Chủ nghĩa hiện thực nghiêm ngặt trong văn xuôi a puskin

bộ giáo dục và đào tạo
trờng đại học vinh
khoa ngữ văn

--------------

Tống Thị Hảo

chủ nghĩa hiện thực nghiêm nhặt
trong văn xuôi a. puskin
----------------

khoá luận tốt nghiệp
Hệ s phạm chính quy
Ngời hớng dÉn: PGS-TS.

Bïi Thóc Tam

Vinh-2003

1


Lời cảm ơn

Em xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành sâu sắc đến
các thầy cô giáo trong khoa Ngữ văn, đặc biệt là thầy
giáo-PGS-TS Bùi Thúc Tam đà tận tình giúp đỡ để em
hòan thành khoá luận này.
Vinh, tháng 5 năm 2003
Sinh viên:

Tống Thị Hảo

2


Mục lục:
Trang

Mở đầu
1.
2.
3.
4.
5.

1.1.
1.2.
1.3.

2.1.
2.2.
2.3.

3.1.
3.2.

Lý do chọn đề tài
Lịch sử vấn đề
Nhiệm vụ khoa học
Phạm vi và phơng pháp nghiên cứu

Cấu trúc luận văn
Nội dung
Chơng 1: Cái nhìn tỉnh táo, nghiêm khắc hiện thực quý tộc
Bóc trần những biểu hiện xấu, tiêu cực của tầng lớp quý tộc
Phát hiện, khẳng định những mặt tốt, tích cực trong đời sống của
tầng lớp quý tộc
Cái nhìn hiện thực nghiêm ngặt khi nhận thức phản ánh các nhân
vật thuộc tầng lớp quý tộc
Chơng 2:
Phản ánh của tầng lớp dới từ nhiều góc độ
Cuộc đời, số phận của những con ngời thuộc tầng lớp dới
Những phẩm chất tốt đẹp, tích cực của tầng lớp dới
Những mặt hạn chế, tiêu cực của con ngời thuộc tầng lớp dới
Chơng 3:
Trả lại tính chân thật cho các nhân vật lịch sử
Khẳng định những mặt tích cực, những đóng góp to lớn của các
nhân vật lịch sử
Không né tránh những mặt hạn chế, những điểm của các nhân vật
lịch sử
Kết luận
Tài liệu tham khảo

3

1
1
5
7
7
7

8
8
15
26

31
36
42
47
48
55
59
61


Mở đầu:
1. Lý do chọn đề tài :
Alexandr Puskin - nhà thơ Nga vĩ đại ,sự ngiệp sáng tác của ông gắn liền với
toàn bộ nền văn học Nga. Nói ®Õn A. Puskin lµ nãi ®Õn sù kÕ thõa vµ phát triển
,nói đến truyền thống và cách tân . A. Puskin đà tiếp thu truyền thống tốt đẹp của
nền văn học cổ điển Nga, phát huy và hoàn thiện nó, đồng thời đa nền văn học
Nga phát triển một cách rực rỡ. Ông chính là ngời đặt nền móng và khẳng định
sự chiến thắng của chủ nghĩa hiện thực cho nền văn học Nga. A.Puskin là ngời
mở đờng và đà có những cống hiến to lớn cho văn học Nga ở tất cả các thể loại
khác nhau: Thơ trữ tình, truyện ngắn, trờng ca, truyện cổ tích, bi kịch, tiểu thuyết
lịch sử, tuỳ bút, chính luận. ở lĩnh vực nào ông cũng có những cống hiến xuất
sắc. M.Goocki đà nhận xét: Sự nghiệp sáng tác của A.Puskin dờng nh đà thắp
lên một vầng thái dơng mới trên đất nớc lạnh giá, và ánh nắng của vầng thái dơng ấy lập tức làm cho nó phì nhiêu, tơi tốt lên. Có thĨ nãi r»ng tríc Puskin ë
Nga cha cã mét nỊn văn học xứng đáng đợc cho ông chú ý đến có đợc chiêù sâu
và phong phú ngang với những thành tựu kỳ diệu của sáng tác văn học Châu Âu .

(3,47). Puskin đà làm cho nền văn học Nga thực sự trở thành một trong những nền
văn học kỳ diệu của nhân loại, đà làm cho ngôn ngữ Nga giầu đẹp, trong sáng đủ
sức diễn tả đợc tất cả. Puskin đà trở thành cái mốc vĩ đại trong văn học Nga, đợc
xem là Khởi đầu của mọi khởi đầu và có ảnh hởng sâu rộng đến các nhà văn
sau này. L.Tônxtôi thừa nhận Puskin là ngời cha của tôi và không phải ngẫu
nhiên mà Puskin đợc xem là ngời đặt nỊn mãng cho chđ nghÜa hiƯn thùc Nga.
Tªn ti cđa Puskin không chỉ đợc thừa nhận, khẳng định ở nớc Nga mà còn
nổi tiếng cả trên thế giới. Sự nghiệp văn chơng của ông đợc dịch ra nhiều thứ
tiếng khác nhau. M.Goocki đà đánh giá vị trí của Puskin trong lịch sử văn học thế
giới: Có những ngời mỗi khi đọc tác phẩm nghệ thuật chân chính lại thấy trong
tâm hồn dạt dào niềm vui, cảm phục, hân hoan, một lòng ngỡng mộ hầu nh
mang tính chất tôn giáo đối với vẻ đẹp và sự sáng suốt của trí tuệ con ngời. Nếu
nh ở Châu  u và Châu Mỹ biết sự nghiệp sáng tác của A.Puskin họ sẽ đánh gi¸

4


ngang hàng với di sản thiêng liêng của những kiệt tác nói về con ngời với những
nghệ sĩ thiên tài nh: Secxpia, Gớt và những ngời vĩ nhân này để lại (20,339).
Bêlinxki đánh giá: Puskin không những là nhà thơ Nga vĩ đại của thời đại
mình mà là nhà thơ Nga vĩ đại của tất cả các dân tộc và của tất cả các thế kỷ,
là thiên tài của Châu Âu, là vinh quang của toàn trái đất. Viết về Puskin có nghĩa
là viết về toàn bộ nền văn học Nga (20,425).
Trong sự nghiệp sáng tác của Puskin thì văn xuôi chiếm một vị trí đặc biệt
quan trọng.
A.Puskin chỉ có mời năm viết văn xuôi (1827 - 1837) nhng đây là giai đoạn
phát triển rực rỡ nhất, thành công nhất của Puskin. Ngòi bút của ông đà đạt đến
độ thuần thục, nhuần nhuyễn, văn xuôi trớc Puskin chỉ là một thứ duy cảm, kiểu
cách, hình thức. Ngôn ngữ văn xuôi lại cha thoát khỏi ảnh hởng của tiếng cổ,
tiếng nớc ngoài hÃy còn nặng nề, thấp kém, cha đủ sức để diễn đạt đợc những

điều phong phú, tế nhị của cuộc sống. Chính A.Puskin đà từng nhận xét: Văn
xuôi của chúng ta ít đợc trau chuốt, thậm chí trong th từ bình thờng, chúng ta
phải sáng tạo những cách dùng từ để diễn đạt đợc những khái niệm thông thờng
nhất, tính nhác của chúng ta thích biểu hiện bằng ngôn ngữ nớc ngoài hơn vì nó
có sẵn từ lâu những hình thức máy móc mọi ngời đều biết rõ (22,161).
Trong buổi bình minh của văn xuôi Nga, Puskin xuất hiện nh một vầng thái
dơng rực rỡ để hoàn thành nhiệm vụ đối với lịch sử phát triển của văn học. Puskin
chính là ngời đặt nền móng cho văn xuôi hiện thực Nga thế kỷ XIX. Khác với văn
học phơng Tây, khi chđ nghÜa hiƯn thùc ra ®êi ®· cã mét nền móng vững chắc,
còn chủ nghĩa hiện thực Nga ra đời lại có thêm nhiệm vụ phải xây dựng một nền
văn xuôi thực sự là văn xuôi. Puskin mở đờng cho L.Tônxtôi, Đôxtôiepxki,
Sêkhốp . Goocki cho rằng: "Không có A.Puskin thì trong một thời gian dài
không có Gôgôn, L.Tônxtôi, Targhen, Đôxtôiepxki. Tất cả những con ngời Nga
vĩ đại này đều công nhận A.Puskin là vị thuỷ tổ tinh thần của mình" (20,339).
Chính vì vậy mà việc tìm hiểu chủ nghĩa hiện thực nghiêm nhặt trong văn
xuôi Puskin có một vai trò, vị trí ý nghĩa rất quan trọng. Nó đa đến cái nhìn lịch
sử chân thật sâu sắc về văn xuôi của Puskin. Thấy đợc thành công của bút pháp
5


