báo cáo thực tập quan hệ trung quốc châu phi

A. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài :
Chúng ta biết rằng ngày nay trước sự phát triển như vũ bão của khoa học cơng
nghệ thì làn sóng tồn cầu hoá đã trở thành xu thế tất yếu của nhân loại. Mỗi quốc
gia, dân tộc trong bước tiến nhằm khẳng định vai trị, vị thế của mình trên trường
quốc tế đều chịu sự chi phối mạnh mẽ của làn sóng tồn cầu hố. Tồn cầu hóa đã trở
thành một xu thế tất yếu, nó đã cuốn theo tất cả các nước phát triển cũng như các
nước đang phát triển, thậm chí cả các nước chậm phát triển. Khơng chống lại được xu
thế tất yếu đó, tất cả các quốc gia đều phải bước vào một “sân chơi” chung mà khơng
có quyền lựa chọn. Bởi nếu tách mình và đi ngược với xu thế đó họ sẽ khơng bao giờ
tồn tại được. Trung Quốc-một quốc gia với vị trí chiến lược quan trọng cộng với tiềm
lực to lớn cuả mình cũng đã kịp bước vào hội nhập và thu được những thành qủa rực
rỡ. Đặc biệt là châu Phi - vùng đất giàu tiềm năng nhưng và huyền bí, vùng đất duy
nhất chưa được khai phá cũng đã “khấp khởi” bước vào con đường hợp tác, hội nhập.
Mới chỉ điều này cũng đã trở thành tâm điểm thu hút sự chú ý của nhiều giới, nhiều
ngành.
Hoà chung vào xu thế thời đại hiện nay, đối thoại hợp tác đã trở thành xu hướng
phát triển chung của tất cả các quốc gia trên thế giới trong đó mối quan hệ hợp tác
giữa các nước, các khu vực với nhau đã trở thành những nhân tố khơng thể thiếu
được của nền chính trị thế giới. Mặc dù nó khơng thực sự lớn lao, nổi trội hay ầm ĩ
như một số mối quan hệ khác, nhưng mối quan hệ Trung Quốc- châu Phi cũng thu hút
được rất nhiều sự quan tâm chú ý của nhân loại. Đặc biệt là những hành động của
Trung Quốc đối với châu Phi trong những thập niên đầu thế kỷ XXI này, đã khiến cho
thế giới buộc phải nhìn nhận lại Trung Quốc, đặc biệt là vai trò của châu Phi trong xu
thế vận động phát triển của thế giới.
Trung Quốc- châu Phi một quốc gia một châu lục chưa bao giờ là kẻ thù đối đầu
thế nhưng cũng chưa hẳn đã là một “đôi bạn” keo sơn mật thiết:
Trung Quốc là một quốc gia có vị trí chiến lược quan trọng, tiềm lực quân sự và
kinh tế to lớn. Với lợi thế đó Trung Quốc ngày càng tỏ ra là một cường quốc có ảnh
hưởng sâu rộng ở khu vực châu Á- Thái Bình Dương và đang tìm cách vươn ra thế
giới,trong khi đó châu Phi là một châu lục rộng lớn đầy tiềm năng. Vậy tại sao Trung

Quốc lại hướng về châu Phi một cách mạnh mẽ như vậy? Trong khi con đường đến
với châu Phi cũng rất gian nan vất vả. Nhìn lại lịch sử chúng ta thấy từ khi nước
Cộng hoà nhân dân Trung Hoa ra đời cho đến những thập niên cuối cùng của thế kỷ
XX, quan hệ Trung Quốc- châu Phi mới chỉ đ-ơn thuần là mối quan hệ mờ nhạt, có
phần nghiêng hẳn về mục đích chính trị: Trung Quốc muốn vươn lên nắm ngọn cờ
1


trong phong trào giải phóng dân tộc ở Á- Phi cũng như cần có sự ủng hộ của các quốc
gia châu Phi trong việc giành lại vị thế ở Liên hiệp quốc với Đài Loan. Đến những
thập niên đầu thế kỷ XXI này Trung Quốc lại hướng hẳn về châu Phi với một mối
quan hệ đa chiều. Đưa mối quan hệ Trung Quốc- châu Phi lên một tầm cao mới. Năm
2006 là năm đánh dấu đỉnh cao của mối quan hệ Trung Quốc- châu Phi, với một loạt
chuyến thăm của các nhà lãnh đạo cấp cao Trung Quốc đến châu Phi khiến cho dư luận
khẳng định năm 2006 là “năm châu Phi” trong mặt trận ngoại giao của Trung Quốc. Vậy
thực chất của mối quan hệ này là gì? Nếu như khơng phải là Trung Quốc thiếu thị trường,
đói khát về nguyên liệu, cũng như sự khát khao vươn lên thành một “gã khổng lồ”. Tất cả
những vấn đề này hiện đang thu hút được sự chú ý của các nhà nghiên cứu trong nước và
quốc tế.
Đối với châu Phi- một châu lục giàu tài nguyên thiên nhiên nhưng cũng đầy
huyền bí và bất ổn, tại sao lại thu hút được sự chú ý của Trung Quốc? Tại sao lại gạt
phương Tây và Đài Loan sang một bên để thực hiện mối quan hệ “một Trung Quốc”?
Liệu châu Phi sẽ đưọc gì và mất gì từ mối quan hệ này. Đây là điều nóng bỏng mà rất
nhiều nhà nghiên cứu muốn tìm hiểu và lý giải.
Trên con đường hội nhập, nhất là sau khi gia nhập WTO, việc mở rộng thị
trường bn bán và đầu tư trong đó có thị trường châu Phi là một yêu cầu cấp thiết
đối với Việt Nam. Mối quan hệ Trung Quốc-châu Phi có thể, giúp ta nhận ra những
thuận lợi và thách thức khi thâm nhập vào thị trường đầy tiềm năng này, dĩ nhiên
chúng ta khơng có nhiều tham vọng như Trung Quốc. Với ý nghĩa khoa học và thực
tiễn nêu trên, chúng tôi quyết định chọn vấn đề “Quan hệ Trung Quốc - châu Phi từ

2000 đến 2006” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình.
2. Lịch sử vấn đề:
2.1 Có thể khái quát quá trình Nghiên cứu về mối quan hệ Trung Quốc-châu Phi
qua một số nguồn tư liệu mà chúng tơi được tiếp cận như sau:
Cuốn: “Tình hình chính trị- kinh tế cơ bản cuả châu Phi” (2006) của NXB
KHXHNV, do PGS.TS. Viện trưởng Viện nghiên cứu châu Phi và Trung Đông, Đỗ
Đức Định chủ biên, tác phẩm đã tập trung tìm hiểu sâu sắc những vấn đề về thể chế
chính trị cũng như nền kinh tế cơ bản ở khu vực châu Phi cũng như về mối quan hệ
giữa các nước châu Phi với Việt Nam, giúp cho chúng ta hiểu rõ hơn về khu vực châu
Phi nói chung và từng nước trong khu vực này nói riêng.
Nguyễn Mạnh Cường, luận văn Học viện Quan hệ quốc tế (1990) “Chính sách
của Trung Quốc đối với châu Phi”, đã tập trung nghiên cứu về chính sách đối ngoại
của Trung Quốc đối với châu Phi từ 1949-1990 và đã đề cập một cách hết sức sâu sắc
và hệ thống về chính sách của Trung Quốc đối với châu Phi qua từng giai đoạn cụ thể
2


củng như đã đưa những nhận xét và đánh giá rất sát sao về thực chất của mối quan hệ
giữa hai nước.
Viện nghiên cứu Trung Quốc (1987), “Chiến lược của Trung Quốc đối với châu
Phi”, TLTK Số 320, tài liệu đã trình bày rất chi tiết về những quan điểm, chính sách
cũng như những hành động của Trung Quốc đối với châu Phi dưới thời kỳ Mao Trạch
Đông.
Thông báo khoa học của Viện Sử học (1989) TLTK số 348 “Hai thời kỳ trong
chính sách châu Phi của Trung Quốc”, thơng báo đã nêu rất rõ về những tham vọng
của Trung Quốc trong chính sách đối với châu Phi trong từng thời kỳ, từng giai đoạn,
cũng như vạch rõ sự thực dụng của Trung Quốc trong mối quan hệ với châu Phi.
Tác giả Nguyễn Thanh Tú (2006) “Quan hệ Trung Quốc-châu Phi” đã đề đã
phân tích rất đầy đủ về lịch sử mối quan hệ giữa Trung Quốc với châu Phi từ 19491999, hiện trạng của mối quan hệ Trung Quốc châu Phi cũng như triển vọng của mối
quan hệ hợp tác này trong tương lai.

