(Luận văn thạc sĩ) đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp huyện gia lâm, thành phố hà nội

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM

NGUYỄN THỊ HẰNG

ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG
NGHIỆP HUYỆN GIA LÂM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI

Chuyên ngành:

Quản lý đất đai

Mã số:

60.85.01.03

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Nguyễn Thị Vòng

NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2016


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên
cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo
vệ bất kỳ học vị nào.
Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cám
ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ rõ nguồn gốc.
Hà Nội, ngày

tháng năm 2016

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Hằng

i


LỜI CẢM ƠN
Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hồn thành luận văn, tơi đã nhận
được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cơ giáo, sự giúp đỡ, động viên của
bạn bè, đồng nghiệp và gia đình.
Nhân dịp hồn thành luận văn, cho phép tơi được bày tỏ lịng kính trọng và biết
ơn sâu sắc PGS-TS. Nguyễn Thị Vịng đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức,
thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài.
Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, Bộ
môn Quy hoạch sử dụng đất, Khoa Quản lý đất đai - Học viện Nơng nghiệp Việt Nam đã
tận tình giúp đỡ tơi trong q trình học tập, thực hiện đề tài và hồn thành luận văn.

Tơi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ viên chức thuộc phòng ban
trong huyện, chính quyền các xã, thị trấn cùng nhân dân huyện Gia Lâm đã giúp đỡ và
tạo điều kiện cho tơi trong suốt q trình thực hiện đề tài.
Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện
thuận lợi và giúp đỡ tơi về mọi mặt, động viên khuyến khích tơi hoàn thành luận văn./.

Hà Nội, ngày tháng năm 2016
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Hằng

ii

MỤC LỤC
Lời cam đoan............................................................................................................................... i
Lời cảm ơn.................................................................................................................................. ii
Danh mục chữ viết tắt............................................................................................................... v
Danh mục bảng......................................................................................................................... vi
Danh mục đồ thị, sơ đồ........................................................................................................... vii
Trích yếu luận văn.................................................................................................................. viii
Thesis abstract............................................................................................................................ x
Phần 1. Mở đầu........................................................................................................................ 1
1.1.
Tính cấp thiết của đề tài............................................................................................. 1
1.2.
Mục tiêu của đề tài...................................................................................................... 2
1.3.
Phạm vi nghiên cứu.................................................................................................... 3
1.4.
Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn ........................................... 3
Phần 2. Tổng quan tài liệu..................................................................................................... 4
2.1.
Một số vấn đề về sử dụng đất nơng nghiệp............................................................ 4
2.1.1. Đất nơng nghiệp và tình hình sử dụng đất nơng nghiệp ....................................... 4
2.1.2. Đặc điểm sử dụng đất nơng nghiệp vùng khí hậu nhiệt đới................................. 5
2.1.3. Đặc điểm suy thối đất nơng nghiệp........................................................................ 6
2.1.4. Ngun tắc và quan điểm sử dụng đất nông nghiệp.............................................. 8
2.2.
Những vấn đề về hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp............................................ 9
2.2.1. Khái quát về hiệu quả và hiệu quả sử dụng đất...................................................... 9
2.2.2. Tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp ..................................... 12
2.2.3. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp .......................... 14

2.3.
Tình hình sử dụng đất nơng nghiệp trên thế giới................................................. 15
2.3.1. Những xu hướng sử dụng đất nông nghiệp.......................................................... 15
2.3.2. Những nghiên cứu liên quan đến nâng cao hiệu quả sử dụng đất
nơng nghiệp............................................................................................................... 18
2.4.
Tình hình sử dụng đất nơng nghiệp tại Việt Nam................................................ 19
2.4.1. Những xu hướng sử dụng đất nông nghiệp.......................................................... 19
2.4.2. Những nghiên cứu liên quan đến nâng cao hiệu quả sử dụng đất
nông nghiệp............................................................................................................... 21
2.5.
Sử dụng đất nông nghiệp ở các vùng ven đô........................................................ 22
2.5.1. Nông nghiệp ven đô thị............................................................................................ 22
2.5.2. Thực trạng sử dụng đất nơng nghiệp ven đơ........................................................ 24
2.6.
Tình hình sử dụng đất nơng nghiệp thành phố Hà Nội....................................... 25
Phần 3. Vật liệu và phương pháp nghiên cứu................................................................ 27

iii


3.1.
Địa điểm nghiên cứu................................................................................................ 27
3.2.
Thời gian nghiên cứu............................................................................................... 27
3.3.
Đối tượng nghiên cứu.............................................................................................. 27
3.4.
Nội dung nghiên cứu................................................................................................ 27
3.4.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội huyện Gia Lâm .......................... 27

3.4.2. Thực trạng sử dụng đất nông nghiệp của huyện Gia Lâm................................. 27
3.4.3. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp........................................................ 27
3.4.4. Định hướng sử dụng đất nông nghiệp của huyện................................................ 27
3.5.
Phương pháp nghiên cứu......................................................................................... 28
3.5.1. Phương pháp thu thập số liệu.................................................................................. 28
3.5.2. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu..................................................................... 28
3.5.3. Phương pháp đánh giá hiệu quả............................................................................. 29
3.5.4. Phương pháp xử lý số liệu....................................................................................... 32
Phần 4. Kết quả và thảo luận............................................................................................. 33
4.1.
Đặc điểm điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội huyện Gia Lâm .......................... 33
4.1.1. Điều kiện tự nhiên.................................................................................................... 33
4.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội........................................................................................ 37
4.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội...................................... 42
4.2.
Thực trạng sử dụng đất nông nghiệp của huyện Gia Lâm................................. 43
4.3.
Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp........................................................ 47
4.3.1. Hiệu quả kinh tế........................................................................................................ 47
4.3.2. Hiệu quả xã hội......................................................................................................... 51
4.3.3. Hiệu quả môi trường................................................................................................ 55
4.4.
Định hướng sử dụng đất nông nghiệp của huyện................................................ 69
4.4.1. Dự kiến định hướng sử dụng đất nông nghiệp..................................................... 69
4.4.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp của huyện ......74
Phần 5. Kết luận và kiến nghị............................................................................................ 77
5.1.
Kết luận...................................................................................................................... 77
5.2.

