Tác giả những phát minh

TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI
1

MC LC
Ai lâ ngûúâi àậ phất minh ra dông àiïån?....................................... 3
Ai lâ ngûúâi àậ sấng chïë ra que diïm? ........................................... 4
Ai lâ tấc giẫ ca chiïëc mấy chûä àêìu tiïn?..................................... 5
Ai àậ lâm ra bú àêìu tiïn? ............................................................... 6
Ai àậ lâm ra giêëy? ........................................................................... 7
Ai àậ lâm ra hân thûã biïíu? ............................................................ 8
Ai àậ lâm ra nhûäng chiïëc kđnh àêìu tiïn? ..................................... 8
Ai àậ lâm ra nûúác hoa?................................................................... 9
Ai àậ lâm ra quín tûâ àiïín tiïëng anh àêìu tiïn?....................... 11
Ai àậ lâm ra àưi giây àêìu tiïn?.................................................... 12
Ai àậ nghơ ra bẫng chûä cấi àêìu tiïn? .......................................... 13
Ai àậ nghơ ra bt viïët?.................................................................. 14
Ai àậ nghơ ra chiïëc bt chò àêìu tiïn? .......................................... 15
Ai àậ nghơ ra kđnh hiïín vi?........................................................... 16
Ai àậ nghơ ra la bân?..................................................................... 17
Ai àậ nghơ ra mưn nhêíy d ?........................................................ 18
Ai àậ nghơ ra mấy ẫnh ? ............................................................... 19
Ai àậ nghơ ra nhûäng con tem?...................................................... 20
Ai àậ nghơ ra trô àấnh bâi? .......................................................... 21
Ai àậ nghơ ra têëm bẫn àưì àêìu tiïn?............................................. 22
Ai àậ phất hiïån ra câ phï? ........................................................... 23
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI
2

Ai àậ phất minh ra ngun tûã?.................................................... 24
Ai àậ sấng tẩo ra mấy bay?.......................................................... 26
Ai àậ sấng tẩo ra têìu ngêìm?........................................................ 27

Ai àậ sấng tẩo ra ưtư? ................................................................... 28
Ai àậ sấng tẩo ra àân dûúng cêìm? .............................................. 29
Ai àậ tòm ra chêët dinamit( thëc nưí)?......................................... 30
Ai àậ viïët bấch khoa toân thû àêìu tiïn?..................................... 31
Ai àậ xêy dûång chiïëc cêìu àêìu tiïn?............................................. 32
Ai àậ xêy ngổn hẫi àùng àêìu tiïn?.............................................. 33

TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI
3

AI LÂ NGÛÚÂI ÀẬ PHẤT MINH RA DÔNG ÀIÏÅN?

Con ngûúâi àậ nghiïn cûáu vïì àiïån tûâ hâng ngân nùm nay, nhûng
cho àïën bêy giúâ chng ta vêỵn chûa biïët chđnh xấc thïë nâo lâ àiïån.
Ngûúâi ta cho rùçng àiïån àûúåc cêëu tẩo tûâ nhûäng phêìn nhỗ tđch àiïån.
Theo l thuët nây thò àiïån lâ dông chuín àưång ca cấc electron hay
cấc phên tđch àiïån khấc. Tûâ àiïån trong tiïëng Anh (electricity) bùỉt
ngìn tûâ tiïëng Hy Lẩp "electron". Bẩn cố biïët tûâ nây cố nghơa lâ gò
khưng? Nố cố nghơa lâ hưí phấch.
Tûâ nùm 600 trûúác cưng ngun nhûäng ngûúâi Hy Lẩp cưí àậ biïët
rùçng nïëu cổ xất hưí phấch thò nố cố thïí ht àûúåc nhûäng mêíu giêëy.
Cho àïën trûúác nùm 1672 cng chûa cố mưåt tiïën bưå nâo trong viïåc
nghiïn cûáu vïì àiïån. Vâo nùm 1672 ưng Otto Fon Gerryk khi àïí tay
bïn cẩnh quẫ cêìu bùçng lûu hunh àang quay àậ nhêån àûúåc sûå tđch
àiïån lúán hún.
Vâo nùm 1729 ưng Stefan Grey àậ tòm ra rùçng cố 1 sưë chêët,
trong àố cố kim loẩi, cố thïí dêỵn àiïån. Nhûng chêët nhû vêåy gổi lâ
nhûäng chêët dêỵn àiïån. Ưng ta cng phất hiïån ra rùçng nhûäng chêët
khấc nhû thu tinh, lûu hunh, hưí phấch vâ sấp khưng dêỵn àiïån.
Nhûäng chêët àố àûúåc gổi lâ nhûäng chêët cấch àiïån.

