Dạy học những nội dung văn hóa trong các bài học lịch sử địa phương ở trường phổ thông trung học tỉnh khánh hòa luận văn thạc sĩ lịch sử

B GIO DC V O TO
I HC VINH
----------

Bùi thị tình thơng

Dạy học những nội dung văn hoá trong các
bài học lịch sử địa phơng ở trờng PTTH tỉnh
khánh hoà

LUN VN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

VINH, NĂM 2012

MUÏC LUÏC
1


Trang
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ngày nay xu thế quốc tế hóa, tồn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ. Thời
cơ, thách thức đang đặt ra cho toàn thế giới. Việt Nam cũng như các quốc gia
khác đang đứng trước những thuận lợi và khó khăn hết sức to lớn, con đường
hội nhập của Việt Nam được Đảng, Nhà nước xác định rõ: Hòa nhập là để
phát triển và xây dựng đất nước phồn vinh chứ khơng để "hịa tan". Muốn
vậy, trước hết nền giáo dục Việt Nam, con người Việt Nam phải nỗ lực vượt
qua mọi khó khăn thách thức, tranh thủ mọi cơ hội, đưa đất nước sánh vai
cùng “năm châu bốn bể” như Bác Hồ từng mong đợi. Để thực hiện được điều
đó, nhiệm vụ cơ bản trước mắt của các trường phổ thông là tăng cường giáo
dục đạo đức, tri thức, tư tưởng, tình cảm cho học sinh.

Mục tiêu của giáo dục là “đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn
diện”. Trong dạy học, tính tồn diện là một trong những ngun tắc quan
trọng cần được đảm bảo, nhất là đối với dạy học bộ mơn Lịch sử ở trường
phổ thơng. Ngun tắc đó xuyên suốt trong tất cả các khâu của quá trình lên
lớp, từ việc xác định mục đích, nhiệm vụ, nội dung cho đến phương pháp dạy
học. Yêu cầu đầu tiên của việc thực hiện nguyên tắc này trong dạy học lịch
sử là làm cho học sinh nhận thức về lịch sử một cách toàn diện. Học sinh cần
phải được trang bị những kiến thức cơ bản, vững chắc về lịch sử chính trị,
kinh tế, văn hóa, tư tưởng... trong sự phát triển của xã hội loài người từ trước
tới nay. Có như vậy, các em mới nhận thức được bức tranh lịch sử của quê
hương, dân tộc và thế giới một cách chân thực, trọn vẹn.
Để thực hiện mục tiêu giáo dục nêu trên, trong dạy học lịch sử cần chú ý
đến việc đổi mới và nâng cao hiệu quả bài học ở trường phổ thông, trước tiên
là đổi mới về quan niệm dạy học như: Dạy học cái gì ? Dạy học để làm gì ?
Dạy học như thế nào ?... Những vấn đề như vậy là một trong những yêu cầu
2


có tính ngun tắc của chương trình mơn học mà luật Giáo dục năm 2005 đã
quy định, đó là việc thực hiện kiến thức, kỹ năng và hướng thái độ trong học
tập cho học sinh.
Chiếm một vị trí quan trọng trong các môn học ở trường phổ thông, bộ
môn Lịch sử cần và phải góp phần đào tạo, giáo dục học sinh theo chiến lược
con người của Đảng. Với đặc trưng riêng của mình, "bộ mơn Lịch sử có ưu
thế trong việc giáo dục tư tưởng, đạo đức cho học sinh" [41; 82]. Nội dung
chương trình mơn học Lịch sử ở trường phổ thơng, nhất là chương trình
LSDT với những nguồn tri thức cụ thể, sinh động sẽ tạo điều kiện thuận lợi
cho việc thực hiện nhiệm vụ giáo dục tư tưởng, chính trị, đạo đức và lịng
u q hương đất nước... cho học sinh. Hơn ai hết, các em cần được trang bị
một nguồn tri thức lịch sử đầy đủ, chính xác, nhất là những tri thức về lịch sử

quê hương, dân tộc. Bởi chính các em là những người sẽ kế thừa, phát huy và
viết tiếp những trang sử hào hùng của cha ông để lại.
Nội dung văn hóa trong các bài học LSĐP có ý nghĩa hết sức to lớn
trong việc giáo dục thái độ ứng xử đúng đắn cho học sinh như giáo dục cho
các em lịng u q hương, hình thành cho các em khái niệm về nghĩa vụ
đối với quê hương, giúp cho các em nhận thức được mối liên hệ giữa LSĐP
với LSDT... Tuy nhiên, trong thực tế dạy học bộ môn Lịch sử ở trường
PTTH tỉnh Khánh Hòa hiện nay, việc dạy học những nội dung văn hóa trong
các bài học LSĐP chưa thực sự được quan tâm đúng mức. Phần lớn giáo viên
chỉ chú ý đến nội dung lịch sử chính trị, quân sự, còn xem nhẹ hoặc khai thác
chưa sâu những nội dung kiến thức về văn hóa.
Ngun nhân chính của thực trạng này, theo chúng tôi là do giáo viên
chưa thấy hết được tầm quan trọng của việc dạy học những nội dung văn hóa
trong các bài học LSĐP ở trường phổ thông nên nhiều giáo viên chưa xác
định được vai trị, vị trí và chưa tìm ra được biện pháp dạy học có hiệu quả.
Xuất phát từ những lý do nêu trên, chúng tôi quyết định chọn vấn đề
“Dạy học những nội dung văn hóa trong các bài học LSĐP ở trường PTTH
3


tỉnh Khánh Hòa” để làm đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ của mình.
Chọn và giải quyết đề tài này, chúng tơi mong muốn góp phần làm rõ tính
tồn diện trong nhận thức lịch sử và đề xuất một số biện pháp thiết thực, cụ
thể để áp dụng vào q trình dạy học nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy
học lịch sử nói chung, dạy học những nội dung văn hố trong các bài học
LSĐP nói riêng ở trường PTTH tỉnh Khánh Hoà, đồng thời giúp cho bản
thân được nâng cao trình độ trong học tập, giảng dạy và nghiên cứu khoa học.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Dạy học lịch sử nói chung và dạy học những nội dung văn hóa trong
các bài học LSĐP ở trường PTTH nói riêng đã và đang được các nhà lý luận

dạy học, các nhà giáo dục - lịch sử, cùng nhiều giáo viên trong và ngoài nước
quan tâm nghiên cứu. Sau đây là một số tài liệu có liên quan đến đề tài mà
chúng tôi tiếp cận và sử dụng làm tài liệu tham khảo trong quá trình làm luận
văn của mình.
2.1. Tài liệu nước ngồi
- Ở Liên Xơ trong những năm 50 - 60, khi những giáo trình đầu tiên về
phương pháp dạy học lịch sử trường phổ thông xuất hiện, các nhà giáo dục lịch sử Xô - Viết đã nhấn mạnh sự cần thiết phải trang bị cho học sinh những
kiến thức về văn hóa trong q trình dạy học lịch sử. Các cơng trình này đề
cập nhiều vấn đề có liên quan đến nội dung và phương pháp giảng dạy lịch
sử, đồng thời có những gợi ý mang tính định hướng cho giáo viên lựa chọn
phương pháp giảng dạy.
Trong cuốn "Phương pháp giảng dạy lịch sử" của viện sỹ A.I. Xtơrajôp
đã nêu rõ tầm quan trọng của các tài liệu văn hóa - lịch sử trong các khóa
trình lịch sử Liên Xơ trên tất cả các mặt như cung cấp tri thức, giáo dục đạo
đức, tư tưởng và phát triển kỹ năng thực hành bộ môn.
Cuốn "Phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông", NXB Giáo
dục, Matxcơva, 1972, (tài liệu dịch A.A.Vaghin, thư viện trường Đại học Sư
4


