Nâng cao hiệu quả quản lý việc sử dụng và bảo quản thiết bị dạy học ở trường trung cấp nghề bỉm sơn thanh hoá

-1 -

Bộ Giáo dục và Đào tạo
Trờng Đại học Vinh
*****************

Hứa xuân hơng

nâng cao hiệu quả
quản lý VIC S DNG thiết bị dạy học ở
Trờng trung cấp nghề bỉm sơn - thanh
hoá

đề cơng luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục
Chuyên ngành : quản lý giáo dục
MÃ số : 60.14.05

Vinh, tháng 4/ 2009


-2 -


-3 -

MỤC LỤC
MỤC LỤC.................................................................................................................................1
NHỮNG TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN....................................................................4
LỜI CẢM ƠN...........................................................................................................................5
MỞ ĐẦU...................................................................................................................................6
1. Lý do chọn đề tài:.............................................................................................................6

2. Mục đích nghiên cứu:......................................................................................................8
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu:..............................................................................8
4. Giả thuyết khoa học:........................................................................................................9
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu...................................................................................9
5.2 Phạm vi nghiên cứu:......................................................................................................9
6. Phương pháp nghiên cứu:...............................................................................................9
7. Đóng góp đề tài...............................................................................................................10
8. Cấu trúc luận văn:.........................................................................................................10
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU......................................11
1.1 LỊCH SỬ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU...........................................................................11
1.2 MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN...............................................................................12
1.2.1 THIẾT BỊ DẠY HỌC.............................................................................................12
1.2.2. QUẢN LÝ VÀ HIỆU QUẢ QUẢN LÝ................................................................14
1.2.3. SỬ DỤNG VÀ BẢO QUẢN THIẾT BỊ DẠY HỌC............................................20
1.3. KHÁI QUÁT VỀ THIẾT BỊ DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG CẤP NGHỀ
VÀ YÊU CẦU SỬ DỤNG, BẢO QUẢN..........................................................................27
1.3.1 DANH MỤC THIẾT BỊ GIÁO DỤC:....................................................................27
1.3.2.CHỨC NĂNG CỦA THIẾT BỊ DẠY HỌC TRONG QUÁ TRÌNH DẠY HỌC.
..........................................................................................................................................30
1.3.3 CHẤT LƯỢNG THIẾT BỊ DẠY HỌC..................................................................31
1.4. Ý NGHĨA CỦA VIỆC QUẢN LÝ SỬ DỤNG VÀ BẢO QUẢN THIẾT BỊ
DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG CẤP NGHỀ..............................................................32
CHƯƠNG 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU.................................33
2.1. KHÁI QUÁT VỀ ĐÀO TẠO NGHỀ Ở TỈNH THANH HÓA...............................33
2.1.1 KHÁI QUÁT THỰC TRẠNG NGUỒN NHÂN LỰC TỈNH THANH HÓA.......33
2.1.2 THỰC TRẠNG CƠNG TÁC DẠY NGHỀ CỦA TỈNH THANH HĨA...............33


-4 -

2.1.3. NHỮNG KHÓ KHĂN, HẠN CHẾ......................................................................37
2.1.4. NHỮNG VẤN ĐỀ RÚT RA ĐỂ THỰC HIỆN TỐT CÔNG TÁC DẠY NGHỀ
..........................................................................................................................................38
2.2. KHÁI QUÁT VỀ TRƯỜNG TRUNG CẤP NGHỀ BỈM SƠN – THANH HĨA
..............................................................................................................................................39
2.2.1. Q TRÌNH PHÁT TRIỂN CỦA NHÀ TRƯỜNG...........................................39
2.2.2. TÌNH HÌNH TỔ CHỨC BỘ MÁY VÀ CÁN BỘ GIÁO VIÊN CỦA NHÀ
TRƯỜNG.........................................................................................................................39
2.2.3. TÌNH HÌNH CƠ SỞ VẬT CHẤT CỦA NHÀ TRƯỜNG....................................40
2.3 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ VIỆC SỬ DỤNG VÀ BẢO QUẢN THIẾT BỊ
DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG DẠY NGHỀ THỊ XÃ BỈM SƠN – THANH HÓA.
..............................................................................................................................................40
2.3.1. THỰC TRẠNG VỀ CƠ SỞ VẬT CHẤT THIẾT BỊ DẠY HỌC.........................40
2.3.2. THỰC TRẠNG CÁN BỘ QUẢN LÝ THIẾT BỊ DẠY HỌC..............................42
2.3.3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ VIỆC SỬ DỤNG VÀ BẢO QUẢN THIẾT BỊ
DẠY HỌC.......................................................................................................................44
2.3.4. NGUYÊN NHÂN CỦA THỰC TRẠNG..............................................................51
CHƯƠNG 3............................................................................................................................54
CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ VIỆC SỬ DỤNG VÀ BẢO QUẢN THIẾT BỊ DẠY
HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG CẤP NGHỀ BỈM SƠN – THANH HÓA............................54
3.1 NGUYÊN TẮC XÁC ĐỊNH CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ....................................54
3.1.1 NGUYÊN TẮC MỤC TIÊU..................................................................................54
3.1.2. NGUYÊN TẮC HIỆU QUẢ.................................................................................54
3.1.3. NGUYÊN TẮC KHẢ THI....................................................................................54
3.2 CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ VIỆC SỬ DỤNG VÀ BẢO QUẢN THIẾT BỊ
DẠY HỌC...........................................................................................................................54
3.2.1. NHÓM BIỆN PHÁP QUẢN LÝ VIỆC SỬ DỤNG CÓ HIỆU QUẢ THIẾT BỊ
DẠY HỌC CỦA GIÁO VIÊN TRONG GIỜ LÊN LỚP................................................54
3.2.2. NHÓM BIỆN PHÁP QUẢN LÝ VIỆC BẢO QUẢN CÓ HIỆU QUẢ THIẾT
BỊ DẠY HỌC..................................................................................................................63

