Nâng cao kiến thức văn hóa cho sinh viên tiếng Trung Quốc thông qua việc so sánh phong tục kiêng kỵ trong ngày tết của người Trung Quốc và Việt Nam

Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy
ngôn ngữ lần thứ VI

NÂNG CAO KIẾN THỨC VĂN HÓA CHO SINH VIÊN
TIẾNG TRUNG QUỐC THÔNG QUA VIỆC SO SÁNH PHONG TỤC
KIÊNG KỲ TRONG NGÀY TẾT CỦA NGƢỜI TRUNG QUỐC
VÀ NGƢỜI VIỆT NAM
Phạm Thế Châu
Trƣờng Đại học Ngoại ngữ-Tin học TP.Hồ Chí Minh
Tóm tắt
Học tập một ngoại ngữ phải đi đôi với việc tìm hiểu về văn hóa của quốc gia đó. Đối với
ngƣời Việt Nam học tiếng Trung Quốc, việc tìm hiểu những nét văn hóa truyền thống của
ngƣời Trung Quốc là điều hết sức cần thiết. Một trong những nét văn hóa mà ngƣời Việt
Nam học tiếng Trung Quốc cần phải nghiên cứu đó là phong tục ngày Tết. Trong đó,
những phong tục kiêng kỵ trong ngày Tếtcủa ngƣời Trung Quốc là điều chúng ta không
thể bỏ qua. Trong bài viết này, tác giả tiến hành so sánh một số phong tục kiêng kỵ trong
ngày Tếtcủa ngƣời Trung Quốc và ngƣời Việt Nam nhằm nâng cao nhận thức về văn hóa
Trung Quốc cho sinh viên Việt Nam học tiếng Hán.
Từ khóa
kiêng kỵ, ngày Tết, phong tục tập quán

1. Mở đầu
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Nghiên cứu về phong tục kiêng kỵ trong ngày Tết của Trung Quốc và Việt Nam có nhiều tác
giả đã nghiên cứu, cụ thể tác giả Vi Lê Minh và Đình Thị Thu dịch (2011) trong ―Lễ Tết
Trung Quốc‖, tác giả Kiến Văn & Phạm Nhƣ Lan (2011) trong ―Hội lễ Tết cổ truyền dân
gian‖, tác giả Toan Ánh (2012) trong ―Tìm hiểu phong tục Việt Nam qua Lễ - Tết - Hội hè‖,
tác giả Huỳnh Ngọc Trảng (2019) trong ―Khảo luận về Tết‖, tác giả Diệu Tuệ (2020) trong
―Tìm hiểu phong tục ngày Tết cổ truyền và cách nghênh đón điềm may theo quan niệm của
ngƣời xƣa‖. Tuy nhiên, các tác giả chỉ đề cập phong tục ngày Tết ở mỗi nƣớc mà chƣa có sự
so sánh giữa Tết Trung Quốc và Tết Việt Nam. Để giúp cho ngƣời đọc có cái nhìn rõ hơn về

sự khác biệt về phong tục kiêng kỵ trong ngày Tết giữa ngƣời Trung Quốc và Việt Nam, tác
giả tiến hành tổng hợp những phong tục kiêng kỵ của ngƣời Trung Quốc trong ngày Tết đồng
thời giải thích, phân tích và so sánh với phong tục kiêng kỵ trong ngày Tết của ngƣời Việt
Nam. Điều này giúp cho ngƣời học tiếng Trung Quốc hiểu rõ hơn những tƣơng đồng và khác
biệt phong tục kiêng kỵ trong ngày Tết của ngƣời Trung Quốc và ngƣời Việt Nam.
1.2. Vấn đề nghiên cứu
Ngôn ngữ và văn hóa có liên quan mật thiết với nhau. Ngơn ngữ thể hiện văn hóa và
văn hóa có tác động trở lại đối với ngơn ngữ. Để có thể am hiểu nền văn hóa của một nƣớc,
chúng ta cần cơng cụ trợ lực đó là ngơn ngữ. Nhờ hiểu hơn văn hóa của một nƣớc, chúng ta sẽ
làm phong phú hóa vốn ngơn ngữ của chúng ta. Dƣới góc độ của những ngƣời học ngoại ngữ,
chúng ta khơng thể tách rời giữa việc học tập ngôn ngữ và nghiên cứu văn hóa của một nƣớc,