hiện thực Puskin, từ đó để khẳng định một cách chắc chắn A. Puskin chính là ngời đặt nền móng cho chủ nghĩa hiện thực ở Nga.
Kết quả nghiên cứu văn xuôi của Puskin, cũng nh chủ nghĩa hiện thực
nghiêm nhặt trong văn xuôi Puskin có một ý nghĩa to lín trong thùc tiƠn, phơc vơ
thiÕt thùc cho viƯc gi¶ng dạy tác phẩm Puskin trong các nhà trờng phổ thông, cao
đẳng và đại học.
2. Lịch sử vấn đề
A.Puskin giữ một vai trò, vị trí rất to lớn không chỉ đối với nền văn học Nga
mà cả trên nền văn học thế giới, sáng tác của ông đà vợt khỏi phạm vi nghiên cứu
nớc Nga và toả sáng trên thế giới. Chính vì vậy mà đà có nhiều công trình nghiên
cứu ë ViƯt Nam cịng nh níc ngoµi vỊ sù nghiƯp sang tác của ông. Hầu hết các

công trình nghiên cứu đà thừa nhận những đóng góp to lớn, những thành công rực
rỡ trong văn nghiệp Puskin, nhất là khi nghiên cúu đánh giá về tinh thần hiện thực
nghiêm khắc trong văn xuôi Puskin.
Bình luận về văn xuôi A. Puskin, Gôgôn đề cao tính trong sáng hồn nhiên,
không chút tiểu xảo. Còn Secnasepxki thừa nhận: Nghệ thuật miêu tả phong
tục và đời sống của các tầmg lớp nhân dân Nga khác nhau một cách trung thực
và sáng suốt lạ lùng.
M.Goocki khi giới thiệu về văn xuôi Puskin đà đặc biệt nhấn mạnh đến yếu
tố hiện thực trong đó: Trong lĩnh vực văn xuôi Puskin đà viết cuốn tiểu thuyết
lịch sử Ngời con gái viên đại uý. Trong tác phẩm này với cái nhìn thấu đáo
của một nhà sử học, Puskin đà xây dựng lên hình tợng sinh động của ngời
Côdăc Êmêliên Pugatsôp, ngời đà tổ chức một trong những cuộc khởi nghĩa vĩ
đại nhất của nông dân Nga. Những truyện Con đầm Pich, Dubrôpxki, Ng ời trởng trạm và một số truyện ngắn khác đà đặt nền tảng cho sự hoà hợp giữa
chủ nghĩa hiện thực và chủ nghĩa lÃng mạn (20,345).
Trong một lần khác Goocki cũng đà viết: Puskin đà đặt nền móng cho văn
xuôi Nga hiện đại, mạnh dạn đa vào văn học những đề tài mới và giải thoát
ngôn ngữ Nga ra khỏi chủ nghĩa duy cảm nhạt nhẽo mà các tác giả trớc Puskin
đều mắc phải. Ngoài ra, Puskin cũng là ngời đặt nền tảng cho sự hoà hợp giữa
6


chủ nghĩa hiện thực và chủ nghĩa lÃng mạn. Sự hoà hợp cho đến nay vẫn là đặc
trng tiêu biểu của văn học Nga, làm cho nó có một âm hởng riêng, diện mạo
riêng (9,180).
Trong cuốn "Lịch sử văn học Nga thế kỷ XIX" NXB ĐHQG - 1996 các tác
giả viết: Trong khi nêu lên những vấn đề cơ bản của thực tế nớc Nga, Puskin
đà thể hiện nhiều mặt khác nhau của cuộc sống dân tộc Nga. Toàn bộ sáng tác
của Puskin là quyển sách Bách khoa toàn th của xà hội Nga đầu thế kỷ XIX.
Và đứng về mặt nghệ thuật mà xét Puskin đà đa vào văn học phơng pháp sáng
tác mới - phơng pháp hiện thực. Thi sĩ đà thể hiện một cách chân thật, phá bỏ

những hình thức gò bó của chủ nghĩa cổ điển, tình cảm, lÃng mạn (5,86).
Cũng trong cuốn trên, các tác giả viết tiếp: Thi sĩ cũng là ngời đặt nền tảng
cho văn xuôi hiện thực Nga. Puskin đà đem đến những con ngơừi thực của cuộc
sống để thay thế những hình ảnh, những con ngời lí tởng của các truyện ngắn
theo chủ nghĩa tình cảm (5,87).
Nguyễn Kim Đính trong bài viết Puskin khởi điểm của văn xuôi hiện thực
Nga thÕ kû XIX” trong cuèn “Alecxandr Puskin - TuyÓn tËp tác phẩm NXB Văn
học Đông Tây 1999 đà viết: Tầm nhìn của văn xuôi ở Puskin là tầm nhìn
bao quát hiện thực xà hội rộng lớn, một tầm nhìn bách khoa (20,49).
Cũng trong bài viết này tác giả đà nhận xét: Cùng với épghênêin ơghenni
những tác phẩm văn xuôi của Puskin đánh dấu khởi điểm của quan niệm hiện
thực về chân lí cuộc sống quán xuyến trong những thành tựu lỗi lạc của văn chơng Nga (20,50).
Nh vậy, chúng ta thấy rằng đà có nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến
tinh thần hiện thực trong văn xuôi Puskin. Phần lớn các công trình, bài viết nghiên
cứu đều thừa nhận Puskin chính là ngời đặt nền móng, khẳng định sự thắng lợi
cho chủ nghĩa hiện thực. Tuy nhiên, hầu hết các công trình này đều chỉ dừng lại ở
những mặt khái quát mà cha đi sâu vào cụ thể ở từng mảng đề tài, từng nhân vật
cụ thể . Vì vậy, ở đề tài này chúng tôi xin mạnh dạn đi vào tìm hiểu chủ nghĩa
hiện thực nghiêm nhặt trong văn xuôi Puskin một cách cụ thể, toàn diện h¬n.
3. NhiƯm vơ khoa häc.
7


Từ việc xác định tầm quan trọng, ý nghĩa của đề tài khoá luận này chúng tôi
tập trung giải quyết nhiệm vụ khoa học trọng yếu là: Khảo sát, tìm hiểu chủ nghĩa
hiện thực nghiêm nhặt trong văn xuôi Puskin trên ba phơng diện:
Cái nhìn tỉnh táo, nghiêm khắc hiện thực cuộc sống quý tộc.
Phản ánh cuộc sống của tầng lớp dới từ nhiều góc độ.
Trả lại tính chân thật cho các nhân vật lịch sử.
4.Phạm vi và phơng pháp nghiên cứu.

4.1. Phạm vi: ở khoá luận này, chúng tôi nghiên cứu chủ nghĩa hiện thực
nghiêm nhặt đợc thể hiện chđ u trong trun ng¾n, tiĨu thut cđa A. Puskin đợc in trong cuốn: A. Puskin tuyển tập văn xuôi, tập I - NXB Văn học, Hà Nội1999.
4.2 Phơng pháp nghiên cứu.
Kế thừa những công trình nghiên cứu trớc, chúng tôi sử dụng một số phơng
pháp cơ bản sau:
Phơng pháp thống kê, phân loại.
Phơng pháp so sánh, đối chiếu.
Phơng pháp phân tích, chứng minh, tổng hợp
5. Cấu trúc luận văn.
Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, khoá luận này đợc cấu trúc gồm ba chơng:
Chơng 1: Cái nhìn tỉnh táo, nghiêm khắc hiện thực cuộc sống quý tộc.
Chơng 2: Phản ánh cuộc sống của tầng lớp dới từ nhiều góc độ.
Chơng 3: Trả lại tính chân thật cho các nhân vật lịch sử.

8


Chơng 1:
Cái nhìn tỉnh táo, nghiêm khắc hiện thực cuộc
sống quý tộc
Chủ nghĩa hiện thực nghiêm nhặt là một thuật ngữ mang tính quy ớc của các
nhà nghiên cứu văn học nhằm chỉ một phơng thức nhận thức, phản ánh hiện thực.
Hiện thực đợc nhận thức, phản ánh một cách tỉnh táo, nghiêm khắc, không tô
hồng bóp méo sự thật, không bỏ qua một phơng diện nào, một biểu hiện nào, kể
cả những biểu hiện nặng nề nhất trong cuộc sống và trong một con ngời. Chủ
nghĩa hiện thực nghiêm nhặt không đợc xem nh một khái niệm chỉ trào lu,
khuynh hớng văn học.
Viết về cuộc sống của tầng lớp quý tộc là mảng đề tài lớn, thành công của
Puskin. Bao gåm c¸c t¸c phÈm chđ u nh: “Ngêi da đen của Piôtr Đại đế,
Con đầm Pích, Dubrôpxki, Rôxlavliep, Ngời trởng trạm, BÃo

tuyết, Cô tiểu th nông dân, Ngời con gái viên Đại uý.
A. Puskin vốn xuất thân từ tầng lớp quý tộc nhng có một cái nhìn rất tiến bộ
về hiện thực cuộc sống quý tộc. Ông chú ý ®Õn mäi ph¬ng diƯn cđa cc sèng
trong ®ã con ngêi là đối tợng trung tâm miêu tả. Ngòi bút hiện thực nghiêm ngặt
của ông chỉ ra mặt tốt - xấu; sáng - tối trong đời sống của tầng lớp quý tộc.
1.1. Bóc trần những biểu hiện xấu, tiêu cực của tầng lớp quý tộc.
Trớc hết, đó là lối sống ăn chơi, xa hoa phù phiếm gắn với hội hè, đình đám,
các buổi khiêu vũ, cảnh tiệc tùng, bài bạc của tầng lớp quý tộc. Trong truyện
Ngời da đen của Piôtr Đại đế chúng ta bắt gặp vợ chồng bá tớc phu nhân D
và giới thợng lu với một cuộc sống xa hoa, phù phiếm. Những con ngời này sống
với nhau một cách vô trách nhiệm. Cái để họ xích lại gần nhau đó là nhu cầu mua
vui giải trí. Họ đến với nhau để đàn đúm, cời cợt, nói xấu nhau. Chuyện bá tớc
phu nhân D bắt tình nhân với chàng trai da đen Ibraghim đựơc xem là chuyện
quan trọng, đáng bàn tán của giới quý tộc thợng lu: Các mệnh phụ đa cảm kinh
hÃi rú lên, đàn ông thì đánh cuộc với nhau xem bá tớc phu nhân sẽ sinh ra mét

