GIÁO TRÌNH DỊCH TỄ HỌC 2020 ĐHYD CẦN THƠ

..

TRUONG DAI HOC Y DUOC
. CAN THO
KHOA Y TE CONG CONG
.

-

DICHTEHOC
•
•
(Tal li~u Dung Bao Tao Chuyen Khoa

clip I YTCC

Nguoi Bien Soan
PGS. TS. PRAM THl TAM

C<1n ThO', nam 2020

h~ chu{m hoa)


MUCLUC
. .
.,. t hie
~.
?;:'
Bai,. l.GWl
HtU ve dich te hoc

Bai 2. Nhtrng
Bai 3.

s6 do

S6 do k€t hop

Tai lieu tham khao

1

hrong tfin s6 benh

7

s6 do tac

12

va

dong


Bili 1.

Gi&i Thieu
. V~ Dich
. T~ Hoc.
MI)C

tieu bili giilng

Sau khi h9C xang bed nay, hoc vien

co thi

1. Hdu duoc dinh nghia cua dich tl h9C.
2. Liet ke duoc ba muc dich chinh, cac mo thuc va noi dung hoat d9ng cua
dich tl h9C.
£>!NH NGHIA CUA D!CH T~ HQC
Dich t~ h9C duoc dinh nghla nhu sau "dich tl h9C fa mot man h9C vi
su phdn b6, va nhiing yiu t6 xac dinh cua nhiing bien
quan din sire khoe trang nhiing ddn

s6 C1:lthi,

c6 va

tinh trang lien

va su ung dung man h9C nay

trang viec kiim sa at nhiing vein di sire khoe. "
Khi mo ta v~ benh, hoac n6i chung la nhtrng hien tuong sire khoe,
nha dich t~ h9C khong chi dien ta mot each chung chung rang benh da xay
ra nhieu hay it trong mot t~p th~ nguoi, ma Cl,lth~ hon, ho se cho thay
nhtrng t~n s6 va ti l~ benh (y nhtrng nh6m ngiroi c6 nhtrng thuoc tinh dac
biet, cir ngu tai mot khu VlJCrieng biet, va van mot thai diem nao do trong
nam. N6i mQt each khac, dich t~ h9C da cho chung ta thay ducc su ph an b6

cua benh theo tung con nguoi (ai mac benh), khong gian (benh xay ra

(y

dau), va thai gian (benh xay ra khi nao) cu th~.
Vi du, Trung tam kiim soat va phong ngua dich benh Trung Quoc gdn ddy all
xudt ban loat cac truong h9'P voi s6 luong Ion nhdt cho ain hit ngay 11 thang 2 nam
2020 benh coronavirus 2019 (COVID-19)
Trung Quoc dai luc la 72314 truong hop.
Trong ao, 44672 (62%) truong h9'P duac xac nhdn ch6n dodn dua tren kit qua xet
nghiem axit nucleic duong tinh tren rndu benh phdm hong; 16186 (22%) truong h9'P
nghi ngo; 10567 (15%) tnorng h9P duac ch6n doan va 889 (1%) truong h9'P kh6ng co
trieu chimg. Ph an b6 tudi (n =44672)cho thdy lua tudi mitc nhi~u nhdt la 30-79 tuoi:
87% (38 680 truong h9P)Va 20-29 tuo): 8% (3619 truong h9P); 3% (1408 truong h9P)
?.80 tudi va 2% (965 truong h9P) .:: 19 tudi. Thi b¢nh (n=44415), nhe la 81% (36160

a

G:\GD CK2 DTH (mon ho tro CK2 QL YT)\DTH CK2 QL YT (Chuan hoa 2020 BV Quan 2 TPHCM).docby

PTT - 1 -


truong h9P), ruing 14% (6168 truong h9P) va nguy kich fa 5% (2087 truong hopj.Ti
sudt tll: vong chung fa 2,3% (1023 trong s6 44672 truong hop duac xac nhdn); 14,8% o·
benn nhdn ?:..80tu6i (208 tren 1408; 8,0% 6' benh nhdn he 70-79 tu6i (312 tren 3918)
va 49,0% trong cac truong hop nguy kich (1023 tren 2087). Nhdn vien y ti bi nhiim
benn fa 3,8% (1716 cua 44672) va 63% tai Vii han (1080 tren 1716). s6 truong hap
phdt hien m6i ngay the a bi6u hien lam sang va s6 truang hop xac nhdn duac trinh bay
trong bidu a6 1.

each mo ta benh

COVID-19

trong thi du tren cho th~y

SlJ

xuat hien

a nhtrng Ilia tu6i khac nhau, the benh khac nhau, nguy co nr vong

cua benh

khac nhau theo the benh va thee tuoi, su xu~t hien benh nhan vien y t€ thay
d6i thee khu

VlJC.

-

-

---

~-

• .--.ã I

~

I

rl

--

..

.-

II

-~

t

-

..