Bûúác tiïën tiïëp theo trong viïåc nghiïn cûáu vïì dông àiïån lâ vâo
nùm 1733 khi mưåt ngûúâi Phấp cố tïn lâ Duy Phey tòm ra vêåt tđch
àiïån dûúng vâ vêåt tđch àiïån êm, mùåc d ưng cho rùçng àố lâ 2 loẩi àiïån
khấc nhau. Bedzamin Franklin lâ ngûúâi àêìu tiïn thûã giẫi thđch thïë
nâo lâ dông àiïån. Theo ưng têët cẫ cấc chêët trong tûå nhiïn àïìu cố chûáa
"chêët lỗng àiïån". Khi 2 chêët va chẩm vâo nhau thò mưåt sưë "chêët lỗng"
ca chêët nây sệ bõ lêëy sang chêët khấc. Ngây nay chng ta nối "chêët
lỗng" àûúåc cêëu tẩo tûâ nhûäng àiïån tûã mang àiïån tđch êm. Bưå mưn khoa
hổc nghiïn cûáu vïì àiïån phất triïín rêìm rưå tûâ nùm 1880 khi mâ
Alexandro Volta àậ sấng chïë ra pin. Phất minh nây àậ mang àïën cho
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI
4

loâi ngûúâi ngìn nùng lûúång thûúâng xun vâ kếo theo nố têët cẫ
nhûäng phất minh quan trổng nhêët trong lơnh vûåc nây.

AI LÂ NGÛÚÂI ÀẬ SẤNG CHÏË RA QUE DIÏM?
Ûúác mú hổc cấch tẩo ra lûãa àïí sûúãi êëm vâ nêëu chđn thûác ùn àậ
dêỵn àïën viïåc con ngûúâi lâm ra nhiïìu loẩi "diïm" khấc nhau. Ngûúâi
ngun thu àấnh ra lûãa tûâ chêët Silic vâ hy vổng rùçng nố cố thïí àưët
chấy dûúåc lấ khư. Hâng nghòn nùm sau nhûäng ngûúâi La Mậ cưí cng
chùèng tiïën thïm dûúåc mêëy trong viïåc tẩo ra lûãa. Hổ àấnh hai hôn àấ
vâo nhau vâ nhûäng tia lûãa thu àûúåc thò cưë gùỉng àưët chấy nhûäng que
àốm têím lûu hunh.
Vâo thúâi trung cưí ngûúâi ta cưë gùỉng àưët chấy nhûäng miïëng giễ
khư bùçng nhûäng tia lûãa thu àûúåc bùçng cấch àấnh Silic vâ sùỉt. Nhûäng
chêët liïåu dïỵ chấy nây àûúåc gổi lâ cấc "dêy chấy". Nhûäng que diïm
hiïån àẩi àûúåc lâm tûâ nhûäng que gưỵ nhỗ bổc phưtxpho úã àêìu.
Phưtxpho lâ chêët rêët dïỵ chấy ngay cẫ úã nhiïåt àưå rêët thêëp.
Vâo nùm 1681 mưåt ngûúâi Anh tïn lâ Robert Boie àậ nhng que

àốm têím lûu hunh vâo dung dõch lûu hunh vâ phưëtxpho vâ thïë lâ
nhûäng que diïm àậ ra àúâi. Tuy nhiïn nhûäng que diïm nây chấy quấ
nhanh nïn hiïåu quẫ sûã dng khưng cao.
Nhûäng que diïm thûåc sûå àûúåc lâm úã Anh do bân tay ca ngûúâi
dûúåc sơ cố tïn lâ John Walker. Àïí àưët nhûäng que diïm nây cêìn phẫi
quểt chng vâo giûäa nïëp gêëp ca túâ giêëy mâ trïn àố àậ àûúåc rùỉc mưåt
lúáp bưåt thu tinh .
Nùm 1833 nhûäng que diïm bổc phưtxpho àậ ra àúâi úã Aố vâ Àûác
nhûng cố mưåt vêën àïì àậ nẫy sinh vò phưtxpho trùỉng vâ vâng rêët àưåc
hẩi àưëi vúái nhûäng cưng nhên sẫn xët diïm cho nïn nùm 1906 àậ bõ
cêëm sẫn xët trïn toân thïë giúái.
Cëi cng ngûúâi ta àậ tòm ra mưåt loẩi phưtxpho àỗ khưng àưåc
àïí sẫn xët ra nhûäng que diïm an toân hún. Nhûäng que diïm an
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI
5

toân àêìu tiïn àậ àûúåc sẫn xët úã Thu S vâo nùm 1844. Giúâ àêy
thay vò bổc lïn àêìu que diïm têët cẫ nhûäng chêët hoấ hổc cêìn thiïët thò
ngây nay ngûúâi ta bưi phưëtxpho àỗ lïn bïì mùåt ca hưåp vâ ta chó cêìn
quểt que diïm vâo àố.
Vâo thúâi kò thïë chiïën lêìn thûá hai cố rêët nhiïìu àoân qn chinh
chiïën úã vng Thấi Bònh Dûúng núi rêët hay cố mûa nïn nhûäng que
diïm bònh thûúâng tỗ ra kếm hiïåu quẫ. Lc bêëy giúâ ưng Raimưn Kầi
àậ lâm ra mưåt chêët bổc lïn nhûäng que diïm àïí cố thïí àưët àûúåc ngay
cẫ trong trúâi mûa.
AI LÂ TẤC GIẪ CA CHIÏËC MẤY CHÛÄ ÀÊÌU TIÏN?
Mấy chûä lâ mưåt phất kiïën rêët múái vâ cho àïën bêy giúâ ngûúâi ta
vêỵn khưng ngûâng hoân thiïån nố. Tuy nhiïn bùçng phất minh sấng chïë
ra mấy chûä lẩi thåc vïì ngûúâi Anh cố tïn lâ Henri Mill tûâ nùm 1714
mùåc d chiïëc mấy chûä àố chûa àûúåc lâm mưåt cấch hoân thiïån.