9


đứa da trắng hay da đen (21,16). Cái để giới thợng lu giải khuây có khi lại
bằng cách nói xấu ngời khác.
Đặc biệt là hình ảnh bá tớc phu nhân D rất tiêu biểu cho tầng lớp quý tộc
với lối sống ăn chơi, phù phiếm. Ngời đàn bà đó chỉ biết đến hội hè, những buổi
khiêu vũ, bắt tình nhân với hết ngời này đến ngời khác. Những con ngời này đúng
nh tác giả nhận xét: Bao nhiêu gia tài khánh kiệt, đạo lý suy đồi, những con ngời trong một tầng lớp cời cợt trả nợ nhau (219,10).
Khi bãc trÇn lèi sèng xÊu xa cđa tÇng líp q tộc Puskin còn phản ánh, miêu
tả cảnh bài bạc rất chân thực, cụ thể, sinh động. Mở đầu tác phẩm Phát súng ta
bắt gặp ngay cuộc sống sinh hoạt của đám sĩ quan quân đội Buổi sáng thao
diễn, tập ngựa, ăn tra ở nhà trung đoàn trởng hay ăn ở quán ăn của một ngời
Do Thái; chiều tối uống rợu và đánh bài (21,74). Họ thờng có thói quen sau

bữa ăn chúng tôi yêu cầu chủ nhân cầm một canh bài (21,76). Cuộc sống buồn
tẻ, nhàm chán, đơn điệu, giải trí phù phiếm bằng rợu chè, bài bạc và đấu súng.
Chính hoàn cảnh đó đà tạo nên một điển hình chân thật Xinviô - Ngời hùng số
một của trung đoàn vì uống rợu, đánh bài, ngổ ngáo và đấu súng.
Trong tác phẩm Con đầm Pích, tác giả đà miêu tả những canh bạc
Pêtecpua với những nhận xét sắc xảo về tâm lý của các con bạc. Tác giả chú ý đến
quá trình diễn biến tâm lý từng đêm một, từ nụ cời, giọng nói, cử chỉ đến sự kinh
ngạc, hồi hộp chờ đợi của hai đấu thủ và đám khán giả mỗi đêm một khác.
Puskin đà thể hiện rõ nét cảnh bài bạc ở nhà Narumôp. Hôm ấy có đám bạc ở
nhà Narumôp, trung uý trong đội kỵ mà cận vệ. Một đêm đông dài đà trôi qua
mà không một ngời nào để ý đến, và khi dọn bữa ăn khuya ra thì đà năm giờ
sáng rồi, kẻ đợc bạc thì vào bàn ăn rất ngon miệng, những ngời khác thì thẫn
thờ ngồi nhìn bát đĩa đà cạn thức ăn (21,311). Qua lời kể của nhân vật Tomxki
thì bá tớc phu nhân Anna Phedotovna là trong những phụ nữ bài bạc khét tiếng
một thời có lần, trong một canh bạc ở Hoàng cung bà tôi thua công tớc Orlean
và nợ miƯng mÊt mét sè tiỊn rÊt lín” (21,313). Kh«ng chØ có bá tớc phu nhân mà
cả bốn ngời con trai của bà đều là những tay cờ bạc, đều là những ngời máu mê
cờ bạc cả. Chính vì bê tha trong cờ bạc nên đà dẫn tới sự suy đồi đạo đức ở tầng
10


lớp này. Bá tớc phu nhân Anna bị thua bài về nhà đà tát chồng, nói xấu chồng,
bôi nhọ danh dự của chồng. Bà còn là ngời rất trái tính trái nết với kẻ ăn ngời ở
nh Lida Ivanovna. Qua đó, Puskin đà chỉ ra rằng bá tớc phu nhân Anna không chỉ
là một tay cờ bạc khét tiếng mà còn là một ngời rất độc đoán, trái tính trái nết.
Puskin còn phê phán, chỉ ra lối sống đầy tham vọng, vì tiền mà đánh mất
nhân phẩm, danh dự của giới quý tộc thợng lu. Trong tác phẩm Con đầm PÝch”
díi ngoµi bót hiƯn thùc cđa Puskin, Ghecman lé ra là một tên tham tiền, đểu cáng,
mu mô, thủ đoạn, gian xảo và tàn nhẫn. Con nguời ấy là gà Sisicốp lừa lọc trong
tác phẩm của Gôgôn, là chàng trai trẻ tuổi đầy tham vọng của Banzăc và có những

nét gần gũi tơng đồng với nhân vật đam mê bệnh hoạn,đam mê nhục dục ,tiền
bạc, t tởng siêu nhiên trong tiểu thuyết của Dõtôiepxki sau này.Ta thấy đồng tiền
đà chi phối mạnh mẽ đến con ngời này.Ghecman có một nghị lực lớn. Muốn đợc bạc, ngồi suốt đêm trong đám bạc nhng lại biết kiềm chế không bao giờ đụng
đến con bài, gan góc không đụng đến số vốn của cha để lại, không dung túng cho
một hành động ngông cuồng nào, tu chí với phơng châm Tiết kiệm, điều độ
,chăm chỉ để trở nên giàu có.Chính y đà từng nói: Tôi cũng thích đánh bạc
nhng tôi không phải là ngời máu mê đến nỗi mang những đồng tiền cần dùng ra
để liều lĩnh mong vơ đợc những đồng tiền vô ích (21,312).Để đạt đợc tiền hắn
không trừ một thủ đoạn nào.Hắn đà lợi dụng tình cảm và lòng tin của một cô gái
ngây thơ nhẹ dạ, cầu xin một cách hèn hạ hay doạ nạt một cách trắng trợn ,đê tiện
đối với một bà già. Cứ từ từ hắn tiến tới đích khi thì khổ hay một chàng trai côn
đồ ,tính toán khôn khéo, hành động trắng trợn ,mau lẹ,tàn nhẫn,tráo trở nh một
con hổ rình mồi hay một chàng trai si tình, khi là một kẻ cầu xin khèn”
(21,338). Checman q xng van xin tr¸i tim cđa mét ngời vợ, một ngời tình,
một ngời mẹ hÃy tiết lộ ba con bài bí mật có thể làm nên của cải, sự giàu có :
Tôi van phu nhân, phu nhân hÃy vì tình yêu của một ng ời vợ, một ngời tình
nhân, một ngời mẹ ,hÃy vì tất cả những gì thiêng liêng ở trên cõi đời này xin
đừng gạt bỏ lời thỉnh cầu của tôi (21,339).Lời lẽ của hắn có khi rất cảm động:
Phu nhân hÃy nghĩ rằng hạnh phúc của mọi ngời nằm trong tay phu nhân và
không phải chỉ mình tôi mà tất cả cháu chắt của tôi, đều cầu nguyện cho vong
11


linh ngời và sẽ kính trọng ngời nh một vị thần(21,300). Khi bá tớc phu nhân
không đáp lại lời hắn thì hắn chuyển hớng hành động. Hắn đứng ngay dậy, nghiến
răng kêu lên: Con mụ phù thuỷ khốn kiếp này,tao có cách bắt mày phải
nói(21,349). Hắn rút súng doạ nạt bá tớc phu nhân làm bà phải chết ngay tức
khắc. Puskin đà nghiêm khắc chỉ ra rằng đồng tiền đà tác động ghê ghớm, đà làm
biến chất con ngời tới mức không còn là ngời nữa. Lida nhận ra rằng: Anh ta là
một con quái vật (21,334).Thế nhng bút pháp của Puskin rất hiện thực nghiêm