phạm Hà Nội) đã nhấn mạnh đến vị trí, vai trị các tài liệu văn hóa - lịch sử
trong các khóa trình lịch sử ở trường phổ thơng Liên Xơ và những vấn đề
chung về phương pháp dạy học.
Những năm 80 của thế kỷ XX, các cơng trình nghiên cứu: "LSĐP" do
G.N.Matixin chủ biên (1980) và "Phương pháp công tác LSĐP", do
N.X.Bôrixôp chủ biên (1982), các tác giả đã chỉ rõ phương thức nghiên cứu,
dạy học LSĐP, trong tài liệu đặc biệt nhấn mạnh nội dung "phải làm cho học
sinh hứng thú trong quá trình nhận thức LSĐP mình".
Trong cuốn "Học tập các vấn đề văn hóa trong khóa trình lịch sử Liên
Xô", xuất bản năm 1987, G.R.Côxôva đã nêu ra một số phương pháp nhằm

hình thành tri thức, kỹ năng, kỹ xảo và nâng cao hiệu quả giáo dục tư tưởng,
đạo đức cho học sinh, nhấn mạnh yêu cầu liên mơn khi giảng dạy các vấn đề
văn hóa - lịch sử ở trường phổ thông. Đây là tài liệu hướng dẫn giảng dạy
lịch sử rất bổ ích cho giáo viên.
- Ở Hunggari, công tác nghiên cứu LSĐP rất được coi trọng. Nhà trường
kết hợp với các cơ quan chuyên mơn về lịch sử và văn hóa tổ chức cho học
sinh các trường học sưu tầm tài liệu LSĐP để xây dựng "làng bảo tàng" địa
phương.
- Năm 1980, tại Hội nghị Sử học quốc tế ở Rumani, vấn đề "LSĐP và
chun ngành" có vị trí đặc biệt quan trọng trong tiểu ban "Giáo dục lịch sử".
- Trong tài liệu của UNESCO cũng dành một phần đáng kể nói về tầm
quan trọng của LSĐP trong giáo dục phổ thông. "Người đưa tin UNESCO"
(tháng 6/1989 - bản tiếng Việt) đã giới thiệu kinh nghiệm sử dụng các bảo
tàng, di tích LSĐP trong giờ học lịch sử.
- Về phương pháp dạy học nội dung văn hóa - lịch sử cũng được các nhà
giáo dục lịch sử thế giới quan tâm. Năm 1994, viện nghiên cứu sách giáo
khoa quốc tế Georg - Eckert (Cộng hòa liên bang Đức) phối hợp với Hội
Nghiên cứu lý luận lịch sử quốc tế và sự trợ giúp của UNESCO đã xuất bản
5


quyển "Lịch sử văn hóa - thơng tin lịch sử" tập hợp bài viết của các nhà giáo
dục lịch sử thuộc các nước Đức, Mỹ, Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ, Phần Lan,
Pháp... Nội dung các bài viết tập trung vào giới thiệu kinh nghiệm dạy học
lịch sử nói chung, về dạy học những nội dung văn hóa nói riêng.
- Những năm gần đây các hội nghị về nghiên cứu, dạy học LSĐP đã
được tổ chức với quy mô lớn ở các quốc gia hay khu vực như Hội nghị khoa
học về giáo dục lịch sử các nước Đông Nam Á (8/1994); Hội thảo khoa học
về giáo dục lịch sử được tổ chức hàng năm ở Trung Quốc...
Thực tế cho thấy, trên thế giới vấn đề nghiên cứu dạy học lịch sử nói

chung, LSĐP nói riêng, đặc biệt là dạy học nội dung văn hóa đã được coi
trọng và thực hiện ở nhiều mức độ khác nhau. Những kết quả nghiên cứu nêu
trên chính là nguồn tài liệu tham khảo quan trọng cho chúng tôi khi thực hiện
đề tài luận văn này.
2.2. Tài liệu trong nước
- Các nhà nghiên cứu lý luận dạy học lịch sử nước ta với cơng trình
“Phương pháp dạy học lịch sử” do giáo sư Phan Ngọc Liên (chủ biên) xuất
bản năm 1992, 1999, 2002, 2009 đã nêu lên tầm quan trọng của việc dạy
LSĐP ở trường phổ thông, nhấn mạnh ý nghĩa của việc dạy học nội dung văn
hóa trong các bài học LSĐP.
- Trong cuốn "Cơng tác ngoại khóa lịch sử ở trường cấp II, III", các tác
giả Phan Ngọc Liên, Trần Văn Trị, Nguyễn Phan Quang đã nhấn mạnh ý
nghĩa của việc học tập nghiên cứu, giảng dạy LSĐP và cho đó là một phương
thức cần thiết, quan trọng trong dạy học lịch sử.
- Trong cuốn "Lịch sử địa phương", các tác giả Trương Hữu Quýnh,
Nguyễn Phan Quang, Nguyễn Văn Am, xuất bản năm 1989 đã chỉ rõ ý nghĩa
giáo dưỡng, giáo dục và phát triển học sinh qua việc dạy học LSĐP ở trường
phổ thông.

6


- Trong cuốn “Đổi mới dạy học lịch sử”, “lấy học sinh làm trung tâm”,
xuất bản năm 1996. Các tác giả Nguyễn Cảnh Minh, Đặng Công Lộng với
bài “Biên soạn bài giảng LSĐP ở trường phổ thông” đã khẳng định: Nội
dung văn hóa trong các bài học LSĐP sẽ góp phần làm giàu thêm sự hiểu
biết của học sinh về chính q hương của mình. Trên cơ sở đó, giáo dục cho
thế hệ trẻ lòng tự hào về quê hương, đất nước.
- Tài liệu "Giáo trình LSĐP", (NXB Đại học Sư phạm, HN, 2006) của
các tác giả Nguyễn Cảnh Minh (chủ biên), Đỗ Hồng Thái, Hoàng Thanh Hải,

