Hiệu quả đầu tư công ở một số nước đông á và bài học cho việt nam

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

THÁI QUANG THẾ

HIỆU QUẢ ĐẦU TƯ CÔNG Ở MỘT SỐ NƯỚC ĐÔNG Á
VÀ BÀI HỌC CHO VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Hà Nội - 2021


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

THÁI QUANG THẾ

HIỆU QUẢ ĐẦU TƯ CÔNG Ở MỘT SỐ NƯỚC ĐÔNG Á

VÀ BÀI HỌC CHO VIỆT NAM
Ngành: Kinh tế Quốc tế
Mã số: 9 31 01 06

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. PGS. TS. Nguyễn Thường Lạng
2. TS. Nguyễn Xuân Cường

Hà Nội - 2021


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu
nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa
từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Hà Nội, ngày ……tháng ……năm
2021
Tác giả luận án

Thái Quang Thế


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện luận án với chủ đề: “Hiệu quả đầu tư công
ở một số nước Đông Á và bài học cho Việt Nam”, tôi đã nhận được rất
nhiều sự hướng dẫn, cổ vũ động viên và hỗ trợ của các Thầy Cơ, gia đình, bạn
bè và nhiều cá nhân tổ chức.
Trước hết, tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc tới giáo viên hướng dẫn là
PGS. TS. Nguyễn Thường Lạng và TS. Nguyễn Xuân Cường. Dưới sự hướng
dẫn nhiệt tình của các thầy đã giúp tôi từ những bước đầu định hướng về đề tài
nghiên cứu của mình, tiếp tục hướng dẫn, giúp đỡ tơi trong q trình nghiên cứu
và hồn thiện luận án. Những nhận xét và đánh giá của các thầy, đặc biệt là
những gợi ý về hướng giải quyết vấn đề trong suốt quá trình nghiên cứu, thực sự
là những bài học vơ cùng q giá khơng chỉ trong q trình viết luận án mà cả
trong hoạt động nghiên cứu chuyên môn sau này. Tôi cũng xin chân thành cảm
ơn Học viện Khoa học xã hội - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nói
chung và Khoa Kinh tế quốc tế nói riêng đã giúp đỡ, góp ý và tạo mọi điều kiện

tốt nhất cho tơi trong q trình nghiên cứu và hoàn thiện luận án.

Xin trân trọng cảm ơn những tập thể và cá nhân đã giúp đỡ về tài liệu
nghiên cứu.
Cuối cùng, tôi xin dành sự cảm ơn tới gia đình, bạn bè, người thân,
đồng nghiệp đã ln cổ vũ động viên tơi để tơi có động lực mạnh mẽ, chỗ dựa
vững chắc giúp tơi hồn thành luận án này.
Tác giả luận án

Thái Quang Thế


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU..............................................................................................................1
Chương 1. TỔNG QUAN CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN....................................................................................8
1.1. Tổng quan công trình nghiên cứu về hiệu quả đầu tư cơng....................... 8
1.1.1. Các nghiên cứu về quan điểm, vai trò đầu tư công...........................8
1.1.2. Các nghiên cứu thực tiễn nâng cao hiệu quả đầu tư công..............11
1.1.3. Những nghiên cứu liên quan đến bài học kinh nghiệm nâng cao hiệu
quả đầu tư công ở một số nước Đông Á ứng dụng vào Việt Nam………………..…24
1.2. Một số nhận xét về tổng quan các cơng trình nghiên cứu..................26
1.2.1. Những giá trị đạt được.................................................................... 26
1.2.2. Những hạn chế................................................................................ 28
Chương 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐẦU TƯ CÔNG VÀ HIỆU QUẢ ĐẦU TƯ

CÔNG................................................................................................................. 31
2.1. Một số vấn đề lý luận cơ bản về đầu tư công.......................................... 31
2.1.1. Khái niệm đầu tư công.................................................................... 31
2.1.2. Đặc điểm của đầu tư cơng............................................................... 36

2.1.3. Vai trị đầu tư cơng.......................................................................... 38
2.2. Hiệu quả đầu tư công.............................................................................. 41
2.2.1. Quan niệm về hiệu quả đầu tư cơng................................................ 41
2.2.2. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả đầu tư công.................................... 46
2.3. Các yếu tố tác động tới hiệu quả đầu tư cơng......................................... 54
2.3.1. Hệ thống chính sách, pháp luật....................................................... 54
2.3.2. Công tác quy hoạch, kế hoạch hóa đầu tư cơng............................544
2.3.4. Cơng tác bố trí vốn đầu tư công...................................................... 55
2.3.5. Tổ chức thực hiện đầu tư công........................................................ 55
2.3.6. Năng lực của các cơ quan, cán bộ làm công tác quản lý đầu tư, chủ
đầu tư và tư vấn đầu tư....................................................................................... 56
2.3.7. Kiểm tra, giám sát đầu tư công....................................................... 57
Chương 3. THỰC TRẠNG VÀ KINH NGHIỆM ĐẦU TƯ CÔNG CỦA MỘT
SỐ NƯỚC ĐÔNG Á..................................................................................... 5959
3.1. Tổng quan đầu tư công Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản.................5959
3.1.1. Khái quát đầu tư công ở Trung Quốc..........................................5959
3.1.2. Khái quát đầu tư công ở Hàn Quốc.............................................. 633
3.1.3. Khái quát đầu tư công ở Nhật Bản................................................ 666
3.2. Hiệu quả đầu tư công của Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản.............69
3.2.1. Hiệu quả đầu tư công ở Trung Quốc...........................................6969
3.2.2. Hiệu quả đầu tư công ở Hàn Quốc............................................... 722
3.2.3. Hiệu quả đầu tư công ở Nhật Bản................................................. 755
3.3. Một số biện pháp nâng cao hiệu quả đầu tư công ở Trung Quốc, Hàn Quốc và
Nhật Bản............................................................................................................ 777
3.1.3. Một số biện pháp nâng cao hiệu quả đầu tư công ở Trung Quốc. . .77

i


3.2.3. Một số biện pháp nâng cao hiệu quả đầu tư công ở Hàn Quốc....822

3.3.2. Một số biện pháp nâng cao hiệu quả đầu tư công ở Nhật Bản.....855
3.4. Kinh nghiệm nâng cao hiệu quả đầu tư công tại Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật
Bản.................................................................................................................... 866

3.4.1. So sánh hiệu quả đầu tư công ở Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật
Bản..866
3.4.2.Kinh nghiệm nâng cao hiệu quả đầu tư công tại Trung Quốc, Hàn
Quốc và Nhật Bản………………………………………………………………………91
3.4.3. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam............................................... 912
Chương 4. ĐẦU TƯ CÔNG Ở VIỆT NAM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO
HIỆU QUẢ ĐẦU TƯ CÔNG TỪ KINH NGHIỆM MỘT SỐ NƯỚC ĐƠNG
Á ....................................................................................................................
4.1. Đầu tư cơng ở Việt Nam giai đoạn 1995 - 2019 .............................................
4.1.1. Tổng quan đầu tư công ở Việt Nam ...............................................
4.1.2. Thực trạng đầu tư công ở Việt Nam trong thời gian qua ..............
4.1.3. Đánh giá chung về hiệu quả đầu tư công ở Việt Nam ...................
4.2. Quan điểm và định hướng nâng cao hiệu quả đầu tư công tại Việt Nam.....
4.2.1. Bối cảnh thế giới, trong nước và những vấn đề đặt ra ..................
4.2.2. Quan điểm, định hướng ..................................................................
4.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả đầu tư công trên cơ sở bài học kinh nghiệm của
các nước Đông Á ........................................................................................................
4.3.1. Nâng cao chất lượng quy hoạch, lập kế hoạch đầu tư công ..........
4.3.2. Điều chỉnh cơ cấu đầu tư công ....................................................
4.3.3. Cơ cấu lại ngân sách nhà nước, tăng cường kỷ luật tài khóa .....
4.3.4. Tăng cường quản lý đầu tư công ...............................................
4.3.5. Tăng cường, nâng cao năng lực kiểm tra, giám sát và công khai, minh
bạch trong đầu tư công……………………………………………………………….142
4.4. Một số kiến nghị đối với Nhà nước ...............................................................
4.4.1. Hoàn thiện hệ thống đánh giá chương trình, dự án đầu tư cơng, nhà
thầu, cơ quan, đơn vị, tổ chức sử dụng vốn đầu tư công .................................

4.4.2. Thành lập cơ quan chuyên trách, độc lập thực hiện kiểm tra, giám sát
đầu tư công .......................................................................................................
4.4.3. Phát triển tổ chức tư vấn độc lập đánh giá, thẩm định trước khi phê
duyệt, khi điều chỉnh chương trình, dự án đầu tư cơng ...................................
4.4.4. Hồn thiện cơ chế tài chính nhằm thu hút nguồn lực từ khu vực tư
nhân tham gia đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng thơng qua hình thức PPP ......
KẾT LUẬN.................................................................................................
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .....................................................
PHỤ LỤC......................................................................................................

ii


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Chữ
viết tắt

Ng
Tiếng Anh

BOT

Build - Operate - Transfer

BT

Build - Transfer

BTO

Build - Transfer - Operate

CECM

Vector Autoregressive Error
Correction Model

ĐTC
FDI

Foreign Direct Investment

FS

Feasiliity Study

GDP

Gross Domestic Product

ICOR

Incremental Capital-Output Ra

IMF

International Monetary Fund

IRR

Internal Rate of Return

KDI

Korea Development Institute

MP

Marginal Product

MTEF

Medium Term Expenditure
Framework

NDT
NGO

Non Governmental Organizati

NIC

Newly Industrialized Country

NPV

Net Pesent Value

NSNN

ODA

Official Development Assistan

OECD

Organization for Economic
Cooperation and Developmen

PIM

Public Investment Managemen

PPP

Public Private Partnership

iii


UNDP

United Nations Development
Programme
World Bank
World Trade Organization

WB

WTO

iv


DANH MỤC BẢNG

Bảng 3.1.
Bảng 3.2.
Bảng 3.3.
Bảng 3.4
Bảng 4.1.
Bảng 4.2.
Bảng 4.3.
Bảng 4.4.
Bảng 4.5.
Bảng 4.6.
Bảng 4.7.

