123doc net doc dao cua hinh tuong nghe thuat tho thieu nhi tran dang khoa trong tap goc san va khoang troi pages 32 68

36

CHUONG 2 HiNH
TUONG KHƯNG GIAN
THư1 GIAN NGHÉ
THT
2.1. Hinh tuong khưng gian nghé thuåt
2.1.1. Khåi luån vé khbng gian nghe thu@t
- Tåc giå Tran Dinh Sir trong cu6n Giåo trinh Dån lu@n thi phåp hec,
Nxb Giåo duc dä dinh nghia vé khöng gian ngh# thu4t nhu sau:
"Khöng gian ngh? thuät 10 hinh thüc tbn tgi cha thé' gibi ngh? thuQt".
Tåc giå cho rång "Néu n/ur mei vet trong thé giÖi déu ton tgi trong khöng gian
ba chiéu: cao, rQng, xa va chiéu thbi gian thi khöng cö hinh turng ng/qe thuOt
nåo khöng cö khöng gian, khöng cö nhån vet nåo khöng cö mét nén cånh nåo dö
[22, tr. 107]. Trong tåc phåm van hoc, ngubi ta thuöng chi 'j t6i khöng gian bbi
thong qua läng kfnh chi quan, bån than ngubi ké chuyen hay cåc nhä tho trü tinh
cüng nhin sy vot trong mét khổng cåch, g6c nhin nhät dinh.... Tộn bé khung
cånh nhö c6 diém nhin cüa chü thé mh khöng gian c6 chiéu cao thäp, réng hep,
nong såu, xa gån:
Näng xuö'ng trDi lén såu chöt vöt
Song dåi trDi rQng bé'n co liéu

(Trång giang - Huy con)
Nhur v4y, khöng gian ngh# thu4t lh mö hinh thé gi6i déc 14p, c6 tinh chü
quan vä mang Vy nghia tuqng trung cåa tåc giå.
C6 the n6i, khöng gian ngh# thudt lä sån phåm sing too cüa ngh# si nhäm
biéu hien con ngubi vä thé hien mét quan niem nhät dinh vé cuéc s6ng, do d6
khöng thé quy n6 vé sy phån tinh giån don khöng gian dia 19 hay khöng gian
vot l', vot chät. Trong t'åc phåm ta thuöng bät gop su miéu tå con dubng, cän
nhä, döng söng... nhung bån thån cäc sv vot a-y chua phåi lä khöng gian ngh#
thu@t. Chüng chi duqc xem lä khöng gian ngh# thuQt trong chtrng muc chüng

biéu hién mö hinh thé gi6i cåa tåc giå. N6 lå mö hinh thé gi6i cåa tåc giå cy thé,
duqc biéu hi?n bång ngön ngü cåa cåc biéu tuong khöng gian.
- Theo cic tâc gid Hà Minh Düc (chû biên), DÔ Vân Khang, Pham Quang
Long, Phqm Thành Hung, Nguyén Van Nam, Doàn DÉC Phtrong, Tran Khânh
thành, LY Hoài Thu trong cu6n Lj lu@n l'ân hQC, Nxb Giâo duc, 1996.


37
Câc tâc già này cho rang, so v6i loqi hình van hoc nhtr hQi 1104, diêu
khac, van hoc cé khâ nang to léT1 trong viec miêu tâ déi tuqng trong tinh van
dong, tâi tao dòng thòi gian Véi nhip dé khâc nhau. Sur van dong cüa thòi gian
v6i nhüng nhip d0 van dong cüa cuQc s6ng. Cé Itỵc trong mot không thịi gian
ngân chita châ't biét bao su kien làm bién dƠi nhanh chéng cu0c s6ng, dịi
ngi.
Thgc châ't, viec tâi "10 thòi gian trong van hoc là sur miêu tâ su van dong
cüa cuQc s6ng là tâi Ilien quan niem cüa con nguòi vê sg ton toi, là su biéu Ilien
tam IY cüa con nguòi tru6c bién cd, sur kien. Không gian duqc miêu tâ trong
sur van dong cüa né. Chang han, Hô Chi Minh cüng tâi Ilien sur xuâ't Ilien cüa
bình minh qua sur thay dƠi cüa ânh sâng và màu sàc:
Phltang dông màu trüng chuyén sang hông
Bông tô'i dém tan chô'c sqch không

(Gidi di sbm)
Hay, v6i châ't lieu ngÔn tù, nhà vân cé thé chuyén tù khÔng gian này t6i mot
khÔng gian khâc mà khÔng gay sur hut hâng, sur giân câch trong mach câm
xüc cüa nguòi dQC. Do voy cé thê n6i, trong nghè thuat, không gian nghè thuat
là hình thüc ton tqi cüa hình ttrqng. Ơ dây, khƠng gian khƠng chi là mƠi
trtrịng ton toi mà cịn thâm nhap vào bàn than hình turqng và bêc 10 tinh tur
turbng cüa hình tuong. Viec chiêm lïnh và tâi Wo không gian trong van hpc
không chi là hoot dong tâi Ilien thé gi6i mà còn là hoqt dong biéu Ilien, bêc 10

tu tudng, tình cim cua con ngi.

2.1.2. Không gian nglte thu@t trong top tha GUC sân và khodng trịi:
Nơng thƠn mién Bdc Viêt Nam trong nhüng nüm chơng Mj
2.1.2.1. Hình dnh gbc sûn
TOP tho Gbc sân và khodng tròi duroc xuâ't bin nam Khoa 10 tudi. Trong
dé cé nhüng bài Khoa sâng tâc khi m6i 8 tudi. Véi mot em bé 8 tuÔi
Sinh ra và lén lên 6 nÔng thÔn, géc san chinh là thé gi6i bên ngoài dâu tiên mà
bé duqc tiép xüc. Dec top tho, chüng ta hinh dung mot cou bé tho thån choi
quanh san, ngåm nhin moi vot röi ghi lai chån thyc nhüng gi hi#n lén trong måt
bang nhüng van tho hét Sitc ngQ nghinh nhtrng cüng rät nén tho, läng mm. D6
lä hinh ånh mét chiéc san budi sång xön xao am thanh, nhén nhip hinh ånh:
Ong trDi ndi Ilia dång döng
Bå sån van chié'c khän hbng dep thay
BC)' em xåch dié'u di cay


38
Me em tåt mtöc, näng dåy trong thau

Chi tre chåi töc bén ao
Nång may do träng ghé våo soi grang
Båc nöi döng hät büng bong
Bå chdi loet quet lom khom trong nhå

(Budi sång nhå em)
D6 lä mét bu6i säng näo nutc v6i khöng khi Sinh hoot cong döng c6 vé
cd Xtra nhung rät hön nhién gqi cåm qua cåch goi ten tirng nhån vot: bå son,
cou méo, chi tre... déu thich läm döm, cäi na vä dän chu6i thi th@t dé thuong,
cou gä thi bång nhång, båc nöi döng vä bä chöi thi chäm chi... Däy lä mét ngäy

rat khåc nhau cüa cfc thänh vién xä hQi thu nhö, duqc biéu hi#n Sinh déng qua
khung cånh quen thuéc hing ngäy mä ft c6 nhä tho näo c6 thé miéu tå duqc nhu
vQy. Trong cäch nhin cüa Khoa em thäy moi vot nhu dang tå'p nap, vui tuoi khi
båt dåu mét ngäy m6i.
Khi tiéng gä gåy 0...6...0 cat lén, cüng lä lfic båt dåu mét ngäy m6i. Tiéng
gä vang len tir bui chu6i, häng tre, tü g6c san nhö dä bao nhiéu näm, tuång nhtr
nghe dä quå nhäm rdi. Voy mh bé Khoa vän phåt hien dtrqc cåi m6i: tiéng gä
xua tan di b6ng dém, cho su s6ng sting ttroi ra ch6i loi. Khi am thanh cüa tiéng
gåy ö...6...o cät lén, läm cho von vot déu cya minh thitc d4y, nåy no Sinh söi,
träo dång sv s6ng. Nhu c6 phép tién, tiéng gä läm cho cánh quê huong birng
sáng, van vot tró nen sóng dong hán lên. Khoa nhin tháy, cái gi cỹng van dong,
phỏt triộn, cỏi gi cỹng dỗp urc rõ:
Tiêđg gà
Tiêng gà
Gigc quci na