Nguyễn Văn Đằng và "Giáo trình phương pháp nghiên cứu và biên soạn
LSĐP", (NXB Đại học Sư phạm, HN, 2008) của các tác giả Nguyễn Cảnh
Minh (chủ biên), Đỗ Hồng Thái, Hoàng Thanh Hải đã đề cập đến công tác tổ
chức nghiên cứu, giảng dạy LSĐP. Các tác giả một lần nữa nhấn mạnh việc
dạy học LSĐP, nhất là dạy học về văn hóa truyền thống, sẽ tạo nên trạng thái
tâm lý đặc biệt giúp học sinh hiểu một cách sinh động về quá khứ lịch sử của
quê hương, đất nước.
- Tài liệu "Đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá kết quả học
tập lịch sử và giảng dạy LSĐP ở trường phổ thông" (do Phan Ngọc Liên,
Nguyễn Hải Châu, Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Cơi, Nguyễn Xn Trường
tuyển chọn và biên soạn) đã nêu lên thực trạng và giải pháp nâng cao chất
lượng dạy học LSĐP ở các trường phổ thơng.
Những cơng trình nghiên cứu nêu trên là cơ sở để chúng tôi tổ chức trao
đổi, nghiên cứu khoa học về phương pháp giảng dạy nội dung văn hóa trong
các bài LSĐP ở trường phổ thông, một nội dung hết sức thiết thực và bổ ích
trong việc giáo dục tư tưởng, đạo đức cho thế hệ trẻ, chủ nhân tương lai của
đất nước.
Cùng với những tài liệu nói trên, chúng tơi cịn tiếp cận và tham khảo
các luận án, luận văn của các nghiên cứu sinh, học viên cao học trường Đại
học sư phạm Hà Nội về các đề tài thuộc những góc độ khác nhau như: "Giáo
7


dục lòng yêu quê hương cho học sinh THPT qua dạy học LSĐP ở nghĩa Bình"
của Trần Quốc Tuấn (1986), "Tăng cường giáo dục truyền thống yêu nước
cho học sinh dân tộc thiểu số miền núi Hà Tuyên qua sử dụng tài liệu LSĐP
trong khóa trình lịch sử Việt Nam (1930 - 1945)" của Hồ Hồng Thái (1986),
"Giảng dạy những nội dung văn hóa trong khóa trình LSDT ở trường PTTH"
của Trần Viết Thụ (1999), "Một số biện pháp nâng cao hiệu quả bài học
LSĐP ở trường THPT tỉnh Bắc Giang" của Giáp Văn Ngọ (2005).

Đồng thời với các tài liệu nêu trên, chúng tơi cịn tiếp cận các sách
chun khảo về địa phương Khánh Hịa, như "Văn hóa Xóm Cồn với tiền sử
và sơ sử Khánh Hịa", "Văn hóa phi vật thể Khánh Hịa", "Tìm hiểu giá trị lịch
sử và văn hóa truyền thống Khánh Hịa 350 năm", "Tháp Bà Thiên Y A Na, hành
trình của một nữ thần", "Non nước Khánh Hòa", "Xứ Trầm hương", "Nghiên
cứu, biên soạn Tài liệu LSĐP dùng trong trường PTTH tỉnh Khánh Hịa"...
Tóm lại, tất cả những tài liệu nêu trên có ý nghĩa hết sức quan trọng và
đáng tin cậy đối với chúng tơi trong q trình nghiên cứu đề tài “Dạy học
những nội dung văn hóa trong các bài học LSĐP ở trường PTTH tỉnh Khánh
Hịa”. Đó là những gợi mở q báu để chúng tơi nghiên cứu, tìm ra các nội
dung, phương pháp và hình thức dạy học phù hợp.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là dạy học những nội dung văn hóa
trong các bài học LSĐP ở trường PTTH tỉnh Khánh Hòa.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu các biện pháp dạy học những nội dung
văn hoá trong các bài học LSĐP ở trường PTTH trên địa bàn tỉnh Khánh
Hoà. Các biện pháp dạy học được áp dụng ở cả hai hình thức nội khố và
ngoại khố.
4. Mục đích nghiên cứu
8


Trên cơ sở tìm hiểu lý luận bài học lịch sử nói chung, dạy học LSĐP nói
riêng và thực tiễn dạy học LSĐP ở trường PTTH tỉnh Khánh Hòa, chúng tôi
đề xuất một số biện pháp dạy học những nội dung văn hóa trong các bài học
LSĐP ở trường PTTH nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ mơn
Lịch sử ở trường PTTH tỉnh Khánh Hịa.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu lý luận dạy học lịch sử, lý luận về tâm lý học, giáo dục
học, tâm lý lứa tuổi học sinh có liên quan đến vấn đề nghiên cứu, để xác định
cơ sở khoa học và tầm quan trọng của việc dạy học LSĐP, đặc biệt là dạy học
nội dung văn hóa trong các bài học LSĐP ở trường PTTH tỉnh Khánh Hịa.
- Tìm hiểu nội dung chương trình LSDT, LSĐP và xác định nội dung
văn hóa trong các bài học LSĐP tỉnh Khánh Hòa.
- Điều tra thực tiễn tình hình dạy học lịch sử nói chung và dạy học
những nội dung văn hóa trong các bài học LSĐP ở trường PTTH tỉnh Khánh
Hịa nói riêng. Từ đó phát hiện những mặt tồn tại cần khắc phục và những ưu
điểm cần phát huy.
- Nghiên cứu và đề xuất các biện pháp sư phạm nhằm nâng cao hiệu quả
dạy học những nội dung văn hoá trong các bài học LSĐP ở trường PTTH
tỉnh Khánh Hoà. Những biện pháp mà chúng tôi đề xuất, phù hợp với nhiệm
vụ môn học, đặc điểm lứa tuổi và tâm lý nhận thức của học sinh PTTH.
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm để khẳng định tính khoa học và tính
khả thi của những biện pháp dạy học đã đề xuất nhằm góp phần nâng cao
chất lượng bộ môn.
6. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
6.1. Cơ sở phương pháp luận
Dựa trên những quan điểm lý luận cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư
tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về Giáo dục và Đào
tạo, về dạy học lịch sử ở trường phổ thơng, về lịch sử và văn hố địa phương.
9


6.2. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện nhiệm vụ của đề tài đặt ra chúng tôi sử dụng các phương
pháp nghiên cứu chủ yếu sau đây:
- Nghiên cứu lý luận: Nghiên cứu lý luận của chủ nghĩa Mác - Lê nin,
các tác phẩm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục, các tài liệu về tâm lý học,

