Sử dụng trò chơi trong dạy học toán ở tiểu học

Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Niu

Phạm Văn

Lời cảm ơn
Đề tài "Sử dụng trò chơi trong dạy học Toán ở Tiểu học" đƣợc
thực hiện trong một thời gian ngắn, điều kiện khó khăn. Để hồn
thành cơng trình nghiên cứu này, tơi đã nỗ lực rất nhiều trong việc thu
thập tài liệu, xử lí thơng tin, lựa chọn thông tin để thực hiện nhiệm vụ
nghiên cứu đã đặt ra. Tơi hy vọng đề tài sẽ góp một phần nhỏ bé vào
việc bổ sung lí luận dạy học Tốn để tăng hiệu quả thực tiễn góp phần
nâng cao chất lƣợng dạy học môn học này. Thực hiện đề tài này,
ngồi sự cố gắng của bản thân, tơi cịn đƣợc sự giúp đỡ tận tình của
các thầy giáo, cơ giáo và sự động viên khích lệ của bạn bè.
Với tấm lịng biết ơn sâu sắc. Tơi xin chân thành cảm ơn Th.s GVC Phạm Thanh Thông - ngƣời đã trực tiếp chỉ đạo, hƣớng dẫn tơi
trong q trình thực hiện đề tài này. Đồng thời tôi xin chân thành cảm
ơn các thầy, cô giáo trong khoa Giáo dục tiểu học trƣờng Đại học
Vinh, Ban giám hiệu, các giáo viên trƣờng tiểu học Lê Lợi đã cho tôi
những ý kiến đóng góp q báu và tạo điều kiện để tơi hồn thành đề
tài này.
Tơi quan niệm đây là cơng trình nghiên cứu đầu tiên, là bƣớc tập
dƣợt trong lĩnh vực NCKH. Đề tài chắc chắn khơng tránh khỏi những
thiếu sót. Tơi rất mong nhận đƣợc các ý kiến đóng góp, nhận xét của
các thầy cô và bạn đọc.
Vinh tháng 6 năm 20003.
TÁC GIẢ


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Niu

Phạm Văn

A. PHẦN MỞ ĐẦU.
I. Lí do chọn đề tài.
Giáo dục tiểu học là cơ sở ban đầu hết sức quan trọng đặt nền móng cho
sự phát triển tồn diện nhân cách con ngƣời, đặt nền tảng vững chắc cho giáo
dục phổ thơng và tồn bộ hệ thống giáo dục quốc dân.
Mơn Tốn là một trong những mơn học đƣợc quy định trong kế hoạch
đào tạo, là mơn học có vị trí hàng đầu trong hệ thống các mơn học ở bậc tiểu
học. Kiến thức và kĩ năng Tốn có nhiều ứng dụng trong đời sống của con
ngƣời. Với môn học này, dạy học giúp ngƣời học nhận biết đƣợc mối quan hệ
về số lƣợng và hình dạng khơng gian của thế giới hiện thực. Nhờ đó, học sinh
có đƣợc phƣơng pháp nhận thức một số mặt của thế giới xung quanh và biết
cách hoạt động có hiệu quả trong thực tiễn. Nó góp phần quan trọng trong việc
rèn luyện phƣơng pháp suy nghĩ, phƣơng pháp suy luận, phƣơng pháp giải
quyết vấn đề; góp phần phát triển trí thơng minh, cách suy nghĩ độc lập. Tóm
lại, Tốn học đóng vai trị quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân
cách học sinh tiểu học, góp phần xứng đáng vào việc hoàn thành mục tiêu giáo
dục toàn diện nhân cách thế hệ trẻ.
Một trong các mục tiêu mới và quan trọng của việc dạy học Toán ở tiểu
học hiện nay là giúp học sinh tích cực ứng dụng các kiến thức và kĩ năng Tốn
vào việc giải quyết các tình huống thƣờng gặp trong đời sống hàng ngày. Nhiều
giải pháp đã và đang đƣợc nghiên cứu, áp dụng để góp phần thực hiện mục tiêu
nói trên. Đổi mới hình thức tổ chức dạy học là một trong các giải pháp đƣợc
nhiều ngƣời quan tâm nhằm đƣa các hình thức tổ chức dạy học mới vào Nhà
trƣờng tiểu học. Các hình thức tổ chức dạy học mới có thể là: dạy học cá nhân,
dạy học theo nhóm, dạy học thơng qua các trị chơi Tốn học. Trong Nhà
trƣờng tiểu học, trị chơi có thể tổ chức nhƣ một hoạt động dạy học Toán. Cơ sở
tâm lý và sinh lý khẳng định: hoạt động dạy học Tốn dƣới dạng trị chơi rất

Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Phạm Văn
Niu
phù hợp với lứa tuổi học sinh tiểu học. Thực tế cũng cho thấy, hình thức tổ chức
dạy học bằng trò chơi dễ đƣợc học sinh hƣởng ứng và tích cực tham gia. Việc tổ
chức trị chơi trong dạy học Tốn, do vậy, có thể phát huy đƣợc tính tích cực, tự
giác, chủ động, sáng tạo ở học sinh góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học
Tốn.
Tuy nhiên, hiện nay, ở tiểu học, việc sử dụng trò chơi trong dạy học Tốn
chƣa đƣợc nghiên cứu nhiều và chƣa có hệ thống. Thực tế cho thấy, giáo viên
có sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn song chƣa đạt kết quả cao. Phần lớn họ
chƣa chuẩn bị kĩ kế hoạch dạy học, chƣa biết cách lựa chọn - thiết kế trò chơi,
chƣa nắm sâu sắc cách thức tổ chức trò chơi, …Đặc biệt giáo viên chƣa có một
lí luận vững chắc về trị chơi và cách thức tổ chức nó để đƣa tới hiệu quả dạy
học cao nhất. Vì vậy, việc tổ chức trị chơi nhằm góp phần hồn thành mục tiêu
dạy học Toán vẫn là vấn đề phải xem xét và đi tới thống nhất cả ở lí luận và
thực tiễn.
Tóm lại: Giáo viên tiểu học cịn gặp nhiều khó khăn trong việc tổ chức
trị chơi trong dạy học Toán. Xuất phát từ thực tiễn sinh động và ƣu điểm của
hình thức tổ chức dạy học thơng qua trị chơi Toán; nhằm nâng cao hơn nữa
chất lƣợng dạy học Tốn ở tiểu học, chúng tơi chọn vấn đề "Sử dụng trị chơi
trong dạy học Tốn ở tiểu học" làm đề tài nghiên cứu của mình.
II. Mục đích nghiên cứu.
Bƣớc đầu tìm hiểu và bổ cứu hệ thống lí luận về hình thức tổ chức dạy
học Tốn thơng qua trị chơi nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy học Toán ở
tiểu học.
III. Khách thể nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu.
1. Khách thể nghiên cứu.

Học sinh tiểu học
2. Đối tƣợng nghiên cứu.
Cách thức tổ chức trò chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học.
IV. Giả thuyết khoa học.
Có thể góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học mơn Tốn nếu sử dụng tốt
trị chơi Tốn học.


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Niu
V. Nhiệm vụ nghiên cứu.

Phạm Văn

1. Xây dựng hệ thống lí luận tổ chức trị chơi trong dạy học Tốn.
2. Đề ra cách thức tổ chức trò chơi trong quá trình dạy học Tốn.
VI. Phương pháp nghiên cứu.
Tiến hành nghiên cứu đề tài này, chúng tôi sử dụng đồng bộ các phƣơng
pháp sau:
1. Phƣơng pháp phân tích tài liệu.
2. Phƣơng pháp quan sát.
3. Phƣơng pháp điều tra.
4. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm.
5. Phƣơng pháp thống kê toán học.
VII. Giới hạn phạm vi nghiên cứu.
Chúng tôi giới hạn phạm vi nghiên cứu đề tài "Sử dụng trò chơi trong
dạy học Toán ở tiểu học" là : dạy học Toán ở Trƣờng tiểu học Lê Lợi-TP Vinh
trong học kỳ II.
VIII. Cấu trúc đề tài.
Đề tài nghiên cứu có 3 phần, 4 chƣơng nhƣ sau:

A. Phần mở đầu.
I.

Lí do chọn đề tài.

II.

Mục đích nghiên cứu.

III.

