Tài liệu Hướng dẫn sử dụng hệ điều hành Linux doc

Khoa Toán – Cơ – Tin học
Bộ môn Tin học
1

Hướng dẫn sử dụng hệ điều hành Linux
(sử dụng Môi tr ng văn bản (text))

Các hệ điều hành ngày nay đều có giao diện đồ họa (graphics) nhằm giúp cho người sử dụng dễ dàng
"nói chuyện" với máy một cách trực quan mà không cần hiểu những gì diễn ra sau giao diện ấy. Tuy
nhiên, là sinh viên ngành Tin học, bạn không thể bằng lòng với vai trò "người sử dụng" đơn giản. Bạn
hãy khám phá hệ điều hành Linux trong môi trường văn bản (text): sử dụng thành thạo nó sẽ giúp bạn
có khả năng làm chủ máy tính và có thể trở thành một lập trình viên giỏi.

Hướng dẫn sử dụng hệ điều hành Linux.............................................................................................1
1 Khởi động.................................................................................................................................1
2 Thay đổi mật khẩu...................................................................................................................2
3 Các lệnh Linux cơ bản.............................................................................................................2
3.1 Tổ chức dữ liệu................................................................................................................3
3.2 Chạy chương trình. Quản lí tiến trình............................................................................7
3.3 Hệ thống vào/ra của Linux..............................................................................................9
3.4 Trao đổi với những người sử dụng khác trong mạng..................................................10
Phụ lục 1- Hệ thống tệp.....................................................................................................................11
Phụ lục 2- Sử dụng trình soạn thảo văn bản Vi................................................................................11
Phụ lục 3 - Biểu thức chính quy........................................................................................................13
Phụ lục 4 – Cài đặt ứng dụng trong Linux........................................................................................15
Cài đặt các gói RPM (Red Hat Package Management):..............................................................15
Cài đặt các gói DEB:.....................................................................................................................16
Gỡ nén.............................................................................................................................................17
Biên dịch gói chương trình nguồn................................................................................................17

1 Khởi động

Bật máy (công tắc phía trước) J

Đối với máy chạy hệ điều hành Windows:
Sau khi truy nhập vào môi trường Windows, chạy tiện ích Putty (qua nút bấm tắt trên Desktop
hoặc nếu không có thì tìm trong thư mục C:\Apps\Putty).
Trong cửa sổ giao diện Putty, chọn trong danh sách cấu hình kết nối tới máy chủ jupiter đã được
thiết lập sẵn, kích nút Load rồi sau đó kích nút Open để kết nối. Màn hình làm việc sẽ hiện ra
với yêu cầu nhập tên đăng nhập (login as). Đăng nhập vào môi trường Linux với tên và mật
khẩu được cấp cho bạn.
Sau khi đăng nhập, kích nút phải chuột trên phần cửa sổ làm việc này và chọn "Full screen".

Đối với máy chạy hệ điều hành Linux:
Sau khi máy nạp xong hệ điều hành Linux, sẽ xuất hiện màn hình cho phép đăng nhập (login).
Ấn tổ hợp phím Ctrl-Alt-F1 để về màn hình đăng nhập ở chế độ văn bản.
Tại dòng login gõ tên đăng nhập của bạn, ấn Enter và gõ mật khẩu được cấp cho bạn.

Khoa Toán – Cơ – Tin học
Bộ môn Tin học
2

2 Thay đổi m t kh u
Sau khi bạn đăng nhập lần đầu tiên vào tài khoản máy tính của bạn, hãy ngay lập tức thay đổi
mật khẩu truy nhập để bảo đảm tính an toàn cho dữ liệu của bạn từ nay về sau. Các điểm cần chú
ý:
- Không trao đổi mật khẩu của mình với bất kì ai. Việc chia sẻ hoặc để lộ mật khẩu cá
nhân sẽ làm mất tính riêng tư của bạn và có thể gây hại đến dữ liệu trong tài khoản của
bạn cũng như khiến bạn phải chịu trách nhiệm về những vấn đề hỏng hóc hệ thống máy
tính vốn không phải do bạn gây ra. Bạn phải chịu hoàn toàn trách nhiệm về mọi vấn đề
liên quan đến tài khoản máy tính của bạn.

