› m. Campho t g cây Cinamoun

FDPSKRUD/m c sỉ dØng t lâu làm thu FViWWUQJ˙ kích thích tim và sı tu«n
hồn máu. Menthol t

Mentha piperta L, có tác dØng gây tê nh‰và trˇ ng a.

7HFSHQKLGUDWL

¯ u chˆ t tinh dôXWK{QJm c dựng lm thu FORQJ ặm.
Trong s các h p ch' W m c dùng làm thu c có giá trˇ cao ph§i k˙ ˆ n ch' t
sesquitecpen artemisenin và ch' t ditecpennoiWWD[RO$UWHPLVHQLQm
c phân l–p l«n
«XWLrQYjRQPW

cây Artemisinin annua L. V i ho¥t tính ch ng l¥i ký sinh

WUQJ NKiQJ m c sı L ¯ u trˇ WK{QJ WKm
ặng b ng chloroquine v nhặcú c' u trỳc
OLSRSKLOLTXDm
FYiFKQJQPiXQmRDUWHUPLVLQLQ
ằc biá t cú hiá u quĐ

iv i

bá nh s t rột th˙ não làm chˆ W QJm
ỈL 7D[RO m c phân l–p t ORjL WK{QJ Taxol
EUHYLIROLD m cmphép làm thu F L ¯ u trˇ XQJ WKm EX
ng tr ng t QP Yj
XQJWKmY~W
QP
Nhi u tecpenoit th hiá n hoƠt tớnh sinh h FiQJ FK~NKiFQKmSH\VVRQROW
m t loƠi tĐo Peyssonenelia sp, c ch HIV reve transeriptaza. M t s tecpenoit có
ho¥t tính sinh h FFDR i v i thı c v–t ho»FyQJYDLWUzQK
' W ˇnh v¯ m»t sinh thái
h c. T lo¥i Fk\$FRUXVFDODPXVOmSKkQO
–Sm c m t dfln xu' t acoran m i có tác
dØng c ch s nĐy môm c a hƠt rau di p. Các pyrethrin, ví dØ pyrethrin 1, ch a
trong các tuyˆ n cº a lá và hoa trong cây Chysanthemum cinerariaefolium có tác

dØng tr sâu tiˆ p tØc m¥QKQKmQJO
¥LNK{QJ c hƠL i v LQJmặLYj
2,3- dihidrofarnesolic l tecpen duy nh' W m c phân l–p t

ng v–t. Axit

cây cà chua d¥i

Lycospersicum hirsutum, ch' t này kháng l¥i các lo¥L ng v–WFKkQ WQF . Nhi¯ u
tecpenoit là các pheromon, ví dØ QKm PRQRWHFSHQRLW
- và FLV
trans- verbenol là
nh ng ch' t có kh§ QQJG fln dØ con b cái ª các lồi b cánh c QJ Øc v cây Ips
paraconfusus.

SVTH: Lê B§o 7Km/

p 12CHD

Trang 14


.KyDOXQWWQJKLáS*9+7K69}.LP7KjQK

1.2.3. 7tQKFK'WYWO
Tinh dôu núi chung cú m t s tớnh ch' t khác v i hóa ch' t t ng h p ho»c các
h p ch' t thiên nhiên khác, có th˙ dı DYjRFK~QJ ˙ phân bi¸ t v i các hóa ch' t t ng
h p ho»c các h SWKLrQQKLrQNKiFyOj
- Tinh dôu cú nhiá W sụi cao (1500- 2000C), r' t d ED\KkLQrQF«Q ı ng tinh d«u
trong chai nh miá ng nỳt kò. Tinh dôu hũa tan ch' t cao su vì v–y khơng nên dùng

nút cao su mà dựng nỳt lie hay nỳt th y tinh.
-

nhiá W WKm
ặng phôn l n tinh dôu t n tƠi ê trƠng thái l ng, khơng có màu ho»c

có màu vàng nh¥t v m t s ớt tinh dôXFyPjXQKmWLQKG
ôu ngĐi c u (màu xanh),
tinh d«XWK\PPjX

), tinh d«u quˆ (màu nâu sflm), tinh dôu thƠFK[mkQJE (mu

sflPô
- Tựy thu c vo tớnh ch' t và thành ph«n hóa h c cº a m i loƠi tinh dôu m cú th
nhKkQQmc (tinh dôu bƠc h, tràm, s L«KD\Q »QJKkQQm c (tinh d«u quˆ LQK
KmkQJ«
- Tinh d«XNK{QJWDQWURQJQm
c hay r' t ít tan và tan t t trong m t s dung mơi h u
FkQKmHWDQRO
FORURIRUPEHQ]HP«FKRQrQFyWK
˙ GQJFiFGXQJP{LQj\

