Sgk sinh hoc 8

#ÃƯ
(*"Â0
%6Ư$
7"Ê
Ă"Ê0
5"Ư0


Bó GIÉO D|C VÄ ßÄO TĐO
NGUYŸN QUANG VINH (TÊng ChỊ bi™n ki™m ChỊ bi™n)
TR¡N ß°NG CÉT - ß MĐNH HùNG

(T∏i bn lôn th mi)

NH XUT BN GIẫO D|C viữt nam


LũI NùI òĂU

Q

ua Sinh hc 6 và Sinh hc 7 cc em ặ ặểc tm hiu
v cu to và ặi sậng cềa cc că th thc vt và ặẩng
vt, thy Ỉ≠Ĩc t›nh Ỉa dπng vµ phong phÛ cÚng nh≠
t›nh th›ch nghi k diữu vèi mi trng sậng cềa chng. òng thi, cc
em cng thy ặểc s tin ho t că th ặăn gin ặn că th phc
tp c cu to phễ hểp vèi chc nđng ngày càng hoàn thiữn ặ phi
tri qua qu trnh pht trin lfich s lâu dài...
Bèc sang Sinh h‰c 8, c∏c em sœ Ỉ≠Ĩc t◊m hi”u sâu v mẩt loài ặẩng vt
cao nht trn bc thang ti’n ho∏ - con ng≠Íi, v“ nh˜ng Ỉi“u b› »n
trong chnh bn thân cc em. Khi ặ hiu r, nổm chổc cc kin thc
ặ, cc em s c că sẻ p dng cc biữn php vữ sinh, rn luyữn thân
th kho mnh, to ặiu kiữn cho hot ặẩng hc tp và lao ặẩng c
hiữu sut và cht lểng.
Hy nghin cu k‹ h◊nh vœ trong s∏ch Ỉ” hi”u r‚ c†u tπo cềa că quan,
hữ că quan trong că th. Trn că sẻ ặ tm hiu chc nđng cềa chng

thng qua th nghiữm hoc thng tin do sch cung cp. Bêng cch
hc Æ„, c∏c em sœ l‹nh hÈi Æ≠Óc nh˜ng ki’n th¯c và k nđng côn thit
mà mc tiu cềa bài, cềa chăng trnh ặ ặ ra.
Mẩt sậ hnh trong sch, chng ti c tham kho tài liữu cềa cc tc
gi trong và ngoài nèc. Nhân ặây, chng ti xin chân thành cm ăn
cc tc gi cềa cc tài liữu trn.
Cuậi cễng, xin lu cc em mẩt sậ ặiu sau ặây khi sˆ dÙng s∏ch :
- VÌi nh˜ng bµi c„ b∂ng côn ặin tip hoc bài tp ặnh du
vào
..., cc em nn k sn bng và bài tp ặ vào vẻ hc (theo mu
trong SGK), hoc dễng vẻ bài tp Sinh hc 8, khng nn ặin trc tip
vào sch.
- Cuậi mi bài c phôn tm tổt cc chnh gip cc em nổm ặểc
trng tâm bài hc. Phôn này ặểc ặng khung, cc em côn hiu và
nhè k.
3


- Sau phôn câu hÃi và bài tp, ẻ nhiu bµi c„ th™m mÙc ''Em c„
bi’t'' cung c†p mÈt sË thng tin c tnh cht mẻ rẩng kin thc
ặ tham kho.
- Mẩt vài k hiữu ặểc dễng trong cc bài :
: Nhng ặiu côn thc hiữn trn lèp (quan st, tho lun,
tr li câu hÃi,...) ặ tm tfli kin th¯c mÌi.
 : Nh˜ng th´ng tin c«n thi’t li™n quan Æ’n ki’n th¯c c«n
t◊m tfli trong .
1* (2*...) : C∏c câu hÃi, bài tp nâng cao.
Chc cc em thành cng.
Cc t∏c gi∂

4


Bài 1

Bài mẻ ặôu

I - Vfi tr cềa con ngi trong t nhin
- Trong chăng trnh Sinh hc lèp 7, cc em ặ hc cc ngành ặẩng vt nào ?
- Lèp ặẩng vt nào trong ngành òẩng vt c xăng sậng c vfi tr tin ho
cao nht ?
Cu to chung cềa că th ngi rt giậng cu to chung cềa că th ặẩng vt c
xăng sậng. Ngi ặc biữt giậng th : c lng mao, ặ con, c tuyn sa và nui
con bêng sa... V vy v vfi tr phân loi, loài ngi thuẩc lèp Th.
òc ặim că bn phân biữt ngi vèi ặẩng vt là ngi bit ch to và s dng
cng c lao ặẩng vào nhng mÙc Ỉ›ch nh†t Ỉfinh, c„ t≠ duy, ti’ng n„i, ch˜ vit.
Tri qua hàng triữu nđm, loài ngi ặ tin ho hăn tt c cc ặẩng vt khc,
ngày càng gim bèt s lữ thuẩc vào thin nhin.
Em hy xc ặfinh nhng ặc ặim nào dèi ặây ch c ẻ ngi, khng c ẻ ặẩng
vt và ặnh du vào
ẻ cuậi câu ặ.
- òi bêng hai chân
- S phân ho cềa bẩ xăng phễ hểp vèi chc nđng lao ặẩng
bêng tay và ặi bêng hai chân
- Nh lao ặẩng c mc ặch, nn bèt lữ thuẩc vào thin nhin
- Rđng phân ho thành rđng ca, rđng nanh, rđng hàm
- C ti’ng n„i, ch˜ vi’t, c„ t≠ duy trıu t≠Ĩng vµ hnh thành thc
- Phôn thân cềa că th c hai khoang : ngc và bng,
ngđn cch nhau bẻi că hoành
- Bit dễng la ặ nu chn thc đn

- No pht trin, s lèn hăn mt

II - Nhiữm v cềa mn Că th ngi và vữ sinh
- Mn hc Că th ngi và vữ sinh tip nậi chăng trnh Sinh hc lèp 7 nhêm
hoàn thiữn nhng hiu bit v th gièi ặẩng vt, gip ta thy r loài ngi c„
ngn gËc ỈÈng vÀt nh≠ng Ỉ∑ v≠Ĩt l™n vfi tr› cao nh†t v“ m∆t ti’n ho∏. NhÍ c„ lao
ỈÈng con ngi ặ bèt lữ thuẩc thin nhin.
5


- M´n h‰c giÛp ta t◊m hi”u Ỉ∆c Ỉi”m c†u to và chc nđng cềa că th t cp ặẩ t
bào ặn că quan, hữ că quan và că th trong mậi quan hữ vèi mi trng và
nhng că ch Æi“u hoµ c∏c qu∏ tr◊nh sËng. Tı Æ„, Æ“ ra cc biữn php rn luyữn
thân th, bo vữ sc kho, giÛp ta c„ hi”u bi’t khoa h‰c Ỉ” c„ ˝ thc và hành vi
bo vữ mi trng.
Hy cho bit kin thc v că th ngi và vữ sinh c quan hữ mt thit vèi nhng
ngành ngh nào trong x hÈi ? (h◊nh 1-13).

H◊nh 1-1. C∏n bÈ y t’ ch®m sc
sc kho cho nhân dân

Hnh 1-2. Bng ặ là mn
th thao ≠a th›ch

H◊nh 1-3. C´ gi∏o trong giÍ l™n lÌp

6


III - Phăng php hc tp mn hc Că th ngi và vữ sinh

ò ặt ặểc mc ặch, nhiữm v mn hc, chng ta côn thc hiữn phăng php
hc tÀp khoa h‰c, cÙ th” lµ :
- Quan s∏t tranh ∂nh, m´ h◊nh, ti™u b∂n... Ỉ” hi”u r‚ Ỉ∆c Ỉi”m hnh thi, cu to
cc că quan trong că th.
- Th nghiữm (c th trc tip làm th nghiữm, xem bđng hnh, xem thôy biu din
hoc nghe m t th nghiữm...) Æ” t◊m ra nh˜ng k’t luÀn khoa h‰c v“ ch¯c nđng
cềa cc că quan trong că th.
- Vn dng nhng hi”u bi’t khoa h‰c gi∂i th›ch c∏c hi÷n t≠Ĩng th˘c t, ặng thi
p dng cc biữn php vữ sinh và rn luyữn thân th.
Ngi là ặẩng vt thuẩc lèp Th. òc ặim că bn phân biữt ngi
vèi ặẩng vt là ng≠Íi bi’t ch’ tπo vµ sˆ dÙng c´ng cÙ lao ÆÈng vµo
nh˜ng mÙc Æ›ch nh†t Æfinh, c„ t≠ duy, ti’ng n„i, ch˜ vi’t.
Sinh h‰c 8 cung c†p nh˜ng ki’n th¯c v ặc ặim cu to, chc
nđng cềa că th ngi trong mËi quan h÷ vÌi m´i tr≠Íng, nh˜ng
hi”u bi’t v“ phflng chậng bữnh tt và rn luyữn thân th.
Kin thc v că th ngi c lin quan tèi nhiu ngành khoa h‰c
nh≠ Y h‰c, T©m l› gi∏o dÙc h‰c, HÈi ho, Th thao...
Phăng php hc tp phễ hểp vèi ặc ặim mn hc là kt hểp
quan st, th nghiữm và vn dng kin thc, k nđng vào thc t
cuẩc sậng.

C âu hÃi và bài tp
1. Trnh bày nhng ặc ặim giậng nhau và khc nhau gia ngi và ặẩng vt thc
lÌp ThÛ.
2. H∑y cho bi’t nh˜ng lĨi ›ch cỊa vi÷c hc tp mn hc ''Că th ngi và vữ sinh''.

7


KHẫI QUẫT V Cã THế NGảũI

Bài 2

Cu to că th ngi

I - Cu to
1. Cc phôn că th
Quan st h◊nh 2-1 vµ 2-2, k’t hĨp vÌi t˘ t◊m hi”u b∂n th©n, h∑y tr∂ lÍi c∏c c©u h·i sau :
- Că th ngi gm my phôn ? K tn cc phôn ặ.
- Khoang ngc ngđn cch vèi khoang bng nh că quan nào ?
- Nhng că quan nào nêm trong khoang ngc ?
- Nhng că quan nào nêm trong khoang bng ?

Hnh 2-1.
Că th ngi

Hnh 2-2. Cc că quan ẻ phôn
thân cềa că th ngi

2. Cc hữ că quan
Că th chng ta c nhiu hữ că quan.
Hữ că quan gm cc că quan cễng phậi hểp hot ặẩng thc hiữn mẩt chc nđng
nht ặfinh cềa că th.
8


- Hy ghi tn cc că quan c trong thành phôn cềa mi hữ că quan và chc nđng
chnh cềa mi hữ că quan vào bng 2.
Bng 2. Thành phôn, chc nđng cềa cc hữ că quan
Hữ că quan

Cc că quan trong tng hữ că quan

Chc nđng cềa hữ că quan

Hữ vn ặẩng
Hữ tiu ho
Hữ tuôn hoàn
Hữ h hp
Hữ bài tit
Hữ thôn kinh
- Ngoài cc hữ că quan trn, trong că th cfln c cc hữ că quan nào ?
Hữ vn ặẩng c chc nđng nâng ặẽ, vn ặẩng că th ; hữ tiu ho, hữ tuôn hoàn,
hữ h hp, hữ bài tit cễng phậi hểp thc hiữn chc nđng trao ặấi cht dèi s
ch ặo cềa hữ thôn kinh và hữ nẩi tit. Ngoài ra, hữ thôn kinh cfln c chc nđng
ặm bo s thch ng cềa că th trèc nhng thay ặấi cềa mi trng.

II - S phậi hểp hot ặẩng cềa cc că quan
Khi chy, hữ vn ặẩng làm viữc vèi cng ặẩ lèn. Lc ặ, cc hữ că quan khc
cng tđng cng hot ặẩng, tim ặp nhanh và mnh hăn, mch mu dn, thẻ
nhanh và sâu, m hi tit nhiu,... òiu ặ chng tÃ, cc hữ că quan trong că th
c s phậi hĨp hoπt ỈÈng.
 Quan s∏t h◊nh 2-3, h∑y cho bi’t cc mi tn t hữ thôn kinh và hữ nẩi tit tèi cc
hữ că quan ni ln ặiu g.

Hnh 2-3. Să ặ mậi lin hữ qua li gia cc hữ că quan trong că th

9


Cc că quan trong că th c s phậi hểp hot ặẩng mẩt cch nhfip nhàng ặm

bo tnh thậng nht. S thậng nht ặ ặểc thc hiữn nh s ặiu khin cềa hữ
thôn kinh (că ch thôn kinh) và nh dflng mu chy trong hữ tuôn hoàn mang
theo cc hoocmn do cc tuyn nẩi tit tit ra (că ch th dfich).
Că th ngi c cu to và s sổp xp cc că quan và hữ că quan
giậng vèi ặẩng vt thuẩc lèp Th. Cc că quan trong că th lµ mÈt
khËi thËng nh†t, c„ s˘ phËi hĨp vÌi nhau, cễng thc hiữn chc
nđng sậng. S phậi hểp ặ ặểc thc hiữn nh că ch thôn kinh
và că ch th dfich.

C âu hÃi và bài tp
1. Că th ngi gm my phôn, là nhng phôn nào ? Phôn thân cha nhng că
quan nào ?
2. Bêng mẩt v d, em hy phân tch vai trfl cềa hữ thôn kinh trong s ặiu hoà hot
ặẩng cềa cc hữ că quan trong că th”.

10


Bµi 3

T’ bµo

I - C†u tπo t’ bµo
 Quan s∏t hnh 3-1, hy
trnh bày cu to mẩt
t bào ặin hnh.

Ribxm

Hnh 3-1. Cu to t bào

II - Chc nđng cềa cc bẩ phn trong t bào
Bng 3-1. Chc nđng cềa cc bÈ phÀn trong t’ bµo
C∏c bÈ phÀn

C∏c bµo quan

GiÛp t’ bào thc hiữn trao ặấi cht

Màng sinh cht
Cht t bào

Nhân

Chc nđng

Thc hiữn cc hot ặẩng sậng cềa t bào
- Lèi nÈi ch†t - TÊng hĨp vµ vÀn chuy”n c∏c ch†t
- Ribxm
- Năi tấng hểp prtin
- Ti th
- Tham gia hot ỈÈng h´ h†p gi∂i ph„ng
n®ng l≠Ĩng
- BÈ m∏y G´ngi - Thu nhn, hoàn thiữn, phân phậi sn phằm
- Trung th
- Tham gia qu trnh phân chia t bào

- Nhim sổc th
- Nhân con

òiu khin mi hot ặẩng sậng cềa t bào
- Là cu trc quy ặfinh s hnh thành prtin,
c vai trfl quy’t Ỉfinh trong di truy“n
- TÊng hĨp ARN rib´x´m (rARN)

 H∑y gi∂i th›ch mËi quan h÷ thËng nh†t v chc nđng gia màng sinh cht, cht
t bào và nhân t bào.
11


III - Thành phôn ho hc cềa t bào
T bµo lµ mÈt hÁn hĨp ph¯c tπp nhi“u ch†t h˜u că và cht v că. Cht hu
că gm :
- Prtin c„ c†u trÛc ph¯c tπp gÂm c∏c nguy™n tË : Cacbon (C), xi (O),
hiặr (H), nită (N), lu hunh (S), phtpho (P), trong ặ N là nguyn tậ ặc trng
cho ch†t sËng.
- Gluxit gÂm 3 nguy™n tË lµ C, H, O trong ặ t lữ H : O lun lun lµ 2H : 1O.
- Lipit cÚng gÂm 3 nguy™n tË là C, H, O trong ặ t lữ H : O thay ỈÊi tu˙ loπi
lipit.
- Axit nucl™ic gÂm 2 loπi : ADN (axit ặxiribnuclic) và ARN (axit ribnuclic)
Cht v că bao gÂm c∏c loπi muËi kho∏ng nh≠ canxi (Ca), kali (K), natri (Na),
sỉt (Fe), ỈÂng (Cu)...

IV - Hoπt ỈÈng sËng cềa t bào

Hnh 3-2. Să ặ mậi quan hữ gia chc nđng cềa t bào vèi că th và mi tr≠Íng

 Qua h◊nh 3-2, em h∑y cho bi’t ch¯c n®ng cềa t bào trong că th là g ?
T bào là ặăn vfi cu to và cng là ặăn vfi chc nđng cềa că th.
T bào ặểc bao bc bêng lèp màng sinh cht c chc nđng thc

hiữn trao ặấi cht gia t bào vèi mi trng trong că th.
Trong mµng lµ ch†t t’ bµo c„ c∏c bµo quan nh≠ lèi nẩi cht,
ribxm, bẩ my Gngi, ti th..., ẻ ặ din ra mi hot ặẩng sậng
cềa t bào. Nhân ặiu khin mi hot ặẩng sậng cềa t bào, trong
nhân c nhi‘m sæc th”.
12


C âu hÃi và bài tp

1. Hy sổp xp cc bào quan tăng ng vèi cc chc nđng bêng cch ghäp ch˜
(a, b, c...) vÌi sË (1, 2, 3...) vµo
ẻ bng 3-2 sao cho phễ hểp.
Bng 3-2. Cc bào quan và chc nđng cềa chng
Chc nđng
1. Năi tấng hểp pr´t™in
2. VÀn chuy”n c∏c ch†t trong t’ bµo
3. Tham gia hot ặẩng h hp gii phng
nđng lểng
4. Cu trc quy ặfinh s hnh thành prtin
5. Thu nhn, tch tr, phân phậi sn phằm
trong hot ặẩng sậng cềa t bào.

Bào quan
a) L≠Ìi nÈi ch†t
b) Ti th”
c) Rib´x´m
d) BÈ m∏y G´ngi

2*. H∑y chng minh t bào là ặăn vfi chc nđng cềa că th.

E m c bit?
T bào trong că th c nhiu hnh dng và kch thèc khc nhau :
hnh côu (t bào trng), hnh ặa (hng côu), hnh sao nhiu cnh
(t bào xăng, t bào thôn kinh), hnh tr (t bào lt xoang mi),
hnh sểi (t bào că)...
V kch thèc : lèn nht là t bào trng, c ặng knh kho∂ng
100m (0,1mm), n∆ng bªng 175 000 tinh trƠng ; tinh trƠng lµ t’
bµo nh· nh†t ; dµi nh†t lµ t’ bào thôn kinh. Că th ngi c sậ
lểng t bào r†t lÌn kho∂ng 75 ngh◊n tÿ (75 x 1012).

13


Bài 4

M

I - Khi niữm m
Trong qu trnh pht trin phi, cc phi bào c s phân ho ặ hnh thành cc
că quan khc nhau thc hiữn cc chc nđng khc nhau nn t bào c cu trc,
hnh dng, k›ch th≠Ìc kh∏c nhau.
 - H∑y k” t™n nh˜ng t’ bµo c„ h◊nh dπng kh∏c nhau mµ em bi’t.
- Thˆ gi∂i th›ch v◊ sao t’ bµo c„ h◊nh dπng kh∏c nhau.
 MÈt tÀp hĨp gÂm c∏c t’ bµo chuy™n ho∏, c cu to giậng nhau, ặm nhn chc
nđng nht ặfinh g‰i lµ m´. ơ mÈt sË loπi m´ cfln c„ c∏c y’u tË kh´ng c„ c†u trÛc
t’ bµo nh≠ huy’t tăng trong mu; canxi, phật pho và cht cật giao trong xăng.

II - Cc loi m
Trong că th c 4 loi m chnh là m biu b, m că, m li™n k’t, m´ th«n kinh.

1. M´ bi”u b◊ (h◊nh 4-1)
T’ bµo bi”u b◊

T’ bµo tuy’n
T’ bµo bi”u b◊

A

B

H◊nh 4-1. M´ biu b
A. M biu b ẻ d dày ; B. M´ bi”u b◊ Ỵ da

 Quan s∏t h◊nh 4-1, em c„ nhÀn xät g◊ v“ s˘ sæp x’p c∏c t’ bào ẻ m biu b ?
M biu b gm cc t bào xp st nhau, phề ngoài că th, lt trong cc că quan
rng nh ậng tiu ho, d con, bng ặi... c chc nđng bo vữ, hp th
và ti’t.
14


2. M´ li™n k’t (h◊nh 4-2)
A

C

B

H◊nh 4-2.
C∏c loπi m´
li™n k’t

A. M sểi ;
B. M sn ;
C. M xăng ;
D. M mÏ.

D

 M´ li™n k’t gÂm c∏c t’ bµo li™n k’t nªm r∂i r∏c trong ch†t n“n, c„ th” c„ c∏c sểi
ặàn hi nh cc sểi lin kt ẻ da... c chc nđng to ra bẩ khung cềa că th, neo
gi cc că quan hoc chc nđng ặữm.
Mu (gm huyt tăng và cc t bào mu) thuẩc loi m g ? V sao mu ặểc
xp vào loi m ặ ?
3. M că
Quan st hnh 4-3 hy cho bit :
- Hnh dng, cu to t bào că vân và t bào că tim giậng nhau và khc nhau ẻ
nhng ặim nào ?
- T bào că trăn c hnh dng và cu to nh th nào ?

A

Nhân

B

Nhân

C

Hnh 4-3. Cc m că
A. M că vân ; B. M că tim ; C. M că trăn

15


M că gm 3 loi : m că vân, m că tim, m că trăn. Cc t bào că ặu dài. Că
vân gổn vèi xăng, t bào c nhiu nhân, c vân ngang. Că trăn to nn thành
nẩi quan nh d dày, ruẩt, mch mu, bng ặi... T bào că trăn c hnh thoi ặôu
nhn và ch c 1 nhân.
Că tim to nn thành tim. T bào că tim cng c vân giậng că vân, t bào phân
nhnh, c 1 nhân.
Chc nđng cềa m că là co, dn, to nn s vn ặẩng.
4. M thôn kinh
M thôn kinh gm cc t bào thôn kinh gi là năron và cc t bào thôn kinh ặữm
(cfln gi là thôn kinh giao) (hnh 4-4).
Năron gm c thân cha nhân, t thân pht ặi nhiu tua ngổn phân nhnh gi là
sểi nhnh và mẩt tua dài gi là sểi trc. Diữn tip xc gia ặôu mt cềa sểi trc
ẻ năron này vèi năron k tip hoc că quan phn ng gi là xinp.
Chc nđng cềa m thôn kinh là tip nhn kch thch, x l thng tin và ặiu hoà
hot ặẩng cc că quan ặm bo s phậi hểp hot ặẩng gia cc că quan và s
thch ng vèi mi trng.

Hnh 4-4. M´ th«n kinh

16


M´ lµ tÀp hĨp c∏c t’ bµo chuy™n ho∏, c„ cu trc giậng nhau,
cễng thc hiữn mẩt chc nđng nht ặfinh.
Bận loi m chnh cềa că th là :
M biu b c chc nđng bo vữ, hp th, tit.

M lin kt c chc nđng nâng ặẽ, lin kt cc că quan.
M că gm că vân, că trăn, că tim c chc nđng co dn.
M thôn kinh to nn hữ thôn kinh c chc nđng tip nhn kch
thch, x l thng tin và ặiu khin s hot ặẩng cc că quan
tr li cc kch thch cềa mi trng.

C âu hÃi và bài tp
1. So snh m biu b◊ vµ m´ li™n k’t v“ vfi tr› cỊa chÛng trong că th và s sổp xp
t bào trong hai loi m ặ.
2. Că vân, că trăn, că tim c g khc nhau v ặc ặim cu to, s phân bậ trong
că th và kh nđng co dn ?
3. So s∏nh 4 loπi m´ theo m…u Ỵ b∂ng 4.
B∂ng 4. So snh cc loi m

M
biu b

M
lin kt

M că

M
thôn kinh

òc ặim cu to
Chc nđng

4. Em hy xc ặfinh trn chic chân gifl lĨn c„ nh˜ng loπi m´ nµo ?

17


Bµi 5

Th˘c hµnh :
quan s∏t t’ bµo vµ m´

I - MÙc ti™u
- Chu»n bfi Ỉ≠Ĩc ti™u b∂n tπm thÍi t’ bào m că vân.
- Quan st và v cc t bào trong cc tiu bn ặ làm sn : t bào nim mc
miững (m biu b), m sn, m xăng, m că vân, m că trăn. Phân biữt cc
bẩ phn ch›nh cỊa t’ bµo gÂm mµng sinh ch†t, ch†t t’ bào và nhân.
- Phân biữt ặểc nhng ặim khc nhau cềa m biu b, m că, m lin kt.

II - Phăng tiữn dy hc
Dng c ặểc chuằn bfi theo tng nh„m (4 Ỉ’n 6 h‰c sinh) gÂm :
- 1 k›nh hi”n vi c„ ỈÈ ph„ng Ỉπi 100 Ỉ’n 200 (10 x 10, 10 x 20).
- 2 lam vÌi lamen.
- 1 dao mÊ.
- 1 kim nh‰n.
- 1 kim mÚi m∏c.
- 1 kh®n lau, gi†y th†m.
- 1 con ’ch ho∆c nh∏i ho∆c mẩt ming thfit lển nc cfln tăi.
- 1 l dung dfich sinh l› 0,65% NaCl, c„ Ëng hÛt.
- 1 l‰ axit ax™tic 1%, c„ Ëng hÛt.
- BÈ ti™u b∂n : m biu b, m sn, m xăng, m că trăn (bÈ ti™u b∂n c„ th” dÔng
chung cho 2 - 4 nh„m, khi quan s∏t c∏c ti™u b∂n c„ sΩn, c∏c nhm c th ặấi
cho nhau).

III - Nẩi dung và cch ti’n hµnh
1. Lµm ti™u b∂n vµ quan s∏t t’ bµo m că vân
Rch da ặễi ch ly mẩt bổp că ặễi hoc ming thfit lển cfln tăi ặt trn lam,
dễng kim nhn rch bao că theo chiu dc bổp că, dễng ngn ci và ngn trà ặt
2 bn mọp rch, †n nhã sœ th†y nh˜ng sĨi m∂nh nªm d‰c bỉp că, ặ là cc t bào
că. Ly kim mi mc gt nhó cho cc sểi că ặ tch khÃi bổp că dnh vào bn
knh, ri bà bổp că ra, nhà 1 gi‰t dung dfich sinh l› 0,65% NaCl l™n c∏c t bào că,
18


ỈÀy lamen vµ quan s∏t d≠Ìi k›nh hi”n vi. Mn thy r nhân t bào th nhà 1 git
axit axtic 1% vào mẩt cnh cềa lamen, ẻ cnh ặậi diữn Æ∆t 1 m»u gi†y th†m
hÛt bÌt dung dfich sinh l›, làm cho axit thm vào cc t bào că dèi lamen.
ChÛ ˝ Ỉ∆t lamen sao cho kh´ng
c„ b‰t kh›. Mn vÀy, tr≠Ìc h’t
Ỉ∆t 1 cπnh lamen ti’p xÛc Ỉ“u
vÌi gi‰t dung dfich sinh l›, dƠng
kim mÚi m∏c ỈÏ, rÂi hπ d«n
cπnh kia cỊa lamen xng lam
(l≠Ĩng dung dfich sinh l› c«n vıa
ph∂i, n’u nhi“u qu∏ th◊ lamen sœ
tr≠Ĩt kh·i kim mÚi m∏c, Àp
xng ngay lam, lÛc Ỉ„ sœ c„
H◊nh 5. C∏ch ỈÀy lamen tr∏nh b‰t kh›
nhi“u b‰t kh›) (h◊nh 5).
Quan st dèi knh hin vi ẻ ặẩ phng ặi nhà tr≠Ìc, sau Ỉ„ mÌi chuy”n vÀt k›nh
Ỉ” quan s∏t vÌi ặẩ phng ặi lèn.
Phân biữt cc phôn cềa t bào : màng, cht t bào, vân ngang, nhân. Nhn xọt
ặc ặim t bào m că vân.
2. Quan st tiu bn c∏c loπi m´ kh∏c

L«n l≠Ĩt quan s∏t d≠Ìi k›nh hi”n vi c∏c ti™u b∂n m´ bi”u b◊, m´ sÙn, m´ xăng,
m că trăn, m că vân.

IV - Thu hoch
Nẩi dung thu hoch :
- Tm tổt phăng php làm tiu bn m că vân.
- V hnh, ch thch ặôy ặề hnh vœ c∏c loπi m´ Ỉ∑ quan s∏t Ỉ≠Ĩc (cË gỉng vœ
ỈÛng h◊nh Ỉ∑ quan s∏t th†y).
L≠u ˝ : bË tr› hnh v cân ặậi, cc ch thch nn dễng thèc Æ” kŒ mÚi t™n vµo
ÆÛng vfi tr› tr™n h◊nh Æ∂m bo hnh v chnh xc, ặóp và sch.

19


Bài 6

Phn x

I - Cu to và chc nđng cềa năron
- Hy nu thành phôn cu to cềa
m thôn kinh.
- M t cu to cềa mẩt năron
ặin hnh (hnh 6-1).
- Năron c hai chc nđng că bn là
cm ng và dn truyn xung
thôn kinh.

Sểi nhnh

Nhân

+ Cm ng là kh nđng tip nhn
cc kch thch và phn ng li cc
kch thch bêng hnh thc pht sinh
xung thôn kinh.
+ Dn truyn xung thôn kinh là kh
nđng lan truyn xung thôn kinh
theo mẩt chiu nht ặfinh t năi
pht sinh hoc tip nhn v thân
năron và truyn ặi dc theo sểi
trc.

Thân năron

Chiu
xung
thôn
kinh

Sểi trc

- Cc loi năron.
Bao milin
Cđn c vào chc nđng ngi ta phân biữt
3 loi năron :
+ Năron hèng tâm (năron cm gic) c thân nêm
ngoài trung ăng thôn kinh, ặm nhiữm chc nđng
truyn xung thôn kinh v trung ăng thôn kinh.
+ Năron trung gian (năron lin lc) nêm trong trung ăng
thôn kinh, ặm bo lin hữ gia cc năron.

+ Năron li tâm (năron vn ặẩng) c thân
nêm trong trung ăng thôn kinh
(hoc ẻ hch thôn kinh sinh dẽng),
sểi trc hèng ra că quan phn ng
(că, tuyn), truyn xung thôn kinh
Hnh 6-1. Năron và hèng
tèi cc că quan phn ng.
lan truyn xung th«n kinh

20


C„ nhÀn xät g◊ v“ h≠Ìng d…n truy“n xung th«n kinh ẻ năron hèng tâm và năron
li tâm ?

II - Cung ph∂n xπ
1. Ph∂n xπ
 Tay chπm vµo vÀt n„ng th rt li, ặn sng chiu vào mổt th ặng t (con ngăi)
co li, thc đn vào miững th tuyn nèc bt tit nèc bt... Cc phn ng ặ gi
là phn x. Mi hot ặẩng cềa că th ặu là ph∂n xπ.
 - Ph∂n xπ lµ g◊ ?
- N™u s˘ khc biữt gia phn x ẻ ặẩng vt vèi hiữn tểng cm ng ẻ thc vt
(v d chm tay vào c©y trinh n˜ th◊ l∏ cÙp lπi).
2. Cung ph∂n xπ
 Quan s∏t h◊nh 6-2, h∑y x∏c Ỉfinh :
- C∏c loπi năron to nn mẩt cung phn x.
- Cc thành phôn cỊa mÈt cung ph∂n xπ.
 Cung ph∂n xπ lµ con ặng mà xung thôn kinh truyn t că quan th cm (da...)
qua trung ăng thôn kinh ặn că quan phn ng (că, tuyn...).
Thân năron

hèng tâm

L tu

Năron
trung gian

Năron
li tâm

Bổp că
(Că quan phn ng)

Da
(Că quan th cm)

Hnh 6-2. Cung phn x

21


3. Vflng ph∂n xπ
 N™u mÈt v› dÙ v“ ph∂n x và phân tch ặng dn truyn xung thôn kinh trong
phn x ặ.
Că quan th cm tip nhn kch thch cềa mi trng s pht xung thôn kinh theo
dây hèng tâm v trung ăng thôn kinh, t trung ăng pht ặi xung thôn kinh theo
dây li tâm tèi că quan ph∂n ¯ng. K’t qu∂ cỊa s˘ ph∂n ¯ng Ỉ≠Ĩc thng bo ngểc v
trung ăng theo dây hèng tâm, nu phn ng cha chnh xc hoc ặ ặôy ặề th
pht lữnh ặiu chnh, nh dây li tâm truyn tèi că quan phn ng. Nh vy mà că th
c th phn ng chnh xc ặậi vèi kch thch (xem să ặ vflng phn x, hnh 6-3).

Hnh 6-3. Să ặ vflng phn x
(1) Xung thôn kinh hèng tâm ; (1') Că quan thÙ c∂m ti’p tÙc bfi k›ch th›ch ;
(2) Xung th«n kinh li tâm ; (3) Xung thôn kinh thng bo ngểc ;
(4) Xung thôn kinh li tâm ặiu chnh.

Chc nđng că bn cềa năron là cm ng và dn truyn.
Phn ng cềa că th tr li cc kch thch cềa mi trng thng
qua hữ thôn kinh gi là phn x.
Mẩt cung phn x gm 5 yu tậ là : că quan th cm, năron hèng
tâm, năron trung gian, năron li tâm và că quan phn ng.
Trong phn x lun c lung thng tin ngểc bo v trung ăng
thôn kinh ặ trung ăng ặiu chnh phn ng cho chnh xc.
Vflng phn x bao gm cung phn x và ặng lin hữ ng≠Óc.

22


C âu hÃi và bài tp
1. Phn x là g ? H∑y l†y vµi v› dÙ v“ ph∂n xπ.
2. Tı mẩt v d c th ặ nu, hy phân tch Ỉ≠Íng Ỉi cỊa xung th«n kinh trong
ph∂n xπ Ỉ„.

E m c bit?
Vn tậc xung thôn kinh trn dây thôn kinh c bao milin ẻ ặẩng vt thay
ặấi theo hèng tin ho, ẻ ặẩng vt khng xăng sậng khong 1 m/s,
ẻ ch khong 30 m/s, ẻ ặẩng vt thuẩc lèp Th và ẻ ngi khong
100 m/s.
Tuy nhin, xung thôn kinh dn truyn trong dây thôn kinh ngay trong
mẩt loài cng c vÀn tËc kh´ng giËng nhau, Ỵ sĨi trÙc c„ bao mi™lin th◊

nhanh cfln Ỵ sĨi trÙc thi’u bao mi™lin th◊ chm, ẻ ngi c khi ch ặt
15 cm/s.

23


vn ặẩng
Bài 7

Bẩ xăng

I - Cc phôn chnh cềa bẩ xăng (hnh 7-13)

Hnh 7-2. Xăng ặôu

Hnh 7-1. Bẩ
xăng ngi

24

Hnh 7-3. Xăng cẩt
sậng nhn nghing


Bẩ xăng ngi chia làm ba phôn là xăng ặôu, xăng thân và xăng chi (xăng
tay, xăng chân).
- Bẩ xăng c chc nđng g ?
- Tm nhng ặim giậng nhau và khc nhau gia xăng tay và xăng chân.
Khậi xăng s ẻ ngi c 8 xăng ghọp li to ra hẩp s lèn cha no. Xăng
mt nhÃ, c xăng hàm bèt th so vèi ặẩng vt v nhai thc đn chn và khng phi

là v kh t vữ. S hnh thành li cêm lin quan ặn cc că vÀn ỈÈng ng´n ng˜.
CÈt sËng gÂm nhi“u ỈËt sËng khÌp vèi nhau và cong ẻ 4 ch, thành 2 ch S tip
nhau gip că th ặng thng. Cc xăng sn gổn vèi cẩt sậng và gổn vèi xăng
c to thành lng ngc, bo vữ tim và phấi. Xăng tay và xăng chân c cc
phôn tăng ng vèi nhau nhng phân ho khc nhau phễ hểp vèi chc nđng
ặng thng và lao ặẩng.

II - Phân biữt cc loi xăng
Cđn c vào hnh dng và cu to, ngi ta phân biữt ba loi xăng là :
Xăng dài : hnh ậng, gia cha tu ặÃ ẻ tr em và cha mẽ vàng ẻ ngi trẻng
thành nh xăng ậng tay, xăng ặễi, xăng cng chân...
Xăng ngổn : kch thèc ngổn, chng hn xăng ặật sậng, xăng cấ chân,
cấ tay...
Xăng dót : hnh bn dót, mÃng nh xăng b vai, xăng cnh chu, cc
xăng s.

III - Cc khèp xăng
Năi tip gip gia cc ặôu xăng gi là khèp xăng. C ba loi khèp là : khèp
ặẩng nh cc khèp ẻ tay, chân ; khèp bn ặẩng nh khèp cc ặật sậng và khèp
bt ỈÈng nh≠ khÌp Ỵ hÈp s‰ (h◊nh 7- 4).
 Quan s∏t h◊nh 7- 4, tr∂ lÍi c©u h·i :
- D˘a vào cu to khèp ặôu gậi hy m t mẩt khèp ặẩng.
- Kh nđng c ặẩng cềa khèp ặẩng và khèp bn ặẩng khc nhau nh th nào ?
V sao c„ s˘ kh∏c nhau Ỉ„ ?
- N™u Ỉ∆c Ỉi”m cỊa khÌp b†t ỈÈng.

25