Kiến nghị.................................................................................................................... 78
Tài liệu tham khảo................................................................................................................... 79
Phụ lục....................................................................................................................................... 86

iv


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt

Nghĩa Tiếng Việt

BVTV

Bảo vệ thực vật

CLĐ

Công lao động

CN-TTCN

Công nghiệp – Tiểu thủ công nghiệp

CPTG

Chi phí trung gian

DV

Dịch vụ

ĐBSH

Đồng bằng sơng Hồng

ĐVT

Đơn vị tính

GTGT

Giá trị gia tăng

GTGT/LĐ

Giá trị gia tăng trên 1 công lao động

GTSX

Giá trị sản xuất

GTSX/CLĐ

Giá trị sản xuất trên 1 công lao động

HTX

Hợp tác xã

HQĐV

Hiệu quả đồng vốn

LUT

Loại hình sử dụng đất

KHKT

Khoa học kỹ thuật

STT

Số thứ tự

TS

Thủy sản

TNHH

Thu nhập hỗn hợp

UBND

Ủy ban nhân dân

XD

Xây dựng

v


DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1. Phân cấp các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế .............................................. 30
Bảng 3.2. Phân cấp các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả xã hội............................................... 30
Bảng 3.3. Phân cấp các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả môi trường...................................... 31
Bảng 4.1. Tốc độ chuyển dịch cơ cấu kinh tế qua các năm............................................. 37
Bảng 4.2. Hiện trạng sử dụng nông nghiệp huyện Gia Lâm năm 2015 ......................... 43
Bảng 4.3. Hiện trạng các loại hình sử dụng đất nơng nghiệp tiểu vùng I ......................44
Bảng 4.4. Hiện trạng các loại hình sử dụng đất nơng nghiệp tiểu vùng II ....................45
Bảng 4.5. Hiện trạng các loại hình sử dụng đất nơng nghiệp tiểu vùng III ................... 46
Bảng 4.6. Hiệu quả kinh tế các kiểu sử dụng đất tiểu vùng I.......................................... 48
Bảng 4.7. Hiệu quả kinh tế các kiểu sử dụng đất tiểu vùng II ......................................... 49
Bảng 4.8. Hiệu quả kinh tế các kiểu sử dụng đất tiểu vùng III....................................... 50
Bảng 4.9. Hiệu quả xã hội các kiểu sử dụng đất tiểu vùng I ........................................... 52
Bảng 4.10. Hiệu quả xã hội các kiểu sử dụng đất tiểu vùng II ......................................... 53
Bảng 4.11. Hiệu quả xã hội các kiểu sử dụng đất tiểu vùng III ....................................... 53
Bảng 4.12. Mức sử dụng phân bón của tiểu vùng I............................................................ 56
Bảng 4.13. Mức sử dụng phân bón của tiểu vùng II.......................................................... 57
Bảng 4.14. Mức sử dụng phân bón của tiểu vùng III......................................................... 58
Bảng 4.15. Mức sử dụng thuốc BVTV của tiểu vùng I..................................................... 60
Bảng 4.16. Mức sử dụng thuốc BVTV của tiểu vùng II.................................................... 61
Bảng 4.17. Mức sử dụng thuốc BVTV của tiểu vùng III.................................................. 62
Bảng 4.18. Hiệu quả môi trường của các kiểu sử dụng đất huyện Gia Lâm ..................64
Bảng 4.19. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất tiểu vùng I...................................................... 66
Bảng 4.20. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất tiểu vùng II.................................................... 67

Bảng 4.21. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất tiểu vùng III ................................................... 68
Bảng 4.22. Dự kiến các kiểu sử dụng đất đến năm 2020 tiểu vùng I .............................. 73
Bảng 4.23. Dự kiến các kiểu sử dụng đất đến năm 2020 tiểu vùng II ............................ 73
Bảng 4.24. Dự kiến các kiểu sử dụng đất đến năm 2020 tiểu vùng III ........................... 74

vi


DANH MỤC ĐỒ THỊ, SƠ ĐỒ

Đồ thị 4.1. Tốc độ chuyển dịch cơ cấu kinh tế qua các năm ............................................ 37
Sơ đồ 4.2. Cơ cấu diện tích của các loại hình sử dụng đất nơng nghiệp tiểu vùng I....45
Sơ đồ 4.3. Cơ cấu phân bố diện tích của các loại hình sử dụng đất nơng nghiệp
tiểu vùng II

46

Sơ đồ 4.4. Cơ cấu phân bố diện tích của các loại hình sử dụng đất nông nghiệp
tiểu vùng III

47

vii


TRÍCH YẾU LUẬN VĂN
Tên tác giả: Nguyễn Thị Hằng
Tên đề tài: Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp huyện Gia Lâm, thành
phố Hà Nội.
Chuyên ngành: Quản lý đất đai

Mã số: 60 85 01 03

Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nơng nghiệp Việt
Nam I. Mục đích nghiên cứu
Đánh giá được hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp nhằm lựa chọn phương thức
sử dụng phù hợp trong điều kiện cụ thể của huyện Gia Lâm.
Định hướng và đề xuất được các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng
đất nơng nghiệp.
Góp phần bổ sung và hồn thiện phương pháp tiếp cận trong việc sử dụng đất
nông nghiệp, từ đó làm cơ sở bố trí hợp lý các loại hình sử dụng đất nơng nghiệp trên
địa bàn nghiên cứu.
Kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở cho địa phương lựa chọn các loại hình
sử dụng đất nơng nghiệp mang lại hiệu quả cao.
II. Vật liệu và phương pháp nghiên cứu:
Đặc điểm điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội huyện Gia Lâm.
Thực trạng sử dụng đất nông nghiệp của huyện Gia Lâm.
Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp.
Định hướng sử dụng đất nông nghiệp của huyện.
Để thực hiện các nội dung của đề tài, các phương pháp được sử dụng gồm:
Phương pháp thu thập số liệu, phương pháp chọn điểm nghiên cứu, phương pháp đánh
giá hiệu quả và phương pháp xử lý số liệu.
III. Kết quả chính và kết luận
Kết quả nghiên cứu đã lựa chọn được 6 LUT với 19 kiểu sử dụng đất cho hiệu
quả kinh tế, xã hội và môi trường đại diện tiêu biểu cho vùng nghiên cứu, bao gồm:
LUT chuyên lúa (lúa xuân – lúa mùa); LUT 2 lúa – màu (lúa xuân – lúa mùa – ngô thu
đông, lúa xuân – lúa mùa – lạc đông, lúa xuân – lúa mùa – cà chua, lúa xuân – lúa mùa
– khoai tây); LUT chuyên màu (lạc xuân – ngô, lạc xuân – đậu tương – dưa chuột, lạc
xuân – khoai tây, lạc xuân – ngô xuân, rau các loại, ngô – cà chua, ngô – khoai tây,
bắp cải, đậu tương – ngô); LUT cây lâu năm (chuối, nhãn, ổi); LUT hoa cây cảnh;

LUT nuôi trồng thủy sản (cá nước ngọt).