590


Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy
ngôn ngữ lần thứ VI

trái lại phải đồng thời tiếp cận cả ngôn ngữ và văn hóa. Chỉ có nhƣ thế, ngƣời học ngoại ngữ
mới có cái nhìn thấu đáo về ngoại ngữ mà mình đang theo học.
Khi nhắc đến văn hóa của một nƣớc, chúng ta cần nhắc đến phong tục tập quán của
nƣớc đó. Với lịch sử phát triển hằng ngàn năm văn hiến, Trung Quốc đã mang trong mình nền
văn hóa đặc sắc với những lễ hội và phong tục tập quán, trong đó tiêu biểu nhất là phong tục
ngày Tết. Tìm hiểu những phong tục kiêng kỵ trong ngày Tết sẽ cho chúng ta cái nhìn thú vị
về tƣ duy, triết lý của ngƣời Trung Quốc, chẳng những trong q khứ mà cịn trong hiện tại.
Điều này sẽ có lợi cho việc giao tiếp cũng nhƣ làm ăn kinh tế với ngƣời Trung Quốc trong thế
giới đƣơng đại.
1.3. Mục đích nghiên cứu
Trong ngày Tết, ngƣời Trung Quốc dành nhiều thời gian cho gia đình, ngƣời thân và
cùng vui vẻ bên nhau ăn Tết. Tuy nhiên, để cho cái Tết đƣợc trọn vẹn, trong tâm thức của

nhiều ngƣời Trung Quốc, họ cần phải kiêng kỵ làm một số điều họ cho là không đƣợc may
mắn trong những ngày đầu năm. Nghiên cứu những điều ngƣời Trung Quốc kiêng kỵ không
làm để từ đó giúp cho ngƣời đọc hiểu hơn về văn hóa truyền thống của Trung Quốc, từ đó vận
dụng tốt và đạt đƣợc hiệu quả cao trong quá trình giao tiếp với ngƣời Trung Quốc.
1.4. Nội dung nghiên cứu chính
Phong tục kiêng kỵ chia làm hai loại đó là hành vi cấm kỵ và ngôn ngữ cấm kỵ. Trong
bài viết này, tác giả tập trung đề cập một số phong tục kiêng kỵ trong ngày Tết của ngƣời
Trung Quốc nhƣ: khơng cắt tóc hoặc gội đầu, khơng để thùng gạo trống rỗng, không mua
sách, không quét nhà ngày đầu năm mới, không ngủ trƣa ngày Tết.
2. Cơ sở lý luận
2.1. Khái niệm phong tục và tập quán
Phong tục là những thói quen, nề nếp lâu đời đã đƣợc lan truyền phổ biến rộng rãi trên
phạm vi toàn xã hội hay trong một cộng đồng xã hội, nhóm xã hội nhất định. Tập quán là
những quy ƣớc, quy tắc giao tiếp ứng xử giữa các cá nhân với nhau, cá nhân với cộng đồng xã
hội, hoặc giữa cộng đồng xã hội với nhau trong cuộc sống, sinh hoạt cộng đồng, sinh hoạt xã
hội, đƣợc lập đi lập lại nhiều lần rồi trở thành thói quen, nề nếp của cộng đồng (Nguyễn Thị
Trà Giang, 2019).
Có thể coi những phong tục tập quán này là nét đặc trƣng của mỗi dân tộc trên thế giới
và cần đƣợc duy trì bảo tồn. Tuy rằng lối sống hiện đại đã và đang xóa nhịa ranh giới giữa
mỗi đất nƣớc với nhau thế nhƣng cho đến ngày nay, đa phần các dân tộc vẫn giữ đƣợc phong
tục tập quán, bản sắc của dân tộc mình
2.2. Khái niệm văn hóa
Theo Bate (1990) cho rằng: ―Văn hóa là một thể phức hợp bao gồm niềm tin, giá trị,
phong tục, hành vi và đồ tạo tác đƣợc truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác thông qua việc
học tập‖. Tóm lại, văn hóa là sản phẩm của loài ngƣời, đƣợc tạo ra và phát triển trong quan hệ
qua lại giữa con ngƣời và xã hội. Văn hóa là trình độ phát triển của con ngƣời và của xã hội

