Nâng cao hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học ở các trường tiểu học quận bình tân thành phố hồ chí minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

TRẦN PHAN NGỌC BÍCH

NÂNG CAO HIỆU QUẢ ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP
DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC QUẬN BÌNH TÂN
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

VINH - 2011


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

TRẦN PHAN NGỌC BÍCH

NÂNG CAO HIỆU QUẢ ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP
DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC QUẬN BÌNH TÂN
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

CHUYÊN NGÀNH: GIÁO DỤC HỌC (BẬC TIỂU HỌC)
Mã số: 60.14.05

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học:TS. PHAN QUỐC LÂM

VINH – 2011

LỜI CẢM ƠN
Tác giả xin chân thành bày tỏ lời cảm ơn đến các Giáo sư, phó Giáo

sư Tiến sĩ …Khoa đào tạo Sau Đại học Trường Đại học Vinh, Học viện
Quản Lý Giáo dục, các thầy cô đã tham gia quản lý, giảng dạy, cung cấp tài
liệu, hướng dẫn và giúp đỡ tơi trong suốt q trình học tập, nghiên cứu.
Đặc biệt chân thành bày tỏ lời tri ân sâu sắc đối với Tiến sĩ Phan
Quốc Lâm – Thầy đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tơi trong q trình thực
hiện đề tài.
Xin cảm ơn lãnh đạo Phịng Giáo dục và Đào taọ, cán bộ quản lý,
Ban giám hiệu, giáo viên các trường Tiểu học quận Bình Tân nói chung,
q thầy cơ Trường Tiểu học Bình Hưng Hịa 1 nói riêng. Xin chân thành
cảm ơn gia đình bạn bè và đồng nghiệp đã động viên, khích lệ, giúp đỡ, hỗ
trợ tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất trong quá trình tơi học tập và nghiên
cứu.
Mặc dù, trong q trình học tập, nghiên cứu và tham khảo với một
lượng tài liệu khá lớn cũng như việc khảo sát ý kiến từ nhiều đối tượng
khác nhau. Trong quá trình viết và hồn thành luận văn khó tránh khỏi
những thiếu sót, rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của Hội đồng
ban giám khảo luận văn Thạc sĩ Khoa học Giáo dục – Trường Đại học
Vinh, những ý kiến trao đổi của đồng nghiệp về nội dung của luận văn.
Vinh, tháng 12 năm 2011
Tác giả

Trần Phan Ngọc Bích


MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU..............................................................................................................1
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI...................................................................................1
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU...........................................................................3
3. KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU..............3
4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC..........................................................................3
5. GIỚI HẠN ĐỀ TÀI.........................................................................................3
6. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU...........................................................................3
7. CÁC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.........................................................3
7.1. NHÓM PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..................................................3
7.2. NHÓM PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN..........................4
7.3. PHƯƠNG PHÁP TỐN THỐNG KÊ.......................................................4
8. ĐĨNG GĨP CỦA LUẬN VĂN VÀ KHẢ NĂNG ỨNG DỤNG..................4
9. CẤU TRÚC NỘI DUNG DỰ KIẾN CỦA ĐỀ TÀI.......................................5
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI......................................................6
1.1 Sơ lược lịch sử nghiên cứu vấn đề về đổi mới phương pháp dạy học........6
1.2. Một số khái niệm cơ bản..............................................................................7
1.2.1.Khái niệm phương pháp............................................................................7
1.2.2.Khái niệm phương pháp dạy học..............................................................8
1.2.3. Khái niệm đổi mới phương pháp dạy học...............................................9
1.2.4. Nâng cao hiệu quả đổi mới PPDH..........................................................11
1.3. Đổi mới PPDH ở tiểu học...........................................................................12
1.3.1 Các định hướng đổi mới PPDH ở TH.....................................................12
1.3.2. Những yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả đổi mới PPDH ở TH..............14
1.3.3. Sự cần thiết phải nâng cao hiệu quả đổi mới PPDH ở TH...................16
1.3.4. Những cơ sở tâm lý của phương pháp dạy học mới..............................17
1.4. Nội dung đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên Tiểu học............19
Kết luận chương 1.............................................................................................29

CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG ĐỔI MỚI PPDH Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU
HỌC QUẬN BÌNH TÂN TPHCM...................................................................31
2.1. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội giáo dục của quận Bình Tân,
Thành phố Hồ Chí Minh..................................................................................31
2.2. Khái qt về q trình giáo dục và đào tạo quận Bình Tân thành phố
Hồ Chí Minh.....................................................................................................32
2.3. Thực trạng hiệu quả đổi mới phương pháp dạy – học Tiểu học của
quận Bình Tân, thành phố Hồ Chí Minh........................................................35
2.3.1.Thực trạng đội ngũ giáo viên...................................................................35
2.3.2.Nhận thức của CBQL và giáo viên về đổi mới PPDH...........................38
2.3.3.Thực trạng đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên Tiểu học quận
Bình Tân, thành phố Hồ Chí Minh..................................................................40
2.4. Thực trạng đổi mới trong sử dụng phương tiện DH và hiệu quả của
chúng.................................................................................................................. 43
2.5. Đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh trong thực hiện
đổi mới PPDH ở Tiểu học hiện nay..................................................................47
2.6. Việc giáo viên tham gia bồi dưỡng, nâng cao trình độ giảng dạy để phù
hợp với đổi mới PPDH ở Tiểu học trong giai đoạn hiện nay.........................48
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2..................................................................................49
CHƯƠNG 3 MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ĐỔI MỚI
PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC QUẬN BÌNH
TÂN.................................................................................................................... 51
3.1. Một số nguyên tắc đề xuất các giải pháp.................................................51
3.1.1.Đảm bảo tính sư phạm và khoa học........................................................51
3.1.2. Đảm bảo tính hệ thống, đồng bộ............................................................51
3.1.3. Đảm bảo tính khả thi...............................................................................52
3.1.4.Đảm bảo tính hiệu quả.............................................................................52
3.2.Một số giải pháp nâng cao hiệu quả đổi mới phương pháp dạy –học ở các
trường Tiểu học của quận Bình Tân................................................................52

3.2.1.Nâng cao năng lực tự học, tự bồi dưỡng cho CBQL và GV để nâng cao
hiệu quả ĐMPPDH ở Tiểu học.........................................................................52


3.2.2. Nâng cao năng lực quản lý của CBQL và năng lực giảng dạy của giáo
viên để phù hợp với nâng cao hiệu quả đổi mới PPDH..................................53
3.2.3. Xây dựng kế hoạch đổi mới PPDH để nâng cao hiệu quả đổi mới
PPDH.................................................................................................................. 53
3.2.4. Tổ chức việc thực hiện kế hoạch để nâng cao hiệu quả đổi mới PPDH.
............................................................................................................................ 53
3.2.5. Cần đầu tư vật chất – Thiết bị ĐDDH phục vụ cho việc đổi mới
PPDH.................................................................................................................. 53
3.2.6.Tổ chức việc dạy học chuyên sâu từng bộ môn ở Tiểu học..................53
3.2.7. Tăng cường hoạt động sinh hoạt ngoại khoá cho học sinh tiểu học....53
3.2.8.Tăng cường tạo động lực nâng cao đổi mới PPDH qua thi đua –khen
thưởng................................................................................................................53
3.2.9. Giải pháp kiểm tra, đánh giá hoạt động đổi mới phương pháp dạy học.
............................................................................................................................ 53
3.3. Khảo sát mức độ cần thiết và tính khả thi của giải pháp........................53
KẾT LUẬN CHUNG........................................................................................53
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................53
PHIẾU ĐIỀU TRA............................................................................................53


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
PPDH: Phương pháp dạy – học
ĐMPP : Đổi mới phương pháp
QTDH: Quá trình dạy học
PPTT: Phương pháp trực quan
CBQL:Cán bộ quản lý

GV: Giáo viên
HS: Học sinh
ĐMPPDH : Đổi mới phương pháp dạy-học
CM: Chuyên môn
CBQL: Cán bộ quản lý
TP: Thành phố
TH: Tiểu học
HT: Hiệu trưởng
PHT: Phó hiệu trưởng
KT: Khối trưởng
T-K: Tốt – Khá
TB: Trung bình
Y: Yếu
PTDH: Phương tiện dạy học


MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Theo quan niệm hiện đại, quá trình dạy học là sự tương tác, hợp tác
giữa thầy và trị, trong đó thầy đóng vai trị chủ đạo trong hoạt động tổ
chức, hoạt động điều chỉnh nhận thức, kiến thức ở học sinh. Hoạt động của
trò là tham gia tích cực, tự giác, chủ động trong hoạt động tìm kiến thức và
tự điều chỉnh hoạt động nhận thức của bản thân nhằm đạt tới mục tiêu bài
học. Để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong quá trình dạy học thì
việc đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) là một yêu cầu tất yếu trong sự
nghiệp đổi mới giáo dục – đào tạo của nước ta. Đổi mới phương pháp dạy
học là vấn đề trong chính sách đổi mới giáo dục Việt Nam, để tương thích
với nội dung chương trình, mục tiêu giáo dục,…nhằm phù hợp với nền
kinh tế trong q trình cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước hiện nay. Sự
cần thiết của đổi mới trong giáo dục đã có trong Nghị quyết 40/2000/QH10

về đổi mới Chương trình Giáo dục phổ thơng và thể hiện trong chỉ thị
14/2000/CT-TTg ngày 11/6/2001 của Thủ tướng Chính phủ về thực hiện
Nghị quyết số 40/ 2000/ QH10 của Quốc hội. Sự đổi mới này nhằm đáp
ứng sự phát triển của nền kinh tế xã hội, vì đất nước cần có nguồn nhân
lực đáp ứng những địi hỏi của nền kinh tế thị trường nhiều thành phần. Sự
phát triển của nền kinh tế xã hội, đòi hỏi giáo dục phải đào tạo, xây dựng
thế hệ trẻ có đủ các tố chất của một con người mới : sẵn sàng thích nghi với
q trình phát triển nhanh trong thời kỳ cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa, góp
phần đưa đất nước tiến đến gần hơn con đường Xã hội Chủ nghĩa, đem đến
ấm no -hạnh phúc - công bằng – dân chủ - văn minh cho dân tộc. Sự nghiệp
đổi mới là sự nghiệp của tất cả các cấp bậc học, trong đó đổi mới ở cấp
Tiểu học có vai trị quan trọng vì: Cấp học Tiểu học là một cấp học nền
tảng cơ bản, cần được xây dựng trên cơ sở vững chắc. Ở lứa tuổi tiểu học
nhu cầu nhận thức của học sinh đã phát triển khá rõ nét. vì thế cần tạo cho
1


các em có nhu cầu khám phá, tìm tịi, phát hiện các vấn đề kiến thức,...để
tăng cường khả năng nhận thức và sự phát triển trí tuệ của các em đến mức
tối đa. Việc tiếp nhận và vận dụng đổi mới phương pháp dạy học ở các
trường Tiểu học, nhằm rèn cho các em có kỹ năng tự học là điều cần thiết.
Hiện nay, việc đổi mới phương pháp dạy học đang được thực hiện theo
hướng này và đã từng bước xây dựng cho các em có khả năng học tập suốt
đời, biết tìm cách phát hiện, khám phá các vấn đề mới của thời đại và hình
thành ở các em kỹ năng tự học, để dù ở bất kỳ lứa tuổi nào cũng có thể tự
học tập, khơng bị lạc hậu về kiến thức.
Việc đổi mới phương pháp dạy học ở bậc Tiểu học được thực hiện
trong nhiều năm qua và thu nhận được những kết quả nhất định. Tuy nhiên
quá trình đổi mới phương pháp dạy học ở các trường chưa đạt hiệu quả cao
trong hoạt động dạy học, do còn một số vấn đề hạn chế cần được giải

quyết trong quá trình đổi mới như: đối với công tác quản lý, đổi mới
phương pháp dạy học, thái độ nhận thức của giáo viên đối với việc đổi mới,
năng lực trình độ chun mơn của giáo viên, kỹ năng tự học và khả năng
nhận thức của học sinh khi thực hiện các hoạt động phương pháp dạy học
mới. Ngoài ra các yếu tố như : cơ sở vật chất, phương tiện dạy học, … các
điều kiện cần thiết khác để đảm bảo việc đổi mới được tiến hành một cách
đồng bộ và thuận lợi.., những yếu tố đó sẽ ảnh hưởng một cách trực tiếp
hoặc gián tiếp đến quá trình thực hiện đổi mới phương pháp dạy học trong
nhà trường.
Vì vậy tìm hiểu một số giải pháp để “Nâng cao hiệu quả đổi mới
phương pháp dạy học ở Tiểu học” là vấn đề cấp bách trong quá trình đổi
mới. Đó là lý do để chúng tơi chọn đề tài “Nâng cao hiệu quả đổi mới
phương pháp dạy học ở Tiểu học”.