Khách thể nghiên cứu, đối tƣợng nghiên cứu.

IV.

Giả thuyết khoa học.

V.

Nhiệm vụ nghiên cứu.

VI.

Phƣơng pháp nghiên cứu.

VII. Giới hạn phạm vi nghiên cứu .
VIII. Cấu trúc đề tài.
B. Phần nội dung.
Chƣơng I. Cơ sở lí luận và thực tiễn của vấn đề nghiên cứu.
I. Cơ sở lí luận về việc sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học

II. Thực trạng sử dụng trò chơi trong dạy học Toán ở tiểu học.
Chƣơng II. Cách thức tổ chức trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học.


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Niu
I.
Một số vấn đề chung.
II.

Phạm Văn

Cách thức tổ chức trò chơi nhằm dẫn dắt hình thành tri thức, kĩ
năng Tốn.

III.

Cách thức tổ chức trò chơi nhằm cũng cố kiến thức, rèn luyện kĩ
năng Tốn.

IV.

Cách thức tổ chức trị chơi nhằm phát hiện và bồi dƣỡng năng
khiếu Toán.

Chƣơng III. Hệ thống trị chơi theo các mạch kiến thức Tốn.
I. Trị chơi có nội dung Số học.
II. Trị chơi có nội dung Hình học.
III. Trị chơi có nội dung Đại lƣợng và đo đại lƣợng.
IV. Trị chơi có nội dung Giải tốn.

Chƣơng IV. Thực nghiệm sƣ phạm.
I. Mục đích, đối tƣợng, cách thức tiến hành, chỉ tiêu đánh giá kết quả thực
nghiệm.
II. Phân tích kết quả thực nghiệm.
C. Phần kết luận.
I.

Kết luận.

II.

Đề xuất sƣ phạm.


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Niu

Phạm Văn

B. PHẦN NỘI DUNG
CHƢƠNG I.
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU.

I. Lí luận về trò chơi và sử dụng trò chơi trong dạy học Tốn ở tiểu
học.
1. Tình hình đổi mới q trình dạy học Tốn
Lí luận và thực tiễn dạy học chỉ ra rằng: cần phải đổi mới quá trình dạy
học một cách tồn diện, sâu sắc mới có thể nâng cao chất lƣợng dạy học - giáo
dục. Có nhƣ vậy, giáo dục và đào tạo mới đáp ứng đƣợc yêu cầu của xã hội hiện
đại là tạo nên lớp ngƣời có đủ năng lực và đạo đức để tiếp tục cải tạo xã hội.

Hiện nay, đổi mới quá trình dạy học đã và đang diễn ra hết sức sôi động và đem
lại những kết quả bƣớc đầu. Quá trình dạy học đang đƣợc đổi mới ở tất cả các
khâu, các thành tố mà trọng tâm là thay đổi mục đích, nội dung và phƣơng pháp
dạy học cho phù hợp, làm thế nào đó để tích cực hố hoạt động của ngƣời học.
Một trong những đổi mới quan trọng nhất cần đƣợc tiến hành sâu rộng hơn nữa
trong dạy học nói chung và dạy học Tốn nói riêng là nhanh chóng chuyển từ
hình thức thầy giảng- trị ghi sang hình thức thầy tổ chức - trị hoạt động. Nói
cách khác, dạy học Tốn cần đƣợc tiến hành dƣới dạng tổ chức các hoạt động
học. Theo đó, học sinh đƣợc đặt vào các tình huống học tập để tự khám phá,
lĩnh hội các tri thức, các mối quan hệ, liên hệ giữa những yếu tố, những tính
chất Tốn học bằng các hoạt động của mình. Hoạt động học mà chúng tơi muốn
đề cập trong khuôn khổ luận văn này là học thông qua chơi. Học sinh sẽ đƣợc


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Phạm Văn
Niu
tiếp thu kiến thức, rèn luyện kĩ năng dƣới hình thức tổ chức dạy học bằng trị
chơi.
2. Khái niện trị chơi.
2.1. Hoạt động vui chơi.
Vui chơi khơng chỉ là nhu cầu của trẻ em mà còn là nhu cầu của ngƣời
lớn nói chung. Nó là dạng hoạt động nhằm giải toả căng thẳng do hoạt động học
tập, lao động đƣa lại. Vui chơi có thể xem là một dạng giải trí, giao lƣu xã hội
đặc biệt là để phát triển tính cộng đồng, tính trách nhiệm chung và tình thƣơng
yêu đồng loại. Qua đó, học sinh đƣợc rèn luyện kĩ năng giao tiếp và hoạt động;
phát triển tình cảm, niềm tin, đạo đức, thẩm mĩ của cá nhân. Hoạt động vui chơi
cần đƣợc tổ chức một cách có mục đích, có kế hoạch để đáp ứng đƣợc nhu cầu
chính đáng của trẻ.
2.2. Trị chơi là gì?

Ở lứa tuổi mẫu giáo, hoạt động chủ đạo của trẻ là vui chơi. Vì vậy, trẻ đã
đƣợc làm quen với nhiều trị chơi lí thú và bổ ích. Bƣớc vào lứa tuổi tiểu học,
vui chơi khơng cịn là hoạt động chủ đạo. Hoạt động chủ đạo của các em lúc
này là hoạt động học. Mặc dầu chỉ là một hoạt động bộ phận, song vui chơi lại
chiếm một vai trò quan trọng trong cuộc sống của trẻ và có thể hỗ trợ ở chừng
mực nào đó cho hoạt động học.
Có nhiều cách hiểu khác nhau xung quanh định nghĩa trò chơi. TS.
Nguyễn Thiện Tuân cho rằng: "Trò chơi là hoạt động bày ra để vui chơi giải
trí". Lê Vĩ lại phát biểu: "Trị chơi là hoạt động vui chơi chứa đựng một chủ đề,
nội dung nhất định, có những quy định bắt buộc ngƣời tham gia phải tuân thủ".
Và còn nhiều ý kiến khác.
Theo chúng tơi: Trị chơi là một thành tố của hoạt động vui chơi có tổ
chức, chứa đựng một chủ đề, nội dung nào đó; có những quy định, luật lệ nhất
định để phục vụ hoạt động vui chơi mang lại hiệu quả dạy học - giáo dục.
3. Khái niệm trị chơi học tập.
3.1. Trị chơi học tập là gì?
Xuất phát từ chủ trƣơng và thực tiễn dạy học bằng trò chơi, trên cơ sở
khái niệm trò chơi, ngƣời ta đã thiết kế các trò chơi học tập. Vậy là: Trò chơi


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Phạm Văn
Niu
đƣợc sử dụng với mục đích dạy học gọi là trị chơi học tập. Nói rõ hơn trị chơi
học tập là trị chơi đƣợc tổ chức nhằm thơng qua hoạt động này mà đạt tới mục
tiêu dạy học. Qua đó, bằng phƣơng thức "Học mà vui, vui mà học", học sinh có
thể lĩnh hội tri thức, củng cố kiến thức, rèn luyện kĩ năng. Trò chơi học tập và
trò chơi thơng thƣờng có nhiều điểm tƣơng đồng, song về căn bản chúng khác
nhau ở chỗ: Trị chơi thơng thƣờng bao gồm yếu tố giải trí và yếu tố giáo dục
chung còn trò chơi học tập bao gồm yếu tố vui chơi và yếu tố mục đích học tập.