- Yêu cầu về mật khẩu: mật khẩu bao gồm ít nhất 6 kí tự, cần có ít nhất một kí hiệu không
phải là chữ cái.

Lệnh thay đổi mật khẩu:
yppasswd
- Sau khi bấm Enter, máy chờ nhập dữ liệu ở dòng Old password (hoặc current password).
Gõ mật khẩu hiện thời của bạn và ấn Enter.
- Máy hiện yêu cầu Enter new password. Gõ mật khẩu mới và ấn Enter.
- Máy yêu cầu bạn gõ lại mật khẩu mới lần thứ hai để đảm bảo bạn không nhầm lẫn. Gõ lại
đúng mật khẩu mới và ấn Enter.

Hãy thoát khỏi hệ thống bằng lệnh:
logout
Mời bạn đăng nhập (login) lại bằng tên đăng nhập của bạn và mật khẩu mới.
3 Các l
nh Linux cơ b n
Là sinh viên học Tin học, bạn cần học những gì?
1. Tổ chức dữ liệu của mình:
§ Đặt các tệp (file) chứa dữ liệu của bạn vào các thư mục (directory) thích hợp để
việc tìm kiếm khi cần thiết được dễ dàng (ví dụ các tệp liên quan đến bài tập của
một môn học đặt trong thư mục riêng cho môn học đó. Trong cùng một môn học
có thể có nhiều loại bài tập khác nhau cũng nên được đặt vào các thư mục riêng
biệt)
§ Sao chép dữ liệu từ nơi này sang nơi khác
§ Xóa bỏ những dữ liệu không cần thiết nữa
§ Bảo mật dữ liệu của mình (không cho người ngoài truy nhập vào các tệp dữ liệu
mang tính riêng tư của mình)
§ v.v
2. Chạy một chương trình ứng dụng có trên máy tính
3. Quản lí các tiến trình (process) của mình trên hệ thống máy tính

4. Cài
t một chương trình mới lên máy tính
5. Soạn thảo văn bản (tài liệu, chương trình)
6. Viết chương trình cho máy tính
7. Trao đổi với những người sử dụng mạng khác (mail, talk)
8. Tìm kiếm, thu thập, phân phát dữ liệu trong mạng máy tính (mạng nội bộ ở nơi
học/làm việc, mạng toàn cầu – Internet)
9. Quản trị mạng máy tính
10. v.v.
Khoa Toán – Cơ – Tin học
Bộ môn Tin học
3

Các bạn sẽ có thể thực hành 1, 2, 3, 5, 6, 7 ở trường. 4, 8, 9, 10 dành cho các bạn đọc thêm và
thực hành máy tính ở nhà.

3.1 Tổ ch
c d li u
Nội dung của bài thực hành này tập trung vào vấn đề tổ chức dữ liệu. Bạn cần học các lệnh cơ
bản của Linux cho phép bạn thao tác với các tệp dữ liệu và tệp thư mục. Các lệnh này được dùng
chung cho tất cả các phần mềm vỏ (shell) của Linux (ví dụ như sh, bash, v.v.).

Cần chú ý là mỗi người sử dụng hệ thống Unix/Linux được cấp một thư mục làm việc riêng, gọi
là thư mục chủ của người sử dụng. Ví dụ, một sinh viên của lớp K50 A5 với số thứ tự được cấp
là 72 thì sẽ có thư mục chủ của mình là /home/students/K50A5_072/. Nói chung, bạn chỉ có
quyền ghi/xoá dữ liệu trên thư mục của bạn. Dữ liệu trong các thư mục khác thông thường bạn
có khả năng đọc (read) hoặc chạy (execute) nếu đó là chương trình, trừ khi người sở hữu dữ liệu
cấm toàn bộ quyền truy nhập.
3.1.1 Giới thiệu lệnh
Sau đây là danh sách các lệnh cơ bản sẽ thực hành:

Lệnh Ý nghĩa Cú pháp
Lệnh thao tác với thư mục
pwd
Xem đường dẫn đầy đủ của thư
mục làm việc hiện thời
pwd
ls
Xem nội dung thư mục hiện thời ls [-l|-alt] <tên thư mục>
du Xem thông tin dung lượng của
một thư mục
du [-s|-a] <tên thư mục>
cd
Chuyển đến thư mục khác cd <tên thư mục>
mkdir
Tạo thư mục mới mkdir <tên thư mục>
rmdir
Xóa 1 thư mục rỗng rmdir <tên thư mục >
Lệnh thao tác với tệp (tệp dữ liệu thông th ng và tệp thư mục)
cat
Xem nội dung tệp cat <tên tệp>
more
Xem nội dung tệp từng trang một more <tên tệp>
head
Xem dòng đầu của tệp văn bản head <tên tệp>
tail
Xem dòng cuối của tệp văn bản tail <tên tệp>
cp
Sao chép tệp từ nơi này sang nơi
khác

cp <tên tệp nguồn> <tên tệp đích>
cp –r <tên thư mục nguồn> <tên thư mục đích>
mv
Di chuyển (đổi tên) tệp/thư mục mv <tên tệp/thư mục nguồn> <tên tệp/thư mục đích>

rm
Xóa tệp/thư mục rm [-i] <tên tệp>
rm –r <tên thư mục>
chmod
Đặt quyền truy nhập tệp cho những
người dùng khác trong hệ thống
chmod <phân quyền> <tên tệp/thư mục>
(xem giải thích
phân quyền ở dưới)
ln
Tạo tệp liên kết (link) ln [-s] <tên tệp thực> <tên tệp liên kết>
find
Tìm kiếm tệp find
grep
Tìm kiếm xâu trong tệp grep "<xâu cần tìm>" <tên tệp/thư mục>
grep –e <biểu thức chính quy> <tên tệp/thư mục>
(xem phụ lục
biểu thức chính quy)
Khoa Toán – Cơ – Tin học
Bộ môn Tin học
4

Phân quy n: Các hệ thống Unix/Linux cho phép phân quyền cho 3 đối tượng người sử dụng hệ
thống máy tính: người sở hữu dữ liệu (user), những người thuộc cùng nhóm (group) làm việc với
người sở hữu, và những người dùng khác (other). Với mỗi đối tượng có thể có ba quyền sau:

quyền đọc (
r
ead), quyền ghi (
✇
rite), và quyền chạy (e
①
ecute - nếu là tệp chương trình). Đối
<phân quyền> của lệnh chmod được biểu diễn theo 2 cách:
- Dạng số: Gồm 3 chữ số n
1
n
2
n
3
, trong đó n
i
∈ [0, 7]. n
1
thể hiện quyền truy nhập tệp/thư
mục cho user, n
2
thể hiện quyền cho group, và n
3
thể hiện quyền cho other.
0 1 2 3 4 5 6 7
--- --x -w- -wx r-- r-x rw- rwx
- Dạng chữ cái: < i tượng>[+ | -]<quyền>
§ đối tượng: u (cho user), hoặc g (cho group), hoặc o (cho other), hoặc a (cho all –
tất cả mọi người dùng)
§ +: cho quyền, -: không cho quyền

§ quyền: r, w, x
§ Ví dụ: u+x : cho user có quyền chạy chương trình. g-w : cấm những người dùng
khác trong cùng nhóm (group) quyền ghi lên tệp.