3.2.3. BIỆN PHÁP LIÊN QUAN ĐẾN CÁC ĐIỀU KIỆN ĐẢM BẢO QUẢN LÝ CÓ
HIỆU QUẢ VIỆC SỬ DỤNG VÀ BẢO QUẢN THIẾT BỊ DẠY HỌC........................71


-5 -

3.3 KHẢO NGHIỆM VỀ SỰ CẦN THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA CÁC BIỆN
PHÁP ĐÃ ĐỀ XUẤT.........................................................................................................76
3.3.1 MỤC ĐÍCH KHẢO NGHIỆM...............................................................................76
3.3.2 NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP KHẢO NGHIỆM...........................................76
3.3.3 ĐỐI TƯỢNG KHẢO NGHIỆM.............................................................................77
3.3.4 KẾT QUẢ KHẢO NGHIỆM VỀ SỰ CẦN THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA
CÁC GIẢI PHÁP ĐÃ ĐỀ XUẤT...................................................................................77
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...............................................................................................81
1. KẾT LUẬN:...................................................................................................................81
2. KIẾN NGHỊ....................................................................................................................82
2.1. Đối với Bộ lao động thương binh và xã hội..............................................................82
2.2 Đối với HĐND và UBNDtỉnh Thanh Hoá.................................................................83
2.3 Đối với đội ngũ cán bộ quản lý trường dạy nghề......................................................83
TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................................85
PHỤ LỤC


-6 -

NHỮNG TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
BCH TW
BGD
CBQL
CĐ

CTMT
ĐH
GD & ĐT
GDTX – DN
HĐDH
HĐND
LĐTB-XH
NXB
PHBM
PPDH
PTNN
QLGD
SGK
TBDH
TC
THCN
TW
XHCN
UBND

Ban chấp hành Trung ương
Bộ giáo dục
Cán bộ quản lý
Cao đẳng
Chương trình mục tiêu
Đại học
Giáo dục và đào tạo
Giáo dục thường xuyên – Dạy nghề
Hoạt động dạy học
Hội đồng nhân dân

Lao động Thương binh -xã hội
Nhà xuất bản
Phòng học bộ mơn
Phương pháp dạy học
Phương tiện nghe nhìn
Quản lý giáo dục
Sách giáo khoa
Thiết bị dạy học
Trung cấp
Trung học chuyên nghiệp
Trung ương
Xã hội chủ nghĩa
Ủy ban nhân dân


