Tài liệu Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ từ góc độ tâm lí học. docx

Hoàng Minh Thành Ngữ Văn E-K58
BÀI ĐIỀU KIỆN SỐ 2
Môn : Văn học Việt Nam 2
Giảng viên : T.S Nguyễn Thị Nương
Sinh viện thực hiện : Hoàng Minh Thành
Tiếp cận đoạn trích : Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ từ góc độ tâm lí học.
1, Sự ảnh hưởng của tâm lí học đối với văn học
Tâm lí học là một ngành khoa học ảnh hưởng sâu, rộng tới các ngành khoa
học khác. Đối tượng của tâm lí học là nghiên cứu về tâm lí con người ( một thế
giới vô cùng phức tạp ẩn chứa tất cả những gì thuộc về bề sâu, bề xa, bề sau của
con người).
Riêng về văn học các nhà nghiên cứu khi nghiên cứu về nhân vật hay dùng
một khái niệm đó là “tâm lí nhân vật”. Thuật ngữ này được chấp nhận bởi các nhân
vật văn học vẫn được coi là hình bóng của con người bên ngoài xã hội. Tuy rằng,
mối quan hệ giữa nhân vật văn học và con người xã hội là mối quan hệ thống nhất
nhưng không đồng nhất : thống nhất bởi các nhân vật văn học mang những đặc
điểm của con người của bên ngoài xã hội về hành động về tính cách tâm lí. Nhưng
không đồng nhất bởi nhân vật văn học hay con người văn học đã được hình tượng
hóa qua lăng kính chủ quan của nhà văn.
Việc tiếp cận nhân vật trong văn học ở góc độ tâm lí đem lại cho nhân vật
văn học nhiều ý nghĩa. Đối với các tác phẩm tự sự việc xem xét nhân vật ở góc độ
tâm lí sẽ cho người đọc có một sự lí giải lôgic hợp lí những hành động, lời nói,
cũng như suy nghĩ của nhân vật. Như vậy cũng có nghĩa là người đọc đã thẩm thấu
ở cấp độ bề sâu nhân vật chứ không phải chỉ ở bề nổi của nhân vật, và người đọc
không chỉ dừng lại ở cấp độ “biết” nhân vật mà nâng lên mức “hiểu” nhân vật.
Đối với tác phẩm trữ tình, việc xem xét tâm lí nhân vật trữ tình ở góc độ tâm
lí càng làm rõ nguyên nhân dẫn đến các trạng thái tâm lí của chủ thể trữ tình.
1
Hoàng Minh Thành Ngữ Văn E-K58
Như vậy các nhà văn không đơn thuần là các nhà văn mà còn là những nhà
Tâm lí học. Cái khác nhau giữa các nhân vật và tâm lí học là ở chỗ khi nói tâm lí

