THAM KHAO

<span class='text_page_counter'>(1)</span>NHỮNG ĐỨA CON TRONG GIA ĐÌNH NGUYỄN THI I. Tìm hiểu chung 1. Tác giả. 2. Hoàn cảnh sáng tác. - Nguyễn Thi quê ở miền Bắc nhưng gắn bó sâu nặng với nhân dân miền Nam, xứng đáng là cây bút văn xuôi hàng đầu của văn nghệ giải phóng miền Nam thời kì chống Mĩ cứu nước. - Tác phẩm của Nguyễn Thi viết về người nông dân Nam Bộ hồn nhiên bộc trực, trung hậu, có lòng căm thù giặc sâu sắc, gan góc, sẵn sàng hi sinh vì quê hương vì độc lập, tự do của Tổ Quốc. - Ông có năng lực phân tích tâm lí sắc sảo, văn phong giàu chất hiện thực mà vẫn thấm đẫm chất trữ tình, ngôn ngữ phong phú, góc cạnh, đậm chất Nam Bộ. - Truyện ngắn “Những đứa con trong gia đình” được viết ngay trong những ngày chiến đấu ác liệt của cuộc kháng chiến chống Mỹ, khi ông công tác với tư cách là một nhà văn - chiến sĩ ở Tạp chí Văn nghệ Quân giải phóng (tháng 2 năm 1966). - In trong Truyện và kí, NXB Văn học Giải phóng, 1978.. II. Đọc – hiểu văn bản Tóm tắt: Truyện kể theo dòng tâm tư nhân vật Việt khi anh bị thương nằm lại chiến trường. Việt là chiến sĩ giải phóng quân, xuất thân trong một gia đình nông dân ở Bến Tre có mối thù sâu sắc với Mĩ – Ngụy: ông nội và bố đều bị giặc giết hại má Việt vừa phải vất vả nuôi con vừa phải đương đầu với những đe dọa, hạch sách của bọn giặc, cuối cùng chết vì bom đạn. Gia đình còn lại chị Chiến, Việt, thằng Út em, chú Năm và người chị nuôi đi lấy chồng xa. Chú Năm là người ghi chép những truyền thống cách mạng vẻ vang của gia đình và tội ác của Mĩ – Ngụy. Sau khi mẹ chết, Việt và chị Chiến tranh nhau đi giết giặc trả thù. Trong một trận chiến đấu ác liệt, Việt tiêu diệt được một xe bọc thép của địch, Việt bị thương, lạc đồng đội. Việt đã ngất đi tỉnh lại nhiều lần. Mỗi lần tỉnh lại, hồi ức đưa Việt về với những kỉ niệm về gia đình, về má, chị Chiến, chú Năm. Ba ngày sau, Việt được đồng đội tìm thấy. Dù đã kiệt sức nhưng vẫn trong tư thế sẵn sàng nổ súng. Việt được đưa về điều trị ở bệnh xá dã chiến và sức khỏe Vịêt đã hồi phục. 1. Ý nghĩa nhan đề. - Tên truyện đã gợi lên hình ảnh một gia đình gồm nhiều thế hệ nối tiếp, có truyền thống yêu nước, căm thù giặc và hăng hái chiến đấu. “Những đứa con” không chỉ là Chiến, Việt, Út em mà còn là bố mẹ của Chiến và Việt, chú Năm,… những người con của một gia tộc anh hùng. - “Những đứa con” suy rộng ra còn là tất cả nhân dân miền Nam, cả dân tộc – những đứa con của đất nước – trong những cuộc chiến vĩ đại, đánh đuổi ngoại xâm, giải phóng Tổ quốc.. 2. Phương thức trần - Truyện được trần thuật từ điểm nhìn của nhân vật Việt. thuật của tác phẩm - Việt rơi vào tình huống đặc biệt: trong một trận đánh, bị thương nặng phải nằm (nghệ thuật kể chuyện) lại giữa chiến trường, anh nhiều lần ngất đi rồi tỉnh lại → anh hồi tưởng về câu chuyện của gia đình mình. → Tình huống này dẫn đến một phương thức trần thuật riêng: theo dòng ý thức nhân vật. (khi đứt (ngất) khi nối (tỉnh) - Tác dụng: + Khắc họa được tính cách nhân vật. + Nhà văn có thể nhập sâu vào thế giới tâm trạng của nhân vật để dẫn dắt câu chuyện: kết cấu linh hoạt, tự nhiên, thay đổi trật tự thời gian, không gian, đan xen tự sự và trữ tình,….