Md mát
TrƠn xoe
Gil!C hàng tre

Dám máng
Nhon hốt
Gil:tc bng chũi
Tham 1Êrng


39
Trúng cuôc

Giuc hat dâu

Náy mâm
Gil:tc bông lúa
Uôn câu Giuc
con trau Ra
dơng...
(()...ó...o...)
Q na má mát, hàng tre dâm máng, bng chi chín... Thvc ra, mpi sv
von déng theo quy luot cúa nó. Nhung duói con mát cúa cou bé Khoa, mpi vot
cüng có cuoc sóng nhu con nguài, cüng có lúc ngú, lúc thúc, cüng có khi làm
viêc, có lúc nghí ngoi... Chúng cüng có nhüng hành dong ng0 nghinh dáng yêu
nhu con nguài: mó mát, rúa m4t... Sv dáng yêu hơn nhiên cúa Khoa là ó chó dó.
Khơng chi có voy, tiéng gà con th4t ky dieu, nó có thé:
Giuc dàn sao
Trén trài
Chqy trơn
Ong trÜi

Nhơ lén
Rúa mát
(Ơ...ó...o...)
Phái cháng, tiéng gà có uy ll;rc v6i cá sao trài trên khƠng trung xa lác?
Không phái voy, mà Khoa dã biét (Iva vào quy luat cúa thiên nhien dé miêu tá
hinh ánh mot ngày mói bát dâu, khi Ong mot trài dã mpc. Khoa dã có cách nói
rát m6i, em tu&ng tuqng ra sao dang chqy trõn khi ong trài nhô lên. V6i Khoa
thi dàn sao cüng biét choi trà "trón fim", và Ong m4t trài cüng biét rúa m4t...
th4t ngQ nghinh và thú vi biét bao. Quá thvc, tiéng gà gáy là cá mQt thé gi6i am
thanh ky dieu dói vói tam hơn nhqy cám cúa cou bé làm tho.
Rơi, tir góc san nhó mà Khoa có thé nhin tháy bao diêu m6i la. Tir góc
san mói chiêu nhin ra xa, em tháy:
Góc san nho 11/105 mÚi xây,

Chiêu chiêu em dúng nai này em trông.


40
Thây trÜi xanh biêê mênh mơng,
Cánh co) chóp nãng trén sông Kinh Tháy.
Thdy dqn các chú dãng dày,
Máy bay giéc MS lán quay thêm nhiêu.
Khống trÜi em dén là u,
Góc san nho nhó chiêu chiêu dúng trơng

(Góc sán và khodng trài)
Cái nhin cúa Khoa lên cao và xa hon, em thãy song Kinh Thây cúa quê
minh, thâ'y cá cuoc kháng chién chóng MY cúu nuóc cúa dan toc. Cái nhin ỏy
khụng chi bú hỗp trong khuụn khd cỳa gúc san nhó nüa, khơng chí là "ngen
müng tai nhdy múa muon nghin cây mía múa giram Có thé nói nhüng vot thông
thuàng, nhung duqm sác thân tiên cúa hôn con tré, và duqm tinh mén yêu cúa
trái tim tho {u. Tqi dây sãm ghé xuông sán - khanh khách ctrài ; toi dây nura
chéo mét sán - sui bet ; cüng trên manh san này cá nhdy chôm chôm sau khi trài
dã mua xng rơi...
Q th0t chi trong góc san nhó áy thÔi, nguài dpc nhu thãy duqc súc
manli cúa néi tâm, chính néi tâm, chính tâm hơn bên trong cúa con ngtrài qui tv
cánh vot bên ngoài vào quanh mot cái trvc, bién vot vÔ tri thành ra cám xúc,
tinh cám. Chi là nhüng hinh ánh rát quen thuQc hàng ngày Khoa ván nhin thãy,
nhung em cüng cho vào tho. Khi bát g4p cánh dàn gà con dang theo me di fim
mơi trong lúc trài mua:
Ngồi sán léi, may chú gà liép nhiêp
Di tim môi càng mg büt giun sáll Trài
mtra lám thcim làm các chú trát dáll
Chú ràng minh, gi?t mtra rai khói cánh

(Gà con lié'p nhiép)
Ta thãy, các hinh ánh, các sv vot di vào tho Khoa th4t tv nhiên, chi là dàn
gà con kiém môi trong mua, voy mà cüng thành tho. Th@t là tài tinh.
Trong bài Tráng sáng sán nhà em, Khoa cüng dua vào tho nhüng hinh ánh
rát thi vi:

Ong trãng trƠn sáng tó
Soi rõ san nhà em


41
Hàng cáy cau léng dúng
Hàng cây chuôi dúng im
Con chim qn khơng kéu
Con sâu qn khơng kêu
Chi có trãng sáng tó
Soi rõ san nhà em

Tráng khuya sáng han dên
Oi ơng trãng sáng tó
Soi rõ sân nhà em...

(Trãng sáng sán nhà em)
Trur6c cânh dêm trâng sing, Khoa bàng hoàng, ngdn ngo trur6c cânh inh
tràng dang trii ra mênh mông ron ngqp khâp sân, vtrịn... Khoa nhtr bi thơi miên
bdi vé dep yen tïnh thanh bình. Trang sâng khién cho chim trên tròi, sâu du6i
ddt...cüng ngùng kêu. Câ dâ't tròi dêu finh long, tur qn mình... dén nơi cé cim
giâc tât câ nhtr tan bién di, chi cịn trâng thƠi. Ngtrịi doc nhtr câm nhân thâ'y,
duòng nhu vqn vat dêu tïnh long, nin th6 dê IOng ngâm, dê top trung vào ânh

trâng. Trang l nhõn vat chinh, l tõm diộm soi rỗi cho muon vat, muon loài...
Tâ't câ van vat dêu long di tru6c vé dep cüa ânh tràng - dé là vé dep cüa tri
turbng ttrqng tré tho.
Cé thé néi, géc sân nhô trong tho Khoa là câ mot thé gibi dieu 10. Dé là
không gian dâu tiên mà Khoa tiép xüc, tù dé nhân biêt biét bao sur vêt, hình ânh
cüa thiên nhiên. Thê' gi6i géc sân qua con mât cüa chû bé Khoa là mot bûc
tranh s6ng dong, nhiêu màu sac. Khoa dû too ra nét dac trtrng cho thé gi6i cüa
riêng mình, khƠng chi là quan don thn nhüng gì em nhìn thâ'y, mà Khoa cịn
cé str câm nhàn tinh tê- cüa tâm hơn tré tho.
2.1.2.2. Hình cinh mânh VltÙn
Xa hon sân mot chût là mânh vuìm. D6i Véi Khoa, mânh vuòn nhà em
qui là mot thé gidi phong phtỵ và vơ cùng hâ'p dân. Tù noi day, Khoa dû cé thé
quan sât tâ't cd, em nhìn thâ'y mot düm ma bdc giun "mây chü gà con liép
nhiê"p. Theo mỗ di tỡm bõt giun sỷu", "qud na md mõt, hng tre dỷm mỹng nhỗn
hoỹt, buụng chuụ'i thom lựng". Minh vtròn nhà Khoa nhu mot cu6n sach Sinh
vot IY thü.
Trong nhüng bài tho Viét vê mânh vuòn, ta thâ'y bài tho nào cüng hay,
cüng dac sac. Môi bài tho là mot khâm phi, mÔi bài tho cé mot câch câm nh0n
riêng, làm Ilien lên nét riêng biet trong câch thé Ilien cüa Khoa.