-7 -

LỜI CẢM ƠN
Với tình cảm chân thành, tác giả xin bày tỏ lòng cảm ơn đến lãnh đạo
nhà trường, Khoa sau Đại học trường Đại học Vinh đã tạo điều kiện thuận lợi
cho tôi được học tập, nghiên cứu nâng cao trình độ đáp ứng u cầu địi hỏi
ngày càng cao của nhiệm vụ mới.
Trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tác giả đã nhận
được sự động viên, giúp đỡ tận tình, tạo điều kiện thuận lợi của các cấp lãnh
đạo, các thầy giáo, cô giáo, bạn đồng nghiệp.
Tác giả chân thành cảm ơn:Hội đồng khoa học trường Đại học Vinh,
Sở lao động thương binh- Xã hội tỉnh Thanh Hóa,các thầy giáo, cơ giáo, đội
ngũ cán bộ quản lý các trường Trung cấp nghề tỉnh Thanh Hóa cùng đơng đảo
đồng nghiệp đã tận tình giúp đỡ, cung cấp tài liệu, tạo điều kiện thuận lợi về
cơ sở thực tiễn, đóng góp những ý kiến quý báu cho việc nghiên cứu hoàn

thành đề tài. Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS.
Phạm Minh Hùng – người hướng dẫn khoa học đã tận tâm bồi dưỡng kiến
thức, phương pháp nghiên cứu, năng lực tư duy và trực tiếp giúp đỡ tác giả
hoàn thành luận văn này.
Mặc dù rất cố gắng trong quá trình thực hiện, song luận văn khơng
tránh khỏi những thiếu sót, tác giả kính mong nhận được những lời chỉ dẫn
của các thầy giáo, cô giáo, ý kiến trao đổi của bạn bè, đồng nghiệp để luận
văn được hoàn thiện hơn.
Xin chân thành cảm ơn!
Tác giả luận văn


-8 -

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài:
Trong những năm qua, cùng với sự đổi mới của đất nước, Ngành lao
động TBXH đã thu được những thành quả quan trọng. Đó là việc mở rộng
quy mơ, đa dạng hóa các hình thức đào tạo, nâng cấp cơ sở vật chất cho nhà
trường và nâng cao trình độ dân trí làm cho chất lượng giáo dục có những
chuyển biến bước đầu. Mặc dù đạt được những thành quả cơ bản, nhưng nhìn
chung Chất lượng đào tạo cịn nhiều yếu kém; khả năng sáng tạo của học
sinh, sinh viên còn yếu; chương trình, phương pháp dạy và học,thiết bị dạy
học, cịn lạc hậu, nặng nề, chưa thật phù hợp.
Trong thời kỳ phát triển và hội nhập của đất nước, cần phải “ Đổi mới
tư duy giáo dục một cách nhất quán, từ mục tiêu, chương trình, nội dung,
phương pháp đến cơ cấu và hệ thống tổ chức, cơ chế quản lý để tạo được
chuyển biến cơ bản và toàn diện của nền giáo dục nước nhà, tiếp cận với trình
dộ giáo dục của khu vực và thế giới…ưu tiên hàng đầu cho việc nâng cao chất

lượng dạy và học. Đổi mới phương pháp dạy và học, nâng cao chất lượng đội
ngũ giáo viên và tăng cường cơ sở vật chất của nhà trường, phát huy khả năng
sáng tạo và độc lập suy nghĩ của học sinh, sinh viên. Coi trọng bồi dưỡng cho
học sinh, sinh viên khát vọng mãnh liệt xây dựng đất nước giàu mạnh…”[26,
17].
Nghị quyết Hội nghị lần 6 BCH Trung ương Đảng khóa IX định hướng
phát triển Giáo dục – Đào tạo đến năm 2010 chỉ rõ: “ Tạo bước chuyển biến
cơ bản về chất lượng giáo dục, trước hết nâng cao chất lượng đội ngũ nhà
giáo, thực hiện giáo dục toàn diện, đặc biệt chú trọng giáo dục tư tưởng –
chính trị, nhân cách, đạo đức, lối sống cho người học…Đổi mới nội dung
chương trình, phương pháp giáo dục theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, tăng
cường giáo dục tư duy sáng tạo, năng lực tự học, tự tu dưỡng, tự tạo việc làm.


-9 -

Tăng cường giáo dục hướng nghiệp, đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực của đất
nước và các địa phương vùng miền” [24, 5].
Trong sự phát triển giáo dục của nước nhà, để thực hiện chiến lược giáo
dục của Đảng và Nhà nước đề ra, Nghị quyết 40/2000/QH10 của Quốc hội về
đổi mới chương trình giáo dục phổ thơng đã chỉ rõ: “…Đổi mới nội dung,
chương trình, sách giáo khoa, phương pháp dạy học phải thực hiện đồng bộ
với việc nâng cấp và đổi mới trang thiết bị dạy học…”[36, 11].
“ Cả lý luận và thực tiễn chỉ ra TBDH là một trong 6 thành tố của quá
trình dạy học: Mục tiêu dạy học; nội dung dạy học, thiết bị dạy học, phương
pháp dạy học; hình thức dạy học; kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của
học sinh…”[12, 78].. Trong q trình dạy học, TBDH có một ý nghĩa to lớn.
TBDH cung cấp thơng tin chính xác, đầy đủ về hiện tượng, đối tượng, quá
trình nghiên cứu, nâng cao hiệu quả q trình dạy học, nâng cao tính trực
quan trong quá trình dạy học. Đây là một kênh thông tin tác động khá đầy đủ

