Đánh giá sức khỏe hệ sinh thái hồ đồng nghệ bằng chỉ số EHI

ĈҤI HӐ&Ĉ¬1
ҸNG
75Ѭ
Ӡ1*Ĉ
ҤI HӐ&6Ѭ3+
ҤM
KHOA SINH ±0Ð,75Ѭ
ӠNG

PHAN NHҰ775Ѭ
ӠNG

ĈÈ1+*,È6
ӬC KHӒE HӊSINH THÁI
HӖĈӖNG NGHӊBҴNG CHӌSӔEHI

Ĉj1
ҹng ±1ăP


ĈҤI HӐ&Ĉ¬1
ҸNG
75Ѭ
Ӡ1*Ĉ
ҤI HӐ&6Ѭ3+
ҤM
KHOA SINH ±0Ð,75Ѭ
ӠNG

PHAN NHҰ775Ѭ
ӠNG

ĈÈ1+*,È6
ӬC KHӒE HӊSINH THÁI
HӖĈӖNG NGHӊBҴNG CHӌSӔ EHI

Ngành: QuҧQOêWjLQJX\rQYjP
ӡng

1Jѭ
ӡLKѭ
ӟng dүQ3*6769}9ăQ

Ĉj1
ҹng ±1ăP


LӠ,&$0Ĉ2$1
7{LFDPÿRDQÿ
ӅWjL³
ĈiQKJLiV
ӭc khӓe hӋsinh thái hӗĈӗng NghӋbҵ
ng
chӍsӕEHI´
là kӃ
t quҧcơng trình nghiên cӭu cӫa riêng tôi.

Các sӕliӋ
u nghiên cӭu, kӃ
t quҧÿL
Ӆ

u tra, kӃ
t quҧphân tích là trung thӵFFKѭD
tӯQJÿѭ
ӧc cơng bӕ
. Các sӕliӋ
XOLrQTXDQÿѭ
ӧc trích dү
n có ghi chú nguӗn gӕc.

Ĉj1
̽
QJQJj\WKiQJ
Sinh viên thӵc hiӋ
n


LӠ,&È0Ѫ1
Khóa luұ
n tӕ
t nghiӋ
p này là cơng trình nghiên cӭu khoa hӑc tӵlӵc ÿ
ҫ
u tiên
PjW{LÿmKRjQWKjQK
trong sӵnghiӋ
p hӑc và làm khoa hӑc cӫa tôi. Tuy nhiên, sӵ
\rXWKѭѫQJTXDQWkPWLQWѭ
ӣQJYjJL~Sÿ
ӥtӯJLDÿuQKWK
ҫ

y cô và bҥ
n bè mӟi chính
là nhӳng yӃ
u tӕtҥ
o nên sӵhồn thiӋ
n cӫa khóa luұ
n.
7{L[LQÿѭ
ӧc phép gӱi lӡLFiPѫQÿ
Ӄ
n nhӳQJQJѭ
ӡLÿmOX{Qÿ
ӗng hành cùng
W{LWUrQFRQÿѭ
ӡng vӯa qua:

&RQ[LQFiPѫQEDP
ҽ±nhӳQJQJѭ
ӡLOX{QWKѭѫQJ\rXW
ӣng con tuyӋ
t

ÿ
ӕi và tҥ
o mӑ
LÿL
Ӆ
u kiӋ
Qÿ
Ӈcon thӵc hiӋ

n nhӳQJѭ
ӟc muӕn cӫDPuQK&RQFNJ

gӱi lӡLFiPѫQÿ
Ӄ
n mӑLWKjQKYLrQWURQJJLDÿuQKYu
ҥ
nh con!
Em xin chân thành FiPѫQWK
ҫ
\ 9} 9ăQ
±QJѭ
0LQK
ӡLÿmÿ
ӏ
QKKѭ
ӟng cho
emÿ
ӝng viên em thӵc hiӋ
nÿ
Ӆtài này YjOjQJѭ
ӡLÿ
ҫ
XWLrQNKѫLG
ұ
y sӵyêu thích
khoa hӑ
c trong em!

Em xin gӱi lӡLFiPѫQVkXV

ҳ
Fÿ
Ӄ
n thҫ
\ĈR
ҥ
Q&Kt&ѭ
ӡng ±QJѭ
ӡLÿmÿѭDH
ÿ
Ӄ
n gҫ
Q KѫQ
ӟi khoaYhӑ
c, luôn tҥ
RӅ
uÿL
kiӋ
Q
Ӈÿ
em rèn luyӋ
n và nâng cao kiӃ
n
thӭc, kӻQăQJ FKX\rQ
ҥ
y em nhiӅ
QJjQK
XӅ
uÿL
bәíchG

cҧtrong hӑ
c tұ
p và cuӝ
c

sӕng, cùng em nghiên cӭu nhӳQJ
Ӆ
uÿL
thú vӏ
, mӟi mҿ
 (P FNJQJ [LQ
ӏ
F
'XQJÿm³QX{L´HPWURQJQK
ӳng ngày em cùng thҫ
y làm nghiên cӭu.
0uQK[LQFiPѫQQK
ӳQJQJѭ
ӡi bҥ
n trong tұ
p thӇ12CTM ÿmQKL
Ӌ
t tình hӛtrӧ
mình trong quá trình thӵc hiӋ
n nghiên cӭu, sҹ
QVjQJJL~Sÿ
ӥkhi mình cҫ
n, ÿһ
c biӋ
t

là các bҥ
n KiӅ
u Thҧ
o, Quang Hӧp, HiӅ
n Trang, Thanh Hҵ
ng, Chinh, Quҧ
ng Thái và
hai em Chí Hҧ
i, 0LQK3Kѭ
ӟc (13CTM).
Em xin gӱi lӡLFiPѫQFKkQWKjQKÿ
Ӄ
n các thҫ
y cô thuӝc Khoa Sinh ±Môi
WUѭ
ӡQJÿmWUDQJE
ӏcho em kiӃ
n thӭc và tҥ
RÿL
Ӆ
u kiӋ
n vӅtrang thiӃ
t bӏ
, dөng cөthí
nghiӋ
m cho em hiӋ
n thӵFKyDêWѭ
ӣng cӫa mình.
Tӯtұ
Qÿi\OzQJ

con/em/mình [LQFiPѫQ
mӑLQJѭ
ӡi!