viii


Trên cơ sở hiệu quả của các loại hình sử dụng đất đã được xem xét và các mục
tiêu phát triển để đề xuất một số kiểu sử dụng đất: Lúa xuân - Lúa hè thu – khoai tây,
LUT trồng cây lâu năm, LUT hoa cây cảnh có giá trị kinh tế cao. Để đạt được hiệu quả
các loại hình sử dụng đất đề xuất cần thực hiện đồng bộ các giải pháp về thị trường
tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp, về vốn đầu tư, về nguồn nhân lực, giải pháp về cơ sở
hạ tầng, về cơ chế chính sách trong nông nghiệp.

ix


THESIS ABSTRACT
Master candidate: Nguyen Thi Hang
Thesis title: Evaluate the Effectiveness of Agricultural Land Use in Gia Lam
District, Ha Noi city.
Major: Land Management

Code: 60 85 01 03

Educational organization: Vietnam National University of Agriculture
(VNUA) I. Objectives
To evaluate the effectivenes of agricultural land use in order to choose the
method of land use in the specific conditions of Gia Lam District.
Orientating and proposing the solutions to improve the efficiency of
agricultural land use.
Contributing to completing the research approach in the agricultural land use,

thereby making a reasonable basis for arranging various types of agricultural land use
in the study area. The research results are local basis for choosing the type of high
effecive agricultural land use.
II. Materials and methods
Features natural conditions, economic - social Gia Lam District.
Agricultural land use status of Gia Lam district.
Evaluate the effectiveness of agricultural land use.
The orientation of agricultural land use district.
To make the content of the subject, the methods used include: data collection
method, select the method of research, effective assessment methods and data
processing method.
III. Results and conclusions
Based on the research results 6LUTs and 19 LUS having social economic and
enviromental effectiveness representing for study area were chosen: LUT specialized
rice (paddy spring - summer rice); LUT 2 rice - vegetable (spring wheat - winter rice corn, autumn, winter, spring wheat - paddy season - located east, spring wheat - paddy
season - tomatoes, spring wheat - winter rice - potato); Specialized vegetable LUT
(optimistic spring - maize, groundnuts spring - soybean - cucumber, peanuts spring potatoes, peanuts spring - spring corn, vegetables, corn - tomato, maize - potatoes,
cabbage, soybeans - look); LUT perennial crops (banana, longan, guava); LUT flower;
LUT aquaculture (freshwater fish).
x


Based on the effectiveness of different land use types and on the development
objectives, some kinds of lan use were proposed: Spring rice - summer-autumn rice potatoes, perennial crop LUT, LUT decorative and flower plants of high economic
value. To achieve the effectiveness of proposed land use types, these following
synchronized solutions should be implemented agricultural products marketing,
funding, man power, development of infrastructure, policy mechanisms in agriculture.

xi

PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Đất đai là nguồn lực quan trọng của bất cứ một nền sản xuất nào. Với sản
xuất nông nghiệp, đất đai là tư liệu sản xuất không thể thay thế được, khơng có đất
thì khơng có sản xuất nơng nghiệp. Vì vậy sử dụng đất là một hợp phần quan trọng
của chiến lược nông nghiệp sinh thái phát triển bền vững. Việt Nam là nước có
diện tích đất bình qn thấp cho nên sự phát triển của Việt Nam phụ thuộc rất
nhiều vào hiệu quả của việc sử dụng đất. Việc sử dụng thích hợp cho sản xuất nơng
nghiệp có ảnh hưởng rất lớn đến sự tăng trưởng và phát triển của nền kinh tế đất
nước.
Nông nghiệp Việt Nam đã đạt được khơng ít những thành tựu sau hơn 20
năm đổi mới. Thắng lợi rõ rệt nhất của nông nghiệp là tạo ra và duy trì quá trình
tăng trưởng sản xuất với tốc độ nhanh trong thời gian dài. Từ năm 1986 đến năm
2005, giá trị sản xuất nông nghiệp tăng bình quân 5,5%/năm. Thắng lợi lớn thứ hai
là đã cơ bản đảm bảo an ninh lương thực. Năm 1989 ở miền Bắc, khoảng 39,7% số
hộ nông nghiệp của 21 tỉnh thành bị đói. Chính sách đổi mới đã tạo nên sự thần kỳ:
sản lượng lương thực bình quân đầu người tăng liên tục, giải quyết được vấn đề an
ninh lương thực. Nơng nghiệp đã tạo nhiều việc làm, xố đói giảm nghèo (tỷ lệ hộ
đói nghèo giảm 2%/năm). Trước đổi mới, số người sống dưới mức đói nghèo là
60%, năm 2003 giảm xuống còn 29% và năm 2006 còn 19%. Mức giảm đói nghèo
ấn tượng này chủ yếu là nhờ thành tựu to lớn trong lĩnh vực nông nghiệp, phát
triển nơng thơn. Trong khi cơng nghiệp và dịch vụ cịn đang lấy đà thì nơng nghiệp
và kinh tế nơng thơn vẫn là nơi tạo việc làm chính cho dân cư nông thôn.
Cùng với việc tạo ra động lực thúc đẩy sản xuất nông nghiệp phát triển, Việt
Nam đang đối đầu với nhiều khó khăn của sự phát triển kinh tế như: quy mô sản
xuất nhỏ lẻ, công nghệ lạc hậu, năng suất, độ đồng đều, chất lượng sản phẩm còn
thấp, khả năng hợp tác liên kết của nông dân Việt Nam nói chung cịn rất yếu.
Trong điều kiện các nguồn tài ngun để sản xuất có hạn, diện tích đất sản xuất
nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp do sức ép của q trình đơ thị hóa, cơng nghiệp