Nhûäng chiïëc mấy chûä àêìu tiïn àûúåc sẫn xët cho nhûäng ngûúâi
m úã M, ưng William Bert vâo nùm 1829 àậ àûúåc cêëp bùçng phất
minh sấng chïë cho chiïëc mấy chûä àêìu tiïn, chiïëc mấy cố tïn lâ "Mấy
chûä cho ngûúâi m". Ngây nay, nhûäng chiïëc mấy nhû vêåy khưng côn
tưìn tẩi nûäa. Bẩn cố thïí tin chùỉc rùçng àậ cố rêët nhiïìu nhâ phất minh
sấng chïë àống gốp sûác ca mònh vâo sûå phất triïín ca chiïëc mấy chûä.
Vâo nùm 1833, mưåt ngûúâi Phấp cố tïn lâ Cksave Progen àậ lâm
ra mưåt chiïëc mấy chûä vúái bân phđm vâ cấc àôn bêíy cho tûâng k hiïåu.
Vâo nùm 1843 ưng Tracterobe, ngûúâi M àậ lâm ra mưåt chiïëc mấy
chûä vúái cấc phđm k hiïåu àûúåc sùỉp xïëp xung quanh mưåt chiïëc vông
bùçng àưìng cố trc úã giûäa. Ưng ta dng tay quay àïën chûä cêìn thiïët vâ
ph mûåc lïn k hiïåu àïí àấnh ra giêëy, tuy nhiïn nïëu sûã dng chiïëc
mấy chûä kiïíu nây thò rêët chêåm.
Nùm 1856 mưåt chiïëc mấy chûä kiïíu múái àậ ra àúâi vúái cấc phđm
àûúåc bưë trđ theo hònh trôn vâ mưỵi mưåt lêìn gộ mưåt k hiïåu thò chûä sệ
àûúåc àấnh vâo mưåt àiïím úã giûäa. Ngun tùỉc hoẩt àưång nây àậ àûúåc
sûã dng trong cấc mấy chûä hiïån àẩi. Chiïëc mấy chûä àêìu tiïn àûúåc
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI
6

àûa vâo sẫn xët hâng loẩt. Àûúåc sấng tẩo búãi ba ngûúâi M ưng
Criptophe Shoilz, Semuen Soil, Carlot Glidden vâo nùm 1873 úã chiïëc
mấy chûä nây cố rêët nhiïìu àùåc àiïím àùåc biïåt, giêëy àûúåc àùåt vâo mưåt
trc trôn bùçng cao su cố dêy mûåc, cố lội qën dêy àẫo chiïìu dng cho
bùng mûåc vâ tay kếo cố thïí chuín àưång àûúåc. Ngây hưm nay chng
ta àậ cố cẫ nhûäng chiïëc mấy chûä sấch tay, nhûäng chiïëc mấy chûä chẩy
bùçng àiïån, tuy nhiïn vâo nhûäng nùm gêìn àêy mấy chûä àậ phẫi
nhûúâng chưỵ cho mấy tđnh.
AI ÀẬ LÂM RA BÚ ÀÊÌU TIÏN?
Bú lâ mưåt trong nhûäng loẩi thûåc phêím lêu àúâi nhêët mâ con

ngûúâi biïët àïën vâ sûã dng rưång rậi. Cố mưåt àiïìu khấ ngẩc nhiïn lâ
thúâi xa xûa úã mưåt sưë núi trïn trấi àêët ngûúâi ta khưng dng bú lâm
thûác ùn! Nhûäng ngûúâi Do thấi dng bú àïí lâm vêåt tïë thêìn trong
nhûäng th tc tưn giấo. Nhûäng ngûúâi Hy lẩp vâ La mậ cưí àẩi dng
bú àïí chûäa cấc bïånh vïì da. Hổ côn tin rùçng bưì hống ca bú àun chấy
rêët cố lúåi cho mùỉt. Ngoâi ra ngûúâi La mậ côn dng bú àïí bưi trún tốc
vâ da. Tẩi Têy Ban Nha hún 300 nùm trûúác àêy bú chó àûúåc bấn
trong cấc hiïåu thëc. Thúâi bêëy giúâ cng cố mưåt sưë ngûúâi dng bú àïí
nêëu ùn nhûng tuåt nhiïn khưng cố ai ùn bú sưëng. Bú àûúåc bẫo quẫn
úã dẩng nhuỵn vâ cố cẫ loẩi bú trùm tíi. Cố ngûúâi cho rùçng cưng
nghïå sẫn xët bú ùn àûúåc chuín tûâ cấc nûúác Xcùn ài navú sang
Chêu Êu.
Ngây nay bú lâ mưåt thûåc phêím vư cng quan trổng. Bú lâ thûåc
phêím cố chûáa hâm lûúång àẩm cao vâ cú thïí dïỵ hêëp th. Trong thânh
phêìn ca bú cố nhiïìu chêët cêìn thiïët gip nố úã lẩi lêu trong dẩ dây vâ
tûâ tûâ cung cêëp nùng lûúång cho cú thïí. Cưng nghiïåp sẫn xët bú cố tûâ
khi ngûúâi ta bùỉt àêìu vùỉt sûäa bô. Àêìu tiïn ngûúâi ta húát lêëy lúáp vấng
sûäa rưìi àïí úã nhiïåt àưå phông cho lïn men. Àiïìu nây gip cho bú giûä
àûúåc hûúng võ vâ àún giẫn hoấ quấ trònh àấnh bú. Tiïëp theo àố lâ
cưng àoẩn thanh lổc àïí diïåt khín gip bú cố hẩn sûã dng lêu hún.