lên các giác quan của học sinh. TBDH nâng cao trình độ dạy học, tiết kiệm
thời giờ, đặc biệt là khi luyện tập, hình thành kỹ năng, kỹ xảo. Trong các giờ
học, TBDH làm thỏa mãn nhu cầu hiểu biết, sự say mê học tập của học sinh.
Các TBDH kỹ thuật giải phóng giáo viên và học sinh một phần công việc
thuần túy kỹ thuật, do đó dành được thời giờ cho hoạt động sáng tạo, giảm
nhẹ lao động sư phạm của giáo viên.
TBDH không được sử dụng trong khuôn khổ chật hẹp như trước đây
chủ yếu là minh họa, ngày nay TBDH đóng vai trị là cơng cụ quan trọng
trong hoạt động nhận thức của học sinh. Nhiều tác giả SGK các môn học tự
nhiên đã nhấn mạnh: “ Nếu dạy học mà khơng có TBDH thì đổi mới phương
pháp giáo dục lần này sẽ bị thất bại” [12, 78]. Chính vì vậy, TBDH phải được
sử dụng và sử dụng có hiệu quả.
Đây là một vấn đề rất quan trọng cần phải được quán triệt và thấu suốt
cho tất cả những người làm công tác giáo dục mà đặc biệt là đội ngũ giáo viên


-10-

và những người làm công tác quản lý giáo dục. Nếu thiết bị khơng được sử
dụng thì việc cung ứng TBDH cho các trường sẽ thừa và gây lãng phí lớn.
Đồng thời với việc đổi mới nội dung, chương trình và phương pháp dạy
học ở các trường Trung cấp nghề, hệ thống TBDH phục vụ cho PPDH mới
được Ngành giáo dục cung cấp đầy đủ cho các trường cả về số lượng và cơ
cấu. Bước đầu chất lượng TBDH chưa cao, các phương tiện kỹ thuật hiện đại
hỗ trợ dạy học còn thiếu, song đã giải quyết cơ bản việc cung cấp phương tiện
dạy học cho PPDH mới. Tuy nhiên thực tế trên địa bàn thị xã Bỉm Sơn –
Thanh Hóa cho thấy việc sử dụng và bảo quản TBDH hiện nay cịn có 2 hạn
chế phổ biến: Hiệu quả sử dụng TBDH của giáo viên chưa cao và việc bảo
quản TBDH cịn chưa hợp lý dẫn đến tình trạng chung là chưa phát huy đầy
đủ vai trò quan trọng của nó trong việc đổi mới PPDH.

Có nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng này, trong đó cơng tác quản lý
TBDH trong nhà trường có những hạn chế đáng kể. Chính vì vậy chúng tơi
lựa chọn đề tài: Nâng cao hiệu quả quản lý việc sử dụng và bảo quản TBDH
ở Trường Trung cấp nghề Bỉm Sơn – Thanh Hóa để nghiên cứu.
2. Mục đích nghiên cứu:
Nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng và bảo quản TBDH ở Trường Trung
cấp nghề Bỉm Sơn – Thanh Hóa
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu:
3.1 Khách thể nghiên cứu:
Công tác quản lý việc sử dụng và bảo quản TBDH.
3.2. Đối tượng nghiên cứu:
Một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý việc sử dụng và bảo
quản TBDH ở Trường Trung cấp nghề Bỉm Sơn – Thanh Hóa


-11-

4. Giả thuyết khoa học:
Có thể nâng cao được hiệu quả quản lý việc sử dụng và bảo quản
TBDH ở Trường Trung cấp nghề Bỉm Sơn – Thanh Hóa nếu đề xuất được các
giải pháp có cơ sở khoa học và có tính khả thi cao.
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu
5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài
5.1.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của đề tài.
5.1.3. Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý việc sử
dụng và bảo quản TBDH
5.2 Phạm vi nghiên cứu:
Nghiên cứu thực trạng quản lý, sử dụng và bảo quản TBDH ở trường
Trung cấp nghề Bỉm Sơn – Thanh Hóa.