hóa và sự gia tăng dân số thì mục tiêu nâng cao hiệu quả sử

1


dụng đất nông nghiệp là hết sức cần thiết. Nghị quyết Đại hội X của Đảng khẳng
định: "Xây dựng nền nơng nghiệp hàng hóa mạnh, đa dạng và bền vững dựa trên
cơ sở phát huy các lợi thế so sánh, áp dụng khoa học công nghệ, làm ra sản phẩm
chất lượng cao đáp ứng nhu cầu đa dạng trong nước và tăng khả năng cạnh tranh
chiếm lĩnh thị trường Quốc tế; nâng cao hiệu quả sử dụng đất, lao động, vốn; tăng
thu nhập và đời sống nhân dân".
Gia Lâm là một huyện đồng bằng ven sông Hồng, là một huyện ngoại thành,
cách trung tâm Hà Nội khoảng 13 km về phía Đơng Bắc. Tồn huyện có 20 xã và
02 thị trấn với tổng diện tích tự nhiên là 11.671,24 ha, trong đó diện tích đất nơng
nghiệp là 5.934,33 ha, chiếm 50,85% tổng diện tích tự nhiên.
Hiện nay, sản xuất nơng nghiệp của huyện khơng cịn là độc canh cây lúa mà
từng bước cải thiện theo hướng sản xuất sản phẩm cung cấp cho thị trường thành
phố Hà Nội và các khu công nghiệp đã và đang phát triển. Chuyển dịch cơ cấu cây
trồng, vật nuôi diễn ra hầu hết các xã trong huyện, tạo ra nhiều sản phẩm hàng hóa
có giá trị kinh tế cao và góp phần hình thành một nền kinh tế mới - đó là kinh tế
hàng hóa. Q trình đơ thị hóa và cơng nghiệp hóa rất mạnh khiến cho diện tích
đất nơng nghiệp ngày càng giảm do chuyển sang các mục đích sử dụng khác. Đây
là vấn đề khó khăn đặt ra đối với người nơng dân và sản xuất nơng nghiệp. Vì vậy,
việc đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp để từ đó định hướng cho người
dân trong huyện khai thác và sử dụng hợp lý, có hiệu quả đất nơng nghiệp là một
trong những vấn đề hết sức cần thiết giúp nâng cao hiệu quả sử dụng đất.
Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn trên, được sự phân công của Khoa Quản lý đất
đai, Học viện Nông nghiệp Việt Nam, được sự đồng ý của UBND huyện Gia Lâm,
tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp
huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội”.

1.2. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI
Đánh giá được hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp nhằm lựa chọn phương
thức sử dụng phù hợp trong điều kiện cụ thể của huyện Gia Lâm.
Định hướng và đề xuất được các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng
đất nông nghiệp.

2


1.3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Phạm vi không gian: Đất nông nghiệp trên địa bàn huyện Gia Lâm, TP. Hà
Nội bao gồm đất sản xuất nông nghiệp và đất nuôi trồng thủy sản, đất nông nghiệp
khác.
Giới hạn thời gian : Các số liệu thống kê được lấy từ năm 2010 – 2015; các
số liệu về hiệu quả sản xuất năm 2015.
1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI, Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN
- Đóng góp mới: Đã đánh giá được hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên

địa bàn huyện Gia Lâm qua đó lựa chọn được loại hình sử dụng đất và định hướng
sử dụng đất nông nghiệp mang lại hiệu quả cao.
- Ý nghĩa khoa học: Góp phần bổ sung và hoàn thiện phương pháp tiếp cận

trong việc sử dụng đất nơng nghiệp, từ đó làm cơ sở bố trí hợp lý các loại hình sử
dụng đất nơng nghiệp trên địa bàn nghiên cứu.
- Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở cho địa phương

lựa chọn các loại hình sử dụng đất nơng nghiệp mang lại hiệu quả cao.

3

PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU

2.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ SỬ DỤNG ĐẤT NƠNG NGHIỆP
2.1.1. Đất nơng nghiệp và tình hình sử dụng đất nơng nghiệp
Đã có nhiều cơng trình nghiên cứu liên quan đến những khái niệm, định
nghĩa về đất, có quan điểm cho rằng:" Đất là một vật thể thiên nhiên cấu tạo độc
lập lâu đời do kết quả quá trình hoạt động tổng hợp của 5 yếu tố hình thành đất đó
là: sinh vật, đá mẹ, khí hậu, địa hình và thời gian" (Đỗ Ngun Hải, 2001). Sau
này một số học giả khác đã bổ sung các yếu tố: nước của đất, nước ngầm và đặc
biệt là vai trị của con người để hồn chỉnh khái niệm về đất nêu trên.
Theo điều 10 Luật đất đai năm 2013 thì đất tự nhiên được chia thành 3
nhóm lớn là: Nhóm đất nơng nhiệp, nhóm đất phi nơng nghiệp, nhóm đất chưa sử
dụng (Luật Đất đai, 2013). Trong đó, nhóm đất nơng nghiệp bao gồm: Đất sản xuất
nơng nghiệp (đất trồng cây hàng năm, đất trồng cây lâu năm), đất trồng rừng, đất
nuôi trồng thủy sản, đất làm muối, đất nông nghiệp khác.
Đất đai được xem vừa là đối tượng lao động vừa là tư liệu lao động trong
quá trình sản xuất. Đất đai là đối tượng lao động bởi lẽ nó là nơi để con người thực
hiện các hoạt động của mình tác động vào cây trồng, vật ni để tạo ra sản phẩm.
Bên cạnh đó, đất đai cịn là tư liệu sản xuất trong q trình sản xuất thông qua việc
con người đã biết lợi dụng một cách ý thức các đặc tính tự nhiên của đất như lý
học, hóa học, sinh vật học và các tính chất khác để tác động và giúp cây trồng tạo
nên sản phẩm (Vũ Khắc Hịa, 1996).
Đất đai có vị trí cố định trong khơng gian và có chất lượng không đồng
nhất giữa các vùng, miền. Mỗi vùng đất đai luôn gắn liền với các điều kiện tự
nhiên (thổ nhưỡng, khí hậu, nước, thảm thực vật), điều kiện kinh tế- xã hội như
(dân số, lao động, giao thông, thị trường). Do vậy, muốn sử dụng đất đai hợp lý, có
hiệu quả cần bố trí sử dụng đất hợp lý trên cơ sở khai thác lợi thế sẵn có của vùng.
Trong sản xuất nông nghiệp, đất đai là tư liệu sản xuất khơng thể thay thế, nếu
được bố trí sử dụng hợp lý thì sức sản xuất của đất đai sẽ ngày càng tăng lên.

Trong phạm vi nghiên cứu về sử dụng đất, đất đai được nhìn nhận là một
nhân tố sinh thái. Đất đai bao gồm tất cả các thuộc tính sinh học và tự nhiên của
4


bề mặt trái đất có ảnh hưởng nhất định đến tiềm năng và hiện trạng sử dụng đất.
Đất theo nghĩa đất đai bao gồm: khí hậu, dáng đất, địa hình địa mạo, thổ nhưỡng,
thủy văn, thảm thực vật tự nhiên bao gồm cả rừng, cỏ dại trên đồng ruộng, động
vật tự nhiên, những biến đổi của đất do các hoạt động của con người (Đào Châu
Thu, Nguyễn Khang, 1998).
Trong lịch sử phát triển của thế giới của bất cứ nước nào dù phát triển hay
đang phát triển thì việc sản xuất nơng nghiệp đều có vị trí quan trọng trong nền
kinh tế, tạo ra sự ổn định xã hội và mức an tồn lương thực quốc gia. Sản phẩm
nơng nghiệp là nguồn tạo ra thu nhập ngoại tệ, tuỳ theo lợi thế của mình mà mỗi
nước có thể xuất khẩu thu ngoại tệ hay trao đổi lấy sản phẩm công nghiệp để đầu
tư lại cho nông nghiệp và các ngành khác trong nền kinh tế quốc dân.
Theo báo cáo của World Bank (1995), hàng năm mức sản xuất so với yêu
cầu sử dụng lương thực vẫn thiếu hụt từ 150-200 triệu tấn, trong khi đó vẫn có 6
- 7 triệu ha đất sản xuất nông nghiệp bị loại bỏ do xói mịn. Trong 1.200 triệu ha