Bú àûúåc àấnh trong mấy àấnh bú àïí tấch lêëy phêìn nûúác trong.
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI
7

Trong nûúác sûäa nây khưng chûáa mưåt cht chêët bếo nâo. Sau àố ngûúâi
ta lẩi cho tiïëp nûúác vâo vâ tiïëp tc àấnh trong mấy àấnh bú cho àïën
khi loẩi hïët cấc chêët khưng cêìn thiïët ra àïí thu àûúåc bú tinh khiïët.
Sau cng ngûúâi ta cho bú ài qua nhûäng trc quay lúán cho bú mïìm ra
vâ àưìng àïìu nhau vïì mâu vâ võ rưìi àem àống gối.

AI ÀẬ LÂM RA GIÊËY?
Bẩn hậy lêëy mưåt túâ giêëy vâ thûã xế nố theo hai chiïìu ngang vâ
dổc. Bẩn sệ thêëy rùçng cố mưåt chiïìu dïỵ xế hún, vâ úã chưỵ túâ giêëy rấch ra
bẩn sệ nhòn thêëy nhûäng súåi mỗng nhû tốc. Àiïìu àố nối lïn àiïìu gò?
Thûá nhêët giêëy àûúåc sẫn xët bùçng mấy vò nïëu khưng bẩn àậ cố thïí
xế dïỵ dâng úã cẫ hai chiïìu. Thûá hai lâ giêëy àûúåc cêëu tẩo tûâ nhûäng hẩt
xenlulo nhỗ trong lội ca cêy. Trûúác khi giêëy xët hiïån thò con ngûúâi
àậ lâm ra rêët nhiïìu chêët liïåu àïí viïët. 4000 nùm trûúác àêy nhûäng
ngûúâi Ai Cêåp cưí àậ lêëy nhûäng thên cêy tûúác lêëy phêìn vỗ vâ nến cho
phùèng àïí lâm giêëy viïët. Sau nây ngûúâi ta àậ àùåt chưìng nhûäng vỗ cêy
lïn nhau, nến rưìi dấn chng lẩi, sau khi sêëy khư cố thïí dng àïí viïët.
Nhûng àố vêỵn chûa àûúåc coi lâ giêëy.
Ngûúâi àêìu tiïn lâm ra giêëy lâ ưng Sai Lun, ngûúâi Trung Qëc,
vâo nùm 105 ưng àậ nghơ ra phûúng thûác lâm giêëy tûâ nhûäng súåi bïn
trong ca vỗ cêy dêu. Ngûúâi Trung Qëc àậ hổc cấch nghiïìn nất vỗ
cêy vâ nûúác àïí tấch lêëy súåi, sau àố hổ àưí hưỵn húåp nây ra nhûäng khay
to trïn àố cố dùåt nhûäng ưëng tre nhỗ, khi nûúác chẫy hïët ài ngûúâi ta
mang cấc têëm giêëy mỗng ài phúi khư trïn bïì mùåt bùçng phùèng. Sau
nây àïí nêng cao chêët lûúång ca giêëy cố ngûúâi àậ nghơ ra cấch cho
thïm tinh bưåt vâo. Nhûäng nhâ bn ca Trung Qëc àậ ài khùỉp mổi
núi, lïn phûúng Bùỉc xëng phûúng Nam rưìi àïën thânh phưë
Samarcan. úã àêy ngûúâi ẫ Rêåp àậ àấnh cùỉp bđ quët ca hổ vâ mang
àïën Têy Ban Nha, tûâ àố nghïå thåt lâm giêëy lan truìn khùỉp thïë
giúái. Câng ngây con ngûúâi câng tòm ra nhiïìu phûúng phấp àïí sẫn
xët giêëy, ngûúâi ta lâm ra chiïëc mấy cố thïí lâm ra nhûäng túâ giêëy rêët
dâi vâ rêët mỗng úã nûúác Phấp nùm 1798.
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI
8