6. Phương pháp nghiên cứu:
6.1 Các phương pháp nghiên cứu lý luận:
- Phân tích tổng hợp lý thuyết.
- Khái quát hóa các nhận định độc lập.
6.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn:
- Khảo sát đánh giá công tác quản lý TBDH.
- Điều tra thông tin thực tế về quản lý TBDH.
- Tổng kết kinh nghiệm.


-12-

6.3. Các phương pháp hỗ trợ.
- Phương pháp thống kê
- Phương pháp chuyên gia.
7. Đóng góp đề tài
- Góp phần làm rõ thêm vấn đề quản lý việc sử dụng và bảo quản
TBDH ở cả phương diện lý luận và thực tiễn.
- Đề xuất được một số biện pháp có cơ sở khoa học để nâng cao hiệu
quả quản lý việc sử dụng và bảo quản TBDH ở Trường Trung cấp nghề Bỉm
Sơn – Thanh Hóa.
8. Cấu trúc luận văn:
Ngồi phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục nghiên cứu,
luận văn có 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận của đề tài
Chương 2: Cơ sở thực tiễn của đề tài
Chương 3: Một số biện pháp quản lý việc sử dụng và bảo quản TBDH
ở Trường Trung cấp nghề Bỉm Sơn – Thanh Hóa.

-13-

CHƯƠNG 1:
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1 Lịch sử của vấn đề nghiên cứu.
TBDH giữ vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy học và
giáo dục, vì vậy cơng tác quản lý TBDH đã được nhiều nhà nghiên cứu trong
và ngoài nước quan tâm.
Đối với các nước có nền giáo dục phát triển, TBDH hiện nay chủ yếu là
các phương tiện dạy học hiện đại, có sự đầu tư của khoa học và cơng nghệ
tiên tiến giúp cho quá trình giáo dục chất lượng và hiệu quả.
Ở Việt Nam, do điều kiện cơ sở vật chất, thiết bị dành cho giáo dục còn
hạn chế và kéo dài trong nhiều năm làm cho TBDH chưa thực sự phát huy vai
trị, tác dụng của nó trong cơng tác giáo dục nói chung và dạy học nói riêng.
Trong những năm qua, cùng với sự phát triển của nền kinh tế xã hội của
đất nước, việc đầu tư cho giáo dục có sự gia tăng đáng kể. Cùng với sự đổi
mới nội dung chương trình dạy nghề, thiết bị giáo dục nói chung và TBDH
nói riêng thực sự được đầu tư và quan tâm. Bộ Lao động Thương binh & Xã
hội đã có những quyết định, chỉ thị, chỉ tiêu cụ thể về thiết bị giáo dục: Có
nhiều đề tài cấp Bộ nghiên cứu về TBDH, trong đó có đề tài: “Nâng cao hiệu
quả sử dụng thiết bị dạy học”, đã được tổ chức nghiệm thu trước Hội đồng
nghiệm thu cấp Bộ vào tháng 12/2004. Đề tài đã xây dựng được lý luận về
phịng học bộ mơn, chỉ rõ vai trò của TBDH trong việc đổi mới nội dung
chương trình, đồng thời đề xuất và kiến nghị các giải pháp triển khai dạy học
theo phịng học bộ mơn trong trường dạy nghề giai đoạn hiện nay.
Tác giả Trần Doãn Quới viết cuốn: “ Một số vấn đề về cơ sở khoa học và
phương pháp luận của việc sử dụng TBDH trong nhà trường phổ thông” đã
làm rõ vai trò của TBDH xét trên các phương diện khác nhau .

-14-

Nhiều bài viết được đăng tải trên báo, tạp chí và các trang web của các
ngành, trường học, các địa phương, các trung tâm nghiên cứu giáo dục, Viện
chiến lược và chương trình giáo dục viết về thực trạng THDH, hiệu quả sử
dụng TBDH, các biện pháp khắc phục…như các web side: ,
, www.niesac.edu, Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam,
Đại học sư phạm Hà Nội, Đại học Huế vv…
Ngồi ra có rất nhiều bài viết của các thầy giáo, cô giáo trực tiếp giảng dạy
trên khắp mọi miền đất nước đã nêu lên những băn khoăn của mình về TBDH
và đề xuất những biện pháp tháo gỡ nhằm làm cho thiết bị dạy học thực sự là
một yếu tố khơng thể thiếu cho việc triển khai chương trình sách giáo khoa
nói chung và đặc biệt cho việc triển khai đổi mới phương pháp dạy học hướng
vào hoạt động tích cực, chủ động của học sinh.
Với thời gian và năng lực có hạn, tác giả mới tìm hiểu việc nghiên cứu về
TBDH ở trong nước, chưa có điều kiện tìm hiểu vấn đề này ở các nước khác.
1.2 MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN
1.2.1 Thiết bị dạy học.
Quá trình dạy học là quá trình nhận thức ở mức độ cao. Vì vậy, TBDH
khơng thể thiếu được trong q trình dạy học. Trước đây, người ta thường nói
đến các từ: giáo cụ trực quan, đồ dùng dạy học, thiết bị dạy học…Ngày nay
các chuyên gia nghiên cứu về thiết bị giáo dục thường quen gọi TBDH. Vậy
TBDH là gì? Vị trí của TBDH trong q trình dạy học như thế nào? Các chức
năng TBDH trong quá trình dạy học ra sao ? Đó là những vấn đề cần được
làm rõ.
Theo Cotx klinbơ ( Đức): “ Thiết bị dạy học là tất cả những phương
tiện vật chất cần thiết cho giáo viên và học sinh để tổ chức và tiến hành hợp
lý, có hiệu quả q trình giáo dưỡng và giáo dục ở các môn học, cấp học”
[12,78].

-15-

Theo tác giả Trần Kiểu và Vũ Trọng Rỹ: “TBDH là thuật ngữ chỉ một
vật thể hoặc tập hợp đối tượng vật chất mà người giáo viên sử dụng với tư
cách là phương tiện điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh, cịn đối với
học sinh thì đó là nguồn tri thức, là các phương tiện giúp học sinh lĩnh hội các
khái niệm, định luật, thuyết khoa học…hình thành ở họ các kỹ năng, kỹ xảo,
đảm bảo việc giáo dục, phục vụ cho mục đích dạy học và giáo dục”[ 12,78].
Theo điều 1 về Quy chế thiết bị giáo dục của Bộ Giáo dục (
41/2000/QĐ BGD-ĐT) : “ Thiết bị giáo dục bao gồm thiết bị phục vụ giảng
dạy và học tại lớp, thiết bị phịng thí nghiệm, thiết bị thể dục thể thao, thiết bị
nhạc, họa và các thiết bị khác trong xưởng trường, vườn trường phòng truyền
thống, nhằm đảm bảo cho việc nâng cao chất lượng dạy và học, góp phần
thực hiện mục tiêu giáo dục tồn diện” [1,1]
Như vậy có thể hiểu: TBDH là hệ thống đối tượng vật chất và tất cả
những phương tiện kỹ thuật được giáo viên và học sinh sử dụng trong q
trình dạy học nhằm góp phần thực hiện các mục tiêu của bài học.
Khái niệm “thiết bị giáo dục” bao hàm khái niệm TBDH, phạm vi sử
dụng TBDH hẹp hơn, tức là TBDH chỉ sử dụng chủ yếu trong quá trình dạy –
học của giáo viên và học sinh.
Để hiểu đầy đủ và tồn diện hơn về vai trị, vị trí của TBDH trong q
trình dạy học, ta xét mối quan hệ của nó với các thành tố khác của quá trình
dạy học.
Hiểu theo tiếp cận hệ thống, quá trình dạy học gồm 6 thành tố cơ bản:
Mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức và đánh giá.
Sáu thành tố này tương tác với nhau, tạo thành một chỉnh thể, vận hành
trong môi trường giáo dục của nhà trường và môi trường kinh tế - xã hội của
cộng đồng. Vì vậy việc sử dụng bảo quản TBDH phải được đặt trong mối
quan hệ qua lại với các thành tố nói trên.

-16-

Q TRÌNH DẠY HỌC

MT
ND

PP

PT

TC
ĐG

Sơ đồ 1.1:
Mơi trường giáo dục của nhà trường

Môi trường kinh tế xã hội của cộng

đồng

MT: Mục tiêu

PT: Phương tiện

ND: Nội dung

TC: Tổ chức

PP: Phương pháp

ĐG: Đánh giá

1.2.2. QUẢN LÝ VÀ HIỆU QUẢ QUẢN LÝ
1.2.2.1 Quản lý và chức năng quản lý
+ Quản lý
Có nhiều định nghĩa khác nhau về quản lý:
“ Quản lý là tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý
(người quản lý) đến khách thể quản lý (người bị quản lý) trong một tổ chức,
nhằm làm cho tổ chức vận hành đạt được mục đích của tổ chức” [18,1].
“ Quản lý là hoạt động có sự qua lại giữa hệ thống và mơi trường, do
đó quản lý được hiểu là đảm bảo hoạt động của hệ thống trong điều kiện có sự
biến đổi liên tục của hệ thống và mơi trường, là chuyển hệ thống tới trạng thái
thích ứng với những hoàn cảnh mới” [35,16].