đất bị thối hố có tới 544 triệu ha đất canh tác bị mất khả năng sản xuất do sử
dụng không hợp lý.
Theo kết quả kiểm kê đất đai của Bộ Tài nguyên và Môi trường thì tổng
diện tích đất tự nhiên của nước ta là 33.093.857 ha, trong đó đất sản xuất nơng
nghiệp chỉ có 26.100.106 ha. Dân số là 87 triệu người, bình qn diện tích đất sản
2

xuất nơng nghiệp là 3.807 m /người (theo báo cáo của Tổng cục Thống kê năm
2010). So sánh với 10 nước khu vực Đông Nam Á, tổng diện tích tự nhiên của Việt
Nam xếp thứ 2, bình qn diện tích đất tự nhiên trên đầu người của Việt Nam đứng

vị trí thứ 9 trong khu vực.
Vì vậy, việc nâng cao hiệu quả sử dụng đất nhằm thoả mãn nhu cầu cho xã
hội về nông sản phẩm đang trở thành một trong các mối quan tâm lớn nhất của
người quản lý và sử dụng đất.
2.1.2. Đặc điểm sử dụng đất nơng nghiệp vùng khí hậu nhiệt đới
Nơng nghiệp là một ngành sản xuất quan trọng, đặc biệt ở các nước đang
phát triển, sản xuất nông nghiệp không chỉ đảm bảo nhu cầu lương thực, thực
phẩm cho con người mà còn tạo ra sản phẩm xuất khẩu, thu ngoại tệ cho quốc gia.
Việt Nam có khí hậu nhiệt đới gió mùa, tuy nhiên vì sự khác biệt về vĩ độ
địa lý và địa hình nên khí hậu có khuynh hướng khác biệt nhau khá rõ nét theo
5


từng vùng. Miền Bắc có nhiệt độ trung bình 15,3- 25,2 độ C, lượng mưa trung bình
từ 1.500- 2.400 mm, tổng số giờ nắng từ 1.650- 1.750 giờ/năm. Trong khi đó, ở
miền Nam, khí hậu mang tính chất xích đạo, nhiệt độ trung bình 25,7- 27,1 độ C,
lượng mưa trung bình 1.400- 2.400 mm, nắng trên 2.000 giờ/năm (Bộ Thủy Sản).
Trải dài trên 15 vĩ độ, Việt Nam có 7 tiểu vùng khí hậu khác nhau nên chúng ta có
thể đa dạng hóa các loại cây trồng, vật ni. Chính vì thế, sử dụng đất cũng đa
dạng và giảm được rủi ro vì có thể trồng các loại cây trồng có nguồn gốc nhiệt đới,
á nhiệt đới và cả ơn đới.
Thực vật nói chung và cây trồng nói riêng muốn sống, sinh trưởng và phát
triển địi hỏi phải có đầy đủ các yếu tố sinh trưởng là ánh sáng, nhiệt độ, khơng
khí, nước và dinh dưỡng. Trong đó, ánh sáng, nhiệt độ, lượng mưa và độ ẩm khơng
khí là các yếu tố khí hậu (Hà Thị Thanh Bình và cs., 2002). Chính vì thế, khí hậu
là một trong những yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến sinh trưởng, năng suất và sản
lượng cây trồng, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng đất nơng nghiệp.
Theo Nguyễn Văn Nam (2005), khí hậu là yếu tố quan trọng, ảnh hưởng
rất lớn đến việc phân bố các loại cây trồng, cũng như thời vụ cây trồng trong sản
xuất nông nghiệp. Nếu như ở trung du và miền núi phía Bắc có thể trồng mận,

hồng, đào, chuối, đậu cô ve, súp lơ xanh... ở đồng bằng sơng Hồng có thể trồng các
loại rau vụ đơng có nguồn gốc ơn đới... thì ở đồng bằng sơng Cửu Long có thể
trồng sầu riêng, măng cụt... hay miền Đơng Nam bộ và Tây Ngun có thể trổng
chơm chơm, trái bơ, thanh long... là những cây nhiệt đới điển hình (Nguyễn Văn
Nam, 2005).
Khí hậu nhiều khi ảnh hưởng rõ nét đến hiệu quả sử dụng đất sản xuất
nông nghiệp với các mức độ khác nhau. Ở đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung bộ,
nhiệt độ thấp vào vụ đông và thời kỳ đầu vụ xuân kèm theo ẩm ướt, mưa phùn,
thiếu ánh sáng làm hạn chế sinh trưởng và phát triển của cây trồng ưa sáng, ưa
nhiệt nhưng lại phù hợp cho cây trồng ưa lạnh có nguồn gốc ôn đới. Trời âm u
thiếu ánh sáng cũng là điều kiện cho sâu bệnh phát triển phá hại mùa màng
(Nguyễn Duy Tính, 1995).
2.1.3. Đặc điểm suy thối đất nơng nghiệp
Để đáp ứng được lương thực, thực phẩm cho con người trong hiện tại và
tương lai, con đường duy nhất là thâm canh tăng vụ, tăng năng suất cây trồng.
Trong điều kiện hầu hết đất canh canh tác đều có độ phì, khơng cao để tăng vụ và
6


năng suất cây trồng đòi hỏi phải bổ sung cho đất một lượng dinh dưỡng cần thiết
qua con đường sử dụng phân bón.
Báo cáo của Viện Tài nguyên thế giới (ESCAP/FAO/UNIDO,1993), cho
thấy gần 20% diện tích đất đai châu Á bị suy thoái do những hoạt động của con
người. Trong đó hoạt động sản xuất nơng nghiệp là một ngun nhân khơng nhỏ
làm suy thối đất. Qúa trình thâm canh tăng vụ trong nông nghiệp đã làm phá hủy
cấu trúc đất, xói mịn và suy kiệt dinh dưỡng.
Dự án điều tra, đánh giá tốc độ thối hóa đất ở một số nước vùng nhiệt đới
châu Á cho phát triển nông nghiệp bền vững trong chương trình mơi trường của
trung tâm Đông Tây và khối các trường đại học Đông Nam Châu Á đã tập trung
nghiên cứu những thay đổi dinh dưỡng trong hệ sinh thái nông nghiệp. Kết quả