lý luận dạy học, giáo trình phương pháp dạy học lịch sử, sử học, văn hóa - lịch
sử, chương trình sách giáo khoa và các tài liệu liên quan đến LSĐP Khánh Hoà
để xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài và xây dựng các mơ hình lý thuyết.
- Điều tra thực tế: Tiến hành điều tra thực tế ở một số trường PTTH tỉnh
Khánh Hịa bằng nhiều hình thức khác nhau như: dự giờ, quan sát, phỏng vấn
giáo viên và học sinh, thu thập thông tin qua Phiếu điều tra… để có kết luận
chính xác, khoa học về thực trạng dạy học lịch sử nói chung, dạy học nội dung
văn hóa trong các bài học LSĐP ở trường PTTH tỉnh Khánh Hịa nói riêng.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tiến hành thực nghiệm sư phạm
để kiểm tra tính khoa học và tính khả thi của những biện pháp sư phạm mà luận
văn đề xuất. Đối tượng thực nghiệm là học sinh lớp 6 và lớp 11 của một số
trường trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa. Đánh giá kết quả thực nghiệm, dựa vào sự
chuyển biến của học sinh về các mặt như trình độ nhận thức, tính tích cực học
tập, thái độ hứng thú của nhóm thực nghiệm so với nhóm đối chứng.
- Phương pháp tốn học thống kê: Tập hợp và xử lý các số liệu thu được
qua phiếu điều tra, thực nghiệm bằng cách lập bảng, tính các tham số đặc
trưng như trung bình cộng, phương sai, độ lệch chuẩn. Trên cơ sở so sánh
các giá trị thu được giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng để đánh giá
hiệu quả của những biện pháp dạy học mà chúng tôi đề xuất.
7. Giả thuyết khoa học
Hiệu quả dạy học những nội dung văn hóa trong các bài học LSĐP ở
trường PTTH tỉnh Khánh Hòa sẽ được nâng cao nếu xác định được các biện
pháp dạy học phù hợp với nội dung tương ứng trên cơ sở chú ý tới nét đặc
10


trưng, chức năng, nhiệm vụ của bộ môn, đặc điểm lứa tuổi và trình độ nhận
thức của học sinh.
8. Đóng góp của luận văn
- Tiếp tục khẳng định vai trị, ý nghĩa của việc dạy học những nội

dung văn hoá trong chương trình, sách giáo khoa lịch sử và LSĐP đối với
việc nâng cao chất lượng bộ môn.
- Xác định những nội dung văn hoá trong các bài học LSĐP được
giảng dạy ở trường PTTH tỉnh Khánh Hoà để làm cơ sở cho việc xác định
biện pháp dạy học.
- Đề xuất các nguyên tắc, biện pháp sư phạm nhằm nâng cao hiệu
quả dạy học những nội dung văn hóa trong các bài học LSĐP ở trường PTTH
tỉnh Khánh Hoà.
9. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
9.1. Ý nghĩa khoa học
Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần làm phong phú thêm lý luận
dạy học về những nội dung văn hóa trong các bài học lịch sử nói chung, bài
học LSĐP nói riêng ở trường PTTH.
9.2. Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần giúp cho bản thân, đồng
nghiệp hiểu và vận dụng vấn đề “Dạy học những nội dung văn hóa trong
các bài học LSĐP ở trường PTTH tỉnh Khánh Hòa” vào quá trình dạy học
nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ mơn.
10. Cấu trúc của luận văn
Ngồi phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung
chính của luận văn gồm có ba chương.
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc dạy học những nội dung
văn hóa trong các bài học LSĐP ở trường PTTH tỉnh Khánh Hòa.

11


Chương 2: Những nội dung văn hóa trong các bài học LSĐP ở trường
PTTH tỉnh Khánh Hòa.
Chương 3: Một số biện pháp dạy học những nội dung văn hóa trong các

bài học LSĐP ở trường PTTH tỉnh Khánh Hòa.

12


CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC DẠY HỌC
NHỮNG NỘI DUNG VĂN HÓA TRONG CÁC BÀI HỌC
LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG TRUNG HỌC
TỈNH KHÁNH HÒA
1.1. Cơ sở lý luận
Xuất phát từ mục tiêu đảm bảo tính tồn diện trong dạy học lịch sử ở
trường phổ thông, cùng với những nội dung về kinh tế, chính trị, qn sự...
nội dung văn hóa trong chương trình dạy học lịch sử nói chung và trong dạy
học LSĐP ở trường PTTH nói riêng sẽ giúp học sinh có biểu tượng đầy đủ,
chính xác về tiến trình lịch sử của quê hương, dân tộc và nhân loại. Vậy nên,
trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông, nhất là dạy học LSĐP, nếu giáo
viên chỉ dừng lại ở việc trang bị cho học sinh những kiến thức về lịch sử kinh
tế, chính trị, quân sự, đấu tranh giai cấp... mà không đề cập đến hay xem nhẹ
những nội dung văn hóa, đặc biệt là những nội dung văn hóa của chính quê
hương, vùng đất mà các em đang sinh sống thì đó là một thiếu sót và sai lầm
rất lớn. Bởi vì những nội dung văn hóa trong các bài học LSĐP ở trường phổ
thơng có vai trị, ý nghĩa rất lớn đối với việc thực hiện nhiệm vụ giáo dưỡng,
giáo dục, phát triển toàn diện học sinh.
Vậy, những nội dung văn hóa trong các bài học LSĐP ở trường PTTH
tỉnh Khánh Hịa là gì ? Vai trị, ý nghĩa của việc dạy học những nội dung văn
hóa trong các bài học LSĐP ở trường PTTH tỉnh Khánh đối với việc thực
hiện các nhiệm vụ giáo dục, giáo dưỡng và phát triển bộ mơn ra sao ? Tình
hình dạy học những nội dung văn hóa trong các bài học lịch sử nói chung và
trong các bài học LSĐP ở trường PTTH tỉnh Khánh nói riêng như thế nào ?...

Để trả lời được những câu hỏi này, chúng tôi tập trung giải quyết một số vấn
đề cơ bản sau đây:

13


- Thứ nhất, xác định khái niệm "văn hóa" trong giảng dạy các bài học
LSĐP ở trường PTTH tỉnh Khánh Hòa.
- Thứ hai, xác định mối quan hệ giữa LSĐP với LSDT.
- Thứ ba, xác định vị trí của LSĐP trong phân phối chương trình mơn
Lịch sử ở trường PTTH.
- Thứ tư, phân tích vai trị, ý nghĩa của những nội dung văn hóa trong
các bài học LSĐP ở trường PTTH.
- Thứ năm, trình bày kết quả khảo sát thực tiễn của việc dạy học những
nội dung văn hóa trong các bài học LSĐP ở trường PTTH tỉnh Khánh Hòa
hiện nay.
1.1.1. Khái niệm "văn hóa" trong giảng dạy các bài học LSĐP.
"Văn hóa" là một thuật ngữ đa nghĩa, xuất hiện từ rất lâu, được sử dụng
phổ biến và thường được xem xét từ nhiều góc độ khác nhau. "Văn hóa" có
thể hiểu một cách khá phổ biến là trình độ học vấn, nhưng cũng có thể hiểu
là cách ứng xử, lối sống của một cá nhân hay cộng đồng người... Với tư cách
của phạm trù văn hóa học, "văn hóa là một khái niệm khá bao trùm, rộng rãi
và phức tạp đến thành mơ hồ, khó bao quát" [79;37]. Thực tế cho thấy, đến
nay vẫn còn thiếu một định nghĩa văn hóa mang tính thống nhất và hồn
chỉnh. Vậy, văn hóa là gì ? Đây là một câu hỏi khó đối với cả những nhà
nghiên cứu chun mơn.
Hiểu theo nghĩa rộng, văn hóa được xem là bao gồm tất cả những gì do
con người sáng tạo ra. Hồ Chí Minh đã từng viết “Văn hóa là sự tổng hợp
của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà lồi người đã
sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu của đời sống và đòi hỏi của sự

sinh tồn”. Văn hóa khơng chỉ chứa đựng những giá trị về vật chất mà cịn có
cả những giá trị về mặt tinh thần, văn hóa là những gì gắn bó mật thiết, sâu
sắc với con người.