591

Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy
ngôn ngữ lần thứ VI

đƣợc biểu hiện trong các kiểu và hình thức tổ chức đời sống và hành động của con ngƣời cũng
nhƣ trong giá trị vật chất và tinh thần mà do con ngƣời tạo ra.
2.3. Khái niệm phong tục cấm kỳ
Phong tục cấm kỵ bao gồm hai khía cạnh đó là ngôn ngữ cấm kỵ và hành vi cấm kỵ.
Ngôn ngữ mà trong q trình giao tiếp ngƣời ta khơng muốn nói vì lý do đƣợc coi là nguy
hiểm, linh thiêng, hoặc tế nhị. Hiện tƣợng này đƣợc gọi là ngôn ngữ cấm kỵ (Nguyễn Đức
Dân, 2005). Hành vi cấm kỵ là những điều bị cấm hoàn toàn hoặc bị ngăn cấm mạnh mẽ dựa
trên những nhận thức văn hóa cho rằng điều đó là ghê tởm, nguy hiểm hoặc có thể là q
thiêng liêng để ngƣời bình thƣờng có thể làm.
Các điều cấm kỵ có tính chất tƣơng đối. Điều này có nghĩa là có những điều đƣợc coi là
khơng thể chấp nhận trong nền văn hóa hay tơn giáo này lại có thể hồn tồn chấp nhận đƣợc
ở nền văn hóa hay tơn giáo khác. Dù điều cấm kỵ đó có đúng hay sai trên phƣơng diện khoa
học, nó thƣờng đƣợc tạo ra để bảo vệ các cá nhân hay tổ chức.
2.4. Quan hệ giữ phong tục và văn hóa
Phong tục và văn hóa là hai vấn đề có liên quan với nhau. Văn hóa chứa đựng phong
tục, còn phong tục là nền tảng sản sinh và phát triển văn hóa. Có thể nói phong tục là một bộ
phận quan trọng cấu thành văn hóa.
Tuy nhiên, phong tục và văn hóa vẫn có sự khác biệt rõ ràng. Văn hóa là khái
niệm mang nội hàm rộng với rất nhiều cách hiểu khác nhau, liên quan đến mọi mặt đời sống
vật chất và tinh thần của con ngƣời. Nhƣ vậy, văn hóa bao gồm cả hai khía cạnh là khía cạnh
phi vật chất của xã hội nhƣ ngơn ngữ, tƣ tƣởng, giá trị và khía cạnh vật chất nhƣ nhà cửa,
quần áo, các phƣơng tiện. Cả hai khía cạnh cần thiết để làm ra sản phẩm và đó là một phần
của văn hóa.
Trong khi đó, phong tục chỉ là những thói quen, lễ tiết, thời trang đƣợc hình thành và
lƣu truyền trong thời gian khá dài tại một địa phƣơng, đối với một dân tộc hoặc trong phạm vi
một quốc gia. Nhƣ vậy, phong tục mang nội hàm hẹp hơn rất nhiều so với nội hàm văn hóa.
3. Những phong tục kiêng kỳ trong ngày Tết của ngƣời Trung Quốc

3.1. Khơng cắt tóc hoặc gội đầu
Ngày đầu năm mới, ngƣời Trung Quốc có phong tục khơng cắt tóc (剪发) và gội đầu (
洗发). Trong hai hành động trên đều có chứa từ ―发‖ (tóc), cịn có nghĩa là ―phát tài‖ (发财
). Theo quan niệm Tết của ngƣời Trung Quốc, bạn khơng đƣợc cắt tóc (剪发), gội đầu (洗发)
bởi điều này chính bạn sẽ là ngƣời tự ―rửa trơi‖ và ―cắt đi‖ tài lộc của bản thân mình.
Do hiện tƣợng đồng âm nên ngƣời Trung Quốc kiêng kỵ cắt tóc hoặc gội đầu. Trong
tiếng Việt khơng có hiện tƣợng đồng âm này nên đại bộ phận ngƣời Việt Nam thƣờng khơng
kỵ cắt tóc và gội đầu trong những ngày đầu năm. Tuy nhiên, trong thực tế, trong ngày Tết
ngƣời Việt Nam thƣờng khơng cắt tóc. Điều này đến từ chuyện trƣớc Tết, nam giới thƣờng đi
hớt tóc, cạo râu sạch sẽ để ăn Tết. Nam giới khơng muốn tóc dài, bù xù trong năm mới. Nữ

592


Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy
ngôn ngữ lần thứ VI

giới có thể đi uốn tóc hoặc cắt tóc, nói chung là làm tóc cho đẹp để ăn Tết. Vì đã cắt tóc vào
những ngày trƣớc năm mới, nên trong dịp Tết ngƣời Việt Nam thƣờng không mở tiệm cắt tóc.
Do vậy, ngƣời Việt Nam thƣờng khơng đi hớt tóc hoặc cắt tóc vào ngày đầu năm, cho dẫu có
muốn thì cũng chẳng có tiệm nào làm.
Đối với việc gội đầu, ngƣời Việt Nam hầu nhƣ lại không kiêng kỵ. Tắm rửa gội đầu là
hoạt động vệ sinh thƣờng nhật đối với ngƣời Việt Nam kể cả trong ngày Tết mà khơng có
kiêng kỵ gì. Nếu có kiêng kỵ gội đầu thì có lẽ đối với một số ít gia đình ảnh hƣởng bởi văn
hóa Trung Quốc hoặc ngƣời Hoa sống tại Việt Nam chứ không phải là phong tục kiêng kỵ
phổ biến đối với ngƣời Việt Nam.
3.2. Không để thùng gạo trống rỗng
Chúng ta đều biết ngƣời Châu Á nói chung và ngƣời Trung Quốc nói riêng thƣờng ăn
cơm. Trong quá khứ, để đảm bảo có cơm ăn đầy đủ hằng ngày cho mọi thành viên trong gia
đình không phải là một điều đơn giản. Ngƣời Trung Quốc nói chung rất coi trọng việc có cơm