Sử dụng kí tự gộp *:
Một số lệnh cho phép thao tác với nhiều tệp một lúc. Khi đó, tên các tệp này phải có khả năng
viết gộp lại thành một tên chung. Kí tự * có ý nghĩa là "xâu kí tự bất kì", được dùng cho việc viết
gộp tên tệp này.
Ví dụ: *.c nghĩa là tất cả các tệp có phần đuôi của tên là .c.
3.1.2 B
à✐
t
✬
p th
✮
c hành
Yêu cầu I:
Một số tệp/thư mục dành cho phần bài tập thực hành này đã được tạo sẵn, đặt trong thư mục
/home/local/exercises/. Bạn được yêu cầu làm các thao tác sau:
1. Kiểm tra tên thư mục hiện thời của mình.
2. Nếu thư mục hiện thời không phải là /home/ thì chuyển về thư mục đó.
3. Sao chép thư mục /home/local/exercises/BaitapLinux/ về thư mục chủ của bạn (tức là
thư mục /home/students/<tên đăng nhập của bạn>/).
4. Chuyển về thư mục chủ của bạn.
5. Xem thư mục hiện thời, kiểm tra xem đã có thư mục BaitapLinux trong đó chưa.
6. Đổi tên thư mục BaitapLinux thành Baitap1.
7. Xem nội dung thư mục Baitap1.
8. Kiểm tra xem tệp nào trong thư mục Baitap1 là tệp chương trình chạy được (excutable).
9. Xem nội dung tệp chương trình tìm được. Đoán xem chương trình đó sẽ làm gì J
10. Chạy chương trình đó. (Bạn có đoán đúng kết quả chương trình không? J )

11. Thay đổi quyền truy nhập tệp của bạn để bạn không có quyền x (thực hiện) đối với tệp
chương trình đó.
12. Chuyển vào thư mục Baitap1.
13. Xem lại nội dung thư mục Baitap1 để kiểm tra xem việc thay đổi quyền truy nhập của
bạn đã được thực hiện đúng chưa.
14. Thử chạy chương trình để chắc chắn là bạn không chạy được chương trình đó nữa J
15. Xoá các tệp có tên bắt đầu bằng k49 trong thư mục Baitap1.
Khoa Toán – Cơ – Tin học
Bộ môn Tin học
5

16. Xem danh sách các tệp có đuôi .tmp trong thư mục hiện thời. Ghi tên các tệp này ra giấy.
17. Tạo thư mục temp (temporory – có nghĩa là t
❆
m thời) trong thư mục Baitap1.
18. Di chuyển tất cả các tệp có đuôi .tmp trong thư mục Baitap1 vào thư mục temp mới tạo
này.
19. Chuyển vào thư mục temp.
20. Xem danh sách tệp trong thư mục hiện thời. Danh sách này có giống danh sách thu được
ở bước 15 không?
21. Đổi quyền truy nhập cho tất cả các tệp có đuôi .tmp trên sao cho tất cả mọi người sử
dụng hệ thống có quyền đọc và ghi đối với các tệp đó.
22. Xem lại thư mục temp để chắc chắn là bạn đã thực hiện đúng lệnh đổi quyền.
23. Nghỉ giải lao: trao đổi với bạn bên cạnh xem có khó khăn gì không J .

Cách thực hiện yêu c
u I:
Để thực hiện được các yêu cầu trên, bạn lần lượt thực hiện các bước sau (sau khi thực hiện
xong mỗi bước, chỉ chuyển sang bước sau nếu không nhận được thông báo lỗi gì):
1. Gõ lệnh:

pwd
2. Nếu kết quả ở bước 1 hiện ra trên màn hình là
home thì bạn không phải làm gì. Nếu không
phải, bạn gõ lệnh:
cd / home
3. Để sao chép thư mục cần có tham số -r cho lệnh cp. Bạn chọn gõ 1 trong 2 lệnh sau:
cp –r / home/ local/ exercises/ BaitapLinux / home/ students/ <tên đăng nhập>
cp –r local/ exercises/ BaitapLinux students/ <tên đăng nhập>
sBạn chọn cách nào? Vì sao 2 lệnh này có tác dụng như nhau?
4. Gõ lệnh:
cd student
<tên đăng nhập>
5. Gõ lệnh:
ls
sBạn có thấy trong danh sách kết quả có tên BaitapLinux không? Bây giờ gõ tiếp lệnh
sau:
ls -l
sBạn thấy khi bổ sung tham số -l thì kết quả hiện ra có gì khác? Hãy nhìn dòng chứa thông
tin liên quan đến BaitapLinux. Các thông tin hiện ra bao gồm:
<thuộc tính kiểu tệp và phân quyền tệp> <số liên kết đến tệp> <người sở hữu> <nhóm sở hữu>
<dung lượng byte> <ngày tháng tạo> <thời gian tạo> <tên tệp>. Thuộc tính kiểu tệp và phân
quyền tệp được biểu diễn bằng một xâu gồm 10 kí tự (ví dụ tệp thư mục
itapLinux có
thuộc tính là drwxr-xr-x): kí tự đầu tiên là kiểu tệp (thường gặp nhất d tương ứng với tệp
thư mục, - tương ứng với tệp thông thường), 9 kí tự sau là phân quyền tương ứng với 3 đối
tượng (người sở hữu, người sử dụng thuộc cùng nhóm làm việc, những người sử dụng khác –
xem lại giới thiệu phân quyền ở phần 3.1.1).
6. Gõ lệnh:
mv BaitapLinux Baitap1
s Thực hiện lại lệnh ở bước 5 để xem có thư mục Baitap1 thay cho BaitapLinux không?

7. Ở bước 5 ta xem nội dung thư mục hiện thời nên không cần gõ tên thư mục sau lệnh ls. Bây
giờ để xem thư mục Baitap1, cần gõ lệnh:
ls –l Baitap1
Khoa Toán – Cơ – Tin học
Bộ môn Tin học
6

8. Tệp chương trình trong thư mục Baitap1 là tệp có thuộc tính phân quyền x cho đối tượng
người sở hữu (user). Phần tiếp theo khi viết <chương trình> thì bạn phải gõ tên tệp này.
9. Gõ lệnh:
cat Baitap1/ <chương trình>
hoặc
more Baitap1/ <chương trình>
sVới lệnh more, nếu nội dung tệp dài quá 1 trang trong cửa sổ lệnh, cần ấn phím cách
(Space) để xem tiếp trang sau. Muốn thoát khỏi lệnh more thì ấn phím Q . Đoán xem chương
trình này làm gì? J (Chú ý: không phải tệp chương trình nào bạn cũng có thể "đọc hiểu"
được. Chương trình bạn vừa xem là một chương trình nguồn dạng văn bản, được máy thông
dịch khi chạy. Đa số các chương trình khác thì thường đã được biên dịch thành mã nhị phân
– khi đó bạn không "đọc hiểu" được).
10. Chạy chương trình bằng cách gõ:
Baitap1/ <chương trình>
sKết quả chương trình có đúng như bạn đoán không? J
11. Đổi quyền truy nhập:
chmod u-x Baitap1/ < tệp chương trình>
12. Gõ lệnh:
cd Baitap1
13. Gõ lệnh:
ls –l
sTệp <chương trình> trong danh sách có thông tin thuộc tính bắt đầu bằng –rw- không?
Nếu có tức là bạn đã làm đúng ở bước 10. Nếu không, cần thực hiện lại lệnh ở bước 10

(chú ý viết đúng đường dẫn)
14. Thử chạy lại chương trình:
<chương trình>
sBạn có nhận được thông báo lỗi không?
15. Xem lại khái niệm kí tự gộp ở mục 3.1.1. Để xoá tất cả các tệp có tên bắt đầu bằng k49 thì
gõ lệnh:
rm –I k49*
Tham số -i cho phép bạn khẳng định lại nếu bạn thực sự muốn xoá tệp nào đó. Bạn trả lời y
(yes) nếu chắc chắn, n (no) nếu không. Nói chung nên có tham số này vì nếu không bạn sẽ
mất hẳn dữ liệu khi trót gõ nhầm tên tệp cần xoá (trong Unix/Linux bạn không thể khôi phục
dữ liệu đã xoá bằng lệnh rm).
16. Gõ lệnh:
ls * .tmp
Ghi danh sách tên tệp thu được ra giấy.
17. Gõ lệnh:
mkdir temp
sXem lại thư mục hiện thời bằng lệnh ls để kiểm tra xem đã có thư mục temp chưa.
18. Gõ lệnh:
mv * .tmp temp/
19. Gõ lệnh:
cd temp
20. Gõ lệnh:
ls –l
21. Xem lại khái niệm phân quyền ở mục 3.1.1. Để tất cả mọi người có quyền đọc, ghi, nhưng
không có quyền thực hiện (vì các tệp này không phải là tệp chương trình), thì cả 3 đối tượng
Khoa Toán – Cơ – Tin học
Bộ môn Tin học
7