nghiên cứu đã chỉ ra rằng các yếu tố dinh dưỡng N, P,K của hầu hết các hệ sinh
thái đều bị suy giảm. Nghiên cứu cũng chỉ ra nguyên nhân của sự thất thoát dinh
dưỡng trong đất do thâm canh thiếu phân bón và đưa các sản phẩm của cây trồng,
vật ni ra khỏi hệ thống (Phùng Văn Phúc, 1996).
Ở Việt Nam, các kết quả nghiên cứu đều cho thấy đất ở vùng trung du

miền núi đều nghèo các chất dinh dưỡng N,P, K, Ca Và Mg. Để đảm bảo đủ dinh
dưỡng, đất khơng bị thối hóa thì N, P là hai yếu tố cần phải được bổ sung thường
xuyên (Phùng Văn Phúc,1996). Trong quá trình sử dụng đất, do chưa tìm được các
loại hình sử dụng đất hợp lý hoặc chưa có cơng thức ln canh hợp lý cũng gây ra
hiện tượng thối hóa đất như vùng đất dốc mà trồng cây lương thực, đất có dinh
dưỡng kém lại khơng ln canh với cây họ đậu. Trong điều kiện nền kinh tế kém
phát triển, người dân đã tập trung chủ yếu vào trồng cây lương thực đã gây ra hiện
tượng xói mịn, suy thối đất. Điều kiện kinh tế và sự hiểu biết của con người còn
thấp dẫn tới việc sử dụng phân bón cịn nhiều hạn chế và sử dụng thuốc bảo vệ
thực vật quá nhiều, ảnh hưởng tới môi trường. Tadon H.L.S chỉ ra rằng" sự suy
kiệt đất và các chất dự trữ trong đất cũng là biểu hiện thối hóa về mơi trường, do
vậy việc cải tạo độ phì của đất là đóng góp cho cải thiện cơ sở tài ngun thiên
nhiên và cịn hơn nữa cho chính môi trường" (Nguyễn Như Hà, 2000).
Theo tài liệu của FAO/UNESCO( 1992): trên thế giới hàng năm có khoảng
15% diện tích đất bị suy thối vì lý do nhân tạo, trong đó suy thối vì xói mịn do
nước chiếm khoảng 55,7% diện tích, do gió 28% diện tích, mất chất dinh dưỡng do
rửa trơi 12,2% diện tích. Ở Trung Quốc, diện tích đất bị suy thối là

7


280 triệu ha, chiếm 30% lãnh thổ, trong đó có 36,67% triệu ha đất đồi bị xói mịn
nặng; 6,67 triệu ha đất bị chua mặn; 4 triệu ha đất bị úng, lầy. Ở Ấn Độ, hàng năm
mất khoảng 3,7 triệu ha đất trồng trọt. Tại khu vực Châu Á Thái Bình Dương có

khoảng 860 ha diện tích đất đã bị hoang mạc hóa làm ảnh hưởng đến đời sống của
150 triệu người. Theo kế quả điều tra của FAO (1993), do chế độ canh tác khơng
tốt đã gây xói mịn tại các châu lục là: Châu Âu, Châu Úc, Châu Phi:5- 10 tấn/ha;
Châu Á: 30 tấn/ha.
Ngày nay, với sự phát triển nhanh chóng của những tiến bộ khoa học, kỹ
thuật trong q trình sản xuất nơng nghiệp cũng như trình độ của người nông dân
ngày càng được nâng cao, các giống cây trồng mới với chất lượng và năng suất
cao, thời gian sinh trưởng ngắn xuất hiện ngày càng nhiều góp phần tạo tiền đề
mạnh mẽ cho q trình sản xuất hàng hóa trong sản xuất nơng nghiệp. Sản xuất
nơng nghiệp hàng hóa phát triển gắn với việc tăng hệ số sử dụng đất, gia tăng giá
trị kinh tế cho một đơn vị diện tích đất.
2.1.4. Nguyên tắc và quan điểm sử dụng đất nông nghiệp
Sử dụng đất là một hệ thống các biện pháp nhằm điều hòa mối quan hệ giữa
người và đất đai. Mục tiêu của con người là sử dụng đất khoa học và hợp lý (Cao
Liêm và cs., 1990). Vì vậy, sử dụng đất bền vững, tiết kiệm và có hiệu quả đã trở
thành chiến lược quan trọng. Theo Smyth và Dumanski sử dụng đất bền vững
được xác định theo 5 nguyên tắc:
Duy trì và nâng cao các hoạt động sản xuất (năng suất);
Giảm mức độ rủi ro đối với sản xuất (an toàn);
Bảo vệ tiềm năng của các nguồn tài nguyên tự nhiên, chống lại sự thối
hóa chất lượng đất và nước (bảo vệ);
Khả thi về mặt kinh tế (tính khả thi);
Được xã hội chấp nhận (sự chấp nhận).
Năm nguyên tắc trên được coi là kim chỉ nam của sử dụng đất đai bền
vững và là những mục tiêu cần phải đạt được. Nếu thực tế diễn ra đồng bộ so với
các mục tiêu trên thì khả năng bền vững sẽ đạt được. Nếu chỉ một hay một vài mục
tiêu không phải là tất cả thì khả năng bền vững chỉ mang tính bộ phận.
Ngồi ra cịn có các quan điểm sau:

8

Tận dụng các nguồn lực, khai thác lợi thế so sánh về khoa học, kỹ thuật,
đất đai, lao động để phát triển cây trồng có tỉ suất hàng hóa cao, tăng sức cạnh
tranh và hướng tới xuất khẩu;
Thực hiện sử dụng đất nông nghiệp theo hướng tập trung chuyên môn hóa,
sản xuất hàng hóa theo hướng ngành hàng, nhóm sản phẩm, thực hiện thâm canh
toàn diện và liên tục;
Nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên cơ sở thực hiện đa dạng
hóa hình thức sở hữu, tổ chức sử dụng đất, đa dạng hóa cây trồng, chuyển đổi cơ
cấu cây trồng phù hợp với sinh thái và bảo vệ môi trường;
Nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp phù hợp và gắn liền với định
hướng phát triển kinh tế- xã hội của đất nước.
2.2. NHỮNG VẤN ĐỀ VỀ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP
2.2.1. Khái quát về hiệu quả và hiệu quả sử dụng đất
Có nhiều quan điểm khác nhau về hiệu quả. Khi nhận thức của con người
còn hạn chế, người ta thường quan nhiệm kết quả chính là hiệu quả. Sau này khi
nhận thức của con người phát triển cao hơn, người ta thấy rõ sự khác nhau giữa
hiệu quả và kết quả.
Hiệu quả là kết quả mong muốn, cái sinh ra kết quả mà con người chờ đợi
hướng tới, nó có những nội dung khác nhau. Trong sản xuất, hiệu quả có nghĩa là
hiệu suất, là năng suất. Trong kinh doanh, hiệu quả là lãi suất, lợi nhuận. Trong lao
động nói chung, hiệu quả lao động là năng suất lao động được đánh giá bằng số
lượng thời gian hao phí để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm, hoặc bằng số lượng
sản phẩm được sản xuất ra trong một đơn vị thời gian (Bách khoa toàn thư Việt
Nam).
Kết quả là một đại lượng vật chất tạo ra do mục đích của con người, được
biểu hiện bằng những chỉ tiêu cụ thể, xác định. Do tính chất mâu thuẫn giữa nguồn
tài nguyên hữu hạn với nhu cầu tăng lên của con người mà ta phải xem xét kết quả
đó được tạo ra như thế nào? Chi phí bỏ ra bao nhiêu? Có đưa lại kết quả hữu ích