2


2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Thơng qua việc tìm hiểu thực trạng đổi mới phương pháp dạy học để
đề xuất một số giải pháp để nâng cao hiệu quả đổi mới phương pháp dạy
học ở Tiểu học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục hiện nay.
3. KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN
CỨU
3.1.Khách thể nghiên cứu
Nghiên cứu đổi mới phương pháp dạy học ở Tiểu học.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Giải pháp nâng cao hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học ở trường
Tiểu học.
4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC
Nếu có được những giải pháp có cơ sở khoa học, có tính thực tiễn và

tính khả thi, thì có thể nâng cao hiệu quả việc đổi mới phương pháp dạy
học ở các trường Tiểu học.
5. GIỚI HẠN ĐỀ TÀI
Đề tài tập trung nghiên cứu nâng cao hiệu quả đổi mới phương pháp
dạy - học ở các trường Tiểu học ở quận Bình Tân, thành phố Hồ Chí Minh.
6. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
6.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài.
6.2. Khảo sát thực trạng đổi mới phương pháp dạy – học ở các trường
Tiểu học của quận Bình Tân.
6.3. Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả đổi mới
phương pháp dạy – học trong các trường Tiểu học của quận Bình Tân.
7. CÁC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
7.1. NHÓM PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.
- Khái quát các tư liệu có liên quan đến đề tài nghiên cứu.

3


- Phương pháp phân tích tổng hợp - hệ thống hóa tài liệu nghiên cứu
nhằm xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài.
7.2. NHÓM PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN
- Phương pháp quan sát
- Nắm được cách thức thực hiện ĐMPP.
- Dự giờ các tiết: Toán, Tiếng Việt….(Biên bản số 1A)
- Phương pháp thực nghiệm
-Thu nhận thông tin về số lượng và chất lượng trong nhận thức ĐMPP
của giáo viên để kiểm nghiệm giả thuyết bằng thực nghiệm.
- Thực nghiệm đối chứng.
- Phương pháp điều tra, khảo sát bằng phiếu.
-Khảo sát số lượng đối tượng thu thập số liệu, xác định tính phổ biến,

từ đó phát hiện các vấn đề cần nâng cao ĐMPP.
- Điều tra bằng phiếu hỏi: thu thập thông tin qua phiếu hỏi ý kiến của
giáo viên và học sinh của quận Bình Tân. Xin ý kiến trực tiếp của cán bộ
quản lý về thực trạng đổi mới và tính cần thiết, tính khả thi của giải pháp đề
xuất.
7.3. PHƯƠNG PHÁP TOÁN THỐNG KÊ
Nhằm xử lý các dữ liệu thu được về mặt định lượng.
8. ĐÓNG GĨP CỦA LUẬN VĂN VÀ KHẢ NĂNG ỨNG DỤNG
- Góp phần khái quát hóa lý luận về đổi mới phương
pháp dạy học.
- Luận văn góp phần làm rõ mặt hạn chế của việc đổi
mới phương pháp dạy – học ở các trường Tiểu học trong tình
hình hiện nay.
- Luận văn đề xuất một số giải pháp nhằm ứng dụng
vào thực tiễn nâng cao hiệu quả đổi mới phương pháp dạy –
học ở các trường Tiểu học trên địa bàn quận Bình Tân.

4


9. CẤU TRÚC NỘI DUNG DỰ KIẾN CỦA ĐỀ TÀI
Ngoài phần mở đầu, kết thúc, kết luận và kiến nghị, luận văn gồm có
3 chương:
CHƯƠNG 1.Cơ sở lý luận về đổi mới phương pháp dạy học ở Tiểu
học.
CHƯƠNG 2: Thực trạng đổi mới phương pháp dạy học ở các Trường
Tiểu học quận Bình Tân.
CHƯƠNG 3: Một số giải pháp nâng cao hiệu quả đổi mới phương
pháp dạy học trong các trường Tiểu học ở quận Bình Tân.

