Vận dụng phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn trong dạy học toán 9

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH

TRẦN HẢO

VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP
DẠY HỌC KHÁM PHÁ CÓ HƢỚNG DẪN
TRONG DẠY HỌC TOÁN 9

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

NGHỆ AN - 2018


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH

TRẦN HẢO

VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP
DẠY HỌC KHÁM PHÁ CÓ HƢỚNG DẪN
TRONG DẠY HỌC TỐN 9
Chun ngành: Lí luận và Phƣơng pháp dạy học bộ mơn Tốn
Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học:

TS. TRƢƠNG THỊ DUNG

NGHỆ AN - 2018


LỜI CẢM ƠN
Với tất cả lịng chân thành và tình cảm của mình, em xin bày tỏ lịng biết
ơn sâu sắc tới:
Trường Đại học Vinh, Phòng Đào tạo sau đại học, Viện Sư phạm Tự
nhiên đã tạo điều kiện thuận lợi để em hoàn thành luận văn này.
Em xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo trong bộ môn Phương pháp
giảng dạy mơn Tốn đã đưa ra nhiều ý kiến quý báu giúp đỡ em trong quá trình
nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.
Em cũng xin chân thành cảm ơn ban giám hiệu, các thầy giáo, cô giáo
trong tổ Tốn - Lý - Tin - Cơng nghệ, các em học sinh khối 9 trường Trung học
cơ sở Đồng Lộc - Can Lộc - Hà Tĩnh đã tạo điều kiện thuận lợi, đã động viên,
giúp đỡ em hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu của mình.
Cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã tạo điều kiện thuận lợi, tiếp
sức để tơi hồn thành luận văn.
Cảm ơn các bạn học viên cùng nhóm chun ngành Lí luận và Phương
pháp giảng dạy mơn Tốn đã động viên khích lệ tơi rất nhiều trong quá trình
thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu.
Đặc biệt em xin trân trọng cảm ơn sự quan tâm, giúp đỡ tận tình, chu đáo
của Tiến sĩ Trương Thị Dung người đã trực tiếp hướng dẫn khoa học trong suốt
quá trình em thực hiện đề tài.
Do khả năng và thời gian có hạn, mặc dù đã cố gắng rất nhiều song bản luận
văn này chắc chắn không tránh khỏi thiếu sót. Em rất mong tiếp tục nhận được sự
chỉ dẫn, góp ý của các nhà khoa học, các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp.
Xin trân trọng cảm ơn!
Nghệ An, tháng 7 năm 2018
Tác giả

Trần Hảo


MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1
1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1
2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2
3. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 2
4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 2
5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 3
6. Dự kiến đóng góp của luận văn..................................................................... 3
7. Cấu trúc của luận văn .................................................................................... 3
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .............................................. 5
1.1. Phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn ......................................... 5
1.1.1. Khái niệm khám phá và dạy học khám phá có hướng dẫn................. 5
1.1.2. Bản chất của phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn ............ 6
1.1.3. Đặc trưng của phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn .......... 7
1.1.4. Các hình thức của dạy học khám phá có hướng dẫn .......................... 8
1.1.5. Ưu, nhược điểm của phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn ....... 9
1.1.6. Quy trình dạy học khám phá có hướng dẫn ..................................... 10
1.1.7. Những biểu hiện của học sinh có khả năng khám phá trong học tập .... 11
1.2. Một số tìm hiểu về thực trạng của việc vận dụng phương pháp dạy
học khám phá có hướng dẫn............................................................................ 11
1.3. Kết luận chương 1 .................................................................................... 13
Chƣơng 2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP VẬN DỤNG DẠY HỌC KHÁM PHÁ
CÓ HƢỚNG DẪN TRONG DẠY HỌC TOÁN 9 ......................................... 14
2.1.

Một số định hướng để xây dựng biện pháp ...................................... 14

2.2.

Một số biện pháp vận dụng phương pháp dạy học khám phá có
hướng dẫn trong dạy học mơn Tốn lớp 9 ....................................... 15


1
Biện pháp 1: Gợi động cơ, kích thích hứng thú học tập để học sinh tích
cực khám phá, phát hiện kiến thức mới ...................................................15
Biện pháp 2: Thiết kế, xây dựng hệ thống bài tập theo các mạch kiến
thức nhằm giúp học sinh khai thác sâu ứng dụng của các kiến thức,
các bài tập có trong chươngtrình..............................................................30
Biện pháp 3: Tổ chức cho học sinh phát hiện, khám phá các quy tắc
thuật giải, tựa thuật giải............................................................................35
Biện pháp 4: Sử dụng một cách hợp lí, có mục đích các phương
tiện trực quan trong quá trình tổ chức các hoạt động khám phá...............49
2.3. Kết luận chương 2 .................................................................................... 63
Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ........................................................ 64
3.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................. 64
3.2. Nội dung thực nghiệm .............................................................................. 64
3.3. Tổ chức thực nghiệm................................................................................ 73
3.3.1. Chuẩn bị thực nghiệm....................................................................... 73
3.3.2. Tiến hành thực nghiệm ..................................................................... 74
3.4. Kết quả thực nghiệm ................................................................................ 74
3.4.1. Phân tích định tính ............................................................................ 74
3.4.2. Phân tích định lượng ......................................................................... 74
3.5. Kết luận chương 3 .................................................................................... 79
KẾT LUẬN ........................................................................................................ 80
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 81

PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT

Viết tắt

Viết đầy đủ

GD&ĐT

Giáo dục và đào tạo

GV

Giáo viên

HĐ

Hoạt động

HS

Học sinh

NXBGD

Nhà xuất bản giáo dục

PPDH

Phương pháp dạy học

PPDH

Phương pháp dạy học

PPDHKP

Phương pháp dạy học khám phá

SBT

Sách bài tập

SGK

Sách giáo khoa

THCS

Trung học cơ sở

Tr

Trang


DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ
Trang

Bảng:
Bảng 3.1.