ngặt .Ông không chỉ dừng lại ở những biểu hiện bề ngoài của nhân vật nh : diện
mạo, y phục, lời lẽ, sinh hoạtmà còn đi sâu khám phá bên trong con ngời: tâm t
thầm kín, ngõ ngách của lòng ngời. Tâm lí của Ghecman thĨ hiƯn râ khi y quay
cng víi ba con bµi bí mật Ba, Bảy, Xì không ra khỏi đầu óc hắn nữa và luôn
mấp máy trên môi hắn. Gặp một cô thiếu nữ trên đờng phố, hắn lẩm bẩm: Một
thân hình xinh đẹp làm sao! Trông cô thật giống một con ba cơ. Ng ời ta hỏi
giờ hắn thì hắn trả lời: Bẩy chuồn kém một khắc. Tất cả những ng ời to béo mà
hắn trông thấy đều nhắc hắn nhớ đến con Xì. Ba-Bẩy-Xì theo hắn vào cả trong
những giấc mộng và hiện ra dới những hình thể thật kì lạ(21,351).
Puskin đà rất tỉnh táo, ngiêm ngặt khi đi sâu vào miêu tả khám phá thế giới
bên trong tâm hồn nhân vật . Từ đó, ông đà làm bật lên lối sống tha hoá của tầng
lớp quý tộc . Ông chỉ ra rằng đồng tiền đà làm cho con ngời bị tha hoá, con ngời
đà trở thành nô lệ của đồng tiền
Một lối sống khác đáng phê phán , bóc trần của tầng lớp quý tộc mà Puskin
đà phản ánh trong tác phẩm thể hiện tinh thần ngiêm khắc của nhà văn đó là lối
sống luồn cúi, vứt bỏ hết mọi danh dự, truyền thống tốt đẹp để đạt đợc mục đích
cá nhân .
Trong tác phẩm Ngời da đen của Piốtr Đại đế khi Ibraghim đợc phong
chức thì : Các triều thần vây quanh Ibraghim , mỗi ngời một cách cố gắng lấy
lòng con ngời đợc nhà vua yêu mến . Công tớc Menscốp, kiêu ngạo là thế cũng
thân mật bắt tay với Ibraghim ( 21,11).Các hầu thần khác ngời thì thăm hỏi, ngời thì mời chàng đi dự tiệc, vũ hội Trong truyện: Dubrôpxki tiêu biểu cho
lối sống luồn cúi đó là các lục s, viên bồi thẩm Sabaskin. Những tên này cũng vui
12


mừng chiều theo ý của tên lắm tiền tài, danh vọng là Tơrôiêcurốp . Nhân vật
Svabrin ( Ngời con gái viên đại uý) là một tên quý tộc mới đầy những toan tính
ranh mÃnh. Hắn ăn nói dí dỏm, có duyên và rất thông minh nhng lại đầy mu mô
,cầu lợi, lừa thầy phản bạn, sẵn sàng luồn cúi để đạt đợc mục đích cá nhân . Hắn
đà vứt bỏ những nét đẹp truyền thống quý báu tốt đẹp nh tinh thần trọng danh dự,

ý thức trách nhiệm để sẵn sàng phục vụ cho mọi ông vua chuyên chế miễn là có
lợi cho mình. Cho nên, việc hắn đi theo quân khởi nghià không đơn giản là muốn
giữ thân mình, tiêu diệt thù địch, cỡng ép Massa mà đó còn là một sự tính toán về
địa vị, bậc thang danh vọng cho bản thân mình.
Qua nhân vật này, Puskin đà phản ánh một thực tế đó là hiện tợng thoán
đoạt, chuyên quyền trong triều đình .Theo Puskin loại quý tộc cơ bản (quý tộc
cũ) đà đóng một vai trò quan träng trong níc Nga , lµ rêng cét cđa nhµ nớc Nga
nhng bây giờ đà mất vai trò trong thời đại luôn có những vụ thoát đoạt ,tranh
giành .Bây giờ chính quyền đang chuyển sang bọn quý tộc mới mà Svabrin là
điển hình tiêu biểu cho bọn quý tộc mới xuất hiện nhờ kết quả của các cuộc thoát
đoạt, tranh quyền ở cung đình .
Hiện thực về sự tàn nhẫn, lối sống ăn chơi truỵ lạc của bọn lÃnh chúa kiểu
mới cũng đợc Puskin quan tâm và phản ánh rất thành công. Vrâyxki (Dubrôpxki)
là một đại diện rất tiêu biểu. LÃo sống nhiều năm ở nớc ngoài, sống trong lạc thú,
ăn chơi trác táng. Sau đó, lÃo quay về nớc làm chủ điền trang giàu có với ba nghìn
nông nô. Vẫn chứng nào tật ấy, ngựa quen đờng cũ, lÃo biến điền trang thành nơi
hởng lạc: nào lầu bát giác, nào hồ, nào đảo, nào du thuyền, nào phao hoa và lÃo
già sằp xuống lỗ ấy rất đa tình, si mê cô Maria trẻ đẹp. LÃo tìm mọi cách chiếm
đoạt Maria. Qua đó nhà văn đà phản ánh đợc hiện thực về những tên địa chủ quý
tộc đang bị Âu hoá.
Khi phản ánh những biểu hiện xấu xa, tiêu cực của tầng lớp quý tộc ngòi bút
hiện thực của Puskin còn chỉ ra sự chuyên quyền hống hách, dựa vào địa vị tiền
bạc để ức hiếp dân lành, gây đau khổ cho ngời khác.Trong xà hội Nga lúc bấy giờ
điều đó không phải là ít. Puskin đà phản ánh hiện thực này với một tinh thần phê
phán rất nghiêm khắc.Tiêu biểu cho lối sống này là Đại uý Minxki trong truyÖn
13


Ngời trởng trạm. Minxki xuất hiện đà làm đảo lộn cuộc sống yên ổn của cha
con ngời coi trạm . Y đà nhẫn tâm chà đạp lên cuộc sống của những con ngời nhỏ

bé khiến cho cuộc đời họ vốn đà khổ lại càng khổ hơn .Chính tên đại uý Minxki
đà lừa gạt, cớp mất con gái của ngời coi tr¹m .NiỊm vui an đi duy nhÊt cđa ngêi
coi tr¹m đà bị y cớp đi .Và chính Ycũng là ngời đà đẩy ông già ra đờng khi
ông đi tìm con gái .Vì Minxki mà ông già phải chết trong cảnh cô đơn lạnh lẽo, lo
lắng .
Đặc biệt trong bối cảnh của xà hội Nga thế kỉ XIX thì phong trào yêu nớc
giả hiệu xuất hiện khá phổ biến ở giới quý tộc thợng lu. Thực chất đó là lối sống
bàng quan, hời hợt, vô trách nhiệm, tâm lý cầu an nô lệ của giới quý tộc .Thực
trạng này đợc Puskin phản ánh rất rõ qua tác phẩm Rôxlapvliep: các phòng
khách đầy ắp những nhà ái quốc: ngời thì đổ thuốc l¸ ra khái hép, mét mùc chØ
hót thc l¸ Nga mà thôi, ngời thì đốt hàng chục cuốn sách Pháp,ngời thì từ
chối món lapít nhất định chỉ ăn canh cua nấu bắp cải.Mọi ngời đều lấy làm hối
hận rằng đà nói tiếng Pháp (21,182). Những con ngời này làm ra vẻ là yêu nớc,
yêu truyền thống dân tộc có trách nhiệm với dân tộc nhng thật ra đó chỉ là hình
thức bề ngoài, là một sự che đậy cho cái cốt bên trong .Khi quân giặc tới họ lại
cùng nhau đi tản c, mong muốn tìm đợc nơi bình yên cho bản thân. Đến nơi tản c
họ lại tiếp tục ăn chơi, tiệc tùng, bài bạc nh trên tỉnh .Thực chất họ chỉ là những
con khỉ của học vấn, chỉ có những bộ mặt đần độn một vẻ bệ vệ đần độn
ngoài ra không còn gì nữa (21,179). Qua những con ngời này, Puskin đà lên án
phê phán một thực trạng rất đáng buồn trong xà hội Nga lúc bấy giờ. Một bộ phận
quý tộc sống vô trách nhiệm, cố tình ngoảnh mặt làm ngơ trớc hiện thực đất nớc
có giặc ngoại xâm. Những con ngời này đà vứt bỏ truyền thống quý báu của dân
tộc, xem thờng truyền thống văn hoá dân tộc, tôn sùng ngoại bang, sống vì mục
đích cá nhân. Đặt trong bối cảnh cụ thể của ®Êt níc lóc bÊy giê Puski ®· chØ ra
mét c¸ch sâu sắc và lên án phê phán một cách mạnh mÏ nh÷ng thãi xÊu xa cđa
mét bé phËn q téc .Đây cũng là một nét đặc trng nổi bật của văn học hiện thực
phê phán sau này .