42
Mua, là bài tho tiêu biêu viê't vê g6c sân và mânh vuròn, dây cüng là bài
hay trong s6 câc bài tho hay nhâ't cüa Khoa. Trong dé, Khoa dùng râ't nhiêu
nhüng hình ânh sâng tao:
Ong trÙi

114üc üo giüp den

Ra trån

Muön nghin cåy mia
Miia guam
Kié'n

Hånh quån
Dåy
citrDng Lå
khö

Giö

cuön
Bgi bay
Cuön cuön
(Mzta)
Bäng {nh mät cüa chü bé mudi tu6i, Khoa dä quan sät mot con giöng tir
khi gi6 cu6n may bay, dén Iüc mua roi IQp bép. Trong con giöng Khoa dä viét
Vé mot månh vuon, mot g6c Sån hå hC d6n nh0n con mua v6i vö so' nhüng tre,
btrbi, dira, mia, möng toi, c6 gä... tät Cå nhtr dang nhåy müa, vui tuffi nhén
nhip trong mua. Th4t v4y, con mua hien Ién trong tho Khoa giöng het mot cuéc
ra quån kh6ng 16 cüa Vü tm hay gi6ng nhu nhüng trö Choi dånh tron giå cåa
cåc em thiéu nhi trong nhüng budi chiéu hö.
Trong månh vuön, Khoa vän häng ngäy chäm s6c, tröng cåy. Em thå'y
yéu thtrong tüng g6c cåy, ngon Cö. Hinh ånh cay chu6i, cay na, cay Cä... cüng
duqc em dua väo tho v6i mot su trån trong vä mén yeu: VuDn em Cö mot luö'ng
khoai
Cö vuDn chuö'i mot vöi hai luö'ng Cå
Em tröng thém mot cåy na
Lä xanh väy giö nhlt Iå gei chim...

43
Nhüng dém läp lö träng Ién
VuDn em dCi)' tiéng diu hién gån xa.

(Vudn em)
Vån lä cånh vat dém träng, nhung dém nay khöng phåi lä dém träng sång
tö , träng dém nay m6i chi Ici'p 1b thöi mä Khoa dä cåm nh4n duqc am hubng
cuQc s6ng cüa von vat. Hinh ånh "1å xanh väy giö" lh hinh ånh déc dåo, nhin
nhüng täu lå du dua mä Khoa lien tuöng nhtr chüng dang gio nhüng cänh tay ra
våy gi6, d6n träng...rÖi khi träng båt dåu xuå't hi#n, dang lå'p 16 lén må em dä
nghe duqc nhüng åm thanh diu hién 6 dåu dåy vong IQi. Am thanh d6 c6 thé
121 am thanh cüa tiéng löng, am thanh cåa niém vui dang dång trän.
Khöng chi c6 v@y, Khoa cön nghe thäy cå am thanh cüa vuön chu6i,
cüa cay cau väo lüc nira dém:
Nghe hång chuö'i VitDn em
Giö trå minh trän trå
ChuQt chgy giån bi dư
Lổng VD ånh träng vang

Cciy cau nư tb?c quä
Phånh phgch quet lién hbi
Mét tiéhg gi khöng rö
Xön xao cå då't trDi.

(Nita dém tinh giåc)
Mét sv cåm nh0n tinh te- vé thién nhién. Trong dém khuya, chgt thüc
giäc mä Khoa c6 thé lång nghe durqc nhiéu am thanh dén nhtr v4y. Lic thi Khoa
nghe thäy tiéng diu hién phåt ra tü vubn chu6i, vuön na; lic em loi nghe thäy
trong vuön chu6i c6 am thanh trå minh cüa gi6, am thanh cüa tiéhg chuQt

chgy , tiéålg phånh phgch tüc giOn cia cay cau... C6 lé, phåi am hiéu cuQc söng
thién nhién läm Khoa m6i c6 nhüng cam nh@n tinh té nhtr v@y.
Trong vuön cåa nhä Khoa cön cåy tråu, cay trau tuöng nhu mét vat vö tri
nhung v6i em, n6 khöng hé 121 vot vo tri. Dya väo quan ni#m cüa dån gian vé
vi#c häi tråu väo ban dém mä em dä läm bäi tho dé bäy to tinh cåm cüa minh
v6i cay, v6i bä, v6i mg - nhüng nguöi mh em yéu quy:
Tråu ai häy tinh lgi
Mb mät xanh ra nåo

Lä nåo muön cho tao


44
Thi måy chia ra nhé

Tay tao håi rät nhe
Khöng låm måy dau dåu...
Dä cl(iy Chita hå träu

Tao håi våi lä nhé Cho
me vå cho bå

Düng Il/i di tråu ai!
(Dånh thicc trau)
V6i thé tho näm chü, cå'u tric nhip nhång Khoa nhu dang thi thåm cüng
cåy trau. Mu6n Xin "våi lå dé cho bä vä mg mä em cüng so trau dau, trau lui
nen em phåi dänh thitc trau. Phåi chäng em dang khao khåt duqc giao hộ cüng
thién nhién, Cư cåy.
Tü månh vtrön å'y, Khoa khöng chi nhin thå'y sv von déng, sv Sinh söi
nåy nö Ciha cåy c6i. Cåi nhin cåa em cön xa hon, em cön bät trong månh vn

å'y cuQc s6ng Sinh dQng cüa Cäc lội dQng vQt. Bäi tho Dåm ma båc giun, lä
mot büc tranh tộn cånh Vé mot xä héi thu như cåa nưng thön mién Bäc v6i dåy
dü cåc thänh phän vä tuc IQ cd xua tru6c dåy:
Cåm hltong kié'n Då't Ipgc dåu
Khöc than Kiéh Cånh khổc mau åo tang
Kié'n Lira dư't d'c dö läng

Kié'n Kim chöng gey, kié'n cång nang vai

Däm ma dua dé"n 181 dåi,
Qua nhüng vtrDn chuö'i, vtrDn khoai, vtrDn ca.

Kién Den uöng rueu la då

Décho kié'n Cåch bay ra chia phån...
(Dåm ma båc giun)
Trong thé gi6i cåa tg nhién, Khoa luön khåm phå, tim töi nhüng hinh ånh
m6i IQ. Döi khi chi dua väo nhüng hinh ånh, sv Viec em vän häng ngäy bät g4p
mà em dã dua vào tho. Khi em nhin thâ'y lü kién dang tha mot con giun dát vê
td, thé mà Khoa cüng làm duqc tho, mà tho cúa em Iqi rát hay. VÚi ngÔn ngü
tho binh di, trong sáng mà ván toát lên dugc cái hơn cúa bài tho. Néu Tơ Hồi tv
hào vói mot Dám Citái chuet ngO nghinh thi Trân Dang Khoa Iqi rát tv hào vói
mot Dám ma bác giun


45
Có thê' nói, các lồi sinh vot trong vn Khoa khơng don thn là nhüng
vot vƠ tri vƠ giác. Qua con mát giàu finh dài, tinh nguài cúa Khoa, chúng tró
thành nhüng ngi bqn tam giao.
2.1.2.3. Hinh cinh thơn xóm

Trong ván hpc, tir xua dén nay có rát nhiêu nhà tho viêt vé cánh làng quê,
d4c biêt là cánh nong thôn mién Bác. Nguyén Khuyén là nhà tho tiêu biéu vói
chüm tho thu (Thu Vinh, Thu ám và Thu diéu) - hinh ánh d4c trung cho nơng
thơn Bác BO nc ta. Dó là cánh thanh binh, yen tinh cúa nơng thôn miên Bác
cuoi thé k)" XIX và duqc cárn nh@n qua con mát cúa mot nhà nho yeu nuóc.
Trong ván hpc có nhiêu nhà tho nhtr nhà tho Pham Hd, nhà tho Võ
Qng, nhà tho Dồn Giói... nhung cái khác biet giüa nhüng nhà tho này v6i
Trân Dáng Khoa chính là thài diém làm tho. Khoa làm tho tü khi 8 ti, con
các nhà tho dó thi làm tho khi dã tru&ng thành. Voy mà cái thê' giói mà Khoa
cám nh4n có nét gi dó th4t doc sác. Ngồi nhüng bài tho viét vé góc san, mánh
vuàn — noi Khoa tiép xúc dâu tiên, vÚi mot tinh cám chân thành và nhiêu
khám phá mói mé thi xa hon nüa là hinh ánh cúa thơn xóm. Tho Khoa viêt vé
nong thƠn cüng rát hay, em nám bát duqc cái hôn cúa q huong. Cho nen, dơi
khi có nhüng hinh ánh rát binh thuàng, xong khi vào tho cúa Khoa nó IQi trá
nen dáng u dál k)' 14.
Trong bài Thơn xóm vào màa, là khƠng khí vui tuoi, nhơn nhip, khdn
truong cúa nguài nÔng dân khi hp duqc vu müa bQi thu. Khoa thâu tóm tồn b0
khung cánh áy trong cái nhin vui tuoi hóm hinh cúa minh:
Ditàng thơn nd tiéng ccrài
Vàng twi hoa cái ngông
Scin kho måy tubi lüa
Må mieng CliDi 0m cim

