Pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của các hộ gia đình, cá nhân qua thực tế thi hành tại thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
-----------------------------

LUẬN VĂN THẠC SĨ
PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƯỜNG KHI NHÀ NƯỚC
THU HỒI ĐẤT CỦA CÁC HỘ GIA ĐÌNH, CÁ NHÂN
QUA THỰC TIỄN THI HÀNH TẠI
THÀNH PHỐ HẠ LONG, TỈNH QUẢNG NINH

Ngành: Luật Kinh tế

LÊ TUẤN ANH

Hà Nội - 2019


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
-----------------------------

LUẬN VĂN THẠC SĨ

PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƯỜNG KHI NHÀ NƯỚC
THU HỒI ĐẤT CỦA CÁC HỘ GIA ĐÌNH, CÁ NHÂN
QUA THỰC TIỄN THI HÀNH TẠI
THÀNH PHỐ HẠ LONG, TỈNH QUẢNG NINH

Ngành: Luật Kinh tế
Mã số: 8380107

Học viên Cao học: Lê Tuấn Anh
Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Nguyễn Thị Mơ

Hà Nội - 2019


3

LỜI CẢM KẾT
Tôi xin cam kết luận văn này là cơng trình nghiên cứu khoa học độc lập của
tơi. Các tài liệu, số liệu sử dụng trong luận văn có trích nguồn rõ ràng, đầy đủ, các
kết quả nghiên cứu là xác thực và trung thực của tác giả.
Tác giả luận văn

Lê Tuấn Anh


LỜI CẢM ƠN
Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn trân thành nhất tới sự hướng dẫn hết sức nhiệt tình
của GS. TS Nguyễn Thị Mơ, trường Đại học Ngoại thương
Tôi cũng xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc tới các cán bộ, giảng viên của Cơ
sở Quảng Ninh, Khoa Luật, Khoa sau đại học của Nhà trường, về sự tận tình, tận
tâm giúp đỡ tơi trong q trình học tập và nghiên cứu luận văn.
Do thời gian và trình độ cịn hạn chế, tác giả rất mong nhận được sự góp ý của
các thầy cơ giáo để luận văn được hoàn thiện hơn.
Trân trọng cảm ơn!
Tác giả luận văn

Lê Tuấn Anh

MỤC LỤC
LỜI CẢM KẾT........................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN..........................................................................................................ii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT................................................................................vii
DANH MỤC BẢNG.............................................................................................viii
TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN VĂN THẠC SĨ.................ix
MỞ ĐẦU..................................................................................................................1
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT BỒI THƯỜNG
KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT CỦA CÁC HỘ GIA ĐÌNH, CÁ NHÂN.......8
1.1. Khái niệm về đất đai và phân loại đất đai...................................................8
1.1.1. Khái niệm về đất đai...............................................................................8
1.1.2. Phân loại đất đai....................................................................................8
1.2. Khái niệm và căn cứ pháp lý để thu hồi đất..............................................10
1.2.1. Khái niệm về thu hồi đất......................................................................10
1.2.2. Căn cứ pháp lý để thu hồi đất..............................................................11
1.3. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của việc bồi thường khi Nhà nước thu

hồi đất.................................................................................................................. 13
1.3.1. Khái niệm về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất...........................13
1.3.2. Đặc điểm của việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất...................14
1.3.3. Ý nghĩa của việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất......................16
1.4. Khái niệm và đặc điểm và cơ cấu của pháp luật về bồi thường khi Nhà

nước thu hồi đất của các hộ gia đình, cá nhân.................................................18
1.4.1. Khái niệm về hộ gia đình, cá nhân......................................................18
1.4.2. Khái niệm pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của hộ

gia đình, cá nhân
20

1.4.3. Đặc điểm của pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của

hộ gia đình, cá nhân
21
1.4.4. Cơ cấu pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của hộ gia

đình, cá nhân
22


CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN THỰC THI
PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƯỜNG KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT CỦA CÁC
HỘ GIA ĐÌNH, CÁ NHÂN TẠI THÀNH PHỐ HẠ LONG, TỈNH QUẢN
NINH...................................................................................................................... 26
2.1. Thực trạng pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của các hộ

gia đình, cá nhân................................................................................................26
2.1.1. Quy định về nguyên tắc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của các

hộ gia đình, cá nhân......................................................................................26
2.1.2. Quy định về căn cứ và nội dung bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất

của các hộ gia đình, cá nhân........................................................................28
2.1.3. Quy định về trình tự, thủ tục bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất

của các hộ gia đình, cá nhân........................................................................32
2.1.4. Quy định về giải quyết khiếu nại, tố cáo liên quan đến bồi thường khi

Nhà nước thu hồi đất của các hộ gia đình, cá nhân....................................35
2.2. Thực tiễn thực thi pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của

các hộ gia đình, cá nhân tại thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh...............37
2.2.1. Thực tiễn thi hành các nguyên tắc bồi thường khi Nhà nước thu hồi

đất của các hộ gia đình, cá nhân tại thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng
Ninh
..........................................................................................................................37
2.2.2. Thực tiễn thực thi các quy định về điều kiện và nội dung bồi thường

khi Nhà nước thu hồi đất của các hộ gia đình, cá nhân tại thành phố Hạ
Long, tỉnh Quảng Ninh.................................................................................38
2.2.3. Thực tiễn thực thi các quy định về trình tự, thủ tục bồi thường khi

Nhà nước thu hồi đất của các hộ gia đình, cá nhân tại thành phố Hạ Long,
tỉnh Quảng Ninh............................................................................................45
2.2.4. Thực tiễn giải quyết khiếu nại về bồi thường khi Nhà nước thu hồi

đất của các hộ gia đình, cá nhân tại địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh
Quảng Ninh...................................................................................................49


2.2.5. Đánh giá về thực tiễn thực thi pháp luật về bồi thường khi Nhà nước

thu hồi đất của các hộ gia đình, cá nhân tại thành phố Hạ Long, tỉnh
Quảng

Ninh

52
CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP

LUẬT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ BỒI
THƯỜNG KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT CỦA CÁC HỘ GIA ĐÌNH, CÁ
NHÂN TẠI THÀNH PHỐ HẠ LONG, TỈNH QUẢNG NINH..........................55
3.1. Nhu cầu và phương hướng hoàn thiện pháp luật bồi thường khi Nhà

nước thu hồi đất của hộ gi đình, cá nhân từ thực tiễn thành phố Hạ Long...55
3.1.1. Sự cần thiết phải hoàn thiện pháp luật bồi thường khi Nhà nước thu

hồi đất của hộ gi đình, cá nhân từ thực tiễn thành phố Hạ Long
55
3.1.2. Phương hướng hoàn thiện pháp luật bồi thường khi Nhà nước thu

hồi đất từ thực tiễn thành phố Hạ Long
57
3.2. Nhóm giải pháp hoàn thiện pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu

hồi đất của các hộ gia đình, cá nhân.................................................................60
3.2.1. Tiếp tục sửa đổi Luật Đất đi năm 2013................................................60
3.2.2. Hoàn thiện khung pháp lý về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất

của HGĐ, CN trên cơ sở đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ và tính ổn
định
..........................................................................................................................62
3.2.3. Bổ sung quy định bồi thường cho HGĐ, CN bị thu hồi đất gắn với an

sinh xã hội, bảo đảm đời sống lâu dài của họ
63
3.3. Nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về bồi thường khi

Nhà nước thu hồi đất của các hộ gia đình cá nhân tại thành phố Hạ Long,

tỉnh Quảng Ninh.................................................................................................64
3.3.1. Thực hiện quy trình cơng khai, minh bạch, dân chủ trong cơng khai

các dự án đầu tư, bồi thường khi thu hồi đất
64
3.3.2. Tăng cường tuyên truyền Luật Đất đai 2013 và các quy định pháp


luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất
65
3.3.3. Thực hiện các phương thức và nâng cao trách nhiệm của tổ chức và

đội ngũ cán bộ thực thi pháp luật
67


3.3.4. Giải quyết kịp thời các khiếu nại, tố cáo của nhân dân về bồi thường

khi Nhà nước thu hồi đất
68
3.3.5. Đảm bảo chính sách an sinh xã hội cho người bị thu hồi đất............68
3.4. Một số kiến nghị..........................................................................................69
3.4.1. Kiến nghị đối với Trung tâm phát triển quỹ đất thành phố Hạ Long.69
3.4.2. Kiến nghị đối với các tổ chức trong hệ thống chính trị, truyền thơng

và cộng đồng
71
3.4.3. Kiến nghị đối với nhà đâu tư hay các tổ chức được giao đất..............72
3.4.4. Kiến nghị đối với hộ gia đình, cá nhân bị thu hồi đất.........................73

KẾT LUẬN............................................................................................................74
TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................76


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
STT
1
2
3
4
5
6
7
8
10
11
12

Ký hiệu viết tắt
HGĐ
CN
UBND
TA
NCKH
SDĐ
SH
CSH
DS
CNH, HĐH
CTNC

Nội dung viết tắt
Hộ gia đình
Cá nhân
Uỷ ban nhân dân
Tồ án
Nghiên cứu khoa học
Sử dụng đất
Sở hữu
Chủ sở hữu
Dân sự
Cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa
Cơng trình nghiên cứu


DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1. Bảng giá đất ở, đất thương mại dịch vụ, đất sản xuất kinh doanh...........43
phi nông nghiệp tại một số khu vực trên địa bàn thành phố hạ Long.......................43
năm 2015 – 2019.....................................................................................................43
Bảng 2.2. Thống kê về các dự án bồi thường, giải phóng mặt bằng trên địa bàn
thành phố Hạ ong giai đoạn 2013 - 2017.................................................................47
Bảng 2.3. Khái quát tiến độ bồi thường, giải phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi
đất của các hộ gia đình, cá nhân tại thành phố Hạ Long..........................................48
Bảng 2.4. Kết quả thực hiện cơng tác bồi thường, giải phóng mặt bằng tại Trung tâm
phát triển quỹ đất thành phố Hạ Long.....................................................................49
Bảng 2.5. Kết quả thống kê về các vụ việc khiếu nại về đất đai trong trên địa bàn
thành phố Hạ Long giai đoạn 2013 – 2017..............................................................50

TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN VĂN THẠC SĨ
Đề tại luận văn: “Pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của
các hộ gia đình, cá nhân qua thực tế thi hành tại thành phố Hạ Long, tỉnh
Quảng Ninh”.
1. Kết quả đạt được của Luận văn
- Luận văn đã phân tích và làm rõ các vấn đề lý luận liên quan đến các quy

định của pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất như: Khái niệm về đất
phi nông nghiệp; khái niệm và căn cứ để Nhà nước thu hồi đất; khái niệm và đặc
điểm của việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất; khái niệm, đặc điểm và nội
dung của pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của HGĐ, CN.
- Luận văn đã phân tích và làm rõ những nội dung cơ bản của pháp luật về

bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của các HGĐ, cá nhân, bào gồm: (i). Nguyên
tắc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của HGĐ, CN; (ii). Căn cứ để bồi thường
và cách tính tiền bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của HGĐ, CN; (iii). Trình tự,
thủ tục bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của HGĐ, CN (iv). Giải quyết khiếu
nại về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của HGĐ, CN.
- Luận văn đã phân tích và làm rõ thực tiễn thực thi pháp luật về bồi thường

khi Nhà nước thu hồi đất phi nông nghiệp của các HGĐ, CN tại thành phố Hạ Long,
tỉnh Quảng Ninh; chỉ ra những bất cập của pháp luật và những vướng mắc trong quá
trình thực thi pháp luật;
- Luận văn đã đề xuất phương hướng và giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn

thiện pháp luật và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về bồi
thường khi Nhà nước thu hồi đất của các HGĐ, CN tại thành phố Hạ Long, tỉnh
Quảng Ninh.
2. Khả năng ứng dụng thực tiễn của Luận văn
- Luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích cho các cơ quan, đơn vị, tổ chức

trong quá trình nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện các quy định của pháp luật về
bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của các HGĐ, CN.


- Luận văn là tài liệu có tính ứng dụng trong cơng tác bồi thường, giải phóng

mặt bằng khi Nhà nước thu hồi đất phi nông nghiệp của các HGD, CN trên địa bàn
thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh nói riêng và cũng là tài liệu tham khảo cho
các cơ quan cấp tỉnh nói chung trong việc lập kế hoạch và tổ chức thực hiện công
tác bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất.


14

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài

Đất đai có tầm quan trọng to lớn đối với người dân cả về phương diện nơi ở
lẫn tư liệu sản xuất. Ở nước ta, Hiến pháp quy định đất đai là tài sản cơng thuộc sở
hữu tồn dân và Nhà nước là người quản lý. Dựa vào quy định của pháp luật, Nhà
nước cho dân quyền SDĐ. Từ khi chính thức giao đất cho người dân nói chung và
HGĐ, CN nói riêng, Nhà nước đã tuyên bố bảo hộ quyền SDĐ của họ. Tuy nhiên,
trong q trình phát triển kinh tế nói chung, CNH, HĐH nói riêng, trên lãnh thổ
nước ta đã, đang và sẽ có hàng ngàn dự án đầu tư xây dựng chiếm đất ở và đất sản
xuất của HGĐ, CN. Sự xuất hiện của các cơng trình này là tất yếu bởi chúng cần
thiết cho tăng trưởng kinh tế và cải thiện điều kiện chung, nhưng HGĐ, CN bị thu
hồi đất thì bị thiệt thịi và cuộc sống bị xáo trộn.
Để bù đắp cho họ một phần thiệt thòi đó, trong những năm gần đây Nhà
nước ta đã ban hành nhiều chính sách và pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu

hồi đất. Điều này đã giúp cho HGĐ, CN bị thu hồi đất bước đầu ổn định, trở lại
cuộc sống. Mặc dù Luật đất đai và các văn bản hướng dẫn thi hành đã được ban
hành, được sửa đổi thường xuyên trong những năm vừa qua, trên thực tế việc áp
dụng những quy định này đang gặp phải rất nhiều vướng mắc như: Điều kiện được
bồi thường, giá trị được bồi thường về đất, nhà ở và các tài sản trên đất, các vấn đề
về tái định cư tái định cư và điều kiện sinh hoạt của người dân phải di dời, các vấn
đề phát sinh sau khi thực hiện các chính sách hỗ trợ. Bên cạnh đó, việc áp dụng các
quy định của pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất tại nhiều địa phương
trong thời gian qua vẫn còn cứng nhắc, bị động, thiếu sự linh hoạt và thành phố Hạ
Long, tỉnh Quảng Ninh không phải là ngoại lệ.
Nằm trong bối cảnh chung đó, thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh cũng
gặp nhiều khó khăn khi thực hiện pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất.
Tuy công tác bồi thường trong những năm gần đây ở thành phố Hạ Long, tỉnh
Quảng Ninh đã được cải thiện hơn trước rất nhiều, nhưng cả trong nội dung của
pháp luật lẫn trong việc tổ chức thực thi pháp luật vẫn còn nhiều vướng mắc. Tình


trạng này nếu như không được khắc phục sẽ ảnh hưởng đến quyền và lợi ích của
HGĐ, CN có đất bị thu hồi và làm mất lòng tin của họ. Vì thế, việc tìm kiếm các
giải pháp để nâng cao hiệu quả việc thi hành pháp luật về bồi thường khi Nhà nước
thu hồi đất là vấn đề quan trọng đối với thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. Tuy
nhiên, để có những giải pháp phù hợp thì cần có sự nghiên cứu vấn đề này một cách
cụ thể.
Với ý nghĩa đó, người viết đã chọn vấn đề “Pháp luật về bồi thường khi
Nhà nước thu hồi đất của các hộ gia đình, cá nhân qua thực tế thi hành tại
thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh” để làm đề tài cho luận văn Thạc sĩ Luật
học của mình.
2. Tình hình nghiên cứu

Vấn đề bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của HGĐ, CN đã thu hút được

sự quan tâm của nhiều tác giả nghiên cứu dưới nhiều phương diện khác nhau. Có
thể đề cập đến một số cơng trình, bài báo tiêu biểu sau đây:
Năm 2007, đề tài NCKH cấp Bộ (do Viện nhiên cứu khoa học pháp lý – Bộ
Tư pháp phối hợp với Bộ Tài nguyên môi trường thực hiện) đã được nghiệm thu với
tiêu đề “Xây dựng cơ chế pháp lý để bảo vệ đất nơng nghiệp trong điều kiện cơng
nghiệp hóa – hiện đại hóa”. Đề tài này phân tích thực trạng cơ chế pháp lý về bảo vệ
đất nông nghiệp với tư cách là một nguồn tài nguyên, từ đó lồng ghép các nhiệm vụ
bảo vệ môi trường đất nông nghiệp trong quá trình quy hoạch, khai thác, sử dụng và
chuyển đổi mục đích sử dụng. Tuy nhiên, đề tài này khơng đề cập đến vấn đề bồi
thường khi Nhà nước thu hồi đất tại thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh.
Năm 2008, tác giả Phan Thúy Hiền có bài viết đăng trên Tạp chí Nghiên cứu
Lập pháp (số 12/2008) có tên gọi “Cơ sở hiến định về thu hồi đất vì mục đích cơng
cộng ở Việt Nam”. Trong đó, tác giả này đã phân tích và làm rõ các quy định của
Hiến pháp Việt Nam liên quan đến quyền thu hồi đất vì mục đích cơng cộng ở Việt
Nam. Mặc dù hiện nay là Hiến pháp năm 2013 nhưng những phân tích về cơ sở về


thu hồi đất vì mục đích cơng cộng vẫn có giá trị về mặt lý luận để người viết thực
hiện luận văn.
Năm 2010, tác giả Nguyễn Thị Nga có bài viết đăng trên Tạp chí Luật học
(số 11/ 2010) với tiêu đề “Pháp luật về trình tự, thủ tục thu hồi đất, bồi thường và
giải phóng mặt bằng và những vướng mắc trong q trình áp dụng”. Trong đó, tác
giả phân tích nội dung về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất nói chung theo quy
định của Luật Đất đai 2003 và chỉ ra những bất cập. Tuy nhiên, đến nay những bất
cập đó đã được sửa đổi trong Luật Đất đai năm 2013.
Năm 2013, đề tài NCKH cấp trường (do TS. Nguyễn Thị Nga làm chủ
nhiệm) về “Pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất –
thực trạng và hướng hoàn thiện”. Đề tài đã cung cấp bức tranh khá sinh động của
những vụ việc phát sinh có thật trong thực tế, đồng thời thể hiện những vướng mắc,
những câu hỏi mà bản thân pháp luật hiện hành chưa có lời giải. Các kinh nghiệm

thực tiễn của quá trình tổ chức thực thi pháp luật cũng được phân tích, làm sáng tỏ
trong đề tài này. Tuy nhiên, đề tài nghiên cứu này phân tích thực trạng pháp luật nói
chung, khơng phân tích về thực trạng thi hành pháp luật về bồi thường khi Nhà
nước thu hồi đất tại thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh.
Bên cạnh đó, cịn có một số bài báo khoa học liên quan đến đề hướng nghiên
cứu của Luận văn được cơng bố trên các Tạp chí khoa học chuyên ngành như: TS.
Trần Quang Huy với bài viết “Chính sách hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất” đăng
trên Tạp chí Luật học (số 10/2010); TS. Nguyễn Quang Tun có bài viết “Cơng
khai, minh bạch để bảo vệ quyền lợi của người bị thu hồi đất” đăng trên Tạp chí
Luật học (số 3/2012); năm 2013, TS. Dỗn Hồng Nhung công bố cuốn sách chuyên
khảo “Pháp luật về định giá đất trong bồi thường, giải phóng mặt bằng ở Việt Nam”
(do NXB Tư pháp xuất bản). Bên cạnh đó cịn có các CTNC tiêu biểu như: chun
đề “Bình luận và góp ý đối với các uy định bồi thường về đất khi Nhà nước thu hồi
đất trong Dự thảo Luật đất đai sửa đổi” do PGS. TS Nguyễn Quang Tuyến (đăng
trong Hội thảo Khoa học “Góp ý Dự thảo Luật đất đai sửa đổi” (tại Đại học Luật Hà
Nội năm 2013).


Các cơng trình NCKH của các tác giả nói trên là nguồn tài liệu quý giá để tác
giả Luận văn tham khảo khi thực hiện Luận văn này về các vấn đề như: cơ sở lý
luận, các quy định của pháp luật và thực tế áp dụng pháp luật về bồi thường khi Nhà
nước thu hồi đất của HGĐ, CN. Tuy nhiên, chưa có cơng rình nào nghiên cứu cụ
thể pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của HGĐ, CN từ thực trạng áp
dụng tại thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh. Do đó, đây là Luận văn Thạc sĩ Luật
học đầu tiên nghiên cứu vấn đề này.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1 Mục đích nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu của luận văn là trên cơ sở làm sáng tỏ một số vấn đề lý
luận của pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của các HGĐ, CN và

phân tích thực tiễn áp dụng pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất tại địa
bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quản Ninh và đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp
luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất
của các HGD, CN tại thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh.
3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích nêu trên, luận văn có nhiệm vụ cụ thể như sau:
- Làm rõ một số vấn đề lý luận về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất và

pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của các hộ gia đình, cá nhân.
- Phân tích thực trạng pháp luật để chỉ ra những bất cập của pháp luật trong

các quy định về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của các hộ gia đình, cá nhân.
- Phân tích thực trạng thực thi pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi

đất của các hộ gia đình, cá nhân tại địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh.
- Đề xuất phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu

quả thực thi pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của các hộ gia đình,
cá nhân.


4. Đối tượng và phạm vị nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề liên quan đến việc Nhà
nước thu hồi đất và việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của các HGĐ, CN.
Đối tượng nghiên cứu của Luận văn còn bao gồm cả các quy định của pháp luật
Việt Nam về bồi thường nói chung và thực tiễn thi hành pháp luật về bồi thường khi
Nhà nước thu hồi đất của HGĐ, CN tại thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh nói

riêng.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung: Vấn đề bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất có nội dung rất

rộng, bao gồm vấn đề bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất nói chung và bồi thường
khi Nhà nước thu hồi đất nông nghiệp. Việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất
nơng nghiệp có những quy định rất riêng biệt. Do đó, trong phạm vi của Luận văn,
Luận văn chỉ nghiên cứu vấn đề bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất phi nông
nghiệp của HGĐ, CN; không nghiên cứu vấn đề bồi thường khi Nhà nước thu hồi
đất nông nghiệp. Liên quan đến đất phi nông nghiệp, pháp luật đất đai chia ra nhiều
loại đất khác nhau như: Đất ở, đất sử dụng vào mục đích quốc phịng, đất sản xuất,
đất sử dụng vào mục đích cơng cộng,… và việc thu hồi những loại đất này đều có
những điểm riêng. Tuy nhiên, Luận văn khơng phân tích từng điểm riêng đó mà chỉ
nghiên cứu vấn đề bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất nơng nghiệp nói chung.
Khi nghiên cứu pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất phi nông
nghiệp của HGĐ, CN, Luận văn chỉ phân tích 4 vấn đề là: (i). Nguyên tắc bồi
thường khi Nhà nước thu hồi đất của HGĐ, CN; (ii). Căn cứ để bồi thường và cách
tính tiền bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của HGĐ, CN; (iii). Trình tự, thủ tục
bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của HGĐ, CN (iv). Giải quyết khiếu nại về bồi
thường khi Nhà nước thu hồi đất của HGĐ, CN.
- Về phạm vi không gian và thời gian: Luận văn nghiên cứu các quy định về

bồi thường cho hộ gia đình, cá nhân khi Nhà nước thu hồi đất qua thực tiễn áp dụng


tại địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh từ khi Luật đất đai năm 2013 có
hiệu lực đến nay. Khi đề xuất các giải pháp, các giải pháp mà luận văn đề xuất sẽ
được áp dụng từ nay cho đến năm 2025và xu hướng đến năm 2030.
5. Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: Phương pháp hệ thống
hóa, phương pháp thống kê, phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp. Ngồi
ra, Luận văn còn sử dụng phương pháp so sánh luật học để phân tích các qui phạm
pháp luật nhằm làm rõ nội dung của pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi
đất của HGĐ, CN, từ đó chỉ ra ưu điểm cũng như những bất cập trong pháp luật về
bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất và thực tiễn áp dụng tại thành phố hạ Long,
tỉnh Quảng Ninh. Các phương pháp này được sử dụng cụ thể như sau:
Tại Chương 1, phương pháp hệ thống hóa, phương pháp phân tích, phương
pháp tổng hợp và phương pháp so sánh luật hoc được sử dụng để phân tích các quy
định của pháp luật nhằm làm rõ những vấn đề lý luận về bồi thường khi Nhà nước
thu hồi đất như: Khái niệm về đất phi nông nghiệp; khái niệm và căn cứ để Nhà
nước thu hồi đất; khái niệm và đặc điểm của việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi
đất; khái niệm, đặc điểm và nội dung của pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu
hồi đất của HGĐ, CN.
Tại Chương 2, phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp và phương
pháp thống kê được sử dụng để phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn thực thi
pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của HGĐ, CN tại thành phố Hạ
Long, tỉnh Quảng Ninh.
Tại Chương 3, phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp và phương
pháp hệ thống hóa được sử dụng để luận giải cho phương hướng và giải pháp hoàn
thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về bồi thường khi Nhà nước
thu hồi đất của HGĐ, CN tại thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh.
6. Kết cấu của luận văn


Ngoài các phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, nội dung của đề tài gồm
3 chương:
Chương 1: Những vấn đề lý luận về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của
các hộ gia đình, cá nhân
Chương 2: Thực trạng pháp luật và thực tiễn thực thi pháp luật về bồi thường

khi Nhà nước thu hồi đất của các hộ gia đình, cá nhân tại thành phố Hạ Long, tỉnh
Quảng Ninh
Chương 3: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu
quả thực thi pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất của các hộ gia đình
cá nhân tại thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh.


CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT BỒI THƯỜNG
KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT CỦA CÁC HỘ GIA ĐÌNH, CÁ NHÂN
1.1. Khái niệm về đất đai và phân loại đất đai
1.1.1. Khái niệm về đất đai

Đất đai về mặt thuật ngữ khoa học được hiểu theo nghĩa rộng như sau: “Đất
đai là một diện tích cụ thể của bề mặt Trái Đất, gồm tất cả các cấu thành ngay trên
vỏ dưới bề mặt đó bao gồm: khí, thổ nhưỡng, dáng địa hình, mặt nước, các lớp trầm
tích sát bề mặt cùng với nước ngầm và khoáng sản trong lịng đất, tập đồn động vật
và thực vật, trạng thái định cư của con người, những kết quả của con người trong
quá khử và hiện tại để lại.
Dưới góc độ Luật học, đất đai là một khoảng không gian trải dài vô tận từ
trung tâm trái đất tới vô cực trên trời và liên quan đến nó là một loạt các quyền lợi
khác nhau quyết định những gì có thể thực hiện được với đất. Khoản 1 Điều 3 Luật
Đất đai 2013 đưa ra định nghĩa về thửa đất như sau: “Thửa đất là phần diện tích đất
được giới hạn bởi ranh giới xác định trên thực địa hoặc được mô tả trên hồ sơ”.
1.1.2. Phân loại đất đai

Về phân loại đất đai, căn cứ vào mục đích sử dụng đất Điều 10 Luật Đất đai
năm 2013 phân loại đất thành 3 nhóm dưới đây:
Nhóm đất nơng nghiệp: Đất nông nghiệp là đất để phục vụ cho sản xuất nơng
nghiệp và một số mục đích khác. Nhóm này bao gồm các loại đất sau đây: (i). Đất
trồng cây hàng năm gồm đất trồng lúa và đất trồng cây hàng năm khác; (ii). Đất

trồng cây lâu năm; (iii). Đất rừng sản xuất; (iv). Đất rừng phòng hộ; đ) Đất rừng đặc
dụng; (v). Đất nuôi trồng thủy sản; (vi). Đất làm muối; (vii). Đất nông nghiệp khác
gồm đất sử dụng để xây dựng nhà kính và các loại nhà khác phục vụ mục đích trồng
trọt, kể cả các hình thức trồng trọt không trực tiếp trên đất; xây dựng chuồng trại
chăn nuôi gia súc, gia cầm và các loại động vật khác được pháp luật cho phép; đất
trồng trọt, chăn nuôi, ni trồng thủy sản cho mục đích học tập, nghiên cứu thí
nghiệm; đất ươm tạo cây giống, con giống và đất trồng hoa, cây cảnh;


Nhóm đất phi nơng nghiệp: Bao gồm các loại đất sau đây: (i). Đất ở gồm đất
ở tại nông thôn, đất ở tại đô thị; (ii). Đất xây dựng trụ sở cơ quan; (iii) Đất sử dụng
vào mục đích quốc phịng, an ninh; (iv) Đất xây dựng cơng trình sự nghiệp gồm đất
xây dựng trụ sở của tổ chức sự nghiệp; đất xây dựng cơ sở văn hóa, xã hội, y tế,
giáo dục và đào tạo, thể dục thể thao, khoa học và cơng nghệ, ngoại giao và cơng
trình sự nghiệp khác; (v) Đất sản xuất, kinh doanh phi nông nghiệp gồm đất khu
công nghiệp, cụm công nghiệp, khu chế xuất; đất thương mại, dịch vụ; đất cơ sở sản
xuất phi nơng nghiệp; đất sử dụng cho hoạt động khống sản; đất sản xuất vật liệu
xây dựng, làm đồ gốm; (vi). Đất sử dụng vào mục đích cơng cộng gồm đất giao
thông (gồm cảng hàng không, sân bay, cảng đường thủy nội địa, cảng hàng hải, hệ
thống đường sắt, hệ thống đường bộ và cơng trình giao thơng khác); thủy lợi; đất có
di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh; đất sinh hoạt cộng đồng, khu vui
chơi, giải trí cơng cộng; đất cơng trình năng lượng; đất cơng trình bưu chính, viễn
thơng; đất chợ; đất bãi thải, xử lý chất thải và đất cơng trình cơng cộng khác; (vii).
Đất cơ sở tơn giáo, tín ngưỡng; (viii). Đất làm nghĩa trang, nghĩa địa, nhà tang lễ,
nhà hỏa táng; i) Đất sơng, ngịi, kênh, rạch, suối và mặt nước chuyên dùng; (ix). Đất
phi nông nghiệp khác gồm đất làm nhà nghỉ, lán, trại cho người lao động trong cơ
sở sản xuất; đất xây dựng kho và nhà để chứa nơng sản, thuốc bảo vệ thực vật, phân
bón, máy móc, công cụ phục vụ cho sản xuất nông nghiệp và đất xây dựng cơng
trình khác của người sử dụng đất khơng nhằm mục đích kinh doanh mà cơng trình
đó khơng gắn liền với đất ở;

Nhóm đất chưa sử dụng: Bao gồm các loại đất chưa xác định mục đích sử
dụng.
Như vậy, ở Việt Nam, đất đai được chia thành 3 nhóm như trên, trong đó
nhóm đất nơng nghiệp và nhóm đất phi nơng nghiệp đã được quy định rõ. Nhóm đất
chưa sử dụng chưa được gọi tên cụ thể nhưng thực tế nếu có bất kỳ loại đất nào phát
sinh mà khơng thuộc 2 nhóm trên thì sẽ được phân vào nhóm đất chưa sử dụng.
Như đã xác định ở phần phạm vi nghiên cứu, Luận văn khơng phân tích việc Nhà
nước thu hồi đất thuộc nhóm đất nơng nghiệp mà chỉ nghiên cứu việc Nhà nước thu
hồi đất thuộc nhóm đất nơng nghiệp.


1.2. Khái niệm và căn cứ pháp lý để thu hồi đất
1.2.1. Khái niệm về thu hồi đất

Theo Từ điển Luật học, thu hồi đất được hiểu là việc cơ quan Nhà nước có
thẩm quyền thu hồi quyền SDĐ của người vi phạm quy định về SDĐ để Nhà nước
giao cho người khác sử dụng hoặc trả lại cho chủ SDĐ hợp pháp bị lấn chiếm.
Trường hợp thật cần thiết, Nhà nước thu hồi đất đang sử dụng của người sử dụng
đất để sử dụng vào mục đích quốc phịng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích cơng
cộng (Bộ Tư pháp, 2006) . Cách hiểu này chỉ cho biết nội dung của việc Nhà nước
thu hồi đất là khi người SDĐ vi phạm các quy định về SDĐ thì sẽ bị thu hồi quyền
SDĐ. Tuy nhiên, khái niệm này chưa chỉ ra bản chất pháp lý của việc Nhà nước thu
hồi đất.
Luật Đất đai năm 1987 và Luật Đất đai năm 1993 đã đề cập vấn đề thu hồi
đất, nhưng chưa định nghĩa rõ thế nào là thu hồi đất mà chỉ liệt kê các trường hợp bị
thu hồi đất (Điều 14 Luật Đất đai năm 1987 và điều 26 Luật Đất đai năm 1993).
Khái niệm thu hồi đất lần đầu tiên được ghi nhận tại Điều 4 Luật Đất đai
năm 2003: “Thu hồi đất là việc Nhà nước ra quyết định hành chính để thu lại quyền
sử dụng đất hoặc thu lại đất đã giao cho tổ chức, UBND xã, phường, thị trấn quản lý
theo quy định của Luật này”. Điểm mới của khái niệm này là đã nêu ra bản chất

pháp lý của việc Nhà nước thu hồi đất. Đó là quyết định có tính hành chính của Nhà
nước Điều này cũng có nghĩa là việc thu hồi đất cho thấy có bị tác động của Nhà
nước bằng biện pháp hành chính mặc dù vậy, khái niệm này vẫn chưa đầy đủ. Cách
định nghĩa này dẫn đến cách hiểu người SDĐ bị thu hồi chỉ là tổ chức hay UBND
xã, phường, thị trấn. Đồng thời, khái niệm này cũng chưa bao quát được các trường
hợp Nhà nước thu hồi đất trong thực tế.
Khoản 11 Điều 4 Luật Đất đai năm 2013 đưa ra khái niệm về Nhà nước thu
hồi đất như sau: “Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước quyết định thu lại quyền sử
dụng đất của người được Nhà nước trao quyền sử dụng đất hoặc thu lại đất của
người sử dụng đất vi phạm pháp luật về đất đai”. Khái niệm này có điểm tiến bộ là
nó nêu ra một cách hiểu có tính bao quát, ngắn gọn về việc Nhà nước thu hồi đất,


trong đó nhấn mạnh việc Nhà nước thu hồi quyền SDĐ của người vi phạm pháp
luật về đất đai hoặc người được Nhà nước trao quyền SDĐ. Trong khái niệm này
xuất hiện thuật ngữ trao quyền thay cho thuật ngữ giao quyền mà Luật Đất đai năm
2003 đã sử dụng. Tác giả Luận văn cho rằng thuật ngữ trao quyền đã thể hiện rõ bản
chất của việc Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước lấy lại đất vốn thuộc sở hữu
của toàn dân mà Nhà nước là đại diện CSH mà việc thu hồi là của Nhà nước –
quyền lực công cộng của Nhà nước với tư cách là bộ máy chính trị thay mặt tồn
dân quản lý tồn bộ đất đai.
Từ những nghiên cứu trên, có thể hiểu một cách khái quát về thu hồi đất như
sau: “Thu hồi đất là việc Nhà nước với tư cách là đại diện chủ sở hữu đất đai, thu lại
đất và quyền sử dụng đất đã trao cho các chủ thể sử dụng đất khi các chủ thể này vi
phạm pháp luật hoặc theo các trường hợp khác do pháp luật quy định.”
1.2.2. Căn cứ pháp lý để thu hồi đất

Luật đất đai 2013 quy định các căn cứ để Nhà nước thu hồi đất với từng
nhóm đất thu hồi, cụ thể như sau:
Thứ nhất, đối với các trường hợp thu hồi đất vì mục đích quốc phịng, an

ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, căn cứ để Nhà nước
thu hồi đất được Nhà nước quy định tại Điều 63 Luật đất đai 2013, cụ thể là: (i). Dự
án thuộc các trường hợp thu hồi đất quy định tại Điều 61 và Điều 62 của Luật đất
đai 2013 (là các trường hợp mà Nhà nước quy định thuộc trường hợp thu hồi đất vì
mục đích quốc phịng, an ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, cơng
cộng); (ii). Kế hoạch sử dụng đất, hàng năm của cấp huyện đã được cơ quan nhà
nước có thẩm quyền phê duyệt; (iii). Tiến độ sử dụng đất thực hiện dự án.
Thứ hai, đối với trường hợp thu hồi đất do vi phạm pháp luật về đất đai thì
việc thu hồi đất phải căn cứ vào văn bản, quyết định của cơ quan nhà nước có thấm
quyền xác định hành vi vi phạm pháp luật về đất đai (khoản 2 Điều 64 Luật đất đai
2013).


Thứ ba, đối với các trường hợp thu hồi đất do chấm dứt việc SDĐ theo pháp
luật, tự nguyện trả lại đất, có nguy cơ đe dọa tính mạng con người thì theo quy định
tại khoản 2 Điều 65 Luật đất đai 2013, việc thu hồi đất phải dựa trên các căn cứ sau:
(i). Văn bản của cơ quan có thẩm quyền giải quyết đã có hiệu lực pháp luật đối với
trường hợp thu hồi đất quy định tại Điểm a Khoản 1 Điều 65 Luật đất đai 2013 (là
trường hợp tổ chức được Nhà nước giao đất không thu tiền SDĐ, được Nhà nước
giao đất có thu tiền SDĐ mà tiền SDĐ có nguồn gốc từ ngân sách nhà nước bị giải
thể, phá sản, chuyển đi nơi khác, giảm hoặc khơng cịn nhu cầu SDĐ; người SDĐ
th của Nhà nước trả tiền thuê đất hàng năm bị giải thể, phá sản, chuyển đi nơi
khác, giảm hoặc khơng cịn nhu cầu SDĐ); (ii). Giấy chứng tử hoặc quyết định
tuyên bố một người là đã chết theo quy định của pháp luật và văn bản xác nhận
khơng có người thừa kế của UBND cấp xã nơi thường trú của người để thửa kế đã
chết đó đối với trường hợp thu hồi đất quy định tại điểm b khoản 1 Điều 65 Luật đất
đai 2013 (là trường hợp cá nhân SDĐ chết mà khơng có người thừa kế); (iii). Văn
bản trả lại đất của người sử dụng đất đối với trường hợp quy định tại điểm c khoản
1 Điều 65 Luật đất đai 2013 (là trường hợp người sử dụng đất tự nguyện trả lại đất);
(iv). Quyết định giao đất, quyết định cho thuê đất đối với trường hợp quy định tại

điểm d khoản 1 Điều 65 Luật đất đai 2013 (là trường hợp đất được Nhà nước giao,
cho thuê có thời hạn nhưng không được gia hạn); (v). Văn bản của cơ quan có thẩm
quyền xác định mức độ ơ nhiễm môi trường, sạt lở, sụt lún, bị ảnh hưởng bởi hiện
tượng thiên tai khác đe dọa tính mạng con người đối với trường hợp quy định tại
điểm đ và điểm e khoản 1 Điều 65 Luật đất đai 2013 (là trường hợp đất ở trong khi
vực bị ô nhiễm môi trường và đất ở có nguy cơ sạt lở, sụt lún, bị ảnh hưởng bởi hiện
tượng thiên tai khác đe dọa tính mạng con người).
Những quy định trên cho thấy, Luật Đất đai năm 2013 đã cụ thể hóa rất rõ
các trường hợp bị thu hồi đất. Đây là 3 trường hợp thu hồi đất phi nông nghiệp và
trong mỗi trường hợp đó, pháp luật đã chỉ ra căn cứ pháp lý ràng để Nhà nước thu
hồi đất. Vì vậy, HGĐ, CN rơi vào các trường hợp này thì Nhà nước có đủ căn cứ
pháp lý để thu hồi đất. Tuy nhiên, trong các căn cứ để thu hồi đất nói trên, Nhà
nước chỉ bồi thường cho HGĐ, CN khi đất của HGĐ, CN bị thu hồi thuộc căn cứ