5


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
1.1 Sơ lược lịch sử nghiên cứu vấn đề về đổi mới phương pháp dạy
học
Hơn 50 năm qua ngành giáo dục đã đi theo tư tưởng của Hồ Chí Minh
với phương châm và chiến lược, mục đích, nội dung phương pháp dạy học
nhằm giáo dục – đào tạo con người và đó là nhiệm vụ của ngành Giáo dục
trong sự nghiệp trồng người . Tư tưởng đó vừa là cơ sở lý luận trong việc
xác định chiến lược đào tạo con người trong chủ trương đường lối chỉ đạo
của Đảng ta trong quá trình phát triển giáo dục Việt Nam qua các thời kỳ
đồng thời, đó là những bài học kinh nghiệm thực tiễn giáo dục rất thiết thực
và hiệu quả đối với ngành giáo dục và người làm công tác giáo dục.
Xuất phát từ tư tưởng Hồ Chí Minh Đảng ta đưa ra phương châm,
quan điểm và nguyên lý giáo dục: “Học kết hợp với hành, giáo dục kết hợp
với lao động sản xuất, lý luận gắn liền với thực tiễn, giáo dục nhà trường
kết hợp với giáo dục gia đình và xã hội”. Quán triệt quan điểm trên, nhà
trường Việt Nam đã gặt hái được những thành quả đáng khích lệ. Nhờ có
những chủ trương đổi mới phương pháp dạy học đúng đắn, nhà trường đã
đào tạo các thế hệ đáp ứng được những yêu cầu và nhiệm vụ thực hiện
trong thực tiễn.
Bước sang thời kỳ đất nước đổi mới CNH- HĐH, Đảng và nhà nước
đã tiến hành nhiều công cuộc cải cách giáo dục để phù hợp với thực tiễn
trong từng thời kỳ. Theo Nghị quyết 14 của Bộ chính trị Ban chấp hành
Trung ương đảng khóa VI tháng 01/1979. Sau đó giáo dục có những
chuyển biến mới nhưng vẫn cịn giảm sút việc học đi đơi với hành và
ngun nhân là do phương pháp dạy học. Vì vậy cũng tại Nghị quyết TW 4
đã nhấn mạnh: “Đổi mới phương pháp dạy học ở tất cả các cấp bậc học, kết

hợp học với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lý luận gắn liền
6


với thực tiễn, thực nghiệm và nghiên cứu khoa học, giáo dục nhà trường
kết hợp với giáo dục gia đình và xã hội, áp dụng những phương pháp giáo
dục hiện đại để bồi dưỡng học sinh năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải
quyết vấn đề ”.
Trong những năm gần đây Nhà trường ở nước ta đã hướng vào thực
hiện: Nghị quyết hội nghị lần thứ 2 của Ban chấp hàng TW Đảng Cộng Sản
Việt Nam khóa VIII 12/1996 về việc: “ Đổi mới mạnh mẽ phương pháp
Giáo dục – Đào tạo khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện tư duy
sáng tạo của người học”.
Chỉ thị 15/1999 CT/BGD-ĐT ngày 20/4/1999 của Bộ trưởng BGDĐT về việc “Đổi mới phương pháp giảng dạy và học tập trong trường sư
phạm ”. Mục đích là tích cực hóa hoạt động học tập, phát huy tính chủ
động sáng tạo và năng lực tự học, tự nghiên cứu của người học. Người dạy
giữ vai trò chủ đạo trong việc tổ chức, định hướng q trình dạy học.
Người học giữ vai trị chủ động trong quá trình học tập và nghiên cứu khoa
học. Đổi mới PPDH và học tập là nhiệm vụ quan trọng của từng trường,
từng người dạy và cả người học.
1.2.MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN
1.2.1.Khái niệm phương pháp
Theo từ điển Tiếng Việt : Phương pháp là lề lối và cách thức phải tuân
theo để tiến hành công việc với kết quả tốt nhất.
Thuật ngữ “phương pháp” bắt nguồn từ tiếng Hy lạp cổ (methods)
nghĩa là con đường, cách thức thực hiện để đạt tới mục đích nhất định.
Trong q trình phát triển của lịch sử có rất nhiều cách phát biểu khác
nhau về phương pháp. Theo quan điểm triết học người ta cho rằng: con
người là chủ thể nhận thức cải tạo thế giới, để trở thành chủ nhân của mọi
hoạt động, con người đã luôn tự đề ra phương pháp hoạt động cho mình

nhằm đạt được các kết quả cao nhất. Phương pháp gắn liền với hoạt động
có ý thức, phản ánh hoạt động nhận thức, hoạt động thực tiễn của con
7