II
I

Wl-IO. c'>el:i.ll~ "IIÂlWtc
1~;I1d,~1I"1I9tocy lif
jlltt",al~
~C

MJ("""". ~1<UtJ>t'l
ut~bolld;J1

Bi~u

d6

1. Duong cong dich cua Covid-19

Nguon: Characteristics
(COVID-19)

a Trung

Quoc tir 30112/2019

of and Important Lessons From The Coronavirus

d€n 111212020
Disease 2019

Outbreak in China, Summary of a Report of 72 314 Cases From the

Chinese Center for Disease Control and Prevention, lAMA, Published online February
24,2020

C:\Users\ VAIO SR56GG\Desktop\NDN summary of basis of Epidemiolgy.doc.doc - 2 -


2. Muc dich cua djch t~ hoc

1). M6 ta benh trang: La xac dinh t~n s6 benh trong dan s6, xem benh xay
ra nhieu bao nhieu? M6 ta benh xay ra d6i voi ai,

a dau, va khi nao;

2). Xac dinh nguyen nhdn cua benh: So sanh nhtrng diem khac biet cua sir
phan b6 benh trong nhtrng dan s6 mang nhtrng thuoc tinh khac nhau. Su so
sanh nay se giup nha dich t€ hoc xac dinh nhtrng y€u t6 c6 lien quan den
b~nh
3). LU9'ng gid hieu luc cua bien phap cai thien sue khoe: D~ ra duoc nhtrng
hanh dong cu th€ nham cai thien sire khoe cua nguoi dan va cong d6ng.
Nhtrng chuang trinh hanh dong nay bao g6m nhirng bien phap can thiep
sire khoe va hrong gia hieu lire va tac dong cua nhtrng chuang trinh can
thiep d6 bang each so sanh hieu luc xay ra tren nhfrng nh6m dan s6 khac
nhau, nh6m duoc can thiep va nh6m khong duoc can thiep.
3. Nhfrng

mo thirc

trong nghien ctru djch t~ hoc

* Djch t~ hoc

mo ta:

D€ mo ta duoc benh trang cua mot dan s6, nha

dich t€ hoc su dung chien hroc mo ta tren tung nh6m dan s6. C6 3 each ti€p
can d€ mo ta benh trang trong dich t€ hoc, d6 la nghien ciru tuong quan
(correlational study), mo ta tung ca hoac loat ca benh (case report hoac case

series), va di~u tra c~t ngang( cross - sectional survey).
Nghien cuu tuong quan: la kieu nghien ciru dung s6 lieu
dan s6 d€ so sanh t~n s6 benh

a nhtrng

a toan

bQ

nh6m dan s6 khac nhau.

M6 ta ca benh/Loat ca benh: la mo ta nhtrng tinh chat lien quan den
dan s6 (nhu tuoi, gioi, dan tQC, nghe nghiep, tinh trang kinh t€, ... ), thai
gian va noi xuat hien cua benh.

C:\Users\V AlO SR56GG\Desktop\NDN

summary of basis of Epidemiolgy.doc.doc

-3-


Di~u tra cdt ngang: thuc hien tren mot dan s6 trong d6 m6i ca th€ c6
benh hoac khong c6 benh.
Ket qua cua dich t€ hoc mo ta la d.n s6, ti l~, hoac ti suat benh cua
m6i mot dan s6 cu the.

*

Djch t~ hoc phan tich: D€ xac dinh duoc nguyen nhan gay benh,

hay n6i chung la nhtrng yeu t6 xac dinh cua mot hien nrong sire khoe, nha
dich t€ hoc sir dung chien hroc so sanh benh trang 6 hai hoac nhieu dan s6
khac nhau. Qua su so sanh nay, nha djch t€ hoc se xac dinh diroc nhirng
yeu t6 (c6 6 mot dan s6 nay ma khong c6 6 mot dan s6 khac) khien cho
mot hien tuong sire khoe xay ra nhieu hon 6 mot dan s6 nay thay vi

a mot

dan s6 khac. C6 hai each tiep c~n chinh d€ di tim nguyen nhan trong dich t€
hoc, d6 la each tiep can doan he, va each tiep can benh-chimg.
Cach tiep cdn doan he: Cach tiep c~n doan he xuat phat tir nguyen
nhan d€ di tim hau qua.
Cach

nip

cdn benh-chung.Cscs:

tiep can benh-chimg di ill hau qua

tim ngiroc lai nguyen nhan
*Djch t~ hoc can thiep: D€ xac dinh hieu hrc cua mot phac d6 di~u
tri moi, nguoi nghien ciru b~t d~u bang hai nh6m benh nhan, duoc va
khong diroc can thiep, c6 nghia la duoc sir dung phac d6 di~u tri moi hoac
khong, Nghien ciru can thiep c6 ban chat cua tiep can doan h~.