Trị chơi Tốn lại chứa đựng trong nó các yếu tố tốn học.
3.2. Phân loại trò chơi học tập.
Các loại trò chơi học tập trong dạy học ở tiểu học rất phong phú, đa dạng
và đƣợc sử dụng với nhiều mục đích khác nhau. Phân loại trị chơi có nhiều
cách Có thể kể ra một số cách nhƣ sau:
- Phân loại trò chơi theo quy mơ tổ chức: Trị chơi lớn, trị chơi nhỏ (theo
Lê Vĩ).
- Phân loại trò chơi theo số lƣợng ngƣời tham gia: Trò chơi cá nhân, trò
chơi hai ngƣời, trò chơi tập thể (theo Lê Vĩ).
- Phân loại trị chơi theo hình thức vận động: Trị chơi vận động, trị chơi
trí tuệ (theo Lê Ngọc Lan).
Phổ biến trong cách phân loại trò chơi ở tiểu học là: Trò chơi thuần t trí
tuệ và trị chơi kết hợp trí tuệ với vận động. Trị chơi Tốn thƣờng là trị chơi
mà tính trí tuệ và tính vận động đƣợc kết hợp hài hoà để phù hợp với đặc điểm
tâm sinh lý học sinh. Ở các lớp dƣới, trị chơi có tính vận động cao hơn, tính trí
tuệ ở mức độ nhất định. Càng lên lớp trên tính vận động giảm, tính trí tuệ tăng
dần.
3.3. Cấu trúc trị chơi học tập.
Một trị chơi học tập thƣờng có cấu trúc bốn phần: Cốt trò, đề trò, luật trò,
thƣởng phạt.
- Cốt trò (Mục đích trị chơi): Trị chơi có tác dụng rèn luyện nhiều mặt.
Trong đó có những mặt chủ yếu, nổi bật đƣợc gọi là cốt trị. Nói khác đi, cốt trị
chính là nội dung chủ yếu của trò chơi, là mục đích học tập cần đạt tới về kiến
thức, về kĩ năng của việc tổ chức trò chơi. Cốt trò là cái "nút", là tình huống của


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Phạm Văn
Niu
vấn đề cần giải quyết trong quá trình chơi. Vƣợt qua khó khăn của cái "nút" tức

là đạt đƣợc mục đích trị chơi. Chính cái "nút"ấy tạo nên sự lơi cuốn, sự hấp dẫn
của trị chơi, khơi gợi tính tò mò, lòng tự tin và thúc đẩy các em phối hợp hoạt
động để hoàn thành nhiệm vụ học tập.
Việc xác định và chọn cốt trò giúp ngƣời tổ chức tìm "trúng" trị chơi
phục vụ đối tƣợng.
- Để trị: Là hình thức thể hiện trị chơi. Đây là câu chuyện để dẫn vào trị
chơi có tình huống, có tác dụng thu hút, lơi cuốn, cổ vũ để trị chơi sơi nổi hơn.
Đề trị phải đƣợc trình bày theo đúng quan điểm, đƣờng lối giáo dục mới, phải
có tính thời sự, tính khoa học. Tránh dùng những đề trị chung chung, yếu về
mặt tƣ tƣởng hoặc những đề trò quá cổ khơng cịn phù hợp. Thực tế cho thấy,
đề trị nếu dựa vào các câu chuyện hay có tình huống hấp dẫn sẽ có sức lơi cuốn
trẻ rất mạnh.
- Luật trị: Luật trò là những quy tắc của trò chơi mà bất kì ai tham gia
đều phải tuân theo, đảm bảo cho cuộc chơi đƣợc thực hiện có hiệu quả và đạt
đƣợc mục đích dạy học mong muốn. Ngƣời chơi phải tơn trọng, tn thủ luật
chơi trong q trình giải quyết tình huống. Nếu khơng thực hiện nó cuộc chơi sẽ
khơng mang lại hiệu quả đề ra.
Luật trò một mặt phải đảm bảo cho cuộc chơi đi đến kết quả mặt khác
phải đảm bảo hƣớng vào giáo dục phẩm chất đạo đức cho học sinh. Tránh luật
trò quá đơn giản hoặc q khó, càng phải tránh luật trị khơng bình thƣờng,
thiếu tính sƣ phạm.
- Thƣởng phạt: Mỗi trị chơi khi kết thúc thƣờng có thƣởng cho ngƣời
thắng và phạt đối với ngƣời phạm luật. Hình thức thƣởng phạt cũng khơng kém
phần quan trọng. Nó chính là một loại động cơ khích lệ ngƣời chơi cố gắng hơn
và phải nhanh chóng tìm ra biện pháp để giành kết quả cao nhất về mình.
Muốn trị chơi diễn ra sơi nổi, hấp dẫn, giáo viên phải có thƣởng phạt
phân minh, hấp dẫn để ngƣời chơi tự nguyện, vui vẻ chấp nhận. Việc thƣởng
phạt phải đảm bảo tính mục tiêu và tính sƣ phạm.
Có thể nêu lên sơ đồ cấu trúc trò chơi nhƣ sau:
Trò chơi

Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Niu

Phạm Văn

3.4. Tác dụng của trò chơi học tập.
Hầu hết các trò chơi trong dạy học ở tiểu học đã mang sẵn tính mục đích.
Q trình chơi tạo ra sự tiếp xúc giữa các học sinh, giữa cá nhân học sinh với
tập thể. Vì vậy, tình bạn, lịng nhân ái, tinh thần tập thể đƣợc hình thành. Cũng
trong quá trình chơi, các phẩm chất nhƣ: Tác phong khẩn trƣơng, tính nhanh
nhẹn, tính kỉ luật, sự sáng tạo đƣợc rèn luyện góp phần giáo dục đạo đức, hình
thành nhân cách học sinh.
Trong trị chơi, tính thi đua bao giờ cũng thể hiện rất cao. Ở đó, các em sẽ
khơng ý thức đƣợc mình đang học mà hoạt động của các em sẽ đƣợc thúc đẩy
bằng động cơ vui chơi. Các em sẽ cố gắng làm nhanh để thắng cuộc. Với cách
thức đó, trẻ sẽ tự mình giải quyết đƣợc các nhiệm nhận thức. Trò chơi, nếu
đƣợc tổ chức tốt, dạy học sẽ giảm sự căng thẳng, giảm sự khô khan của Toán
học, hứng thú học tập Toán của học sinh tăng lên. Trẻ tự mình làm việc, tự do
hoạt động là điều kiện để bộc lộ, phát triển tài năng, trí tuệ của các em.
Tuy nhiên, chúng ta cũng phải nhận thức đƣợc mặt hạn chế của trị chơi.
Trị chơi khơng thể giúp dạy học hình thành, củng cố kiến thức, kĩ năng cho học
sinh theo một hệ thống lơgíc, chặt chẽ. Phàm là trị chơi thì chỉ có tác dụng giải
toả sự căng thẳng và góp phần hình thành, củng cố kiến thức, kĩ năng bộ phận.
Nó chƣa thể xem là một biện pháp để giải quyết khó khăn, càng khơng thể xem
là một phƣơng pháp dạy học. Trị chơi chỉ đƣợc dùng trong những điều kiện
nhất định, phục vụ một mục đích nhất định và địi hỏi phải có năng lực tổ chức.
Dẫu vậy, hạn chế nêu trên của trị chơi khơng làm mất đi hiệu quả của hình thức
tổ chức dạy học mới này trong giảng dạy môn Tốn ở tiểu học.

4. Việc sử dụng trị chơi trong dạy học Toán.


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Phạm Văn
Niu
Cho đến nay, vẫn còn nhiều quan niệm xung quanh việc sử dụng trị chơi
tromh dạy học Tốn. Theo tinh thần đổi mới phƣơng pháp dạy học, ngƣời ta
khuyến khích sử dụng trị chơi nhằm nâng cao hiệu quả giờ dạy. Dạy học Tốn
đã bắt đầu sử dụng hình thức tổ chức trò chơi và đạt đƣợc một số kết quả nhất
định trong những năm gần đây.
Dạy học Toán bằng trị chơi có trể hiểu là cách thức tổ chức cho học sinh
thực hiện những hoạt động phù hợp với nội dung bài học thơng qua một trị chơi
nào đó. Nhờ vậy, các em đƣợc thay đổi động hình hoạt động và giảm mệt mỏi
trong học tập; tăng cƣờng khả năng luyện tập thực hành và vận dụng nhanh các
kiến thức đã học; phát triển hứng thú, chú ý, tính độc lập, ham hiểu biết và các
kĩ năng suy luận lơgíc.
Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn là quán triệt tƣ tƣởng lựa chọn và
kết hợp các hình thức tổ chức dạy học mới để nâng cao hiệu quả giờ lên lớp. Sử
dụng trò chơi một cách hợp lý chính là góp phần đa dạng hố các loại hình thức
tổ chức dạy học. Tuy nhiên, cần tránh lạm dụng tổ chức trị chơi trong dạy học.
Khơng phải bài nào, đơn vị kiến thức nào cũng có thể tổ chức trò chơi đƣợc.
Việc lạm dụng trò chơi sẽ làm ảnh hƣởng đến tiết dạy nói riêng và q trình dạy
học Tốn nói chung.
Tổ chức trị chơi trong dạy học Tốn xét đến cùng khơng phải việc dễ.
Ngƣời giáo viên cần phải kết hợp nhiều thao tác, nhiều năng lực nhằm vận dụng
tốt lí luận vào thực tiễn dạy học. Có nhƣ vậy, giáo viên mới làm cho hình thức
tổ chức dạy học bằng trò chơi bộc lộ hết ƣu điểm của nó.
II. Thực trạng sử dụng trị chơi trong dạy học Toán ở tiểu học.
1. Thực trạng về nhận thức của GVTH đối với hình thức tổ dạy học thơng

qua trị chơi.
Bảng 1. Nhận thức của GVTH về dạy học bằng trò chơi.
Các quan niệm về dạy học bằng trò chơi