14

Puskin dờng nh không bỏ qua mặt nào trong lối sống sinh hoạt của tầng lớp
quý tộc.Từ những vấn đề nhỏ nhất đến những vấn đề lớn nhất đều đợc ông đề cập
đến. Ngay cả hiện thực về lễ giáo phong kiến quý tộc lạc hậu tàn nhẫn là hiện tợng ép gả, dựng vợ gả chồng của tầng lớp thợng lu cũng đợc phản ánh rất rõ qua
sáng tác của Puskin.
Bá tớc phu nhân D (Ngời da đen của Piotr Đại đế) Năm mơi bảy tuổi,
khi nàng ở nhà tu ra, gia đình gả bán nàng cho một ngời mà nàng cha có đủ
thời gian để yêu (21,12). Ngay trong tác phẩm này vua Piotr Đại đế đà đi dạm
hỏi để cới vợ cho đứa con nuôi của mình là Ibanghim ông vua này cũng mong
muốn để con mình kết thân với giới quý tộc, lấy đợc đứa con gái con nhà quyền
quý mặc cho giữa hai ngời không hề có tình yêu . Anh cần phải ổn định sớm
cuộc sống, phải tìm chỗ nơng tựa trong các mối quan hệ mới, phải kết thân với
giới quý tộc Nga (21,52). Hiện thực dựng vợ gả chồng, ép gả của giới thợng lu ta
cũng thấy trong tác phẩm Dubrôpxki. ÔngTơrôiêcurốp ép con gái mình phải
lấy một tên lÃnh chúa kiểu mới giàu có nhng lại quá già, đểu cáng, ăn chơi tha
hoá.Đằng sau cuộc hôn nhân đó tất nhiên là một sự toan tính vì tiền tài, danh vị.
Chính vì thế mà ông đà khiến cho con gái ông vô cùng đau khổ .Hai ông bố dựng
vợ gả chồng cho con trong tác phẩm Cô tiểu th nông dân cũng rất thực tế
trong sự tính toán một cách có lợi. Bè Lida nghÜ r»ng chµng rƠ “sÏ thµnh mét ngêi giàu có nhất tỉnh và không có lí do gì lại không gả cho chàng ta.Bố Rirêstốp
lại nghỉ đến tài tháo vác hiếm có của ông thông gia là hầu tíc Pronxki-mét ngêi
qun q vµ cã thÕ lùc sÏ gióp đợc nhiều cho Bêrêstốp.
Nh thế hôn nhân ở đây không phải là tình yêu mà chỉ là sự toan tính có lợi
cho cả hai bên. Cái làm cho họ xích lại gần nhau không phải là tình yêu mà là tiền
tài, địa vị, danh vọng. Nó đà phản ánh lối sống thực dụng, khắc nghiệt, tàn nhẫn,
lạc hậu của giai cấp quý tộc thống trị. Hiện thực này sẽ đợc các nhà văn hiện thực
sau này tiếp nối mà ngời thành công đó chính là L.Tônxtôi.
A.Puski rõ ràng hết sức nghiêm ngặt trong khi phản ánh đời sống của tầng
lớp quý tộc. Mặc dù xuất thân từ giai cấp quý tộc nhng ông đà rất tiến bộ ở chỗ
đứng trên quan điểm tiên tiến của nhân dân để phản ánh, soi s¸ng hiƯn thùc .Khi
15

đi vào miêu tả đời sống của tầng lớp quý tộc ông không bỏ qua mặt nào kể cả
những biểu hiện nhỏ nhất từ đó để khái quát nâng vấn đề lên có ý nghià xà hội
sâu sắc. Ông cũng không né tránh thiên về một chiều mà luôn thẳng thắn, nghiêm
khắc chỉ ra những thói xâú, tiêu cực, những mặt trái biểu hiện của sự tàn nhẫn, lạc
hậu, chậm tiến của giai cấp quý tộc. Ngòi bút nhà văn thể hiện tinh thần phê phán
sâu sắc. Đây cũng là đặc trng quan trọng của văn học hiện thực phê phán sau này .
1.2. Phát hiện, khẳng định những mặt tốt, tích cực trong đời sống của tầng
lớp quý tộc .
Nớc Nga sau một thời kỳ dài ngủ yên đến thÕ kû XVIII ®· vïng dËy nh mét
con s tư hùng mạnh ở châu Âu . Ngời ta biết đến nớc Nga trớc hết là ở truyền
thống văn hoá , ë tinh thÇn, ë con ngêi Nga. Cuèi thÕ kû XVIII đầu thế kỷ XIX
xà hội Nga lâm vào tình trạng khủng hoảng trầm trọng. Sự áp bức bóc lột của
Nga hoàng đà làm cho đại bộ phận của nhân dân Nga vô cùng khổ cực. Một bộ
phận quý tộc thống trị đà dựa vào quyền thế, tiền bạc hà hiếp dân lành, đẩy nhiều
ngời dân tới bớc đờng cùng. Với tinh thần hiện thực nghiêm khắc, tỉnh táo Puskin
một mặt phản ánh hiện trạng đó đanh thép lên án, phê phán, lật tẩy những thói h
tật xấu của giai cấp thống trị quý tộc, nhng mặt khác ông cũng thấy đợc những nét
tốt đẹp, rất tích cực trong giới quý tộc Nga .
Truyền thống yêu nớc, tinh thần yêu níc, lèi sèng träng danh dù cã tr¸ch
nhiƯm víi vËn mệnh dân tộc là một nét đẹp rất đáng tự hào của ngời Nga. Tiêu
biểu cho phẩm chất này là ông bà đại uý Ivankugơmich, ông Andrey Petrovich,
Ghrinhốp (Ngời con gái viên đại uý), Ibraghim (Ngời da đen của Piotr Đại
đế), Pôlia (Rôxlapvliep).
Ông Andrey là một ngời con rất trung thành của nớc Nga. Thời còn trẻ đÃ
từng tòng quân dới quyền bá tớc Minich, sau đó về hu với hàm trung tá. Phẩm
chất yêu nớc, trung thành với Nga hoàng đợc thể hiện ngay trong những câu nói
của ông để dạy bảo con trai : Con phải phụng sự cho trung thành Đức vua mà
con tuyên thệ, con phải tuân lệnh cấp trên, đừng có nịnh nọt xin xỏ gì họ, đừng

có xin thêm việc mà cũng đừng có lẩn tránh công việc. Phải nhớ lấy câu châm
ngôn: phải giữ gìn áo quần từ khi hÃy còn mới, phải giữ gìn danh dự quý tộc từ
16


khi hÃy còn trẻ trung (21,394). Ngời cha ấy đà tiễn con lên đờng và gửi gắm
trong đấy bao nhiêu hi vọng, danh dự. Chính vì thế mà sau này khi nghe tin đồn
con mình theo quân khởi nghià ông đà vô cùng đau đớn, tủi nhục. Ông bà đại uý
Ivankugơmích cũng là những con ngời rất trọng danh dự quý tộc và có một tấm
lòng yêu nớc tha thiết. Họ đà phục vụ cho Nga hoàng rất nhiều năm và luôn luôn
cố gắng để hoàn thành tốt nhiệm vụ, xứng đáng với một quý tộc yêu nớc . Phẩm
chất tốt đẹp đó ngời sáng, đợc khẳng định khi đồn Bêlogo có quân khởi nghĩa đến
chiếm . Họ vô cùng căm tức và gọi quân khởi nghĩa Pugátsốp là giặc, là kẻ cớp , là bọn khát máu. Bà đại uý lo lắng suốt đêm bà Vaxilixxa Egorovna
không chợp mắt đợc (21,452). Bà đà có những phản ứng rất gay gắt trớc những
lời lẽ viết trong tờ hiệu triệu của quân Pugotsốp Thật là đồ bịp bợm. Nó rủ
rê ta làm cái gì thế hả ? Ra đón nó và mang cờ ra đặt xuống chân nó à? Chà,
cái đồ chó đẻ . Nó không biết rằng ta đà phục vụ bốn mơi năm nay trong quân
ngũ và nhờ trời đà thấy chán chuyện ra rồi à? Chả nhẽ lại có những ngời chỉ
huy nghe lời một tên kẻ cớp hay sao? (19,456). Và những con ngời này đà gan
dạ quyết chiến đấu đến hơi tthở cuối cùng.Nào, các anh em, hôm nay chúng ta
sẽ chiến đấu cho nữ hoàng và sẽ chứng tỏ cho thiên hạ thấy rằng chúng ta là
những con ngời can đảm và có danh dự (21,464). Ông đồn trởng Ivanzmích đÃ
chết trong danh dù q téc, trong nhiƯm vơ cao q téc rất trung thành với lời
tuyên thệ chết thì phải chết cho tròn bổn phận (21,468). Trớc khi bị đa lên giá
treo cổ mặc dù đà kiệt sức nhng ông đại uý vẫn đồn hết tâm lực, rắn rỏi đáp:
Mày không phải là vua của tao, mày là đồ trộm c ớp và giặc cỏ, mày nghe ra
cha (21,469).
Ghrinhốp là một thanh niên trẻ quí tộc cũng rất yêu nớc, trung thành với
Nga hoàng. Anh đà theo lệnh của cha lên đờng tòng quân, đi đến nơi xa xôi ®Ĩ
lµm nhiƯm vơ víi ®Êt níc. Chµng ®· phơc vơ quân đội theo công thức Không hỏi

thêm việc cũng không từ chối nhiệm vụ. Tính cách phẩm chất của Ghirinhốp
ngày càng đợc thể hiện rõ khi quân khởi nghià chiếm ®ån vµ khi anh tiÕp xóc víi
Pugatsèp. Trong cc giao chiến đụng độ với quân khởi nghĩa Ghrinhốp đà tỏ ra
là một sỹ quan dũng cảm, trung thành với lời thỊ cao q. Anh thÊy Pugatsèp vµ
17