Kết quả thống kê từ giáo viên về tính khả thi của giáo án dạy
thực nghiệm sư phạm ..................................................................... 75

Bảng 3.2.

Kết quả của điểm kiểm tra lần 1 của học sinh lớp 9A và lớp 9E .... 76

Bảng 3.3.

Kết quả của điểm kiểm tra lần 2 của học sinh lớp 9A và lớp 9E .... 78

Biểu đồ:
Biểu đồ 3.1. So sánh kết quả kiểm tra, đánh giá của học sinh lần 1 .................. 76
Biểu đồ 3.3. So sánh kết quả kiểm tra, đánh giá của học sinh lần 2 .................. 78


1
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Chuyển từ giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực là định
hướng đổi mới “căn bản, toàn diện” giáo dục đào tạo hiện nay. Để đảm bảo
được điều đó, phải thực hiện chuyển từ phương pháp dạy học theo lối “truyền
thụ một chiều” sang dạy cách học, cách khám phá để tìm ra kiến thức và vận
dụng nó, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và các phẩm chất cần có cho
người học mà cốt lõi là ở chổ chú trọng tích cực hóa hoạt động học tập của học
sinh. Do vậy dạy học muốn đạt được hiệu quả cao thì giáo viên cần tổ chức cho
học sinh được hoạt động và thông qua các hoạt động để học sinh tự khám phá,

chiếm lĩnh tri thức.
1.2. Theo tâm lí học lứa tuổi thì học sinh ở độ tuổi đang học lớp 9 là giai
đoạn rất quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách, đó là giai
đoạn các em chuyển tiếp từ tuổi thiếu niên lên thanh niên, từ trẻ em thành người
lớn, là lứa tuổi có những bước phát triển quan trọng về mặt tâm sinh lí cũng như
khả năng nhận thức, các em đã bắt đầu có nhu cầu tìm hiểu và giải thích các hiện
tượng xung quanh một cách có cơ sở. Trong hoạt động nhận thức, tính độc lập
và nhu cầu muốn tự khẳng định mình của các em đã được phát triển, học sinh
khơng thích những lời giải thích tỉ mỉ, quá cặn kẻ hay những chi tiết vụn vặt.
1.3. Hiện nay, việc cung cấp tri thức Tốn học kiểu có sẵn nhìn chung đã
được thay bằng việc cung cấp các thông tin và yêu cầu học sinh phải thông qua
hoạt động để hình thành tri thức mới, chính vì vậy nếu giáo viên chỉ áp đặt kiến
thức cho học sinh thì khơng phát huy được khả năng đóng góp xây dựng bài dựa
trên những kiến thức đã có của các em. Bên cạnh đó, do đặc điểm của khoa học
tốn học thể hiện ở tính lơgic chặt chẽ và tính khái quát, trừu tượng nên việc vận
dụng dạy học khám phá có hướng dẫn là rất phù hợp.


2
1.4. Vấn đề dạy học khám phá có hướng dẫn dựa trên các hoạt động của
học sinh do giáo viên tạo ra trên lớp đã được khá nhiều thầy cô giáo, nhiều nhà
khoa học quan tâm nghiên cứu, trong đó phải kể đến cơng trình nghiên cứu của
Lê Võ Bình (Luận án Tiến sĩ năm 2007): “Dạy học Hình học các lớp cuối cấp
THCS theo hướng bước đầu tiếp cận phương pháp dạy học Khám phá”; luận
văn Thạc sĩ của Hà Duyên Nam (2006), Nguyễn Công Chuẩn (2009), Phạm Đức
Hạnh (2010) và một số cơng trình khác. Mặc dù vậy để có một cơng trình
nghiên cứu đầy đủ và cụ thể về Dạy học khám phá có hướng dẫn trong chương
trình Tốn 9 thì chưa thấy các tác giả và những người đi trước đề cập đến.
Từ những phân tích trên đây, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Vận dụng
phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn trong dạy học Tốn 9”.

2. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của luận văn là xây dựng một số biện pháp sư phạm
để vận dụng phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn trong dạy học Tốn
9 một cách hiệu quả nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học mơn Tốn và
nâng cao chất lượng giáo dục tồn diện cho học sinh ở trường Trung học cơ sở.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích nêu trên, nhiệm vụ nghiên cứu trong luận văn này
là nhằm trả lời các câu hỏi sau:
- Thế nào là hoạt động khám phá và hoạt động khám phá có hướng dẫn?
- Làm thế nào để vận dụng tốt dạy học khám phá có hướng dẫn trong giờ
học mơn Tốn?
- Vận dụng phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn vào dạy học
Toán lớp 9 như thế nào?
- Phương án dạy học này có khả thi khơng?
4. Giả thuyết khoa học
Nếu vận dụng phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn trong dạy