TT

Số ý kiến Tỉ lệ %

Là một biện pháp tổ chức thực hành luyện tập
1

nhằmgiúp học sinh củng cố kiến thức, rèn luyện kĩ
năng

15

50


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Niu
Là phƣơng pháp dạy học nhằm tổ chức cho học sinh
2 vui chơi mà đạt tới mục đích dạy học

Phạm Văn
5

16,6

9

30

1

3,33

Là hình thức tổ chức dạy học. Bằng hình thức dạy học
này, giáo viên tổ chức cho học sinh thực hiện những
3

hoạt động phù hợp với nội dung bài học thơng qua
một trị chơi nào đó nhằm đạt tới mục tiêu bài học

4

Các ý kiến khác

Qua bảng trên, ta thấy: Số giáo viên đồng ý với ý kiến 1 là 15 ngƣời
chiếm 50%. Ý kiến này chỉ đơn thuần coi đây là một biện pháp củng cố kiến
thức, rèn luyện kĩ năng Toán. Họ nặng về việc hƣớng học sinh vào mục đích
dạy học mà chƣa chú ý tới các kết quả khác của tổ chức trò chơi.
Số giáo viên đồng ý với ý kiến 2 là 5 ngƣời chiếm 16,6%. Họ coi dạy học
bằng trò chơi trong dạy học Tốn là một phƣơng pháp. Quan niệm này sai lầm.
Vì xét về nhiều mặt, trị chơi chỉ có thể xem là một hình thức tổ chức dạy học
chứ khơng đƣợc xem là một phƣơng pháp. Cách quan niệm đó đã dẫn tới việc
khơng ít giáo viên dùng trị chơi nhƣ một phƣơng pháp độc lập để hỗ trợ cho
các phƣơng pháp khác và đôi khi cứ bài nào cũng dùng trị chơi.
Ý kiến thứ 3 có 9 giáo viên chiếm 30%. Đây là quan niệm đúng nhất. Tuy
vậy, mới chỉ gần 1/3 giáo viên nhận thức đƣợc.

Vậy là: Đa só giáo viên chƣa có nhận thức đúng đắn về hình thức tổ chức
dạy học thơng qua trị chơi.
Bảng 2. Nhận thức của GVTH về ý nghĩa của dạy học bằng trò chơi.
TT

Ý nghĩa của HTTCDH bằng trò chơi

1

Hiệu quả giờ học đƣợc nâng cao

2

3

Giờ học sôi nổi, học sinh hào hứng tham gia. Trong khi
chơi, trẻ tự giác, tích cực, chủ động, sáng tạo vào giải
quyết tình huống. Học sinh huy động đƣợc các kiến
thức, kĩ năng vào việc giải quyết các nhiệm vụ nhận
thức.
Tiết học diễn ra nhẹ nhàng, để lại ấn tƣợng tốt về môn
học cho học sinh; tạo đƣợc hứng thú, niềm say mê đối

Số ý kiến Tỉ lệ %
25

88,8

28

93,3

25

88,8


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Niu
với mơn Tốn

Phạm Văn

4. Các ý kiến khác

3

10

Qua bảng trên, ta thấy: hầu nhƣ các giáo viên đều nhận thức đúng tầm
quan trọng, ý nghĩa của dạy học bằng trò chơi trong q trình dạy học Tốn.
2. Thực trạng về thiết kế - lựa chọn trò chơi của GVTH.
Qua điều tra và dự giờ thăm lớp, chúng tôi nhận thấy: giáo viên dùng các
trò chơi chƣa hợp lý. Trò chơi thƣờng không đảm bảo nguyên tắc lựa chọn thiết kế. Giáo viên chƣa có hệ thống trị chơi đầy đủ, chặt chẽ. Họ mới chỉ thiết
kế đƣợc một số trò chơi đơn giản nhƣ: trị chơi tìm đúng, sai; trị chơi nối kết
quả với phép tính; … Các trị chơi đó hạn chế về nhiệm vụ nhận thức, hoặc ít
hoặc thấp về lƣợng kiến thức, kĩ năng mới cần đạt tới. Giáo viên mới chỉ dùng
loại trò chơi với mục đích cũng cố kiến thức, rèn luyện kĩ năng. Họ chƣa tổ
chức đƣợc các trị chơi để dẫn dắt hình thành tri thức, kĩ năng hay để phát hiện
và bồi dƣỡng năng khiếu Tốn. Các trị chơi do giáo viên tổ chức vì vậy, căn

bản chỉ dừng lại ở chỗ giúp học sinh giải toả tâm lí căng thẳng trong tiết học,
gây hứng thú cho học sinh đối với môn học.
Trị chơi mà giáo viên đƣa vào thƣờng có cấu trúc lỏng lẻo. Cốt trò, luật
trò, cách tiến hành, thƣởng phạt chƣa chặt chẽ làm cho hiệu quả dạy học khơng
cao, sức hấp dẫn thấp. Vì thế, trị chơi mới chỉ gây hứng thú, đam mê toán cho
học sinh ở mức độ nhất định.
Nhìn chung, trị chơi sử dụng vào dạy học Tốn cịn kém chất lƣợng. Vấn
đề đặt ra là phải có biện pháp để có đƣợc hệ thống trị chơi hợp lí, đảm bảo chất
lƣợng.
3. Thực trạng về tổ chức trị chơi.
Bảng 3. Mức độ sử dụng hình thức tổ chức dạy học thơng qua trị chơi.
Mức độ sử dụng

TT

Số giáo viên

Tỉ lệ (%)

1.

Thƣờng xuyên

11

36,66

2

Đôi khi

18

60

3

Chƣa bao giờ

1

3,33


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Phạm Văn
Niu
Nhìn vào bảng trên, ta thấy: đa số giáo viên có sử dụng trị chơi trong dạy
học Tốn. Tuy vậy, mức độ sử dụng không giống nhau. Quá nửa giáo viên đôi
khi sử dụng, hơn 1/3 số giáo viên thƣờng xuyên sử dụng.
Mặc dù đa số giáo viên đã nhận thức đúng vai trị, ý nghĩa của hình thức
tổ chức dạy học thơng qua trị chơi. Song nhìn chung, giáo viên vẫn chƣa thực
hiện tốt việc tổ chức trò chơi để hoàn thành mục tiêu dạy học. Qua dự giờ một
số tiết học, điều tra, phỏng vấn giáo viên, chúng tôi đã chứng thực một số điều
sau:
- Khi tổ chức trò chơi, giáo viên chƣa quán triệt hết các ngun tắc tổ
chức của nó. Nhiều giáo viên cịn chƣa làm cho học sinh hiểu rõ nội dung, yêu
cầu chơi; chƣa huy động đƣợc tối đa học sinh tham gia vào cuộc chơi; chƣa tổ
chức đƣợc trò chơi một cách tự nhiên;…
- Các bƣớc tổ chức trò chơi chơi chƣa sâu, chƣa nhuần nhuyễn. Chẳng