Thöc mac (10 vang (5ng
Thå hi höp trén sån
Chi chli nhiém rü rom
Anh dån quån dép lüa Thöc
nå bung n/ur sao
NhuQm vang cci tr&i cao

46
Thom nhlt' huang lüa dbng

(Thbn xbm våo müa)
Niém vui cüa ngi nong dån dtrqc müa Ian tổ sang Khoa, em thäy vui.
Nhin cånh duöng läng, ngö x6m dåu dåu cüng lä mäu väng cüa th6c, cüa rom,..
em nhu ngåy ngät trong niém vui Chung äy. Trong khung cånh tap n4p, khån
truong cüa ngubi dån qué äy, Khoa cön bät gop niém hån hoan vö bb cüa ho.
Tiéng cuöi cåa ho xen län tiéng måy tu6t Ilia, too nen mét am thanh trong tréo,
thanh binh cåa läng qué.
Khöng chi co voy, Khoa cön nhtr am hiéu cuQc s6ng cåa que huong
minh, em thå'y d6 lä mét khổng trưi binh n, ém å v6i "ngen khöi xanh lén
lüng liéng, Ici vån bay vång scin giéng". Trong khOng gian cüa läng qué, cön
c6 cå am thanh cüa von vat, am thanh cüa tiéng tröng Pang:
Tiéng tröng tang
Giön giä

Khöng gian...
Dåy lång
Tiéhg ga
Tiéhg chö

Tiéhg gei nhau.
(Tié"ng trbng lång)
Cå khöng gian nhu dang chim trong am thanh cåa tiéng tr6ng. Tiéng
tr6ng hoä län v6i tiéng ngubi "(Ji 6i" goi nhau, tiéng gå, tiéng ch6, tiéng vién
dan dä lén nong Ding lh am thanh cåa läng qué, ém å nhtrng cüng th@t nhén
nhip, tung büng, båo hiéu mét cuéc s6ng thanh binh no dü. Ta thå'y, cåch miéu
tå cüa Khoa phån näo rät tv nhién, nguöi doc nhu thäy hi#n ra tru6c mat khöng

khf cüa bu6i chiéu tä, tat cå nhu dang gå'p rüt läm vi#c böi nhüng tia näng cu6i
cüng cåa ngåy dä säp tåt. Tru6c cånh chiéu tä, Khoa dä läng nghe duqc am
thanh cüa cuQc söng. V6i Khoa, cuQc s6ng å'y gan güi låm, n6 dang dién ra
häng ngäy d läng qué cüa em.
C6 khi, cåi ngö nhö thån quen mä Khoa vän häng ngäy di qua cüng duqc
em dua väo tho. Cåi ngö mä häng ngäy em vän nhin thäy cåc chi bé
di hänh
quån qua, thäy cåc chi dån cong khi thi di sta dng, khi loi c6 dổn xe xich di


47
qua... M4c dü, v6i Khoa d6 lä mét Chié'c ngö nhö nhung n6 dä in däu cüa biét
bao nguöi Ifnh, cüa biét bao chi dån cong. Cit möi khi ho di qua thi chiéc ngö
nhö Iqi trö non vui tuoi IQ thuöng, n6 ron räng tiéng bu6c chån cåa cåc anh, cåc
chi cå khi Iqnh giå lån lüc mua tuön.
Chi v6i mét khöng gian nhö noi thön x6m em d6 thöi, mh Khoa dä n6i
duqc biét bao diéu. Nhung, nguöi doc cåm nhQn duqc khưng gian bao trüm tổn
thƯn x6m noi Khoa s6ng chinh lä cuQc s6ng äm {p day tinh nguöi.

2.1.2.4. Hinh ånh dbng lång
Bitc tranh thién nhién trong tho Tran Däng Khoa rat da dong v6i nhiéu
khung cånh, gam mäu khåc nhau. Nét thanh binh, thu thåi cåa cånh diéu trén
båu tröi que v6i tiéng såo vi vu, mét buoi sång dåy ngé nghinh "Buöi sång nhå
em ... tat cå 121 mot phån nén mil (3 tren d6 khåc hoa rö nét thém hinh ånh cüa
thé gi6i tré tho hi#n lén trong top G6c san vä khổng trưi. Huong döng nQi,
httong Cda dà ngâ'm vào mâu thit Cda Khoa dé thê' gi6i tré tho mà Khoa phâc
hoa nên râ't quen thuQc chita dung dâ't, nur6c, mây, tròi, cây c6...
C6 thé néi, ngồi nhüng gì câm nh@n duqc (3 mQt mânh vtròn, mot goc
san, Khoa còn mb rong lòng mình dé dén nh0n htrong dịng gi6 noi phéng
không cüa dông quê — noi ngày dêm em cùng cha mq, anh chi, bà con lao

d0ng san xu{t và chién dâ'u.
Doc nhüng bài tho viét vê dơng q Cda Khoa, ngtrịi ta nhtr cim nhOn
duqc câi huong vi, câi thân, câi hơn q Viet Nam. Hình ânh "cünh cị chüp
ndng trén song Kinh Thây dà dura ngtrịi doc vào khƠng gian rong râi, trong
lành cüa dông quê. Khoa thâ'y, huong dông noi gân güi, thân thuong và khƠng
thé thiéu dtrqc. Hình anh htrong vi dông quê dà trd thành mot phân nh6 trong
tam hôn Khoa:
Ddt trÙi cüch mot gang tay
Và tôi cùng vbi luô'ng cày toci hitong

(Dông chiêu)
Khoa yêu quj quê htrong Cda mình nhtr mâu thit Cda em, trong nhiêu bài
tho Khoa dà néi dén mùi vi cüa quê huong, mùi nÔng nàn cüa dâ't, né nhtr thü
men làm say dam lịng ngi, m6i dtrịng cày, mơi g6c ro dêu tô ra htrong vi
Cda dịng q:

Dơng âm trang non
Lng cày szgc nfrc
Mita rào büa trtrüc


48
Nàng hông chiêu nay
Mùi bùn dang ngâu

Mùi phûn dang hoai
Bô'n lén lurang
Diu müt muong.

(Huang dơng)

DO là phât hièn vê dƠng quê. Htrong Cda dâ't, men Cda dâ't dà làm nên
miti thit Cda nhüng con ngtrịi 16n lên tù d{t, vì voy giüa dâ't và ngi ln
ln c6 sur giao cim thân thiét. Khoa that tinh te' khi phât hien ra câi mùi dông
quê dang day lên ngpt ngào, mùi bùn, mùi phân, mùi voi, mùi hâng hâng cüa
m6i lu6ng cày Cé dtrqc phâi sau con mura, sau câi nang nông. NhÜng lu6ng
cày nhu dòng song Ngân, ngâng mat lên tròi thâ'y "sao nhzc gô'c rq lô nhô xa
gân . Cânh dêm trang non v6i huong dông tqo cho Khoa c6 cim giâc ngây ngâ't
và chìm di trong né.
Khơng chi cam nh4n dtrqc htrong vi cüa dịng làng. Trên nhüng cânh
dƠng q cịn c6 khƠng khi nh0n nhip cüa cânh lao d0ng, mơi ngtrịi mot viec,
hQ làm vièc hâng say nhtr quên di nhüng vat vâ, cuc nhQc:
Nai này mâ'y büc cày
Ddu nghiéng chiéc n6n
Tiéng trâu va tiéng ng1tÙi
Vang ruQng dài lơm bơm
Nai kia là mûy chi
Thì thịm tüt gâu dai
Altrüc gieo theo lòng müng