ăn áo mặc. Và việc có đủ lƣơng thực để đảm bảo cái ăn là điều mà khơng riêng gì ngƣời
Trung Quốc mong đợi. Những ngày đầu năm mới, ngƣời Trung Quốc rất kiêng kỵ để thùng
gạo trong nhà trống rỗng. Ngƣời ta sợ điều này sẽ là điềm báo họ sẽ không đủ lƣơng thực cho
các bữa ăn, hoặc sẽ là điềm báo khơng hay về nạn đói kém diễn ra trong suốt năm. Tết mọi
thứ phải đƣợc đong đầy từ vật chất đến tinh thần. Nhƣ vậy, suốt năm mới sung túc đủ đầy. Do
vậy, mặt hàng thiết yếu đến đời sống con ngƣời không thể thiếu, thùng gạo không thể cạn
hoặc trống khơng.
Thay vì kiêng kỵ tục lệ khơng để thùng gạo trống rỗng, trƣớc đây ngƣời Việt Nam lại
kiêng kỵ việc để cối xay gạo trống rỗng. Việt Nam trong quá khứ cũng là một nƣớc nông
nghiệp. Do khoa học kỹ thuật chƣa phát triển, ngƣời Việt Nam trƣớc đây thƣờng dùng cối để
giã hoặc xay thóc để có gạo nấu cơm hoặc làm các loại bánh để ăn. Việc để chiếc cối xay gạo
trống rỗng sẽ mang ý nghĩa mùa màng thất thu, đói kém đến độ chiếc cối xay gạo cũng chẳng
có gạo để xay. Do vậy, ngƣời Việt Nam thƣờng sẽ bỏ một ít thóc trong cối xay nhƣ là cách để
minh chứng rằng chiếc cối xay gạo lúc nào cũng có sẵn thóc để xay thành gạo ăn. Điều này
cũng mang hàm ý mong ƣớc năm mới, mọi ngƣời đƣợc trúng mùa, cối xay không bao giờ hết
thóc gạo, từ đó gia đình đƣợc ấm no hạnh phúc.
Ngƣời Việt Nam chẳng những kiêng kỵ để cối xay gạo trống khơng mà cịn kiêng kỵ
để chum hay bễ cạn nƣớc. Trƣớc khi bƣớc sang năm mới, ngƣời miền Nam sẽ đổ nƣớc đầy
vào bể, chum, vại,… Ngƣời ta tin rằng trong năm mới, của cải sẽ nhiều nhƣ nƣớc. Đây là tín
ngƣỡng có từ lâu đời ở Nam Bộ, nhất là ở các vùng nơng thơn.
Có thể nói phong tục này đang dần ngày càng bị mai một. Điều này đến từ thực tế
ngƣời Việt Nam, ngay cả ở vùng nơng thơn, khơng cịn sử dụng cối để giã hay xay gạo nữa.
Nếu có thì cũng rất ít. Ngày nay, ngƣời Việt Nam dùng máy móc để ―chà‖ từ thóc ra gạo vừa
nhanh vừa tiện lợi. Chiếc cối giã gạo khơng cịn tồn tại trong tâm thức lẫn trong thực tế của
mỗi gia đình. Do vậy, hiện tƣợng kiêng kỵ cối giã gạo để không đã khơng cịn là một phong
tục kiêng kỵ phổ biến của ngƣời Việt Nam.