người. Trước khi hành động con người thường phân tích thực tiễn để đề ra
mục tiêu tương thích, xác định cách thức và phương tiện để tiến hành rồi
mới tác động lên sự vật hiện tượng theo những quy tắc nhất định. Hệ
thống những quy tắc đó tạo nên phương pháp. Có hai định nghĩa thơng
dụng:
Phương pháp là hệ thống những nguyên tắc được rút ra từ tri thức về
các quy luật khách quan để điều chỉnh hoạt động nhận thức và hoạt động
thực tiễn nhằm thực hiện mục tiêu nhất định.
Tuy nhiên có nhiều quan niệm khác nhau nhưng chúng ta có thể hiểu
phương pháp là cách thức, con đường, phương tiện tiến hành hoạt động của
con người để đạt đến mục đích đã xác định. Phương pháp là hình thức vận
động bên trong của nội dung (Hêghen) gắn liền với nội dung hoạt động
thực tiễn. Nội dung và phương pháp có mối quan hệ biện chứng với nhau.
Nội dung quy định phương pháp, phương pháp tác động trở lại nội dung
làm cho nội dung ngày càng phát triển hoàn thiện hơn.
Như vậy phương pháp là cách thức và phương tiện để tiến hành tác
động lên nội dung của sự vật hiện tượng nhằm đạt được mục tiêu đã xác
định.
1.2.2.Khái niệm phương pháp dạy học
Trong quá trình nghiên cứu các phương pháp dạy học, các nhà khoa
học đã đưa ra nhiều khái niệm PPDH khác nhau.
Theo Nguyễn Ngọc Quang: “PPDH là cách thức làm việc của thầy và
trò trong sự phối hợp thống nhất, trong đó thầy truyền đạt nội dung trên cơ
sở trí dục và thơng qua sự chỉ đạo hoạt động học tập của trị, lúc đó trò thực
hiện hoạt động lĩnh hội kiến thức và tự chỉ đạo hoạt động học tập của bản

thân để cuối cùng đạt tới mục đích dạy học”[23,24].
Theo Trần Bá Hồnh: “PPDH là cách thức hoạt động của giáo viên
trong việc chỉ đạo, tổ chức các hoạt động học tập nhằm giúp học sinh chủ
động đạt được các mục tiêu dạy học” [T 27].
8


Như vậy PPDH bao gồm phương pháp giảng dạy của giáo viên và
phương pháp học tập của học sinh.
-Phương pháp dạy: là cách thức tổ chức nhận thức, điều khiển các
hoạt động trí tuệ và thực hành, giáo dục ý thức và thái độ đúng đắn cho học
sinh.
-

Phương pháp học: là cách thức nhận thức và rèn luyện để hình

thành hệ thống tri thức và kỹ năng thực hành nhằm hình thành nhân cách
người học.
Mối quan hệ giữa phương pháp dạy và phương pháp học:
Cả hai phương pháp tác động hoạt động chi phối lẫn nhau nhưng cùng
hướng tới mục tiêu chung. Chúng ta có thể hiểu PPDH là tổng hợp những
cách thức hoạt động giảng dạy và học tập của giáo viên và học sinh nhằm
thực hiện các nhiệm vụ dạy học để đạt mục tiêu Giáo dục và Đào tạo.
-

PPDH Là hai hoạt động khác nhau về đối tượng nhưng thống

nhất với nhau về mục đích, tác động qua lại với nhau và là hai mặt của quá
trình dạy học. Trong sự thống nhất này, phương pháp dạy giữ vai trị chỉ
đạo, phương pháp học có tính độc lập tương đối nhưng chịu sự chi phối của

phương pháp dạy và ảnh hưởng ngược lại đối với phương pháp dạy.
Như vậy PPDH là cách thức hoạt động, tương tác trong tổ chức, chỉ
đạo điều khiển, trao đổi thông tin giữa giáo viên và học sinh trong quá
trình dạy học nhằm đạt được mục đích dạy học.
1.2.3. Khái niệm đổi mới phương pháp dạy học
Khái niệm đổi mới
Theo tự điển Tiếng Việt – nhà xuất bản văn hóa thơng tin, 1989: “Đổi
mới là sự thay đổi hoặc làm thay đổi lớn, tiến bộ hơn so với trước”.
Theo tự điển Tiếng Việt – nhà xuất bản Đà Nẵng 1997 “Đổi mới là sự
thay đổi cho khác hẳn với trước, tiến bộ hơn, khắc phục tình trạng lạc hậu
trì trệ và đáp ứng nhu cầu của sự phát triển”.