14


Như vậy, văn hóa là một khái niệm hết sức phong phú, phức tạp, nhiều
đặc trưng, tuy nhiên vẫn nổi lên bốn đặc trưng cơ bản đó là tính nhân sinh,
tính giá trị, tính hệ thống và tính lịch sử. Dựa vào bốn đặc trưng cơ bản đó,
văn hóa được định nghĩa như sau: “Văn hóa là một hệ thống hữu cơ các giá
trị (vật chất và tinh thần, tĩnh và động, vật thể và phi vật thể...) do con người
sáng tạo ra và tích lũy qua q trình hoạt động thực tiễn trong sự tương tác
với môi trường tự nhiên, xã hội của mình” [54]. Từ khái niệm văn hóa này,
chúng ta sẽ xác định được nội dung văn hóa cần đưa vào giảng dạy trong các
bài học lịch sử nói chung và các bài học LSĐP ở trường PTTH nói riêng, qua
đó góp phần nâng cao hiệu quả bài học và giáo dục ý thức giữ gìn bản sắc
văn hóa của quê hương, dân tộc cho học sinh.
Khái niệm "văn hóa" trong dạy học lịch sử cũng có thể được hiểu theo
nhiều góc độ khác nhau: "Văn hóa là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh
thần, bao gồm trình độ sản xuất, khoa học, văn học nghệ thuật, đạo đức tập
quán... mà loài người sáng tạo ra nhằm phục vụ nhu cầu của mình trong quá
trình lịch sử" [19;71], hay: "Văn hóa là một hệ thống hữu cơ các giá trị vật
chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy qua q trình hoạt động
thực tiễn, trong sự tương tác giữa con người với mơi trường tự nhiên và xã
hội của mình" [63;27]...
Việc tìm hiểu về khái niệm "văn hóa" đã giúp chúng tơi có cơ sở để xác
định nội dung văn hóa trong các bài học lịch sử nói chung và trong các bài
học LSĐP nói riêng. Tuy nhiên, vận dụng khái niệm “văn hóa” như thế nào
vào q trình dạy học lịch sử, nhất là trong giảng dạy các bài học LSĐP ở

trường PTTH ? Những kiến thức về văn hóa mà chương trình LSĐP trang bị
cho học sinh là gì ? Khái niệm "văn hóa" trong dạy học các bài LSĐP ở
trường PTTH gồm những đặc trưng cơ bản nào ?... Chúng tôi đã dựa vào cơ
sở phương pháp luận sử học, lý luận dạy học bộ môn cũng như xem xét

15


chương trình, nội dung sách giáo khoa, tài liệu dạy học lịch sử để giải đáp
được những vấn đề này.
Tại Hội nghị phương pháp luận sử học năm 1966, các nhà khoa học
lịch sử nước ta đã nhấn mạnh rằng: "Đối tượng nghiên cứu của khoa học lịch
sử là lịch sử phát triển của xã hội lồi người, nói đến lịch sử xã hội lồi người
là nói đến cơ cấu của nó, tính thống nhất, tính hồn chỉnh, tính quy luật,
nhưng đầy mâu thuẫn và phức tạp". Cùng với đó, nhiều nhà khoa học cũng
lưu ý rằng: "Nghiên cứu lịch sử mà coi nhẹ lịch sử kinh tế, lịch sử văn hóa tư
tưởng thì khơng thể giải quyết một cách thực sự khoa học sự phát triển xã
hội, đồng thời cũng khơng nêu bật được vai trị của quần chúng nhân dân,
người sáng tạo ra của cải xã hội, sáng tạo ra những cơng trình văn hóa của
dân tộc" [78;105]. Sử học Mác-xít lấy tồn bộ sinh hoạt của xã hội loài người
trong quá khứ làm đối tượng nghiên cứu, bao gồm những hoạt động sản xuất,
kinh tế, tổ chức xã hội, qn sự, văn hóa...
Việc đảm bảo tính tồn diện trong nghiên cứu lịch sử là yêu cầu có tính
ngun tắc của sử học Mác-xít. Tính tồn diện trong dạy học lịch sử "có
nghĩa là phải trang bị cho học sinh những hiểu biết cần thiết về các lĩnh vực
khác nhau của xã hội loài người và của dân tộc từ hoạt động sản xuất, kinh tế
đến hoạt động chính trị, qn sự, văn hóa, tư tưởng... Vậy nên, những sự
kiện, hiện tượng về văn hóa cùng với những sự kiện, hiện tượng về kinh tế,
chính trị, quân sự... là những bộ phận cấu thành kiến thức lịch sử của học
sinh" [65].

Trên cơ sở lý luận của các nhà nghiên cứu khoa học, chúng tôi nhận thấy
khái niệm "văn hóa" trong dạy học lịch sử nói chung, trong giảng dạy các bài
học LSĐP nói riêng ở trường PTTH có những nét đặc trưng cơ bản như:
- Khái niệm "văn hóa" trong dạy học lịch sử và dạy học LSĐP ở trường
PTTH là "những sự kiện, hiện tượng lịch sử phản ánh những hoạt động sáng
tạo văn hóa của con người, chủ yếu là các thành tựu về tư tưởng, triết học,
16


khoa học, văn học nghệ thuật... trong những giai đoạn lịch sử khác nhau"
[71;28]. Những kiến thức về văn hóa trong dạy học lịch sử mà chúng ta giới
thiệu cho học sinh tuy không phản ánh đầy đủ tất cả các lĩnh vực khác nhau
của đời sống văn hóa, nhưng cũng góp phần làm rõ thêm diện mạo văn hóa
của một miền quê hương xứ sở hay một quốc gia dân tộc trong một giai đoạn
lịch sử nhất định. Thông qua những sự kiện văn hóa đó, học sinh sẽ hiểu về
lịch sử của quê hương, đất nước mình một cách tồn diện, đầy đủ.
- Khái niệm "văn hóa" trong dạy học LSĐP ở trường PTTH là những sự
kiện, hiện tượng về văn hóa được trình bày dưới góc độ lịch sử, nghĩa là
những sự kiện, hiện tượng về văn hóa trong dạy học LSĐP thường được trình
bày theo tiến trình phát triển của xã hội lồi người và dân tộc. Văn hóa tinh
thần được thể hiện như một hình thái ý thức xã hội, những biểu hiện nhiều
mặt của văn hóa như giáo dục, khoa học, văn học, nghệ thuật... được xem xét
trong điều kiện xã hội, trong tiến trình lịch sử, trong mối liên hệ và sự phát
triển liên tục của chúng.
Tóm lại, khái niệm "văn hóa" trong dạy học LSĐP ở trường PTTH gồm
có các biểu hiện cơ bản như sau:
- Một là, những nội dung văn hóa trong dạy học LSĐP được thể hiện
thơng qua các sự kiện, hiện tượng lịch sử, phản ánh những thành tựu văn hóa
của địa phương trong một giai đoạn lịch sử nhất định nhằm phân biệt với
những nội dung khác của lịch sử như kinh tế, chính trị, quân sự...