593

Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy
ngôn ngữ lần thứ VI

Tập tục kiêng kỵ để lu nƣớc cạn cũng dần mai một theo thời gian vì ngày nay ở vùng
thành thị ngƣời ta chủ yếu sử dụng hệ thống nƣớc máy nên khơng cịn chuyện dùng lu hay
chum vại để đựng nƣớc. Phong tục này nếu có chủ yếu tồn tại ở những vùng nông thôn.
3.3. Không mua sách
Theo quan niệm Tết ngƣời Trung Quốc không đi mua sách, việc này đƣợc xem là khơng
nên vì nó biểu thị không may mắn. Trong tiếng Trung Quốc, sách ―书‖ đƣợc phát âm khá
giống với từ ―输‖ (thua). Nhƣ vậy, ―sách‖ mang hàm ý không may mắn. Tết đi mua sách
nghĩa là rƣớc điều không may mắn về nhà. Do vậy, trong những ngày đầu năm mới, ngƣời
Trung Quốc cũng không dám tặng sách cho ngƣời khác, bởi vì nếu làm vậy thì bạn đã đem
đến cho ngƣời đƣợc tặng những điều khơng may mắn.
Trong tiếng Việt khơng có hiện tƣợng đồng âm nhƣ trong tiếng Trung Quốc nên ngƣời
Việt Nam không kiêng mua sách hay tặng sách trong những ngày đầu năm. Tuy nhiên, ngƣời
Việt Nam cũng có phong tục mang hàm ý khá giống với ngƣời Trung Quốc. Đó là trong
những ngày đầu năm, ngƣời Việt Nam kiêng kỵ mua than đốt, vì than gắn liền với sự ―than
thở‖ mang hàm ý kém vui. Do vậy, ngƣời Việt Nam thƣờng tránh mua than trong những ngày
đầu năm. Ngƣời Việt Nam cũng kiêng kỵ mua thuốc trong ngày đầu năm. Nếu có bệnh, ngƣời
ta thƣờng mua thuốc trữ sẵn trong nhà. Đầu năm nếu đi mua thuốc, ngƣời Việt Nam sợ điều
đó sẽ dẫn đến cả năm bản thân bị bệnh tật triền miên, sức khỏe giảm sút, tiền mất tật mang.
Ngày đầu năm, ngƣời Việt Nam cũng kiêng mua những mặt hàng mang hàm ý xui xẻo nhƣ:
dao, thớt, chày, cối…
Sở dĩ ngƣời Việt Nam không muốn mua dao, vì dao thƣờng đƣợc dùng để cắt, hay chặt.
Nhƣ vậy, đầu năm mua dao là là vật sắc giống hung khí dễ làm cho ngƣời ta liên tƣởng đến
những điều xui xẻo. Mặt khác, dao thƣờng sắc bén dễ làm cho ngƣời ta bị đứt tay chảy máu.
Do vậy, ngƣời Việt rất kiêng cử mua dao.
Ngƣời Việt Nam cũng không mua thớt vì thớt là vật nằm để dao ―chặt chém‖. Rõ ràng
thân phận của thớt là chịu đựng nên ngƣời Việt sợ mua thớt trong những ngày đầu năm mới sẽ
khiến bản thân mình phải đau khổ, chịu đựng suốt cả năm.

Ngƣời Việt Nam cũng không mùa chày và cối. Trong ngôn ngữ dân gian Việt Nam, để
miêu tả một ngƣời thƣờng hay cãi ngang, ngƣời Việt Nam cho rằng anh ta là ngƣời ―cãi chày
cãi cối‖. Nhƣ vậy, chày và cối rõ ràng mang hàm ý tiêu cực, không hay. Mặt khác, chày là
dụng cụ dùng để giã gạo hay bột, cịn cối dùng để xay thóc lúa. Chày phải giã nhiều lần mới
có thể biến thóc thành gạo, cối dùng để xay lúa thóc cũng là cơng cụ làm thủ công. Những
công việc chày hoặc xay đều cần nhiều sức và vất vả. Do vậy, ngày đầu năm mới, ngƣời Việt
Nam không muốn rƣớc những dụng cụ khiến bản thân mình nhọc nhằn vất vả. Họ khơng
muốn liên tƣởng đến một cuộc sống cơ cực, mà thay vào đó an nhàn hƣởng khơng khí Tết
trong những ngày đầu năm.
3.4. Không quét nhà trong ngày Tết
Trƣớc giao thừa, mỗi nhà đều dọn dẹp và trang hoàng nhà cửa để dọn sạch những vật
cũ kỹ, không may của năm cũ để chào đón điều tốt đẹp. Tuy nhiên, trong ngày đầu năm mới,

594


Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy
ngôn ngữ lần thứ VI

ngƣời Trung Quốc thƣờng có phong tục kiêng kỵ quét nhà, vì họ quan niệm rằng điều này
đồng nghĩa với việc bạn muốn ―xua đuổi‖ may mắn và tài lộc năm mới. Họ khẳng định hành
động này rất có thể bạn đang muốn quét hoặc dọn sạch tài lộc đi mất. Nếu nhà quá bề bộn,
ngƣời Trung Quốc có thể để đến ngày mùng hai dọn dẹp.
Phong tục này có nguồn gốc từ một sự tích rất lâu đời của ngƣời Trung Quốc. Tục kiêng
này bắt nguồn từ một tích của Trung Quốc kể rằng một ngƣời lái bn tên Âu Minh, đi qua hồ
Thanh Thảo đƣợc thủy thần cho một ngƣời hầu tên là Nhƣ Nguyệt, đem về nhà đƣợc vài năm
thì lái bn ăn nên làm ra, giàu có. Kể từ khi có nàng hầu trong nhà, ngƣời lái bn bỗng trở
nên thật giàu có, mãi cho đến ngày mùng một Tết, ngƣời hầu làm việc không vừa ý khiến Âu
Minh chửi mắng, đánh cô ta. Cô ngƣời hầu Nhƣ Nguyệt hoảng sợ chui vào đống rác ở góc
nhà. Vợ Âu Minh qt nhà, vơ tình hốt cả đống rác đó đổ đi. Từ đó, gia đình Âu Minh trở nên