Tạp chí châu Á- Thái Bình Dương, số 9 (60-65) - 1998, “Trung Quốc và châu
Phi”, đã phân tích rất cụ thể từ mối quan hệ ngoại giao giữa Trung Quốc với châu Phi,
cho đến sự hợp tác hai bên trên một số phương diện, lĩnh vực cụ thể như an ninh chính trị,
kinh tế… và những chiến lược của Trung Quốc ở châu Phi.
Tác giả Đỗ Minh Cao trong bài, “Trung Quốc- châu Phi: đối tác chiến lược
kiểu mới” đăng trên Tạp chí Nghiên cứu châu Phi và Trung Đông, số1 (11-17)1/1997 bài viết đã trình bày một cách hệ thống mối quan hệ giữa Trung Quốc- châu
Phi từ 1956-2005 trên cả hai lĩnh vực là chính trị và kinh tế đặc biệt tác giả hết sức
nhấn mạnh mốc đột phá của mối quan hệ này trong năm 2006 với những dẫn chứng
và số liệu hết sức sinh động và cụ thể.
Thông tin trong Bài “Trung Quốc đẩy mạnh quan hệ hợp tác với châu Phi”
đăng trong tạp chí Nghiên cứu châu Phi và Trung Đông số 3, đã tập trung làm nổi bật
mối quan hệ hợp tác giữa Trung Quốc và châu Phi trên một số lĩnh vực cụ thể cũng
như những chiến lược đối với châu Phi của Trung Quốc trong thời gian tới.
Tác giả Đào Phương Thảo trong bài “Mười giải pháp phát triển châu Phi” đăng
trên tạp chí Nghiên cứu châu Phi và Trung Đông, số7 (35-40)-7/2006, đã chỉ rõ
những thách thức mà các nước châu Phi phải đối mặt trong thời gian tới cũng như
những giải pháp giúp cho châu Phi phát triển trong đó tác giả đặc biệt chú trọng nhấn
mạnh châu Phi muốn phát triển thì phải tham gia vào q trình tồn cầu hố chứ
khơng có con đường nào khác.
Tác giả Văn Luyện, trong bài “Trung Quốc đẩy mạnh phát triển quan hệ với
châu Phi” đăng trên tạp chí Nghiên cứu quốc tế, số 26 (49-55) -1998 chỉ rõ tầm quan
3


trọng của châu Phi đối với q trình tồn cầu hoá của nền kinh tế thế giới cũng như đối
với Trung Quốc. Từ đó tác giả đã phân tích sự tăng cường hợp tác của Trung Quốc đối
với châu Phi trên hai lĩnh vực kinh tế và chính trị cũng như những phương hướng phát
tiển và những hạn chế của nó.
Ngồi ra trong các tài liệu tham khảo đặc biệt (TLTKĐB) của Thông tấn xã Việt
Nam, cũng như hệ thống tàì liệu từ mạng đã cung cấp khá đầy đủ những thông tin xung

quanh mối quan hệ giữa Trung Quốc với châu Phi.
2.2 QUA CÁC BÀI VIẾT, CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU TRÊN
CHÚNG TƠI CĨ MỘT SỐ NHẬN XÉT SAU:
2.2.1 Có nhiều cơng trình, bài viết đã nhìn nhận và phân tích khá sâu sắc một số
vấn đề của mối quan hệ Trung Quốc- châu Phi như: những vấn đề xung quanh sự
hình thành và phát triển của mối quan hệ, cũng như thách thức và triển vọng trong
tương lai. Đặc biệt từ các cơng trình chúng tơi đã được tiếp cận với một hệ thống tư
liệu khá phong phú giúp chúng tơi cũng có điều kiện để tiếp thu, nhìn nhận vấn đề
một cách tồn diện hơn.
2.2.2 Mặc dù là như vậy, nhưng việc nghiên cứu vấn đề “Quan hệ Trung Quốcchâu Phi 2000-2006” vẫn còn những khoảng trống những vấn đề mà tác giả của luận
văn này rất quan tâm và muốn được giải quyết.
Thứ nhất: Hầu hết các cơng trình nghiên cứu hoặc phản ánh một cách riêng
biệt, từng mảng, từng phần hoặc chỉ phản ánh một cách chung nhất về mối quan hệ
giữa Trung Quốc- châu Phi chứ chưa hề có một cơng trình lớn nào chun khảo một
cách tồn diện, sâu sắc và có hệ thống về mối quan hệ này, chưa có những cơng trình
nghiên cứu riêng biệt mà mới chỉ dừng lại ở góc độ bài viết ngắn, trên các tạp chí
như: Tạp chí Nghiên cứu quốc tế, Nghiên cứu Trung Quốc, Nghiên cứu châu Phi và
Trung Đông, Thông tin lý luận, Tài liệu tham khảo đặc biệt của Thông tấn xã Việt
Nam cung cấp….
Thứ hai: Trong quá trình tiếp cận vấn đề chúng tôi thấy các tác giữa chưa hề
tiếp cận vấn đề này dưới phương diện sử học.
Thứ ba: Có nhiều vấn đề về mối quan hệ Trung Quốc - châu Phi mà khi tiếp
cận bản thân cá nhân muốn làm rõ như: Vai trò và vị thế của châu Phi trong quá trình
hội nhập và phát triển của thế giới nói chung cũng như đối với Trung Quốc nói riêng.
Những tham vọng thực sự cuả Trung Quốc với vùng đất được mệnh danh là “trinh nữ”
này. Châu Phi sẽ được gì và mất gì trong mối quan hệ này cũng như triển vọng của mối
quan hệ này tới đâu.
3. Mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu
3.1. Mục đích
4

Nghiên cứu đề tài này chúng tôi hướng đến làm sáng tỏ một số vấn đề chủ yếu
sau:
- Làm rõ mối quan hệ giữa Trung Quốc- châu Phi một cách có hệ thống đi từ lịch
sử mối quan hệ Trung Quốc- châu Phi từ trước 2000, cho đến sự phát triển của mối
quan hệ này trong những năm đầu thế kỷ XXI (2000-2006), cũng như đánh giá về
những thành tựu đã đạt được, thách thức và triển vọng trong tương lai cuả mối quan
hệ này.
- Nghiên cứu đề tài này sẽ giúp chúng tôi và những ai quan tâm đến vấn đề này
có thêm những hiểu biết về thực chất của sự chuyển biến trong mối quan hệ Trung
Quốc- châu Phi ở những năm đầu thế kỷ XXI.
3.2. Nhiệm vụ
+ Để thực hiện được mục đích trên, nhiệm vụ mà chúng tôi phải thực hiện trong
khuôn khổ đề tài này đó là: Trên cơ sở nguồn tư liệu thu thập được tiến hành xác
minh, phân loại, từ đó phân tích một cách sâu sắc và có hệ thống về mối quan hệ giữa
Trung Quốc và châu Phi.
Từ việc nghiên cứu mối quan hệ Trung Quốc- châu Phi, nhiệm vụ của luận văn
là phải nêu được các bài học đối với Việt Nam nói riêng và với các nước đang phát triển
nói chung trong tiến trình hội nhập vào nền kinh tế quốc tế.
3.3. Phạm vi nghiên cứu
- Về mặt thời gian: đề tài tập trung nghiên cứu từ năm 2000 khi Trung Quốc bắt đầu
xúc tiến mạnh mẽ các hoạt động quan tâm tới châu Phi bằng việc thành lập diễn đàn hợp
tác Trung Quốc- châu Phi (FOCAC) cho đến năm 2006.
- Tuy nhiên do tính chất của đề tài sử học nên trong quá trình nghiên cứu mối
quan hệ Trung Quốc- châu Phi, chúng tơi khơng thể khơng tìm hiểu lịch sử mối quan
hệ Trung Quốc-châu Phi trước năm 2000 để nhằm tạo ra điểm nhấn trong mối quan
hệ giữa Trung Quốc và châu Phi từ năm 2000-2006. Từ đó để rút ra những kinh
nghiệm cho Việt Nam.
4. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu

Các tư liệu có tính chất chung về lịch sử, văn hố, kinh tế của châu Phi và Trung
Quốc.
Các cơng trình khoa học nghiên cứu về mối quan hệ Trung Quốc- châu Phi.
Các bài viết đăng trên các Tạp chí nghiên cứu khoa học, Nghiên cứu Trung
Quốc, Nghiên cứu châu Phi và Trung Đông, Kinh tế thế giới, Nghiên cứu quốc tế…
Các số liệu, tin ngắn của Viện nghiên cứu Trung Quốc, Viện Nghiên cứu châu Phi
và Trung Đông, Học viện Quan hệ quốc tế , Thông tấn xã Việt Nam…
5