C:\Users\V AIO SR56GG\Desktop\NDN summary of basis ofEpidemiolgy.doc.doc

- 4-


So'

dB 1. Cac

.1.

mo tlnrc trong nghien ciru dich t€ hoc

Thi~t k~ nghien cuu
.~

PHANTicH

MOTA

I

I
Dii'li~u

Dii'li~u

ca

dan

nhan

L_

Ca

b~nh/

Quan sat

sA

Tuong

Can thi~p

Doan h~

RCT

B~nh

Can thiep
cong dong

quan

Loat ca

chung
C~t ngang

mo ta

--

C~t ngang
phan tich

Thu nghiem
cong dong

4.Nhfrng nQi dung hoat dQng cua djch t~ hoc
4.1 Quan sat su' xudt hien benh: Dich t€ hoc mo ta cho chung ta thay duoc
SlJ

phan b6 cua benh hoac cua nhtrng hien nrong sire khoe trong tung dan

s6, theo nhtrng d~c tinh v~ ngiroi (Ai), noi ch6n

(0 dau), va thai

gian (Khi

nao). K€t qua cua dich t€ hoc mo ta duoc sir dung d€ hinh thanh nhtrng gia
thuyet v€ nguyen nhan.
4.2 So sdnh

Slf

xudt hien benh giiia cac nh6m yiu t6: Dich t€ hoc phan tich

sir dung hai hoac nhieu dan s6 mang nhung thuoc tinh khac nhau d€ so
sanh

SlJ

xuat hien cua mot hien tuong sire khoe.

4.3 Thu nghiem cdc bien phap can thiep: Sau khi da: xac dinh duoc nhtmg
nguyen nhan gay benh bang dich t€ hoc phan tich, nhtrng chuyen gia v€ sire
khoe se d€ xuat nhtrng bien phap can thiep tac dong vao nhtrng nguyen
nhan d6 nham cai thien sire khoe cua nguoi dan va cong d6ng. Khi do, str
dung Dich t€ hoc can thiep d€ xac dinh hieu qua cua nhtrng bien phap can
thiep. Nhfmg bien phap can thiep d6 c6 th€ la mot bien phap du phong cho
nhtrng nguoi chua mac benh, thi du vac-xin ngua benh nhiem trung; mot

C:\Users\V AlO SR56GG\Desktop\NDN summary of basis ofEpidemiolgy.doc.doc

- 5-


bien phap dieu tri cho nhtmg ngiroi dtl mac benh, thi du mot 10C;li
thuoc di€u
tri tang huyet ap.
Bang 1. T6m t~t Muc dich, mo thirc va nQi dung heat dong cua dich te h9C
Mt}c dich

Mo tlnrc

NQi dung

Mo ta benh trang

Mo ta

Dich te h9C mo ta

Xac dinh nguyen nhan cua benh

So sanh

Dich te h9C phan tich

Luong gia hieu hrc cua bien phap

So sanh

Dich te h9C can thiep

cai thien sire khoe
Csu hoi

on t~p bai

1:

Cau 1. Trinh bay cac khai niem co ban v€ dich te h9C: Dinh nghia, muc
dich, mo thirc va noi dung hoat dong cua dich te h9C.
Cau 2. Hay mo ta 10C;lttnrong hop benh Coronavirus

2019 (COVID-19)

xuat hien tai Trung Quoc, Viet Nam, va mot s6 quoc gia tren th€ gioi nam
2019-2020. Trinh bay nhtrng hanh dong d6i ph6 voi dich benh duoc thirc
hien boi Chinh Phu Trung Quoc, Viet Nam va cac quoc gia tren th€ gioi.

C:\Users\V AIO SR56GG\Desktop\NDN summary of basis of Epidemiolgy.doc.doc - 6 -


Bai 2.

Sa Do Luong

Nhfrng
Ml.JC

,

Tan

So B~nh

tieu hoc t~p

Sau khi hoc xong bid nay, h9C vien
1. Dinh nghia va phdn biet duoc
va

,

s6 hien

co thi

y nghia

cua

s6 moi

mac (nguy co, tl sudt),

mac.

2. Lua chon va tinh toan duac nhiing
cho mot nghien CUudich
3. Ly giai duoc

y

nghien cuu dich

s6 do

luong benh trang thich h9'P

tl h9C.

nghia cua nhiing

s6

do luong benh trang trong mot

tl h9C.

1. Gio'i thieu Ba Loai

S6 Do Luong Trong

Dich T~ HQc

- Nhirng s6 do luong v~ t§n s6 b~nh dung d€ do hrong sir xu§t hien
cua benh, t?t, hoac chet trong mot dan s6 nguoi. Day la nhirng s6 do hrong
co ban dung trong nhtrng di~u tra mo ta hoac tim nguyen nhan. Nhirng s6
do thuong dung la s6 hien m~c va s6 moi mac.
- Nhfrng s6 do lU'iYngv~ sl}' k~t hop dung d€ hrong gia dQ manh cua
mot sir k~t hop thong ke gitra mot y~u t6 nguyen nhan va mot benh nao do.
Benh la k~t cuoc hoac diem cuoi cung cua mot di~u ma chung ta quan tam.
- Nhfrng s6 do hrong v~ tac dQng phan anh sir g6p phan cua nhtrng
y~u t6 nguyen nhan van t§n s6 benh trong mot dan s6

cu

th€. Nhfrng s6 do

nay htru dung trong Ianh vue y t~ cong cong d€ tien doan hieu qua va hieu
nang cua mot bien phap di~u tri hoac can thiep trong mot dan s6 cu the.
2. Nhfrng Djnh Nghia C§n Thi~t
T§n s6 la s6 l§n xu§t hien cua mot hien tuong.

Ti s6 la mot phan s6 ma trong d6 nr s6 khong bao gom trong m~u s6.

C:\Users\V AlO SR56GG\Desktop\NDN

summary of basis of Epidemiolgy.doc.doc

-7-


Ti l~: La mot phan s6 ma trong do ur s6 duoc bao g6m trong mfru s6.
TI su§t: MQt ti suat thuc

S1;l'

la mot sir thay d6i nrc thai cua mot hrong tren

mot don vi thay d6i cua mot hrong khac, va luong khac nay thuong la thai
gran.
Hai s6 do

su

xuat hien cua benh (hoac n6i chung, cua mot hien tuong sire

khoe) thuong dung la s6 hien mac va s6 moi mac, duoc th~ hien 6 dang ti
,

suat.

3.

s6 Hi~n M~c
S6 hien mac cho chung ta biet duoc trang thai hay tinh pho bien cua

benh vao mot thai diem cu th~. N6i mot each khac, s6 hien mac la ti 1~dan
s6 hien dang c6 benh vao mot thai di~m.C6 2 loai s6 hien m~c.

se hi~n m~c thoi

di~m Ia ti 1~dan s6 c6 benh vao mot thai diem nao

do.

s6 hi~n

mac thiri khoang la ti 1~ dan s6 c6 benh vao b~t kY thai

diem nao trong mot thai khoang cu th~, thi du 1 nam.
S6 hien mac thai khoang g6m s6 hien mac thai di~m vao d§.u thai
khoang cong voi nhtrng ca moi mac (hoac tai phat) trong suot thai khoang
do. S6 hien mac thai khoang thuong duoc sir dung khi phan tich du kien
cua nhtrng benh tam than. D6i voi benh tam th§.n, thai diem khoi benh
chinh xac (d~ tinh s6 moi rnac) r~t kh6 xac dinh, cling nhir kh6 xac dinh
vao mot ngay nao do, mot d6i tuong la that str c6 benh tam than (d~ tinh s6
hien mac thai diem). N€u su dung s6 hien m~c thai khoang, chung ta chi
c§.n xem d6i tuong ma chung ta quan sat la c6 benh tam th§.n vao mot thai
diem nao do trong suet thai khoang nghien ciru.

C:\Users\V AIO SR56GG\Desktop\NDN summary of basis ofEpidemiolgy.doc.doc

- 8-


Cong dung cua

sa hi~n m~c

S6 hien mic giup cho nhan vien y t~ xac dinh duoc tinh hinh benh
hien tai. Trang viec l~p k~ hoach y t~, s6 hien mac duoc dung d€ tinh nhu
c~u v~ di~u tri, s6 giirong benh va trang thiet bi y t~, co
4.

sa y t~ va nhan

hrc.

sa MO'i M~c
S6 hien mac cho chung ta hinh dung duoc mot bQ phan hien dang c6

benh cua dan s6. Nhtrng nguoi con lai la nhtrng ngiroi chira mac benh, va
c6 kha nang se rnac benh, tao thanh dan s6 nguy ca.
S6 moi rnac la t~p hop nhtrng ca benh moi xufrt hien (] dan s6 nguy

ca. Nhu vay, s6 moi mac cho chung ta biet duoc kha nang, hay xac suat, d€
mac benh

a nhtrng

sa rruri mac

ngiroi-chua-bao-gio-mac-benh.
tich lfiy la xac sufrt d€ cho nhtrng ngiroi khong c6 benh

se c6 benh trong mot thai khoang cu the. S6 moi mac tich liiy con ducc goi
la nguy co. Boi vi s6 moi mac ti l~ voi chieu dai cua thai khoang quan sat,
Do do, khi

ly

giai nhtrng tri s6 cua s6 moi mac tich lfiy, luon luon c~n phai

bao cao chieu dai cua thai khoang quan sat. T6m lai, s6 moi mac tich Iiiy la
ti l~ mac benh nhtrng ngiroi khong c6 benh trong mot thai khoang nao do.
Khai niern Thoi gian-nguoi: Trong thuc t~, dan s6 ma chung ta theo
doi thuong khong c6 dinh, ma lai rfrt co dong. S6 nhtrng ca th€ ma chung ta
phai quan sat trong mot thai khoang keo dai c6 th€ giam d~n theo thai gian
vi ho c6 th€ chet di, hoac di chuyen di noi khac, hoac mat dau. Trong khi
do, lai c6 nhtrng d6i nrong moi di vao trong dan s6. Nhu vay, nhfrng d6i
nrong nghien ciru cua chung ta se c6 nhtrng thai khoang diroc quan sat
khac nhau, va do d6 ho se khong g6p phan nhir nhau vao nguy co chung
cua ca dan s6. Trong suet thai gian con c6 mat trang dan s6, thai gian nguy

co cua tung ca nhan duoc tinh tir thai diem c6 mat trong dan s6 d~n thai
diem benh moi khoi phat. D€ tinh toan sir dong g6p cua tung ca nhan vao

C:\Users\Y AIO SR56GG\Desktop\NDN

summary of basis of Epidemiolgy.doc.doc

-9-

dan sf> nguy cc, co mot loai don vi dac biet goi la thai gian-nguoi diroc
dung cho m~u sf> cua cong thirc tinh ti suat moi mac. Thi du, trong mot
nghien ciru keo dai 10 nam d€ tinh s6 rnoi mac cua benh loet da day, neu ba
benh nhan IAn hrot duoc then doi trong 3, 8, 10 nam, ho se dong gap 21
nam-nguoi van m~u s6 cua ti su~t moi mac. Dan vi 'thai gian-nguoi

J

diroc

dung khi tinh mot s6 moi mac khac goi la ti trong moi mac,
TI su§t mrri m~c trung binh thuong duoc goi la ti trong moi
hay

s6 moi

mac

mac

thai gian-nguoi hay Ti su§t, la s6 nlnrng ca benh moi khoi

phat trong mot thai khoang trong thai gian nguy ca bang t6ng thai gian
quan sat cua tung ca nhan trong dan s6, diroc tinh la nam-nguoi, thangnguoi, V.v...
Uu diem cua ti suat so voi nguy co' la no co tinh d~n nhtrng thai
khoang quan sat ca nhan khac nhau do nhtrng ca nhan do di van dan s6 6
nhirng thai diem khac nhau, hoac ho khong con trong dan s6 vi nhtrng 1y do
khac nhau (phat benh, chet, di chuyen, rut 1ui, v.v.).

Ti su§t thuong ducc dung trong nhtrng nghien ciru doan h~ then d5i
nhtmg benh co thai gian u benh keo dai, thi du nhtrng benh lien quan d~n
nghe nghiep, AIDS, va nhfmg benh man tinh.
Ti su§t co nhtrng diem bat loi rieng cua no.

+ Thir nhat, ti su~t bao gorn chung nhtrng khoang thai gian theo d5i
khac nhau. MQt sf> it nguoi duoc theo doi lau dai (thi du theo d5i 5 ngiroi
trong vong 2 nam), va mot s6 nhieu nguoi duoc then d5i ngan han (thi du
theo doi 20 nguoi trong vong 0,5 nam) cfing se dong gap nhu nhau vao
m~u s6 thai gian-nguoi. N~u nhtrng benh nhan duoc theo d5i ngan han co
nhtrng thuoc tinh khac voi nhtrng thuoc tinh cua nhtrng benh nhan duoc
then d5i lau dai, k~t qua cua ti su~t se bi sai lech.

G:\GD CK2 CHUAN HOA DTH va PC BTN\NDN-DTH-tailieu

hoc tap BI-2-3 (Chuan hoa2020 BV Q2).doc

- 12-


+ Thir nhi, kha nang mac benh hoac chet cua nhfrng ca nhan trong
mot dan s6 thirong khong the hang dinh trong su6t thai gian ma chung ta
thee d5i dan s6 do. Thi du, voi mot benh c6 thai gian tiem An dai thi ti suAt
se thap trong khoang d~u thai gian thee doi, va se cao trong khoang cuoi
cua thai gian thee d5i. De giam sai lech, chung ta c6 the phan tich du kien
thee tung thai khoang cua ca thai gian quan sat.

+ Thir ba, voi nhtrng benh ur vong nhanh, ti suAt do duoc se cao gia
tao. Vi mot tnrong hop ill vong nhanh se g6p mot don vi van ill s6, nhung
se gop it hon mot don vi thai gian-nguoi van m~u s6.

5. MBi Lien Quan Gifra SB Mo'i M~c

vs SB Hi~n

M~c

S6 hien mac cua mot benh tuy thuoc van 2 y8u t6: c6 bao nhieu
nguoi bi benh trong qua khir (tire la s6 moi mac truce day), va thai gian
benh,
M6i lien quan giira s6 moi mac voi s6 hien mac va thai gian benh
duoc the hien bang cong thirc P ~ I x d, trong do P la s6 hien mac
(Prevalence), I la s6 moi mac (Incidence), va d la thai gian benh.
Cau hoi on t~p bai 2:

Trinh bay s6 do hien mac va s6 do moi mac: Dinh nghia, cong thirc
tinh,

y nghia

va m6i lien quan giua s6 do hien mac va s6 do moi mac.

C:\Users\V AIO SR56GG\Desktop\NDN summary of basis of Epidemiolgy.doc.doc - 11 -


Bili 3

s6 Do
Ml}C

K~t HQ'p vs

s6 Do

Tac DQng

tieu bai glang

Sau khi hoc xong bed nay, h9C vien
1. Tinh toan duoc nhiing

s6

co thd

do kit hop, g6m nguy co tuong a6i, tl

s6 s6

chenh, nguy co qui trdch, va nguy co qui trach ddn s6.
2.

Ly

giai duoc

y

nghia cua nhiing

s6

do noi tren ad xac dinh duac mot

nguyen nhdn gay benh, va luong gia duoc tac a9ng cua nguyen nhdn do
a6i WYitinh trang stcc khoe cua mot cong a6ng.

Be mo ta sir xu§t hien cua mot hien tUQTIgsire khoe, chung ta sir
dung nhtrng s6 do benh trang hoac tir vong, do la s6 hien mac va s6 rnoi
mac, Hai s6 do nay giup chung ta mo ta diroc hien trang cua benh, hoac kha
nang mac benh trong tung dan s6 mot,
Be xac dinh ducc nguyen nhan gay benh, chung ta can so sanh benh
trang cua hai hoac nhieu dan s6 khac nhau. Chi khi nao dan s6 A, mac benh
nhieu hon dan s6 B, mang nhtrng thuoc tinh khac voi dan s6 B, thi nhtrng
thuoc tinh chi c6

a A ma khong

c6

a B moi

c6 the la nhirng nguyen nhan

gay ra benh cho dan s6 A.
Be xac dinh duoc nguyen nhan gay benh, chung ta se sir dung nhtrng
s6 do ket hop, chung con duoc goi la s6 do lien quan, hay s6 do hau qua.
Nhtrng s6 do nay duoc tinh toan can cu vao su so sanh nhtrng s6 do benh
trang

a nhtrng

dan s6 mang nhtrng thuoc tinh khac nhau. Be so sanh hai s6

do benh trang, hay n6i mot each khac, de xac dinh duoc s6 do benh trang
nao la Ian hon, chung ta c6 the chia hai s6 do voi nhau, hoac tnr chung cho
nhau.

C:\Users\V AIO SR56GG\Desktop\NDN summary of basis of Epidemiolgy.doc.doc - 12 -

-~--


1.

M{>tsa

ta

phoi nhi~m -

Khai Ni~m: Nguyen nhan - Y~u
Sl}'

ta

nguy co' - Nguy co - Y~u

phrri nhi~m - Bang 2x2

Nguyen nhan gay benh hi m9t y€u t6, thong qua mot qua trinh voi

nhtrng co che cu th~, c6 th~ gay ra mot benh 1;' dac thu

Mycobacterium tuberculosis la nguyen nhan gay ra benh Lao

ta

Y~u

a mot nguoi.
a nguoi.

nguy co': Y€u t6 nguy co cua benh la nhtrng y€u t6 khi hien

dien cua n6 se tang kha nang mac benh. Vi du moi tnrong

a nhiern,

bi suy

dinh du5ng va khong chung ngira la nhtrng yeu t6 nguy co cua benh Lao.
Nguy co: Nguy co mac benh la xac suat xay ra benh, duoc th~ hien
bang mot ti l~.
y~u ta pho'i nhiem: nguyen nhan hoac yeu t6 nguy co con duoc goi
la y€u t6 phoi nhiem.
St}' phrri nhi~m: S1Jtiep xuc voi nguyen nhan hoac yeu t6 nguy co
n6 duoc goi la S1Jphoi nhiem.
Bang 2x2: Bang 2x2 th~ hien moi lien quan giira hai bien s6, c6 th~
cho thay diroc S1Jthay d6i cua mot bien s6 theo S1Jthay d6i cua bien s6 con
lai. Bang 2x2 duoc Slr dung ph6 bien trong dich t~ hoc phan tich d~ xac
dinh nguyen nhan hoac nhtrng y€u t6 nguy co cua benh, D~ d~ tinh toan va

1;' giai nhtrng s6 do c§n thiet, nen trinh bay du kien trong bang 2x2 theo thir
t1J, nguyen nhan

a hang,

benh

a C9t, va c6 truce,

khong sau. cfiu true t6ng

quat cua bang 2x2 nhu sau:
B~nh
Yeu to nguy co

C6

Khong

Tong

C6

a

b

a+b

Khong

c

d

c+d

a+c

b+d

Tong

a+b+c+d

C:\Users\V
ATO SR56GG\Desktop\NDN
summary
ofbasisofEpidemiolgy.doc.doc
- 13 -


Trang do
a la s6 nguoi co phoi nhi€m (co tiep xuc voi y€u t6 nguy co ) va co benh;
b la s6 ngiroi co phoi nhiern nhung khong benh;
c la s6 nguoi khong phoi nhiem nhung co benh; va
d la s6 ngiroi khong phoi nhiem va cling khong benh.
2. Cac

sa Do K~t HQ'p

2.1 Nguy coo turrng

aai

Nguy co tuong d6i duoc vi€t t~t la RR, nr thuat ngfr tieng Anh la relative
risk hoac risk ratio. Dua vao bang 2x2, chung ta co th~ xac dinh cong thirc
d~ tinh RR nhir sau:
Nguy co m~c benh 6 nhom co phoi nhiem la R, = a / (a + b)
Nguy co rnac benh 6 nhom khong phoi nhiem la Ro = c / (c + d)
V~y cong thirc d~ tinh nguy co tuong d6i, dua vao s6 moi mac la nguy co,
la:
RJ

a/(a+b)

Ro

c/(c+d)

RR=

RR duoc tinh dira vao s6 moi mac, co th~ la nguy co, hoac ti suat.
N€u s6 do moi mac la ti suat, RR la ti s6 ti suftt (s6 moi mac ducc ghi nhan
theo khoang thai gian theo d5i khac nhau tren tung d6i nrong khac nhau
voi don vi la thai gian-nguoi), va cling la nguy cO'tuong d6i. Bang 2x2 d~
trinh bay nhtrng dfr kien cua s6 do moi mac la ti suftt co cftu true nhu trong
bang diroi day, trong do a la s6 ngiroi co phoi nhiem va m~c benh trong
tong thai gian theo doi la TGN1; va b la s6 nguoi kh6ng phoi nhiern va rnac

benh trong tong thai gian theo d5i la TGNo.
C:\Users\YAIO SR56GG\Desktop\NDN summary of basis ofEpidemiolgy.doc.doc

- 14-


Bang 2x2 trinh bay dtr kien rnac benh voi s6 do la ti su~t.
B~nh
Y~u t6 nguy co

C6

Khong

Thai gian-nguoi

C6

a

-----

TGNI

Khong

b

-----

TGNo

T6ng

TGN1+TGNo

a+b

V~y cong thirc d€ tinh RR dua vao s6 moi mac la ti suat, la:
a ITGNj

RR=
b 1TGNo

2.2 Ti

sa sa chenh

MQt loai s6 do benh trang khac, ngoai s6 hien mac va s6 moi mac, la s6
chenh, va diroc ky hieu la O. S6 chenh duoc tinh theo cong thirc sau:
Nguy co
S6 chenh = ----------------1 - Nguy co
N~u s6 chenh bang 0, thi nguy co bang 0, hay khong c6 nguy co mac benh.
N~u s6 chenh bang 1, thi nguy co bang 0,5.
N~u s6 chenh bang

00,

thi nguy co bang 1.

Nhir vay, s6 chenh c6 th€ do hrong duoc nguy co m~c benh cua mot nguoi,
va tl s6 cua 2 s6 chenh c6 th€ duoc dung d€ so sanh kha nang mac benh cua
hai ngiroi.
Cong thirc d€ tinh OR la:
ad
OR =