- Hai là, những nội dung văn hóa được trình bày dưới quan điểm lịch
sử và dựa trên đặc trưng của khoa học lịch sử nói chung, bộ mơn lịch sử ở
trường PTTH nói riêng. Các sự kiện, hiện tượng về văn hóa được giới thiệu
trong mối quan hệ tác động qua lại giữa điều kiện lịch sử với văn hóa, giữa
văn hóa với các lĩnh vực khác của đời sống xã hội.
- Ba là, những nội dung văn hóa trong dạy học LSĐP chủ yếu nhằm mục
đích giúp học sinh hiểu đúng, hiểu rõ hơn về lịch sử của quê hương, dân tộc.
17


Như vậy, việc xác định những biểu hiện cơ bản về khái niệm "văn hóa"
trong dạy học LSĐP đã giúp chúng tơi có định hướng đúng đắn về phương
pháp dạy học những nội dung văn hóa trong các bài học LSĐP ở trường
PTTH tỉnh Khánh Hòa.
1.1.2. Mối quan hệ giữa LSĐP với LSDT
LSĐP là một bộ phận cấu thành của LSDT, là biểu hiện cụ thể, là sự
minh họa của LSDT. Kiến thức LSĐP sẽ cụ thể hóa, góp phần làm phong
phú thêm kiến thức LSDT và ngược lại. Mỗi sự kiện, hiện tượng của LSĐP
là một biểu hiện cụ thể, sinh động của LSDT. Tuy nhiên, kiến thức LSDT
không phải là kết quả của phép cộng kiến thức lịch sử các địa phương, mà
kiến thức LSDT được hình thành trên nền tảng của khối lượng tri thức LSĐP
đã được lựa chọn, khái quát và tổng hợp ở mức độ cao.
Khi tìm hiểu, nghiên cứu về LSDT, chúng ta thường nhận thấy bất cứ
một sự kiện, hiện tượng lịch sử nào xảy ra cũng đều mang tính chất địa
phương, bởi nó gần với một vị trí khơng gian cụ thể ở một hoặc một số địa
phương nhất định. Song những sự kiện, hiện tượng đó có tính chất, quy mơ,
mức độ ảnh hưởng khác nhau.
Ví dụ, khi nghiên cứu về lịch sử - văn hóa Chămpa trên đất Khánh
Hịa, chúng ta thấy sự kiện lịch sử - văn hóa này khơng chỉ có ý nghĩa riêng
đối với địa phương Khánh Hòa mà còn là một sự kiện lịch sử - văn hóa có ý

nghĩa đối với cả quốc gia dân tộc.
Do đó, trong dạy học lịch sử nói chung, dạy học LSĐP ở trường PTTH
nói riêng, giáo viên cần xác định được mối liên hệ, ảnh hưởng, tác động qua
lại lẫn nhau giữa kiến thức LSĐP với LSDT. Kiến thức LSĐP chính là nền
tảng, bối cảnh để làm sáng tỏ, phong phú thêm kiến thức LSDT, ngược lại,
kiến thức LSDT sẽ làm sáng tỏ hơn kiến thức LSĐP.
1.1.3. LSĐP trong phân phối chương trình mơn Lịch sử ở trường PTTH

18


Từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, cùng với việc xây dựng và
hoàn chỉnh nền giáo dục, trải qua các thời kì phát triển của cách mạng nước
ta, Đảng và Nhà nước đã ngày càng quan tâm đến việc xây dựng, hồn thiện
chương trình dạy học mơn Lịch sử ở trường phổ thơng, trong đó có chương
trình dạy học LSĐP.
Theo phân phối chương trình năm học 1992 - 1993, từ lớp 6 đến lớp
12 đều dành một số tiết cho phần LSĐP với mục đích giúp học sinh tìm hiểu
một số di tích LSĐP từ xã đến huyện, tỉnh. Số tiết LSĐP cấp THCS là 9 tiết:
lớp 6: 2 tiết "giới thiệu một số di tích lịch sử của địa phương" và "tham quan
một số di tích lịch sử gần nhất ở địa phương", lớp 7: 1 tiết "giới thiệu các
nghề truyền thống ở địa phương hoặc một số di tích lịch sử ở địa phương",
lớp 8: 4 tiết "giới thiệu - tham quan một di tích lịch sử ở địa phương", lớp 9:
2 tiết "Địa phương trong thời kỳ Cách mạng tháng 8 năm 1945". Ở bậc
THPT có 2 tiết LSĐP: lớp 10: 1 tiết; lớp 11: 1 tiết do "các địa phương bố trí
nội dung thích hợp để dạy" [3].
Trong phân phối chương trình mơn học Lịch sử cấp THCS và cấp
THPT của Bộ Giáo dục và Đào tạo, thực hiện từ năm học 2006 – 2007,
chương trình LSĐP được quy định như sau: THCS có 7 tiết, trong đó lớp 6: 1
tiết; lớp 7: 3 tiết; lớp 8: 1 tiết; lớp 9: 2 tiết; THPT có 4 tiết, trong đó lớp 10: 1

tiết; lớp 11: 1 tiết; lớp 12: 2 tiết [4].
Ở Khánh Hòa, từ năm học 2008 - 2009 đến nay chương trình dạy học
LSĐP quy định như sau THCS có 7 tiết (lớp 6: 1 tiết; lớp 7: 3 tiết; lớp 8: 1
tiết; lớp 9: 2 tiết); THPT có 4 tiết (lớp 10: 1 tiết; lớp 11: 1 tiết; lớp 12: 2 tiết).
1.1.4. Vai trò, ý nghĩa của việc dạy học những nội dung văn hóa
trong các bài học LSĐP ở trường PTTH
Từ lâu, các nhà giáo dục - lịch sử trong và ngoài nước đã khẳng định
việc dạy học lịch sử, nhất là dạy học những nội dung văn hóa trong các bài
học LSĐP ở trường PTTH là việc làm có vai trị, ý nghĩa hết sức quan trọng
19


trong việc góp phần bồi dưỡng nhận thức, giáo dục thái độ, tư tưởng, tình
cảm, lịng u q hương đất nước và phát triển toàn diện cho học sinh.
1.1.4.1. Vai trị
Trong q trình dạy học lịch sử nói chung và giảng dạy các bài học
LSĐP ở trường PTTH nói riêng, chúng ta thấy rằng nội dung văn hóa được
coi là phương thức chiếm ưu thế trong việc góp phần bồi dưỡng nhận thức,
giáo dục thái độ, tư tưởng, tình cảm, lịng u q hương, đất nước và phát
triển tồn diện cho học sinh.
Nội dung văn hóa trong các bài học lịch sử ở trường PTTH tỉnh Khánh
Hịa, khơng đơn thuần chỉ dừng lại ở việc cung cấp kiến thức về lịch sử cho
học sinh mà cịn có vai trị quan trọng trong việc góp phần thực hiện mục tiêu
giáo dục, mục tiêu dạy học bộ mơn và góp phần vào việc thực hiện nhiệm vụ
chính trị, mục tiêu kinh tế, văn hóa - xã hội của quê hương, dân tộc. Điều này
đã được cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng nêu rõ: “Giáo dục phổ thông, ngay cả
phổ thông cơ sở, bằng cả việc dạy nội khóa và các hoạt động ngoại khóa phải
đạt đến kết quả làm cho người học biết mình sống trong một huyện, một tỉnh,
một nước, một vũ trụ như thế nào và mình phải làm gì để cống hiến xứng
đáng với nhân dân và đất nước..."