hạn: khâu chuẩn bị của giáo viên chƣa chu đáo. Vì vậy, họ chƣa có đƣợc trị
chơi hay, chƣa có phƣơng tiện, đồ dùng dạy học hoặc chƣa dự trù trƣớc nên
khơng xử lí kịp các tình huống xảy ra trong cuộc chơi. Ở bƣớc tiến hành chơi,
giáo viên còn thả nổi cuộc chơi dẫn đến tính tự nhiên át đi tính mục tiêu, trị
chơi khơng diễn ra theo dự kiến. Giáo viên tổng kết cuộc chơi còn hời hợt, chỉ
chú ý đến cho điểm cho đội thắng chứ ít chú ý tới việc làm nổi bật ý nghĩa, kết
quả thực của cuộc chơi. Một số giáo viên cịn nặng về phân thắng thua thiếu
tính sƣ phạm. Do vậy, trò chơi mất đi một phần ý nghĩa đích thực của nó.
4. Ngun nhân thực trạng.
4.1. Về phía giáo viên: Trình độ, năng lực nói chung của giáo viên còn
hạn văn hạn chế. Khả năng vận dụng phƣơng pháp mới, hình thức tổ chức dạy
học mới cịn chƣa cao. Giáo viên chƣa có hệ thống lí luận đầy đủ, vững chắc về
trò chơi và cách thức sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn. Mặt khác, giáo viên
cịn chƣa đầu tƣ thời gian cho cơng tác chuẩn bị tổ chức trị chơi. Hạn chế nói
trên của giáo viên ảnh hƣởng đến hiệu quả sử dụng hình thức tổ chức dạy học
Tốn thơng qua trị chơi.
4.2. Về phía chỉ đạo của các cấp quản lí giáo dục.
Việc bồi dƣỡng, nâng cao năng lực chuyên môn cho giáo viên chƣa đạt
hiệu cao. Tuy có tổ chức nói chuyện chuyên đề, phổ biến sáng kiến kinh nghiệm


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Phạm Văn
Niu
song cịn nặng về hình thức, qua loa, đại khái. Khi tổ chức triển khai những cái
mới, các cấp quản lí giáo dục cịn thiếu phƣơng án tối ƣu trong việc tổng kết, rút
kinh nghiệm triệt để. Hình thức tổ chức dạy học bằng trò chơi cho đến nay vẫn
ít đƣợc sử dụng phổ biến và chƣa đạt hiệu quả cao. Cán bộ quản lí giáo dục cần
đề ra và thực hiện các biện pháp có tính khả thi cao nhằm nâng cao vốn kiến
thức và kĩ năng sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học.

4.3. Về phía cơ sở vật chất phục vụ tổ chức trò chơi.
Các phƣơng tiện, đồ dùng phục vụ cho dạy học ở tiểu học hiện nay nhìn
chung cịn thiếu. Hầu hết các trƣờng tiểu học chƣa có đủ hoặc khơng có đồ
dùng, dụng cụ để tổ chức trị chơi. Giáo viên phải tự làm để dạy học. Đồ dùng,
dụng cụ tự làm thƣờng không đảm bảo chất lƣợng. Cần quan tâm, có kế hoạch
đối với việc bổ sung cơ sở vật chất hỗ trợ đắc lực cho dạy học nói chung và tổ
chức trị chơi trong dạy học Tốn nói riêng sao cho tiến trình dạy học có hiệu
quả mong muốn .

CHƢƠNG II.
CÁCH THỨC TỔ CHỨC TRÒ CHƠI TRONG DẠY HỌC TOÁN Ở TIỂU HỌC.

I. Một số vấn đề chung.


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Phạm Văn
Niu
1. Nguyên tắc thiết kế - lựa chọn, nguyên tắc tổ chức trò chơi.
1.1. Nguyên tắc thiết kế - lựa chọn trò chơi.
Muốn tổ chức tốt hoạt động dạy học bằng trị chơi, trƣớc hết, giáo viên
phải có đƣợc trò chơi phù hợp. Dƣới đây là nguyên tắc thiết kế - lựa chọn trò
chơi:
- Trò chơi phải dảm bảo phù hợp với mục đích, yêu cầu nội dung bài học;
phải đặt ra cho trẻ các nhiệm vụ học tập tƣơng ứng với nội dung bài học.
- Trò chơi phải đảm bảo phù hợp với năng lực, trình độ, hứng thú của học
sinh. Trị chơi khơng nên q khó cũng cần tránh quá dễ.
- Trò chơi còn phải đảm bảo phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh thực tế của
lớp học, trƣờng học (về quỹ thời gian, không gian, các thiết bị, đồ dùng…)
Ngƣời giáo viên cần coi các nguyên tắc này là cơ sở để thiết kế, lựa chọn

trò chơi cho tốt. Để làm đƣợc điều này, giáo viên phải đầu tƣ thời gian và sức
lực cho công tác chuẩn bị. Nguyên tắc này chi phối bản thân cấu trúc trị chơi.
Nhìn vào cấu trúc trị chơi có thể thấy rõ trò chơi đƣợc thiết kế - lựa chọn đã
quán triệt các nguyên tắc chƣa.
1.2. Nguyên tắc tổ chức trò chơi.
Tổ chức trò chơi là việc quan trọng nhất. Đây chính là việc hiện thực hố
tiến trình chơi để đạt mục đích. Khi tổ chức trị chơi trong tiết dạy học hay ở
buổi ngoại khoá, giáo viên cần chú ý đến các nguyên tắc sau đây:
- Đảm bảo cho học sinh hiểu rõ yêu cầu, nội dung và cách thức.
- Đảm bảo phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, và sáng tạo của học
sinh trong quá trình tham gia trò chơi.
- Đảm bảo tổ chức trò chơi một cách tự nhiên.
- Đảm bảo luân phiên các trò chơi một cách hợp lí.
- Đảm bảo tổ chức trị chơi với tinh thần thi đua đồng đội.
- Đảm bảo về thời gian, khơng gian tức hình thức tổ chức lớp khi tiến
hành hoạt động chơi.
2. Các bƣớc tiến hành tổ chức trò chơi.


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Phạm Văn
Niu
Hoạt động nói chung và hoạt động dạy học nói riêng cần đƣợc tiến hành
một cách trật tự, lơgíc mới đạt đƣợc mục đích đề ra. Tổ chức trị chơi cũng vậy.
Nó có các bƣớc tiến hành cụ thể. Nắm đƣợc các bƣớc tiến hành một trò chơi là
một yêu cầu quan trọng đối với ngƣời giáo viên.
Một trò chơi cần đƣợc tổ chức qua 4 bƣớc sau:
- Chuẩn bị: Giáo viên thiết kế - lựa chọn trò chơi cần tổ chức; dự kiến
cách chơi, những khó khăn , những tình huống xảy ra trong khi học sinh chơi.
Giáo viên (hoặc học sinh ) lựa chọn, tìm kiếm phƣơng tiện để phục vụ trò chơi.

Chẳng hạn: băng giấy ghi nội dung ngữ liệu, bút dạ,…
- Công bố luật chơi: Giáo viên giải thích cách chơi. Tức là phổ biến cho
học sinh nắm đƣợc ai chơi trực tiếp, ai cổ động, ai đánh giá, chơi nhƣ thế nào,
đánh giá nhƣ thế nào, chơi bao lâu, phần thƣởng là gì?
Cần cơng bố luật chơi sao cho có hiệu quả để một mặt học sinh nắm đƣợc
luật chơi một mặt thấy hứng thú muốn chơi ngay. Chú ý hình thức phù hợp để
giải thích luật chơi. Lời giải thích phải ngắn gọn, rõ ràng, dễ hiểu. Tránh lối nói
dài dịng, mập mờ khó hiểu, tránh dùng từ ngữ "đao to búa lớn" khiến học sinh
mất hứng thú khi chƣa tham gia vào cuộc chơi.
- Tiến hành chơi: Giáo viên phát lệnh chơi, học sinh chơi. Giáo viên quan
sát, giám sát cuộc chơi.
- Đây là bƣớc trung tâm, quan trọng nhất trong toàn bộ phần tổ chức trò
chơi. Giáo viên phải làm tốt khâu giám sát với tƣ cách là ngƣời quản trò. Từ đó,
một mặt nắm đƣợc kết quả cuộc chơi mặt khác tháo gỡ vƣớng mắc cho học sinh
nếu cần. Giáo viên cần thể hiện tốt vai trị của mình để tính bất quy tắc và sơi
động của cuộc chơi khơng làm ảnh hƣởng đến mục đích trị chơi, khơng gây
mất trật tự cho "hàng xóm" của mình.
- Trị chơi dù chỉ có hai ngƣời tham gia hay một nhóm tham gia thì khi tổ
chức giáo viên cần tiến hành sao cho cả lớp phải có trách nhiệm cùng tìm ra lời
giải đáp. Tức là giáo viên phải bằng khả năng tổ chức của mình để huy động tất
cả học sinh tham gia sơi nổi vào cuộc chơi. Có nhƣ vậy, việc tổ chức trị chơi
mới đạt tới hiệu quả đích thực và mục tiêu đúng đắn.
- Tổng kết cuộc chơi: Giáo viên cùng tập thể lớp tìm ra đội thắng trong
cuộc chơi. Cần có cách thức để đội thắng khơng kiêu, đội thua không nản. Giáo