MӨC LӨC
MӢĈҪU .............................................................................................. 1
&+ѬѪ1*
TӘNG QUAN TÀI LIӊU.................................................................. 4
1.1. Sӭc khӓ
e hӋsinh thái .....................................................................................4
1.1.1.

Bӕi cҧ
nh phát triӇ
n ..............................................................................4

1.1.2.

Ĉӏ
QKQJKƭDY
Ӆsӭc khӓe hӋsinh thái....................................................5

1.1.3.

Vai trò cӫ
a sӭc khӓe hӋsinh thái ........................................................6

1.1.4.

ĈiQKJLiV
ӭc khӓ
e hӋsinh thái ............................................................7

1.2. ĈiQKJLiV
ӭc khӓ
e hӋsinh thái hӗbҵ
ng các Ecological indicator ..............13
1.2.1.

Các nghiên cӭu vӅsӭc khӓe hӋsinh thái hӗ.....................................14

1.2.2.

&iFSKѭѫQJSKiSÿiQKJLiV
ӭc khӓ
e hӋsinh thái hӗ........................17

1.3. Tình hình nghiên cӭu vӅsӭc khӓe hӋsinh thái ӣViӋ
t Nam .......................21
1.4. ĈL
Ӆ
u kiӋ
n tӵnhiên khu vӵc nghiên cӭu ......................................................22
1.4.1.

Vӏtrí khu vc nghiờn cu..................................................................22

1.4.2.

DKuQK

a m
o ..............................................................................22

1.4.3.


FL

m khớ h
XNKtW
ng, th\YQNKXY
c ...............................23

&+1*
,7
1*9ơ3+1*3+ẩ31*+,ầ1&
U .............. 25
2.1. Ĉӕ
LWѭ
ӧng, phҥ
m vi nghiên cӭu ...................................................................25
2.1.1.

ĈӕLWѭ
ӧng ...........................................................................................25

2.1.2.

Phҥ
m vi ..............................................................................................25

2.2. Nӝ
i dung nghiên cӭu ...................................................................................26
2.3. 3KѭѫQJSKiSQJKLrQF
ӭu .............................................................................27
2.3.1.

3KѭѫQJSKiSWKXP
ү
u ........................................................................27

2.3.2.

3KѭѫQJSKiSSKkQWtFKP
ү
u ..............................................................27

2.3.3.

Tính tốn các thơng sӕnhiӋ
Wÿ
ӝng hӑc ..............................................28

2.3.4.

3KѭѫQJSKiSÿiQKJLiV
ӭc khӓe hӋsinh thái bҵ

ng EHIM ................30


2.3.5.

3KѭѫQJSKiS[
ӱlý sӕliӋ
u và hình ҧ
nh .............................................32

&+ѬѪ1*
KӂT QUҦVÀ BÀN LUҰN................................................ 33
3.1. Giá trӏcác indicator .....................................................................................33
3.1.1.

Sinh khӕi thӵc vұ
t phù du (BP) .........................................................33

3.1.2.

Sinh khӕLÿ
ӝ
ng vұ
t phù du (BZ) ........................................................36

3.1.3.

Exergy và structural exergy...............................................................37

3.2. Sӭc khӓ

e hӋsinh thái hӗĈӗng NghӋ..........................................................39
3.3. ĈiQKJLiV
ӭc khӓ
e hӋsinh thái hӗÿӗng nghӋbҵ
ng EHIM .........................42
3.3.1.

Tính các sub-EHI và trӑ
ng sӕ............................................................42

3.3.2.

Tính EHI ............................................................................................45

KӂT LUҰN VÀ KIӂN NGHӎ................................................................ 49
KӃ
t luұ
n .................................................................................................................49
KiӃ
n nghӏ
...............................................................................................................49
TÀI LIӊU THAM KHҦO ..................................................................... 51


DANH MӨC TӮ VIӂT TҲT
TVPD

Thӵc vұ
t phù du

Ĉ93'

Ĉӝng vұ
t phù du

HST
TCVN

HӋsinh thái
Tiêu chuҭ
n ViӋ
t Nam

DANH MӨC BҦNG
SӕhiӋ
u

Tên bҧng

Trang

1.1

KiӇ
u hӋsinh thái và LQGLFDWRUÿiQKJLiV
ӭc khӓHWѭѫQJ
ӭng

10

1.2

,QGLFDWRUVLQKWKiLGQJÿ
ӇÿiQKJLiV
ӭc khӓe hӋsinh thái hӗ

16

1.3

Tәng hӧp mӝt sӕnghiên cӭXÿL
Ӈ
n hình vӅsӭc khӓe hӋsinh thái hӗ

17

2.1

TӑDÿ
ӝvӏtrí thu mү
u

26

2.2

Sӕgene gҫ
Qÿ~QJYjK
ӋsӕchuyӇ
Qÿ

әi ÿӕi vӟi mӝt sӕsinh vұ
t

29

3.1

Sinh khӕi thӵc vұ
t phù du qua các hai thu mү
u

33

3.2

Sinh khӕLÿ
ӝng vұ
WSKGXTXDKDLÿ
ӧt thu mү
u

36

3.3

([HUJ\TXDKDLÿ
ӧt thu mү
u

37

3.4

6WUXFWXUDOH[HUJ\TXDKDLÿ
ӧt thu mү
u

37

3.5

Mӝt sӕnghiên cӭXWѭѫQJW
ӵtrên thӃgiӟi

40

3.6

HӋsӕWѭѫQJTXDQJL
ӳa các indicator và trӑng sӕWѭѫQJ
ӭng

45

3.7

ChӍsӕEHI và trҥ
ng thái sӭc khӓe hӗĈӗng NghӋTXDKDLÿ
ӧt thu mү
u

45

3.8

Giá trӏcác chӍsӕÿӝphӏhӗĈӗng NghӋ

48

bҧng


DANH MӨC HÌNH
SӕhiӋ
u

Tên hình

hình

Trang

1.1

Quy trình cӫDSKѭѫQJSKiSP{KuQKVLQKWKiL
ӇÿiQKJLiV
ӭc
19
khӓe hӋsinh thái

1.2

4X\WUuQKÿiQKJLi
ӭc khӓe hӋsinh thái bҵ
ng chӍsӕEHI

21

2.1

Bҧ
Qÿ
ӗkhu vӵc nghiên cӭu

25

3.1

Sinh khӕi thӵc vұ
t phù du TXDKDLÿ
ӧt thu mү
u

33

3.2

Sӵkhác nhau vӅFiFÿ
һ
FÿL

Ӈ
m lý ±hóa ±sinh giӳa ba phân vùng cӫa
mӝt hӗchӭDÿL
Ӈ
n hình

34

3.3

SӵWKD\ÿ
әi mӝt sӕthơng sӕdӑc theo chiӅ
u dài cӫa hӗchӭa

35

3.4

Sinh khӕLÿ
ӝng vұ
WSKGXTXDKDLÿ
ӧt thu mү
u

36

3.5

Exergy qua KDLÿ
ӧt thu mү

u

38

3.6

6WUXFWXUDOH[HUJ\TXDKDLÿ
ӧt thu mү
u

38

3.7

BiӇ
Xÿ
ӗWѭѫQJTXDQJL
ӳa BP và BZ

43

3.8

BiӇ
Xÿ
ӗWѭѫQJTXDQJL
ӳa BP và BZ/BP

43

3.9

BiӇ
Xÿ
ӗWѭѫQJTXDQJL
ӳa BP và Ex

44

3.10

BiӇ
Xÿ
ӗWѭѫQJTXDQJL
ӳa BP và Exst

44

3.11

Mӝt phҫ
QVѭ
ӡn núi phía Nam hӗĈӗng NghӋ

46

3.12

Thҧ
m phӫthӵc vұ

WVѭ
ӡn núi phía Nam hӗĈӗng NghӋ

47


1

0Ӣ
ĈҪ8

NӃ
u xem hӋVLQKWKiLOjFѫWK
ӇsӕQJWKuWURQJQKѭQJ
ӣlҥ
Lÿk\

FѫWK
ӇÿyÿDQJSK
ҧ
Lÿ
ӕ
i mһ
t vӟi sӵÿHG
ӑa rҩ
t lӟn tӯFiF³FăQE
Ӌ
QK´PDQJ
tính chҩ
t tồn cҫ

XQKѭ{QKL
Ӊ
m P{LWUѭ
ӡng, suy giҧ
PÿDG
ҥ
ng sinh hӑ
c, suy
thối chӭF QăQJ
ӵQKLrQ«
WBӏ³P
ҳ
c bӋ
nh´ GR
ҧ
i chӏ
SK
u rҩ
t nhiӅ
u áp lӵc
(stress) do FRQ
ӡiQJѭ
gây ra, các hӋVLQK WKiL
ҫ
n suy giҧ
ÿDQJ
m cҧvӅsӕ
G
Oѭ
ӧng lү

n chҩ
WOѭ
ӧng theo thӡi gian, tӯÿyWU
ӵc tiӃ
p hay gián tiӃ
pҧ
QKKѭ
ӣng
ÿ
Ӄ
Q
ӡiÿ
sӕng, sӭc khӓH FRQ
ӡi [32].
QJѭ
Do ÿy
Ӌ
F
YL
ÿiQK
ӭc khӓ
JLi
e hӋ V

sinh thái (Ecosystem health assessment ±EHA) là rҩ
t cҫ
n thiӃ
WYjÿyQJ
trị quan trӑng khơng kém viӋ
FÿiQKJLiV

ӭc khӓ
HFRQQJѭ
ӡi.
Mӝt sӕSKѭѫQJSKiS
ÿѭ
ӧc sӱdөng ÿӇÿiQKJLiFK
ҩ
WOѭ
ӧQJP{LWUѭ
ӡng
có thӇkӇÿӃ
n QKѭTXDQWU
ҳ
c lí hóa, quan trҳ
c sinh hӑc, chӍthӏsinh hӑc«WX\
QKLrQFiFSKѭѫQJSKiSQj\P
ӟi chӍTXDQWkPÿ
Ӄ
Q³E
Ӌ
QK´FK
ӭFKѭDWK
ӵc sӵ
FK~êYjR³V
ӭc khӓ
H´ĈL
Ӆ
u này dү
Qÿ
Ӄ

n nhӳng chính sách quҧ
n lí chӫyӃ
u là
³SKiW
Ӌ
n và trӏ
KL
bӋ
QK´ WURQJ
ӫ
a viӋ
NKL
F ³QkQ
gYDL
cao sӭc khӓ
WUz
H´
ҥ
i F
O

FKѭD
ӧc xem
ÿѭtrӑng [39]. NӃ
u sӱdөQJ FiF SKѭѫQJҩ
tSKiS
Oѭ
ӧQJP{LWUѭ
ӡQJQj\ÿ
ӇÿiQKJLiV

ӭc khӓe hӋsinh thái thì sӁtӗn tҥ
LQKѭ
ӧc
ÿL
Ӈ
m lӟn: (1) khơng ÿiQKJLiÿѭ
ӧc tình trҥ
ng cӫa hӋsinh thái mӝt cách chính
xác và tồn diӋ
n; (2) khơng thӇso sánh tình trҥ
ng sӭc khӓe giӳa các hӋsinh

thái khác nhau (do sӱdө
ng bӝthông sӕÿiQKJLiNKiFQKDX

Mөc tiêu cӫ
D (+$ Oj
ӣphân
WUrQ
tích nhӳ
FѫV
ng phҧ
n ӭng dӵa vào
bҧ
n chҩ
Wÿ
һ
FÿL
Ӈ
m tӵnhiên cӫa hӋVLQKWKiLWUѭ

ӟc ciFVWUHVVÿ
Ӈ[iFÿ
ӏ
nh tình
trҥ
ng sӭc khӓ
e và làm rõ nhӳng mӕLWѭѫQJWiFJL
ӳa sӭc khӓe hӋsinh thái, xã
hӝ
i, kinh tӃ
, sӭc khӓH FRQ
ӡi vàQJѭ
cung cҩ
p mӝt bӝchӍthӏ(indicator) ÿ
Ӈ
chҭ
QÿRiQQK
ӳng bӋ
nh lý cӫa hӋVLQKWKiLĈiQKJLiV
ӭc khӓe hӋsinh thái là
Fѫ
sӣÿӇcác nhà quҧ
QOtP{LWUѭ
ӡng phát hiӋ
n sӟm sӵsuy giҧ
m sӭc khӓ
e hӋ
VLQKWKiL[iFÿ
ӏ
nh khҧQăQJSK

өc hӗ
i sӭc khӓe và có biӋ
n pháp thích hӧSÿ
Ӈ
loҥ
i trӯ, giҧ
m thiӇ
u nhӳQJWiFÿ
ӝng xҩ
u [39].


2

Ӣ ViӋ
t Nam, vҩ
Qÿ
Ӆnày vү
QFKѭDQK
ұ
Qÿѭ
ӧc nhiӅ
u sӵquan tâm cӫ
a

các nhà khoa hӑFWURQJNKLÿyYL
Ӌ
Fÿ
ҭ
y mҥ

nh cơng nghiӋ
SKyDYjÿ{W
ӏhóa

ÿDQJJk\UDQK
ӳng ҧ
QKKѭ
ӣng tiêu cӵc to lӟQÿ
Ӄ
QP{LWUѭ
ӡQJ'RÿyY
ӟi sӵ
ÿ
ӏ
QKKѭ
ӟng phát triӇ
n bӅ
n vӳng, viӋ
FÿiQKJLiV
ӭc khӓ
e các hӋsinh thái làm
FѫV
ӣÿ
ӇÿѭD
ra nhӳng chính sách phát triӇ
n kinh tӃ
, xã hӝLP{LWUѭ
ӡng phù
hӧp nên thӵc hiӋ
n càng sӟm càng tӕt.

7Uѭ
ӟFWuQKKuQKÿyQKL
Ӌ
m vөnghiên cӭu ÿѭ
ӧFÿ
һ
t ra là:

- L
%˱
ͣFÿ
̯
u nghiên cͱu ti͇
p c̵QSK˱˯QJSKiSĈiQK
ͱc kh͗
e
h͏thái;
- (ii) Th͹c hi͏
n m͡t s͙nghiên cͱu WU˱
ͥng hͫp ͧVi͏
t Nam.
1ѭ
ӟc ngӑt là mӝt trong nhӳng tài nguyên vô cùng quý giá, tUѭ
ӟc
nhӳng WiF
ӝ
ng ngày
ÿ càng mҥ
nh mӁcӫ
a biӃ

Q
әiÿ
khí hұ
u, sӵquy hoҥ
ch
khơng hӧp lý các ngành kinh tӃvà nhӳng vҩ
Q
Ӆÿ
xã hӝ
i, nguӗQӟ
Qѭ
c ngӑ
t
ÿDQJVX\JL
ҧ
m vӅcҧsӕOѭ
ӧng lү
n chҩ
WOѭ
ӧng, dү
Qÿ
Ӄ
n nhӳng mү
u thuү
n lӧi
ích giӳa các nhóm lӧi ích, ҧ
QKKѭ
ӣQJÿ
Ӄ
n sӵphát triӇ

n bӅ
n vӳng.

HӗĈӗ
ng NghӋlà hӗÿL
Ӆ
u tiӃ
t thӫy lӧLÿyQJYDLWUzTX
ӑ
ng trong
viӋ
c cung cҩ
SQѭ
ӟc sҧ
n xuҩ
t và sinh hoҥ
t cho mӝt phҫ
n lӟn khu vӵc huyӋ
n

Hòa Vang, thành phӕĈj1
ҹ
ng. Tuy vұ
y hiӋ
n vү
QFKѭDFyQJKLrQ
ӭu nào vӅ
sӭc khӓ
e sinh thái cӫa hӗ 'R ÿy
ӑn hӗĈ

W{L
ӗng NghӋ
FK
ÿӇthӵc hiӋ
n
nghiên cӭu này, vӯD
Ӈÿ
Eѭ
ӟF
ҫ
uÿ
tiӃ
p cұ
n ӭng dө
QJ ÿiQK
ӭc khӓ
JLi
e hӋ
V

sinh thái, vӯa cung cҩ
p nhӳQJWK{QJWLQVLQKWKiLOj
ӣcho viӋ
c quҧ
n lý
hӗtӕ
WKѫQ
Mөc tiêu cӫDÿ
Ӆtài
x Mөc tiêu chung: ĈiQKJLiÿѭ

ӧc tình trҥ
ng sӭc khӓ
e cӫ
a hӗĈӗ
ng XanhĈӗng NghӋ
.
x Mөc tiêu cөthӇ
:
(1) TiӃ
p cұ
n sӭc khӓe hӋsinh thái, cөthӇlà sӭc khӓe hӋsinh thái hӗ;

ĈROѭ
ӡQJWtQKWRiQÿ
ҫ
\ÿ
ӫcác indicator;

ĈiQKJLiWuQKWU
ҥ
ng sӭc khӓe hӗmӝWFiFKWѭѫQJÿ
ӕi;

ĈiQKJLiWuQKWU
ҥ
ng sӭc khӓe cӫ
a hӗbҵ
ng chӍsӕEHI.

3

éQJKƭDNKRDK
ӑ
c và thӵc tiӉ
n cӫa ÿӅtài
Nghiên cӭu này khi thӵc hiӋ
n thành công sӁmang 3 êQJKƭD
-

Là nguӗn thông tin khoa hӑc vӅtình trҥ
ng sӭc khӓ
e hӋsinh thái cӫ
a
hӗĈӗ
QJ;DQKĈ
ӗng NghӋ
.

-

TiӃ
p cұ
QÿiQKJLiV
ӭc khӓ
e hӋsinh thái qua viӋ
c ӭng dөng, tҥ
o tiӅ
Qÿ
Ӆ

cho các nghiên cӭX WKD\
әi và nâng
ÿ cҩ
S
Ӈÿ
phù hӧp vӟL
Ӆ
uÿL
kiӋ
n
ViӋ
t Nam;

-

ĈӅxuҩ
t công cөmӟLÿ
Ӈphө
c vөcơng tác quҧ
n lí tài ngun và mơi
WUѭ
ӡQJFNJQJQKѭ
ra quyӃ
Wÿ
ӏ
nh mӝt cách hiӋ
u quҧ
.

4

&+ѬѪ1*
7Ә1*48$17¬,/,
ӊ8

1.1.

SӬC KHӒE HӊSINH THÁI

1.1.1. Bӕ
i cҧnh phát triӇ
n
Bҳ
Wÿ
ҫ
u tӯsӵbùng nәcơng nghiӋ
p hóa, nhӳQJWiFÿ
ӝng tiêu cӵc cӫa
FRQQJѭ
ӡi ÿӃ
QP{LWUѭ
ӡQJÿDQJGL
Ӊ
n ra ngày càng nhiӅ
u và mҥ
nh mӁ
. Hoҥ
t
ÿ

ӝ
ng sҧ
n xuҩ
t và sinh hoҥ
Wӧ
ÿѭ
c coi là nhӳng ngun nhân chính dү
Q
Ӄ
nÿ
hiӋ
QWѭ
ӧng biӃ
Qÿ
әL P{LWUѭ
ӡng tồn cҫ
u và gây ҧ
QKKѭ
ӣng lӟQ
Ӄ
nÿcác hӋ
thӕ
QJWUrQ7UiLĈ
ҩ
t. BiӃ
Qÿ
әi khí hұ
u, suy thoái tài nguyên, suy giҧ
PÿDG
ҥ

ng
sinh hӑ
c và nhiӅ
u vҩ
Qÿ
ӅP{LWUѭ
ӡng nәi cӝm khác diӉ
n ra trong nhӳng thұ
p
kӍqua cho thҩ
y nhӳng tác hҥ
LNK{QOѭ
ӡng mà FRQQJѭ
ӡi ÿDQJÿ
ӕi mһ
Wÿ
Ӈÿ
ә
i

lҩ
y sӵphát triӇ
n kinh tӃnhanh chóng. Vӟi nhӳQJVWUHVVPjFRQ
ӡi gây ra,

hӋsinh thái khơng chӍbӏsuy giҧ
m vӅchҩ
W
ӧQJ
Oѭ Pj FzQ

ҫ
n mҩ
W
ÿDQJ
ÿL G
nhӳng chӭFQăQJTXDQWU
ӑng, trӵc tiӃ
p hay gián tiӃ
pҧ
QKKѭ
ӣQJÿ
Ӄ
Qÿ
ӡi sӕ
ng,
sӭc khӓ
e cӫ
a FRQQJѭ
ӡi [32].
&iFQKjP{LWUѭ
ӡQJÿmV
ӟm nhұ
n thҩ
y rҵ
ng sӭc khӓ
e cӫ
DP{LWUѭ
ӡng

quan trӑng không kém sӭc khӓHFRQQJѭ

ӡL QyÿyQJYDLWUz
Ӄ
W
ӏ
QKÿ
ÿӕ
i
vӟi sӭc khӓHFRQQJѭ
ӡi. Trong nhӳng thұ
p kӍqua, cөm tӯ³V
ӭc khӓ
e hӋsinh
WKiL´ÿmÿѭ
ӧc sӱdөng vӟi tҫ
n sӕWăQJG
ҫ
n trong các tài liӋ
u khoa hӑc. Vҩ
Qÿ
Ӆ
sӭc khӓe hӋVLQKWKiLQJj\FjQJÿѭ
ӧFTXDQWkPÿmG
ү
Qÿ
Ӄ
n hӋquҧtҩ
t yӃ
u là
sӵthành lұ
p cӫ

a nhӳng tәchӭc quӕc tӃvӅOƭQK
ӵc mӟ
Y
i này (ví dөQKѭ
International Ecosystem Health Society - IEHS hay International Aquatic
Ecosystem Health and Management Society - IAEHMS) và sӵUD
ӡi cӫ
ÿa

nhӳng Tҥ
p chí khoa hӑ
c quӕ
c tӃ(ví dөQKѭ (FRV\VWHP +HDOW
Ecosystem Health). Vӟi sӵphát triӇ
QÿyKL
Ӌ
QQD\ÿmFyU
ҩ
t nhiӅ
u nhà quҧ
n lí

P{LWUѭ
ӡQJTXDQWkPÿ
Ӄ
n viӋ
c bҧ
o vӋsӭc khӓe hӋVLQKWKiLYjFR
ӝ
t

mөc tiêu mӟi cӫa viӋ
c quҧ
Q Otӡ
P{L
ng. Tuy nhiên,
WUѭvì sӵphӭc tҥ
p cӫ
a

nhӳng hӋsinh thái, rҩ
WNKyÿ
ӇÿѭDUDP
ӝ
Wÿ
ӏ
QKQJKƭDFKtQK[iF
Ӆ


5

sӭc khӓ
e hӋsinh thái mһ
c dù rҩ
t nhiӅ
u nhà sinh thái hӑ
FÿmQ
ӛlӵc làm viӋ
c
này trong nhӳQJQăPTXD

[13].
1.1.2. Ĉӏ
QKQJKƭDY
Ӆsӭc khӓ
e hӋsinh thái
KӇtӯcuӕ
i nhӳQJQăPKjQJOR
ҥ
WFiFÿ
ӏ
QKQJKƭDY
Ӆsӭc khӓ
e hӋ
sinh thái dӵDWUrQFiFTXDQÿL
Ӈ
m khác nhau ÿѭ
ӧc các nhà khoa hӑc trên thӃ

giӟLÿѭDUDQK
ҵ
m nhұ
n diӋ
Qÿѭ
ӧc vҩ
Qÿ
Ӆcӫa hӋVLQKWKiLYj[iF
ӏ
nh chính
xác mөc tiêu quҧ
QOtP{LWUѭ

ӡng.
Karr và cӝ
ng sӵ
ÿѭDUDÿ
ӏ
QKQJKƭDY
Ӆsӭc khӓe hӋsinh thái QKѭ
sau: mӝ
t hӋthӕ
ng sinh hӑ
c có thӇÿѭ
ӧc coi là khӓe mҥ
nh khi nhӳng tiӅ
m
QăQJY
ӕ
n có cӫa nó hoҥ
Wÿ
ӝQJEuQKWKѭ
ӡng, trҥ
ng thái cӫ
a nó là әQÿ
ӏ
nh, khҧ
QăQJW
ӵÿL
Ӆ
u chӍ
nh khi bӏxáo trӝQÿѭ
ӧc bҧ

o toàn và cҫ
n tӕ
i thiӇ
u nhӳng hӛ

trӧtӯbên ngoài vӅquҧ
n lý [27]. Schaeffer và cӝng sӵ(1988) lҥ
i ÿӏ
QKQJKƭD
sӭc khӓ
e hӋsinh thái dӵa trên sӵvҳ
ng mһ
t cӫa bӋ
nh tұ
t, và bӋ
nh ӣÿk\ÿѭ
ӧc
ÿ
ӏ
QK QJKƭD
ӵhoҥ
W
ӝ
Oj
ng,
ÿ sӵV
kiӋ
n diӉ
Q UD
ӧt quáYѭ

giӟi hҥ
n ÿѭ
ӧc chҩ
p

nhұ
n, tӯÿyG
ү
Qÿ
Ӄ
n mӝWFѫFK
ӃÿL
Ӆ
u chӍ
nh hҵ
QJÿ
ӏ
nh nӝLP{LNK{QJÿ
ҫ
\ÿ
ӫ
[41]5DSSRUW
ÿ
ӏ
QKQJKƭDV
ӭc khӓe hӋsinh thái dӵa trên BP khía cҥ
nh:

các dҩ
u hiӋ

u sӕ
ng (vital signs) và tính tồn vҽ
n cӫa hӋthӕ
ng; khҧQăQJY{
hiӋ
u (counteractive capacity); và nhӳng mӕLÿHG
ӑ
a tӯcác áp lӵc P{LWUѭ
ӡng
bӏҧ
QKKѭ
ӣng bӣi các giá trӏxã hӝLYjYăQKyD
[32]. Các nhà khoa hӑc khác

QKѭ1RUWRQ+DVNHOO3DJH8ODQRZLF]
FNJQJÿmÿѭDUDQK
ӳQJÿ
ӏ
QKQJKƭD
vӅsӭc khӓ
e hӋVLQKӟ
WKiL
i nhӳng gócGѭ
nhìn khác nhau bên cҥ
nh nhӳng
cách tiӃ
p cұ
n sӭc khӓe hӋsinh thái cӫa các nhà triӃ
t hӑc, nhà vұ
t lí, nhà quҧ

n
Ot«
[9].
Sӭc khӓ
e cӫ
a hӋVLQKWKiLFNJQJWѭѫQJW
ӵQKѭV
ӭc khӓHFRQQJѭ
ӡi, rҩ
t

NKyÿ
Ӈÿ
ӏ
QKQJKƭD7X\Q
hiên, viӋ
c ÿѭDUDP
ӝt bӝtiêu chí ÿ
һ
FWUѭQJFKR
ӝt
hӋVLQKWKiLÿDQJ
ӣtrҥ
ng thái khӓe mҥ
nh là hồn tồn khҧthi, tӯÿyFyWK
Ӈ

gián tiӃ
S[iFÿ
ӏ

nh FiFÿ
һ
c tính cӫa mӝt hӋVLQKWKiL³ÿDQJE
ӏӕP´YjÿiQK
ÿѭ
ӧc sӭc khӓ
e cӫ
a mӝ
t hӋsinh thái [41]. Costanza cho rҵ
ng tҩ
t cҧnhӳng
khái niӋ
P ÿѭ
ӧF
Ӆxuҩ
ÿ t ӣWUrQӳ
QKѭ
ng mҧ
nh QK
ghép, khơng có khái niӋ
m


6

riêng lҿQjROjÿ
ӫtoàn diӋ
Qÿ
Ӈÿѭ
ӧc sӱdөQJQKѭP

ӝWÿ
ӏ
QKQJKƭDFKtQ

[22]. ÐQJÿmW
әng hӧp nhӳng khái niӋ
PÿyYjÿѭDUDFiFWL
ӇÿiQKJLi
mӝt hӋsinh thái có khӓe mҥ
nh hay khơng, bao gӗm:
(1) Cân bҵ
ng nӝ
i mơi (Homeostasis - mӝt ÿһ
c tính cӫa mӝt hӋthӕ
ng
mӣÿӇÿL
Ӆ
u khiӇ
Q P{L
ӡng bên
WUѭ
trong nhҵ
m duy trì trҥ
ng thái cân bҵ
ng,
thơng qua viӋ
FӅ
L
chӍ
QK FiF

ӃÿL
Ӆ
Fѫ
u hịa cân
FKbҵ
QJ
ӝngÿ(dynamic
equilibrium) khác nhau;
(2) Khơng bӋ
nh tұ
t (absence of disease);

ĈDG
ҥ
ng - phӭc tҥ
p (diversity ±complexity);
(4) ӘQÿ
ӏ
nh - có khҧQăQ
g tӵphөc hӗi (stability - resilience);
(5) Sӭc tăQJWUѭ
ӣng (vigor ±scope for growth);
(6) Cân bҵ
ng giӳa các thành phҫ
n hӋthӕng (balance between system
components).
ĈӃ
QQD\ÿk\ÿѭ
ӧFFRLOjÿ
ӏ

QKQJKƭDÿ
ҫ
\ÿ
ӫnhҩ
t vӅsӭc khӓe hӋsinh
thái bӣi nó tәng hӧp ÿѭ
ӧFÿѭ
ӧc các tính chҩ
t quan trӑng cӫ
a mӝ
t hӋsinh thái
ÿѭ
ӧc cho là khӓ
e mҥ
nh là: có khҧQăQJGX\
ҩ
u trúc tә
WUuF
chӭc cӫa nó, có
sӭc sӕ
ng mҥ
nh, khҧQăQJSK
ө
c hӗi khi bӏstress, và tiӃ
p tөc cung cҩ
p các dӏ
ch

vөhӋsinh thái ÿ
ҧ

m bҧ
o chҩ
WOѭ
ӧng cho các thӃhӋhiӋ
n tҥ
LYjWѭѫQJOD
[22].
1.1.3. Vai trò cӫa sӭc khӓ
e hӋsinh thái

Mӝt hӋsinh thái khӓe mҥ
nh phҧ
LGX\WUuÿѭ
ӧc các hoҥ
Wÿ
ӝ
QJWUDRÿ
ә
i
chҩ
WFNJQJQKѭQK
ӳng cҩ
u trúc và tәchӭc nӝi tҥ
i, và phҧ
i mӅ
m dҿ
o thích ӭng
vӟi nhӳQJVWUHVVErQQJRjLWiFÿ
ӝQJÿ
Ӄ

n hӋsinh thái [22]. ³6
ӭc khӓ
H´Oj\
Ӄ
u
tӕcҫ
n thiӃ
tÿ
Ӈmӝ
t hӋsinh thái có thӇcung cҩ
SFKRFRQQJѭ
ӡi nhӳng dӏ
ch vө
phúc lӧi, nhӳng giá trӏkhơng chӍvӅmһ
WP{LWUѭ
ӡng mà cịn vӅcҧkinh tӃvà
xã hӝ
i. Khi hӋVLQKWKiLNK{QJÿ
ҥ
Wÿѭ
ӧc trҥ
ng thái khӓe mҥ
nh, ví dөQKѭE
ӏ

suy giҧ
PÿDG
ҥ
ng sinh hӑ
c, khҧQăQJFXQJ

ӭng các lӧLtFKFKRFRQ
ӡi sӁ
bӏҧ
QKKѭ
ӣng [32]. Trong bӭc tranh tәng thӇkӃ
t hӧp tӯkhoa hӑc xã hӝ
i, tӵ
nhiên và sӭc khӓe, sӭc khӓe hӋsinh thái mô tҧmӕi quan hӋmұ
t thiӃ
t giӳa


7

hoҥ
Wÿ
ӝng cӫ
DFRQQJѭ
ӡi, sӵbiӃ
Qÿ
әi sinh thái, sӭc khӓHFRQQJѭ
ӡi và chính
sách cơng cӝng [37].
Khoa hӑc vӅsӭc khӓ
e hӋsinh thái tұ
p trung vào viӋ
c duy trì tính tồn
vҽ
n sinh thái, dӵa trên nghiên cӭu nhӳQJ WiF
ӝng cӫ

D
ÿ FRQ
ӡi lênQJѭ
hӋ
thӕ
ng tӵnhiên và cách mà nhӳng hӋthӕ
ng này chӕng chӏ
X
ӗngĈthӡi, nó
FNJQJTXDQWkPÿ
Ӄ
n sӵWKD\ÿ
әi cӫa nhӳng hӋthӕng tӵQKLrQFNJQJ
QKѭP
ӕ
i
quan hӋgiӳa nhӳQJWKD\ÿ
әLQj\YjFѫK
ӝi ±thách thӭc kinh tӃ
, sӵbӅ
n vӳng
cӫa xã hӝ
i và sӭc khӓe cӝQJÿ
ӗng [22].
1.1.4. ĈiQK
giá sӭc khӓe hӋsinh thái
éWѭ
ӣng áp dөng mӝt sӵÿiQKJLiÿ
ӕi vӟi sӭc khӓe hӋsinh thái trong
quҧ

QOtP{LWUѭ
ӡQJÿmQ
ҧ
y sinh vào cuӕi nhӳQJQăPYjG
ҫ
n trӣthành
mӝt trong nhӳng vҩ
Q
Ӆÿ
WKX K~W
ӧc nhiӅ
u ÿѭ
sӵquan tâm cӫ
a các nhà sinh
thái hӑ
c và nhà P{L
ӡng
WUѭ
hӑc trên thӃgiӟi [22]. 7Uѭ
ӟc tình hình mơi

WUѭ
ӡng thӃgiӟL ÿDQJ VX\ WKRiLӅ
QKDQK
u hұ
u quҧnghiêm
FKyQJ
trӑ
QJÿiQKJLiV
ӭc khӓe hӋsinh thái trӣthành mӝt nhiӋ

m vөquan trӑQJÿ
ӕ
i

vӟi các nhà quҧ
QOtP{LWUѭ
ӡQJÿ
Ӈcó thӇÿѭDUDFiFFKtQKV
ӧp và
ÿ
ҧ
m bҧ
o sӵphát triӇ
n bӅ
n vӳng.
Mөc tiêu cӫ
D (+$ Oj
ӣphân
WUrQ
tích nhӳ
FѫV
ng phҧ
n ӭng dӵa vào
bҧ
n chҩ
Wÿ
һ
FÿL
Ӈ
m tӵnhiên cӫa hӋVLQKWKiLWUѭ

ӟc ciFVWUHVVÿ
Ӈ[iFÿ
ӏ
nh tình
trҥ
ng sӭc khӓ
e và làm rõ nhӳng mӕLWѭѫQJWiFJL
ӳa sӭc khӓe hӋsinh thái, xã

hӝ
i, kinh tӃ
, sӭc khӓe con QJѭ
ӡiĈiQKJLiV
ӭc khӓe hӋVLQKWKiLOj
ӣÿӇ
các nhà quҧ
QOtP{LWUѭ
ӡng phát hiӋ
n sӟm sӵsuy giҧ
m sӭc khӓe hӋsinh thái,
[iFÿ
ӏ
nh khҧQăQJSK
өc hӗi sӭc khӓe và có biӋ
n pháp thích hӧSÿ
Ӈloҥ
i trӯ,
giҧ
m thiӇ
u nhӳQJWiFÿ

ӝ
ng xҩ
u [39].
HiӋ
Q QD\ Ӆ
ÿm
X SKѭѫQJ
Fy QKL
ӇÿiQK
SKiS
ҩ
JLi
W
ÿӧng
Oѭ
mơi
FK

WUѭ
ӡQJ QKѭ
ҳ
c líTXDQ
hóa, quan trҳ
WU
c sinh hӑ
F« WX\ QKLrQ
ѫQJ Fi

pháp này mӟi chӍTXDQӃ
WkP

QӋ
³E
QK´
ÿӭFKѭD
FK ӵc sӵ
WK
FK~ ê
ӭcYjR ³

khӓH´ĈL
Ӆ
u này dү
Qÿ
Ӄ
n nhӳng chính sách quҧ
n lí chӫyӃ
XOj³SKiWK
Ӌ
n và

trӏbӋ
QK´ WURQJ
ӫa viӋ
NKL
c ÿiQK
YDL
ӭcJLi
khӓ
WUz
e và V

³QkQJ
F
ӭc FDR V


8

khӓH´O
ҥ
LFKѭDÿѭ
ӧc xem trӑng [39]. NӃ
u sӱdөQJFiFSKѭѫQJSKi
chҩ
WOѭ
ӧQJP{LWUѭ
ӡQJQj\ÿ
ӇÿiQKJLiV
ӭc khӓ
e hӋsinh thái thì sӁtӗ
n tҥ
i2
QKѭ
ӧFӇ
m
ÿL
lӟQ 
 .K{QJ
ӧc tìnhÿiQK
trҥ
ng cӫa hӋ

JLi
sinh tháiÿѭ
mӝ
t
cách chính xác và tồn diӋ
n; (2) khơng thӇso sánh tình trҥ
ng sӭc khӓ
e giӳa

các hӋsinh thái khác nhau (do sӱdөng bӝthông sӕÿiQKJLiNKiFQ
[22].
Vӟi sӵWѭѫQJ
ӗ
ng dӉ
ÿ
nhұ
n thҩ
y giӳa sӭc khӓe môi tUѭ
ӡng và sӭc
khӓH FRQ
ӡi, các
QJѭ
nhà khoa hӑF ÿmӇ
SKiW
n cách tiӃ
p WUL
cұ
n sӭc khӓ
e hӋ
VLQKWKiLWѭѫQJW

ӵQKѭFiFKP
ӝ
WEiFVƭNKiPYjFK
ӳa bӋ
QK7Uѭ
ӟc nhӳng câu
hӓ
Lÿ
һ
t ra cho hӋVLQKWKiLQKѭ³´ĈDX
ӣÿkX"´³ĈL
Ӆ
u gì dү
Qÿ
Ӄ
n trҥ
ng thái
khơng khӓe mҥ
QK"´KD\
³&
ҫ
QOjPJuÿ
ӇÿѭDK
Ӌsinh thái vӅtrҥ
ng thái bình
WKѭ
ӡQJ"´«FiFFK
Ӎthӏsinh thái (Ecological indicators ±(,