Những nội dung văn hóa trong các bài học lịch sử nói chung và các bài
học LSĐP nói riêng là nguồn kiến thức vô cùng quý giá đối với học sinh. Nó
minh chứng cho sự phát triển hợp quy luật của mỗi địa phương trong sự phát
triển chung của đất nước, ghi lại những thành quả lao động, những chiến
công oanh liệt của nhân dân các địa phương trong sự nghiệp dựng nước và
giữ nước. Việc học tập những nội dung văn hóa trong các bài học LSĐP sẽ
góp phần bồi dưỡng cho học sinh những kỹ năng cần thiết trong việc vận
dụng tri thức lý thuyết vào thực tiễn. Từ hoạt động thực tiễn đó, các em thấy
được sự phát triển đa dạng, sinh động, phức tạp và thú vị của LSĐP và

20


LSDT, thấy được nét độc đáo, đặc thù của LSĐP, song vẫn tuân theo quy
luật phát triển chung của LSDT và lịch sử nhân loại.
1.1.4.2. Ý nghĩa
Qua nghiên cứu lý luận và kinh nghiệm thực tiễn, chúng tôi thấy rằng,
việc dạy học những nội dung văn hóa trong các bài học LSĐP ở trường
PTTH có ý nghĩa hết sức to lớn trong việc giáo dưỡng, giáo dục và phát triển
toàn diện học sinh.
* Về mặt giáo dưỡng
Các sự kiện, hiện tượng về văn hóa trong các bài học LSĐP sẽ góp
phần giúp học sinh hiểu rõ hơn về lịch sử quê hương, dân tộc. Thông qua các
bài học cụ thể, học sinh sẽ nhận thức được rằng hoạt động sáng tạo văn hóa
là một trong những hoạt động khơng thể thiếu của xã hội loài người từ trước
đến nay.
Để học sinh hình dung một cách trọn vẹn về lịch sử và rút ra được quy
luật, bài học lịch sử thì giáo viên phải trang bị cho các em những kiến thức
tồn diện về lịch sử. Qua q trình tìm hiểu, nghiên cứu, các em sẽ hiểu lịch
sử của quê hương, dân tộc mình là lịch sử dựng nước đi đơi với giữ nước, là

lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc, bảo vệ tổ quốc gắn liền với lao động
sáng tạo văn hóa khơng ngừng của nhân dân ta, những hiểu biết đó sẽ giúp
học sinh hiểu được mối liên hệ, tác động lẫn nhau giữa điều kiện kinh tế, xã
hội với đời sống văn hóa, giữa đời sống văn hóa với các lĩnh vực khác của xã
hội. Điều này khẳng định nguyên tắc trong dạy học lịch sử đó là phải hướng
dẫn học sinh hiểu được quy luật của lịch sử. "Chỉ có hướng dẫn học sinh nắm
vững quy luật (phù hợp với yêu cầu trình độ của mình) mới làm cho các em
hiểu biết lịch sử sâu sắc, đúng đắn" [41; 118].
Ví dụ, khi trình bày về cơng trình kiến trúc, điêu khắc Tháp Bà (Tháp
Ponagar) ở Nha Trang - Khánh Hịa thì nhiệm vụ chủ yếu là phải tìm hiểu
xem nguyên nhân nào hay điều kiện kinh tế - xã hội nào đã dẫn tới sự ra đời
21


của cơng trình kiến trúc, điêu khắc đó và đánh giá ý nghĩa, tác động của nó
đối với sự phát triển của xã hội chứ khơng địi hỏi đi sâu phân tích về kĩ thuật
xây dựng, kết cấu cơng trình văn hóa đó.
* Về mặt giáo dục
Những nội dung văn hóa trong trong các bài học LSĐP ở trường
PTTH có tác dụng rất lớn trong việc thực hiện nhiệm vụ giáo dục và bồi
dưỡng tư tưởng, tình cảm, đạo đức cho học sinh.
Khi tìm hiểu về sự kiện, hiện tượng văn hóa, các em sẽ nhận thức được
rằng bất cứ một thành tựu văn hóa nào cũng gắn liền với một điều kiện kinh
tế - xã hội nhất định, điều kiện kinh tế - xã hội là nguyên nhân dẫn đến sự
phát triển hay suy tàn của văn hóa. Trên cơ sở nhận thức đó, giáo viên từng
bước hình thành cho học sinh thế giới quan duy vật khoa học khi xem xét,
đánh giá các sự kiện, hiện tượng văn hóa cũng như các sự kiện lịch sử khác.
Điều đó góp phần khẳng định "mơn Lịch sử có sở trường trong việc giáo dục
tư tưởng, hình thành thế giới quan duy vật khoa học, nhân sinh quan cách
mạng " [42] cho học sinh.

Việc dạy học nội dung văn hóa trong các bài học lịch sử nói chung,
trong các bài học LSĐP ở trường PTTH nói riêng, có ý nghĩa hết sức quan
trọng trong việc góp phần đào tạo, giáo dục học sinh trở thành những con
người phát triển toàn diện. Nhưng quan trọng hơn là những thái độ, tình cảm
ấy sẽ biến thành hành động cụ thể khi các em bước vào đời, như một nhà
nghiên cứu đã dự đoán: "Ở dưới mái trường, nếu những hiểu biết về di sản
văn hóa dân tộc (thành văn và khơng thành văn, về khoa học tự nhiên cũng
như về khoa học xã hội) được giảng dạy một cách chu đáo, có hệ thống, cụ
thể và sinh động thì chúng sẽ ăn sâu vào tiềm thức của lớp người trẻ tuổi, sẽ
tạo ra ở họ một thứ phản xạ thường trực, luôn hướng họ tới cách đặt vấn đề
theo cốt cách Việt Nam nhưng lại phù hợp với những yêu cầu và chuẩn mực
của cuộc sống mới, văn minh, hiện đại" [52;82].
22


* Về mặt phát triển
Dạy học những nội dung văn hóa trong các bài học lịch sử nói chung,
trong các bài học LSĐP nói riêng, khơng chỉ dừng lại ở việc thực hiện nhiệm vụ
giáo dục, nhiệm vụ giáo dưỡng của bộ mơn mà cịn có tác dụng phát triển năng
lực nhận thức cho học sinh, đặc biệt là năng lực tư duy, hành động thực tiễn.
Nhà tâm lý học Liên Xô M.N.Sácđacốp đã nhấn mạnh rằng: "Học sinh
học tập, suy nghĩ theo những quy luật chung của tư duy con người. Nhưng
bên cạnh đó, do sự khác nhau của nội dung dạy học, nên mỗi mơn học sẽ góp
phần phát triển tư duy học sinh theo đặc trưng riêng...". Ở trường phổ thơng
bộ mơn Lịch sử đã góp phần hình thành, phát triển cho học sinh các năng lực
tư duy như:
Thư nhất, rèn cho các em khả năng phát hiện, phân tích ngun nhân
xuất hiện và q trình phát triển của các sự kiện, hiện tượng văn hóa. Điều
này góp phần hình thành ở học sinh quan điểm khi xem xét về các sự kiện,
hiện tượng lịch sử cũng như khi xem xét về các sự kiện, hiện tượng văn hóa.