hay khơng? Chính vì vậy khi đánh giá kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh
không chỉ dừng lại ở việc đánh giá kết quả mà phải đánh giá chất lượng hoạt động
tạo ra sản phẩm đó. Đánh giá chất lượng hoạt động sản xuất kinh doanh là nội
dung của đánh giá hiệu quả (Từ điển tiếng Việt, 1992).

9


Từ những khái niệm chung về hiệu quả, ta xem xét trong lĩnh vực sử dụng
đất thì hiệu quả là chỉ tiêu chất lượng đánh giá kết quả sử dụng đất trong hoạt động
kinh tế. Thể hiện qua lượng sản phẩm, lượng giá trị thu được bằng tiền, đồng thời
về mặt xã hội là thể hiện hiệu quả của lực lượng lao động được sử dụng trong cả
quá trình hoạt động kinh tế cũng như hàng năm để khai thác đất. Riêng đối với
ngành nông nghiệp, cùng với hiệu quả kinh tế về giá trị và hiệu quả về mặt sử
dụng lao động trong nhiều trường hợp phải coi trọng hiệu quả về mặt hiện vật là
sản lượng nông sản thu hoạch được, nhất là các loại nông sản cơ bản có ý nghĩa
chiến lược( lương thực, sản phẩm xuất khẩu... để đảm bảo sự ổn định về kinh tếxã hội đất nước) (Bách khoa toàn thư Việt Nam).
Như vậy, hiệu quả sử dụng đất là kết quả của cả một hệ thống các biện
pháp tổ chức sản xuất, khoa học, kỹ thuật, quản lý kinh tế và phát huy các lợi thế,
khắc phục các khó khăn khách quan của điều kiện tự nhiên, trong những hồn cảnh
cụ thể cịn gắn sản xuất nông nghiệp với các ngành khác của nền kinh tế quốc dân,
cũng như cần gắn sản xuất trong nước với thị trường quốc tế (Bách khoa toàn thư
Việt Nam). Sử dụng đất nơng nghiệp có hiệu quả cao thơng qua việc bố trí cơ cấu
cây trồng là một trong những vấn đề bức xúc hiện nay của hầu hết các nước trên
thế giới. Nó khơng chỉ thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học, các nhà hoạch
định chính sách, các nhà kinh doanh nơng nghiệp mà cịn là mong muốn của nơng
dân, những người trực tiếp tham gia sản xuất nơng nghiệp (Nguyễn Thị Vịng và
cs., 2001).
Căn cứ vào nhu cầu thị trường, thực hiện đa dạng hóa cây trồng trên cơ sở
lựa chọn các sản phẩm có ưu thế ở từng địa phương. Từ đó, nghiên cứu áp dụng

cơng nghệ mới nhằm làm cho sản phẩm có tính cạnh tranh cao- đó là điều kiện tiên
quyết phát triển được nền nông nghiệp bền vững.
Hiện nay, các nhà khoa học đều cho rằng: vấn đề hiệu quả sử dụng đất
không chỉ xem xét đơn thuần ở một mặt hay một khía cạnh nào đó mà phải xem
xét trên tổng thể các mặt bao gồm: hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội và hiệu quả
môi trường.
2.2.1.1. Hiệu quả kinh tế
Theo Các Mác thì quy luật kinh tế đầu tiên trên cơ sở sản xuất tổng thể là
quy luật tiết kiệm thời gian và phân phối có kế hoạch thời gian lao động theo các

10


ngành sản xuất khác nhau. Theo các nhà khoa học kinh tế Samuel- Nordhuas"
Hiệu quả là khơng lãng phí". Theo các nhà khoa học Đức (Stienier, Hanau,
Rusteruyer, Simmerman) hiệu quả kinh tế là chỉ tiêu so sánh mức độ tiết kiệm chi
phí trong 1 đơn vị kết quả hữu ích và mức tăng kết quả hữu ích của hoạt động sản
xuất vật chất trong một thời kỳ, góp phần làm tăng thêm lợi ích cho xã hội (Vũ Thị
Phương Thụy, 2000).
Hiệu quả kinh tế là phạm trù chung nhất, nó liên quan trực tiếp tới nền sản
xuất hàng hóa với tất cả các phạm trù và các quy luật kinh tế khác nhau. Vì thế
hiệu quả kinh tế phải đáp ứng được 3 vấn đề (Vũ Thị Phương Thụy, 2000):
Một là mọi hoạt động của con người đều phải quan tâm và tuân theo quy
luật" tiết kiệm thời gian";
Hai là hiệu quả kinh tế phải được xem xét trên quan điểm của lý thuyết hệ
thống;
Ba là hiệu quả kinh tế là một phạm trù phản ánh mặt chất lượng của các
hoạt động kinh tế bằng quá trình tăng cường các nguồn lực sẵn có phục vụ các lợi
ích của con người.
Hiệu quả kinh tế được hiểu là mối tương quan so sánh giữa lượng kết quả đạt

được và lượng chi phí bỏ ra trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Kết quả đạt được là
phần giá trị thu được của sản phẩm đầu ra, lượng chi phí bỏ ra là phần giá trị của
nguồn lực đầu vào. Mối tương quan đó cần xem xét cả về phần so sánh tuyệt đối và
tương đối cũng như xem xét mối quan hệ chặt chẽ giữa hai đại lượng đó.