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Phạm Văn
Niu
viên nên tỏ ra khích lệ động viên hơn là so sánh và tỏ ý khơng hài lịng. Từ đó,

giúp học sinh thấy đƣợc nội dung kiến thức, kĩ năng cần đạt tới qua trị chơi.
Mục đích chơi đƣợc thực hiện trong lúc các em tiến hành thi đua. Song mục
đích đó lại nằm ngay ở kết quả cuộc chơi. Điều quan trọng là giáo viên phải làm
nổi bật kết quả đích thực đó.
3. Về thời gian, thời điểm, địa điểm tổ chức trò chơi.
Trò chơi đƣợc tổ chức trong bao lâu, vào khoảng thời gian nào, nơi tổ
chức là đâu?. Câu hỏi này cần đƣợc giáo viên xác định rõ ngay từ khâu chuẩn
bị. Mỗi trị chơi có thể có thời gian, thời điểm, địa điểm tổ chức khác nhau và
có thể là:
- Thời gian tổ chức trị chơi dẫn dắt hình thành tri thức thƣờng là 6 đến
10 phút, trò chơi củng cố kiến thức cần từ 2 đến 5 phút.
- Trị chơi có thể tổ chức vào đầu, giữa hoặc cuối tiết học. Đôi khi, giáo
viên có thể tổ chức vào giờ ra chơi.
- Về chƣơng trình nội dung: sau khi đã hồn thành một đơn vị kiến thức
hay một mảng kiến thức, giáo viên có thể tổ chức trò chơi.
- Nếu là phục vụ một tiết học trò chơi đƣợc tiến hành trên lớp. Nếu là
phục vụ cho tiết ngoại khố trị chơi đƣợc tổ chức ngồi trời.
4. u cầu về phẩm chất quản trị của giáo viên khi tổ chức trò chơi.
Với việc tổ chức hoạt động vui chơi cho học sinh trong dạy học, ngƣời
giáo viên đồng thời là ngƣời quản trị. Vì vậy, giáo viên ngồi năng lực sƣ phạm
vốn có cần phải có thêm một năng lực khác là năng lực quản trị. Có nhƣ vậy,
họ mới đảm đƣơng đƣợc vai trò trung tâm điều khiển cuộc chơi, là ngƣời trọng
tài mẫu mực trong các cuộc chơi.
- Phẩm chất quản trò: Làm tốt đƣợc nhiệm vụ quản trò, ngƣời giáo viên
phải có tâm hồn cởi mở, vui vẻ, hồ nhã, dễ gần và phải ln ý thức đƣợc mình
đang hƣớng dẫn cho đối tƣợng nào? Quản trò phải là ngƣời năng động, sáng
tạo, có bản lĩnh và biết kìm chế; biết kết hợp hài hồ giữa nói và thực hiện động
tác,…
Giáo viên tiểu học phải coi đây là tiêu chí để thƣờng xuyên rèn luyện
nhằm tổ chức tốt hoạt động vui chơi cho học sinh.

Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Phạm Văn
Niu
- Giáo viên phải có vốn liếng quản trị nhất định. Ngƣời giáo viên, trƣớc
sự phong phú, đa dạng của nội dung chƣơng trình mơn Tốn, cần phải có một
vốn trò chơi đủ "dƣ dật" để phục vụ tốt cho hoạt động dạy học bằng việc thƣờng
xuyên tổ chức trị chơi. Quản trị phải khơng ngừng thiết kế, tìm tòi, đổi mới trò
chơi để bổ sung vào hệ thống trị chơi hiện cịn ít ỏi của mình.
- Giọng nói, nét mặt, dáng điều quản trò: Là trung tâm điều khiển cuộc
chơi, là ngƣời cầm cân nẩy mực, giọng nói, nét mặt, dáng điệu của quản trò
phải chuẩn. Giáo viên phải có giọng nói to dõng dạc nhƣng truyền cảm làm
rung động tâm hồn các em. Bằng giọng nói, nét mặt, dáng điệu và cách thức tổ
chức của mình, giáo viên có thể tạo ra khơng khí khẩn trƣơng của cuộc chơi và
khơng khí hồ hởi phấn khởi của cả thầy và trò.
Hoạt động dạy học là sự kết hợp của hoạt động dạy và hoạt động học.
Muốn dạy học tốt, trƣớc hết, hoạt động dạy cần phải đƣợc tiến hành dựa trên
kiến thức và kĩ năng của môn học. Trong vấn đề này, ngƣời giáo viên, muốn
làm tốt công tác tổ chức trị chơi phải khơng ngừng trau dồi tri thức; thƣờng
xuyên rèn luyện năng lực quản trò để cùng với năng lực sƣ phạm có thể thực
hiện tốt việc tổ chức trị chơi trong dạy học nhằm góp phần nâng cao chất lƣợng
dạy học mơn Tốn.
II. Cách thức tổ chức trị chơi nhằm dẫn dắt hình thành tri thức kĩ
năng Tốn.
1. Cơ sở tổ chức.
Việc hình thành tri thức mới, kĩ năng mới ở học sinh là nhiệm vụ đầu tiên
rất quan trọng của quá trình dạy học. Hồn thành đƣợc nhiệm vụ đó, dạy học
mới có thể đạt tới mục tiêu của mình. Lí luận và thực tiễn dạy học Toán tiểu học
chỉ ra rằng: Để dẫn dắt hình thành tri thức, kĩ năng cho học sinh, giáo viên có

thể sử dụng các hình thành tổ chức dạy học nhƣ: dạy học cả lớp, dạy học theo
nhóm, dạy học cá nhân, dạy học thơng qua trị chơi học tập. Mỗi hình thức tổ
chức dạy học nói trên đều có ƣu điểm, nhƣợc điểm riêng và đều có khả năng
đƣa lại hiệu quả dạy học mong muốn. Ở một số đơn vị kiến thức, việc tổ chức
trò chơi học tập để lĩnh hội nó lại tỏ ra có hiệu quả.
Ta biết rằng, thảo luận nhóm là một phƣơng pháp dạy học mới đang đƣợc
áp dụng rộng rãi ở trƣờng tiểu học. Bƣớc đầu, phƣơng pháp này đã phát huy tác


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Phạm Văn
Niu
dụng chứng tỏ đổi mới quá trình dạy học là rất cần thiết. Trong q trình thảo
luận nhóm, học sinh đƣợc bàn bạc thảo luận để tìm ra kiến thức. Và do vậy, nếu
ta đƣa yếu tố vui chơi, sự thi đua vào thảo luận thì hiệu quả dạy học sẽ cao hơn.
Giáo viên tổ chức trò chơi để hình thành tri thức, kĩ năng nên lồng với thảo luận
nhóm. Vậy là, học sinh chơi qua thảo luận, thảo luận để chơi.
2. Đăc điểm trò chơi.
Trò chơi học tập đích thực phải góp phần tạo cho giờ học diễn ra nhẹ
nhàng, hấp dẫn mà vẫn đảm bảo đi đến mục tiêu giờ học. Để có đƣợc điều đó,
kiến thức, kĩ năng đề cập trong trò chơi cần đơn giản, dễ nắm bắt. Xem xét nội
dung chƣơng trình sách giáo khoa Tốn tiểu học ở 2 chƣơng trình CCGD và
Chƣơng trình năm 2000, ta thấy một số bài học có yêu cầu về kiến thức và kĩ
năng ở mức độ phức tạp vừa phải. Đó là những bài mà kiến thức Toán học là sự
tổng hợp của các đơn vị kiến thức đơn giản đã học hay kiến thức, kĩ năng đƣợc
hình thành chủ yếu nhờ kết quả của tiết học ngay trƣớc nó đƣa lại. Những bài
học nhƣ vậy cho phép giáo viên có thể tổ chức trị chơi để dẫn dắt hình thành tri
thức, kĩ năng mới một cách có hiệu quả. Thời gian để tổ chức trị chơi này là từ
6 đến 10 phút, thời điểm tổ chức là vào đầu tiết học.
3. Ví dụ về trị chơi và tiến trình tổ chức loại trị chơi này.