Thứ hai, hình thành cho học sinh khả năng xác định điều kiện, hoàn
cảnh lịch sử, mối quan hệ tác động qua lại giữa văn hóa với các lĩnh vực khác
của con người trong xã hội, rèn luyện cho học sinh năng lực đánh giá, nhận xét
vai trò của văn hóa đối với sự vận động và phát triển của xã hội. Qua đó các em
sẽ có khả năng phân biệt, có thái độ ứng xử đúng đắn đối với các hiện tượng
văn hóa và hiện tượng "phi văn hóa" trong cuộc sống của mình.
Thứ ba, góp phần rèn luyện cho học sinh các thao tác tư duy như phân
tích, tổng hợp, so sánh, đánh giá, khái quát... Do nhiệm vụ hình thành tri thức
lịch sử cho học sinh quy định nên việc dạy học nội dung văn hóa trong các
bài học lịch sử nói chung và các bài học LSĐP nói riêng, khơng chỉ dừng lại
ở việc tạo biểu tượng lịch sử cho học sinh mà còn từng bước hình thành khái
niệm, giúp các em nắm được bản chất mối liên hệ của các sự kiện, hiện
tượng văn hóa trong lịch sử. Vậy nên, để hình thành được khái niệm và rút ra
23


được quy luật, bài học lịch sử thì địi hỏi học sinh phải rèn luyện các thao tác
cơ bản của tư duy.
Thứ tư, góp phần phát triển các năng lực hoạt động thực tiễn như khả
năng cảm thụ nội dung văn hóa dưới góc độ lịch sử, khả năng thiết kế và xây
dựng các đồ dùng trực quan (vẽ bản đồ các di tích văn hóa, làm sa bàn về
một cơng trình kiến trúc văn hóa tiêu biểu hay phục chế một hiện vật văn
hóa), khả năng miêu tả một cơng trình văn hóa tiêu biểu...
Ví dụ, miêu tả cụ thể về cơng trình kiến trúc Tháp Bà (Tháp Ponagar),
khả năng giải thích một hiện tượng văn hóa, hiểu và phân tích được giá trị ý
nghĩa của một thành tựu văn hóa cụ thể, khả năng tham gia vào các hoạt
động cơng ích xã hội như góp phần phát hiện, sưu tầm các tác phẩm văn hóa,
tích cực tun truyền và có hành động cụ thể thiết thực vào việc bảo vệ các
di tích lịch sử - văn hóa, các giá trị văn hóa của địa phương...
Dạy học những nội dung văn hóa trong các bài học lịch sử nói chung,

trong các bài học LSĐP nói riêng ở trường phổ thơng, khơng chỉ góp phần
rèn luyện cho học sinh khả năng nhận thức mà còn phát triển ở các em khả
năng hoạt động thực tiễn. Việc dạy học những nội dung văn hóa trong
chương trình lịch sử ở trường phổ thơng có ý nghĩa về các mặt như giáo dục,
giáo dưỡng và phát triển học sinh, góp phần hình thành cho các em tri thức
lịch sử một cách toàn diện; giáo dục tư tưởng tình cảm, thái độ của học sinh
đối với các di sản văn hóa, với các danh nhân văn hóa; phát triển ở các em
năng lực nhận thức lịch sử và khả năng thực hành bộ mơn.
Tóm lại, việc dạy học những nội dung văn hóa trong các bài học LSDT
nói chung, trong các bài học LSĐP ở trường PTTH nói riêng là việc làm hết
sức cần thiết và có ý nghĩa trong việc góp phần nâng cao chất lượng dạy học
bộ môn. Để xác định được phương pháp dạy học có hiệu quả, trước hết cần
phải tiến hành điều tra tình hình thực tế về dạy - học ở các trường PTTH,

24


nhất là việc dạy học những nội dung văn hóa trong các bài học LSĐP ở
trường PTTH tỉnh Khánh Hòa.
1.2. Thực tiễn của việc dạy học những nội dung văn hóa trong các
bài LSĐP ở trường PTTH tỉnh Khánh Hịa
Để có được những nhận xét chính xác, khách quan và khoa học về tình
hình dạy học lịch sử nói chung, dạy học những nội dung văn hóa nói riêng ở
các trường phổ thông, đặc biệt là việc dạy học những nội dung văn hóa trong
các bài LSĐP ở trường PTTH tỉnh Khánh Hịa hiện nay, chúng tơi đã tiến
hành điều tra, khảo sát một số trường trên địa bàn tỉnh Khánh Hịa. Cơng
việc được tiến hành theo những ngun tắc điều tra xã hội học (Phụ lục 1, 2).
1.2.1. Đối với giáo viên
Về nội dung điều tra, chúng tôi tập trung làm rõ một số vấn đề chủ yếu như:
- Nhận thức của giáo viên về khái niệm "văn hóa" trong dạy học lịch

sử ở trường PTTH.
- Quan niệm của giáo viên về vai trò, ý nghĩa trong việc dạy học
những nội dung văn hóa trong mơn Lịch sử nói chung và trong dạy học
LSĐP nói riêng.
- Phương pháp dạy học những nội dung văn hóa trong các bài học
LSDT và các bài học LSĐP.
- Những ý kiến đề xuất nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy học bộ
mơn cũng như nâng cao hiệu quả dạy học những nội dung văn hóa trong các
bài học LSĐP ở trường phổ thông.
Về phương pháp điều tra, chúng tôi tiến hành các phương pháp như
dùng phiếu điều tra, trao đổi trực tiếp với giáo viên, quan sát, dự giờ... Sau
khi xử lý các nguồn thông tin điều tra, kết quả điều tra thực tiễn đã cho phép
chúng tôi rút ra một số kết luận về các vấn đề đã đặt ra như sau:
- Về nhận thức nội hàm khái niệm "văn hóa" trong dạy học lịch sử, cơ
bản giáo viên đã hiểu được ý nghĩa quan trọng của của việc dạy học những
nội dung văn hóa trong các bài học lịch sử nói chung và trong các bài học
25