AI ÀẬ LÂM RA HÂN THÛÃ BIÏÍU?
Hân thûã biïíu àûúåc lâm ra àïí xấc àõnh nhiïåt àưå. Nhâ khoa hổc
ngûúâi Galilï àậ lâm nhûäng thđ nghiïåm vïì cấch ào nhiïåt àưå vâo nùm
1592 (100 nùm sau khi Critop Colongbo phất minh ra Chêu M)
Galilï àậ lâm ra vâi loẩi hân thûã biïíu khấc nhau, nố àûúåc cêëu tẩo búãi
mưåt ưëng thu tinh vâ mưåt quẫ cêìu rưỵng chûáa àêìy khưng khđ. Chng
àûúåc àun nống lïn àïí khưng khđ bïn trong núã ra sau àố nhng àêìu
múã kia ca ưëng vâo mưåt chêët lỗng vđ d nhû nûúác chùèng hẩn. Khưng
khđ trong ưëng co lẩi vò nûúác lẩnh vâ chêët lỗng trân vâo ưëng chiïëm chưỵ
ca khưng khđ, sûå thay àưíi nhiïåt àưå sệ dêỵn àïën sûå tùng giẫm ca mûåc
chêët lỗng trong ưëng vêåy lâ chiïëc nhiïåt kïë àêìu tiïn àậ ra àúâi.
Bẩn hậy lûu rùçng nố àậ cố thïí àõnh võ àûúåc sûå dận núã ca
khưng khđ trong ưëng tuy nhiïn chiïëc nhiïåt kïë nây cng khưng àûúåc
chđnh xấc tuåt àưëi vò nố côn chõu sûå ẫnh hûúãng ca sûå thay àưíi ấp
sët khđ quín. Chiïëc nhiïåt kïë hiïån àẩi sûã dng sûå giận núã ca chêët
lỗng àïí ào nhiïåt àưå, chêët lỗng nây àûúåc hân kđn trong mưåt quẫ cêìu
thu tinh àûúåc gùỉn vâo mưåt ưëng nhỗ khi nhiïåt àưå tùng lïn sệ lâm
chêët lỗng dận ra vâ dêng lïn trong ưëng, ngûúåc lẩi khi nhiïåt àưå hẩn
xëng thò chêët lỗng co lẩi vâ tt xëng trïn chiïëc nhiïåt kïë nây cố gùỉn
bẫng chia àưå gip chng ta xấc àõnh àûúåc nhiïåt àưå. Chiïëc nhiïåt kïë
nây lêìn àêìu tiïn àûúåc cưng tûúác Tưtxcan Phedinan II sûã dng vâo
nùm 1654.
AI ÀẬ LÂM RA NHÛÄNG CHIÏËC KĐNH ÀÊÌU TIÏN?
Ngây nay hêìu hïët cấc chđnh khấch vâ nhûäng ngûúâi nưíi tiïëng
àïìu àeo kđnh thò phẫi. Thêåt th võ nïëu biïët àûúåc rùçng lõch sûã sệ ài
theo hûúáng nâo nïëu ngây xûa cấc bêåc vua cha àïìu àeo kđnh (têët
nhiïn nïëu nhû thêåt sûå hổ cêìn àïën kđnh). Vò nhû vêåy hổ àậ cố thïí

TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI
9

nhòn mổi vêåt, mổi viïåc tưët hún vâ chùỉc hùèn àậ trõ vò cấc qëc gia tưët
hún!
Khưng ai biïët tïn ca ngûúâi lâm ra cùåp kđnh àêìu tiïn. Chó biïët
rùçng vâo nùm 1266 ưng Rodger Becon àậ dng chiïëc kđnh lp àïí cố
thïí nhòn rộ hún cấc chûä cấi trïn trang sấch. Côn vâo nùm 1352 trïn
mưåt bûác chên dung ngûúâi ta nhòn thêëy hưìng y giấo ch Jugon cố àeo
mưåt àưi kđnh cố hai mùỉt kđnh àûúåc båc vâo mưåt cấi gổng. Nhû vêåy
chng ta chó cố thïí biïët àûúåc rùçng àưi kđnh àûúåc lâm ra àêu àố giûäa
nùm 1266 vâ 1352.
Khi nhûäng cën sấnh in ra àúâi thò nhûäng àưi kđnh cng trúã nïn
rêët cêìn thiïët. Vâo thïë k XV nhûäng cùp kđnh ch ëu àûúåc sẫn xët
tẩi miïìn bùỉc nûúác vâ miïìn nam nûúác Àûác, lâ nhûäng núi têåp trung
nhiïìu ngûúâi thúå giỗi.
Nùm 1629 vua Charles I ca nûúác Anh àậ k sùỉc lïånh thânh
lêåp hiïåp hưåi ca cấc thúå lâm kđnh mùỉt. Côn vâo nùm 1784 Bedzamin
Franklin àậ sấng tẩo ra nhûäng àưi kđnh cố hai tiïu àiïím. Ngây nay
ngoâi viïåc gip con ngûúâi àổc vâ nhòn tưët hún , nhûäng chiïëc kđnh côn
àûúåc sûã dng vâo nhûäng mc àđch khấc nhau. Nhûäng chiïëc kđnh dêm
gip chng ta àúä chối mùỉt vâ cẫn nhûäng tia nùỉng mùåt trúâi cố thïí lâm
hẩi mùỉt. Ngûúâi ta côn sẫn xët nhûäng chiïëc kđnh àùåc biïåt cho nhûäng
ngûúâi thúå thưíi thu tinh, nhûäng ngûúâi trûúåt tuët, cấc phi cưng, cấc
nhâ thấm hiïím vng cûåc... àïí bẫo vïå mùỉt khỗi nhûäng tia cûåc tđm vâ
tia hưìng ngoẩi. Chng ta côn cố thïí kïí ra àêy rêët nhiïìu ngânh nghïì
cêìn cố nhûäng àưi kđnh àùåc biïåt àïí àẫm bẫo sûác khoễ vâ an toân lao
àưång.