˙ chˆ

su' t m t s tinh d«u t các ngu n nguyờn liá u cú ch a tinh dôu.
- Tinh dôu là nh ng ch' t r' t d bˇ WKD\ i mùi. Khi tinh chˆ tinh d«u b QJSKmkQJ
SKiSFKmQJF' WXQ ˆ n nhi¸ W cao có th˙ làm WKD\ i thành ph«n hóa h c cº a
tinh d«XGRyWKD\ LKmkQJWKkPWLQKG
«u.
- Tinh dôu khụng phĐi l m t ch' t nguyờn ch' t mà là h n h p cº a nhi¯ u ch' t t¥o

QrQWURQJyFyP t ch' t là chº yˆ XRyYL á c ph i h p nhi u loƠi tinh dôu lƠi
v LQKDX cú m t ch' WWKkPYjE
n l m t nghá thuW ng thặi l m t khoa h c.
- Khi ta nh tinh d«u vào gi' y thì m»t gi' y có vˆ WWURQJQKmJL
' y bóng (gi QJQKm
nh ch' t d«u m vào gi' \QKmQJFK˝ có m t thặi gian ngn tinh dôXED\LK t thỡ
v WWURQJyF˚QJP' WLG ' u hi¸ u phân bi¸ t tinh d«u v i d«u m ). Nˆ u là ch' t d«u
có pha tinh d«XWKkPYtGØ E{LWyFWKuVDXNKLSKkLQ
‡QJPLWKkPV` m' WLGR
tinh d«XED\KkLKˆ t) mà vˆ t trong trên gi' y vfln còn (ch' t dôu cũn lƠi).

SVTH: Lờ BĐo 7Km/

p 12CHD

Trang 15


.KyDOXQWWQJKLáS*9+7K69}.LP7KjQK

- L u kiá n ngoƠi cĐQKQKmQKL
áW

m cú §QKKm
ª ng nhi¯ X ˆ n quá trinh sinh

t ng h p và sı WtFKO˚\WLQKG
«u trong cây, nên c«n nghiên c u kò PDWKXKiL i
v LGmc liá u ch a tinh d«u.
T tinh d«XWKXmc, có th˙ dı a vào m t s ch˝ s

˙ iQK JLiVkE thành

ph«n cº a tinh d«u. Nˆ u tø tr ng cº a tinh d«XGm i 0,9 thỡ tinh dôu cú tứ lá cao v
hydrocarbon hoằc h p ch' t mƠch thãng. N u tứ tr ng trong tinh d«u cao trên 0,9 và
nh KkQ WKuWLQKG
ôu cú nhi u h p ch' t mƠch thãng có nhi¯ u nhóm ch a oxi và
phenol. Nˆ u tø tr ng trong tinh d«u l QKkQWKuWLQK
d«u có chº yˆ u h p ch' t cº a
ancol, andehit, xeton. Nˆ u tinh d«u tan nhi¯ u trong dung dˇch KOH ch ng t chúng
ch a nhi¯ u nhóm –OH (phenol). Nhiá W

{QJ

ằc cng cao ch ng t ê nhiá W

WKm
ặng tứ lá ch' t rn trong tinh dôu cng nhi u.
1.2.4. 7tQKFK'WKyDKF
T' t cĐ tinh dôX cú chung m t s tính ch' t hóa h c sau:
- Khi cháy sinh ra ng n lỉa nhi¯ u khói.
-

˙ ngồi ánh sáng d bˇ oxi hóa và biˆ Q

i m t ph«n thành nhı a.

- Tinh d«u có th˙ clo, brom, iot và t a nhi¯ u nhi¸ t ho»c hóa h p v LQmF ˙ cho
hyrat ho»c hịa tan diờm sinh v photpho.
1.2.5. 3KkQORƠLWLQKGôX

&QF

vo thnh phôn húa h c cº a h p ch' t có tác dØQJFQF

vào các ch' t

WKkPFK
º yˆ u trong tinh d«u, có th˙ chia lm ba loƠi:
- Tinh dôu cú thnh phôn ch y u l cỏc ch' t cú mƠch thãng, vớ dØ QKm FDP
chanh.
- Tinh d«u ch a thành phân chº yˆ u có các tecpen và dfln xu' t cº a tecpen (1 vũng,
2 vũng, sesquitecpen): bƠc h, h LWK{QJORQJQmRô
- Tinh d«u có thành ph«n chº yˆ u g PFiFQKkQWKkPTXˆ , h LLQKKmkQJ
Ngồi ra cịn có m t s lo¥i tinh dôXPjWDFKmDEL
t rừ thnh phôn.

SVTH: Lờ BĐo 7Km/

p 12CHD

Trang 16