BQt tung trang hoa
nhài
Nai ây mâ3' cc) cây
l'Vg1?a tay phia mat trÙi
Mq nén hàng düng thàng


49
Hôn nhién trong tiéng CICÙi.

(Cdnh dông làng Diên Tri)

Trên cânh dơng, cong vièc n6i cong viQc, nhüng bâc trai thì cày ru0ng,
câc chi thì tât nur6c cịn câc co thì câ'y lüa... ho dang làm viec hâng say, v6i
toàn nhüng cong viec nong nhQC, vâ't vâ nhtrng sao ta chàng thâ'y ho kêu ca
phàn nàn. Ngtrqc lai, trên c{nh dông nhip sơng van dién ra sƠi n6i, nhüng giQt
nu6c dùa nhau trong lịng mâng, mà Khoa thì gi6ng nhu• nhüng cânh hoa nhài
trâng trong, mq bén hàng và hôn nhiên ci, nhüng hàng mq tam tâp trƠng dây
süc s6ng, mot màu xanh non khoé khoân dang tiê'p tuc vtron lên.
Tràn Dâng Khoa dà làm tang thêm trong lòng ngtròi doc tình u x6m
thƠn, làng mqc, noi mà nhiêu khi chüng ta chtra nh0n thõ'y hột cõi dỗp. Trờn
cõnh dụng lng bit ngât â'y là hình ành Cda cha me, mot nâng hai strong dé làm
nên nhüng "hqt th6c vàng":
Hqt gqo làng ta
C6

bcïo

thüng

bciy
C6 nuca thüng ba
Giot ma hôi sa
Nhüng trita thüng sỹu
Nitỹc nhlt ai nõu

Chội cd cd cc)'
Cua ngoi lờn b
Mỗ em xuông cây...

(Hgt gao làng ta)
Nghï bàng c{ch nghi Cda tré con, cim bang sur cim nhOn Cda mot düa

tré nhtrng tic già cim nhân dtrqc n6i vat vâ, nhQC cüa me thƠng qua nhüng vân
tho dây hình ành. Trong nhüng ngày mura bâo me em vân phâi ra dông, nâng hè
nhtr thiêu nhtr d6t, nur6c ru0ng turbng nhtr sÔi lên dtrqc, ci chét, cua thì ngoi
lên bị chui vào bui c6... chi c6 me em qua quyê't IOi xuông cam tùng g6c mq
non. TrÜ6c không khƠng rong 16n bao la, là hình ành ngüịi mq dang miet
mài v6i cong viec Cda nhà nƠng. Hình ânh ngtrịi mq vùa khién nguòi doc câm
thuong lai vùa khiê'n ngtròi ta câm phuc b(3i ngi me {y hien lên bình di mà
kiên cng, ch6ng tri v6i thiên nhiên khâc nghiet vì sur s6ng.


50
Trong tho cüa Khoa, em néi nhiêu vê cành dông làng b6i chinh noi dây
dà ni durơng em, chinh noi dây là trtròng hQC dâu tiên em dtrqc ti6p xüc.
Cho nên, hình ânh cânh dơng và nhüng ngtrịi dân q dà khâc râ't sâu vào tam
tri nhà tho. Và nhà tho nhi ctỵ thê' mà bQc IO nơi lịng Cda mình trên nhüng
trang tho.
Trên cânh dơng xanh mtr6t mot màu xanh cüa 111a, khƠng chi c6 hình
ành cüa nhüng con ngtròi cuc nhQC, va't và nhtrng dày niêm vui, niêm Iqc quan
tin tubng thì Khoa cịn vë lên trên nên bitc tranh {y hình ânh cüa cânh diêu,
hình ành Cda con trâu, hình ânh Cda nhüng em nhơ cùng choi nhüng trị choi
dân gian bên nhüng bị ru0ng. Em nhìn thâ'y, bên ruOng:
BÙ nncang xanh nurüt cd
Clia trâu dây - tha hụ

Dựng lo dụng nỹ't ne?
(Con trõu den lụng nurỗt)
Cõnh dông quê em that dep, c6 màu xanh Cda 111a, c6 màu trang Cda
"cơ gib chün mây", cüa dàn cị, c6 màu db ngàu nhlt Ilia cüa con d6i, màu dô
Cda chiéc khün quàng nd xoè tren ngl:tc cânh miêu tâ Cda Khoa méi ngO
nghïnh làm sao, em viê't: Bên ruQng Ilia xanh non

Nh17ng chi lüa phâ't pho bim tbc

Dàn cị trang
Khiéng nüng
Qua song
Cc) gib chün mây trén cünh dơng
Büc mat trÙi dqp xe qua dinh nüi
Này thàng déi nhÜ ai
Mà khbc mâi, mat db ngâu nhu' Ita (Em
ké chuyen này)


51
Khoa nhu duqc tám trong khơng khí trong lành cúa dơng nQi. Phái có
mot tam hơn gán bó, u mén làng quê dông rueng th4t dàm thám và sau nong,
mot tam hơn duqc ni dũng chính tren mánh dát que huong, nhà tho mói có
thé viét duqc nhüng vân tho gián di mà ngpt ngào bay bóng nhu voy.
Dóng làng hien len trong tho Khoa th@t dep và nen tho v6i nhüng hinh
ánh thiên nhiên tuoi dep nhu hơ nc dây hoa sen thom ngát, dàng song Kinh
Thây dem nu6c và phü sa cho ruQng dông, cánh cà trang khiêng nang qua sÔng
Tü cái nhin, cái cám cúa minh, Khoa nang mpi vot lên làm chúng tró nên lung
linh huyen áo dén 10 lüng mà chúng chúa dây chát tho ngây, hơn nhiên cúa con
tré.
2 .l .2.5. Khống trÜi trong con mát tré thU
Tho là tiéng nói cúa tâm hơn. Mà cánh vot, khung trài Iqi là ngn cám húng
vƠ ton cúa các nhà tho. Trân Dáng Khoa cüng voy, em dám minh trong cánh
vot, trong khung trài cúa quê huong. Em u biét máy khống trài xanh trong
vói tiéng sáo diêu vi vu trong gió, vói ánh tráng vàng trái lênh láng tren cánh
dơng, vói mot vn cay xanh tót, muqt mà và góc san nhó v6i bao k}} niem tudi
tho... tãt cá dêu quen thuOc binh di, nhung ván gay nhiêu ngqc nhiên thú vi cho

nguài thuóng thúc, b(3i Khoa thdi vào chúng vé hôn nhien tinh nghich cúa tâm
h6n nhüng chú bé Ión lên cing nhüng trà thá diéu, bát cá, chán trâu...
Trong tho cúa Trân Dáng Khoa nói chung, top tho Góc sân và khống
trƠi nói riêng, tráng duqc tác giá nhác tói nhiêu và cüng có nhiêu bài tho hay
Khoa viét vé trãng. Trang vói Khoa nhu nguài ban nhó thân thiét, gân güi. (3
mói bi tho, trỏng loi cú vộ dỗp riờng: lỳc trang tràn xoe nhu cái dia, lúc u6n
cong nhu luõi liêm... Nhung trong bài Trông trãng, Khoa cám nh4n vé dep cúa
nhân vot này dtrói góc dé khác:
Em nhdy, trãng càng nhdy
Mái nhà 1rÚt ánh vàng
Quá th4t, tráng vói Khoa là mot dôi bqn thân. Cá nguài và tráng mÚi
nghich ngqm, nhí nhánh làm sao. Khung cánh dêm rám th0t dep. Tü tren cao
trang nhu• dang mu6n khoe v6i mqi ngi câi mot trịn nhtr "câi mâm" Cda
mình. Cịn du6i ddt, noi g6c san nhà, Khoa cüng dang thich thü vui dùa cùng
trâng. Trang — ngtròi, ngtròi — trang nhtr mu6n giao hoà, dan quyen vào nhau.
Tuy dang cùng trang và câc bqn vui choi, müa hât nhtrng em van càm nhõn
dtrqc vộ dỗp cỹa trang ngay trờn mỹi nh mỡnh. Mdi nhà ItÜt ünh vang - mot
câch dùng {n du chuyên doi càm giâc that hay, that 14. Ânh trang thtròng dtrqc