Dƣới đây là một số ví dụ và cách tổ chức trị chơi để giúp học sinh lĩnh
hội kiến thức, hình thành kĩ năng.
Ví dụ 1. Trị chơi "Tìm điều thú vị"
Sử dụng để dạy tiết 79. Hình chữ nhật. Tốn 3. Chƣơng trình 2000.
+ Mục đích: Giúp học sinh nắm đƣợc tính chất của hình chữ nhật, rèn
luyện kĩ năng đo đạc, diễn đạt ý.
+ Chuẩn bị: 2 thƣớc thẳng có vạch chia độ dài, 2 e ke vng ,2 băng giấy
vẽ, 2 hình chữ nhật có chiều dài = 16 cm, chiều rộng = 10 cm, học sinh có giấy
nháp, thƣớc thẳng, eke.
Cách tiến hành: 2 nhóm nam và nữ tham gia chơi, mỗi nhóm 5 em. Các
đội chơi, khi nghe phát lệnh, sẽ dùng thƣớc, e ke để đo độ dài và góc hình rồi
rút ra kết luận về hình chữ nhật .
Trị chơi diễn ra trong 8 phút. Đội nào làm đúng, làm nhanh, trình bày
đẹp sẽ giành phần thắng.


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Niu
Tổ chức trị chơi "Tìm điều thú vị".

Phạm Văn

+ Chuẩn bị: Giáo viên chuẩn bị sẵn 2 thƣớc, 2 e ke ;yêu cầu học sinh đem
đủ giấy nháp, e ke. Giáo viên vẽ 2 hình chữ nhật thật đẹp vào 2 băng giấy, dự
đốn cách chơi, các khó khăn có thể mắc phải của học sinh trong quá trình chơi.
+ Công bố luật chơi: Bài học hôm nay, cô mời các em cùng tham gia trị
chơi "Tìm điều thú vị". Trò chơi này sẽ giúp các em nắm đƣợc định nghĩa hình
chữ nhật. Cơ chia lớp thành 2 nhóm nam và nữ, mỗi nhóm cử 5 bạn tham gia trị
chơi. Yêu cầu trò chơi là: các em dùng thƣớc, e ke để đo độ dài và góc ở đỉnh
của hình chữ nhật, rút ra kết luận về hình chữ nhật đó. Trị chơi sẽ diễn ra trong

8 phút. Trong 8 phút, đội nào tìm đúng, tìm nhanh và trình bày đẹp sẽ giành
phần thắng. Đội thắng sẽ đƣợc một "bông hoa điểm mƣời".
Các bạn chơi tìm đƣợc kết luận thì ghi lên bảng. Các bạn dƣới lớp vừa cổ
vũ vừa tìm trên giấy nháp (vẽ hình vào vở nháp rồi đo, rút ra kết luận)
Cô chúc cả hai đội giành phần thắng trong trò chơi này. Trƣớc hết cả lớp
tặng hai đội một tràng pháo tay thật kêu.
+ Tiến hành chơi: Giáo viên phát lệnh "3-2-1, 8 phút bắt đầu". Học sinh
đo đạc, thảo luận, rút ra kết luận. Các học sinh dƣới lớp tự vẽ hình rồi đo, rút ra
kết luận. Giáo viên quán xuyến lớp, nhắc nhở học sinh nếu cần, không để học
sinh sử dụng sách giáo khoa. Hết 8 phút, giáo viên phát lệnh dừng cuộc chơi.
Đến phút thứ 7, giây thứ 50, giáo viên hô cho cả lớp hô theo 10-9-8-…-2-1. thời
gian các đội cùng chơi.
+ Tổng kết cuộc chơi: Giáo viên cùng học sinh tìm ra đội làm đúng, làm
nhanh, trình bày đẹp. Nếu các đội tìm ra kết luận chƣa thật chính xác, đầy đủ,
giáo viên có thể bằng đàm thoại làm cho kết luận thật chuẩn và hƣớng học sinh
vào kết luận đó. Đây chính là định nghĩa đầy đủ về hình chữ nhật mà chúng ta
cần nắm trong bài học hôm nay. Cô mời các em nhắc lại (2 đến 5 em).
Ví dụ 2. Trị chơi "Em làm nhà khoa học"
Sử dụng để dạy tiết 47 Phép cộng trong phạm vi 7. Tốn 1. Chƣơng trình
2000.
+ Mục đích: Giúp học sinh nắm đƣợc phép cộng trong phạm vi 7 .
+ Chuẩn bị: 2 bút dạ, 2 băng giấy trình bày nhƣ sau:
6 + 1 = …..

1 + 6 = ……


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Niu

Phạm Văn

5 + 2 = …..

2 + 5 = ……

4 + 3 = ….

3+4=…

+ Cách tiến hành: Hai đội nam và nữ tham gia chơi, mỗi đội 6 em. Các
đội xếp thành một hàng ngay lối vào các dãy bàn sao cho học sinh có thể quan
sát đƣợc băng giấy của đội mình. Khi giáo viên phát lệnh, học sinh đứng đầu
hàng chạy lên dùng bút làm phép tính thứ nhất, làm xong chạy xuống đƣa bút
cho bạn thứ hai; bạn thứ hai lên hồn thành phép tính thứ hai. Cứ nhƣ vậy cho
đến hết. Đội nào tính nhanh, tính đúng sẽ giành phần thắng. Trò chơi đƣợc tiến
hành trong 6 phút.
Tổ chức trò chơi. "Em làm nhà khoa học"
+ Chuẩn bị: 2 bút dạ, 2 băng giấy nhƣ trên; dự kiến cách chơi, các tình
huống có thể xẩy ra trong khi học sinh chơi.
+ Công bố luật chơi: Bài học hơm nay, cơ mời các em tham gia trị chơi
"Em làm nhà khoa học". Nhóm nam cử 6 bạn, nhóm nữ 6 bạn. Trị chơi sẽ giúp
các em biết làm phép cộng trong phạm vi 7. Các em sẽ chơi theo kiểu tiếp sức.
Trên bảng, cơ có 2 băng giấy. Băng giấy bên phải dành cho đội nam, băng giấy
bên trái dành cho đội nữ. Ở phép tính thứ nhất, các em thấy cơ có 6 tam giác, cơ
thêm 1 tam giác nữa ta có 6 + 1 bằng mấy tam giác?. Cũng nhƣ vậy, các bạn
hoàn thành phép cộng. Bạn đầu hàng chạy lên làm phép tính, làm xong khẩn
trƣơng chạy về đƣa bút cho bạn tiếp theo để bạn tiếp theo lên hồn thành. Các
bạn khơng đƣợc chạy lên trƣớc khi bạn về đƣa bút. Đội nào làm đúng, làm
nhanh, viết số đẹp sẽ đƣợc coi là nhà khoa học với1 điểm mƣời. Chúng ta có 6

phút để chơi trò chơi này.
+ Tiến hành chơi: Giáo viên phát lệnh, học sinh lần lƣợt hồn thành phép
tính. Giáo viên quán xuyến lớp, yêu cầu các học sinh khác cùng làm. Giáo viên
nhắc nhở, uốn nắn nếu cần.
+ Tổng kết cuộc chơi: Giáo viên cùng học sinh kiểm tra từng phép tính.
Qua việc kiểm tra đó, các em sẽ nắm đƣợc bài học. Đội nào làm nhiều phép tính
đúng hơn sẽ giành phần thắng. Giáo viên cho học sinh nhắc lại các phép tính


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Niu
(3 đến 5 em).