(user, group, other) đều có quyền rw- (biểu diễn dạng số là 6). Vậy cần gõ lệnh sau:

chmod 666 * .*
22. Gõ lệnh:
ls –l
sNếu làm đúng thì các tệp trong danh sách đều có thông tin thuộc tính là:
–rw-rw-rw-
23. Nghỉ giải lao J

Mẹo nhỏ:
- Dùng phím con trỏ lên ↑, xuống ↓ để lấy lại một lệnh đã thực hiện
- Khi gõ tên tệp/thư mục, có thể gõ một vài chữ cái đầu rồi dùng phím Tab để nhận được
hỗ trợ tự động điền tên tệp/thư mục. Như thế có 2 lợi ích:
§ Tiết kiệm công gõ khi tên tệp/thư mục dài
§ Tránh lỗi khi truy nhập tệp/thư mục do gõ nhầm tên

Sửa chữa lỗi sai trong quá trình thực hành:
- Trong khi làm bài thực hành, một trong các lỗi thường gặp nhất của học viên là tạo thư
mục không đúng tên theo đề bài yêu cầu. Vì thế, sau mỗi lần tạo thư mục, bạn cần kiểm
tra lại bằng lệnh xem nội dung thư mục. Nếu tạo sai, cần xoá đi thư mục vừa tạo (bằng
lệnh hoặc rmdir < tên thư mục> hoặc rmdir < tên thư mục> ), rồi làm lại thao tác tạo
thư mục.
- Lỗi thường gặp khác: Không đặt khoảng cách giữa lệnh và các đối của lệnh (ví dụ thay vì
làm (cp <tên tệp nguồn> <tên tệp đích>) thì lại làm (cp<tên tệp nguồn><tên tệp
đích>).
- Hãy cùng bổ sung danh sách lỗi thường gặp J

Yêu cầu 2: Giáo viên hướng dẫn cho bài tập liên quan đến các lệnh trên, yêu cầu sinh viên tự
thực hiện.
3.2 Ch
y chương trình. Qu n lí tiến trình
3.2.1

❈ ✰②
ch
✯✁
ng trình
Khi bạn gõ lệnh thực hiện một thao tác tổ chức dữ liệu ở trên, thì thực ra là bạn đã chạy một
chương trình tiện ích đã cài đặt trong vỏ của hệ điều hành Linux.
Một cách tổng quát, để chạy một chương trình có trong một hệ thống Linux, có thể làm một
trong những cách sau:
- Nếu tệp chương trình nằm trong thư mục đã khai báo trong biến môi trường PATH (là
biến chứa tập hợp đường dẫn tới các thư mục mà hệ thống sẽ tìm kiếm chương trình
trong đó), thì chỉ cần gõ:
< tên chương trình>
- Nếu tệp chương trình nằm trong thư mục chưa có trong PATH, thì có thể:
§ Bổ sung đường dẫn đến tệp chương trình vào biến môi trường PATH, rồi chạy
chương trình như ở trên.
§ Chuyển đến thư mục có chứa tệp chương trình, rồi gõ:
./ < tên chương trình>
(dấu . biểu thị thư mục hiện thời)
§ Gõ tên tệp chương trình với đường dẫn đầy đủ (kể từ thư mục gốc).
Chú ý: