Tài liệu Và cây đời mãi xanh tươi ppt

VAÂ CÊY ÀÚÂI
MAÄI MAÄI XANH TÛÚI
(In theo baãn cuãa NXB Vùn hoåc 1971)
VAÂ CÊY ÀÚÂI MAÄI MAÄI XANH TÛÚI 241
242 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU
MA XN 40 NØM
Tưi ài vïì Hâ Bù’c trònh bây thú Nhêåt k trong t vâ
nhûäng bâi thú khấc ca Bấc Hưì vúái àưìng bâo, àưìng chđ
úã àêy. Tûâ khi Bấc mêët, lông nhúá u thûúng tiïëc vư hẩn
ca nhên dên àưëi vúái Bấc Hưì àậ tòm cấch kïët tinh vâo
sûå rêët mûåc trên trổng u thûúng nhûäng thú Bấc àïí lẩi.
- Tưi ưm thú Bấc vâo lông nhû mưåt hânh trang diïåu k
vư ẫnh, ài vïì huån Gia Lêm, huån Vơnh Tûúâng, xậ Àẩi
Tûâ, xậ Chiïën Thù’ng, ài túái ga Hâ Nưåi, Cêu lẩc bưå Khu
Ba Àònh, àưåi Cêìu Long Biïn, Xûúãng may Mûúâi, ài sang
Hâ Têy, ài vâo Thanh Hốa; trúâi úi tưi nhúá thûúng Bấc
mâ tưi ài, àưìng bâo cấc núi nhúá thûúng Bấc mâ gổi bẫo
tưi àïën phc v, tưi ài àïí tưi gùåp Bấc úã trïn àêët nûúác, úã
trong têm hưìn tưi, úã trong mù’t ca àưìng bâo. Ai àêy
ngûúâi bẩn xư viïët úã têån xa xưi mâ àậ cẫm nghe cấi niïìm
chi rêët sêu sù’c trong thú Hưì Ch tõch:
Hậy àïí Ngûúâi ài mậi trong thú,
Trong tònh nhên loẩi vúái ûúác mú,
Trong ấnh àûúâng àúâi, trong trđ tụå,
Vơnh viïỵn trong tim mậi chùèng múâ.
Vâ nhûäng ngây àêìu nùm 1970, nhûäng cåc bònh thú
Bấc àûa tưi vïì huån Lẩng Giang, huån n Thïë,
VÂ CÊY ÀÚÂI MẬI MẬI XANH TÛÚI 243
huån Tên n, tónh Bù’c Giang c. Sao xc cẫm vâo tưi
sêu sù’c àïën thïë, nhûäng àưìi, nhûäng àưìi, vâ nhûäng àưìi, vâ
trïn nhûäng àưìi lûúån khc, trẫi dâi, cao vûâa, thêëp đt, nhû

chẩy tiïëp sûác nhau àố, thò lâ nhûäng cêy bẩch àân, nhûäng
cêy bẩch àân, vâ nhûäng cêy bẩch àân; thò lâ ưng c
trưìng cêy, ưng c trưìng cêy, vâ ưng c trưìng cêy... Chù’c
cấc bẩn cng biïët cấi dấng thên cêy bẩch àân. Nố rêët cố
dun, nố àûáng lïn, nố húi ën ếo mưåt tđ, ën ếo đt cng
hốa ra ën ếo nhiïìu, búãi lấ nố dâi, gúåi cấi dâi ca lấ liïỵu,
vâ khi giố àậ thưíi vâo nố, thò nố bù’t lêëy ngay, lâm nhû
lâ mưåt khc ma tha thûúát, kêm mưåt àiïåu nhẩc lao xao,
lai rai. Vâ v khc bẩch àân nây chẩy trïn trng àiïåp
nhûäng ngổn àưìi ba huån tưi ài qua. “Àêët dun dấng
nhûäng v àưìi mú mưång”, mưåt cêu thú trûúác àêy nối thïë,
àng lù’m. Nhûng mën chđnh xấc hún, thò phẫi nối: múái
àng cố mûúi nùm lẩi àêy thưi, trûúác àêy ba huån àưìi
nây àïìu lâ trổc, lêu lù’m, tûâ lêu lêu lù’m, àậ hâng mêëy
trùm nùm, trong xậ hưåi c, ngûúâi ta àậ phấ rûâng, chùåt
cêy liïn tc úã vng nây, àïí àïën nưỵi liïn miïn nhûäng àưìi
àỗ hốa àấ ong, tỗa ra mưåt nưỵi trú tri khư khan àïën
vù’ng vễ thï lûúng. Thïë mâ bêy giúâ xe àẩp ca tưi qua
nhûäng ngoểo àûúâng ma xn vïì trïn cêy bẩch àân,
àûúâng àỗ, cêy xanh, bao nhiïu lâ sinh sưëng àậ ph lïn
àêët chïët àûúåc hưìi sinh, nhòn ra xa xùm lẩi câng àểp. Tûå
nhiïn tưi nghơ: Ưng-c-trưìng-cêy, Ưng-c-trưìng-cêy. Àố
lâ Bấc Hưì u qu ca chng ta; cêu nối “Bấc Hưì sưëng
mậi” thêåt lâ cố mấu thõt; Bấc sưëng trong cưng trònh,
trong tấc phêím, trong sûå nghiïåp ca Bấc; Thú Tưë Hûäu
nối: Bấc sưëng nhû trúâi àêët ca ta. Tẩi sao nối nhû thïë?
Cêu thú rêët àún giẫn, nhûng phẫi suy nghơ k múái hiïíu
244 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
hïët àûúåc. Bấc “lo trưìng cêy vò lo thiïëu cưåt nhâ”, nùm
1970 nây lâ k niïåm 10 nùm Bấc Hưì kïu gổi Tïët trưìng

cêy; Bấc kïu gổi trưìng cêy vò cêy rêët đch lúåi. Tuy nhiïn
Bấc Hưì khưng chó nhûäng u cêy, qu cêy vò nố đch lúåi
mâ thưi. Tưi àûúåc nghe kïí lẩi chuån rùçng: Mưåt lêìn, mêëy
àưìng chđ phc v gêìn Bấc, thêëy cêy che cúám bống lïn
mấi nhâ sân ca Bấc, súå thiïëu ấnh nù’ng, ẫnh hûúãng àïën
sûác khỗe Bấc, mën chùåt cấi cêy ài. Bấc bẫo: - Sao lẩi
chùåt nố? Nố lâ mưåt cấi cêy kia mâ! - Nhû thïë lâ Bấc
nối: Nố cố quìn sưëng búãi nố lâ mưåt cấi cêy, vúái cûúng võ
lâ mưåt cấi cêy. Rưìi Bấc cho kiïën lâ nïëu nố cúám bống
nhiïìu, thò chó nïn tóa búát cânh, lấ, chûá khưng àûúåc chùåt.
Tưë Hûäu nối: “Bấc sưëng nhû trúâi àêët ca ta”, lâ nghơa
nhû thïë, Bấc chúã che sûå sưëng, Bấc lâ ưng tẩo hốa.
Bêy giúâ xe tưi lûúån giûäa nhûäng àúâi bẩch àân, tưi
trưng cêy lẩi nhúá àïën Ngûúâi; tûå nhiïn hònh ẫnh Bấc, rêu
tốc Bấc chêåp vâo vúái cẫnh àưìi bẩch àân lấ dâi khệ rung
rung phú phêët. Vâ tûâ Bấc Hưì, Ưng-c-trưìng-cêy sưë mưåt,
tưi vûâa ài vûâa nhû thêëy biïët bao nhiïu c giâ trưìng cêy
úã nhûäng àưìi ba huån nây, àưi dếp cao su bêët h ca Bấc
àậ nhên lïn úã dûúái chên nhûäng c giâ trưìng cêy; cấc c
hổc têåp Bấc Hưì, bân tay ca cấc c núi rûâng bẩch àân
nây tûúi tưët thêåt, àểp thêåt!
Bù’t àêìu lâ tûâ Ưng c trưìng cêy sưë Mưåt.
Bù’t àêìu lâ tûâ Bấc Hưì.
Bù’t àêìu tûâ “Àûúâng Kấch mïånh”, Hưì Ch tõch viïët vâ
cho in nùm 1926 tẩi Quẫng Chêu, tûâ “Bẫn ấn chïë àưå
thûåc dên Phấp” in tẩi Pari, 1925. Tûâ nhûäng bâi giẫng
ca àưìng chđ Vûúng (Bấc Hưì) úã lúáp hën luån chđnh trõ
àêìu tiïn cho nhûäng anh em úã trong nûúác ra (8-1926,
VÂ CÊY ÀÚÂI MẬI MẬI XANH TÛÚI 245
Quẫng Chêu); “Mưỵi khi Ngûúâi giẫng bâi, cẫ lúáp hổc àïìu

say sûa... Lúâi nối ca Ngûúâi sao mâ cố sûác hêëp dêỵn lẩ
thûúâng. Nố thu ht àûúåc têm hưìn vâ têåp trung àûúåc tû
tûúãng ngûúâi nghe. Nố ài sêu vâo l trđ, tònh cẫm ca
tûâng ngûúâi... Nhûäng cêu kïët lån, nhûäng vđ d ca àưìng
chđ Vûúng giẫng cho úã Quẫng Chêu, cng nhû nhûäng
hònh ẫnh ca Ngûúâi... àïën nay mêëy chc nùm rưìi mâ sao
vêỵn khưng qụn àûúåc”
(1)
. Bù’t àêìu tûâ Hưì Ch tõch sấng
lêåp Àẫng ta (1930), cåc hổp do Bấc ch trò àïí thưëng
nhêët ba nhốm cưång sẫn lâ úã ngay trïn mưåt bậi àấ bống
tẩi Hûúng Cẫng, trong khi ngûúâi ta àấ bống vâ ch vâo
quẫ bống, thò mònh hổp múái khưng ai àïí : “Nhû àûáa trễ
sinh nùçm trïn cỗ” (Tưë Hûäu), cỗ ca bậi àấ bống.
Trong bíi lïỵ k niïåm ba mûúi nùm thânh lêåp Àẫng
(1960), Bấc Hưì nối: “Àẫng ta lâ con nôi, xët thên tûâ giai
cêëp lao àưång”. Chûä Bấc dng thêåt lâ hay: “Con nôi”, tưng
gưëc ca Àẫng ta thêåt lâ chên chđnh, nïìn tẫng ca Àẫng
ta vûäng chậi ngay tûâ lc àêìu. Nhûäng àưìng chđ lậnh t
cưång sẫn Viïåt Nam àêìu tiïn, do Bấc Hưì àâo tẩo, lâ
nhûäng ngổn lûãa bûâng bûâng chấy mậi, truìn ấnh sấng
vâ sûác nống cho àïën ngây nay vâ mai sau, Bấc Hưì nối:
“Chó riïng trong cêëp Trung ûúng ca Àẫng àậ cố 14 àưìng
chđ bõ àïë qëc Phấp bù’n, chếm, hóåc àêåp chïët trong nhâ
t. Mấu àâo ca cấc liïåt sơ êëy àậ lâm cho lấ cúâ cấch
mẩng thïm àỗ chối”.
Sấng àểp thay Trêìn Ph, àưìng chđ Tưíng Bđ thû àêìu
tiïn ca Àẫng ta, bẫn “Lån cûúng chđnh trõ” àậ ài vâo
lõch sûã, lúâi nối cëi cng àấp lẩi bổn quan tôa Phấp vang
246 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU

(1) "Nhúá lẩi lúáp hën luån àêìu tiïn" - Phan Trổng Bònh, Nhên dên
ngây 10 thấng 1 nùm 1970.
dưåi mậi trong nhûäng thïë hïå àẫng viïn vïì sau: - “Phẫi,
Trung ûúng tao nhiïìu ngûúâi, vâ khi lâm viïåc tao côn trûåc
tiïëp vúái nhiïìu àưìng chđ, àưìng bâo tao. Nhûng tao biïët
nhiïìu ngûúâi lâ àïí lâm viïåc cho Àẫng tao, cho Nûúác tao,
chûá khưng phẫi àïí khai vúái chng mây”. Ưi! bẫn anh
hng ca ca nhûäng ngûúâi cưång sẫn Viïåt Nam, àûáng giûäa
trúâi àêët khưng thển! Ngư Gia Tûå vûúåt Cưn Àẫo (1-1935),
biïín cẫ mïnh mưng àậ cûúáp mêët 25 tíi thanh xn àêìy
sûác sưëng ca ngûúâi àưìng chđ àậ tham gia thânh lêåp Àưng
Dûúng Cưång sẫn Àẫng; bõ bù’t, bõ tra têën chïët ài sưëng
lẩi, vêỵn nhù’c nh anh em: “Sinh mïånh ca Àẫng qu
hún sinh mïånh ca mònh”. Àưìng chđ Lï Hưìng Phong.
Trûúãng àoân àẩi biïíu Àẫng ta tẩi Àẩi hưåi Qëc tïë lêìn
thûá bẫy (7-1935), ngûúâi lậnh àẩo xët sù’c vâ anh hng
àậ kiïåt sûác trong nhâ t àïë qëc; mưåt lêìn àưìng chđ àang
ùn cúm, bổn cai t xưng vâo àấnh ti bi, àưìng chđ thẫn
nhiïn ngưìi ùn bất cúm chan mấu: “Chng mây nối ngây
nâo khưng àấnh chng tao thêëm mấu, chng mây khưng
ùn àûúåc cúm. Chng tao phẫi ùn cho cố sûác àïí chưëng lẩi
chng mây!” Nguỵn Vùn Trưỵi, 23 nùm sau, àậ lâm lẩi
cûã chó ca àưìng chđ Nguỵn Vùn Cûâ, ngûúâi Tưíng Bđ thû
thûá hai ca Àẫng tẩi trûúâng bù’n Bâ Àiïím (Gia Àõnh) àậ
giêåt têëm bùng àen bõ mù’t, nhòn thùèng vâo hổng sng
qn th mâ hư lúán: “Cấch mẩng Àưng Dûúng thânh
cưng mn nùm!”. Vâ cêu nối Hoâng Vùn Th, y viïn
Ban Thûúâng v Trung ûúng, ngûúâi dên tưåc Tây, trûúác lc
bõ xûã bù’n (5-1944), àậ nhû lúâi bấo trûúác àanh thếp ca
Lõch sûã: “Trong cåc àêëu tranh sinh tûã giûäa chng tưi,

nhûäng ngûúâi mêët nûúác, vâ cấc ưng, nhûäng kễ cûúáp nûúác,
VÂ CÊY ÀÚÂI MẬI MẬI XANH TÛÚI 247
sûå hy sinh ca nhûäng ngûúâi nhû tưi lâ sûå dơ nhiïn. Chó
biïët rùçng, cëi cng chng tưi sệ thù’ng”.
Vâ trong 31 àưìng chđ hiïån nay lâ y viïn Trung ûúng
Àẫng ta, trûúác ngây khúãi nghơa àậ àûúåc àïë qëc Phấp
tùång cho 222 nùm t àây.
Bù’t àêìu tûâ nhûäng àưìng chđ lúáp thûá nhêët ài trûúác vễ
vang, tûâ chiïëc ấo gưëi chõ Nguỵn Thõ Minh Khai tûúác
tûâng súåi ấo t àan thânh àïí gûãi vïì tùång cha mể trûúác
ngây mònh bõ xûã bù’n, chiïëc ấo gưëi tûúång trûng cho dẩ
dù’t gan vâng, dẩ sù’t bïìn bó, gan vâng u thûúng.
Múái cố ngây nay àưìi ba huån Bù’c Giang tha thûúát
bống dấng bẩch àân. Múái cố ngây nay chđnh quìn ta
vûäng nhû bân thẩch. Múái cố bêy giúâ Viïåt Nam tïn tíi
chối lổi giûäa hoân cêìu.
*
* *
Tưi vêën nhúá 17 nùm vïì trûúác (1953), trong hưåi trûúâng
lúán úã trong rûâng, giûäa Cùn cûá àõa Trung ûúng, tưi cng
vúái bưën trùm àưìng chđ lù’ng nghe La Vùn Cêìu nối
chuån. Nûä anh hng Nguỵn Thõ Chiïn, trong bâi kïí
chuån cåc àúâi ca chõ àûúåc in thânh sấch, àậ dẩy cho
tưi mưåt cêu tc ngûä rêët lâ hònh tûúång, nối cấi khưí ca
ph nûä nghêo trong cẫ xốm cẫ lâng mònh dûúái thúâi c:
“Tiïìn vẫi vấy chõ khưng bùçng tiïìn chó vấy tưi!”, nghe mâ
bìn cûúâi àïën chẫy nûúác mù’t, thò ra vấy àp ài àp lẩi,
chó à chẩy tiïìn àïí lêìn hưìi mua chó vấ mậi! Anh hng
La Vùn Cêìu thò kïí lẩi kiïëp trûúác ca mònh, thã Àẫng
chûa àûa chđnh quìn lẩi cho nhên dên.

248 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
- ... Mưåt hưm, bưë tưi àang àan mưåt cấi sổt àûång mưåt
con lúån nhỗ 5 cên àem ài bấn, thò úã huån vïì bù’t ài phu.
Bưë tưi khưng ài. Chng nố nếm sổt àûång lúán xëng sân,
lưi bưë tưi, àem xëng trối dûúái cưåt nhâ àấnh chẫy mấu
mi, mưìm, bù’t mể tưi vâ tưi xem vâ bù’t cûúâi. Chng nố
nhòn thïë, cûúâi. Nố lưi bưë tưi ài ba mûúi thûúác, thò mấu
chẫy àỗ ưìng ưåc trïn mùåt àêët. Nố giam hai thấng. Khi vïì,
thò khưng nhêån ra mùåt bưë nûäa, khưng thêëy thõt, chó thêëy
xûúng vâ da thưi. Khưng tiïìn lêëy thëc. Bưë tưi chïët. - Hai
nùm sau, tưi chđn tíi. Trong hổ tưi cố ưng bấc, lâm tay
sai cho Phấp; àấnh bẩc thua, ưng tõch thu rång ca mể
tưi vâ tưi, àíi chng tưi ra khỗi nhâ lc 10 giúâ àïm,
khưng àûúåc úã ùn tïët. Mể vâ tưi ùn tïët khưng bùçng giấ
mưåt cấi m bï rï ca nhâ giâu, khưng bùçng mưåt cấi phấo
ca hổ, phấo lúán giấ àïën 5 àưìng. Chng tưi bỗ cẫ hai con
trêu. Mể cộng tưi, vïì nhâ ưng. Mưåt àoẩn àûúâng ài ùn xin.
Bïn phẫi ni àấ cao, bïn trấi: con sưng to xanh biïëc; cố
nhiïìu hưí, cấo; sấng trùng, gùåp con cấo mể cng súå, ngậ
xëng. Chim to ùn cấ bùçng con ngưỵng nhẫy vâo cù’n, mể
vâ tưi cng ngậ. Con chim khẫm khù’c kïu, gúåi mể tưi
nhúá bưë tưi. Mể tưi ưm tưi toan nhẫy xëng sưng. Nghơ lẩi
mònh lâ ngûúâi, thiïn hẩ cng lâ ngûúâi. Lc êëy àậ nhẫy
xëng sưng rưìi, nhûng mể lẩi búi ưm tưi lïn búâ àêët, ûúát
hïët, rết cêìm cêåp..."
“... Khi tưi 11 tíi, cố phong trâo bổn nhâ giâu ài hổc.
Tưi ài xin hổc núå vúái ngûúâi ta, àïën núi van, nhûng hổ
mù’ng: ”Khưng cố tiïìn thò ct vïì nhâ!". Tưi ài xin lêìn
nûäa, hển sệ lêëy ci bấn trẫ tiïìn cho, ba lêìn àïìu bõ àíi
ra. Tưi nẫy ra : hổc trưåm. Lc ngûúâi ta ưn, thò tưi ghế

nhòn vâo chûä hổ, lc hổ quay lẩi, thò tưi lẩi chẩy ài...".
VÂ CÊY ÀÚÂI MẬI MẬI XANH TÛÚI 249
“... Khi tưi 13 tíi, tưi àấnh vúä àưì ca nhâ giâu. Bổn
chng nùm ngûúâi àấnh tưi mï man, rưìi bỗ chẩy cẫ. Khi
mể tưi vâ bưë dûúång tưi úã rûâng vïì, súâ thêëy thên tưi lẩnh,
tûúãng tưi chïët rưìi. Nhúâ anh chõ trong hổ àem ài chưn. Bïë
àïën mùåt hưë, àùåt xấc xëng hưë, thò tưi ho mưåt cấi, sưëng
lẩi”
“... 1945, Cấch mẩng thấng Tấm, khưng khđ múái mễ.
Biïíu tònh, mđt tinh. Tưi tham gia thiïëu nhi cûáu qëc, vấc
chên dung C Hưì vúái cấc anh, chõ. mể vâ tưi thêëy trễ
hùèn, u àúâi hùèn. Lâng mẩc khưng êm thêìm nhû trûúác
nûäa. Nẩn àối vêỵn côn, nhûng khưng ai hânh hẩ, khưng
ai mù’ng chûãi.
Anh bưå àưåi dẩy tưi ba thấng biïët àổc, biïët viïët, biïët
sng. Àïën nùm 1948, 16 tíi, tưi bẫo mể: “Con xin phếp
mể ài tông qn vúái bưå àưåi”.
Chuån cåc àúâi c ca La Vùn Cêìu, ngûúâi anh hng
chùåt cấnh tay bõ thûúng ca mònh àïí tiïëp tc lao bưåc phấ
vâo lư cưët chđnh ca àõch, gốp phêìn xûáng àấng vâo chiïën
thù’ng Àưng Khï (1950), cng lâ chuån ca mêëy chc
triïåu cåc àúâi ngûúâi, trûúác khi Àẫng lậnh àẩo vâ tưí chûác
Cấch mẩng thấng Tấm thânh cưng. Àúái anh Cêìu àậ àối
khưí mưåt cấch àiïín hònh.
*
* *
Hưm nay tưi giúã lẩi nhûäng trang ghi chếp thânh têm
ca mònh àậ 17 nùm qua, khưng thêëy c mưåt cht nâo,
mâ lẩi thêëy cấi ln ln ngun múái ca sûå sấng mù’t,
sấng lông, ca sûå giấc ngưå cấch mẩng.

250 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Ưi! Vui sûúáng lúán lao thay, lâ sûå hiïíu biïët, hiïíu biïët
cấi gò sệ qua vâ cấi gò sệ túái, cấi gò sệ tân vâ cấi gò sệ
núã, sûå hiïíu biïët àố lâ khưíng lưì. Giùåc àïë qëc M cố khoa
hổc vâ k thåt, nhûng chng nố phẫn khoa hổc vïì cùn
bẫn; àưëi vúái lõch sûã, chng nố cưë rc àêìu vâo cấnh nhû
con àâ àiïíu, cưë khưng nhòn thêëy cấi gò àang rng vâ cấi
gò àang mổc, nhêët quët tưìn tẩi, lẩi hïët sûác nđu cẫn thúâi
gian, ngùn chùån lõch sûã. Búãi vêåy chng nố múái lâ tïn
khưíng lưì hai chên bùçng àêët sết, nhû Lïnin àậ nối.
Àẫng Mấc - Lïnin ca chng ta àậ cho chng ta sûå
hiïíu biïët, trûúác hïët lâ sûå hiïíu biïët vïì bûúác ài ca xậ hưåi
loâi ngûúâi, ca xậ hưåi Viïåt Nam. Mẩnh mệ thay lâ bûúác
ài tiïëp nưëi ca bưën ma, bưën ma lâ sûác quay ca Trấi
àêët, Trấi àêët cố lõch sûã tiïën lïn khưng gò cûúäng lẩi àûúåc.
Trong nhûäng thúâi k àen tưëi nhêët trûúác thấng Tấm 1945,
Àẫng ta àậ thêëy vûâng hưìng ca sûå cûúáp chđnh quìn
thù’ng lúåi. Trong cåc Khấng chiïën lêu dâi, nhûäng lc
gay go gian khưí nhêët. Bấc Hưì àậ nhêët quët sûå thânh
cưng.
Theo tưi àûúåc biïët vâ sệ àûúåc àổc, nùm 1950, trïn bẫn
tưíng quất tònh hònh nûãa thïë k do Bấc thẫo lêëy, in àấ,
tưi côn nhúá rộ sù’c giêëy mâu xanh, Bấc Hưì nhòn lẩi cẫ
lõch sûã thïë giúái 50 nùm. Bấc múã àêìu bùçng mưåt suy nghơ
lúán rưång sêu xa:
Sûå àúâi trưng thêëy mâ ... lông,
Mưỵi trang lõch sûã, mưåt trng biïín dêu;
Khưng phẫi “mâ àau àúán lông” y nhû cêu thú Nguỵn
Du; Bấc chó gúåi cho ta nghơ ngúåi, theo lưëi viïët àưåc àấo
ca Bấc; àûáng chưỵ nûãa ca thïë k 20, Bấc lâ nhâ cấch

VÂ CÊY ÀÚÂI MẬI MẬI XANH TÛÚI 251
mẩng lúán vâ nhâ nhên àẩo lúán. Chđnh trong bâi viïët àố,
Bấc Hưì u qu àậ dêỵn ra cêu ca dao ca tưí tiïn ta xûa:
Con sù’t àấnh ngậ ưng Àng
Àù’p mûúâi chiïëc chiïëu khưng cng bân tay;
Cêu ca dao cưí truìn thêåt lâ cố mưåt khưng khđ anh
hng ca: ưng Àng, tûác lâ mưåt thûá khưíng lưì, to, cao, lúán,
àïën nưỵi mưỵi bân tay xôe ca y, àù’p àïën mûúâi chiïëc chiïëu
mâ vêỵn khưng cng, khưng che kđn hïët àûúåc; êëy thïë mâ
con chim sùn sù’t àấnh cấi ưng Àng ngậ lùn kïình ra! -
Ưi! ai cố ngúâ àêu lõch sûã, 15 nùm sau bâi ca Bấc viïët,
lẩi chûáng tỗ sûå vư têån ca cêu ca dao Viïåt Nam; ưng
Àng trûúác, lâ àïë qëc Phấp, àậ ngậ lùn àng, àânh rưìi;
àïën bêy giúâ ưng Àng sau, kinh khng hún, lâ àïë qëc
M, lẩi lùn àng ra nûäa. Àậ nhû vêåy, thò têët cẫ mổi thûá
ưng Àng cố thïí cố úã trïn àúâi nây àïìu cố thïí bõ nhên
dên Viïåt Nam àấnh cho ngậ lùn àng kïình! Khưng phẫi
ngêỵu nhiïn, khưng phẫi chó lâ mưåt sûå sấng tẩo hònh
tûúång cho thêåt hay, mâ lâ cấi thêìn, cấi bẫn lơnh, cấi
thiïn tâi, cấi thûåc tïë ca dên tưåc ta tûâng àẩi phấ qn
Ngun, vâo trong cêu ca dao àậ àûúåc Bấc thåc.
*
* *
Anh bẩn thiïët cưët ca tưi ài dûå Hưåi nghõ vùn hốa thïë
giúái úã La Habana (Cu Ba 1968) vïì, cố kïí cho tưi nghe
nhûäng lúâi l th trao àưíi nhûäng lc giẫi lao, nhûäng mêíu
chuån nghơa khi gùåp gúä trong cấc hânh lang; nhûäng
lúâi phất biïíu khưng chđnh thûác êëy, lù’m khi múái àïí lưå hïët
nhûäng suy nghơ trong thêm têm ca cấc àẩi biïíu. Cố
252 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU

nhûäng trđ tụå àïën tûâ nùm chêu bưën biïín têm tònh vúái
bẩn tưi, nối: “Lõch sûã loâi ngûúâi cố nhûäng chùång, nhûäng
bûúác ngóåt quët àõnh; cố nhûäng àêët nûúác xûá súã vâ
nhûäng dên tưåc àậ tûâng lâ núi thấo ra mưåt àiïím nt cho
lõch sûã nhên loẩi, núi múã nhûäng chên trúâi phất triïín
rưång lúán cho tûúng lai, chng ta hậy gổi àố lâ nhûäng
”thúâi àiïím" ca lõch sûã thïë giúái. ÚÃ cưí xûa, Hy Lẩp àậ lâ
mưåt “thúâi àiïím” ca nhên loẩi, mâ La Mậ khưng àûúåc lâ
mưåt thúâi àiïím, mùåc d rêët mûåc hng mẩnh, La Mậ chó
tiïëp nhêån vâ phất huy Hy Lẩp, côn chđnh Hy Lẩp, vúái tû
tûúãng, triïët hổc, nghïå thåt trong sấng, hôa àưëi ca
mònh, múái múã àêìu cho mưåt k ngun múái cho nïìn vùn
minh, lêëy con ngûúâi lâm trung têm. ÚÃ thïë k 16, nûúác
lâ mưåt “thúâi àiïím”, vò àêy lâ núi phất ngun chđnh ca
thúâi àẩi Phc hûng, vúái sûå àưíi múái tên k ca vùn hổc,
nghïå thåt vâ khoa hổc, ẫnh hûúãng lúán lao àïën trđ tụå
loâi ngûúâi. Sang cëi thïë k 18, nûúác Phấp lẩi lâ mưåt
“thúâi àiïím”, búãi àêy lâ núi nưí ra Cấch mẩng tû sẫn dên
quìn 1789. Vâ phẫi chúâ àïën àêìu thïë k 20, nùm 1917,
thò nûúác Nga lâ mưåt “thúâi àiïím” mậnh liïåt, àêy lâ cấi nối
ca Cấch mẩng Thấng Mûúâi, àûa giông lõch sûã nhên loẩi
chẫy vâo mưåt àûúâng hûúáng múái hoân toân". - Àïën àêy,
nhûäng ngûúâi hiïíu biïët úã bưën phûúng trúâi, mûúâi phûúng
àêët têm sûå bïn tai bẩn tưi: “- Vâ bêy giúâ, Viïåt Nam lâ
mưåt ”thúâi àiïím" ca lõch sûã nhên loẩi". Cêu nối vù’n tù’t
ca nhûäng ngûúâi tri k trïn thïë gian lâm cho bẩn tưi suy
nghơ rêët nhiïìu, búãi anh mën khấch quan vâ rêët mûåc
khiïm tưën, chuån nây khưng dung nẩp sûå hụnh hoang.
Sau khi àậ cên k lẩi cêu nối trïn àêy, bẩn tưi thêëy têm
hưìn, trđ tụå mònh ngên run mưåt lìng sûác àiïån thêåt lâ

VÂ CÊY ÀÚÂI MẬI MẬI XANH TÛÚI 253
k diïåu, Viïåt Nam àấnh thù’ng àïë qëc M xêm lûúåc, àố
lâ chùån lẩi mưåt tai hổa cho loâi ngûúâi; àố lâ múã àêìu cho
mưåt k ngun: Con ngûúâi sau khi àậ sấng tẩo àûúåc mưåt
sûác mẩnh ca mấy mốc, khoa hổc vâ k thåt ghï gúám
cố thïí tranh quìn vúái tẩo hốa, thò cng àưìng thúâi bõ
nguy cú cấi sûác mẩnh vêåt chêët êëy nố àê mònh, nố biïën
mònh thânh mấy, thêåm chđ thânh sc sinh, thò cng
àưìng thúâi nhûäng thïë lûåc phẫn àưång nhêët dng sûác mẩnh
àố khưng phẫi àïí giẫi phống con ngûúâi, mâ àïí àê bểp àưåc
lêåp tûå do ca con ngûúâi, thêìn sêëm, con ma, giùåc nhâ trúâi
sưíng chìng ra gâo r, giïët dốc vúái mưåt tưëc àưå siïu êm.
Viïåt Nam àấnh thù’ng vâo àïë qëc M, àấnh cho nố sûát
àêìu mễ trấn, rt lui, co lẩi, xểp ài, lâ chûáng minh bùçng
hai nùm rộ mûúâi rùçng: Thiïn tai àậ khưng àấng súå thò
nhên hổa cng khưng àấng súå, con ngûúâi lâ mẩnh nhêët,
lâ sấng nhêët, àểp nhêët, vưën ngûúâi lâ qu bấu nhêët.
Viïåt Nam lâ mưåt “thúâi àiïím” ca nhên loẩi: khưng
cêìn phẫi nối dâi hún nûäa, tûå nhiïn tûâ cêu êëy toất ra lúâi
ca ngúåi khưng cng Àẫng Mấc - Lïnin ca Viïåt Nam,
Àẫng ca chng ta, ngûúâi lậnh àẩo, tưí chûác sûå nghiïåp
chưëng M cûáu nûúác chiïën thù’ng k vơ nây.
*
* *
Ngây k niïåm Àẫng ta ra àúâi àậ 40 nùm, mưìng 3
thấng 2 dûúng lõch nùm nay, àng vâo ngây 27 thấng
chẩp K Dêåu trûúác tiïët lêåp xn mưåt ngây. K niïåm 40
nùm Àẫng ta gùåp vâo àêìu xn, xn Canh Tët lâ ma
xn Bưën mûúi nùm àúâi ta cố Àẫng. Àẫng lâ xn ca
254 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU

têët cẫ mổi ma xn, Àẫng lâ xn dên tưåc, xn nhên
loẩi. Àẫng ta àậ sấng tẩo ra lõch sûã hiïån àẩi vễ vang ca
nûúác ta. Àûúåc nhû thïë, lâ nhúâ Àẫng cố àûúâng lưëi àng
vâ nhúâ Àẫng ta àậ tẩo ra nhûäng con ngûúâi cưång sẫn ch
nghơa. Phất triïín mưåt lúâi nối ca Stalin, àưìng chđ
Phuxđch viïët trong bâi in bđ mêåt nùm 1942 chưëng Àûác
Hđtle: - “Chng ta lâ nhûäng ngûúâi àûúåc tưi luån àùåc
biïåt”. Phẫi, vò chng ta lâ nhûäng con ngûúâi; chng ta,
nhûäng ngûúâi cưång sẫn, chng ta u àúâi. Vâ chđnh vò thïë,
mâ chng ta khưng do dûå hy sinh àúâi sưëng ca bẫn thên
chng ta, àïí chiïën thù’ng vâ múã àûúâng cho mưåt àúâi sưëng
thêåt, mưåt àúâi sưëng tûå do, àêìy à vâ tûúi vui, mưåt àúâi
sưëng xûáng àấng vúái tïn ca nố...". Àêy lâ chên l phưí
biïën ca tđnh cấch cưång sẫn ch nghơa... Thúâi àêëu tranh
bđ mêåt trûúác Cấch mẩng thấng Tấm, cấc liïåt sơ cưång sẫn
àậ lâm nhû thïë, trong Khấng chiïën chưëng Phấp, cấc
chiïën sơ khấng chiïën àậ noi theo nhû thïë; Tưë Hûäu viïët,
ngây k niïåm 30 tíi Àẫng sinh:
Nhûäng hưìn Trêìn Ph vư danh
Sống xanh biïín cẫ, cêy xanh ni ngân,
vư têån anh hng, khưng thïí nâo kïí xiïët.
Tûâ êëy àïën nay, tiïëp theo mûúâi nùm, trong cåc Khấng
chiïën chưëng M, cûáu nûúác hiïån nay, Àẫng ta àậ xêy
dûång nhûäng con ngûúâi ngang têìm vúái lõch sûã bêy giúâ àôi
hỗi, nhûäng dng sơ diïåt M hiïíu nghơa trûåc tiïëp vâ nghơa
rưång, nhûäng con ngûúâi anh hng hiïån tẩi ca dên tưåc
Viïåt Nam ngân thã anh hng. Tưi àậ àûúåc gùåp nhûäng
cư gấi 16, 17 tíi, mùåc ấo thanh niïn xung phong, àậ úã
Cua chûä A, cấi Cua chûä A ấc liïåt, nưíi tiïëng lâ “Cưìn Cỗ
ca Trûúâng Sún”, bom àẩn nung toân àêët àỗ, khối xẩm

VÂ CÊY ÀÚÂI MẬI MẬI XANH TÛÚI 255
àen, nhû mưåt tưí ong khưíng lưì, cố àïm nố àấnh chđn lêìn,
àấnh tổa àưå, àấnh bưí nhâo, nố dng B52; cấc cư gấi lc
ra ài, côn tđnh hay khốc, nhêån àûúåc thû nhâ: khốc;
khưng nhêån àûúåc thû: cng khốc; múái vâo Trûúâng Sún,
sïn vù’t bấm àêìy chên, dêỵy nêíy: khốc. Nhûng tûâ àiïím
xët phất êëy, nhûäng tû tûúãng àểp nhêët ca thúâi àẩi
chng ta, nhûäng tû tûúãng ca Àẫng àậ rên luån hổ; hổ
lêåp thânh tưí nûä àấnh mòn, dng bưåc phấ thẩo, múã àûúâng;
chiïëm lơnh võ trđ trïn Cua chûä A, 60 phêìn trùm lâ nûä.
Xûa ba Nûä Oa àưåi àấ vấ trúâi, nay cấc cư gấi Viïåt Nam
khn àấ vâ àûúâng, xëng dûúái thang àûa àấ lïn; ph
nûä lất àấ côn cêín thêån hún cẫ con trai; “quët tûã cho
àûúâng quët thưng, mấu àưí nhûng àûúâng khưng tù’t”.
Àûúâng nây do thanh niïn vệ trûúác nhêët trïn bẫn àưì Tưí
qëc rưìi lâm ra àêìu tiïn, phẫi bẫo vïå cho k àûúåc! Àïm
Giao thûâa, Chi àoân Thanh niïn ra ba xe cẫi tiïën, sấng
mưìng mưåt lâm ngay. Cấc cư thanh niïn xung phong vûâa
kïí cấi ấc liïåt cho tưi nghe, B52 thẫ bom khối m mõt,
trùng tỗ tûå nhiïn tưëi om, vûâa àiïím xuët nhûäng hònh
ẫnh hổ cẫi thiïån àúâi sưëng trïn Trûúâng Sún êëy; trïn êëy
gâ khưng toi, gâ ni nhiïìu quấ, mưỵi khi mën gổi dêy
nối phẫi àíi gâ ài, gâ rûâng nhêåp bêìy ùn vúái gâ ca àưåi.
- Tưi lù’ng nghe, tưi nhòn thùèng nhûäng ngûúâi con gấi
dng cẫm êëy, mâ bom M àậ tûâng thẫy lïn nhû hẩt gẩo
trïn sâng, nhûäng ngûúâi thù’ng M àậ tûâng thẫy lïn nhû
hẩt gẩo trïn sâng, nhûäng ngûúâi thù’ng M êëy vêỵn giûä
nhûäng nết thy mõ ca ngûúâi con gấi Viïåt Nam.
*
* *

256 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Tưi xin cẫm ún Àẫng ca tưi vúái cûúng võ lâ mưåt ngûúâi
lâm thú. Tưi côn nhúá hưm êëy, 17 nùm vïì trûúác, tưi bù’t
àêìu nghơ mưåt bâi thú vïì anh hng La Vùn Cêìu. Tưi cẫm
àưång nhêët lâ anh Cêìu châo chng tưi mâ chó giú lïn cấnh
tay duy nhêët ca anh
La Vùn Cêìu giú mưåt cấnh tay...
tưi bù’t àêìu mưåt bâi lc bất vúái cêu êëy. Nhûng lẩ quấ!
Tưi khưng lâm tiïëp àûúåc nûäa. Nối thânh thêåt lâ vù’n tù’t:
lâ àïën àêëy rưìi tưi bđ. Búãi nối chung lâm thú lâ khố, vâ
lâm thú vïì cấi múái rêët khố. Tưi nhù’c lẩi cấi khố c, àïí
thêëy rùçng àïën bêy giúâ thúâi gian àậ ng hưå tưi, búãi tưi
kiïn trò theo chiïìu tiïën thån ca thúâi gian! Bêy giúâ tưi
khưng cêm, bt ca tưi khưng cêm vúái cấi múái; sung
sûúáng thêåt! nối àûúåc cấi múái, ca chng ta, ca thïë gian,
cấi múái nhúâ Àẫng mâ cố! Àưìng chđ La Vùn Cêìu, àïm êëy
úã àưìn Àưng Khï, nhúâ tiïíu àưåi trûúãng ca mònh chùåt hưå
cấnh tay bõ thûúng; tiïíu àưåi trûúãng lâ anh hổ, cố tònh gia
àònh, ấi ngẩi. Cêìu bẫo: “Khưng phẫi viïåc gia àònh, mâ
viïåc nhên dên”! Tiïíu àưåi trûúãng nhù’m mù’t chùåt tay
Cêìu, cấnh tay rúi xëng hâo giao thưng. Cấnh tay côn
lẩi ca anh àậ phấ tan lư cưët àõch. - Nhûäng tû tûúãng ca
Àẫng khi vâo têm trđ La Vùn Cêìu, côn tiïëp tc thêëm sêu
hún nûäa sau chiïën cưng ca anh. Ban chó huy hẩ lïånh
anh phẫi vïì phđa sau àiïìu trõ. Mưåt àưìng chđ liïn lẩc dòu
anh ài. Cêìu bẫo: “Dõp àêy lâ àïí trẫ th cho anh em vâ
lêåp cưng, àưìng chđ úã lẩi, tưi cố hai chên àïí vïì”. Àưìi thoai
thoẫi cỗ gianh, Cêìu trûúåt chên rúi xëng lùn dâi, mưåt
quẫ àẩi bấc nưí cấch anh 10 thûúác, anh mï ài. Sấu chõ
dên cưng àïën cấng anh. Tónh dêåy, Cêìu bẫo: - Cấng cêìn

chúã cấc bẩn tưi nùçm trïn kia". Cấc chõ lêëy khùn xế ra
VÂ CÊY ÀÚÂI MẬI MẬI XANH TÛÚI 257
båc cấnh tay cho anh, vò bùng tåt cẫ. Cêìu ngùn lẩi:
“Cấc chõ àậ khưng nốn, xế khùn thò sûúng xëng bõ cẫm,
khưng lâm àûúåc nhiïåm v”. Vâ nhû thïë Cêìu tûå mònh ài
vïì phđa sau; nhòn lïn àậ thêëy lấ cúâ chiïën thù’ng ca ta
bay trïn àưìn àõch. Tưi nghơ: Cấi chùång nhûúâng nhõn thûá
hai ca La Vùn Cêìu cng àểp nhû cấi chùång hy sinh vâ
dng cẫm thûá nhêët ca anh, àố lâ cấi àểp ca tû tûúãng
vư sẫn chđ cưng vư tû ca Hưì Ch tõch. - Trong chưëng M
cûáu nûúác, 17 nùm sau, Bi Ngổc Dûúng, ngûúâi chiïën sơ
cưng binh, àậ lâm àng nhû gûúng La Vùn Cêìu, cng
chùåt cấnh tay bõ thûúng ca mònh, tiïëp tc diïåt M trong
chiïën thù’ng Khe Sanh.
ƯÌ! sung sûúáng biïët bao nhiïu, “Àẫng cho ta trấi tim
giâu”, Àẫng cho ngûúâi lâm thú cấi giổng nối cêët lïn trong
giố bậo, àua to vúái tiïëng sống, thò rưång vúái khưng gian,
cấi giổng nối lổt àûúåc vâo tai nhûäng triïåu ngûúâi, cưí vộ
àûúåc hổ lâm nïn lõch sûã, ca ngúåi nhûäng La Vùn Cêìu vư
têån do Àẫng sinh ra!
Xn nùm nay, Bưën mûúi nùm ca Àẫng câng àûa
mưåt sûác múái cho thiïn nhiïn vâ con ngûúâi.
Mưí, mưí nûäa ài,
Húäi cấi mỗ son ca chiïëc chưìi non nhổn hó’t
Rêët mc mùng tú, tûúãng ëu nhû sïn, nhûng
cûúâng hún sù’t,
Bao nhiïu vỗ cêy giâ khêëc - tûâ trong cng bêåt
tung ra!
Bao nhiïu bïì dây ca vỗ cêy cng bõ cấi mỗ chim ca
mêìm chưìi tûâ phđa trong phấ ra àïí lâm ma xn cho

àúâi. Àố lâ Cấch mẩng thấng Mûúâi, àố lâ Cấch mẩng
thấng Tấm, àố lâ Chưëng M, cûáu nûúác ca Viïåt Nam.
258 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Cåc sưëng ca chng ta hiïån nay, tûâ hêåu phûúng ra
tiïìn tuën, tûâ nưng thưn àïën thânh thõ ln ln sinh ra
nhûäng mêìm xn múái. Nhêët àõnh chng ta chiïën thù’ng
hoân toân giùåc M, nhêët àõnh chng ta xêy dûång ch
nghơa xậ hưåi thânh cưng. Chng ta u sûå sưëng, chng
ta lâ sûå sưëng. Tưi ài trïn phưë Th àư, thêëy mưåt cẫnh nây
ca ma xn cåc àúâi. ÚÃ chưỵ chù’n ngang àûúâng cho xe
lûãa qua, àên àỗ àậ thù’p, mưåt thiïëu nûä nhên viïn hỗa xa
bù’t àêìu àêíy cấi chù’n àûúâng ra, nhû cấi thânh cêìu. Phđa
bïn kia, mêëy chc anh bưå àưåi trễ àang ài túái trong hâng
ng, thêëy thïë, nhanh nhû àiïån, hổ xin phấ hâng vâ chẩy
vûúåt qua. Hổ chẩy cho kõp thúâi cú nhû thïë, thò l th
lù’m, vûâa gổi nhau vûâa cûúâi ra rẫ; àïën ngang cư gấi àêíy
chù’n, hổ nhòn cư nhû “xin lưỵi thïë nây cng khưng àng
lù’m”, àùång cư gấi trng trònh cho mưåt tđ cht; cư gấi trễ
xinh thò hai cấi bđm tốc lù’c lû hai bïn àêìu nhû khưng
àưìng , nhûng tay àêíy thò chn lẩi, thïë lâ bưå àưåi trễ àậ
bay qua chưỵ chù’n àûúâng nhû mưåt àân chim, àïí lẩi trïn
mưi cư gấi àêíy chù’n mưåt chm chđm bêët tuåt.
Tưi xin châo mûâng Àẫng ta bùçng cấi chm chđm mưi
ca ma xn nây.
20-1-1970
VÂ CÊY ÀÚÂI MẬI MẬI XANH TÛÚI 259
BẤC HƯÌ THÛÚNG U
... Bấc Hưì nùçm trong trấi tim thïë giúái
Bấc Hưì ài giûäa trúâi àêët bao la
Chng chấu thûúng u Bấc lù’m, Bấc â;