52
câm nh0n bâng thi giâc, thì d day Khoa bi câm nh0n né theo mot câch riêng:
xüc gi{c. V6i câch n6i này, khiê'n cho ban doc nhtr thâ'y {nh trang
Trang cüng dtrqc vi v6i nhüng hình ânh quen thu0c thtrịng c6 mat trong
cuoc s6ng hàng ngày cua câc em:
Trang hông nlur qud chin
Lüng IO lên trltbc nhà
Trüng trịn nhu• müt cd
Không bao giù chüp mi

(Trüng oi tir dâu dén)
Tuy nhiên, c6 Ilic trang trong tho Khoa van chi gian di là trang thÔi, mà
süc hüt th0t mânh liet. M6i dêm trang lên, không khƠng nhtr rong hon, cao
hon và xa hon, Khoa thâ'y cây c6i nhtr nhu6m dây ânh trâng:
Nhüng dém lâ'p lb trüng lên
Virùn em CIO)' tié'ng diu hiên gân xa
Em nhìn van thây cây na
Lü xanh V'ûy gib nhlf là gei trüng...
(Vzròn em)

Khoa mu6n khâm phâ vot trong strong dêm, v6i em durịng nhtr chiỵng
c6 linh hơn và khÔng ngùng hoot d0ng nhung dé là nhüng chuyén d0ng thâm
lâng:
Nüa dém giQt mình tinh gidc
Bitác ra hê em nghe
Nghe tié'ng strung deng mét
Há mieng dơi ng sirang

(Nita dêm tính giâc)
Dêm dén mpi vot dêu chim vào giãc ngú binh yen. D6i vói Khoa cánh
màu dém th@t IY thú. Tiéng ri ram cúa có cay hoa lá, cúa suong dêm, cúa con
sâu, tiéng hàng chuói gió minh, tiéng chuet chay tát cá hoà thành mot bán nhqc
du duong em diu. Cây cau không chiu ndi cái oi búc phành phqch quqt liên hôi ,


53
phái cháng cây cüng thãy búc bói, nơng urc dén ng4t thó vói cái oi á cúa müa
he, làm cho mei nguài dêu bóng tinh, giot minh ngo ngác nghe nhüng am thanh
khác biet. Th4t là tinh té.
Trong khoáng trài dó, ban dêm thi Khoa nhin tháy tráng, tráng xuãt hien

mpi lúc, mpi noi, cá khi các chú bQ d0i hành quân, cá khi có âm thanh cúa tiéng
dan... Càn ban ngày khi thi Khoa nhin tháy Ông mot trài dang "ndi Ilia" dé dén
khi me em tát nuóc thi "nãng dã dây trong khau", rôi cánh "Bác mét trÜi dqp xe
qua dính núi" nhin các em nhãn mét ctrÜi , khi em loi nhin tháy nhüng con mua
ào ào d6 xuóng làm cho van vot nhu há hê... Lúc em lai nhin thãy mot cánh cà
tráng dang bay ra dón con mua, nhin tháy mot cánh diêu trên nên trài trong
xanh, mot con dé men ngôi vuôt râu bên ao trng...
Và, cüng chính tren khống trài dó Khoa con thãy cá:

Dàn cc) trãng
Khiéng nãng Qua sơng cc)
Gió chãn may trén dóng

Bác Mét Trài dqp xe trén dính núi
(Em ké chuyen này)
Nhüng hinh ánh th0t dep, và trí tng tupng cúa Trân Dang Khoa cüng
thOt tài finh. Nhin nhüng dàn cb tráng ngân ngày bay qua san mà em có thé
hinh dung nhu chüng dang khiéng näng sang bén kia song. Cön gi6, m6i lån
th6i läm may bay, voy mä em Iqi vi nhu cö Gi6 dang chän may ... Ding lä
khổng trưi trong con måt cåa tré tho, giäu Sitc s6ng dén Iq lüng.
Müa he dén, moi vot nhu hộn tộn thay dưi tru6c änh näng ch6i chang
cüa {nh mot tröi. Cånh tuong bu6i chiéu he läm Khoa lien tuöng t6i nguöi anh
hing dån toc Thånh Gi6ng:
Sau lån nura bili thång ba

Lå tre böng db nhu la 161
thiéu Nén trdi vang ruc rång
treo
Titång nhu ngwa sät söm chiéu vån bay (Thång
ba)

Hinh ånh ngua såt Phun lira duec Khoa lién tuöng t6i qua ånh näng bu6i
chiéu he chiéu xién lén nhüng chiéc lå tre, läm cho nhüng chiéc lä tre c6 mäu
väng nhu du6i ånh lira.


54
Nhüng cay tre, nhüng häng tre bén duröng cüng v6i hinh ånh ngua sät lä
nhüng hinh ånh hét Sitc quen thuQc v6i möi nguöi dån Viet Nam. Cånh tuong
hüng vi qua cåi nhin cüa Khoa dä dua ta trö vé v6i cåu chuyen truyén thuyét
s6ng mäi trong Ibng rnöi cluing ta.
Khöng chi cåm nhQn cånh vot bang måt, Khoa cön cåm nhQn bäng cåch
lång nghe cfc am thanh cåa von v4t, cüa su s6ng. Trong bäi Dém Cưn Son,
Khoa viét:

Ngổi thém rai chiéå• lå da
Tié'ng rai nghe mưng 11/116 10 rai nghiéng
Phåi n6i räng, chua ai c6 the c6 cåch cåm nhQn tinh té vé hoot déng roi
cüa chiéc lå dén v@y. Trong dém vång long, moi vot duöng nhu cüng dang
chim väo giäc ngü say. KhOng gian vang vé vä yen tinh khién ta néu top trung
mét chit thi co thé nghe thå'y duqc am thanh dü lä nhö nhät. Am thanh cüa tiéng
lå roi rät nhg durqc Khoa miéu tå nghe möng nhLt lå rai nghiéng . Tü thinh giåc
tiéng lå roi duqc tiép nhQn bång thinh giåc chuyén sang thi giåc cäng läm
tang thém su tinh long cüa dém con Son. Cön khi qué, Khoa loi nghe tiê'ng sâo
diêu — mot am thanh quyê'n rü môi budi chiêu vê. Nhtrng diêu dac biet là
Khoa khÔng dùng tai dé nghe tiëng Sio diêu mà Khoa dùng mât dé thâ'y nhüng
tic dung mà tiéng sâo diêu dem lai nhtr xanh Ilia, vàng nâng, u6n cong hon cho
nhüng luy tre làng... làm cho khồng trịi nhtr xanh và cao hon. Trong con mat
Khoa hình nlltr lüa khƠng tu xanh thêm néu thiéu vâng tiéng diêu, tre chang
chili cong, nâng chang chiu vàng và tròi chang chiu xanh trong nê'u thiéu vang
tiê'ng diêu. Nhüng cau tho nhtr vë ra tru6c mat nguòi dQC mot khung cânh

thiên nhiên êm dêm, tho mong. Nhtrng Cé ai biét rang, Khoa thà diêu trong
hoàn cành dày khâc nghièt:
Dây diêu em cüm
Bén bÙ hô' bom...

(Thd diêu)
Hai hình inh d6i 10p nhau, bên bị h6 bom sau hôm, cic em vin vui cùng
cfnh diêu và thà hịn theo tiê'ng sâo. Diêu này cüng c6 nghïa là moc cho chién
tranh {c liet nhtrng cüng chang thé ngân ndi niêm vui, su ham thich, tr6c mo
cüa tré.
Trong tho Khoa, không trịi nƠng thƠn hièn lên trong xanh, êm â v6i
tràng vàng, tiéng sâo diêu vi vu goi lên mot cu0c s6ng bình yen. Nhung cüng
khi âm ì tiéng bay, àm àm dqn no.