be

C:\Users\V AIO SRS6GG\Desktop\NDN summary of basis ofEpidemiolgy.doc.doc

-.L

~~~

- IS-

~========~~_


Trong cong thtrc tinh RR, chung ta thay rang neu benh la hiem, a se nho, va
(a + b) tirong duong b; tuong tv, c se nho, va (c + d) tirong duong d. Khi
do:
aJ (a + b)
RR =------------c/(c+d)

a/b
~

-------

a

==

c/d

d
--- x --b
c

ad
== ------

==

OR

be

Nhir vay, khi loai benh duoc khao sat la hiem, OR la s6 iroc hrong g~n
dung cho RR.
2.3

Y nghia

cua

sB

do k~t hop

Nguy co nrong d6i va ti s6 s6 chenh duoc tinh theo nhtrng cong thirc khac
nhau, nhung c6 cong dung va

y nghia

giong nhau. Chung giup cho chung ta

do hrong ducc mire d9 k~t hop giira nguyen nhan va benh. Mire d9 k~t hop
nhan qua duoc th€ hien qua gia tri bang s6 cua RR hoac OR. N~u RR (hoac
OR) bang 1, c6 nghia la nguy co mac benh

a nh6m

c6 phoi nhiem va nh6m

khong phoi nhiem la bang nhau, hay n6i mot each khac, y~u t6 phoi nhiem
khong c6 lien quan gi d~n benh, hay n6i mot each khac ntra, n6 khong la
nguyen nhan gay ra benh. Do do, RR va OR con ducc goi la s6 do lien
quan. N~u RR (hoac OR) c6 tri s6 khac 1, thi nguy co mac benh
phoi nhiem la khac voi nguy ca mac benh

a nh6m

a nh6m

khong phoi nhiern. N~u

RR (hoac OR) c6 tri s6 nho hon 1, thi nguy co mac benh cua nhtrng ngiroi

c6 phoi nhiern la thap hon so voi nhtrng nguoi khong phoi nhiern.
Nguy co tuong d6i, RR, duoc tinh toan dua tren s6 do benh trang la s6 moi
mac (nguy co hoac ti suat), va duoc

S11

dung trong nhfrng nghien ciru doan

h~. Nghien ciru benh-clnmg khong th€ do luong duoc mot each true tiep
nguy cc mac benh, nhung trong tnrong hop loai benh ma chung ta khao sat
la hiern, thi ti s6 s6 chenh OR c6 tri s6 g~n bang RR, tire la chung ta c6 th€
S11

dung OR d€ do hrong nguy cc mac benh tuong d6i cua ngiroi c6 phoi

nhiern so voi nguoi khong phoi nhiem.

C:\Users\Y AIO SR56GG\Desktop\NDN

summary of basis of Epidemiolgy.doc.doc

- 16 -


3.S6 Do Tac D<)ng
3.1Nguy co' qui trach
S6 do nguy co qui trach, ky hieu la AR (Atributable Risk), do hrong
hau qua tuyet d6i cua sir phoi nhiem. Nguy co qui trach duoc dinh nghia
nhir la sir sai biet gitra nguy co benh cua nh6m phoi nhiem va nh6m khong
phoi nhiem. Cong thirc d~ tinh nguy co qui trach nhu sau:

AR = RI-Ro

3.2 Ph§n tram nguy co qui trach
Chung ta co th~ tinh mot s6 do khac la phan tram nguy co qui trach, cho
phep chung ta hinh dung ducc ti l~ rnac benh

a nh6m

phoi nhiem duoc qui

ket la do nguyen nhan ma chung ta dang khao sat. Phftn tram nguy co qui
trach, diroc ky hieu la AR%, va tinh theo cong thtrc sau:
AR
(R, - Ro)
AR % = ----- = ----------- x 100

Rl

3.3

Y nghia

Rl

cua s6 do tac d<)ng

Ban chat cua nguy co qui trach la mot s6 do k€t hop, va chinh la hieu s6
gitra s6 moi mac cua nh6m phoi nhiem voi s6 rnoi mac cua nh6m khong
phoi nhiem. Nguy co qui trach giup chung ta xac dinh diroc, neu mot y€u t6
nao do la nguyen nhan gay ra benh, thi ban than no chiu bao nhieu phan

trach nhiern trong viec tao ra benh, vi benh do con co th~ duoc gay ra do
nhtrng nguyen nhan khac.
Nguy co qui trach co
tac dong that

SlJ

y nghia

quan trong trong Iinh VlJC Y t~ cong cong, thS hien

cua mot y~u t6 nguyen nhan trong viec tao ra mot benh, d6ng

thai, no cling cho chung ta th~y duoc mire dQ cai thien cua tinh trang benh neu

C:\Users\V AIO SR56GG\Desktop\NDN summary of basis of Epidemiolgy.doc.doc - 17 -


ySu t6 nguyen nhan bi loai boo V oi khai niem do, nguy co qui trach con duoc goi
hi s6 do tac dong.

Cau hoi

on t~p bai

3

Mot nghien ciru dean h~ theo d5i va quan sat mot dan s6 g6m 876 nguoi,
trong do co 422 nguoi tang cholesterol mau (2 245 mg/100ml), va 454
nguoi co cholesterol mau binh thuong

«

245 mg/IOOmI).

Vao dftu thai

khoang quan sat, t~t ca nhtrng nguoi nay chua mac benh mach vanh.
Sau 6 nam theo doi, trong nhom nhtrng nguoi tang cholesterol mau, co 51
nguoi mac benh mach vanh. Trong khi do, con s6 tuong irng

a

nhom

cholesterol mau binh thirong la 16 ngiroi.
Cau hoi:
1) Lap bang 2x2 trinh bay s6 lieu nghien ciru
2) Hay tinh nguy co mac benh mach vanh trong toan bO dan s6 trong 6 nam
va ti suat mac moi trung binh hang nam la bao nhieu?
3) Cholesterol mau cao (2 245 mg/100mI) co lam tang nguy co m~c benh
mach vanh hay khong?
4) Gia su day la mot nghien cuu benh-chung, hay tinh OR va cho bi€t m6i
lien quan gitra Cholesterol mau cao va nguy co benh mach vanh?
5) Hay tinh nguy ca qui trach cua cholesterol mau cao d6i voi benh mach
vanh va phftn tram nguy co qui trach cua cholesterol mau cao d6i voi benh
mach vanh va di€n giai k€t qua?

C:\Users\V AlO SR56GG\Desktop\NDN summary of basis ofEpidemiolgy.doc.doc

- 18-