Hệ thống tin bài về chủ đề nghiên cứu đăng trên các báo Lao động xã hội, An
ninh thế giới, báo Nhân dân…
Nguồn tài liệu từ mạng Internet

5. Phương pháp nghiên cứu
Thực hiện đề tài này, chúng tôi dựa trên quan điểm lịch sử của chủ nghĩa MácLê nin, làm cơ sở lý luận và phương pháp luận.
Về phương pháp nghiên cứu: sử dụng phương pháp nghiên cứu truyền thống,
đặc biệt quan trọng là phương pháp lịch sử và phương pháp lơgic. Bên cạnh đó là các
phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp, thống kê.
6. Đóng góp cuả luận văn
- Luận văn sẽ đưa đến một cái nhìn tổng quan và có hệ thống dưới góc độ sử học
về mối quan hệ giữa Trung Quốc với châu Phi. Từ đó nêu những thuận lợi và thách
thức giúp chúng ta có được những bài học kinh nghiệm khi thâm nhập vào thị trường
đầy tiềm năng này.
- Đề tài có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo để phục vụ nghiên cứu về châu
Phi và Trung Quốc một cách rộng rãi.
7. Bố cục luận văn
Luận văn ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục minh hoạ,
thì nội dung gồm có ba chương:
Chương1: Những nhân tố tác động đến quan hệ Trung Quốc - châu Phi từ năm

2000 đến năm 2006
Chương 2: Quan hệ Trung Quốc - châu Phi từ năm 2000 đến năm 2006
Chương 3: Những tác động và triển vọng của quan hệ Trung Quốc - châu Phi
B. NỘI DUNG
Chương I
NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN QUAN HỆ TRUNG QUỐC
- CHÂU PHI TỪ NĂM 2000 ĐẾN NĂM 2006
1.1. Nhân tố khách quan:
1.1.1. Những thay đổi cơ bản trong bối cảnh quốc tế từ sau chiến tranh lạnh đến nay:
+ Chiến tranh lạnh kết thúc kéo theo sự sụp đổ của Liên Xô và Đông Âu, sự suy yếu
phần nào của Mĩ chính điều này đã tác động mạnh mẽ đến bối cảnh quốc tế sau chiến
tranh lạnh. Quan hệ quốc tế sau chiến tranh đã dần đi theo một xu thế tích cực hơn xu thế đối thoại để cùng nhau phát triển đã dần thay thế cho xu thế xung đột đối đầu
6


trước kia. Trước sự thay đổi quan trọng này bắt buộc các quốc gia dân tộc nếu muốn
tồn tại và phát triển thì phải tự điều chỉnh, tự tìm kiếm chiến lược phát triển cho riêng
mình.
+ Đứng trước sự thay đổi của quốc tế, Trung Quốc - một quốc gia có vị trí chiến lược
quan trọng, với tiềm lực qn sự và kinh tế to lớn cũng đã ý thức được vấn đề này,
cho nên Trung Quốc đã tiến hành cải cách đưa đất nước phát triển theo đúng xu thế
của thời đại, sau những thành tựu rực rỡ của công cuộc cải cách, Trung Quốc ngày
càng tỏ rõ sự ảnh hưởng sâu rộng của mình tại khu vực Châu á - Thái Bình Dương và
đang tìm cách vươn ra thế giới.
+ Khơng riêng gì Trung Quốc các quốc gia châu Phi cũng đã thay đổi theo cục diện
mới của thế giới, bắt đầu từ chính trị - kinh tế. Các giới lãnh đạo châu Phi đã và đang
đi dần trên những quan điểm rõ ràng hơn về chính trị và kinh tế nhằm mở rộng cửa
của "châu lục đen" để bước vào con đường hội nhập.
1.1.2. Chính sách của một số nước lớn đối với châu Phi.
1.1.2.1. Chính sách của Mĩ đối với châu Phi:

+ Từ sự thay đổi của quan hệ quốc tế sau chiến tranh lạnh đã dẫn đến sự thay
đổi chiến lược cuả các nước lớn đối với châu Phi, trong đó có Mĩ.
Trong chiến lược an ninh của Mĩ, châu Phi chiếm vị trí vơ cùng quan trọng
trong vành đai an ninh toàn cầu. Tổng thống G. Bush đã từng phát biểu "châu Phi có
tầm quan trọng về an ninh và hồ bình thế giới và sẽ nhận được sự giúp đỡ cần thiết
từ Hoa Kỳ …".
+ Mĩ đã giành rất nhiều ưu tiên cho châu Phi trong lĩnh vực an ninh, chính trị
khi giải quyết các vấn đề ổn định và giảm xung đột trong lĩnh vực kinh tế. Mĩ đã coi
châu Phi là một thị trường quan trọng nhất trong thế kỷ tới khi Mĩ quyết định tăng giá
trị đầu tư của Mĩ vào châu Phi lên 650 triệu USD, xoá khoản nợ cũ, miễn 50% thuế
quan cho hàng hoá nhập từ châu Phi.
+ Tất cả những vấn đề đó cho thấy chính sách đối với châu Phi của Mĩ ngày
càng chuyển hướng mạnh mẽ hơn, chính sự chuyển hướng này của Mĩ đã tác động
đến một số cường quốc lớn trên thế giới và sự thay đổi này đã làm cho châu Phi trở
thành một tâm điểm chú ý trong giai đoạn hiện nay.
1.1.2.2. chính sách của các nước EU đối với châu Phi:
+ Không phải đến bây giờ châu Phi mới thu hút được sự chú ý của các nước
châu Âu. Người châu Âu đã biết đến vùng đất này từ rất lâu qua các cuộc xâm lược
thuộc địa. Nhưng từ sau chiến tranh lạnh khi sự tranh giành, lôi kéo ảnh hưởng về
chính trị khơng cịn nữa và lợi ích về kinh tế mới là mục tiêu chính, cùng với những
đổi mới về chính trị - kinh tế ở châu Phi thì quan hệ giữa hai châu lục này đã có
những chuyển biến mới mẻ hơn.
7


+ Cho đến nay EU đã ký nhiều hiệp định và chương trình hợp tác với các nước
châu Phi như hiệp ước phát triển châu Phi với các nước châu Phi cận Xahara, hiệp
định quan hệ đối tác châu Âu - Địa Trung Hải, chính sách láng giềng châu Âu và
chương trình hành động trong khn khổ của những chính sách này. Cùng với chiến
lược hướng về châu Phi của tồn khối EU thì các nước thành viên của EU như Anh,

Pháp, Đức cũng đang có những chính sách mới đối với châu lục này. Việc kí hiệp
định "mọi thứ trừ vũ khí" <EBA> đã mang lại những lợi ích lâu dài cho cả châu Phi
và EU, khi các nước EU được tiếp cận và mở rộng thị trường đầy tiềm năng của châu
Phi, ngược lại lượng hàng hoá của châu Phi được xuất sang EU ngày càng tăng.
1.1.2.3. Chính sách của Nhật Bản đối với châu Phi:
+ Nếu như trước đây chúng ta chưa hề thấy dấu hiệu về quan hệ Nhật Bản với
châu Phi thì cho đến giai đoạn này Nhật Bản đã có những thay đổi quan trọng trong
chính sách của mình đối với châu Phi thơng qua việc Nhật Bản đã tổ chức thành công
hội nghị quốc tế Tôkyô về việc phát triển châu Phi diễn ra tại Nhật Bản 10/1993 gọi
tắt là TiCAD với quy mô rộng lớn. Tất cả các đại biểu tham dự đều khẳng định cam
kết của họ về chiến lược phát triển châu Phi thông qua việc đồng ý với bản tuyên bố
Tôkyô.
+ Mối quan hệ Nhật Bản - châu Phi còn được đẩy mạnh hơn khi tháng 12/2001
thủ tướng Yoshiro Mori là vị nguyên thủ quốc gia đầu tiên của Nhật Bản đến thăm
các nước châu Phi cận Xahara. Điều này đã thể hiện rõ mối quan tâm sâu sắc và lâu
dài của Nhật Bản đối với sự phát triển của châu Phi. Nhân chuyến thăm này thủ
tướng Mori đã tuyên bố hai mục tiêu trong chính sách châu Phi đó là viện trợ và ngăn
chặn xung đột, bởi vì: "Thế kỷ XXI muốn ổn định và thịnh vượng thì các vấn đề của
châu Phi cần phải được giải quyết".
1.2. Nhân tố chủ quan:
1.2.1. Những thay đổi cơ bản về chính trị, kinh tế, xã hội ở châu Phi
+ Châu Phi là một châu lục lớn thứ ba thế giới với số dân trên 800 triệu người,
là một châu lục có vị trí địa lí chính trị quan trọng, giàu có về tài ngun thiên nhiên
với 70% cơban, 50% platium, 50% kim cương, 10% dầu khí, 67% vàng. Hiện châu
Phi có khoảng 17 loại khống sản, có trữ lượng đứng đầu thế giới và hầu như còn
chưa được khai thác. Với tất cả những gì mình có châu Phi đã trở thành miền đất hứa
của tất cả các cường quốc muốn phát triển, trong lịch sử châu Phi đã trở thành địa bàn
tranh chấp của các nước đế quốc, chính vì vậy mà, mặc dù là một châu lục giàu có về
tài ngun khống sản nhưng châu Phi vẫn là một châu lục nghèo nhất, bất ổn nhất,
phức tạp nhất thế giới.