khánh kiệt. Ngƣời ta cho rằng Nhƣ Nguyệt chính là Thần Tài và lập bàn thờ ở góc nhà. Vì
vậy, nhiều ngƣời tin rằng nếu qt nhà trong ba ngày đầu năm mới, Thần Tài sẽ ra khỏi nhà,
tiền bạc cũng trơi theo.
Có thể nói phong tục này cũng khá giống với phong tục của ngƣời Việt Nam trong ngày
đầu năm. Nhiều ngƣời Việt Nam cũng kiêng kỵ quét nhà trong ngày mùng một. Họ thƣờng
quét và lau nhà sạch sẽ trong những ngày cuối năm để đảm bảo nhà cửa sạch sẽ trong ngày
đầu năm. Nhiều ngƣời Việt cũng quan niệm rằng, việc quét nhà, đổ rác sẽ đuổi Thần Tài đi,
đồng nghĩa với việc đổ hết lộc lá ra khỏi nhà. Do đó, trong mấy ngày Tết, nhất là ngày mồng
một, các gia đình chỉ thƣờng quét rác và gom lại một góc nhà mà không hốt đổ đi. Ở Nam bộ,
trong những ngày Tết, sau khi gom rác vào một góc nhà, ngƣời ta cịn cẩn thận cất hết các cây
chổi vì ngƣời Việt Nam quan niệm rằng nếu trong ngày Tết bị mất chổi có nghĩa là năm đó
nhà sẽ bị trộm vào vét sạch của cải.
3.5. Không ngủ trƣa ngày Tết
Ngủ trƣa là một trong những thói quen tốt nhằm nâng cao sức khỏe con ngƣời. Tuy
nhiên, thói quen khơng ngủ trƣa ngày Tết vẫn đƣợc rất nhiều ngƣời Trung Quốc giữ gìn cẩn
trọng. Họ cho rằng, ngày Tết ngủ trƣa là biểu hiện của thái độ lƣời biếng làm việc. Trong
ngày đầu năm có thái độ nhƣ vậy thì mang ý nghĩa không may mắn trong năm mới. Minh họa
cho điều này, từ lâu họ đã lƣu hành câu nói ―Đàn ông ngủ trƣa ruộng đồng nứt nẻ, phụ nữ ngủ
trƣa phịng bếp nguội lạnh‖. Mặc khác, vì ngủ trƣa nên ngƣời ta không thể tiếp khách những
ngƣời đến chúc Tết. Đây là thái độ thất lễ với ngƣời khác.
Nếu là ngƣời đi chúc Tết và khi đến nhà một ai đó mà thấy gia chủ đang nằm ngủ thì
ngƣời Trung Quốc sẽ chờ cho ngƣời đó tỉnh dậy để chúc Tết hoặc có thể trở về để chọn thời
điểm khác quay lại chúc Tết. Sở dĩ ngƣời Trung Quốc làm nhƣ vậy vì họ cũng kiêng kỵ thúc
giục ngƣời khác thức dậy trong ngày đầu năm mới bởi vì họ tin rằng nếu làm điều đó sẽ khiến
cho ngƣời bị thúc dậy sẽ không chủ động làm việc trong năm, và làm điều gì cũng cần ngƣời
khác thúc giục. Mặc khác, thúc giục một ngƣời đang ngủ thức dậy để mình chúc Tết là điều
khơng phù hợp vì lúc đó ngƣời bị đánh thức đang trong tƣ thế phờ phạc, ngáy ngủ. Ngày đầu
năm mà trong tƣ thế nhƣ vậy thì ngƣời Trung Quốc tin rằng có thể làm cho ngƣời ngủ bị bệnh