3
học Tốn 9 một cách hợp lý thì sẽ đạt được mục tiêu giúp người học lĩnh hội tri
thức một cách tự tin, chủ động, tích cực, đồng thời góp phần quan trọng cho mục
tiêu nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận
- Nghiên cứu về lí luận dạy học bộ mơn Tốn và các loại tài liệu khác có
liên quan đến đề tài;
- Nghiên cứu nội dung chương trình, SGK, SGV Tốn 9, các tài liệu
sách tham khảo, Tạp chí, các tài liệu có liên quan đến nội dung mơn Tốn và
mơn Tốn lớp 9.
5.2. Phương pháp điều tra, quan sát

Dự giờ, phỏng vấn, thu thập ý kiến của GV và quan sát theo dõi quá trình
học tập của HS trước trong và sau khi áp dụng đề tài để nắm bắt đầy đủ về thực
trạng dạy học mơn Tốn lớp 9 ở trường phổ thơng hiện nay.
5.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Xem xét tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất trong
luận văn, tổ chức thực nghiệm và đánh giá kết quả một cách khách quan,
nghiêm túc.
6. Đóng góp của luận văn
- Đã hệ thống hóa một số vấn đề lí luận có liên quan đến dạy học khám
phá có hướng dẫn;
- Đã đề xuất được một số biện pháp vân dụng phương pháp dạy học khám
phá có hướng dẫn trong dạy học mơn Tốn lớp 9;
- Có thể sử dụng kết quả nghiên cứu của luận văn để làm tài liệu tham
khảo cho giáo viên Tốn vào q trình dạy học, góp phần nâng cao hiệu quả dạy
học.
7. Cấu trúc của luận văn


4
Cấu trúc luận văn gồm 3 chương.
Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn
Chương 2. Các biện pháp thực hiện dạy học khám phá có hướng dẫn
trong dạy học Toán 9
Chương 3. Thực nghiệm sư phạm


5
Chƣơng 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1. Phƣơng pháp dạy học khám phá có hƣớng dẫn

1.1.1. Khái niệm khám phá và dạy học khám phá có hướng dẫn
Theo từ điển Tiếng việt thì: Khám phá có nghĩa là tìm ra, phát hiện ra cái
đang ẩn giấu, những điều còn bí mật [44, tr. 610].
Theo [2, tr. 29] thì hoạt động khám phá là một quá trình tư duy trong đó
bao gồm một chuỗi các hoạt động như: quan sát, phân tích, đánh giá, nêu giả
thuyết và suy luận nhằm mục đích phát hiện các khái niệm, những thuộc tính
mang tính quy luật của đối tượng hoặc các mối liên hệ giữa các sự vật, hiện
tượng mà chủ thể chưa từng biết trước đó.
Theo [38, tr.15] thì khám phá là q trình hoạt động và tư duy, có thể bao
gồm quan sát, phân tích, nhận định, đánh giá, nêu giả thuyết, suy luận… nhằm
đưa ra các khái niệm, phát hiện ra những tính chất, quy luật… trong sự vật hiện
tượng và mối liên hệ giữa chúng.
Từ đó có thể hiểu khái niệm chung về khám phá và dạy học khám phá có
hướng dẫn như sau:
- Khám phá là một quá trình có mục đích của việc chiếm lĩnh tri thức, giải
quyết vấn đề.
- Dạy học khám phá có hướng dẫn là một quá trình tổ chức các hoạt động
học tập mà giáo viên được đóng vai trị là người tổ chức các hoạt động học tập
cho học sinh tham gia, học sinh là chủ thể của nhận thức, là người chủ động việc
học tập của bản thân, có thể tự đặt ra các câu hỏi trong tư duy, suy nghĩ để mở
rộng cơng việc tìm kiếm, khám phá kiến thức nhằm hồn thành mục tiêu và
nhiệm vụ của q trình học tập. Đồng thời việc những kiến thức vừa lĩnh hội này
sẽ là nền tảng để tiếp tục trả lời các câu hỏi, giải quyết vấn đề, chứng minh một


6
định lý hay một quan điểm của quá trình học tập, khám phá tiếp theo sau đó.
Khám phá trong học tập của học sinh là một quá trình khám phá mà trong
đó giáo viên với vai trị là người hướng dẫn đã khéo léo đặt học sinh vào vị trí
người khám phá để tìm ra, phát hiện ra những điều mới mẻ cịn đang ẩn giấu. Từ

đó có thể nhận thấy rằng, thực chất của dạy học khám phá có hướng dẫn là cách
dạy học nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, trong đó học sinh có thể tự
mình khá phá, tìm ra những điều cịn mới mẻ đối với bản thân trong quá trình
nhận thức nhờ sự hỗ trợ của giáo viên thông qua các hoạt động hướng dẫn.
1.1.2. Bản chất của phƣơng pháp dạy học khám phá có hƣớng dẫn
Phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn được hiểu là PPDH trong
đó dưới sự hướng dẫn của giáo viên, học sinh khám phá ra các tri thức mới có ý
nghĩa đối với bản thân bằng các hoạt động tự chủ, tích cực. Theo phương pháp
này HS sẽ có được tri thức, kỉ năng mới nhờ tính tự giác, chủ động trong hoạt
động học tập, khơng phải thụ động tiếp nhận những nội dung do giáo viên cung
cấp, truyền thụ.
Jerme Bruner cho rằng các yếu tố cơ bản của phương pháp dạy học khám
phá có hướng dẫn là:
- Giáo viên nghiên cứu nội dung bài học đến độ sâu cần thiết, tìm kiếm
những yếu tố tạo tình huống, tạo cơ hội cho hoạt động khám phá, tìm tịi.
- Trên cơ sở thiết kế các hoạt động của học sinh, giáo viên xác định các
hoạt động chủ đạo, cách thức tổ chức quá trình dạy học phù hợp;
- Học sinh được đặt vào vị trí người khám phá, giáo viên tổ chức và điều
khiển để quá trình khám phá được diễn ra thuận lợi giúp học sinh xây dựng kiến
thức mới cho bản thân;
Welch đã xác định 5 đặc điểm nổi bật của quá trình khám phá là: Quan
sát; Đo lường; Trải nghiệm; Giao tiếp; Các hoạt động trí tuệ [23, tr.13]
Ví dụ 1. Chẳng hạn muốn học sinh hiểu và nhớ được các vị trí tương đối
của hai đường tròn việc đầu tiên nên làm là cho học sinh tìm hiểu và quan sát