+ Ngay sau khi thoát khỏi ách thống trị của chủ nghĩa thực dân, tất cả các
nước châu Phi đều bắt tay vào công cuộc xây dựng và phát triển đất nước mặc dù cịn
nhiều khó khăn thử thách nhưng các nước châu Phi vẫn khơng ngừng tìm kiếm con
8


đường để khắc phục khó khăn và phát triển. Với sự giúp đỡ nhiệt tình của cộng đồng
quốc tế,nên các nước châu Phi đã tiến hành cải cách đất nước và bước đầu đã đạt
được những thành tựu đáng kể trên tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội, đặc
biệt là về chính trị. Thể chế chính trị ở các nước châu Phi đã rõ ràng hơn và ổn định
hơn. Đây chính là điều kiện đầu tiên để châu Phi có thể thu hút sự đầu tư của nước
ngồi.
+ Với tất cả những gì mà châu Phi đã và đang đạt được khiến cho nhiều nước,
nhiều tổ chức trên thế giới hồn tồn có thể tin vào tương lai của một mối quan hệ
hợp tác phát triển tốt đẹp với châu lục. Nhờ vào sự phát triển và thay đổi theo xu thế
của thời đại hội nhập mà châu Phi đã dần khẳng định được vai trò vị thế của mình
trên trường quốc tế, dần đưa châu Phi trở thành một châu lục mạnh, xứng đáng với
những tiềm năng vốn có của mình.
1.2.2. Sự phát triển mạnh mẽ của Trung Quốc và chính sách của Trung Quốc với châu
Phi:
Cách mạng Trung Quốc thành cơng 1/10/1949, đã chính thức khai sinh ra nước
Cộng hoà nhân dân Trung Hoa đồng thời mở ra một kỷ nguyên mới - Kỷ nguyên độc
lập tự do và tiến lên chủ nghĩa xã hội ở Trung Quốc. Ngay sau khi cách mạng thắng
lợi Trung Quốc đã bắt tay vào xây dựng chủ nghĩa xã hội thực hiện nhiệm vụ đưa
Trung Quốc từ một nước nông nghiệp nghèo nàn, lạc hậu tiến lên chủ nghĩa xã hội.
Mặc dù cịn có những khó khăn, thử thách, còn mắc phải những sai lầm nhưng Đảng
và nhân dân Trung Quốc luôn kiên định một con đường, xây dựng đất nước đi theo
định hướng xã hội chủ nghĩa.
Với những thành tựu rực rỡ đạt được sau gần 30 năm tiến hành cải cách, tổng
lực nền kinh tế của Trung Quốc đã phát triển đến mức phồn vinh của nó, thế nhưng

Trung Quốc lại gặp phải vấn đề nan giải giữa một bên là nền kinh tế tăng trưởng
"nóng" với một bên là nhu cầu lớn về nguồn năng lượng. Để gải quyết vấn đề này các
giới lãnh đạo Trung Quốc đã tìm đến miền Tây, nhằm giảm bớt sức ép với khu vực
Đông - Nam Trung Quốc. Tuy nhiên môi trường tự nhiên ở đây rất khắc nghiệt, giá
thành khai thác lại cao, cho nên buộc các nhà lãnh đạo Trung Quốc phải tìm một giải
pháp khác nhằm đáp ứng được "cơn khát" năng lượng của mình và châu Phi đã trở
thành sự lựa chọn số một của Trung Quốc bởi vì châu Phi là một thị trường rộng lớn
với nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, thêm vào đó, Trung Quốc và châu Phi
vốn dĩ lại có mối quan hệ truyền thống từ trước kia và đương nhiên, Trung Quốc
khơng thể khoanh tay đứng nhìn để châu Phi bắt tay với bất kỳ một cường quốc nào
đó mà lại khơng phải là mình.
Điều đó lí giải tại sao Trung Quốc ngày càng hướng về châu Phi một cách
mạnh mẽ hơn, tất cả đã rõ ràng trong "văn kiện chính sách đối ngoại của Trung Quốc
với châu Phi".
9


Chương II
QUAN HỆ TRUNG QUỐC - CHÂU PHI TỪ NĂM 2000 - ĐẾN NĂM 2006
2.1. Khái quát quan hệ Trung Quốc - châu Phi trước năm 2000
2.1.1. Quan hệ Trung Quốc - châu Phi trong chiến tranh lạnh
+ Giai đoạn này Trung Quốc tiếp cận châu Phi với vai trò là nhà nước công nông mới ở châu Á, cảm tình và ủng hộ phong trào giải phóng dân tộc ở một số nước
châu Phi. Trung Quốc cùng với một số nước châu Phi đều là những nước đang phát
triển lại có chung một số điểm tương đồng, giúp đỡ và ủng hộ nhau trên diễn đàn
quốc tế và khu vực.
+ Quan hệ Trung Quốc - châu Phi lúc này chủ yếy tập trung vào quan hệ chính
trị, trong đó Trung Quốc tìm kiếm sự ủng hộ của châu Phi cho việc tìm kiếm sự lãnh
đạo thế giới thư ba, đấu tranh trong vấn đề giành lại vị tri của mình ở Liên Hiệp
Quốc, cịn châu Phi muốn tận dụng sự giúp đỡ của Trung Quốc cho cơng cuộc giải
phóng dân tộc và ổn định chính trị để xây dựng và phát triển đất nước. Quan hệ kinh

tế giữa hai bên ở thời kì này hạn chế trong một số lĩnh vực nhất định. Những thành
quả đạt được trong quan hệ giữa hai bên trong thời kỳ này chưa tương xứng với mối
quan hệ giữa hai bên.
2.1.2. Quan hệ Trung Quốc – châu Phi từ năm 1991 - 2000
Nếu như trong giai đoạn chiến tranh lạnh quan hệ Trung Quốc - châu Phi chủ
yếu tập trung vào quan hệ chính trị, thì bước sang giai đoạn này chúng ta lại được
chứng kiến sự kiện giảm dần yếu tố chính trị và thay vào đó là yếu tố kinh tế được
nổi trội. Bởi vì hầu hết các nước châu Phi bước sang giai đoạn này đã có nhiều biến
chuyển quan trọng về chính trị và kinh tế. Một mặt do những tác động trên tồn cầu
đã làm giảm bớt khó khăn cho một số quốc gia châu Phi, đặc biệt là một số nuớc có
xung đột, khủng hoảng xã hội. Mặt khác các giới lãnh đạo châu Phi đã và đang đi dần
đến quan điểm rõ ràng về cải cách chính trị và kinh tế. Trong khi đó đối với Trung
Quốc vấn đề cạnh tranh thị trường xuất khẩu và đầu tư là sức ép đè nặng lên nền kinh
tế đang đi vào thời kỳ cải cách cơ cấu kinh tế trong bối cảnh cuộc khủng hoảng tài
chính tiền tệ châu á tác động mạnh mẽ đến nền kinh tế ở các nước trong khu vực.
Trong bối cảnh đó châu Phi chính là một thị trường lớn, an tồn hơn đối với Trung
Quốc, để Trung Quốc tìm đến như là một địa chỉ tin cậy. Có thể nói mối quan hệ
Trung Quốc - châu Phi ở giai đoạn này đặc biệt là về kinh tế chính là "bước đệm" để
mối quan hệ này phát triển cao hơn.
2.2. Quan hệ Trung Quốc - Châu Phi từ năm 2000 -đến năm 2006.
2.2.1. Diễn đàn hợp tác Trung Quốc - châu Phi (FOCAC) động lực mới trong quan hệ
Trung Quốc - châu Phi.
+ Diễn đàn hợp tác Trung Quốc - châu Phi diễn ra trong bối cảnh châu Phi
đang tích cực tìm kiếm sự hỗ trợ từ bên ngoài nhằm khắc phục hậu quả nặng nề của
10


nội chiến và xung đột. Trong khi đó Trung Quốc lại đang cần sự đa dạng hoá về
nguồn cung cấp năng lượng nhằm đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế đang phát triển
nhanh chóng, đơng thời mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm xuất khẩu của Trung

Quốc, xuất phát từ thực tế này, cả Trung Quốc và châu Phi đều nhận thấy sự cần thiết
phải tăng cường mối quan hệ hợp tác làm ăn vì lợi ích cụ thể của mỗi bên.
+ Diễn đàn hợp tác Trung Quốc - châu Phi được thành lập từ 10/2000 và đã trải qua 6
năm hoạt động, chính bản thân nó đã thể hiện sự sáng tạo trong sách lược ngoại giao
của Trung Quốc và châu Phi . Chính diễn đàn đã kết dính Trung Quốc với một châu
lục lớn. Nhiều hạng mục hợp tác bao gồm cả hạng mục viện trợ đều được xác định và
thực hiện thông qua khuôn khổ của diễn đàn. Điêù quan trọng hơn là trong quá trình
hợp tác này Trung Quốc đã thúc đẩy hơn nữa việc xây dựng mối quan hệ đối tác
chiến lược theo mơ hình mới, đó là tăng cường tin tưởng nhau về chính trị, hợp tác
cùng có lợi về kinh tế, giao lưu trao đổi văn hoá, ủng hộ nhau trong công việc quốc
tế và cùng nhau phát triển. Những phương châm này đều được hội nghị cấp cao chấp
nhận và được đưa vào tuyên ngôn hội nghị.
+ Việc xây dựng “Diễn đàn hợp tác Trung Quốc – châu Phi” trước hết là để
thúc đẩy quan hệ Trung Quốc – châu Phi tiếp đến là nhằm bổ sung hỗ trợ cho nhau
thơng qua diẽn đàn. Nếu nhìn về lâu dài, ý nghĩa sâu xa hơn của sự hợp tác này là
nhằm xây dựng “liên minh tình nguyện” để đối phó và đột phá sự kiềm chế của
phương Tây.
Điều này đã vượt lên trên sự hợp tác thuần tuý giữa Trung Quốc – châu Phi và
đưa nó vào tầm địa chiến lược tồn cầu. Những chính sách mà Bắc Kinh đưa ra trong
diễn đàn hợp tác được các nước châu Phi và dư luận đánh giá rất cao, thậm chí được
ví lad: “nắng hạn gặp mưa rào”.
2.2.2. Văn kiện về chính sách của Trung Quốc với châu Phi
Trung Quốc đã khẳng định tầm quan trọng của mối quan hệ Trung Quốc – châu
Phi bằng sự kiện lần đầu tiên Trung Quốc đưa ra văn kiện về chính sách đối ngoại với
châu Phi ngày 12/01/2006.. Năm 2006 là năm kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ
ngoại giao Trung Quốc – châu Phi, Trung Quốc đã chọn thời điểm quan trọng này để
đưa ra văn kiện chính sách đối ngoại của mình đồi với châu Phi. Điều đó thể hiện sự
coi trọng cao độ đối với châu Phi của Trung Quốc, theo nội dung của bản văn kiện
thì, Trung Quốc đã vạch ra những bước đi thúc đẩy mối quan hệ Trung Quốc – châu
Phi trong tình hình mới. Ngay sau khi ra đời, văn kiện văn kiện đã được dư luận đánh

giá rất cao. Đây là lần đầu tiên chính phủ Trung Quốc đưa ra một văn kiện chính sách
tỉ mỉ, cụ thể về một đối tác như vậy.
3.3. Một số lĩnh vực hợp tác giữa Trung Quốc – Châu Phi.
2.3.1. Hợp tác trên lĩnh vực chính trị – ngoại giao:
11


Lĩnh vực chính trị – ngoại giao cũng là một trong những lĩnh vực được cả hai
bên chú trọng, các cuộc gặp gỡ trao đổi cấp cao giữa hai bên ngày càng nhiều hơn.
Theo thống kê chưa đầy đủ thì từ năm 1990 trở lại đây có khoảng 130 lần thăm viếng
của cấc nhà lãnh đạo Trung Quốc tới hơn 40 quốc gia châu Phi như chủ tịch Giang
Trạch Dân, thủ tướng Lý Bằng, Chu Dung Cơ, Ôn Gia Bảo, chủ tịch Hồ Cầm Đào.
Cho tới thời điểm này đã có 48 trên tổng số 54 nước đặt quan hệ ngoại giao với Trung
Quốc, đặc biệt là việc Nam Phi một nước lớn ở châu Phi năm 1994 đã cắt đứt quan hệ
ngoại giao với Đài Loan để quan hệ với Trung Quốc, đánh dấu sự thành cơng trong
chính sách ngoại giao của Trung Quốc.
+ Chỉ trong một thời gian ngắn từ năm 2000- đến năm 2006 thôi nhưng quan
hệ hợp tác trên lĩnh vực chính trị- ngoại giao của Trung Quốc và châu Phi đã và sang
gặt hái rất nhiều thành công , những thành công trên lĩnh vực chính trị – ngoại giao
này đã góp phần rất lớn vào những thành công trong quan hệ hợp tác giữa các lĩnh
vực khác.
2.3.2. Quan hệ hợp tác trên lĩnh vực kinh tế:
2.3.2.1. Trong thương mại.
+ Về thương mại thì kể từ thập niêm 1990, kim ngạch buôn bán giữa Trung
Quốc- châu Phi đã bắt đầu tăng nhanh, từ 3 tỷ USD năm 1995 lên tới 5,6 tỷ USD năm
2006. Điều đó cho thấy ngồi việc tìm kiếm các thị trường và gia tăng thương mại
với châu Phi và Bắc Mĩ … Trung Quốc cũng đang chú trọng và thúc đẩy quan hệ
thương mại với các nước châu Phi để bù lại sự thâm hụt xuất khẩu do hậu quả của
cuộc khủng hoảng tiền tệ châu á gây ra.
+ Quan hệ thương mại Trung Quốc- châu Phi tăng mạnh kể từ khi bắt đầu một

thời kỳ hợp tác mới, với sự khởi đầu của Diễn đàn hợp tác Trung Quốc- châu Phi năm
2000. Từ đó đến nay Trung Quốc đã loại bỏ thuế cho 190 loại hàng nhập khẩu từ 28
nước kém phát triển ở châu Phi và các công ty Trung Quốc cũng tăng cường đầu tư
tại châu Phi chủ yếu trên lĩnh vực dầu mỏ.
+ Quan hệ thương mại Trung Quốc- châu Phi trong thời gian qua tăng trưởng
rất nhanh nhưng hiện Trung Quốc vẫn cho rằng quan hệ này chưa tương xứng với
tiềm năng và quan hệ chính trị hai bên.
2.3.2.2. Trong đầu tư.
+ Trung Quốc đã thực hiện các chính sách để thúc đẩy đầu tư vào châu Phi
khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào châu Phi đặc biệt là trong lĩnh vực năng
lượng. Để thúc đẩyvà giúp đỡ các doanh nghiệp đầu tư vào châu Phi, Trung Quốc đã
thành lập “Trung tâm đầu tư và phát triển mậu dịch” ở 19 nước châu Phi và chủ yếu
đầu tư vào các lĩnh vực: sản phẩm cơ địên và hàng tiêu dùng, nông nghiệp và chế
biến hàng nông nghiệp, sản xuất thuốc chữa bệnh, khai thác mỏ, khai thác và sử dụng
năng lượng.
12


Hiện nay Trung Quốc đã đầu tư tại châu Phi 800 dự án công nghiệp và nông
nghiệp với số vốn lên tới 6,27 tỷ USD, riêng lĩnh vực dầu và ga, Trung Quốc đã đầu
tư 27 dự án tại 14 nước trong đó có Xu đăng, Angiêri, Angơla, Nigiêria … chỉ tính
riêng trong 10 tháng đầu năm 2005, các cơng ty Trung Quốc đã đầu tư 175 triệu USD
vào các nước châu Phi. Các công ty Trung Quốc cũng ngày càng chú trọng hơn đến
các dự án xây dựng ở châu Phi đặc biệt là cơ sở hạ tầng. Những con số này chưa
dừng lại ở đây mà nó cịn tiếp tục tăng trong thời gian tới.
2.3.2.3. Trong viện trợ .
+ Châu Phi là một trong những khu vực nhận được sự viện trợ nhiều nhất của
Trung Quốc. Tính đến hết năm 2003, Trung Quốc đã cung cấp viện trợ cho 53 nước
châu Phi, với hàng trăm dự án trong các lĩnh vực kinh tế – xã hội. Trung Quốc đã ký
hơn 20 thoả thuận khung cho vay vốn với lãi xuất ưu đãi, đối với 19 nước năm 2003,

đã quyết định xoá nợ cho 31 nước châu Phi trị giá 1,3 tỷ USD, cam kết cho các nước
châu Phi vay ưu đãi 10 tỷ USD trong thời gian 15 năm để mua máy móc thiết bị của
Trung Quốc và hổ trợ các công ty Trung Quốc đấu thầu thực hiện các hạng mục đầu
tư ở châu Phi, thông qua Diễn đàn hợp tác quốc tế Trung Quốc- châu Phi tổ chức tại
Bắc Kinh 11/ 2006 Trung Quốc tiếp tục mở rộng quy mơ viện trợ khơng hồn lại đến năm
2009, Trung Quốc sẽ tăng gấp đôi kim ngạch viện trợ cho châu Phi lên tới 20 tỷ USD.
+ Viện trợ của Trung Quốc cho châu Phi đã tạo được một số kết quả tích cực
nhất định, các nhà phân tích Trung Quốc đã ví là “vừa tiếp máu vừa tạo máu”, vừa
đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, vừa tạo ra cơ hội việc làm, vừa đào tạo nhân lực cho
nước sở tại. Mặt khác cũng phải nói rằng những khoản viện trợ lớn này đã nâng cao
thêm vai trò ảnh hưởng của Trung Quốc tại châu Phi. Chúng vừa khiến các nước châu
Phi hài lòng, muốn thúc đẩy quan hệ với Trung Quốc, tạo thêm sự ràng buộc giữa hai
bên, tạo thuận lợi cho việc thi hành chính sách khác của Trung Quốc về quan hệ
thương mại- kinh tế.
Chương 3
NHỮNG TÁC ĐỘNG VÀ TRIỂN VỌNG
CỦA QUAN HỆ TRUNG QUỐC- CHÂU PHI
3.1 Những tác động của quan hệ Trung Quốc- Châu Phi.
3.1.1. Tác động đối với Trung Quốc.
+ Quan hệ Trung Quốc- châu Phi được thiết lập đã góp phần nâng cao uy tín và
vị thế của Trung Quốc trên trường quốc tế. Bước vào những thập niên đầu tiên của
thế kỷ XXI này chúng ta thấy quan hệ Trung Quốc- châu Phi đã được tăng cường.
Quan hệ với châu Phi một mặt đã giúp Trung Quốc thực hiện được chính sách đa
phương hố, đa dạng hố các mối quan hệ của Trung Quốc mà mục tiêu trước tiên là
13


“tiến xuống Tây- Nam” để “giữ vững Đông- Bắc” và châu Phi chính là một mắt xích
quan trọng trong “vành đai sinh trưởng” (ASEAN- Nam á- Trung Đông- châu PhiMỹ La Tinh) của thế giới đa cực, để điều hoà các mối quan hệ với các nước lớn trong
tương lai.

+ Có thể khẳng định rằng quan hệ với châu Phi, Trung Quốc đã có được lực
lượng hậu thuẩn của mình trên chiến trường quốc tế, tính cho đến nay đã có 48/53
nước đặt quan hệ với Trung Quốc, đặc biệt Nam Phi một nước đầu tầu của châu Phi
đã cắt đứt quan hệ với Đài Loan chuyển sang quan hệ với Trung Quốc, đó đã là một
thắng lợi lớn của Trung Quốc trong chiến lược thu hẹp không gian sinh tồn của Đài
Loan, tạo đà cho việc thống nhất Trung Quốc.
+ Những thành công trong quan hệ Trung Quốc- châu Phi đã phần nào sẽ bù
đắp được cơn khát năng lượng của Trung Quốc, góp phần làm cho nền kinh tế Trung
Quốc phát triển bền vững hơn và giảm đi phần nào lo ngại cho dù hiện nay kinh tế
Trung Quốc vẫn tăng trưởng với tốc độ chóng mặt, Trung Quốc đang trở thành đầu
tầu phát triển của nền kinh tế thế giới. Như vậy là tầm ảnh hưởng của Trung Quốc đã
dần vươn ra các châu lục trên thế giới.
+ Bên cạnh những tác động tích cực đối với Trung Quốc do quan hệ Trung
Quốc- châu Phi mang lại cũng có một số hạn chế đối với Trung Quốc đó là Trung
Quốc đang gặp phải sự cạnh tranh mạnh mẽ của các cường quốc lớn tại châu Phi
trong đó đáng kể như Mỹ, Nhật Bản, ấn Độ, Đức, Pháp… Bên cạnh đó khơng phải ở
đâu trên đất châu Phi, Trung Quốc cũng được chào đón nồng nhiệt. Gần đây chúng ta
đã thấy các sự kiện phản đối những hành động của một số công ty Trung Quốc.Dư
luận thế giới cho rằng Trung Quốc đang tiến hành chính sách “thực dân kiểu mới” đối
với châu Phi. Đây mới chỉ là những hạn chế bước đầu mà Trung Quốc gặp phải.
3.1.2. Tác động đối với châu Phi.
+ Những gì đã và đang làm trong khuôn khổ quan hệ hợp tác Trung Quốcchâu Phi đã góp phần làm thay đổi bề mặt châu Phi- biến châu Phi từ một châu lục
chịu ảnh hưởng nặng nề bởi các cuộc chiến tranh ác liệt, tình trạng rối loạn chính trị
và trì trệ kinh tế trong nhiều năm qua, hiện đang bước vào thời kỳ mới tìm kiếm hồ
bình, an ninh và thúc đẩy phát triển kinh tế. Nhìn chung mà nói bức tranh chính trị ở
châu Phi đang càng tươi sáng hơn, ổn định hơn. Trong bối cảnh chung hiện nay các
nước châu Phi cũng đang miệt mài tìm kiếm con đường phát triển cho riêng mình và
hồ bình phát triển đang trở thành mốt quan tâm chính của lục địa đang phát triển và
giầu tài nguyên này.
Ngày nay người ta cũng thấy một châu Phi thân thiện, đoàn kết hơn trên trường

quốc tế thông qua các sự kiện như: Liên minh châu Phi trung lập (AU) Diễn đàn hợp
tác Trung Quốc – châu Phi (FOCAC), cuộc họp cấp cao châu Phi- Nam Mỹ.
14


Tất cả những gì châu Phi đã làm được chính là sự nổ lực hết mình của châu Phi
trong quá trình cải cách hội nhập để phát triển, trong đó quan hệ hợp tác Trung Quốc
– châu Phi đã và đang là những nhân tố tác động mạnh mẽ nhất, đúng đắn nhất.
Bên cạnh những tác động tích cực nói trên chúng ta thấy vẫn cịn có những hạn
chế nhất định đối với châu Phi. Đó là những chính sách đầu tư không đồng đều,
không nhất loạt đối với tất cả các nước châu Phi, từ đó sẽ tạo nên sự phát triển không
đồng đều giữa các quốc gia trong châu lục, tiếp đến là đầu tư của Trung Quốc vào
châu Phi chỉ tập trung ở một số lĩnh vực như nơng nghiệp và khai thác khống sản.
Chưa có sự đầu tư trong những ngành có trình độ kỷ thuật cao, cái mà châu Phi cần
bây giờ là vốn và công nghệ cao chứ không phải là nguồn nhân công thừa, cùng với
những hàng hoá rẻ của Trung Quốc.
3.1.3. Tác động đến quốc tế.
+ Quan hệ Trung Quốc – châu Phi phát triển rực rỡ hơn trong những năm đầu
của thế kỷ XXI thật sự đã mở ra một chương mới trong q trình hợp tác hố, đa
phương hố, đa dạng hố trong quan hệ quốc tế mới. Có thể khẳng định rằng những
gì đã và đang diễn ra ở diễn đàn hợp tác Trung Quốc- châu Phi, chính là sự công bằng
trong quan hệ hợp tác Nam- Nam của tồn cầu, góp phần tạo ra một thế giới đa cực
nhằm điều hoà mối quan hệ với các nước lớn trong tương lai.
Bên cạnh những mặt tích cực đối với quan hệ quốc tế nói trên thì chúng ta
củng cịn thấy những hạn chế cơ bản, quan hệ Trung Quốc- châu Phi càng được đẩy
mạnh, càng làm cho Mỹ và các nước phương Tây lo ngại đến lợi ích của mình tại khu
vực này. Quan hệ Trung Quốc – châu Phi phát triển cũng đồng thời đã bóp nghẹt
khơng gian sinh tồn của Đài Loan tại châu Phi, cũng làm cho Nhật Bản và ấn độ liên
tục phải điều chỉnh chính sách của mình đối với châu Phi cho phù hợp.
Có thể nói rằng quan hệ Trung Quốc – châu Phi phát triển đang dần làm nóng

thêm các mối quan hệ trên toàn cầu.
3.2 Triển vọng của quan hệ hợp tác.
3.2.1. Thuận lợi.
+ Về phía Trung Quốc, sự tăng cường quan hệ Trung Quốc – châu Phi đã làm
tăng uy tín của Trung Quốc tại khu vực này, cũng như trong khối các nước đang phát
triển trên trường quốc tế. châu Phi với số thành viên đông đảo tại Liên hợp quốc và
Phong trào không liên kết sẽ là một lực lượng lớn, ủng hộ Trung Quốc trong các vấn
đề quốc tế và trong cuộc cạnh tranh với các nước lớn. Ngoài ra sự gia tăng ảnh hưởng
của Trung Quốc tại châu Phi đã làm cho địa vị chính trị của Đài Loan ở khu vực này
giảm đi, giúp cho Trung Quốc thực hiện chính sách lâu nay vẫn đang theo đuổi đó là
duy trì một nước Trung Hoa thống nhất.
Mở rộng quan hệ hợp tác với châu Phi sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho Trung
Quốc thực hiện chính sách đa cực hố trong quan hệ quốc tế. Nó không những mở ra
15


cho Trung Quốc một thị trường rộng lớn ở châu Phi để cạnh tranh với Mỹ và các
nước lớn khác, mà về lâu dài sẽ thúc dục các nước châu Phi đang cịn giữ quan hệ với
Đài Loan phải tính tốn lại lợi ích của họ. Tất cả những thuận lợi về chính trị đã tạo
đà cho nền kinh tế Trung Quốc phát triển hơn, ổn định hơn.
Đối với châu Phi, việc tăng cường chính trị, xã hội, kinh tế với Trung Quốc
giúp cho tiếng nói của họ có trọng lượng hơn trong các diễn đàn khu vực và quốc tế,
châu Phi ln được Trung Quốc ủng hộ.
Bằng uy tín và ảnh hưởng chính trị của mình Trung Quốc đang kêu gọi và nỗ
lực giúp đảm bảo ổn định tại khu vực này. Quan hệ với Trung Quốc, châu Phi cũng
học hỏi được nhiều kinh nghiệm về quản lý chính quyền, phát triển kinh tế, nhận
được sự trợ giúp tư vấn về văn hoá, y tế, giáo dục...Những điều này đã góp phần làm
cho châu Phi trở nên ổn định hơn về chính trị, kinh tế và xã hội. Châu Phi đang từng
bước thành công trong công cuộc cải cách mở cửa để phát triển khu vực. Thứ trưởng
bộ ngoại giao Nam Phi đã nói “với việc hiện diện của Trung Quốc, chúng tôi bắt đầu

khiến các nước khác hiểu rõ nguyên tắc về quyền dân tộc, sự công bằng không can
thiệp vào công việc nội bộ của nhau..." Tuy nhiên những thuận lợi cơ bản nhất của
quan hệ hợp tác chiến lược kiểu mới phần nhiều vẫn thuộc lĩnh vực kinh tế.
3.2.2- Khó khăn:
Thực tế bên cạnh những thuận lợi cơ bản chúng ta cũng thấy quan hệ Trung
Quốc - châu Phi cũng cịn có những khó khăn nhất định. Việc Mỹ cam kết sẽ nâng
viện trợ cho châu Phi tới mức cao nhất trong lịch sử ( 700 triệu USD ) tăng giá trị đầu
tư vào châu Phi lên 650 triệu USD, xoá nợ cũ, miễn 50% thuế quan cho hàng hoá
nhập từ châu Phi đã cho thấy chính sách châu Phi của Mỹ đã có sự chuyển hoá mạnh
mẽ, trước những động thái của Trung Quốc, Mỹ cũng có những hành động đáp trả
như tăng cường các chuyến thăm cấp cao tới châu Phi, đưa ra nhiều tun bố chính
sách về châu Phi. Điều đó cho ta thấy Trung Quốc đang vấp phải sự cạnh tranh gay
gắt của Mỹ ở khu vực này. Mặt khác châu Phi vốn là khu vực có ý nghĩa quan trọng
về địa chính trị đối với Đài Loan, một số nước châu Phi vẫn giữ quan hệ với Đài
Loan. Như vậy, muốn giành được ưu thế hơn Đài Loan thì ngồi việc mở rộng quan
hệ chính trị với tồn khu vực, Trung Quốc cịn phải có sức mạnh về kinh tế.
Đây là điều kiện không thể thiếu. Thế nhưng nếu xét về thực lực kinh tế Trung
Quốc sẽ gặp khơng ít khó khăn trong cuộc cạnh tranh với các nước Đông âu,Nhật
Bản, Mỹ, Đài Loan..
Trung Quốc đang hy vọng duy trì và phát triển thương mại với các nước châu
Phi, nhằm mở rộng thị trường hàng hoá rẻ, thúc đẩy liên doanh, liên kết nhưng khả
năng tài chính và kỹ thuật của Trung Quốc so với các cường quốc lớn là còn có hạn,
vì thế bên cạnh những ảnh hưởng lâu đời của Pháp, những thành công gần đây của
16


Mỹ cũng như sự có mặt của Đơng Âu, Nhật Bản, Đài Loan chưa cho phép Trung
Quốc có thể tiến sâu vào châu Phi như ý muốn.
Đối với châu Phi thì đã có những đánh giá cho rằng thành cơng của Trung
Quốc là trở ngại đối với sự phát triển của châu Phi, sự tăng trưởng kinh tế của Trung

Quốc đã " ngốn"nhiều nguyên liệu thô, làm giảm giá thành hàng hoá của châu Phi.
Các nhà máy và dây chuyển lắp ráp của châu Phi đang bị mất dần nguyên liệu thô và
bị thua trong các cuộc cạnh tranh đầu tư vào lĩnh vực dầu mỏ. Thậm chí đến lao động
của châu Phi cũng không đủ sức cạnh tranh với lao động của Trung Quốc, tất cả mọi
thứ còn lâu mới sánh được với Trung Quốc trong những cuộc cạnh tranh.
3.2.3- Triển vọng:
Có thể nói Trung Quốc đang từng bước gia tăng ảnh hưởng ở châu Phi với tư
cách là một cường quốc lớn. Trung Quốc cần năng lượng, thị trường và sự ủng hộ
của các nước châu Phi để mở rộng vai trò, ảnh hưởng quốc tế, đồng thời thu hẹp
“khơng gian sinh tồn” của Đài Loan cịn các nước châu Phi lại cần thị trường, viện
trợ và sự ủng hộ của Trung Quốc trên trường quốc tế vì thế mà tiềm năng phát triển
giữa hai bên là rất lớn và Trung Quốc đã và đang trở thành một thế lực có ảnh hưởng
lớn ở châu Phi. Trong thời gian tới Trung Quốc sẽ cùng các nước châu Phi triển khai
các nội dung đã được xác định. Trong tuyên bố Bắc Kinh về Diễn đàn hợp tác Trung
Quốc – châu Phi, cương lĩnh phát triển và hợp tác kinh tế – xã hội Trung Quốc – châu
Phi, đặc biệt là chương trình hành động Trung Quốc – châu Phi 2007 – 2009 và hướng tới
Diễn đàn hợp tác Trung Quốc – châu Phi (2009) lần thứ IV được tổ chức tại Ai cập.
Các học giả Trung Quốc đã đưa ra kiến nghị bốn điểm cần thiết, phải tiến hành
trong mối quan hệ hợp tác hữu nghị Trung Quốc – châu Phi trong thời gian tới như sau:
Thứ nhất : Trung Quốc cần hiểu rõ môi trường du luận xã hội của châu Phi đối
với Trung Quốc.
Thứ hai: các nhà doanh nghiệp Trung Quốc cần coi trọng hình tượng của mình
tại châu Phi.
Thứ ba: Trung Quốc cần phải nhận thức đầy đủ địa vị chiến lược của châu Phi
trong tương lai phát triển liên tục của Trung Quốc.
Thứ tư: hy vọng chính phủ Trung Quốc có thể tiến hành giáo dục một cách thiết
thực nhận thức về châu Phi đối với dân chúng Trung Quốc.

17

C. KẾT LUẬN
Bước vào thế kỷ XXI, bối cảnh quốc tế đã thay đổi rất nhiều sau Chiến tranh
lạnh, hoà bình hợp tác để phát triển đã trở thành xu thế chính của thế giới hiện nay.
Trong bối cảnh tồn cầu hố, khu vực hố hiện nay, khơng một quốc gia nào muốn
phát triển thịnh vượng mà lại chọn biện pháp "đóng kín cửa" khơng giao lưu với bên
ngồi.
Vì quan hệ giữa các nước, các khu vực trên thế giới dựa chủ yếu vào sự liên
kết kinh tế, chứ không dẫn đến việc hình thành các liên minh chính trị- quân sự, dựa
trên ý thức hệ như đã từng thể hiện trong thời kỳ chiến tranh lạnh. Cho nên người ta
nói hiện nay hợp tác để phát triển kinh tế đã trở thành mối quan tâm của toàn nhân
loại, thành một xu thế tất yếu.
Trong bối cảnh chung đó mối quan hệ giữa Trung Quốc và châu Phi từ năm
2000 đến năm 2006 cũng đã trở thành một phần quan trọng trong vịng xốy phát
triển kinh tế, chính rị trên thế giới hiện nay.
Vốn dĩ trong và trước chiến tranh lạnh mối quan hệ giữa Trung Quốc và châu Phi
đã được xác lập rồi, nhưng do đặc thù của bối cảnh quốc tế lúc đó chi phối cho nên quan
hệ giữa Trung Quốc và châu Phi lúc đó cũng đã được xác lập thân thiết trên nền tảng của
lĩnh vực chính trị, xã hội. Chúng ta đã thấy châu Phi và Trung Quốc luôn ủng hộ nhau
trong các diễn đàn của phong trào không liên kết, trong các cuộc đấu tranh chống lại chủ
nghĩa đế quốc, chủ nghĩa thực dân, ủng hộ lẫn nhau, trong các diễn đàn quốc tế, nổi bật
nhất là tại Liên hợp quốc. Chúng ta đã được chứng kiến vai trò của người bạn châu Phi
đối với Trung Quốc như thế nào trong việc giúp Trung Quốc giành lại địa vị của mình tại
Hội đồng bảo an của Liên hợp quốc. Ngược lại Trung Quốc cũng thắt chặt mối quan hệ tốt
đẹp đó bằng việc xây dựng cho châu Phi tuyến đường sắt lịch sử để thể hiện thiện chí của
mình. Ngồi ra Trung Quốc cũng lên tiếng ủng hộ mạnh mẽ phong trào đấu tranh giải
phóng dân tộc của nhân dân châu Phi.

18

Chiến tranh lạnh kết thúc mối quan hệ Trung Quốc- châu Phi khơng mất đi mà
nó ngày càng được củng cố và dần đổi mới cho phù hợp với xu thế của thời đại mới.
Quan hệ truyền thống về chính trị - xã hội trước kia đã dần nhường chỗ cho mối quan
hệ về kinh tế. Mối quan hệ chính trị trước đây đã đặt nền tảng cho quan hệ kinh tế
phát triển hơn.
Điều này chúng ta sẽ thấy rõ hơn khi bước sang những thập niên đầu tiên của
thế kỷ XXI này. Mối quan hệ truyền thống tốt đẹp trước đây khơng chỉ vẫn được duy
trì và phát triển mà còn phát triển tốt đẹp hơn, còn mang một sắc thái mới hơn. Đó là
hợp tác chính trị, xã hội nhằm thúc đẩy phát triển hợp tác về kinh tế giữa Trung Quốc
và châu Phi.
Năm 2006, quan hệ Trung Quốc- châu Phi đã được đánh giá là mối quan hệ "đối tác
chiến lược kiểu mới". Đây cũng là năm kỷ niệm 50 năm quan hệ Trung Quốc- châu Phi kể
từ khi Ai Cập chính thức đặt quan hệ với Trung Quốc, và cũng trong năm này lần đầu tiên
chính phủ Trung Quốc cơng bố tồn văn văn kiện về chính sách của mình đối với châu Phi
trong đó Trung Quốc đặc biệt chú trọng tới việc phát triển mối quan hệ hợp tác toàn diện
với châu Phi và đặc biệt chú trọng hơn đến các lĩnh vực kinh tế, chính trị- xã hội. Điều đó đã
chứng tỏ cho chúng ta thấy Trung Quốc đã ngày càng quan tâm sâu sắc hon đến châu Phi.
Vậy nhân tố nào đã là nhân tố quyết định quan trọng trong việc tác động mạnh
mẽ đến mối quan hệ giữa Trung Quốc và châu Phi. Chúng ta thử lý giải vấn đề này;
nếu như những thay đổi cơ bản trong bối cảnh quốc tế từ sau chiến tranh lạnh đến
nay, cũng như chiến lược của một số nước lớn đối với châu Phi đã là những nhân tố
khách quan đóng vai trị quan trọng trong việc thúc đẩy mối quan hệ hợp tác Trung
Quốc- châu Phi, thì những thay đổi cơ bản về chính trị- kinh tế- xã hội ở châu Phi,
cho đến sự phát triển mạnh mẽ của Trung Quốc và chính sách của Trung Quốc đối
với châu Phi chính là những nhân tố chủ quan đóng vai trị quyết định trực tiếp đến
việc thúc đẩy mối quan hệ hợp tác Trung Quốc- châu Phi lên một tầm cao mới.
Như vậy là mối quan hệ hợp tác Trung Quốc- châu Phi từ năm 2000 đến năm
2006 chịu nhiều tác động bởi các nhân tố khu vực và quốc tế. Nhưng vì lợi ích chung
đặc biệt là vì sự ổn định và phát triển kinh tế của quốc gia- khu vực sự thống nhất

trong ý tuởng "tự cường quốc gia, tự cường khu vực" đã thúc đẩy Trung Quốc và
châu Phi xích lại gần hơn với nhau.
Mối quan hệ Trung Quốc và châu Phi trong suốt thời gian qua đặc biệt nổi trội
trong những năm 2000 đến năm 2006 bước đầu đã đạt được những thành tựu rực rỡ
19


trên tất cả các mặt và chúng ta thấy đặc biệt trong lĩnh vực kinh tế. Những thành tựu
đạt được đã góp phần nâng cao vị thế của châu Phi và Trung Quốc trong mắt bạn bè
khu vực và quốc tế.
Qua mối quan hệ châu Phi- Trung Quốc chúng ta có thể rút ra một số điểm nổi
bật như sau:
Thứ nhất: Quan hệ Trung Quốc- châu Phi là mối quan hệ truyền thống, không
ngừng được củng cố và phát triển, đặc biệt là trong giai đoạn gần đây-từ 2000 đến 2006,
mối quan hệ này ngày càng được củng cố và đã phát triển lên một tầm cao mới.
Thứ hai: Quan hệ hợp tác Trung Quốc- châu Phi từ 2000 đến 2006 dựa trên
nguyên tắc cả hai cùng có lợi. Trung Quốc cần châu Phi để đáp ứng về nguyên, nhiên
liệu, và thị trường cho mình, châu Phi cần Trung Quốc là vì châu Phi thiếu vốn, thiếu
trình độ kỹ thuật nhưng lại giàu có về tài nguyên thiên nhiên .
Thứ ba: Quan hệ đối tác chiến lược kiểu mới Trung Quốc- châu Phi từ 2000
đến 2006 đã và đang đạt được những thành tựu đáng kể và mối quan hệ này cũng
đang thu hút được nhiều sự chú ý của các cường quốc lớn trên thế giới. Châu Phi đã
thành công bước đầu trong việc quảng bá thương hiệu của mình trên trường quốc tế.
Thứ tư: Mối quan hệ hợp tác Trung Quốc - châu Phi 2000 - 2006 bước đầu
cũng để lại những kinh nghiệm, bài học quý giá giúp chúng ta khi thâm nhập vào thị
trường rộng lớn và đầy tiềm năng này.

20

Luận văn này hoàn thành tại Trường đại học Vinh

Người hướng dẫn khoa học: PGS. Phan Văn Ban

Phản biện 1: PGS.TS. Đinh Công Tuấn

Phản biện 2: TS. Văn Ngọc Thành

Luận văn được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận văn Thạc sĩ
Tại Trường đại học Vinh, vào hồi.....giờ.....ngày.......tháng 12 năm 2007

Có thể tìm hiểu luận văn tại Thư viện Trường đại học Vinh.

21


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
----------------------

BÙI THỊ THUÝ CHÂU

QUAN HỆ TRUNG QUỐC - CHÂU PHI
TỪ NĂM 2000 ĐẾN NĂM 2006

CHUYÊN NGÀNH: LỊCH SỬ THẾ GIỚI
MÃ SỐ: 60.22.50

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ
Người hướng dẫn khoa học:

PGS.TS. PHAN VĂN BAN

Vinh - 2007

22


23