595

Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy
ngôn ngữ lần thứ VI

ngủ li bì trong năm. Rõ ràng những điều này đều không mang ý nghĩa cát tƣờng trong những
ngày đầu năm mới.
Ngƣời Việt Nam có lẽ cũng có phong tục này. Khách đến nhà chúc Tết vào sáng mùng
một, thấy vẫn có ngƣời nằm ngủ do phải thức khuya đón giao thừa. Đã đến nhà ngƣời ta thì
phải chúc Tết, thế nhƣng không đƣợc chúc ngƣời đang nằm ngủ. Nếu không, lời chúc tốt đẹp
lại bị xem nhƣ lời trù ẻo, muốn cho ngƣời ta phải nằm li bì trên giƣờng bệnh. Vì thế, nếu có
lịng, khách phải đợi đến khi ngƣời đó ngủ dậy mới nói ra lời chúc với họ. Tuy nhiên, trong
thực tế ở Việt Nam, tình huống này xảy ra khơng nhiều. Vì thơng thƣờng, khi đi chúc Tết một
ai đó, ngƣời Việt Nam thƣờng chọn giờ phù hợp. Ngƣời Việt Nam sẽ không đến vào giờ nghỉ
trƣa của ngƣời khác tầm 12 đến 2 giờ trƣa để chúc Tết ngƣời khác, trừ khi đó là những ngƣời
trong gia đình. Giả sử đi chúc Tết mà ngƣời cần chúc đang ngủ, thì ngƣời Việt Nam có thể cử
ngƣời khác đại diện tiếp khách và ngƣời chúc Tết sẽ chúc qua ngƣời đại diện. Hơn nữa, do
những ảnh hƣởng của kinh tế xã hội, ngày nay nơi các thành phố lớn nói chung, phong tục
chúc Tết và thăm viếng nhau trong những ngày Tết đã dần bị mai một. Ngày Tết chủ yếu là sự
đoàn viên các thành viên trong gia đình. Những ngƣời thân quen hoặc láng giềng khơng cịn
thăm viếng nhau.
4. Thảo luận và đề xuất
Khi học bất cứ một ngôn ngữ của quốc gia nào, ngƣời học cần phải tìm hiểu văn hóa,
phong tục tập quán của quốc gia đó. Do vậy, trong chƣơng trình đào tạo cử nhân ngành tiếng
Trung Quốc Quốc không thiểu thiếu các học phần về đất nƣớc và văn hóa Trung Quốc.
Những mơn học này giúp cho ngƣời học tiếng Hán hiểu hơn phong tục tập quán, cách cụ thể
là những phong tục trong ngày Tết của ngƣời Trung Quốc.
Khi giảng dạy các học phần về văn hóa Trung Quốc, do thời lƣợng có hạn, giảng viên
khơng thể đi sâu giải thích mọi khía cạnh của văn hóa Trung Quốc cho sinh viên. Để giải
quyết vấn đề này, giảng viên có thể yêu cầu sinh viên làm việc nhóm, nghiên cứu và thuyết

trình những lễ hội, trong đó có ngày lễ Tết của Trung Quốc. Bằng cách này, sinh viên sẽ có
điều kiện tự học, tự nghiên cứu để từ đó hiểu sâu rộng hơn về văn hóa cũng nhƣ các phong tục
lễ hội của Trung Quốc.
Hoạt động nâng cao kiến thức văn hóa cho sinh viên khơng phải chỉ dừng lại qua các
hoạt động dạy và học trên lớp, trái lại cấp độ Khoa hoặc Tổ Bộ môn cần tổ chức nhiều hoạt
động bổ trợ nhƣ tổ chức ngày hội văn hóa Trung Quốc, câu lạc bộ tiếng Trung Quốc với nhiều
chƣơng trình phong phú về văn hóa, ẩm thực, văn nghệ, đố vui. Thơng qua các hoạt động này,
sinh viên sẽ có điều kiện hiểu hơn về văn hóa và phong tục kiêng kỵ của ngƣời Trung Quốc.
Nhà trƣờng cũng có thể tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về văn hóa Trung Quốc cấp độ
Trƣờng hoặc liên trƣờng. Ngoài ra, Khoa cũng nên tổ chức các buổi báo cáo chuyên đề về văn
hóa Trung Quốc. Các buổi báo cáo này có thể mời các chuyên gia Trung Quốc hoặc các nhà
nghiên cứu trong nƣớc về văn hóa Trung Quốc để ngƣời học có thêm điều kiện hiểu hơn về
văn hóa và ngơn ngữ của quốc gia mà mình đang theo học.