AI ÀẬ LÂM RA NÛÚÁC HOA?

Cố lệ cng vúái sûå xët hiïån ca sûå sưëng trïn trấi àêët nûúác hoa
àậ ra àúâi. Tûâ "nûúác hoa" cố ngìn gưëc tûâ tiïëng La tinh "fumus" cố
nghơa lâ khối. Àiïìu nây lâm chng ta cố nghơ phẫi chùng ngây xûa
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI
10

nhûäng ngûúâi ngun thu àậ àưët gưỵ, nhûåa cêy vâ lấ cêy cố mi thúm
àïí tẩo ra nûúác hoa?
Chng ta biïët rùçng ngûúâi Ai cêåp cưí àẩi àậ dng nûúác hoa tûâ
hún 5000 nùm trûúác àêy. Nhûng phất minh ra cấch chiïët xët tinh
dêìu tûâ nhûäng cấnh hoa hưìng lẩi thåc vïì ngûúâi ẫ rêåp. Àậ tûâ hún
1300 nùm nay tẩi àêët nûúác ca cêu chuån "Nghòn lễ mưåt àïm", tinh
dêìu hoa hưìng khưng nhûäng àûúåc dng lâm m phêím mâ côn àïí lâm
thëc nûäa. Cûá nûãa hếcta hoa hưìng sệ cho ta 1 têën cấnh hoa, tûâ mưåt
têën cấnh hoa nây lẩi chó cho ta vễn vển cố 0,5 kg tinh dêìu. Thïë múái
biïët vò sao loẩi tinh dêìu nây lẩi qu hiïëm àïën vêåy.
Ngây xûa àïí thu àûúåc tinh dêìu ngûúâi ta xïëp nhûäng têëm kđnh
vâo nhûäng chiïëc khung gưỵ. Trïn àố àùåt mưåt lúáp múä lúån rưìi xïëp tûâng
lúáp cấnh hoa lïn nhau. Ngûúâi ta thay dêìn nhûäng lúáp cấnh hoa cho túái
khi miïëng múä ht à sưë tinh dêìu cêìn thiïët.
Ngây nay àïí chiïët xët ra tinh dêìu thay vò múä lúån chng ta
dng mưåt loẩi dung dõch àûúåc lêëy tûâ dêìu lûãa. Àưí dung dõch nây lïn
cấc cấnh hoa tûúi cho túái khi thêëm hïët tinh dêìu ca cấnh hoa. Hưỵn
húåp thu àûúåc àem tấch bỗ dung dõch àêìu rưìi dng cưìn lổc lêëy tinh
dêìu.

Ngây nay àïí sẫn xët nûúác hoa ngûúâi ta côn dng rêët nhiïìu
loẩi hoa nhû: hoa nhâi, hoa violet, hoa hoa thu tiïn, hoa cam . . .Bẩn
cố biïët khưng thêåm chđ gưỵ ca cêy tng, cêy bẩch àân, lấ cêy bẩc hâ
,lấ cêy thiïn trc qu vâ rïỵ c gûâng cng àûúåc dng lâm nûúác hoa

àêëy.

Hiïån nay khoa hổc àang khưng ngûâng chẩy àua vúái thiïn nhiïn
trong viïåc sấng tẩo ra nhûng mi nûúác hoa múái. Cấc chun gia m
phêím cố thïí sấng tẩo ra nhûäng mi nûúác hoa múái lẩ vâ thúm ngất
àïën nưỵi nhûäng bưng hoa tûúi cng phẫi ghen tõ vò hûúng quën r
ca chng.



TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI
11



AI ÀẬ LÂM RA QUÍN
TÛÂ ÀIÏÍN TIÏËNG ANH ÀÊÌU TIÏN?
Bẩn cố biïët tûâ àiïín ra àúâi khi nâo khưng? Trong tiïëng La Tinh
cố tûâ "diccionarius" cố nghơa lâ "sûu têåp cấc tûâ". Mưåt thây giấo ngûúâi
Anh tïn lêì Jonh Garland àậ tuín têåp mưåt sưë tûâ tiïëng La Tinh vâo
"diccionarius" àïí bùỉt båc cấc hổc sinh ca mònh phẫi hổc thåc. Àố
lâ vâo khoẫng nùm 1225. Tïn gổi ca cën tûâ àiïín giẫi nghơa tiïëng
Anh cng bùỉt ngìn tûâ "diccionarius" ca tiïëng La Tinh.
Hún 300 nùm trûúác trïn trấi àêët chûa hïì cố bêët k mưåt cën tûâ
àiïín tiïëng Anh nâo. Phêìn lúán cấc tûâ àiïín úã nûúác Anh àûúåc viïët ra
nhùçm gip àúä mổi ngûúâi hổc tiïëng La Tinh. Nhûäng quín tûâ àiïín
nhû vêåy thưng thûúâng cố nhûäng cấi tïn rêët giâu hònh ẫnh nhû "khu
vûúân tûâ ngûä".
Phẫi àïën nùm 1552 thò cën tûâ àiïín tiïëng Anh àêìu tiïn múái
thûåc sûå ra àúâi. Tấc giẫ ca nố lâ ưng Richard Haloet. Cën tûâ àiïín