7
một số hình ảnh ở mơi trường xung quanh, chẳng hạn hình ảnh hai bánh xe của
một chiếc xe máy, hình ảnh của “Đĩa” và “Líp” của 1 chiếc xe đạp... đấy là
những hình ảnh trực quan, tìm và xác định những yếu tố theo yêu cầu như tiếp

xúc nhau, ngồi nhau, sau đó bằng các phương tiện hổ trợ khác (phần mềm,
phương tiên trực quan) cho HS nhận xét về số điểm chung tương ứng, số điểm
chung có quan hệ như thế nào với khoảng cách nối tâm? ( ví dụ này sẽ được
trình bày kĩ hơn trong biện pháp 4)
Như thế học sinh được tìm hiểu về các vị trí tương đối của hai đường trịn
thơng qua việc khám phá nhờ các thực nghiệm cụ thể, bằng phương pháp quy
nạp có thể khái quát hóa thành các nhận xét chung và vận dụng nó vào giải tốn.
1.1.3. Đặc trƣng của phƣơng pháp dạy học khám phá có hƣớng dẫn
Với tư cách là một phương pháp dạy học tích cực, phương pháp dạy học
khám phá có những nét đặc trưng cơ bản nổi bật đó là:
- Phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn khơng cho phép giáo viên
cung cấp, áp đặt kiến thức có sẵn mà đóng vai trò là người tổ chức và chỉ đạo
HS tiến hành các hoạt động học tập như nhớ lại kiến thức cũ, phát hiện kiến thức
mới, vận dụng sáng tạo kiến thức đã biết vào các tình huống học tập hoặc tình
huống thực tiễn,...
- Trong dạy học khám phá có hướng dẫn địi hỏi nhiều ở người giáo viên
về cơng tác chuẩn bị. Công tác chuẩn bị của giáo viên phải hướng đến mục đích
phát triển tư duy cho học sinh, tổ chức lớp học để mọi học sinh đều có thể tham
gia khám phá. Để làm được điều đó đòi hỏi người giáo viên lựa chọn nội dung
kiến thức phù hợp trình độ nhận thức của học sinh; lựa chon hình thức tổ chức
lớp học phù hợp; chuẩn bị các đồ dùng, phương tiện dạy học cần thiết … dẫn dắt
của giáo viên như thế nào để cho mọi thành viên trong các nhóm đều có thể
khám phá thơng qua trao đổi, tranh luận tích cực - Ðó là việc làm không hề dễ


8
dàng, đòi hỏi người giáo viên đầu tư nhiều về thời gian và trí tuệ vào cơng tác
chuẩn bị cho nội dung của từng bài dạy.
- Trong phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn, con đường nhận
thức của học sinh được hình thành và phát triển bằng chính năng lực của bản

thân thông qua các hoạt động học tập. Nhờ các hoạt động có hướng dẫn của giáo
viên tương tác giữa học sinh với học sinh sẽ diễn ra nhiều hơn và góp phần quan
trọng thúc đẩy mỗi học sinh đều phải tự học, tự kiểm tra và tự điều chỉnh quá
trình học tập của mình.
- Học sinh có khả năng tự điều chỉnh nhận thức góp phần tăng cường
tính mềm dẻo trong tư duy và năng lực tự học, đó chính là nhân tố quyết định sự
phát triển bản thân người học và cũng là mục tiêu quan trọng mà người ta đang
hướng tới.
1.1.4. Các hình thức của dạy học khám phá có hướng dẫn
Tùy theo yêu cầu nhiệm vụ học tập của các nội dung kiến thức và đặc
điểm của từng đối tượng học sinh thì hình thức dạy học tương ứng có thể được
tổ chức khác nhau. Có nhiều cách phân chia, nhưng ta có thể đưa ra các hình
thức như sau:
+ Tự nghiên cứu khám phá bài tốn: Trên cở sở tình huống có vấn đề do
giáo viên tạo ra, học sinh tự nghiên cứu, tự khám phá và giải quyết vấn đề.
Người học độc lập nghiên cứu và thực hiện tất cả các khâu để đưa ra kết quả.
Hơn nữa, nghiên cứu sự phát triển và các ứng dụng kết quả thu được cũng là
một trong những khía cạnh mà người học quan tâm.
+ Phân chia theo các phần để HS tự khám phá: Nhiệm vụ nghiên cứu
được giáo viên phân tách thành những bài toán nhỏ, giáo viên gợi ý để học sinh
lần lượt thực hiện được những nhiệm vụ cụ thể, thậm chí trong mỗi hoạt động
nhận thức của học sinh có thể được giáo viên chia thành nhiều hoạt động thành
phần khác.
+ Giáo viên hướng dẫn từng bước để HS khám phá: Ở hình thức này sự