những ngời theo ông không phải chỉ có những nét kẻ cớp mà có cái gì nghiêm túc
hơn, khác hơn và có trách nhiệm hơn. Nhng anh không thể theo Pugatsốp đợc cho
dù đó là ân nhân của anh, vì theo anh hiểu anh phải trung thành với sự nghiệp
của mình, phải giữ danh dự quý tộc. Khi tính mạng Ghrinhốp bị đe doạ, Pugatsốp
dụ anh hàng thì anh đà thẳng thắn đáp lại : Tôi là một ngời dòng dõi quý tộc, tôi
đà tuyên thệ với Nữ hoàng, tôi không thể theo ông đợc (21,483).
Đặc biệt phẩm chất yêu nớc, sống có trách nhiệm với dân tộc đợc thể hiện
rất rõ qua nhân vật nữ Pôlia-Một phụ nữ rất tiêu biểu cho nét đẹp của ngời Nga.
Thời bình là một ngời ham hiểu biết, rất đam mê đọc sách Pôlia đọc rất nhiều
sách và không hề lạ chọn sách đọc(21,175). Trong khi bạn cô, những ngời phụ
nữ khác đang lao vào những cuộc vui hội hè, xà hội, đình đám, phấn son thì
Pôlia lại cần mẫn chăm chỉ nghiên cứu tìm hiểu sách vở .Đến khi đất nớc có chiến
tranh, vận mệnh dân tộc bị đe doạ, có nguy cơ rơi vào tay kẻ thù thì chính con ngời ấy lại kiên quyết đấu tranh đến cùng. Pôlia cô gái quý tộc yêu n ớc ngày càng
nhận thức rõ về Tổ quốc và nhân dân anh hùng, càng có thái độ kiên quyết đấu
tranh xứng đáng là những đại biểu tri thức tiến bộ đơng thời (21,181). Nàng
căm gét bọn yêu nớc giả hiệu chỉ có một đần độn, một vẻ bận rộn đần độn
ngoài ra không còn gì nữa và nàng gọi tất cả là những con khỉ của học vấn .
Nàng đà kịch liệt lên án, phê phán đám nam nhi quý tộc hèn nhát : Đối víi mét
sè ngêi th× danh dù cịng nh Tỉ qc đều là những chuyện không đâu. Anh em
của họ thì chết ở ngoài chiến trờng còn họ thì cứ ngồi nói nhảm trong phòng
khách (22,184). Và có lần nàng đà từng nói : chả nhẽ đàn bà không có Tổ quốc
hay sao? và chả nhẽ máu của ngời Nga đồi với chúng ta là một cái gì xa lạ
(22,182 ). Con ngời ấy thời bình thì không bỏ một cuốn sách nào nhng khi đất nớc

lâm nguy thì dồn hết tâm lực cho công việc chính trị, nàng đọc báo và các tờ tiếp
thị để nghe ngóng tin tức. Nàng thờng ngồi hàng mấy giờ liền, chống khuỷu tay
lên tấm bản đồ nớc Nga, tính toán các khoảng cách, theo dõi những cuộc vận
chuyển mau chóng của quân đội Nga. Đôi khi những ý nghĩa xông trận lại xuất
hiện trong đầu óc nàng có lần nàng cho tôi biết rằng nàng có ý định đi khỏi
làng, xông vào các doanh trại của Pháp tìm cách lẻn vào chỗ của Napoleon vµ
18


tự tay mình giết chết hắn (22,190). Pôlina yêu nớc bằng cả trái tim của mình,
yêu nớc gắn với những suy nghĩ việc làm cụ thể. Đó là những suy nghĩ, việc làm
của một con ngời yêu nớc rất chân chính vì thế mà khi nghe tin Macxcơva đà bị
chiếm thì trạng thái con ngời nàng là khuôn mặt tái xanh giọng nói run lên vì
căm phẫn nàng tuyệt vọng thấy rằng Tổ quốc không còn có hy vọng cứu vớt,
nàng có cảm tởng nớc Nga sắp đến ngày sụp ®ỉ” (21,185). Khi biÕt ®ỵc sù hy
sinh to lín cđa dân tộc để cứu đất nớc ra khỏi bàn tay kẻ thù nàng trở nên tự hào
sung sớng: Không bao giờ châu  u còn dám đối chọi với một dân tộc tự mình
chặt đứt cánh tay của mình (21,187).Tất cả những ý nghĩ, hành động, sự thay
đổi cách sống trạng thái tinh thầncủa Polina đó là minh chứng sống cho vẻ đẹp
tâm hồn yêu nớc của ngời nữ công tớc. Tình yêu nớc, gắn bó với dân tộc của nàng
còn đợc thể hiện trong quan niệm tiến bộ về tình yêu cuộc sống, về ngời anh hùng
thời đại. Nàng đà đặt tình yêu lứa đôi gắn với tình yêu đất nớc. Nàng ng thuận lấy
nhân vật anh của ngời kể chuyện vì anh ta đà lên đờng nhập ngũ bảo vệ Tổ quốc.
Khi nhân vật này ngà xuống hy sinh nàng không khóc anh nh một ngời yêu, một
ngời chồng mà nàng khóc cho một ngời con của dân tộc, một vị anh hùng. Mặt
khác, nàng lại thấy vui mừng, tự hào vì sự hy sinh anh dũng của anh. Nh thÕ khi
viÕt vỊ phÈm chÊt yªu níc cđa nhân vật Pôlia Puskin không dừng lại ở những
nhận xét chung, khái quát, ở một tình yêu nớc chung chung mà ngòi bút hiện thực
nghiêm ngặt của ông đi sâu vào khai thác, phản ánh những phẩm tốt đẹp gắn với ý
nghĩ, hành động nhân vật cụ thể. Nhân vật Pôlina toả sáng hơn bao giờ hết dới

ngòi bút hiện thực của Puskin. Và phẩm chất tốt đẹp này của ngời phụ nữ Nga sau
này sẽ đợc L.Tôn x tôi tiếp tục khẳng định qua nhân vật Natasa trong tác phẩm
Chiến tranh và hoà bình.
Chàng trai ngời da đen Ibraghim, con nuôi của vua Piotr Đại đế cũng là một
trong những thanh niên quý tộc có nhiều phẩm chất tốt đẹp đà đợc ngòi bút
nghiêm ngặt của Puskin ngợi ca khẳng định. Anh đà dũng cảm bớc ra khỏi cuộc
sống ăn chơi phù phiếm của giới thợng lu. Đồng thời anh đà đấu tranh với chính
mình để trở lại nớc Nga cùng với ngời cha của mình là Piotr xây dựng đất nớc và
chàng đà tự hào rằng: Nghĩ mình là phụ tá của một vĩ nhân, đ ợc cùng ngêi Êy
19


thay đổi vận mệnh của dân tộc vĩ đại. Lần đầu tiên chàng có một cẩm giác tự
hào cao cả (21,30).
Puskin rất tỉnh táo nghiêm khắc khi đi vào phản ánh phẩm chất yêu nớc, gắn
bó với dân tộc của một bộ phận từng lớp quý tộc đơng thời. Ngòi bút của ông
chân thật cụ thể trong từng hành động, cư chØ, suy nghÜ cđa nh©n vËt. Khi viÕt vỊ
tinh thần yêu nớc của từng lớp quý tộc tiến bộ ông không dừng lại ở một tình yêu
chung chung, khái quát mà nó luôn gắn với việc làm cụ thể, hành động, quan
niệm cách sống cũng rất cụ thể. Qua tinh thần yêu nớc đấu tranh chống giặc ngoại
xâm, xây dng đất nớc Puskin đà thể hiện đợc sức mạnh của dân tộc Nga, vẻ đẹp
của đất nớc Nga diễn tả một cách sinh động những mâu thuẫn của đời sống Nga
trớc những thử thách quyết định của lịch sử : mâu thuẫn giữa dân tộc Nga và quân
xâm lợc, mâu thuẫn trong nội bộ nớc Nga giữa chủ nghĩa yêu nớc chân chính, tinh
thần anh hùng của nhân dân và thái độ hời hợt, bàng quan, tâm lý cầu an nô lệ của
giới thợng lu.
Khi đi vào đời sống của tầng lớp quý tộc, Puskin còn thấy đợc vẻ đẹp trong
lối sống trung thực thẳng thắn, không chịu luồn cúi trớc bất kỳ một thế lực nào
của họ. Xiviô (phát sáng) Ibraghim (Ngời da đen của Piot r Đại đế) đặc biệt là
nhân vật Dubrôpxki là những con ngời rất tiêu biểu cho phẩm chất tốt đẹp này.

Dubrỗpxki là một trung tá cận vệ về hu giầu lòng tự trọng sống rất ngay
thẳng. Khi bạn ông là Tơrôiêcurôp đặt vấn đề gả con gái cho con trai của ông, ông
đà thẳng thắn khớc từ vì không muốn con trai mình là kẻ nô lệ làm quản lý cho
một bà con nhà giàu. Con ngời ấy không vì tiền của, địa vị mà làm những điều
xấu xa. Cũng chính vì có lòng tự trọng cao cho nên khi nghe một tên giữ chó nói
hỗn xợc tức khắc Dubôpxki đà tái mặt đi và lặng thinh (19,200). Bị
Têrôiêcurôp ra oan giá hoạ, làm giấy tờ giả cấu kết với những tên lÃnh chúa khác
để cớp đoạt gia tài điền sản của mình Dubrôpki với bản chất thật thà, thẳng thắn
vẫn tin vào lẽ phải Tin chắc vào lẽ phải của mình, Andrei Gavrilovich không lo
nghĩ gì mấy đến công việc kiện tụng, ông không hề có ý muốn, mà cũng không
có khả năng vung tiền ra để lo liệu" (21,206).Chính ông cũng không nghĩ rằng
mình đang là nạn nhân của một ©m mu vu khèng . Cho ®Õn khi biÕt chÝnh x¸c
20


mình là nạn nhân của thói thờng đổi trằng thay đen , biết đợc mình hoàn toàn lép
vế Dubrôpxki đà phản ứng lại xà hội bất công đó một cách quyết liệt . Giữa phiên
toà bỗng ông ngẫng đầu lên, hai mắt quắc sáng.Ông dẫm chân xuống đất, giơ
tay gạt mạnh viên th ký làm cho hắn ngà ngửa ra , rồi vơ lấy lọ mực, ông ném
thẳng vào mặt viên bồi thẩm (21,208). Ông quay sang đối diện với kẻ thù của
mình : Tha ngài, có đời thủa nào bọn giữ chó lại dắt chó vào nhà thờ chúa!
chó chạy khắp nhà thờ kia kìa. Tôi sẽ cho ngài một bài học (21,208). Rõ ràng,
Dubrôpxki có một quan niệm, một lối sống hoàn toàn trái ngợc với xà hội thợng lu lúc bấy giờ, đặc biệt là tên lÃnh chúa chuyên quyền Têrôiêcurôp . Sống trong xÃ
hội lúc bấy giờ một con ngời nh Dubrôpki là rất hiếm hoi và cũng khó có thể tồn
tại đợc nhng cũng vì thế mà phẩm chất tốt đẹp của ông càng đợc toả sáng . Mặc
dù có những hạn chế nh tinh thần mất cảnh giác nhng Dubrôpxki vẫn là một quý
tộc tiến bộ, tích cực. Puskin bên cạnh cảm hứng phê phán đà phát hiện, khẳng
định những phẩm chất tốt đẹp của con ngời. Nghĩa là ông không tuyệt đối hoá
mặt nào mà luôn luôn đúng mực, công bằng, hiện thực khi viết về đời sống của
tầng lớp quý tộc.

Sống mạnh mẽ, có bản lĩnh, giầu nghị lực cũng là một nét rất đẹp trong giới
quý tộc tiến bộ Nga. Bên cạnh một bộ phận quý tộc luôn nịnh hót, luồn cúi, dùng
mọi thủ đoạn để đạt đợc danh vị, tiền tài nh Ghecman Con đầm Pich ,
Têrôicurôp (Dubrôpxki), Svabrin (Ngời con gái viên đại uý), lại có những quý
tộc tiến bộ, tốt đẹp với lối sống mạnh mẽ, bản lĩnh nghị lực nh Maria trong truyện
Dubrôpxki. Ban đầu cô bị ảnh hởng của môi trờng giáo dục quý tộc tàn bạo
mà trực tiếp là ngời cha của cô nên nàng có một thái độ thờ ơ, lạnh nhạt, bµng
quan víi mäi ngêi vµ cc sèng xung quanh : Xem những ngời thầy giáo cũng
nh những ngời đầy tớ hay thầy thợ, mà đầy tớ hay thầy thợ thì không thể kể là
đàn ông đợc . Nàng cũng không để ý đến cái ấn tợng mà nàng đà gây ra cho
me-xừ Dephorgiơ(21,241). Nhng ở ngời con gái này cơ bản vẫn có một tâm hồn
đẹp đẽ, dễ đồng cảm, dần dần nàng đà hiểu ra và nàng hiểu rằng lòng can đảm
và lòng tự trọng không phải chỉ là của riêng gì một đẳng cấp. Lòng mến phục
đó ngày càng khiến nàng chú ý đến Dephorgiơ hơn. Cô sống trong m«i truêng
21


giáo dục của cha, trực tiếp bị nguời cha chuyên chế kiểm soát nhng cô vẫn rất bản
lĩnh, nhất là từ khi hiểu ra các vấn đề của cuộc sống xung quanh. Đặc biệt ở con
ngời này đà có một tình yêu thật mÃnh liệt. Vì có bản lĩnh cho nên khi biết mình
bị cha ép lấy tên lÃnh chúa Vrâyxki cô dà kiên quyết phản đối: Massa vô cùng
kinh ngạc. Mặt nàng tái xanh đi nh ngời chết. Nàng lặng thinh, đột nhiên hai
giọt nuớc mắt từ từ lăn trên khuôn mặt tái xanh của nàng (21,283). Nàng đÃ
nhận ra bản chất thật của tên Vrâyxki và ghê sợ khi nghĩ đến hôn nhân: Không!
Không! Thà chết, thà đi tu, thà lấy Dubrôpxki còn hơn (21,284). Cho đến khi
chuẩn bị cuới Maria vẫn bản lĩnh chống lại ý cha một cách quyết liệt: Ba ơi, ba
đừng để con phải chết, con không yêu công tuớc, con không thể làm vợ ông ấy
(21,289). Nàng cầu xin cha hÃy nghĩ lại, không đợc Massa kêu lên: Ngày kia!
Trời ơi! Không! Không thể đuợc, không thể đuợc nh vậy. Ba ạ, ba nghe con nói
đây, nếu ba bắt con nhất định phải chết nh vậy thì con sẽ tìm một nguời bênh

vực cho con mà ba không thể ngờ tới, rồi ba sẽ thấy, ba sẽ phải kinh hoàng khi
ba đà đẩy con đến chỗ này (21,290). Maria tìm mọi cách liên lạc với
Dubropxki. Nguời con gái đáng thuơng đó ngồi khóc trong phòng, suy nghĩ về số
phận của mình và cái cần thiết nhất đối với nàng là tìm cách thoát khỏi cuộc hôn
nhân quái gở này. Nàng chờ, mong Dubrôpxki sẽ đến cứu. Kế hoạch bỏ trốn
không đuợc thực hiện vì nàng bị cha nhốt trong phòng. Maria đau đớn, tuyệt
vọng. Phải chấp nhận làm lễ cuới nhng truớc bàn thờ chúa nàng vẫn không thôi
nghĩ về Dubrôpxki. Nhng khi Maria có cơ hội đuợc giải thoát thì nàng lại tỏ ra
mình là nguời có trách nhiệm, chịu đựmg: Tôi đà ng phận truớc bàn thờ chúa,
công tuớc là chồng tôi, xin anh bảo họ cởi trói cho công tuớc và để tôi đi đi với
ông ấy (21,302). Maria đà giữ lời hứa truớc bàn thờ chúa, bây giờ dẫu sao nàng
phải chịu trách nhiệm truớc lời hứa của mình. Đó là một nét đẹp rất điển hình của
nguời phụ nữ Nga. Maria đà thể hiện mình là một con ngời rất mạnh mẽ, sống có
bản lĩnh, có tinh thần đấu tranh từ bên trong nhng cũng là con ngời đầy trách
nhiệm, chịu đựng. Qua đây ta thấy rằng, Maria chính là nạn nhân của chế độ
chuyên chế, của những tập tục lạc hậu, tàn nhẫn lúc bấy giờ. Nàng tiêu biểu cho
phụ nữ quý tộc sống bất hạnh phải chịu khoảng trống vô biên trong tâm hồn. Bi
22


kịch này sẽ đuợc L. Tônxtôi thể hiện rõ hơn qua nhân vật Anna trong tác phẩm
Anna Karênina .
Một phẩm chất tốt đẹp khác mà Puskin đà phát hiện khẳng định, ngợi ca
trong lối sống của tầng lớp quý tộc đó là lối sống rất tình cảm, đặc biệt là trong
tình yêu rất trong sáng thuỷ chung.
Trong truyện Dubrôpxki Maria là một nguời con rất có hiếu với cha. Ông
bà đại uý Ivan Cuzmic trong tiểu thuyết Ngời con gái viên đại uý là những ngời sống gần gũi thân thuộc với mọi nguời. Ivan Cuzmic vốn là con của một
nguời lính bình thuờng lâu năm đuợc thăng sỹ quan. Ông ta là nguời ít học thức
nhng rÊt thËt thµ vµ tèt bơng… . Bµ Vaxilixa Egorovna thì việc quân cũng xem
nh việc nhà và coi sóc đồn lính này y nh coi sóc công việc nội trợ của mình

vậy (21,424). Ngay từ hôm đầu tiên tiếp xúc với ông bà đại uý chàng thanh niên
quý tộc Ghrinhôp đà thấy rất dễ chịu và đầy thiện cảm truớc lối sống rất tình cảm
của họ. Những con nguời vốn trung thực và hiền lành ấy đà đón tiếp Ghrinhôp
rất niềm nở, tỏ ra là một nguời hiếu khách bà Vaxilixa Egovrôvna không ngớt
mồm lấy một phút. Bà tới tấp hỏi tôi: Cha mẹ tôi là ai, còn mạnh không, ở tỉnh
nào, và của cải đuợc bao lăm? (21,421). Họ là những nguời cha, nguời mẹ sống
mẫu mực, chan hoà với mọi nguời, xem những nguời lính nh con cái trong gia
đình. Đối với con gái ông bà đại uý - cô Massa - thì họ dành chọn vẹn tình
thuơng. Nguời cha ấy truớc lúc từ biệt con trong một trận đánh đồn đà không nén
nỗi cảm xúc của mình: Thôi chúc con hạnh phúc, con hÃy cầu chúa. Nguời sẽ
không bỏ con đâu. Nếu con tìm đuợc nguời tốt, cầu chúa hÃy thuơng yêu và dìu
dắt các con (21,467). Bà đại uý cũng không nén nỗi xúc động khi từ biệt chồng:
Bà đồn truởng oà lên khóc và nói: Chúng mình cũng hôn nhau đi thôi. Từ biệt
ông Ivan Cuzmich nhé. Nếu truớc đây tôi có điều gì làm ông bực mình thì cũng
xin ông tha thứ cho tôi (21,467).
Maria trong tác phẩm BÃo tuyết cũng là một cô gái sống rất tình cảm nhất
là đối với cha mẹ. Nàng yêu Vladimia say đắm, nhng lại không đuợc bố mẹ chấp
thuận. Họ đà phải lập kế hoạch trốn đi. Suốt đêm trớc cái ngày quyết định ấy,
Maria không sao chợp mắt đuợc. Nàng thật sự không muốn xa ra đình, xa cha mẹ
23


- những nguời mà nàng rất thuơng yêu. Truớc khi đi nàng đà viết th để lại với lời
lẽ cảm động và cầu mong bố mẹ hÃy tha thứ để chấp thuận nàng, đón nàng quay
trở về. Chiều đến ý nghĩ rằng đây là ngày cuối cùng sống giữa gia đình khiến
lòng nàng thắt lại. Nàng nh nguời sắp chết. Nàng thầm chào mọi nguời, từ biệt
mọi vật xung quanh (21,96). Bữa ăn chiều dọn ra nhng nàng không thể ăn đuợc.
Khi đuợc cha hôn tạm biệt xuýt nữa nàng oà lên khóc, "về phòng riêng, nàng
reo mình trên ghế, nuớc mắt giàn giụa (21,96). Maria còn có một tình yêu rất
mÃnh liệt. Cô gái quý tộc sống trong giàu sang sung suớng đà đem lòng yêu một

chuẩn uý nghèo. Mối tình nảy nở nhng lại bị cha mẹ Maria cấm. Nhng cặp uyên
uơng ấy vẫn bất chấp tất cả. Họ đà lập kế hoạch trốn đi. Mặc dù cuối cùng hai
nguời đà không thành vợ chồng đuợc vì hoàn cảnh đa đẩy nhng nó đà thể hiện
đuợc tình cảm mà Maria dành đuợc cho nguời yêu. Đặc biệt là tâm trạng giằng xé
của nàg truớc khi bỏ trốn một mặt giúp ta thấy đuợc ở nàng có một tình yêu rất
mÃnh liệt. Tình yêu đó đà bất chấp những lễ giáo nghiêm ngặt, vuợt lên sự phân
biệt giàu nghèo, sang hèn. Trong tiểu thuyết Nguời con gái viên đại uý qua
nhân vật Ghrinhôp ta càng thấy rõ hơn phẩm chất tốt đẹp với lối sống tình cảm,
tình yêu trong s¸ng thủ chung cđa mét bé phËn q téc tiến bộ. Ngay từ những
trang đầu tác phẩm ta đà bắt gặp Ghrinhốp là một thanh niên quý tộc sống rất
chân thành, tốt bụng, tình cảm. đuợc nguời lạ mặt dẫn đuờng Ghrinhốp đà không
quên cảm ơn và trả ơn nguời dẫn đuờng rất hậu hĩnh. Tôi gọi nguời dẫn đuờng
lại, cảm ơn hắn đà giúp đỡ chúng tôi và báo Xavelich cho hắn năm hào uống
ruợu (21,410). Anh còn đa cho nguời lạ mặt kia cái áo tulúp da thỏ đắt tiền.
Trong quan hệ với cha mẹ anh là mét nguêi con rÊt cã hiÕu. Ghrinhèp ®· nghe
theo lêi cha lên đờng nhập ngũ, đi tới vùng xa xôi khổ cực để làm tròn nhiệm vụ
của một công dân víi ®Êt nc, cđa mét ngi con ®èi víi cha mẹ. Trong quan hệ
với bạn bè anh luôn tỏ ra là nguời độ luợng, sắn sàng tha thứ cho lỗi lầm của bạn.
Bản chất vốn không biết giận ai lâu, tôi thành thật tha thứ cha anh ta về câu
chuyên xích mích và về vết thuơng mà anh ta đà gây nên. (21,440). Anh đà xin
ông đồn truởng tha cho Svabrin. Ngay cả đối với nguời đuợc xem là kẻ thù của
giai cấp mình Ghrinhốp cũng có một cảm xúc rất lạ khi chia tay: Tôi không sao
24


phân tích nỗi cảm xúc của tôi khi chia tay với con nguời đáng sợ này. Lúc ấy
lòng tôi sao quyến luyến con nguời ấy một cách sâu sắc lạ thuờng (21,527).
Đặc biệt là trong tình yêu Ghrinhôp có một quan niệm, một tình yêu rất trong
sáng, thuỷ chung. Những ngày đầu mới quen Maria - con gái ông bà đại uý. Anh
đà thấy nàng là một cô gái thông minh và giàu tình cảm Ghrinhốp đà đem lòng

yêu thuơng nguời con gái đó. Cảm giác đuợc nghe tiếng gọi của Maria khi anh
đang nằm trên giờng bệnh là cảm giác khó quên: Tôi không sao tả nổi cái cảm
giác ngọt ngào nó tràn vào nguời tôi lúc ấy. Tôi cầm chặt lấy tay Maria và nuớc
mắt tôi trào ra ớt cả tay nàng Bỗng nhiên môi nàng chạm vào má tôi và tôi
cảm thấy cái hôn nồng nàn và tơi mát của nàng. Một luồng lửa truyền khắp ngời tôi (21,438). Tình yêu của Ghrinhốp hoàn toàn khác với Svabrin - toan tính,
lợi dụng. Ghrinhốp thật sự yêu Maria và mong cha mẹ sẽ chấp nhận tình yêu của
mình. Vì yêu Maria nên anh rất lo lắng cho nàng khi đồn bị quân khởi nghĩa xâm
chiếm. Tạm biệt ngời yêu Ghrinhốp vẫn giữ trọn niềm tin về tình yêu ấy Dù có
thế nào chăng nữa thì em hÃy tin rằng ý nghĩa cuối cùng của anh và lời cầu
nguyện ci cïng cđa anh sÏ gưi vỊ em” (21,462). Con ngời đó đà bất chấp hiểm
nguy để đến với tình yêu. Khi biết đợc tin ngời yêu mình đang nằm trong tay
Svabrin thì vô cùng lo lắng, nóng lòng và tỏ thái độ rất khoát Thà chết còn hơn
nhờng Maria cho thằng Svabrin (21,502). Ghrinhốp là một thanh niên quý téc
rÊt tiªu biĨu cho phÈm chÊt cđa mét bé phËn quý tộc tiến bộ với lối sống tình
cảm, chân thành. Ngòi bút hiện thực của Puskin đặc biệt thể hiện rõ ở chỗ ông đi
sâu vào phân tích tâm lý nhân vật. Từ đó để khái quát nên những vẻ ®Đp trong t©m
hån nh©n vËt.
Sèng cao ®Đp víi mét t©m hồn nhạy cảm, hồn nhiên thuần phác cũng là một
nét đẹp của giai cấp quý tộc đà đợc Puskin phản ánh cụ thể trong tác phẩm của
mình. Lida (Cô tiểu th nông dân) sinh ra ở nông thôn, trong một gia đình quý
tộc trại ấp, đợc giáo dục trong bầu không khí trong lành nàng sống gần gũi với
nhân dân, tiếp thu đợc những nét đẹp truyền thống của dân tộc. Cho nên tâm hồn
nàng phát triển một cách hồn nhiên, mang đầy bản sắc Nga. Trong cách đối xử
với ngời hầu, kẻ hạ, bạn bè, ngay cả sở thích của nàng Tất cả đều rất hồn nhiên,
25