Hình 1.1.
Hình 3.1.
Hình 3.2.
Hình 3.3.
Hình 4.1.
Hình 4.2.


i

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Đầu tư cơng là vấn đề kinh tế hệ trọng đối với mọi quốc gia. Việt Nam là
nước đang phát triển, đặt mục tiêu tăng trưởng cao, đồng thời luôn coi kinh tế
nhà nước đóng vai trị chủ đạo, vai trị của ĐTC lại càng có vị trí quan trọng.
ĐTC đóng góp quan trọng vào phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế - xã
hội và nền tảng phát triển của nền kinh tế, hỗ trợ và thúc đẩy sản xuất, kinh
doanh, qua đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhà nước nói riêng và tồn nền kinh
tế nói chung. Tuy nhiên, tỷ lệ ĐTC lớn khơng tự nó đảm bảo kết quả tăng trưởng
cao. Một ví dụ điển hình là mặc dù tỷ lệ đầu tư cho cơ sở hạ tầng của Việt Nam
trong đầu tư toàn xã hội thời gian qua cao hơn hẳn các quốc gia Đông Á khác
trong giai đoạn phát triển tương tự, cơ sở hạ tầng giao thông của Việt Nam vẫn bị
coi là yếu kém và là một trong ba nút thắt tăng trưởng chính của nền kinh tế [24].
Rõ ràng ĐTC chỉ dẫn đến tăng trưởng nếu có hiệu quả thực sự.
Bên cạnh những thành cơng và đóng góp tích cực vào q trình phát triển
đất nước, ĐTC ở Việt Nam bộc lộ khơng ít hạn chế, yếu kém, nhất là về hiệu quả
đầu tư. ĐTC ln đi cùng lãng phí và tốn kém, thậm chí với mức độ ngày càng
nặng nề...[23]. ĐTC và quản lý ĐTC kém hiệu quả không chỉ khiến hiệu quả đầu
tư xã hội bị hạn chế, mà còn làm gia tăng nhiều hệ quả tiêu cực và kéo dài khác,
như tăng sức ép lạm phát trong nước, mất cân đối vĩ mơ trong đó có cân đối
ngành, sản phẩm, cán cân xuất - nhập khẩu, cán cân thanh tốn, dự trữ ngoại hối
và tích lũy - tiêu dùng, cũng như làm hạn chế sức cạnh tranh và chất lượng tăng
trưởng. Năm 2017 có 1.609 dự án chậm tiến độ, chiếm 3,1% số dự án thực hiện
đầu tư. Trong đó, đáng chú ý là có gần 150 dự án chậm tiến độ do nguyên nhân
chủ quan, do chủ đầu tư, Ban quản lý dự án và các nhà thầu không đủ năng lực.
Số dự án chậm tiến độ tăng gần 150 dự án so với con số năm 2016. Bên cạnh đó,
2.605 dự án thực hiện đầu tư phải điều chỉnh, trong đó chủ yếu là

1

điều chỉnh vốn đầu tư (979 dự án) và điều chỉnh tiến độ đầu tư (936 dự án), gần
850 dự án thất thốt lãng phí, 225 dự án vi phạm quy định thủ tục đầu tư, 22 dự
án vi phạm quản lý chất lượng và gần 300 dự án phải ngừng thực hiện [145] .
Năm 2020 đã phát hiện 25 dự án vi phạm quy định về thủ tục đầu tư; 54 dự án
vi

phạm về quản lý chất lượng; 422 dự án có thất thốt, lãng phí; 450 dự án

phải ngừng thực hiện. [23]
Từ nhu cầu trong nước, Việt Nam cần tham khảo kinh nghiệm quốc tế,
đặc biệt là các nước đi trước và thành công trong lĩnh vực này để nâng cao
hiệu quả ĐTC. Trong đó có các nước thuộc khu vực Đông Á như Hàn Quốc,
Trung Quốc, Nhật Bản… Các quốc gia này có hệ thống giám sát, các biện
pháp chính sách, khung khổ thể chế, cơng cụ quản lý ĐTC mới ra đời và được
áp dụng hiệu quả.
Hơn nữa, các nước này có những điểm tương đồng vì nền kinh tế trước
đây của họ cũng giống Việt Nam hiện nay, chịu tác động ảnh hưởng của nhiều
yếu tố bên trong như sự can thiệp chính trị, các nhóm lợi ích… và bên ngồi như
các cuộc khủng hoảng khu vực và thế giới, đồng thời cũng đang trong q trình
tái cơ cấu kinh tế, cải cách và hồn thiện thể chế, chính sách để thích ứng với
tình hình, bối cảnh mới. Do đó việc tham khảo, nghiên cứu kinh nghiệm nâng
cao hiệu quả ĐTC của các nước đi trước ở khu vực Đông Á là việc làm hết sức
có ý nghĩa. Đây là đề tài chưa có nhiều nghiên cứu ở Việt Nam. Do đó, đề tài:
“Hiệu quả đầu tư công ở một số nước Đông Á và bài học cho Việt

Nam” được chọn để nghiên cứu.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích
Trên cơ sở luận giải cơ sở khoa học và nghiên cứu, phân tích và đánh giá

q trình thực thi biện pháp nâng cao hiệu quả ĐTC đối với sự phát triển kinh tế
- xã hội của một số nước Đông Á bao gồm Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật

2


Bản từ 1997 đến nay, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.
2.2. Nhiệm vụ
Để đạt được mục đích trên, nhiệm vụ của luận án là:
(i) Tổng quan các cơng trình được được cơng bố liên quan trực
tiếp đến
đề tài luận án, kế thừa những kết quả nghiên cứu và làm sáng tỏ thêm vấn đề
đặt ra. Hệ thống hóa các vấn đề cơ bản về hiệu quả ĐTC
(ii)

Phân tích thực trạng hiệu quả ĐTC tại Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật

Bản để đánh giá khách quan kết quả về kinh nghiệm nâng cao hiệu quả ĐTC
tại ba quốc gia Đông Á này.
(iii) Từ kinh nghiệm quốc tế và thực trạng ĐTC tại Việt Nam đề xuất
định hướng, giải pháp và kiến nghị đối với các đơn vị, ban ngành liên quan
nhằm hoàn thiện, nâng cao hiệu quả ĐTC tại Việt Nam phù hợp với mục tiêu
quan điểm và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam.
Để thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu đó, luận án cần trả lời các câu hỏi

sau:
Câu hỏi 1: Thực trạng hiệu quả đầu tư công như thế nào và các biện
pháp, chính sách nào được áp dụng để nâng cao hiệu quả đầu tư công ở
Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản?
Câu hỏi 2. Việt Nam có thể rút ra bài học gì để nâng cao hiệu quả đầu

tư công?
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng
Hiệu quả ĐTC ở một số nước Đông Á, gồm Trung Quốc, Hàn Quốc,
Nhật Bản. Ở Việt Nam, nguồn vốn ĐTC là nguồn từ ngân sách nhà nước,
không bao gồm đầu tư của khu vực doanh nghiệp nhà nước giai đoạn từ 2000
- 2019. Tổng kết kinh nghiệm và bài học đối với Việt Nam.
3.2. Phạm vi nghiên cứu

3


-

Về thời gian:

i) Luận án nghiên cứu hiệu quả ĐTC ở Trung Quốc giai đoạn từ năm
1987 đến 2019; ở Hàn Quốc giai đoạn từ năm 1997 đến 2019; ở Nhật Bản giai
đoạn từ 1970 đến 2019.
ii) Phân tích, đánh giá hiệu quả ĐTC của Việt Nam trong giai đoạn
1995

-

2019, định hướng đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030.
iii) Số liệu nghiên cứu từ các nguồn ở Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật
Bản,

Ngân hàng Thế giới, Quỹ Tiền tệ Quốc tế, Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh
tế. Ở Việt Nam từ niên giám thống kê số liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ

Tài chính, Tổng cục Thống kê, Ngân hàng Nhà nước,… qua các năm, có sự
tham khảo số liệu từ các nguồn chính thức khác.
-

Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu những vấn đề chủ yếu về lý

luận và thực tiễn hiệu quả ĐTC của một số nước lựa chọn ở Đông Á, tình
hình ĐTC ở Việt Nam.
Về khơng gian: Nghiên cứu hiệu quả đầu tư công của một số nước
Đông

Á

gồm Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản và Việt Nam.
4.

Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

4.1. Phương pháp luận
Luận án sử dụng phương pháp luận tiếp cận hệ thống và tiếp cận lịch sử
để tìm hiểu và đánh giá vấn đề nghiên cứu.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực
kinh tế để thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu đề ra, đó là:
-

Về phương pháp tư duy khoa học: Luận án kết hợp cả phương pháp diễn

dịch và phương pháp quy nạp để phân tích các nội dung khoa học của luận án.

i)

Phương pháp diễn dịch: theo khuynh hướng từ tổng quát đến chi tiết,

từ khái quát đến cụ thể, từ tiền đề đến dẫn chứng và lập luận. Luận án sử dụng


4


phương pháp diễn dịch trong nội dung phân tích các chương trình, kế hoạch,
chính sách, biện pháp nâng cao hiệu quả ĐTC; đánh giá thành công và hạn
chế của ĐTC ở Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản; rút ra những bài học kinh
nghiệm cho Việt Nam từ nghiên cứu hiệu quả ĐTC ở các nước trên.
ii)

Phương pháp quy nạp: xuất phát từ các dẫn chứng cụ thể để đi tới kết

luận, nhằm tổng qt hóa và giải thích cho các minh chứng đã nêu. Do đó, luận
án sử dụng phương pháp này trong phần nghiên cứu về cơ sở lý luận và thực tiễn
ĐTC và hiệu quả ĐTC ở các nước Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản.

-

Về phương pháp thu thập thông tin: Luận án sử dụng:

i)
Phương pháp tiếp cận lịch sử và logic: Phương pháp này sử dụng
trong

phân tích các giai đoạn phát triển của nền kinh tế Trung Quốc, Hàn Quốc,
Nhật Bản. Qua các sự kiện kinh tế gắn với ĐTC ngẫu nhiên trong quá khứ,
chuỗi sự kiện tổng hợp lại hàm chứa quy luật tất yếu, cho thấy được chu kỳ
biến động tăng trưởng kinh tế Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản.
ii)

Phương pháp tiếp cận cá biệt và so sánh: Sử dụng khi nghiên cứu

từng giai đoạn phát triển kinh tế nhằm so sánh giai đoạn trước và sau thực
hiện các dự án ĐTC, so sánh để nghiên cứu khả năng áp dụng biện pháp nâng
cao hiệu quả ĐTC ở Việt Nam. Luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu tình
huống trên cơ sở sử dụng các tình huống ĐTC điển hình cả thành cơng và
chưa thành cơng để làm căn cứ phân tích các chính sách và công cụ, biện pháp
cải thiện hiệu quả.
iii)

Phương pháp tiếp cận phân tích và tổng hợp: Sử dụng trong nhiều

nội dung phân tích của luận án như cơng cụ, phương pháp, các chính sách
nhằm nâng cao hiệu quả ĐTC ở các nước lựa chọn…
-

Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Luận án kế thừa, tiếp thu tài liệu,

tri thức từ các nghiên cứu trước. Trong đó, luận án thu thập, tổng hợp, phân
tích các nguồn tư liệu, nghiên cứu đã cơng bố.

5

Về phương pháp xử lý số liệu: Luận án sử dụng phương pháp
xử lý
thơng tin định tính, thơng qua việc kết nối, xâu chuỗi các thông tin thu thập
được dưới dạng các phân tích, các sơ đồ để đưa ra nhận xét, đánh giá về bản
chất vấn đề nghiên cứu như đánh giá theo phương pháp hệ số ICOR, Mô hình
hiệu chỉnh sai số (VECM), Phương pháp hàm sản xuất (hệ số MP).
Hướng tiếp cận nghiên cứu: Luận án tổng hợp, phân tích,
đánh giá
vấn đề nghiên cứu; từ đó so sánh và rút ra bài học kinh nghiệm.
5.

Đóng góp mới về khoa học

Luận án có những đóng góp mới sau:
-

Tổng quan các nghiên cứu về hiệu quả ĐTC của các nhà nghiên cứu,

quốc gia, tổ chức quốc tế, đặc biệt là những nghiên cứu về hiệu quả ĐTC của
các nước Đông Á.
- Khái quát lý luận cơ bản về hiệu quả ĐTC và nâng cao hiệu quả ĐTC
của các quốc gia Đơng Á.
-

Phân tích thực trạng hiệu quả ĐTC của một số nước Đông Á, cụ thể là

Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc.
-

Tổng kết kinh nghiệm thành công và chưa thành công trong nâng cao

hiệu quả ĐTC ở một số nước Đông Á, đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả
ĐTC ở Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn 2030.
6.
-

Ý nghĩa lý luận và thực tiễn

Đóng góp về lý luận: Về lý luận, luận án là tài liệu tham khảo và cung

cấp khung lý thuyết cho các nghiên cứu, công tác học tập, nghiên cứu của
giảng viên, sinh viên và các nhà hoạch định chính sách quan tâm đến chủ đề
hiệu quả ĐTC và nâng cao hiệu quả ĐTC.
Đóng góp thực tiễn: với những kết quả nghiên cứu được từ việc
phân
tích, đánh giá những kinh nghiệm thực tiễn trong ĐTC, đánh giá và quản lý đầu
tư có hiệu quả của Hàn Quốc, Trung Quốc và Nhật Bản. Thông qua đó nhà


6


quản lý ĐTC xem xét, nghiên cứu, học tập kinh nghiệm để nâng cao hiệu quả
ĐTC ở Việt Nam.
+

Từ những giải pháp đề ra, Luận án khẳng định “Nâng cao hiệu quả

đầu tư công” hiện nay là nhiệm vụ quan trọng giúp các quốc gia trên thế giới
nói chung và Việt Nam nói riêng thúc đẩy tăng trưởng và phát triển bền vững

kinh tế.
+

Kết quả của luận án cịn có thể sử dụng để làm tài liệu tham khảo cho

các nhà quản lý và thực hiện ĐTC; có khả năng ứng dụng cho các dự án ĐTC.
Những giải pháp luận án đưa ra tạo cơ sở khoa học cho việc thực hiện các dự
án, nâng cao hiệu quả ĐTC.
7. Kết cấu luận án
Ngoài mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận án được
trình bày trong 4 chương:
Chương 1: Tổng quan các cơng trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án

Chương 2: Cơ sở lý luận về đầu tư công và hiệu quả đầu tư công
Chương 3: Thực trạng và kinh nghiệm đầu tư công của một số nước Đông Á

Chương 4: Đầu tư công ở Việt Nam và giải pháp nâng cao hiệu quả đầu
tư công từ kinh nghiệm một số nước Đông Á

7


Chương 1.
TỔNG QUAN CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN
ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.1. Tổng quan cơng trình nghiên cứu về hiệu quả đầu tư công
1.1.1. Các nghiên cứu về quan điểm, vai trị đầu tư cơng
Đầu tư cơng được nghiên cứu khá nhiều và tương đối toàn diện trên thế
giới trên cơ sở khung lý thuyết (Arrow và Kurz, 1970) và kết quả nghiên cứu
thực nghiệm (Aschauer, 1989). Các nhà kinh tế khi nghiên cứu về ĐTC trong

giai đoạn này chủ yếu tập trung vào nền kinh tế đóng, thơng qua sử dụng mơ
hình Ramsey và mơ hình tăng trưởng nội sinh của AK (Futagami, 1993; Baxter
và King, 1993; Glomm và Ravikumar, 1994; Fisher và Turnovsky, 1998).

Tiếp theo, nghiên cứu ĐTC phát triển trong nền kinh tế nhỏ mở
(Turnovsky, 1998). Nguồn lực cho ĐTC ở các nước đang phát triển được tài
trợ bởi vay nợ nước ngoài song phương, đa phương; hoặc thông qua chuyển
nhượng vốn đơn phương. Viện trợ nước ngồi được coi là cơng cụ tài trợ cho
đầu tư cơ sở hạ tầng công và tầm quan trọng được nâng lên trong quá trình
mở rộng. Mối liên hệ giữa viện trợ nước ngoài, tăng trưởng và điều hành kinh
tế vĩ mô là nguồn gốc của cuộc tranh luận kinh tế và chính trị căng thẳng kể từ
khi tái thiết Châu Âu sau chiến tranh thế giới thứ II theo Kế hoạch Marshall.
Mối quan hệ nhân quả giữa viện trợ nước ngoài và phát triển được xem
xét, đánh giá toàn diện (Hasen và Tarp, 2000). Tuy nhiên, do hạn chế thông tin,
dữ liệu nên dẫn đến nhiều bất đồng trong xem xét cơ chế viện trợ có thể ảnh
hưởng đến tăng trưởng. Viện trợ có hiệu quả nhất khi được bổ sung, hổ trợ bởi
chính sách kinh tế “tốt” của Chính phủ và đưa ra kết luận các nhà tài trợ cần phải
thận trọng hơn khi quyết định viện trợ (Burnside và Dollar, 2000).

Trong một số cơng trình nghiên cứu của Dalgaard và Hansen (2001),
Collier và Dehn (2001), và Easterly (2003) chỉ ra các kết quả của Burnside và

8


Dollar (2000) không phải là căn cứ thuyết phục để khẳng định “viện trợ”,
“chính sách tốt”, và “tăng trưởng”. Theo Hidefumi Kasuga, Yuichi Morita
(2011), với cách tiếp cận viện trợ tài chính đầu tư cơ sở hạ tầng, chi tiêu vì
người nghèo và giả định các nước tiếp nhận phụ thuộc vào viện trợ trong giai
đoạn phát triển ban đầu nhưng cuối cùng cũng độc lập và các nhà tài trợ có

thể tăng tốc độ cho nước nhận viện trợ bằng cách đầu tư vào cơ sở hạ tầng,
ngay cả trong trường hợp chỉ cần có sự gia tăng nhỏ trong viện trợ cũng có thể
cải thiện hiệu quả viện trợ và hiệu quả viện trợ phụ thuộc nhiều vào tốc độ
tăng trưởng hơn là hiệu quả điều hành của chính phủ. Kết quả là khơng có sự
đồng thuận cao đối với quan điểm viện trợ nước ngoài thúc đẩy tăng trưởng ở
các nước nghèo. Về cơ bản, các công trình nghiên cứu thực nghiệm trong giai
đoạn này về viện trợ và tăng trưởng vẫn thiếu khuôn khổ lý thuyết tồn diện.
Các mơ hình lý thuyết tìm ra mối quan hệ này chủ yếu dựa trên cơng trình
nghiên cứu của Chenery và Strout.
Turnovsky (2005) sử dụng mơ hình tăng trưởng nội sinh và đưa ra kết
luận khái quát về sự chấp nhận chuyển giao với các điều kiện ràng buộc đối với
một nền kinh tế đang phát triển nhỏ phải thực hiện một số điều chỉnh cơ cấu nội
bộ và sự linh hoạt trong xác định hiệu quả của chương trình chuyển giao.

Nghiên cứu về vai trị ĐTC đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của
Edward Anderson, Paolo de Renzio và Stephanie Levy [113], “The role of
public investment in poverty reduction: Theories, evidence and method”;
“Making Public Investment More Efficient” (Vai trị của đầu tư cơng trong
giảm nghèo: Lý thuyết, bằng chứng và phương pháp: “Làm cho đầu tư công
hiệu quả hơn”) của Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) [117]. Các nghiên cứu tập trung
phân tích làm nổi bật vai trò của ĐTC đối với tăng trưởng và xóa đói giảm
nghèo. Đặc biệt nghiên cứu nhấn mạnh, nếu khơng phân biệt chế độ chính trị,
về cơ bản, các quốc gia trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội đều sử dụng

9


vốn NSNN để chi tiêu một phần cho ĐTC nhằm xây dựng cơ sở hạ tầng, lĩnh
vực cần nhiều vốn, quay vòng chậm, lãi suất thấp mà các khu vực kinh tế
khác khơng muốn đầu tư nhưng có vai trị quyết định đến tạo dựng nền tảng

vật chất kỹ thuật của nền kinh tế. Đồng thời, nghiên cứu đi sâu phân tích để
chứng minh ĐTC hiệu quả tạo nền tảng vật chất để phát triển kinh tế - xã hội,
trong đó có nhiệm vụ tập trung tạo điều kiện cho nhóm người có thu nhập
thấp, điều kiện khó khăn có thể vươn lên trong công cuộc phát triển đất nước.
Nghiên cứu cũng đồng thời đánh giá tổng quan một số lý thuyết về mối quan
hệ giữa kinh tế với đảm bảo an sinh xã hội với điển hình là lý thuyết Kunet,
cũng như các bằng chứng và phương pháp, qua đó đề xuất cách thức cung
cấp, hướng dẫn tốt hơn nhà hoạch định chính sách sử dụng kỹ thuật và thơng
tin có sẵn để đưa ra các ưu tiên cho ĐTC trong bối cảnh áp lực ngày càng gia
tăng đối với loại hình đầu tư này tại các quốc gia đang phát triển trong q
trình hiện thực hóa các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ.
Khi nghiên cứu hiệu quả ĐTC mang lại cho nền kinh tế, việc phân tích lợi
ích - chi phí (CBAs) được coi là phương pháp cơ bản nhưng không phải lúc nào,
dự án nào cũng có thể sử dụng được do thiếu nguồn lực và thông tin; nhất là đối
với những dự án mà đầu ra là những sản phẩm mang tính xã hội, liên quan đến
con người. Năm 1973 tác giả Dale W.Warnke trong nghiên cứu của mình chỉ ra
lương tâm xã hội của người lập kế hoạch hoặc ra quyết định; vốn kiến thức và
những hạn chế của phương pháp phân tích chi phí - lợi ích là những yếu tố quan
trọng quyết định hiệu quả ĐTC cũng như phân bổ nguồn lực tối ưu. Do đó, các
nhà nghiên cứu phát triển phương pháp đánh giá thay thế trong điều kiện ít thơng
tin cơ bản, chuyên sâu và không phải lúc nào cũng lượng hóa được lợi ích của
ĐTC bằng các chỉ tiêu tài chính cụ thể. Trong trường hợp này, phương pháp
được lựa chọn là đánh giá hiệu quả chi phí thấp nhất và sử dụng mơ hình cân
bằng tổng thể. Điều này cho phép phân tích kinh tế vĩ mơ định

10


lượng một lượng lớn các chính sách ĐTC. Tuy nhiên, cần phải cải thiện khả
năng tiếp cận cơ sở dữ liệu và thông tin hiện hữu để đánh giá và cần hiểu biết

tốt quy trình xây dựng chính sách để đảm bảo thông tin và phương pháp phù
hợp cung cấp đầu vào liên quan đến hoạch định chính sách, định hướng lựa
chọn ĐTC.
Tiếp đó năm 2011, các tác giả Era Dabla-Norris, Jim Brumby và cộng
sự trong nghiên cứu “Investing in Public Investment: An Index of Public
Investment Efficiency” (Đầu tư vào đầu tư công: Chỉ số hiệu năng đầu tư
công) đề xuất một số chỉ tiêu mới đánh giá hiệu quả quản lý ĐTC qua bốn
giai đoạn gốm: thẩm định, lựa chọn, thực hiện và đánh giá trên cơ sở khảo sát
tại 71 quốc gia với 40 quốc gia có thu nhập thấp, và 31 quốc gia có thu nhập
trung bình trong đó có Việt Nam. Kết quả nghiên cứu cho thấy các chỉ tiêu
này có thể sử dụng để đánh giá chính sách ĐTC và so sánh giữa các quốc gia
có điều kiện tương đồng và thích hợp với quốc gia quan tâm đến cải cách và
nâng cao hiệu quả ĐTC. [114]
1.1.2. Các nghiên cứu thực tiễn nâng cao hiệu quả đầu tư
công - Các nghiên cứu về thực trạng đầu tư công
Báo cáo của Word Bank (1995) “China: Public Investmentand and
Finance” (Trung Quốc: Đầu tư cơng và tài chính) phân tích cụ thể thực trạng
ĐTC trong 20 năm phát triển của Trung Quốc. Nghiên cứu cho thấy đầu tư tài
sản cố định của nhà nước là rất lớn, và khơng có xu hướng giảm; ĐTC cơng
nghiệp nhà nước cũng lớn hơn nhiều so với quy mô khu vực nhà nước, khu vực
công nghiệp nhà nước sử dụng các nguồn lực đầu tư kém hiệu quả hơn so với
phần còn lại của nền kinh tế. Báo cáo đề xuất một số biện pháp cải thiện quản lý
ĐTC và tài chính. Quan trọng không kém đối với cải cách hệ thống đầu tư nói
chung là sự tiến bộ liên tục trong phát triển kinh tế thị trường, điều này loại bỏ
các ưu đãi do đầu tư quá mức. Đặc biệt quan trọng trong vấn đề này là áp

11


đặt các hạn chế ngân sách đối với các doanh nghiệp và tổ chức tài chính,

thơng qua cơ cấu quản trị phù hợp và nguyên tắc thị trường cạnh tranh, hoàn
thành cải cách giá cả và mức lãi suất phản ánh giá trị vốn khan hiếm. Các
khuyến nghị cải cách hệ thống ĐTC được trình bày chi tiết.
Tiếp đến nghiên cứu của Jing Zhu and Zhu, J. (2003) “Public
investment and China’s grain production competitiveness under WTO”(Đầu
tư công và năng lực cạnh tranh sản xuất nông nghiệp Trung Quốc khi tham
gia WTO), chỉ ra việc gia nhập WTO của Trung Quốc đặt ra thách thức lớn
đối với nông nghiệp, đặc biệt là các nhà sản xuất ngũ cốc. So với các nhà xuất
khẩu ngũ cốc lớn trên thế giới, hầu hết các loại cây ngũ cốc ở Trung Quốc đều
có chi phí sản xuất cao và khả năng cạnh tranh thị trường yếu. Điều này có thể
một phần là do nơng dân Trung Quốc phải đối mặt với cơ sở hạ tầng sản xuất
nông nghiệp kém hơn và ĐTC không đủ cho nghiên cứu và mở rộng nông
nghiệp, dẫn đến hiệu quả đầu vào tư nhân thấp hơn và do đó chi phí tư nhân
trên mỗi đơn vị sản phẩm cao hơn.
Luận án tiến sĩ của Vương Gan (2007) nghiên cứu vấn đề “Research on
the Effect of Public Investment in China” (Nghiên cứu về ảnh hưởng của đầu
tư công ở Trung Quốc), nêu bật thực trạng ĐTC tại Trung Quốc tập trung chủ
yếu vào cơ sở hạ tầng, giáo dục, y tế, thể thao, phúc lợi xã hội, văn hóa, phát
thanh và quốc phịng, v.v. Ngồi ra, cũng xuất hiện sự chú ý đến đầu tư vào
giáo dục và việc làm. Đầu tư có sự dịch chuyển từ lĩnh vực này sang lĩnh vực
khác và theo đó các hiệu ứng phúc lợi xã hội cũng khác nhau, chỉ ra các yếu
tố hạn chế ảnh hưởng của ĐTC và phương pháp để nâng cao hiệu quả ĐTC.
Có một số câu hỏi lớn liên quan đến ĐTC và giải pháp được đề xuất về phạm
vi, quy mô, cơ cấu, phương thức và cơ chế quản lý ĐTC.
Nghiên cứu của Kelsey Wilkins và Andrew Zurawski (2014) về
“Infrastructure Investment in China” (Đầu tư cơ sở hạ tầng tại Trung Quốc)

12