9
thể hiện khám phá của học sinh không cao, chỉ mang tính định hướng một cách
thức khám phá theo từng bước nhỏ.
1.1.5. Ưu, nhược điểm của phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn

a. Ƣu điểm
- Phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn tạo cơ hội tốt để giáo
viên bồi dưỡng năng lực tư duy sáng tạo và phát huy tính tích cực, tự giác của
học sinh trong quá trình học tập. Một nhiệm vụ học tập nào đó được bản thân
các em tự hồn thiện một cách thành cơng sẽ là động lực quan trọng kích thích
trí tị mị, tạo niềm say mê, hứng thú học tập cho những nhiệm vụ tiếp theo.
- Trong quá trình khám phá, học sinh có nhiều cơ hội thuận lợi để trao đổi
giao lưu, hợp tác, học hỏi thầy cô và bạn bè, góp phần quan trong trong việc
hồn thiện kỹ năng sống và phát triển các năng lực khác của bản thân. Qua đó,
người học có thể tự đánh giá, tự điều chỉnh vốn tri thức của bản thân, phát triển
khả năng tự học, tự nghiên cứu.
- Trong quá trình học tập, với sự hướng dẫn của giáo viên, học sinh được
thực hiện những hoạt động học tập phù hợp với trình độ nhận thức của mình.
Trên cơ sở đó dần hình thành cho học sinh đức tính tự chủ trong giải quyết vấn
đề, tạo cho người học sự tự tin khi đứng trước những khó khăn.
- Hoạt động tương tác giữa trò với trò, trò với thầy diễn ra nhiều hơn, tạo
khơng khí học tập sơi nổi, tích cực, góp phần phát triển ngơn ngữ và khả năng
giao tiếp trong xã hội.
b. Nhƣợc điểm
Bên cạnh những ưu điểm trên, theo chúng tơi phương pháp dạy học khám
phá có hướng dẫn vẫn tồn tại một số hạn chế, đó là:
- Khi áp dụng phương pháp này, học sinh phải có kiến thức, kĩ năng cần
thiết để thực hiện các nhiệm vụ mang tính khám phá, tìm kiếm tri thức mới. Do
đó, sẽ gặp khó khăn khi vận dụng PPDH này cho đối tượng học sinh đã bị hổng


10
kiến thức, đối tượng học sinh yếu kém;
- Để vận dụng hiệu quả phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn
yêu cầu người giáo viên phải có kiến thức chun mơn cao, kỹ năng nghề

nghiệp vững vàng, nhiệt tình, tâm huyết với học sinh. Trong quá trình học sinh
khám phá có thể xảy ra những tình huống khơng nằm trong dự kiến của người
dạy, do đó địi hỏi giáo viên phải vững vàng và linh hoạt trong xử lí các tình
huống sư phạm, muốn đạt được điều đó người giáo viên phải đáp ứng các yêu
cầu khắt khe nhất của chuẩn mực nghề nghiệp.
- So với một số phương pháp dạy học khác thì phương pháp dạy học
khám phá có hướng dẫn thường tốn nhiều thời gian hơn cho quá trình khám phá
của học sinh, hơn nữa để tổ chức dạy học theo phương pháp khám phá đạt hiệu
quả thì cơ sở vật chất và các phương tiện, trang thiết bị phục vụ dạy học cũng
cần phải đầu tư nhiều hơn trong khi hiện nay điều kiện của các nhà trường nói
chung đang rất khó khăn. Do đó, phương pháp dạy học này chưa thể thực hiện
thường xuyên theo dụng ý của giáo viên.
1.1.6. Quy trình dạy học khám phá có hướng dẫn
a. Chuẩn bị
Bước 1: Xác định mục tiêu dạy học
Bước 2: Xác định nhiệm vụ cần khám phá
Bước 3: Dự kiến về thời gian
Bước 4: Dự kiến các tình huống sư phạm có thể xảy ra.
Bước 5: Dự kiến những kết quả học sinh có thể đạt được
Bước 6: Chuẩn bị phương tiện, trang thiết bị dạy học cần thiết
b. Tổ chức học tập khám phá
Bước 1: Xác định nhiệm vụ khám phá: GV giao nhiệm vụ khám phá cho
HS, phân công nhiệm vụ cho các thành viên trong nhóm (nếu có hoạt động theo
nhóm) để học sinh xác định rõ vấn đề cần khám phá cũng như mục đích của việc
khám phá đó.


11
Bước 2: Tổ chức khám phá: Tùy theo đặc thù của nội dung kiến thức và
trình độ của học sinh giáo viên tổ chức cho học sinh khám phá bằng những hình

thức học tập phù hợp, đồng thời giáo viên có thể theo dõi, can thiệp và điều
chỉnh tiến trình khám phá của học sinh.
Bước 3: Báo cáo và nhận xét kết quả khám phá: học sinh sẽ trình bày về
những vấn đề đã được phát hiện, khám phá. Từ đó, GV lựa chọn những phán
đốn, kết luận đúng cho yêu cầu của bài học.
Bước 4: Đánh giá kết quả khám phá của học sinh
1.1.7. Những biểu hiện của học sinh có khả năng khám phá trong học tập
- Học sinh có khả năng hiểu các thơng tin mới.
- Học sinh có hứng thú và tự tin vào khả năng khám phá khi được giao
nhiệm vụ học tập.
- Trong mỗi tình huống, nhiệm vụ học tập, sau khi kết thúc một hoạt động
hoặc hoạt động thành phần học sinh trình bày được những nhận xét, đánh giá
đồng thời đưa ra được những so sánh giữa các kết quả với nhau hoặc rút ra được
những kết luận thích hợp.
- Học sinh biết cách sử dụng những kiến thức, kinh nghiệm đã có để giải
quyết vấn đề cần tìm tịi, khám phá và có khả năng huy động kiến thức và
phương pháp đã có bằng nhiều cách khác nhau.
- Học sinh có khả năng đơn giản hóa vấn đề, đơn giản hóa bài toán để đưa
bài toán từ phức tạp về đơn giản nhằm huy động các kiến thức đã có một cách
dễ dàng nhất khi cần giải quyết vấn đề mới.
- Khi gặp các tình huống, bài tập khó hay vấn đề mới, phức tạp học sinh
khơng có biệu hiện bị động trong việc tiếp cận và giải quyết .
- Có kĩ năng phát triển những bài toán ban đầu, những phương pháp đã có
để có thể nhiều bài tốn khác hoặc nhiều dạng tốn khác nhau.
1.2. Một số tìm hiểu về thực trạng của việc vận dụng phƣơng pháp
dạy học khám phá có hƣớng dẫn
Qua thực tế dự giờ 12 tiết học mơn Tốn của 6 giáo viên tại trường THCS


12

Đồng Lộc - Can Lộc - Hà Tĩnh (đơn vị trường tiên tiến cấp huyện trong 3 năm
học liền kề) của năm học 2017 - 2018 trong đó có giáo viên giỏi tỉnh (thầy
Nguyễn Trọng Tuấn) giáo viên giỏi huyện (thầy Phan Khăc Thắng, thầy Phan
Nhật, thầy Hoàng Bá Kiên) giáo viên giỏi trường (cơ Lê Thị Thuần, thầy Bùi
Đình Nhụy), việc dự giờ các giáo viên được tiến hành một cách tự nhiên, bình
thường nhưng rất khách quan, nghiên cứu báo cáo đánh giá tổng kết về chuyên
môn của nhà trường trong 3 năm học và tìm hiểu việc tổ chức các hoạt động
trong dạy học mơn Tốn ở trường THCS hiện nay qua nhiều kênh thông tin
chúng tôi đưa ra những nhận định, cụ thể là:
- Trong các giờ dạy trên lớp, giáo viên đã chú trọng từng bước đổi mới
phương pháp dạy học theo hướng lấy học sinh làm trung tâm, học sinh đã có xu
thế được học tập tích cực, chủ động và được quan tâm hình thành năng lực tự
học dưới sự giúp đỡ, hướng dẫn, tổ chức của giáo viên thay bởi hình thức học
tập truyền thụ một chiều, học tập thụ động, chủ yếu là ghi nhớ kiến thức để đối
phó với thi cử.
- Bên cạnh việc phát huy những ưu điểm của các phương pháp dạy học
truyền thống, giáo viên đã chú ý đến việc đặt mình là người giữ vai trị hướng
dẫn, gợi ý, tổ chức, giúp cho người học tự tìm kiếm, khám phá những tri thức
mới theo nhiều hình thức khác nhau.
Tuy nhiên bên cạnh những ưu điểm trên theo quan sát và tìm hiểu của
chúng tơi thực trạng dạy học hiện nay tại các nhà trường vẫn còn bộc lộ nhiều
hạn chế đặc biệt là phương pháp giảng dạy, một điều dễ thấy nhất là giáo viên
vẫn đang cịn xác định việc dạy của mình là “trung tâm” trong mỗi tiết học của
học sinh và “không giám” tổ chức việc học lấy học sinh làm “trung tâm”.
- Không ít giáo viên chưa linh hoạt trong việc lựa chọn nội dung kiến thức
phù hợp với trinh độ kiến thức của từng đối tượng học sinh, còn phụ thuộc nhiều
vào SGK, truyền đạt nhiều kiến thức ngoài tầm với của học sinh nên dẫn đến
hiện tượng quá tải.

13
- Nhiều giáo viên chưa có hiểu biết một cách đầy đủ về PPDHKP có
hướng dẫn nên dẫn đến tình trạng chưa thể vân dụng phương pháp dạy học tích
cực.
- Nhiều giáo viên mong muốn có sự giao lưu với học sinh trong q trình
dạy nhưng đã gặp khơng ít khó khăn về thời gian, cách thức tổ chức và đặc biệt
còn thiếu các nguồn tài liệu tham khảo và các trang thiết bị cần thiết
- Về phía học sinh, một trong những hạn chế là chưa được tham gia nhiều
các hoạt động nhóm, ít cơ hội làm quen với phương pháp học tập mang tính chủ
động, sáng tạo, ít có cơ hội để thể hiện năng lực của bản thân để làm chủ q
trình nhận thức nên chưa có thói quen tư duy tìm tịi, sáng tạo, khai thác các vấn
đề mới từ những cái đã biết, đã học.
Có thể khẳng định phát huy những ưu điểm và tìm cách hạn chế những
nhược điểm còn tồn tại trong mỗi phương pháp dạy học mới, có hiểu biết đầy đủ
về các vấn đề lí luận là một trong những nhiệm vụ quan trọng của người giáo
viên để có khả năng vận dụng tốt nhằm kích thích hoạt động học tập của học
sinh.
1.3. Kết luận chƣơng 1.
Chúng tôi đã làm rõ các vấn đề sau của luận văn trong chương 1, đó là:
- Các khái niệm có liên quan về phương pháp dạy học khám phá những
biểu hiện của học sinh có khả năng khám phá, những ưu nhược điểm của dạy
học khám phá, các hình thức, quy trình tổ chức cũng được trình bày.
- Một số vấn đề về thực trạng của việc vận dụng dạy học khám phá có
hướng dẫn trong mơn Tốn ở các trường THCS đã được quan tâm xem xét.
- Chương 1 cũng đã khẳng định rằng việc tổ chức các hoạt động khám
phá có hướng dẫn trong dạy học Toán 9 là cần thiết và phù hợp với xu thế đổi
mới phương pháp dạy học hiện nay.


14

Chƣơng 2
MỘT SỐ BIỆN PHÁP VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
KHÁM PHÁ CĨ HƢỚNG DẪN TRONG DẠY HỌC TỐN 9
Dựa trên những cơ sở lí luận và thực tiễn đã nghiên cứu trong các chương
trước, trong chương này chúng tôi đưa ra 4 định hướng để xây dựng các biện
pháp tổ chức hoạt động dạy học khám phá có hướng dẫn nói chung và cho học
sinh lớp 9 nói riêng. Từ đó đề xuất 4 biện pháp tổ chức hoạt động học tập mơn
Tốn lớp 9 cho học sinh trong quá trình dạy học theo hướng đang cần nghiên
cứu.
2.1. Một số định hƣớng để xây dựng biện pháp
Việc xây dựng các biện pháp tổ chức hoạt động dạy học khám phá có
hướng dẫn mơn Tốn cho học sinh lớp 9 cần được thực hiện theo các định
hướng sau:
1. Các biện pháp cần tạo điều kiện để HS được trải nghiệm sáng tạo,
người học trải nghiệm qua các tình huống có vấn đề, tự khám phá cách giải
quyết vấn đề hay tự thấy các vướng mắc cho cách giải quyết vấn đề đó, kích
thích sự tìm tịi, tự sáng tạo... Tạo tình huống học tập để HS được trải nghiệm và
vận dụng kiến thức đã học.
2. Các biện pháp cần được xây dựng trên nền kiến thức vốn có của HS và
phải có hệ thống câu hỏi, các tình huống học tập phù hợp để tạo cơ hội cho HS
tìm tịi, khám phá kiến thức.
.3. Các biện pháp phải thể hiện rõ ý tưởng, mục đích góp phần quan trọng
vào việc tổ chức thành công các hoạt động dạy học khám phá có hướng dẫn mơn
Tốn cho học sinh lớp 9 nhằm hướng đến mục tiêu quan trọng là đổi mới
phương pháp dạy học nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục Việt Nam hiện
nay là đổi mới “Căn bản, toàn diện” để nâng cao hiệu quả, chất lượng dạy học


15
và giáo dục.

4. Các biện pháp phải thật sự khả thi trong điều kiện có thể để nhằm phát
huy tối đa tính tích cực, độc lập của học sinh thể hiện qua việc vận dụng phương
pháp dạy học khám phá có hướng dẫn đang được triển khai và vận dụng ở các
nhà trường hiện nay.
2.2. Một số biện pháp vận dụng phương pháp dạy học khám phá có
hướng dẫn trong dạy học mơn Tốn lớp 9
Biện pháp 1: Gợi động cơ, kích thích hứng thú học tập để học sinh tích
cực khám phá, phát hiện kiến thức mới
Mục đích của biện pháp
Thực hiện biện pháp này nhằm mục đính gây hứng thú, gợi động cơ học
tập cho học sinh bằng các tình huống có vấn đề, tạo động lực để học sinh tham
gia các hoạt động khám phá, thúc đẩy học sinh suy nghĩ, góp phần tích cực hóa
hoạt động học tập của học sinh.
Cơ sở của biện pháp:
Theo quan điểm của tâm lí học, hứng thú có vai trị khơng nhỏ trong hoạt
động nhận thức, nó được hình thành trong q trình hoạt động và khơng phải
bỗng dưng mà có. Muốn có năng lực hoạt động, trước hết mỗi cá nhân cần có
hứng thú đối với hoạt động đang thực hiện đó. Trong hoạt động học tập, học sinh
sẽ tham gia tích cực vào việc học nếu họ cảm thấy một sự hứng thú thực sự làm
thỏa mãn nhu cầu nào đó của bản thân (Theo [14, tr.66]). Biện pháp này phù hợp
với các định hướng đã nêu ở trên đặc biệt là định hướng thứ nhất và là một trong
những nhân tố quan trọng đầu tiên trong quá trình tổ chức các hoạt động học tập,
nghệ thuật sử dụng hệ thống câu hỏi giúp dẫn dắt người học trong tiến trình nhận
thức: Khám phá → ứng dụng (bắt chước) → sáng tạo: GV nêu vấn đề, gợi động
cơ gây hứng thú cho học sinh bằng một hệ thống câu hỏi sắp xếp có định hướng,
dẫn dắt HS từng bước khám phá, phát hiện bản chất, tính quy luật của kiến thức,


16
kỹ năng phương pháp này đòi hỏi nghệ thuật sáng tạo của GV dàn dựng hệ thống

câu hỏi định hướng, biết dẫn dắt và tổ chức các nhóm trao đổi ý kiến, tăng cường
giao lưu thầy trò, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui hứng thú học tập cho
từng HS. Hệ thống câu hỏi và tình huống tốt sẽ giúp tạo được kịch bản tốt của bài
dạy, dẫn dắt người học khám phá kiến thức nhằm đạt mục tiêu của bài học.
Chương trình hiện hành mơn Tốn 9 đã có phần chú trọng đến việc tạo
điều kiện cho giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, nhưng vì trình độ học
sinh ở mỗi nơi một khác, điều kiện học tập cũng không giống nhau, cách thức
tiến hành các hoạt động dạy, hoạt động học cũng khác nhau, điều này đã dẫn đến
những kiến thức trong SGK vẫn là những "nguyên liệu thô" cho việc tổ chức các
hoạt động dạy học, đặc biệt là hoạt động khám phá có hướng dẫn.
Việc thiết kế các tình huống gợi động cơ và gây hứng thú cho học sinh là
một tong những vấn đề giáo viên cần quan tâm để tổ chức tốt hoạt động khám
phá cho học sinh.
Cách thức thực hiện biện pháp
Cách thức 1. Chú trọng khai thác các tình huống thực tiễn, các tình
huống trong nội bộ tốn học nhằm gợi động cơ, hướng đích cho việc hình thành
và phát hiện các khái niệm, quy tắc, định lí.
Ví dụ 1.1. Gợi động cơ khi dạy bài: Độ dài đường trịn, cung trịn (§9,
chương III, tập 2, Hình học 9):
GV yêu cầu học sinh chuẩn bị trước một vòng tròn bằng tre vót hoặc bằng
thép có đường kính tùy ý.
GV yêu cầu học sinh hãy tính độ dài độ dài của chiến vịng đó?
HS:?
GV: Các em sẽ biết đoạn tre đó có độ dài bao nhiêu ngay sau khi học
xong bài học hôm nay.
Với cách thức như vậy chúng tôi đề xuất phương án chuẩn bị và triển khai


17
các hoạt động trên lớp như sau:

Tiết 51: ĐỘ DÀI ĐƢỜNG TRÕN, CUNG TRÕN.
I- MỤC TIÊU:
1. Kiến thức:
- Học sinh nắm được cơng thức tính độ dài đường trịn
2. Kĩ năng:
- Học sinh biết cách tính độ dài cung trịn.
- Học sinh biết vận dụng các công thức đã học một cách linh hoạt để có
thể tìm các đại lượng chưa biết và giải một vài bài toán thực tế.
3. Thái độ:
- Rèn tính cẩn thận, chính xác,u thích mơn học
II- CHUẨN BỊ:
1. GV: Thước thẳng, com pa, máy chiếu, tấm bìa hình trịn, một chiếc
vịng bằng tre vót hoặc bằng thép có đường kính 10cm
2. HS: Thước thẳng, com pa, các tấm bìa hình trịn, mỗi nhóm chuẩn bị
một chiếc vịng bằng tre vót hoặc bằng thép có đường kính 10cm
III- TIẾN TRÌNH DẠY HỌC:
1. Ổn định tổ chức
2. Kiểm tra bài cũ
Định nghĩa đường tròn ngoại tiếp đa giác? Đường tròn nội tiếp đa giác?
Chữa bài 64 tr 92 sgk.
3. Bài mới
Hoạt động 1: Gợi động cơ học tập, khám phá cho học sinh:
Giáo viên nêu vấn đề: Muốn đo độ dài đoạn thẳng AB ta dùng thước
thẳng có chia độ dài để đo
Muốn biết độ dài của đoạn tre (thép) để làm nên chiếc vòng tròn này bao
nhiêu ta làm như thế nào? Liệu có thể dùng thước thẳng được không?


18
Hoạt động của GV.

Hoạt động của HS.

Nội dung và kiến thức cơ
bản.

Hoạt động 2 : Khám phá cơng thức tính độ dài đường trịn.
- Nêu cơng thức tính - Nêu cơng thức đã 1. Cơng thức tính độ dài
chu vi hình trịn trước học ở TH.

đƣờng trịn.

đây các em đã được
học?

- Nắm khái niệm số
O

- GV giới thiệu: số 3,14 “pi".

R

là giá trị gần đúng của
số pi, kí hiệu là  .
- Gv: Gọi C là chu vi - Nêu công thức.

C = 2  R hoặc C = d 

đường tròn, R là bán

+) C là chu vi đường trịn

kính đường trịn, d là

+) R là bán kính đường trịn

đường kính đường trịn,

+) d là đường kính của

ta có cơng thức tính

đường trịn.

chu vi đường trịn như

Bài 65 tr 94 sgk.

thế nào?

- HS Y nêu.

- Cho hs làm bài 65 sgk
(máy chiếu)

- HS lên bảng làm.

R

10

5

3

1,5

3,18

4

d

20

10

6

3

6,37

8

C

62,8 31,4 18,849,42

- HS Y nêu cách tính

C ; tính d ; tính R
- Gọi HS lên bảng điền

Độ dài của đoạn tre đó là

kết quả.

31,4cm

- HS: Tính

Với cách tính như trên
em hãy tính độ dài của
đoạn tre ( thép) đã nêu
ở đầu bài ?

Chốt lại công thức