-17-

“ Quản lý là hoạt động thiết yếu nảy sinh khi con người hoạt động tập
thể, là sự tác động của chủ thể vào khách thể, trong đó quan trọng nhất là
khách thể con người, nhằm thực hiện các mục tiêu chung của tổ chức”
[17,41].
Qua các định nghĩa về quản lý, ta hiểu quản lý bao gồm các yếu tố sau:
- Phải có một chủ thể quản lý là tác nhân tạo ra các hoạt động và một
đối tượng bị quản lý phải tiếp nhận các tác động của chủ thể quản lý tạo ra.
Tác động có thể là một lần mà cũng có thể liên tục nhiều lần, sự tác động của
chủ thể quản lý phải bằng cách nào đó để người bị quản lý ln ln thoải
mái, phấn khởi đem hết tài lực và trí tuệ để sáng tạo ra giá trị vật chất và tinh

thần cho bản thân, cho tập thể và cho xã hội.
- Phải có một mục tiêu, một quỹ đạo đặt ra cho đối tượng và chủ thể,
mục tiêu là căn cứ cho chủ thể tạo ra tác động.
Hiện nay, quản lý được định nghĩa rõ hơn: Quản lý là quá trình đạt đến
mục tiêu bằng cách vận dụng các hoạt động (chức năng): Kế hoạch hóa, tổ
chức, chỉ đạo và kiểm tra với hệ thống thông tin quản lý.
Như vậy, quản lý là sự tác động có tổ chức, có định hướng của chủ thể
quản lý (người quản lý, tổ chức quản lý) lên khách thể quản lý (đối tượng
quản lý) về các mặt văn hóa, xã hội, kinh tế…bằng hệ thống các luật lệ, chính
sách, các nguyên tắc và các biện pháp cụ thể nhằm tạo ra môi trường cho sự
phát triển của đối tượng (đối tượng có thể quy mơ tồn cầu, khu vực, quốc
gia, ngành đơn vị, con người hoặc sự vật cụ thể).
Trong công tác quản lý cần phải hướng đối tượng tự giác hoàn thành
nhiệm vụ, biến quá trình quản lý thành quá trình tự quản lý.
+ Nội dung các chức năng quản lý
Chức năng quản lý là loại hình đặc biệt của hoạt động có định hướng, có tổ chức, có
điều hành, có kiểm tra đánh giá một cách chun mơn hóa q trình quản lý.


-18-

Có 4 chức năng quản lý cơ bản đó là: Kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo
(phối hợp, điều hành, kích thích), kiểm tra đánh giá.
Ngồi ra, thơng tin là một chức năng trung tâm trong quản lý.
Có thể biểu diễn chu trình quản lý theo sơ đồ:
Kế hoạch
quản lý

Kiểm tra
đánh giá

Thông tin
quản lý

Tổ Chức

Chỉ đạo

Sơ đồ 1.2: Minh họa các chức năng quản lý
- Lập kế hoạch: Là khâu quan trọng đầu tiên của chủ thể quản lý nhằm
xác định xem Phải làm cái gì? Làm như thế nào? Thời gian làm? Ai làm?
Đó là q trình vạch ra mục tiêu và quyết định phương thức đạt được
mục tiêu. Lập kế hoạch thực chất là bắc nhịp cầu nối trạng thái hiện tại với
trạng thái mong muốn trong tương lai.
- Tổ chức: Là quá trình phân phối và sắp xếp nguồn lực theo những
cách thức nhất định để đạt được mục tiêu mong đợi. Đó chính là hình thành
nên cơ cấu, quan hệ giữa các thành viên, các bộ phận trong một tổ chức nhằm
thực hiện tốt kế hoạch lập ra.
Đạt được mục tiêu của tổ chức tạo nên sức mạnh của tổ chức trong vấn
đề bố trí nguồn nhân lực.
- Chỉ đạo: ( phối hợp + điều hành): Là quá trình tác động gây ảnh
hưởng đến các thành viên, liên kết, liên hệ với người khác, động viên họ hoàn
thành nhiệm vụ được giao để đạt được mục tiêu của tổ chức.


-19-

Chỉ đạo là quá trình giải quyết tốt mối quan hệ giữa các thành viên
trong tổ chức, nhằm làm cho việc thực hiện kế hoạch lập ra nhịp nhàng, hợp
quy luật, kể cả việc điều hành các nguồn lực đã được xác lập hoặc cả những

nguồn lực phát sinh.
- Kiểm tra, đánh giá: Là chức năng cuối cùng của chu trình quản lý để
kiểm tra việc thực hiện kế hoạch của tổ chức, nhằm đánh giá mức độ hoàn
thành và điều chỉnh những sai lệch theo chuẩn mực (nếu có) kể cả đối tượng
quản lý và chủ thể quản lý, tư vấn thúc đẩy để đạt được mục tiêu đề ra.
+ Quản lý giáo dục
Xung quanh khái niệm quản lý giáo dục có nhiều định nghĩa khác nhau.
Sau đây tơi trình bày một số định nghĩa tiêu biểu sau:
Theo tác giả Trần Kiểm: “Quản lý giáo dục, quản lý trường học có thể
hiểu là một chuỗi tác động hợp lý (có mục đích tự giác, hệ thống, có kế
hoạch) mang tính tổ chức sư phạm của chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên
và học sinh, đến những lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường nhằm
huy động cho họ cùng cộng tác, phối hợp, tham gia mọi hoạt động của nhà
trường, nhằm làm cho quá trình này vận hành tối ưu tới việc hoàn thành
những mục tiêu dự kiến” [36, 18].
Theo tác giả Nguyễn Gia Quý: “Quản lý quá trình giáo dục là quản lý
một hệ thống toàn vẹn bao gồm các yếu tố: Mục tiêu, nội dung, phương pháp,
tổ chức, giáo dục, người dạy, người học, cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ cho
dạy và học, môi trường giáo dục, kết quả giáo dục” [44,15].
Ở đây QLGD được coi là quá trình quản lý GD & ĐT diễn ra ở các
trường học: “Quản lý giáo dục là hệ thống những tác động có mục đích, có kế
hoạch, hợp quy luật của chủ thể QLGD nhằm làm cho hệ vận hành theo
đường lối và nguyên lý giáo dục của Đảng, thực hiện được các tính chất của
nhà trường XHCN Việt Nam, mà tiêu điểm hội tụ là quá trình dạy học – giáo


-20-

dục thế hệ trẻ, đưa hệ giáo dục đến mục tiêu dự kiến, tiến lên trạng thái mới
về chất” [39,35].

Quản lý nhà trường là quản lý một hệ thống sư phạm chuyên biệt, bao
gồm những tác động liên tục có ý thức, có kế hoạch, có mục đích của chủ thể
quản lý để đảm bảo cho hệ vận hành đúng, làm cho quá trình dạy học – giáo
dục thế hệ trẻ đạt mục tiêu dự kiến, có bước phát triển về chất.
Quản lý nhà trường bao gồm quản lý các mối quan hệ giữa nhà trường
với môi trường xã hội và quản lý nội bộ bên trong trường học.
Như vậy, quản lý nhà trường là quản lý quá trình dạy học, giáo dục,
quản lý các điều kiện thiết yếu như: quản lý nhân lực, tài chính, cơ sở vật chất
– thiết bị dạy học…nhằm đạt được các mục tiêu giáo dục đã đề ra.
1.2.2.2. Quản lý thiết bị dạy học
Quản lý TBDH là tác động có mục đích có kế hoạch của người quản lý
nhằm xây dựng, bảo quản và sử dụng có hiệu quả hệ thống TBDH phục vụ
đắc lực cho công tác dạy học.
* Yêu cầu về quản lý, sử dụng thiết bị dạy học:
1. “ Tất cả các thiết bị giáo dục của một cơ sở giáo dục phải được đặt
khoa học, dễ sử dụng và có các phương tiện bảo quản ( tủ, hòm), vật che phủ,
phương tiện chống ẩm, chống mối, mọt, dụng cụ phòng chữa cháy. Tùy theo
tính chất, quy mơ của thiết bị mà bố trí diện tích phịng và địa điểm thích hợp,
đảm bảo cho giáo viên và học sinh thao tác, đi lại thuận tiện và an toàn khi sử
dụng. Các thí nghiệm có độc hại, gây tiếng ồn phải được bố trí và xử lý theo
chuẩn quy định được đảm bảo an tồn lao động và vệ sinh mơi trường.
2. Thiết bị giáo dục phải được sử dụng với hiệu quả cao nhất, đáp ứng
các yêu cầu về nội dung và phương pháp được quy định trong chương trình
giáo dục.
3. Thiết bị giáo dục phải được làm sạch sẽ ngay sau khi sử dụng; định
kỳ bảo dưỡng, bổ sung phụ tùng, linh kiện, vật tư tiêu hao.