<span class='text_page_counter'>(2)</span> + Làm cho câu chuyện trở nên chân thật hơn, hấp dẫn hơn vì được kể qua con mắt, tấm lòng và bằng ngôn ngữ, giọng điệu riêng của nhân vật.  Cây bút có năng lực phân tích tâm lý nhân vật sắc sảo 4. Truyền thống gia - Truyền thống yêu nước mãnh liệt, căm thù bọn xâm lược và tinh thần chiến đấu đình cách mạng anh dũng đã gắn kết những con người trong gia đình với nhau. - Hình ảnh cuốn sổ gia đình được nhắc đến nhiều lần trong truyện: "Chú thường ví chuyện gia đình ta nó cũng dài như sông, để rồi chú sẽ chia cho mỗi người một khúc mà ghi vào đó. Chú kể chuyện con sông nào ở nước ta cũng đẹp, cũng Ta lại viết bài thơ báng lắm nước bạc, nhiều phù sa, vườn ruộng mát mẻ cũng sinh ra từ đó, lòng tốt của súng con người cũng sinh ra từ đó. Trăm sông đổ về một biển, con sông của gia đình Con lớn lên viết tiếp ta cũng chảy về biển, mà biển thì rộng lắm, chị em Việt lớn lên rồi sẽ biết, rộng thay cha bằng cả nước ta và ra ngoài cả nước ta". (Lời chú Năm) Người đang sống viết + Cuốn sổ là lịch sử một gia đình, nó cho thấy truyền thống và sự tiếp nối. tiếp người đã khuất + Nó là một hình thức giáo dục lòng tự hào về truyền thống và nhắc nhở thế Ngày hôm nay viết tiếp hệ con cháu viết tiếp những trang mới, vẻ vang cho truyền thống "Chừng nào ngày hôm qua. bây trọng trọng (lớn lớn) tao giao cuốn sổ cho chị em bây". (Hoàng Trung Thông) - Nhân vật chú Năm: khúc sông thượng nguồn, là nơi kết tinh đầy đủ hơn cả truyền thống của gia đình. - Chú Năm có bản tính ít nói nhưng những câu nói của chú được hai chị em Việt và Chiến khắc ghi trong tâm khảm. Nó tương tự như những châm ngôn kết tinh của cả một đời từng trải sông nước, lăn lộn với ruộng vườn và thuỷ chung một dạ với cách mạng. - Luôn tự hào, đề cao và có ý thức lưu giữ truyền thống gia đình để giáo dục thế hệ con cháu: hay kể sự tích gia đình, là tác giả cuốn sổ gia đình. - Là người lao động chất phác nhưng giàu tình cảm, tâm hồn bay bổng, dạt dào cảm xúc khi cất lên tiếng hò “tiếng hò khàn đục, tức như tiếng gà gáy”. Những lúc đó, chú Năm như đặt cả trái tim mình vào trong câu hò, tiếng hát, như “hiệu lệnh, như lời thề dữ dội nổi lên giữa ban ngày trong ánh nắng chói chang”.  Chú Năm thể hiện đầy đủ bản tính tự nhiên của người nông dân Nam bộ. -Nhân vật má Việt: khúc sông trung nguồn, hiện thân của truyền thống gia đình. - Là một người vợ yêu chồng, người mẹ thương con, suốt đời đảm đang, tháo vát, lam lũ, chịu nhiều vất vả đau thương nhưng luôn giấu nỗi đau để nuôi con, đánh giặc: tần tảo sớm hôm làm lụng nuôi con, miệng nói, tay làm, chưa dứt câu dặn con mà chân đã "đẩy xuồng ra tuột giữa sông", đối mặt với quân thù hai bàn tay to bản "phủ lên đầu đàn con đang nép dưới chân" hoặc "dùa đàn con lại đàng sau tránh đạn",… - Là một người phụ nữ gan góc ngoan cường, căm thù giặc cao độ (“một tay bồng con, một tay cắp rổ đi theo giặc đòi đầu chồng” từ ấp trong tới ấp ngoài, vượt qua sông về tới quận; đi đấu tranh “Mỗi lần bọn lính bắn dọa mắt má lại sắc ánh lên nhìn bọn lính, đôi mắt của người đã từng vượt sông, vượt biển”, bị cà nông giặc bắn đuổi theo, một