55

2.2. Hình turong thịi gian nghè thuat
2.2.1. Khdi lu@n vé thịi gian ngh? thu@t

*
trù

Theo tâc già Tran Dình Sü thì "thòi gian nghe thuot là mot phqm
thu4t" [21, tr.77].

Tic giâ cho rang "Không mot vat châ't nào thd tôn tgi ngồi thÙi gian...
Ngồi thÙi gian vat IS', thỊi gian lich st, cịn Cơ thÙi gian sinh vat, thÙi gian
tam IS'. Ngh? thuOt Iti mot dqng düc thù, n6 cüng thÙi gian riéng". Tâc phdm
nghe thuOt cüng Cé thòi gian vat chât, (xem mot bài tho, mot cu6n tiéu

thuyét...dêu phâi mâ't mot luong thòi gian, tuy theo dung Itrqng tic phdm dài
hay ngân) nhtrng dé chtra phài là thòi gian nghè thuat. Thịi gian nghè thuat là
thčyi gian mă ta có th6 th6 nghięm dușc trong tăc phâm nghę thuât vói tinh liën
tyc vă dO dăi cua nó, vói nhỴp dO nhanh hay châm, vói căc chiƠu dăi thơi gian
hięn tąi, quă khLỴ hay tuong lai.
Bën cąnh vięc th6 hien thčyi gian ngân hay dăi, lâu hay nhanh thi thbi
gian nghę thu0t chinh lă hinh tuqng nghę thuąt, sân phăm săng tąo cua tăc gi{l
băng phuong tięn nghę thuât nhăm lăm cho ngubi thng thfrc câm nhân duęc,
hoąc hơi hƠp dqi chb, hoąc thanh than vô tu, hoąc dăm chim văo quă kht... Tuy
nhiën, nó khơng phâi lă hięn tuqng cua tâm 19 că nhân ngubi dQC, muón câm
thq nhanh châm thë' năo căng dugyc. Mă nó lă mot săng tąo khăch quan trong
chăt lięu. ĐOc bięt, thôi gian nghę thuąt lă bi6u tuqng, mot tuong trung, th6
hien mot quan niem cua nhă văn vô cu0c dôi vă con ngubi. Trong dó, tăc gi{l
chia ra lăm nhiƠu bi6u hięn cńa thbi gian nghę thuąt nhu: thôi gian trân thuąt,
thbi gian duqc trân thuąt, thơi gian khćp kin vă thbi gian mó...

*

Thơi gian trân tht: lă thbi gian vân dƠng theo dơng vân dƠng
tun tfnh, mot chiĆu cua văn bân ngơn tir. Nó lă thbi gian cia ngubi 1<6, cua
sg k'. Cho nen nó có mó dâu vă kët thńc, dó lă thbi gian Iltu hon. ThOi gian trân
tht có tơc dƠ vă nhỴp dƠ riëng do ngi kë có the kë nhanh hay chąm, nó có
thë săp xëp ląi trot tu thčyi gian trc sau.
Có th6 nói, thơi gian trân tht lă mot hięn tuqng nghę thuât chi có trong
săng tăc nghę thuąt, bói nó nhâm tąo ra câm giăc thơi gian vă dông thbi gian
trong tâm hôn ngubi dQC.

*

Thôi gian ditę;c trân thu@t: lă thbi gian cńa sv kięn duqc nói tói.

Trong dó bao gơm•


56
+ Thơi gian kiën: lă chi liën tuc Ciha căc sv kięn trong quan lle liën
tuc tnróc sau, nhân quâ. Nó có th6 duoc tfnh theo dO dăi thbi gian mă nó diën
ra. (Vi du: gian su kięn trong tăc plldm Chi Phëo lă că cuÔc dâyi Chi Phčo).
+ Thči gian nhân vot: bao gƠm thơi gian ti6u sir vă thbi gian dugyc nëm
trăi qua tâm hôn nhân vot. Thbi gian nhân vot gân vói căc thbi diëm có y nghia
riëng cńa nhân vot dó dƠng thbi thë hien trong tuong quan vói căc nhân vât
khăc.
+ Thài gian thiên nhiên: dó là dàng thài gian tun tính theo sg von hành
cúa vü tul, nó bao gơm bón müa: xn, 114, thu, dƠng; müa mua, müa khƠ,
s6m, tura, chiêu, tdi... nó có vi trí Ión trong dài sóng tam hơn con nguài.
+ Thài gian sinh hoqt: là thài gian con nguài thvc hien các hoqt dong
sóng, án, ngú, hoqt dong...
+ Thài gian phong tuc: là thài gian cúa các phong tuc top quán, nó tqo
thành nhip dQ chung cúa cuoc sóng tüng vüng, tüng dân tÔc, ton giáo và gia
dinh.
+ ThÜi gian lich sir xã hêi: Nó duqc dánh dâ'u bàng các sv kien cúa xã
h0i nhu: chién tranh, ngày lên ngôi, ngày chién tháng...
Nhu voy, tác giá Trân Dinh Sú dã chia thài gian nghe thu0t thành các yéu
tó thài gian nhó, nó duqc nói dén trong mpi linh vvc cúa cuoc sóng con nguài.
có thé tháy, van vot dêu núm trong khoáng thài gian nhãt dinh. Con nguài và
vqn vot trong ván hpc cüng khƠng thé thiéu u tó thài gian.
* Theo các tác giá: Hà Minh Dúc (chú biên), Dó Ván Khang, Phom
Quang Long... trong cuón LS luen ván hpc, Nxb Giáo Duc, 1996 thi cho ráng:
Sv von dong cúa thài gian trong tác phâm ván hpc phán ánh nhip dé von déng
cúa cuec s6ng. Có lúc thài gian ngán Iqi chúa chát biét bao sv kien làm bién ddi
nhanh chóng cuoc sóng và dài nguài.

Thvc chát, viec tái tqo thài gian trong ván hpc là sv miêu tá von dong cúa
cuoc sóng, là tái hien quan niem cúa con nguài vé sv ton tai, là sv biéu hien cúa
tam IY con ngurài trúóc các bién c6, sg kiên. Vi miêu tá thài gian trong thúc,
trong cám thkl cúa con nguài mà ván hpc có thé "kéo cáng" thài gian bàng cách
mieu tá hàng loqt sg kien dôn c10p trong mot khoáng khác nhát dinh, và nguqc
lai ván hpc có thê dơn nén thài gian hàng ngàn nám trong mot dàng trân thuot
ngãn, Mot khác, nhà ván con có khá náng miêu tá mói liên lle thài gian da dqng,
nhiêu chiêu. Nhà ván có thé miêu tá thài gian thuon chiêu, dơng dqng, dóng


57
nhip vói thài gian tv nhiên nhung nhiêu khi nhà ván Iqi miêu tá thài gian nguqc
chiêu, tü hien toi tró vé q khú rơi tü q khú di tói tuong lai. Và có lúc cá q
khú, tuong lai dơng hien trong mot thài khác cúa hien tqi. Chính vi voy mà ván
hpc có thé chiém linh thé giói mot cách sau rong.
Tù nhüng khâi luan không gian nghè thuat trong quan diém cüa cic tâc
giâ thuQc linh vyc IY lu4n van hoc, ta méi xem xét dén câc vêin dê vê khÔng
gian mot câch cu thé duqc biéu Ilien trong top tho GƠc sân và khodng trịi cüa
Tràn Dàng Khoa.