Từ những vấn đề trên có thể kết luận rằng: bản chất của phạm trù kinh tế
sử dụng đất là" với một diện tích đất đai nhất định sản xuất ra một khối lượng của
cải vật chất nhiều nhất với một lượng chi phí về vật chất và lao động thấp nhằm
đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về vật chất của xã hội.
2.2.1.2. Hiệu quả xã hội
Hiệu quả xã hội là mối tương quan so sánh giữa kết quả xét về mặt xã hội
và tổng chi phí bỏ ra. Hiệu quả kinh tế và hiệu quả xã hội có mối quan hệ mật thiết
với nhau và là một phạm trù thống nhất.
Hiệu quả xã hội hiện nay phải thu hút nhiều lao động, đảm bảo đời sống
nhân dân, góp phần thúc đẩy xã hội phát triển, nội lực và nguồn lực của địa
phương được phát huy, đáp ứng nhu cầu của hộ nông dân về việc ăn mặc và nhu
11


cầu sống khác. Sử dụng đất phải phù hợp với tập qn, nền văn hóa của địa
phương thì việc sử dụng đất bền vững hơn.
Theo Nguyễn Duy Tính (1995), hiệu quả về mặt xã hội của sử dụng đất
nông nghiệp chủ yếu được xác định bằng khả năng tạo việc làm trên một diện tích
đất nơng nghiệp.
2.2.1.3. Hiệu quả mơi trường
Hiệu quả môi trường được thể hiện ở chỗ: loại hình sử dụng đất phải bảo
về được độ màu mỡ của đất đai, ngăn chặn được sự thối hóa đất bảo vệ môi
trường sinh thái. Độ che phủ tối thiểu phải đạt ngưỡng an toàn sinh thái(>35%) đa
dạng sinh học biểu hiện qua thành phần loài (Từ điển tiếng Việt, 1992).
Trong thực tế, tác động của môi trường sinh thái diễn ra rất phức tạp và

theo nhiều chiều hướng khác nhau. Cây trồng được phát triển tốt khi phát triển phù
hợp với đặc tính, tính chất của đất. Tuy nhiên, trong quá trình sản xuất dưới tác
động của các hoạt động sản xuất, quản lý của con người hệ thống cây trồng sẽ tạo
nên những ảnh hưởng rất khác nhau đến mơi trường.
Trong nơng nghiệp, hiệu quả hóa học mơi trường được đánh giá thơng qua
mức độ hóa học trong nơng nghiệp. Đó là việc sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ
thực vật trong quá trình sản xuất cho cây trồng sinh trưởng tốt, cho năng suất cao
và không gây ô nhiễm môi trường.
Hiệu quả sinh học môi trường được thể hiện qua mối tác động qua lại giữa
cây trồng với đất, giữa cây trồng với các loại dịch hại trong các loại hình sử dụng
đất nhằm giảm thiểu việc sử dụng hóa chất trong nơng nghiệp mà vẫn đạt được
mục tiêu đề ra.
Hiệu quả vật lý môi trường được thể hiện thông qua việc lợi dụng tốt nhất
tài nguyên khí hậu như ánh sáng, nhiệt độ, nước mưa của các kiểu sử dụng đất để
đạt được sản lượng cao và tiết kiệm chi phí đầu vào.
2.2.2. Tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp
Đối với nông nghiệp, tiêu chuẩn để đánh giá là mức đạt được các mục tiêu
kinh tế, xã hội, môi trường do xã hội đặt ra. Cụ thể như tăng năng suất cây trồng,
tăng chất lượng và tổng sản phẩm hướng tới thỏa mãn tốt nhu cầu nông sản cho thị
trường trong nước và tăng xuất khẩu, đồng thời đáp ứng yêu cầu về bảo vệ hệ sinh
thái nông nghiệp bền vững.

12


Hiệu quả sử dụng đất nơng nghiệp có ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất
ngành nông nghiệp, đến hệ thống môi trường sinh thái nông nghiệp, đến những
người sống bằng nơng nghiệp. Vì vậy, đánh giá hiệu quả sử dụng đất phải tuân
theo quan điểm sử dụng đất bền vững hướng vào 3 tiêu chuẩn chung như sau:
* Bền vững về mặt kinh tế

Loại cây trồng nào cho hiệu quả kinh tế cao, phát triển ổn định thì được thị
trường chấp nhận. Do đó, phát triển sản xuất nơng nghiệp là thực hiện tập trung,
chuyên canh kết hợp với đa dạng hố sản phẩm.
Hệ thống sử dụng đất phải có mức năng suất sinh học cao trên mức bình
quân vùng có cùng điều kiện đất đai. Năng suất sinh học bao gồm các sản phẩm
chính và phụ (đối với cây trồng là gỗ, củi, hạt, củ, quả,... và tàn dư để lại). Một hệ
thống nơng nghiệp bền vững phải có năng suất trên mức bình qn vùng, nếu
khơng sẽ khơng cạnh tranh được trong cơ chế thị trường. Mặt khác, chất lượng sản
phẩm phải đạt tiêu chuẩn tiêu thụ tại địa phương, trong nước và hướng tới xuất
khẩu tuỳ theo mục tiêu của từng vùng.
Tổng giá trị sản phẩm trên đơn vị diện tích là thước đo quan trọng nhất của
hiệu quả kinh tế đối với một hệ thống sử dụng đất. Tổng giá trị trong một giai đoạn
hay cả chu kỳ phải trên mức bình quân của vùng, nếu dưới mức của vùng thì nguy
cơ người sử dụng đất sẽ khơng có lãi, hiệu quả vốn đầu tư phải lớn hơn lãi suất
tiền vay vốn ngân hàng.
* Bền vững về mặt xã hội
Thu hút được nguồn lao động trong nông nghiệp, tăng thu nhập, tăng năng
suất lao động, đảm bảo đời sống xã hội. Đáp ứng được các nhu cầu của nông hộ là
điều cần quan tâm trước tiên nếu muốn họ quan tâm đến lợi ích lâu dài (bảo vệ đất,
môi trường,..). Sản phẩm thu được phải thỏa mãn cái ăn, cái mặc và nhu cầu hàng
ngày của người nông dân. Đảm bảo sự hợp tác trong sản xuất và tiêu thụ sản
phẩm, trong cung cấp tư liệu sản xuất, xử lý chất thải có hiệu quả.
* Bảo vệ mơi trường
Loại hình sử dụng đất phải bảo vệ được độ phì đất, ngăn ngừa sự thối hố
đất, bảo vệ mơi trường sinh thái. Độ phì nhiêu của đất tăng dần là yêu cầu bắt buộc
đối với việc quản lý và sử dụng đất nông nghiệp bền vững. Độ che phủ phải đạt
ngưỡng an toàn sinh thái (>35%). Đa dạng sinh học biểu hiện qua thành phần loài
(đa canh bền vững hơn độc canh,...).
13