trái rơi bịch trước mặt, không nổ, "bà đén dòm dòm rồi bỏ luôn vào rổ, cắp về" ) → Hình ảnh một người mẹ nơi Thành đồng Tổ quốc những năm đánh Mĩ: anh hùng bất khuất, trung hậu, mang đậm nét tính cách của nhân vật Nguyễn Thi. 4. Nhân vật Việt và 4.1. Những nét tính cách chung Chiến - Hai chị em cùng sinh ra trong một gia đình chịu nhiều mất mát đau thương “Cùng chứng kiến cái chết đau thương của ba và má”: - Hai chị em có chung một mối thù với bọn xâm lược. Tuy còn nhỏ tuổi, chí căm thù giặc đã thôi thúc hai chị em cùng môt ý nghĩ: phải trả thù cho ba má, và có.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> cùng nguyện vọng được cầm súng đánh giặc. - Tình yêu thương là vẻ đẹp tâm hồn của hai chị em. + Tình cảm này được thể hiện sâu sắc và cảm động nhất trong cái đêm chị em giành nhau ghi tên tòng quân. + Sáng hôm sau trước khi lên đường nhập ngũ cùng khiêng bàn thờ ba má sang nhà chú Năm. - Cả hai chị em đều là những chiến sĩ gan dạ, dũng cảm: đánh giặc là niềm say mê nhất của hai chị em Việt và Chiến → Tiêu biểu cho tuổi trẻ Miền Nam trong những năm tháng ấy: “Hạnh phúc của tuổi trẻ là trên trận tuyến đánh quân thù”. - Hai chị em Việt đều có những nét rất ngây thơ: giành nhau bắt ếch nhiều hay ít, giành nhau thành tích bắn tàu chiến giặc và giành nhau ghi tên tòng quân. 4.2. Những nét riêng ở hai chị em a. Chị Chiến - Hình ảnh người mẹ luôn hiện về trong Chiến: + Chiến mang vóc dáng của má: "hai bắp tay tròn vo, sạm đỏ màu cháy nắng…thân người to và chắc nịch" → vẻ đẹp của những con người sinh ra để gánh vác, để chống chọi, để chịu đựng và để chiến thắng. + Chiến biết lo liệu, toan tính việc nhà y hệt má: trước khi cùng em đi bộ đội, mọi chuyện nhà đã được cô xếp đặt đâu vào đó, tỉ mỉ, chu đáo, "nói nghe thiệt gọn" khiến cho chú Năm cũng phải có chút sững sờ, "nhìn hai cháu thiệt lâu" rồi nói “Khôn! Việc nhà nó thu được gọn thì việc nước nó mở được rộng, gọn bề gia thế, đặng bề nước non. Con nít chúng bây kì đánh giặc này khôn hơn chú hồi trước” + Thừa hưởng ở mẹ bản tính gan góc: trong ngày tòng quân, cô nói với em "Tao đã thưa với chú Năm rồi. Đã làm thân con gái ra đi thì tao chỉ có một câu : Nếu giặc còn thì tao mất, vậy à !". - So với mẹ, Chiến không chỉ khác ở cái vẻ trẻ trung thích làm duyên làm dáng, mà vận hội mới của cách mạng đã tạo điều kiện cho Chiến được trực tiếp cầm súng đánh giặc để trả thù nhà, thực hiện lới thề như dao chém đá của mình: “Đã làm thân con gái ra đi thì tao chỉ có một câu: “Nếu giặc còn thì tao mất”. - So với Việt, Chiến hơn Việt chừng một tuổi nhưng Chiến có tính cách người lớn: + Chiến rất kiên trì, chịu khó: cô có thể bỏ ăn để ngồi đánh vần cuốn sổ gia đình suốt từ trưa cho tới lúc trời chạng vạng, Chiến không chỉ "nói in như má" mà còn học được cách nói "trọng trọng" của chú Năm,… + Tuy có lúc giành nhau với em tranh công bắt ếch, đánh tàu giặc, đi tòng quân nhưng cuối cùng bao giờ cũng vậy cô nhường hết cho em trừ việc đi tòng quân.  Chiến vừa có cá tính vừa phù hợp với lứa tuổi, giới tính, tiêu biểu cho thế hệ thanh niên mới trưởng thành, có thể gánh vác được những việc lớn của đất nước. b. Việt - Việt có nét vô tư, hiếu động của một cậu con trai mới lớn: + "Cậu Tư" trong gia đình có điệu cười "lỏn lẻn" rất dễ thương. + Chiến nhường nhịn em bao nhiêu thì Việt hay tranh giành với chị bấy nhiêu: từ chuyện bắt ếch đến chuyện đòi đi bộ đội trước chị. + Vô tâm vô tính, phó mặc chuyện nhà cho chị "Tôi nói chị tính sao cứ tính mà". Đêm trước ngày ra đi tòng quân, Chiến nói với em những lời nghiêm trang thì Việt lúc "lăn kềnh ra ván cười khì khì", lúc lại rình "chụp một con đom đóm úp trong lòng tay"và thú vị quan sát điệu bộ, cử chỉ, cách nói năng "in hệt má" của chị. + Trong hành trang người lính của mình, ngoài cái võng, bộ quân phục, Việt.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> còn mang theo cái ná thun (súng cao su) - một vật bất li thân từng gắn bó từ ngày cậu "để đầu trần, mình mẩy tèm lem sình đất từ chỗ móc mương lên, lội tắt trong vườn, đi tìm chim". + “giấu chị như giấu của riêng” vì sợ mất chị trước những lới tán tỉnh đùa tếu của anh em. + Khi bị thương, không sợ kẻ thù mà lại sợ con ma cụt đầu ngày xưa. + Việt bị thương nằm lại ở chiến trường, đến khi gặp được đồng đội thì cũng giống hệt như thằng Út em ở nhà “khóc đó rồi cười đó” - Chững chạc trong tư thế của người chiến sĩ trẻ dũng cảm, kiên cường: + Ngay từ bé, Việt đã dám xông vào đá cái thằng đã giết cha mình . + Khi đã trở thành một chiến sĩ, Việt đã dùng thủ pháp tiêu diệt được một chiếc xe bọc thép của địch. + Bị thương, Việt quyết bò đi tìm đồng đội. Nghe tiếng xe, pháo của giặc, Việt nằm chờ với tâm niệm : "Tao sẽ chờ mày ! Trên trời có mày, dưới đất có mày, cả khu rừng này chỉ còn có mình tao. Mày có bắn tao thì tao cũng bắn được mày. Nghe súng nổ, các anh tao sẽ chạy tới đâm mày ! Mày chỉ giỏi giết gia đình tao, còn đối với tao thì mày là thằng chạy".  Việt là một người lính chững chạc trong khi còn mang đầy đủ nét thơ ngây, trong sáng, đáng yêu của một cậu bé vừa đến tuổi thành niên. → nhân vật tiêu biểu cho thế hệ thanh niên Miền Nam anh hùng trong thời kì chống Mĩ.  Chiến và Việt là khúc sông sau nên đi xa hơn trong cả dòng sông truyền thống. Mỗi nhân vật trong truyện đều tiêu biểu cho truyền thống yêu nước, căm thù giặc, thủy chung son sắt với quê hương. Số phận, tính cách của họ, những thành viên trong gia đình cũng là số phận của nhân dân miền Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ khốc liệt. Truyện về một gia đình nhưng ta lại cảm nhận được cả một Tổ quốc đang hào hùng chiến đấu bằng sức mạnh sinh ra từ những đau thương → chất sử thi của thiên truyện. 5. Hình ảnh chị em - Đọan văn xoay quanh một tình tiết lạ và thiêng liêng: Hai đứa con đều đi chiến Việt khiêng bàn thờ ba đấu, khiêng bàn thờ má sang gửi bên nhà chú trước khi lên đường. má sang gởi chú Năm. - Không khí thiêng liêng đã biến Việt thành người lớn: lần đầu tiên Việt thấy rõ lòng mình “thương chị lạ ... mối thù thằng Mĩ thì có thể rờ thấy vì nó đang đè nặng trên vai”. - Lối kể, tả như chạm khắc tỉ mỉ, một giọng văn chậm rãi, trìu mến, thiết tha “Hai chị em khiêng má băng tắt qua dãy đất cày trước cửa, men theo chân vườn thoảng mùi hoa cam, con đường hồi trước má vẫn đi để lội hết đồng này sang bưng khác". → Nói lên hết sức cô đọng về cuộc chiến đấu của chúng ta: có yêu thương, có căm thù, có cái mất mát nhưng có cái vĩnh hằng, có sự quyết liệt nhưng cũng có sự thanh thản, có yếu tố hành động nhưng cũng có yếu tố tâm linh... → Chi tiết nghệ thuật có tính tiểu thuyết, cô đọng, dồn nén, chất chứa biết bao ý nghĩa. 6. Chất sử thi. - Đề tài: Thông qua câu chuyện về những con người trong một gia đình nông dân Nam Bộ có truyền thống yêu nước, căm thù giặc, thủy chung với quê hương, cách mạng, nhà văn khẳng định: sự hòa quyện giữa tình cảm gia đình và tình yêu nước, giữa truyền thống gia đình và truyền thống dân tộc đã tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn của con người Việt Nam, dân tộc Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước. - Hệ thống nhân vật: Được thể hiện qua cuốn sổ tay của gia đình với truyền thống yêu nước căm thù giặc, thuỷ chung son sắt với quê hương. Cuốn sổ là lịch sử gia đình qua đó thấy được lịch sử của đất nước, của dân tộc trong cuộc kháng chiến chống Mĩ. Những đứa con, những thành viên trong gia đình cũng là phẩm.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> chất và số phận của nhân dân. + Truyện của một gia đình dài như dòng sông còn nối tiếp. “Trăm dòng sông đổ vào một biển, con sông của gia đình ta cũng chảy về biển, mà biển thì rộng lắm..., rộng bằng cả nước ta và ra ngoài cả nước ta...”. Truyện kể về một dòng sông nhưng nhà văn muốn ta nghĩ đến biển cả. Truyện về một gia đình nhưng ta lại cảm nhận được cả một Tổ quốc đang hào hùng chiến đấu bằng sức mạnh sinh ra từ những đau thương. + Mỗi nhân vật trong truyện đều tiêu biểu cho truyền thống yêu nước, gánh trên vai trách nhiệm của con người Việt Nam đối với gia đình, Tổ quốc trong công cuộc chiến tranh bảo vệ đất nước. - Cách kể chuyện: + Tình huống khốc liệt, dữ dội của chiến tranh: Việt chiến sĩ quân giải phóng, bị thương nặng nằm lại chiến trường, lạc mất đồng đội. Truyện được kể theo dòng hồi tưởng của nhân vật Việt khi liền mạch (lúc tỉnh) khi gián đoạn (lúc ngất) của “người trong cuộc”. + Nhiều chi tiết, hình ảnh, đoạn văn được chọn lọc đậm chất hiện thực, tạo ấn tượng mạnh: đòi đầu chồng, cuốn sổ gia đình, ghi tên tòng quân, đối thoại giữa hai chị em, giọng hò của chú Năm, khiêng bàn thờ má,… III. Tổng kết 1. Nghệ thuật. - Xây dựng tình huống, phương thức trần thuật theo dòng ý thức của nhân vật. - Chi tiết được chọn lọc vừa cụ thể vừa giàu ý nghĩa, gây ấn tượng mạnh. Ngôn ngữ bình dị, phong phú, giàu giá trị tạo hình và đậm sắc thái Nam bộ. - Giọng văn chân thật, tự nhiên, nhiều đoạn gây xúc động mạnh.. 2. Ý nghĩa văn bản. Qua câu chuyện về những con người trong một gia đình nông dân Nam Bộ có truyền thống yêu nước, căm thù giặc, thuỷ chung với quê hương, với cách mạng, nhà văn khẳng định: sự hoà quyện giữa tình cảm gia đình và tình yêu nước, giữa truyền thống gia đình và truyền thống dân tộc đã tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn của con người Việt Nam, dân tộc Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước..