Tûâ nhûäng cûãa sưí ca thïë gian
múã trïn nhûäng trang bấo lúán
Àûáng tûåa thúâi gian, Bấc nhòn chng con
tûúi tù’n,
Têët cẫ Bấc Hưì tûâ khi tíi trễ àïën 79
ma xn...
X.D.
Xem triïín lậm “Nhên dên
thïë giúái thûúng tiïëc Bấc Hưì”
“Nết mùåt Hưì Ch tõch trưng cố vễ rêët trễ nïëu khưng
cố àưi mù’t sấng ngúâi vâ chôm rêu dâi”; hưm 15 thấng 7
nùm 1969, Sấclú Fcniư àûúåc Bấc Hưì tiïëp, kïí lẩi nhû
thïë. “... Con ngûúâi mâ sûå cố mùåt phi thûúâng nhû choấn
hïët cẫ gian phông, cố thïí nối lâm xốa nhôa sûå cố mùåt
ca nhûäng ngûúâi khấc; nhûng sûå sùn sốc, thấi àưå ên cêìn
hïët sûác lõch thiïåp vâ hôa nhậ ca ngûúâi àưëi vúái khấch
lâm cho ngûúâi ta trong nhûäng pht àêìu thêëy àưi cht
260 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
lng tng nhûng sau àố lẩi tẩo ra mưåt bêìu khưng khđ
thên mêåt thoẫi mấi ngay...”. Tưi rêët u nhûäng nết chên
dung ca Bấc nhû vêåy; àêy lâ bûác chên dung ca Bấc
gêìn àêy nhêët. Tưi àûúåc xem trong phim àiïån ẫnh Bấc Hưì
tiïëp cấc chiïën sơ Miïìn Nam; Bấc ngưìi trong ghïë àïåm, cấc
chấu chiïën sơ trai vâ gấi, cêåy ta lâ Miïìn Nam trong trấi
tim ca Bấc, qy qìn ưm lêëy Bấc, dấm mún trúán xoa
chôm rêu ca Bấc, Bấc cûá àïí cho cấc chấu Thânh Àưìng
lâm nng vúái Bấc nhû thïë. Tûâ khốm ngûúâi Bấc - chấu
êëy toất ra mưåt cấi gò lúán lao vâ u thûúng vư hẩn: Bấc
rêu tốc bẩc phú, nhû ni Tẫn Viïn - Phùng Xi Pùng -
Chû Lêy, xëng àïën cấc chấu chiïën sơ trai gấi nhû àưìng

rång vâ sưng ngôi, bûác tranh tûå mònh àêìy à vâ sinh
àưång. Sao vúái cấc chấu, Bấc hiïìn tûâ thïë. Tưi dấm nghơ
mưåt cấch dên gian rùçng, àúâi xûa Bấc Hưì lâ ưng quấn
trong truån Lc Vên Tiïn dûúái bt ca c Àưì Chiïíu:
“Hỗi thúâi ta phẫi nối ra - Vò chûng hay ghết cng lâ hay
thûúng”. Bấc xët phất tûâ thûúng u, mën thûåc hiïån
àûúåc thûúng u, Bấc phẫi cùm th quët liïåt vâ àêëu
tranh triïåt àïí, àùång mâ ài túái àûúåc thûúng u vển toân.
Ưi! nhûäng giổt lïå rúi tûâ àưi mù’t Bấc, biïët bao nhiïu lâ
giổt àậ rúi, àố lâ sëi vư têån u thûúng cåc àúâi: nhiïìu
lêìn, trûúác Qëc hưåi, nhù’c àïën Miïìn Nam, Bấc lẩi rt m
soa thêëm nûúác mù’t; tưi àûúåc nghe kïí lẩi rùçng: sau Cấch
mẩng thấng Tấm, khi úã trïn lêìu Bù’c Bưå Ph, cố lêìn Hưì
Ch tõch àïën khếp mưåt cấnh cûãa trong lc àïm khuya,
Bấc bưỵng nghe tiïëng trễ con non núát vêỵn côn rao bấn
bấnh mò trïn àûúâng phưë vù’ng, Bấc ûáa nûúác mù’t. Trong
rûâng Viïåt Bù’c, nùm 1948, khi trao thanh gûúm phong
Àẩi tûúáng cho àưìng chđ Vộ Ngun Giấp, Bấc gổi lâ “ch
VÂ CÊY ÀÚÂI MẬI MẬI XANH TÛÚI 261
Giấp” vâ Bấc cng ûáa nûúác mù’t. Uy v lúán, chđ khđ sù’t
thếp, quët àõnh cao cẫ, Bấc lâ ngûúâi cha ca qn àưåi
nhên dên ta anh dng tuåt vúâi, quët chiïën quët
thù’ng vúái tinh thêìn ca Hưì Ch tõch, nhûäng sûå kiïån do
hoân toân thưëng nhêët vúái lông nhên ca Bấc, lông nhên
truìn thưëng tûâ ngân thã tưí tiïn ta. Lâ ngổn lûãa cấch
mẩng, Bấc lâ dông sëi tûúi mất khưng cng.
Tưi u nhûäng nết gò thåc vïì con ngûúâi Bấc; nhûäng
nết êëy cho tưi thêëy Bấc côn sưëng mậi. Àưìng chđ Bi Lêm
ngây trûúác úã Pari (Phấp) àậ àïí nhòn àưi giây ca Bấc:
mưåt àưi giây àậ c, lâ loẩi àïë rêët cao, cố cưí, àïí ài lêu

môn, lêu hỗng. Àưìng chđ Nguỵn Khấnh Toân kïí lẩi
rùçng úã Liïn Xư rết 30 àưå dûúái zïrư, sấng nâo dêåy Bấc
cng têåp thïí dc, trong bìng cố dêy chun, quẫ tẩ; Bấc
“nối giúâ nâo àng giúâ êëy, nối úã chúi bao nhiïu thò ngưìi
chúi àng bêëy nhiïu, àưë ai vò mưåt l do gò cố thïí giûä Bấc
lẩi thïm àûúåc mêëy pht - Bấc khưng lïì mïì, la câ, khưng
viïåc nổ xổ sang viïåc kia.”
Ưi! tưi ngưìi trûúác mn ngân nết, viïåc, sûå kiïån, k ûác,
hưìi k kïí lẩi vïì Bấc, trong cấi biïín sưëng êëy tưi tù’m têm
trđ mònh, tuy vêåy tưi cưë gù’ng lêìn vïì, tòm vïì mưåt trung
têm. Tưi tûå tòm tưi, tònh cẫm gò ca tưi sêu nhêët àưëi vúái
Bấc? - Tưi thûúng u Bấc. Tưi thûúng u Bấc, vò Bấc
lâ ngûúâi rêët mûåc thûúng u. “Mưåt trong nhûäng trđ tụå
sấng sa nhêët, thêëu sët nhêët ca thúâi àẩi chng ta”,
“Cấc nhâ viïët sûã trong tûúng lai sệ àùåt Hưì Chđ Minh vâo
sưë ba hóåc bưën nhên vêåt vơ àẩi ca thïë k 20 - khưng cố
nhiïìu hún nûäa - àậ lâm cho xûá súã ca mònh thânh nhûäng
dên tưåc tûå do, àưåc lêåp, khưng bõ nư dõch vâo quìn lúåi
ca tâi phiïåt qëc tïë...”, mưåt tẩp chđ Têy Êu viïët nhû
262 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
vêåy. Bấc lâm cấch mẩng, lậnh àẩo cấch mẩng, àûa cấch
mẩng àïën thânh cưng - cấch mẩng ca mưåt dên tưåc vâ
ca cẫ thïë giúái. Tâi trđ ca mưåt lậnh t nhû sûå sù’c bến
ca mưåt thanh gûúm; lõch sûã chûáng minh rùçng tâi trđ êëy
phẫi thưëng nhêët hoân toân vúái nhên àûác. Nhên àûác phẫi
lậnh àẩo tâi trđ. Sûå nghiïåp ca Hưì Ch tõch lâm cho
nhên loẩi mïën u. Chđ cưng vư tû, sûå nghiïåp êëy hoân
toân lâ nhên nghơa. Trong sûå nghiïåp ca Bấc, trong
nhûäng vẩn lúâi kïí lẩi vïì Bấc, tưi tòm vïì con ngûúâi.
Bấc úi, tim Bấc mïnh mưng thïë, Bấc lâ ngûúâi vư hẩn