596


Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy
ngôn ngữ lần thứ VI

Khoa cũng cần khuyến khích sinh viên nghiên cứu khoa học về lĩnh vực văn hóa Trung
Quốc, đồng thời chọn sinh viên có các bài nghiên cứu chất lƣợng báo cáo trong hội thảo
nghiên cứu khoa học, hoặc các buổi tọa đàm về học thuật của sinh viên. Trong các buổi hội
thảo hoặc tọa đàm này, giảng viên có thể chia sẻ thêm những kiến thức về văn hóa Trung
Quốc vốn chƣa có điều kiện kiến giải trong lớp học.
Ngồi ra, giảng viên cũng có thể cơng bố các bài báo, cơng trình nghiên cứu khoa học
của mình liên quan đến văn hóa Trung Quốc cho sinh viên, để sinh viên có thể tiếp cận đƣợc
những kiến thức chuyên sâu và có tính hệ thống về văn hóa Trung Quốc.
Có thể nói thơng qua các hoạt động trên, ngƣời học sẽ đƣợc trang bị phong phú kiến
thức về văn hóa Trung Quốc, tạo nền tảng, động lực và hứng thú để sinh viên tiếp tục nghiên

cứu, học hỏi thêm kiến thức văn hóa từ bạn bè và thầy cơ, từ đó góp phần hiểu hơn về đất
nƣớc và con ngƣời Trung Quốc trong thời đại hội nhập ngày nay.
5. Kết luận
Những phong tục kiêng kỵ của ngƣời Trung Quốc và ngƣời Việt Nam một cách nào đó
đã giúp chúng ta hiểu hơn những nét văn hóa cổ xƣa của mỗi nƣớc dù cho xã hội ngày càng
phát triển và hiện đại. Đồng thời, những phong tục cấm kỵ cũng cho chúng ta hiểu hơn tƣ duy
và tâm thức của ngƣời xƣa. Những phong tục cấm kỵ trong ngày Tết của ngƣời Trung Quốc
và Việt Nam chắc chắn sẽ có nhiều mai một theo những thay đổi của xã hội, nhƣng tính nhân
văn của nó vẫn cịn mãi theo thời gian. Theo dòng thời gian, những phong tục kiêng kỵ trong
ngày Tết chẳng những khơng mất đi mà cịn có thể hình thành những phong tục khác, bởi lẽ
nó mang trong mình khát vọng chính đáng từ trong sâu thẳm trái tim của lịng ngƣời đó là
mong cho quốc thái dân an, nhà nhà gặp đƣợc nhiều may mắn, có cuộc sống ấm no thịnh
vƣợng không chỉ trong những khoảnh khắc của ngày đầu năm mà còn kéo dài suốt trong năm
mới. Nhƣ vậy, nghiên cứu những phong tục kiêng kỵ trong ngày Tết khơng phải dƣới góc
nhìn khám phá những điều mê tín mà là đi tìm sự chân thực trong tâm hồn của ngƣời xƣa
đƣợc gửi gắm trong những khát vọng nồng cháy cho mình, cho ngƣời và cho đời.
Tài liệu tham khảo
Toan Ánh (2012). Tìm hiểu phong tục Việt Nam qua Lễ - Tết - Hội hè. TP. Hồ Chí Minh: Nxb Thanh Niên.
Bates, D.C.F. (1990). Cultural anthropology. New York: Mc Graw - Hill.
Nguyễn Đức Dân (2005). Từ cấm kị và uyển ngữ trong một số vấn đề về phương ngữ xã hội. Hà Nội:
Nxb Khoa học Xã hội.
Nguyễn Thị Trà Giang (2019). Vai trò của phong tục, tập quán trong xã hội ngày nay. Tạp chí Thơng
tin Khoa học & Cơng nghệ Quảng Bình, 2, 66-68.
Vi Lê Minh & Đình Thị Thu dịch (2011). Lễ Tết Trung Quốc. TP. Hồ Chí Minh: Nxb Tổng hợp.
Huỳnh Ngọc Trảng (2019). Khảo luận về Tết. TP. Hồ Chí Minh: Nxb Văn hóa - Văn nghệ.
Diệu Tuệ (2020). Tìm hiểu phong tục ngày Tết cổ truyền và cách nghênh đón điềm may theo quan
niệm của người xưa. Hà Nội: Nxb Hồng Đức.
Kiến Văn & Phạm Nhƣ Lan (2011). Hội lễ Tết cổ truyền dân gian. Hà Nội: Nxb Văn hóa -Thông tin.

597

Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy
ngôn ngữ lần thứ VI

IMPROVING CULTURAL KNOWLEDGE FOR CHINESE LEARNERS
THROUGH THE COMPARISON OF TABOO CUSTOMS OF THE
CHINESE NEW YEAR AND VIETNAMESE NEW YEAR
Abstract
Learning a foreign language must be tied to learning about the culture of that country.
Each country has its own unique culture. For Vietnamese people who learn Chinese, it is
very necessary to learn traditional Chinese culture. One of the cultural features that
Vietnamese people learn Chinese need to study is Tet holiday. In particular, the Chinese
New Year's taboo customs is something we cannot ignore. In this article, the author
compares some Chinese and Vietnamese New Year's taboo customs in order to better
understand the similarities and differences in Tet taboo between Vietnam and China, then
know how to apply effectively in the process of communicating with the Chinese.
Keywords
taboo, Tet holiday, customs and habits

598