nây cố cấc tïn La tinh rêët dâi "Absedarium Anglico - Latinium pro
Tirunculus". Sûå khấc biïåt ca nố so vúái nhûäng cën tûâ àiïín khấc lâ úã
àêy ngûúâi ta giẫi nghơa cấc tûâ bùçng tiïëng Anh rưìi sau àố múái dõch san
g tiïëng La Tinh. "Absedarium" àûúåc coi lâ quín tûâ àiïín giẫi nghơa
àêìu tiïn ca tiïëng Anh. Nố gưìm 26.000 tûâ.
Lc bêëy giúâ ai ai cng biïët àïën cën tûâ àiïín nây tuy giấ ca nố
rêët àùỉt. Àïí àưng àẫo nhên dên cố thïí sûã dng àûúåc ngûúâi ta àậ soẩn
mưåt cën tûâ àiïín múái đt tûâ hún, dïỵ hiïíu hún vâ in vúái sưë lûúång lúán,
giấ thânh hẩ. Vâo thúâi bêëy giúâ cấc tấc giẫ khưng ch trûúng àûa hïët
têët cẫ cấc tûâ cố trong tiïëng Anh vâo tûâ àiïín mâ hổ chó giẫi thđch
nghơa ca nhûäng tûâ khố nhêët . Quín tûâ àiïín giẫi nghơa tiïëng Anh
àêìu tiïn(cố tïn tiïëng Anh chûá khưng phẫi tïn La Tinh) àûúåc ra àúâi
vâo nùm 1623 ca tấc giẫ Henry Cokerem.
Bùỉt àêìu tûâ nùm 1807 úã M ưng N.Webster àậ bùỉt àêìu biïn soẩn
mưåt bưå tûâ àiïín àưì sưå gưìm 12.000 nghòn tûâ vâ 40.000 ch thđch vâ cho
túái nùm 1828 múái hoân thânh vâ xët bẫn.
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI
12

Trûúác Webster chûa cố ai lâm nưíi cưng viïåc vơ àẩi êëy. Ngoâi viïåc
biïn soẩn ưng côn lâm thïm mưåt viïåc nûäa lâ àún giẫn hoấ chđnh tẫ
ca mưåt sưë tûâ khố. Chđnh vò vêåy mâ sau nây ta thêëy tiïëng Anh vâ
tiïëng M (English vâ American English) cố nhûäng àiïím khấc nhau.
AI ÀẬ LÂM RA ÀƯI GIÂY ÀÊÌU TIÏN?
Khi nhûäng ngûúâi ngun thu phẫi vûúåt qua nhûäng con àûúâng
àêìy gai nhổn vâ àấ cûáng thò hổ hiïíu rùçng cêìn phẫi kiïëm mưåt thûá gò
àố àïí bổc lêëy àưi chên ca mònh. Cố lệ nhûäng àưi giây àêìu tiïn mâ
ngûúâi ngun thu lâm ra trưng giưëng nhûäng àưi dếp quai hêåu. Chêët
liïåu mâ hổ dng àïí tẩo ra nhûäng àưi giây nhû thïë vư cng àa dẩng,
tûâ cỗ, da, hóåc thêåm chđ cẫ nhûäng miïëng gưỵ. Hổ båc chng vâo cấc

ngốn chên bùçng nhûäng súåi dêy vâ vông qua gốt chên. úã cấc vng giấ
lẩnh, cấc àưi dếp quai hêåu mỗng mẫnh kia khưng thïí chõu àûúåc rết
mûúát nïn con ngûúâi àậ thïm vâo àố nhûäng chêët liïåu khấc dêìy dùån vâ
êëm ấp hún àïí tẩo thânh nhûäng àưi giây.
Ngûúâi Ai cêåp cưí àẩi lâ nhûäng ngûúâi àêìu tiïn sûã dng rưång rậi
nhûäng àưi giây àûúåc lâm tûâ nhûäng miïëng da hóåc gưỵ cố dêy chùçng
quanh chên. Àïí bẫo vïå ngốn chên cấi nhûäng chiïëc giây àûúåc ën cong
úã phđa trûúác. Nhûäng ngûúâi La mậ côn tiïën xa hún. hổ àậ lâm ra
nhûäng àưi giây cố àc lưỵ úã hai bïn àïí lìn dêy qua vâ båc lẩi úã giûäa.
Nhûäng ngûúâi úã cấc giai têìng khấc nhau trong xậ hưåi ài nhûäng àưi
giây khấc nhau. úã nhûäng nûúác cố khđ hêåu lẩnh hún, ngûúâi ta àậ dng
cỗ nhưìi vâo nhûäng chiïëc bao nhỗ cố dêy thùỉt lẩi àïí lâm giây àưng.
Dêìn dêìn nhûäng ngûúâi eskimo vâ nhûäng thưí dên da àỗ tûâ nhûäng àưi
giây thư sú nây àậ tẩo ra nhûäng àưi giây mưca.
Nhûäng àưi giây cố hònh th hiïån àẩi nhû ngây nay àûúåc tẩo búãi
bân tay ca nhûäng ngûúâi lđnh thêåp tûå. Àïí bẫo vïå àưi chên ca mònh
trong cấc cåc trinh phẩt kếo dâi àùçng àùéng hổ àậ phẫi lâm ra nhûäng
àưi giây vûâa bïìn vûâa êëm. Nhûäng àưi giây "mưàen" lêìn àêìu tiïn xët
hiïån úã Phấp, rưìi úã Anh, úã . Theo thúâi gian giây cng ln thay àưíi
mưët. Vđ d nhû úã Anh vâo thúâi k trõ vò ca vua James I nhûäng ngûúâi
thåc têìng lúáp qu tưåc ài nhûäng àưi giây gốt nhổn, lâm tûâ mưåt loẩi da
TẤC GIẪ CA NHÛÄNG PHẤT MINH, SẤNG CHÏË NƯÍI TIÏËNG THÏË GIÚÁI
13

mỗng. Ài nhûäng àưi giây nây thêåt lâ bêët tiïån nhûng ngûúâi ta vêỵn tiïëp
tc sûã dng nố trong mưåt thúâi gian dâi. Trûúác khi cố mưët ài giây cao
ngûúâi Anh àậ ài nhûäng àưi giây hểp vâ cố mi dâi rêët dâi khoẫng 12-
15cm, vâ húi cong lïn trïn. Côn úã M nghïå thåt àống giây bùỉt àêìu
xët hiïån tûâ nùm 1629.
AI ÀẬ NGHƠ RA BẪNG CHÛÄ CẤI ÀÊÌU TIÏN?

Cấc chûä trong bẫng chûä cấi thûåc ra lâ kđ hiïåu ca cấc êm. Cấc
chûä cấi trong bẫng chûä cấi Tiïëng Anh dûåa trïn bẫng chûä cấi La Mậ
àậ cố tûâ 2500 nùm trûúác. Cấc chûä in hoa rêët giưëng vúái nhûäng chûä La
Mậ àûúåc sûã dng vâo thïë kó 3 trûúác cưng ngun.
Trûúác khi cố bẫng chûä cấi con ngûúâi thûúâng dng cấch vệ àïí ghi
lẩi nhûäng sûå vêåt hóåc truìn thưng tin cho nhau, vđ d hònh mưåt vâi
con àún dûúng cố thïí hiïíu lâ úã àêy cố thïí ài sùn tưët. Loẩi chûä viïët
bùçng tranh nây àậ rêët phưí biïën úã Bablon cưí àẩi, úã Ai Cêåp vâ Trung
Qëc. Dêìn dêìn theo thúâi gian thò loẩi chûä viïët nây cng cố nhiïìu
thay àưíi. Trûúác àêy nïëu trïn bûác tranh ngûúâi ta chó vệ mưåt vêåt thò
bêy giúâ bûác tranh chuín tẫi cẫ tûúãng gùỉn vúái khấch thïí àố, vđ d
khi ngûúâi ta vệ àưi chên thò cố nghơa lâ "ài".
Loẩi chûä viïët nây àûúåc gổi lâ loẩi chûä viïët ghi . Tuy nhiïn cố
mưåt sưë vêën àïì nẫy sinh àưëi vúái loẩi chûä viïët nây búãi vò mưỵi ngûúâi hiïíu
theo nhiïìu cấch khấc nhau d lâ cng mưåt lấ thû. Dêìn dêìn phûúng
phấp nây àûúåc chuín thânh chûä viïët theo êm tiïët, vđ d chûä X cố
nghơa lâ cấi tay thò bûác tranh vệ bân tay sệ thïí hiïån cấi êm X àố. Cho
nïn mưỵi mưåt lêìn khi ngûúâi ta nố àïën êm X thò ngûúâi ta lẩi sûã dng
bûác tranh cố vệ hònh cấi tay. úã Babylon vâ Trung Qëc sûå phất triïín
ca chûä viïët cng khưng vûúåt qua giúái hẩn nây.
Ngûúâi Ai Cêåp tûå sấng tẩo ra bẫng chûä cấi ca mònh gưìm 24 kđ
hiïåu biïíu hiïån nhûäng êm hóåc nhûäng tûâ riïng biïåt gưìm mưåt ph êm.
Tuy nhiïn lc bêëy giúâ hổ àậ khưng hiïíu àûúåc nghơa ca phất minh
êëy. Gêìn 3500 nùm trûúác àêy cấc dên tưåc sưëng úã búâ Àưng Àõa Trung
Hẫi àậ gêìn nhû phất minh ra bẫng chûä cấi. Hổ hiïíu rùçng mưåt kđ hiïåu