thûúng u. Búãi vêåy Bấc xc àưång nhûäng trùm triïåu con
ngûúâi. Ngûúâi ta ca ngúåi sûå nghiïåp ca Bấc vâ trấi tim
ca Bấc.
Khi Bấc tûâ nûúác Phấp ra ài, nhûäng àưìng chđ
Xïnïgale, Marưc, Angiïri, Mangất... àậ cng lâm túâ bấo
Ngûúâi cng khưí vúái Bấc, nhêån àûúåc bûác thû àïí lẩi: “...
Tưi àậ trẫ tiïìn thụ nhâ cho tôa bấo àïën cëi nùm. Tiïìn
in cng àậ thanh toấn. Chng ta khưng mù’c núå ai. Sưí
thû viïån àïí úã trong ngùn kếo bïn phẫi. Sấch cho mûúån
àậ lêëy vïì, trûâ nhûäng sấch cho nhûäng hưåi viïn ài nghó
mûúån...”. Bấc rêët chu àấo. Cëi thû Bấc nối vúái chấu gấi
tấm tíi vâ chấu trai bưën tíi, con ca ưng låt sû ngûúâi
àẫo Øngti mâ Bấc vêỵn thûúâng àïën nhâ: “... Cố lệ rêët lêu
cấc chấu sệ khưng àûúåc thêëy ch Nguỵn, khưng àûúåc leo
lïn ài lïn lûng ch nhû cấc chấu thûúâng lâm...”. Bấc àậ
u thûúng thiïëu nhi ngay tûâ khi Bấc côn trễ. Vâ àiïìu
lâm ta vư hẩn xc àưång lâ: “... Cấc chấu ngoan. Hổc
thåc bâi. Vêng lúâi cha mể. Àûâng àấnh con chố nhỗ
Mariyt (Marius) ca cấc chấu...”. Mêëy chc nùm sau,
hưm nay lúâi dùån dô ca Bấc “àûâng àấnh con chố nhỗ”
vêỵn rung àưång trïn trang giêëy, trong lông ta.
VÂ CÊY ÀÚÂI MẬI MẬI XANH TÛÚI 263
Chng ta hậy tòm hiïíu mưåt àiïím thưi, vđ d àûác tiïët
kiïåm ca Bấc. Bấc rêët tiïët kiïåm. Bấc rêët tiïët kiïåm, vò
nûúác ta côn nghêo. Nhûng tưi nghơ, hai mûúi nùm sau,
khi nûúác ta àậ giâu lïn rưìi, vâ Bấc côn úã vúái chng ta,
tưi dấm chù’c Bấc vêỵn tiïët kiïåm nhû bêy giúâ. Theo tưi
hiïíu, Bấc tiïët kiïåm vò Bấc khưng núä ph ngûúâi, khưng
àânh ph ca. Bấc tiïët kiïåm khưng phẫi chó vò l do kinh
tïë, mâ chđnh búãi tẩi lông nhên. Anh Diïåp Minh Chêu,

nhâ àiïu khù’c, kïí lẩi trong hưìi k ca mònh rùçng: Hưìi
Khấng chiïën trûúác, anh thêëy Bấc mưỵi bûäa chó ùn hai bất
cúm, anh bây cho anh Àõnh lâ ngûúâi nêëu ùn cho Bấc,
“lâm thïm nhiïìu mốn, biïët àêu lẩ miïång Bấc ùn àûúåc
nhiïìu chùng? (Mâ nâo cố gò àêu, chó lâ rau rûâng, àổt bđ,
mùng nûáa vêåy thưi). Nhòn cúm, nhòn thûác ùn, Bấc nối vúái
anh em: ”Hưm nay cấc ch lâm cúm cho Bấc nhiïìu quấ,
Bấc ùn côn thûâa, àưí ài cng khưng ai biïët, nhûng Bấc
khưng núä. Àưìng bâo mònh àang thiïëu thưën...".
“Bấc khưng núä”. Vò vêåy cho nïn, tưi àûúåc thêëy trong
nhâ ca Bấc úã gốc vûúân Ph Ch tõch, Bấc cng cố mưåt
miïëng xâ phông tù’m - mâu xanh - àûång trong mưåt cấi
hưåp nhû chng ta, nhûng Bấc thûúng miïëng xâ phông,
nhùåt mêëy viïn sỗi kï dûúái miïëng xâ phông; nhû thïë lâ
miïëng xâ phông cố mưåt lân giố thưíi úã dûúái lûng, ln
ln khư rấo. Àố lâ tiïët kiïåm; àố khưng phẫi chó lâ tiïët
kiïåm, àố lâ triïët l; àố lâ thấi àưå úã àúâi: miïëng xâ phông
lâ kïët tinh ca lao àưång, khưng nïn ph nố...
*
* *
264 TOÂN TÊÅP XN DIÏÅU
Ưi! Bấc Hưì úi, nhûäng xïë chiïìu
Nghòn thu nhúá Bấc biïët bao nhiïu...
Tưë Hûäu àậ nối cho chng ta thûúng u Bấc khưng
búâ bïën. Sưng cố thïí cẩn, ni cố thïí môn, lông chng ta
u thûúng Bấc khưng hïì vúi; chng ta cha truìn con
nưëi àúâi nây tiïëp àúâi khấc u thûúng Bấc Hưì; Bấc àậ hốa
thânh trấi tim àêåp trong lưìng ngûåc vẩn thã ca ngûúâi
Viïåt Nam chng ta. Bấc úi! trấi tim Bấc lúán lao mïnh
mưng u mïën nhû thïë, trấi tim Bấc àậ hốa thânh sûå

sưëng vơnh cûãu rưìi; tònh cẫm ca Bấc côn ni àûúåc mậi
mậi mn vân thïë hïå!
Tûå bẫn thên tưi àậ hiïíu cấi tònh cẫm ca nhûäng liïåt
sơ “pht giêy thiïng, anh gổi Bấc ba lêìn”, ca nhûäng chõ
trong t bõ chng nố àưët, nhòn vâo hònh ẫnh Bấc trong
têm trđ mònh vâ lêëy àûúåc sûác chưëng chổi. Trong khấng
chiïën lêìn trûúác, mưåt lêìn tưi cng anh Àùång Xn Thiïìu
(bêy giúâ àậ mêët) tûâ Viïåt Bù’c ài vïì Liïn khu ba. Khoẫng
chđn giúâ sấng hưm êëy, chng tưi àẩp xe quậng Gô Tra -
nghơ lẩi múái thêëy mònh ch quan khinh àõch mưåt àoẩn
àûúâng dâi bưën kilưmết hai bïn khưng cố cêy cưëi. Hai anh
em àang àẩp xe bùng bùng, thò mưåt mấy bay trïn trúâi
bù’t gùåp chng tưi. Àng lâ nố bù’t chưåp gùåp chng tưi,
vò chng tưi vûâa quậng xe trïn àûúâng, chẩy tẩt ngang,
tưi chó kõp di mònh nùçm rẩp trong mưåt cấi bi, thò nố
àậ quay lẩi. Tđnh mẩng treo úã súåi tốc, trong khi nguy
kõch, tûå nhiïn tưi nghơ ngay àïën Hưì Ch tõch, tưi thêëy
hònh ẫnh Bấc. Mấy bay giùåc Phấp bù’n mưåt loẩt àẩn rưìi
ài ln. Anh Thiïìu vâ tưi trúã ra lêëy hai chiïëc xe, thêëy
vïët àẩn xấo àêët xung quanh. Ngốt hai mûúi nùm rưìi,
hưm nay tưi vêỵn côn nhúá: nhanh nhû chúáp, khi trấn tưi
ci àng àêët àïí trấnh àẩn, thò cng lâ lc hònh ẫnh Bấc
VÂ CÊY ÀÚÂI MẬI MẬI XANH TÛÚI 265