con người, các nhà tâm lí phát biểu thành cả một hệ thống khái niệm. Còn các nhà
văn lại phát biểu tâm lí bằng hình tượng nhân vật và thông qua nhân vật bộc lộ sự
am hiểu tâm lí con người của nhà văn.
Bài viết này xem xét tâm trạng của người chinh phụ dựa trên cơ sở tâm lí
học mà cụ thể là qua ba quá trình đó là : trạng thái tâm lí. Nhằm khắc họa rõ nét
hơn nữa (Bi kịch tinh thần của người chinh phụ). Qua đó thấy được sự am hiểu, sự
cảm thông sâu sắc của tác giả với nỗi lòng của người chinh phụ nhằm tạo nên giá
trị nhân văn sâu sắc của đoạn trích nói riêng và toàn bộ tác phẩm nói chung.
2, Tâm trạng người chinh phụ trong đoạn trích - là trạng thái tâm lí.
Trong cuốn (Tâm lí học đại cương) do thầy Nguyễn Quang Ẩn chủ
biên_NXB Thế giới, có đưa ra khái niệm “trạng thái tâm lí của con người là những
hiện tượng tâm lí diễn ra trong thời gian tương đối dài mà việc mở đầu và kết thúc
không rõ ràng”. Hiểu như vậy thì tâm trạng người chinh phụ trong đoạn trích –
Sách giáo khoa lớp 10 tập 2 với tiêu đề : “Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ một
trạng thái tâm lí”.
Đoạn trích này được trích từ câu 193 – 228 của Chinh phụ ngâm. Sau buổi
sáng tiễn đưa, người chinh phụ trở về, tưởng tượng cảnh chiến trường đầy hiểm
nguy chết chóc mà xót xa, lo lắng cho chồng. Một lần nữa nàng tự hỏi tại sao đôi
lứa phải chia cắt, vì sao bao lần hò hẹn với nhau mà không thành. Bấy nhiêu câu
hỏi đều không có câu trả lời (bất khả tri). Rồi nàng ái ngại cho thân phận của chính
mình – tình cảnh lẻ loi, sầu khổ.
“Gam chủ đạo” đầu tiên cho bản đàn “sầu oán” của đoạn trích này là tâm
trạng “cô đơn, nhung nhớ” của người chinh phụ. Tâm trạng này của người chinh
phụ được tác giả tập trung khắc họa từ câu 1 đến câu 16 của đoạn trích.
Dạo hiên vắng thầm gieo từng bước
Ngồi rèm thưa rủ thác đòi phen
Ngoài rèm thước chẳng mach tin
Trong rèm dường đã có đèn biết chăng ?
2
Hoàng Minh Thành Ngữ Văn E-K58

Đèn có biết dường bằng chẳng biết ?
Lòng thiếp riêng bi thiếp mà thôi
Buồn rầu nói chẳng lên lời
Hoa đèn kia với bóng người khá thương !
Gà eo óc gáy sương năm trống
Hòe phất phơ ủ bóng bốn bên
Khắc giờ đằng đẵng như niên
Mối sâu dằng dặc tựa miền biển xa.
Hương đốt hồn đà mê mải
Gương gượng soi lệ lại châu chan
Sắt cầm gượng gảy ngón đàn.
Đứng trên góc độ tâm lí học mà nói nỗi cô đơn nhung nhớ của một người
chinh phụ là một kết quả tất yếu. Trước khi có sự kiện chồng của nàng phải ra
chiến trận – hoàn cảnh nảy sinh trạng thái tâm lí xuất hiện. Cuộc chia tay người
chồng ra đi không biết khi nào quay về đã để lại cho người chinh phụ một khoảng
trống vô cùng lớn về mặt tình cảm trong tâm hồn người chinh phụ - cảm thức về
trạng thái cô đơn xuất hiện. Để phản ứng lại với trạng thái cô đơn ấy, nàng tự tìm
những hành động, việc làm cụ thể những mong thông qua việc làm, hành động cụ
thể sẽ lấp đầy trống vắng để quên đi nỗi cô đơn. Nhưng không, càng cố gắng lấp đi
khoảng trống trong cõi lòng thì khoảng trống ấy dường như là vô tận, càng cố quên
thì nỗi cô đơn càng bủa vây người chinh phụ.
Tâm trạng cô đơn này càng được đẩy lên cao trong hoàn cảnh Đặng Trần
Côn đặt người chinh phụ trong giữa đêm thâu vắng lặng quạnh hiu, trong không
gian căn phòng nhỏ ở đó chỉ có người chinh phụ ngọn đèn dầu cháy rực “hoa đèn”
và hình bóng của chính mình. Thời gian này, không gian này như một chất xúc tác
mạnh để người chinh phụ tự phơi bày hết những cô quạnh trong lòng mình. Một
nỗi cô đơn trải rộng tràn ngập bể tâm hồn trải dài suốt đêm thâu. Chính nỗi niềm
3
Hoàng Minh Thành Ngữ Văn E-K58
này làm cho cảm giác thời gian như ngưng chảy lắng đọng để nỗi cô đơn (gặm