2.2.2. Thòi gian nglze thuât trong tâp tha Gbc sân và khodng trịi
2.2.2. I . IVhÜtng nüm khüng chiêh chơ'ng Mj cm nitüc
TOP tho ra dòi trong mot b6i cânh d4c bièt. Dé là nhüng nâm thing câ
nur6c dâ'u tranh ch6ng dé qu6c MY xâm Itrqc. Tho Khoa ghi lai râ't nhiêu sur
kièn trong nhüng nâm thâng gian khd âc lièt â"y. Dâ'u {n thịi doi in rỵt rơ trong
tho Khoa. Thé gi6i tré tho cüa Khoa và cic bqn cùng thịi cé biét bao niêm vui
nhu•ng cüng thât kh6c lièt trong hoàn cânh chién tranh v6i nhüng suy nglfi và
viec làm dén quâ s6m.
Khoa dû ghi lai tùng dû[u â'n cüa chién tranh. Chiê'n tranh that âc liet, né
ctr6p di cu0c s6ng yên vui cüa nhüng düa tré. Moc dù cịn nhơ, nhtrng câc em

cüng cim nhân dtrqc nơi dau cüa chiên tranh. Và cic em cüng dâ biêt tu tìm cho
mình nhüng ngày khƠng sq hâi, biét tur châm soc cho mình cho ngtrịi 16n yen
tam làm vièc. Châng hqn, nhtr bé Giang (3 nhà mot mình khƠng cé ai choi
cùng, em dû két thân v6i chtỵ mèo, và bày trò Ddnh tam cüc v6i mèo:
- Quân này mày ditqc

Quân này tao chui
Mèo ta phông müi.
Liém vào rüng nanh...

(Ddnh tam cüc)
Tuy bé biét câch giài khuây trong hoàn cânh cüa mình, nhtrng ngtrịi
dQC van thâ'y bé that toi nghiêp, thêt don déc, dû phai tur IOP tù khi cịn rê{t
nhơ.
Chién tranh âc liet, khƠng chi cé ngtrịi 16n thâ'y hét nhüng khé khân
gian khd, mà ngay câ nhüng em nhô cüng câm nh0n dtrqc diêu này. Nhung câc


58
em khơng hê SQ set, nguqc Iqi câc em cịn biét vurqt lên nhüng sq set dé v6i
mot niêm tin cüng côi trong cânh ng0:
Chúng tôi déh láp ngay ngäy
Mü rom tôi dQi, túi dá)' thuô'c men
Ao truÜng Vän nd hoa sen
Bů ao ván Chú dé měn vuô't rou

(Gůi ngltôi bgn Chi lé)
Em thay mot bon bě thé he minh gůi tói bqn bě thé giói dé nói lén thái
dQ coi thng bom dan, chët chóc, vugt lén gian khd dé sőng Vä chiën thäng.
Näm 1972, khi giäc Mý dien cng ném bom miën Bäc, tóng thőng Mý

trong mot chun di nc ngội dä děn thäm nghia trang Vä nhó nc mät trc
mơ mơt em bé bi Hitlle sát hai, Khoa dä muon löi em bé dé thé hiën su ghe tóm
trc bƠ mot giá nhän, giá nghia cůa ơng ta:
Tén phát xít Nich xan cúi met vié'ng tơi
Tơi nhin thäng väo mät hän
Ý nghř hän chgy tůdčiu děn chán
Tů chán ngäm xuông dát sciu, nén tôi nghe hé't:
Néu may sơng thi ơng cüng gié't
(Lơ'i mot bgn gái 12 ti)

Lưng cäm thů gi4c Mý cůa Khoa cön duvc két tinh trong bäi A! Em biéí
thäng Mý rƠi:
Thůng giäc ché't rƠi

Tay cơn gia lén trơi
Räng cůa r«ng hé't rơi
Ĩ! Nó cűng giơng ngłrůi
Mc) sao Ư trén trči
Nó ác thé
Có lë trc dó Khoa dä tng tuqng thäng Mý kinh dí lám, vi nhüng tOi
ác chúng gieo rác cho dán länh. Chi děn khi ton mát nhin thäy hán em mŰi biët
Nó cüng giông ngłrÜi


59
Náng gát, mua tn, bão tó nhüng cüng là vi phü sa dom dà, là htrong sen
tir nc hơ dua vê, là tiéng ru hài cúa me sau nhüng buôi lom khom câ'y tren
dám ru0ng duói nuóc nóng, tren náng dót: Hqt gqo làng ta
Nhüng núm bom MS
Chút trén mái nhà

Nhüng núm khdu súng
Theo nguÜi di xa

Nhüng núm bom dqn
Vàng nhlt lúa dóng

(Hqt gqo làng ta)
Trong khơng khí cá nc sơi suc Xé dec Tnràng San di cúu mróc
(Tó Hüu), thây giáo cúa Khoa cüng tqm chia tay vói viên phán, cái báng và
nhüng em hpc sinh thân yêu cúa minh dé lên duàng di chién dáu. Khoa cüng các
bqn chia tay thây, mà làng bn bã vƠ cüng, libi bn lay cá sang nhüng cánh
hơng ngồi cira nhà thây:
Em nhin thdy bơng hơng ngồi cira
Hơi hoa rang có nhÚ thõy khụng?
Bễng hoa rung nhỗ cỏnh hừng
Chỏc hoa muụn núi mà khơng nói gi...

(Thây di bé déi)
Em và bon be rát buôn khi phái tién thây di IDO d0i, nhung dã biét kiêm
ché tinh cám dé thây ra di cho yên làng:
Chúng em làng nhüng là buôn
Ván ctrÜi hát, dêthây cƠn di xa

Khi thây di rơi, nói nhó áy nhu day dút và truyên sang cá con duàng nhó
mà thây ngày ngày di qua:
Duüng ràng: Tao nhÚ lám thay
Khoa Ui! Thây giáo Clia mày dã xa...

(Hói duàng)
Gi4c MY bân phâ âc lièt, anh trai Khoa cüng nhtr thây giâo phâi lên

duòng di chién dâ'u bio ve Té Qu6c. Moc dù vâ't vâ và gian khd nhung hàng
nûm cut dén mùa nhân chin là anh Minh lai vê thâm nhà. Nhtrng nam nay, mùa
nhân dû dén ròi mà van chira thâ'y anh vê thâm, Khoa thâ'p thôm 10 âu:


60
Nûm nay mùa nhân chin Anh
chita vé thüm nhà
Me em nàm thao thl'rc

Alhô' anh dang di
xa
(HitŒng nhân)

Anh Minh di bO dQi, cha me thì ban viec ngày dêm bbi thé Anh ngôi
trong Id;p 10 em ü nhà . Nûm thâng chién tranh làm cho Khoa thêm phân chüng
choc, tâm If và ngtrịi lén hon mot chtỵt:

Dën em dùng cé chai xa
Müy bay Mj bàn khơng ra kip hâm

Ơm dau là mõt di chai
Lm cho bụ mỗ mõt vui trong lũng
(D@n em)
Nâm thâng trơi qua. Tù géc sân ra khồng trịi, theo ti 16n, câi nhìn
cüa Khoa cüng rong ra. Nhtrng cüng khơng cân chị 16n, cu0c s6ng ct ùa vào,
khi trên trịi mây bay gâm rfi, ngồi dng xe phâo choy ram rich, thây giâo ra
tr4n, anh trai di cong tâc xa
Diêu dâng néi là trong tho Khoa cé nhiêu bài Viét vê khÔng khi cüa
nhüng nâm khâng chién ch6ng MS'. Mà ndi bat cüa cành vot và con ngtròi quê

em chinh là dûc tinh kiên ctròng, bâ't khuâ't gan v6i lịng cam thù. Tudi tho là
ti cüa u thuong, cüa sur nâng niu chiêu chuong. Nhtrng v6i tudi tho Viet
Nam trong lira dm lai s6m phâi biét, sém thâ'u trai niêm câm thù. NÔi cam thù
gioc MY khÔng chi dtrqc néi dén mot lân trong tho Khoa. Câm vì nhüng tron
bom chiit xu6ng x6m làng, vì nhüng ngtrịi than phâi ra di, vì thây giâo trơ vê
trên dƠi nqng go, vì dàn gà tan tâc Và khơng phâi là mot niêm cam thù cim
tinh, mà là mot tình câm cé chi dân cüa IY tri, mot nh0n thüc cé phân tich, do
voy di sâu dtrqc vào bàn châ't cüa sur vot, nhung van giü nguyên giong dieu cüa
tré em.
Cé thé n6i, trong nhüng nâm khâng chién ch6ng MS', tho Khoa tru6c hê't là
tiéng tho cüa tré em Viet Nam trong lira dan, trong chién dâ'u. Giüa tiéng bom