9


Như vậy nói cách khác đổi mới là sự thay đổi cần thiết khi cái cũ đã
trở nên lỗi thời khơng cịn phù hợp với thực tế. Đổi mới là sự làm mới
nhưng trên sự thừa kế những mặt, những yếu tố tích cực của cái cũ và phải
tương thích. Đó là con đường tiến hóa của nền văn minh.
Trong giáo dục, đổi mới được hiểu là thường xuyên đưa cái mới vào
giáo dục để tạo ra sự phát triển, nâng cao hiệu quả đào tạo và giữ thế ổn
định.
Theo quan điểm biện chứng của triết học Mac- Lênin tất cả các q
trình đổi mới đều có tính kế thừa, vận động trên cơ sở của cái cũ nhưng hợp
lý. Như vậy đổi mới khơng có nghĩa là thay thế các phương pháp quen
thuộc hiện có bằng những phương pháp hoàn toàn mới lạ. Thực chất đổi
mới PPDH là thực hiện đúng cách làm, tiến hành các phương pháp linh
hoạt, sáng tạo trong những hồn cảnh và tình huống khác nhau để các
PPDH có tác động tích cực đến người học.
Do đó đổi mới phương pháp dạy học là cơ sở để phát huy các ưu điểm

của PPDH truyền thống và áp dụng phương pháp dạy học tích cực để người
học có phương pháp suy nghĩ, vận dụng sáng tạo một cách linh hoạt và độc
lập giải quyết vấn đề. Cùng với PPDH thì phương tiện dạy học có chức
năng xác định những phương thức hoạt động dạy và học theo nội dung nhất
định nhằm thực hiện tốt mục tiêu và nhiệm vụ dạy học trong q trình dạy
học.
Tóm lại, đổi mới PPDH phải đặt trong tính đồng bộ với các thành tố
khác trong quá trình dạy học. Như vậy đổi mới PPDH nói chung phải được
thực hiện trên cơ sở của tinh thần chỉ đạo, có sự định hướng của Đảng,
Nhà nước và của Bộ Giáo dục – Đào tạo. Vì chỉ có sự định hướng chung
trong sự nghiệp đổi mới giáo dục nói chung, đổi mới PPDH nói riêng thì
giáo dục cả nước mới đi đúng hướng và đem lại hiệu quả nhằm nâng cao
chất lượng Giáo dục – Đào tạo cho đất nước.

10


Sự kết hợp hài hòa giữa ưu điểm của PPDH truyền thống và PPDH
mới sẽ giúp nâng cao chất lượng dạy học. Sự kết hợp này là quá trình phối
hợp linh hoạt và hợp lý những kinh nghiệm và thành tựu cải tiến các PPDH
của giáo dục nước nhà kết hợp vận dụng các PPDH mới đã được trải
nghiệm trong thực tế dạy học ở trong nước và ngoài nước.
Như vậy đổi mới là đổi mới cách thức làm việc của giáo viên và học
sinh nhằm đáp ứng các yêu cầu của đổi mới mục tiêu dạy học và giáo dục
trong nhà trường.
Khái niệm hiệu quả
Theo từ điển Tiếng Việt : hiệu quả là kết quả đích thực.
- Hiệu quả là kết quả mong muốn, cái sinh ra kết quả mà con người
chờ đợi và hướng tới. Nhưng “hiệu quả” có nội dung khác nhau ở những
lĩnh vực khác nhau như:

-Trong sản xuất, hiệu quả là hiệu suất, là năng suất đạt được trong
quá trình lao động tạo sản phẩm.
- Trong kinh doanh, hiệu quả là lãi suất, lợi nhuận. Trong lao động nói
chung hiệu quả lao động là năng suất lao động, được đánh giá bằng số
lượng thời gian hao phí để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm, hoặc bằng số
lượng sản phẩm được sản xuất ra trong một đơn vị thời gian.
- Hiệu quả là tạo ra kết quả như mong muốn, như mục tiêu đã định.
- Hiệu quả tạo ra kết quả mà không lãng phí hoặc sử dụng nguồn kinh
phí ở mức tối thiểu.
- Hiệu quả được thực hiện bằng kết quả cao với chi phí thấp nhất.
Như vậy hiệu quả trong dạy học là kết quả đạt được mục tiêu đã định
trong quá trình thực hiện hoạt động giảng dạy được thể hiện bằng chất
lượng giáo dục, chất lượng năng lực học tập của học sinh được nâng lên.
1.2.4. Nâng cao hiệu quả đổi mới PPDH
Theo tự điển Tiếng Việt : “Nâng cao” là làm cho tăng thêm giá trị
của sự vật về mặt chất lượng và số lượng.
11