<span class='text_page_counter'>(6)</span> LUYỆN TẬP 1. Nêu ý nghĩa nhan đề “Những đứa con trong gia đình” của Nguyễn Thi. 2. a. Ý nghĩa nhan đề: Nhan đề “Những đứa con trong gia đình” không chỉ có giá trị thông báo về vị trí thế hệ của hai nhân vật chính Việt và Chiến mà còn gợi nhiều ý nghĩa: - Đó là những con người được nuôi dưỡng và trưởng thành trong gia đình có nhiều truyền thống tốt đẹp,đáng tự hào. - Họ là những con người đã tiếp nối xứng đáng truyền thống CM của gia đình. - Khẳng định,ngợi ca mối lien kết bền chặt,thiêng liêng giữa các thế hệ trong gia đình,giữa con người với gia đình.Giữa gia đình và XH,đất nước. b. Chủ đề: qua hồi ức của Việt khi bị thương về những thành viên trong gia đình,tác giả ca ngợi tinh thần yêu nước,truyền thống CM của một gia đình cũng là của nhân dân miền Nam trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mĩ. Câu 2: Cuối đoạn trích “Những đứa con trong gia đình” là những hình ảnh nào? Ý nghĩa? a. Hình ảnh cuối đoạn trích: “Chị Chiến đứng ra giữa sân,kéo cái khăn trên cổ xuống,cũng xắn tay áo để lộ hai bắp tay tròn vo sạm đỏ màu cháy nắng,rồi dang cả than người to và chắc nịch của mình nhấc bổng một đầu bàn thờ má lên.Việt ghé vào một đầu.Nào,đưa má sang ở tạm bên nhà chú,chúng con đi đánh giặc trả thù cho ba má,đến chừng nước nhà độc lập con lại đưa má về.Việt khiêng trước.Chị Chiến khiêng bịch bịch phía sau.Nghe tiếng chân chị,Việt thấy thương chị lạ.Lần đầu tiên Việt mới thấy lòng mình rõ như thế.Còn mối thù thằng Mĩ thì có thể rờ thấy được,vì nó đang đè nặng ở trên vai.” b. Ý nghĩa: - Thể hiện sự đảm đang,tháo vát,biết chăm lo việc gia đình của Việt và Chiến.Cho thấy hai chị em đã trưởng thành và có thể gánh vác mọi trọng trách của gia đình và XH. - Tình cảm của Việt dành cho chị: Việt thấy thương chị.Chứng tỏ Việt tuy ngộc nghệch,vô tư nhưng có tình cảm gia đình sâu sắc. - Lòng căm thù giặc của hai chị em và nỗi đau thương mất mát của gia đình “Còn mối thù thằng Mĩ thì có thể rờ thấy được vì nó đang đè nặng ở trên vai”. - Có yếu tố tâm linh tạo nên tình cảm thiêng liêng,cảm động..

<span class='text_page_counter'>(7)</span>