Phạm Văn

Ví dụ 3. Trị chơi "Khám phá bí ẩn cơng thức a x (b - c)".
Sử dụng để dạy tiết 46. Một số nhân với một tổng. Một số nhân với một
hiệu. Toán 4. CCGD.
+ Mục đích. Giúp học sinh nắm đƣợc cách tính nhân một số với một hiệu;
rèn luyện kĩ năng diễn đạt ý.
+ Chuẩn bị: 2 bút dạ, 2 băng giấy trình bày nhƣ sau:
Khám phá bí ẩn của cơng thức a x (b - c)
Làm tính:

4 x (5 - 3)

= ……………………… =………

4 x 5 - 4 x 3 = ………………………. = ……..
So sánh:

4 x (5 - 3) ………….4 x 5 - 4 x 3

Từ đó:

a x (b - c)

= …………………

Vậy: Muốn nhân một số với một hiệu, ta………………………
………………………………………………………………….
+ Cách tiến hành: 2 đội tham gia chơi, mỗi đội 3 em, học sinh hoàn thành
các ý trên nhờ thảo luận trao đổi.Đội nào làm đúng, làm nhanh, diễn đạt ý đúng,
trình bày đẹp sẽ giành phần thắng. Trò chơi diễn ra trong 7 phút.
Tổ chức trị chơi "Khám phá bí ẩn cơng thức a x (b - c)
+ Chuẩn bị: Giáo viên cần có 2 bút dạ, 2 băng giấy có nội dung nhƣ trên,
phiếu học tập có nội dung nhƣ ở băng giấy.
+ Công bố luật chơi: Với chúng ta công thức Tốn học a x (b - c) vẫn là
một bí ẩn. Bây giờ, cơ mời các em chơi trị chơi "Khám phá bí ẩn cơng thức
thức a x (b -c)". Nhóm nữ cử 3 bạn, nhóm nam cử 3 bạn tham gia trò chơi. Các
em đứng ngay sát phần băng giấy của mình (đính trên bảng). Khi có hiệu lệnh,
các em hoàn thành các yêu cầu ở băng giấy. Đội nào làm đúng, khám phá
nhanh, diễn đạt điều khám phá đúng sẽ giành phần thắng. Phần thƣởng cho đội
thắng là danh hiệu "Nhà khám phá nhỏ tuổi" do lớp X cấp.
+ Tiến hành chơi: Giáo viên phát lệnh "các nhà khám phá" đã sẵn sàng
chƣa? (học sinh trả lời "đã sẵn sàng") vậy thì "3-2-1. cuộc khám phá bắt đầu".
Học sinh hồn thành các u cầu của trị chơi. Giáo viên quán xuyến lớp, yêu


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học

Phạm Văn
Niu
cầu học sinh vừa cổ vũ vừa hoàn thành phần bài của mình vào phiếu. Giáo viên
giúp đỡ học sinh đặc biệt ở khâu nêu quy tắc.
+ Tổng kết cuộc chơi: Giáo viên mời một học sinh nam nhận xét bài của
đội nữ, một học sinh nữ nhận xét bài của đội nam. Giáo viên tổng hợp ý kiến và
quyết định đội thắng. Giáo viên sửa lại một số lỗi nhỏ cho hoàn chỉnh quy tắc
rồi yêu cầu học sinh nhắc lại.
Lƣu ý: Trò chơi này đƣợc tổ chức sau khi giáo viên dùng phƣơng pháp
đàm thoại, gợi mở để giúp học sinh nắm đƣợc cách nhân một số với một tổng.
III. Cách thức tổ chức trò chơi nhằm củng cố kiến thức, rèn luyện kĩ
năng Toán.
1. Cơ sở tổ chức.
Hoạt động chủ đạo của học sinh tiểu học là hoạt động học tập. Hoạt động
này lại bị chi phối bởi đặc điểm tâm sinh lí của trẻ. Trong việc tiếp thu kiến
thức, hình thành kĩ năng, trể tỏ ra chóng nhớ nhƣng laị cũng nhanh quên. Làm
thế nào để khắc phục hạn chế này? Lí luận dạy học đã đề ra cách giải quyết là
sử dụng phƣơng pháp thực hành luyện tập để củng cố, khắc sâu kiến thức, hình
thành vững chắc kĩ năng, kĩ xảo. Thực tiễn dạy học mơn Tốn đã khẳng định sự
cần thiết của lí luận đó. Vì rằng, ngồi việc qn triệt lí luận nói trên, càng đi
sâu vào con đƣờng học tập, Tốn học là mơn cơ sở của rất nhiều mơn khác. Nếu
học Toán kém sẽ kéo theo sự học kém của các mơn liên quan. Kiến thức Tốn
đƣợc phân bố một cách hệ thống và logíc chặt chẽ. Nếu hổng kiến thức của một
phần nào đó thì sẽ khó lĩnh hội đƣợc các tri thức tiếp theo. Học Toán kém, học
không chắc chắn thƣờng tạo thế bất lợi cho học sinh trong học tập. Trẻ sẽ thiếu
tự tin, tạo cho mình nếp nghĩ thụ động. Yêu cầu dạy học hiện nay khơng thể
chấp nhận điều đó.
Việc lĩnh hội các tri thức Tốn đã khó, ghi nhớ vận dụng các tri thức đã
học để giải quyết các tình huống cụ thể lại càng khó hơn. Các kiến thức Tốn
học suy cho cùng đều trừu tƣợng đối với học sinh tiểu học. Không phải học một

lần các em đã lĩnh hội đƣợc ngay mà phải qua củng cố ôn tập nhiều lần thì mới
đƣợc trang bị đầy đủ và chắc chắn. Kiến thức, kĩ năng chỉ thực sự bền vững khi
chúng đƣợc củng cố, luyện tập thƣờng xuyên. Tuy vậy, việc củng cố kiến thức,


Sử dụng trị chơi trong dạy học Tốn ở tiểu học
Phạm Văn
Niu
rèn luyện kĩ năng lại gặp một số khó khăn. Thời gian dành cho việc củng cố
kiến thức ít, trình độ của học sinh lại khơng đồng đều. Trong khi đó, thực tế ở
các giờ dạy cho thấy, giáo viên thƣờng sử dụng hình thức phát vấn, gợi mở để
học sinh nhắc lại điều vừa học. Biện pháp này nhìn chung hiệu quả song lại có
nhƣợc điểm là khơng tạo đƣợc hứng thú cho học sinh, sự khô khan của Tốn
học khơng giảm.
Mục đích cơ bản của việc dạy học Tốn là học sinh có đƣợc kiến thức và
kĩ năng Toán. Việc rèn luyện kĩ năng đƣợc thực hiện trong q trình ơn tập
củng cố kiến thức, luyện tập vận dụng kiến thức đã học vào việc giải quyết các
nhiệm vụ cụ thể. Để đạt đƣợc mục đích nêu trên, dạy học Tốn có thể sử dụng
các hình thức tổ chức, phƣơng pháp dạy học khác nhau nhƣ: dùng các phƣơng
pháp giảng dạy thích hợp có trọng tâm, tổ chức bồi dƣỡng kèm cặp hoặc phụ
đạo,… Thực tiễn đa dạng hố các hình thức tổ chức dạy học chỉ ra rằng: dạy
học bằng trị chơi là góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học mơn Tốn. Chất
lƣợng đó thể hiện trƣớc hết ở chỗ học sinh củng cố đƣợc kiến thức, kĩ năng, kĩ
xảo một cách nhệ nhàng sau bài học; học sinh tỏ ra hứng thú học Toán, đam mê
Tốn học hơn. Mơn Tốn trở thành mơn học hấp dẫn sinh động hơn đối với học
sinh.
2. Đặc điểm trị chơi.
Trị chơi nhằm mục đích củng cố kiến thức, rèn luyện kĩ năng mặc dù vẫn
bám sát mục tiêu bài học, song nó lại có tính tự do cao hơn. Nếu nội dung trị
chơi dẫn dắt hình thành tri thức, kĩ năng gần nhƣ là nội dung bài học mới thì nội

dung trị chơi này lại khác. Nó có thể chỉ đề cập đến một phần của kiến thức, kĩ
năng; cũng có thể là sự tổng hợp, liên hệ nhiều đơn vị kiến thức khác nhau. Cốt
của trò chơi này là giúp trẻ nhớ lại, tái hiện lại các kiến thức đã học, huy động
kiến thức tổng hợp để thực hiện các thao tác chơi, hành động chơi.
Trò chơi dạng này thƣờng đƣợc tổ chức ở cuối tiết học coi nhƣ phần củng
cố bài. Giáo viên cũng có thể tổ chức trò chơi vào giờ giải lao. Trò chơi này
thƣờng diễn ra trong thời gian ngắn, học sinh thƣờng chơi thoải mái, sơi nổi
hơn.
3. Ví dụ về trị chơi và tiến trình tổ chức loại trị chơi này.