Nâng cao hiệu quả đổi mới PPDH là làm tăng thêm giá trị về mặt
chất lượng trong việc đổi mới cách tiến hành các phương pháp, các
phương tiện và hình thức triển khai phương pháp dạy học, trên cơ sở sử
dụng triệt để các ưu điểm của phương pháp cũ và vận dụng linh hoạt một
số phương pháp mới nhằm phát huy tối đa tính tích cực, chủ động và sáng
tạo của người học.
1.3. Đổi mới PPDH ở tiểu học
1.3.1 Các định hướng đổi mới PPDH ở TH
Việc đổi mới phương pháp dạy và học đã được định hướng, xác định
trong Nghị quyết Trung ương 4 khóa VII (1 - 1993), Nghị quyết Trung
ương 2 khóa VIII (12 - 1996), được thể chế hóa trong Luật Giáo dục (12 1998), đặc biệt là chỉ thị số 15 (4 - 1999) được cụ thể hóa trong các chỉ thị

của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ
IX của Đảng Cộng Sản Việt Nam năm 2001 cùng với chiến lược giáo dục
2001đến 2010 Thủ tướng chính phủ phê duyệt 28/12/2001 Luật Giáo dục,
điều 24.2, đã ghi: “Phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của
người học. Bồi dưỡng phương pháp tự học, năng lực đào tạo của người
học. Rèn kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Tác động đến tình cảm
đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.
Đặt sự đổi mới PPDH trong mối quan hệ biện chứng với mục tiêu, nội
dung chương trình dạy học. Đổi mới PPDH phải bắt đầu từ đặc điểm chính
của chủ thể của hoạt động học tậpvới tinh thần: phát huy triệt để tính chủ
động, sáng tạo của học sinh trong học tập, phân hóa tính vừa sức của từng
đối tượng, tăng cường dạy cách tự học, tự hoàn thiện bản thân. Để đổi mới
PPDH có hiệu quả phải thực hiện đồng bộ có hệ thống với các thành tố của
quá trình dạy học.
Đổi mới phương pháp dạy học theo các định hướng sau:
- Theo lý thuyết nội dung dạy học dựa vào 4 nội dung: hệ thống những
tri thức tự nhiên, xã hội, tư duy, kỹ thuật và cách thức hành động; hệ thống
12


những kỹ năng, kỹ xảo, hoạt động nhận thức, hoạt động thực hành; hệ
thống những kinh nghiệm bản thân đã có cùng với sự sáng tạo. Các thành
phần của nội dung dạy học có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Vì vậy tương
ứng mỗi nội dung dạy học có phương pháp dạy học tương ứng.
- PPDH là tổng hợp những cách thức tác động lẫn nhau giữa giáo viên
và học sinh với mục đích và nhiệm vụ dạy học. Mục đích và nhiệm vụ khác
nhau nhưng liên hệ mật thiết với nhau cùng kết hợp với phương tiện dạy
học đa dạng phong phú tạo nên sự tác động phong phú giữa giáo viên và
học sinh.
- Mỗi PPDH ứng với nguồn nhận thức: ngôn từ, phương tiện trực

quan, hoạt động thực tiễn. Để nắm toàn diện các sự vật hiện tượng cần phối
hợp các PPDH trong quá trình dạy học.
- Mỗi PPDH đều có thế mạnh và mặt hạn chế khác nhau đồng thời,
các PPDH này được xây dựng theo những cấu trúc logic khác nhau: quy
nạp, diễn dịch. Do đó trong QTDH địi hỏi người giáo viên khi kết hợp các
PPDH phải đảm bảo tính vừa sức đối với học sinh, điều này phục thuộc vào
trình độ chun mơn, nghệ thuật sư phạm của người thầy và thể hiện qua
việc:
- Bám sát mục tiêu giáo Phổ thông.
- Phù hợp nội dung dạy học cụ thể.
- Phù hợp với đặc điểm lứa tuổi học sinh.
- Phù hợp với cơ sở vật chất, các điều kiện dạy học của nhà trường.
- Phù hợp với đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả dạy – học.
- Kết hợp giữa việc tiếp thu và sử dụng có chọn lọc, có hiệu quả các
phương tiện dạy học tiên tiến, hiện đại với việc khai thác các yếu tố tích
cực của PPDH truyền thống.
- Tăng cường sử dụng các PTDH, thiết bị dạy học và ứng dụng công
nghệ thông tin.

13