nhấm) trái tim người vợ trẻ.
Cảm giác thời gian của người chinh phụ là thời gian tâm lí kết quả của trạng
thái tâm lí. Khắc giờ mà người chinh phụ có cảm giác như một năm vậy. Ta nhớ
câu thơ trạng thái tâm lí Nguyễn Du tả về tâm trạng của Thúy Kiều “Ba thu dồn
lại một ngày dài ghê”.
Như vậy, với tư cách một trạng thái tâm lí đã chi phối mạnh mẽ tới cuộc
sống của người chinh phụ. Sự chi phối thâm nhập ngay từ những việc làm hành
động, ý nghĩ và cảm thức của người chinh phu.
Nhìn vào bảng trên ta thấy sự trôi chảy thời gian, sự xuất hiện hành động,
tâm trạng, cảm thức đã phản ánh một khối sầu cô đơn trong tâm hồn người chinh
phụ.
Ở đoạn này để làm nổi bật trạng thái tâm lí nỗi cô đơn sầu khổ của người
chinh phụ Đặng Trần Côn đã so sánh một giờ với một năm, cái sâu và cái cô đơn
cũng được nổi hình nổi khối. Nhưng sự so sánh làm nổi bật nỗi cô đơn, buồn sâu,
lấy cái hữu hình mà hình dung cái vô hình.
Trạng thái tâm lí cô đơn, buồn sầu của người chinh phụ tiêp tục được phát
triển trong đoạn hai từ câu 16 đến câu 28. Ở đoạn này, tâm trạng nhớ nhung mới là
4
Thời gian Hành động Trạng thái tâm lí Cảm thức
Sáng
Dạo hiên vắng
Rủ thác đòi phen
Nghe chim thước
báo tin
Âm thầm
Bối rối
Về chính mình
Sự cô đơn, quạnh
vắng.
Tối

Nhìn hoa đèn cháy
Nghe gà eo óc gáy
Bi phẫn Cảm thức về thời
gian, lắng đọng,
dồn nén.
Hoàng Minh Thành Ngữ Văn E-K58
gam (chủ đạo) , nó chính là hệ quả liên đới từ tâm trạng cô đơn buồn sầu của người
chinh phụ mà ra.
Dây uyên kinh đứt, phím loan ngại chùng .
Lòng này gửi gió đông có tiện ?
Nghìn vàng xin gửi đến non Yên .
Non Yên dù chẳng tới miền,
Nhớ chằng thăm thẳm đường lên bằng trời
Trời thăm thẳm xa vời khôn thấu
Nỗi nhớ chàng đau đáu nào xong
Cảnh buồn người thiết tha lòng
Cành cây sương đạm tiếng trùng mưa phun
Sương như búa, bổ mòn gốc liễu,
Tuyết dường cưa, xẻ héo cành ngô
Giọt sương phủ bụi chim gù
Sâu tường kêu vắng chuông chùa nện khơi.
Nhớ hình bóng của chồng, người chinh phụ thỗn thức hướng cái nhìn nội
tâm về miền biên ải xa xôi. Nếu như ở khổ trước người chinh phụ càng cảm thấy
cô đơn buồn sầu tới bao nhiêu thì ở khổ thơ này nỗi nhớ nhung của người chinh
phụ lại càng tăng lên bấy nhiêu và cùng với sự thương nhớ ấy là tâm trạng lo lắng
cho số phận của người chồng nơi biên ải. Trạng thái “lo lắng” của người chinh phụ
được Đặng Trần Côn thể hiện như một mạch ngầm. Người chinh phụ không nói ra
song ta vẫn cảm nhận được sự thể hiện tinh tế của tác giả.
Vì quá nhớ chồng người chinh phụ đã nhân hóa ngọn gió đông như một
người đưa tin. Mà phải nói đó là một người đưa tin đặc biệt, đưa tin một cái tin đặc

biệt - cái tin vô hình (tình cảm yêu thương, nhung nhớ của người vợ giành cho
người chồng). Nỗi nhớ đằng đẵng canh thâu - nỗi nhớ “vô hình” ấy của người
5