Tài liệu Giáo trình về Văn hóa kinh doanh quốc tế Chương 9 docx

148

Chương 9
Những cái "bẫy" văn hoá đối với phụ nữ
‘Một khi được bình đẳng với nam giới, phụ nữ còn xuất sắc hơn cả nam giới’ – Socrates.
Mặc dù phụ nữ ở nhiều nền văn hoá đã đạt được những tiến bộ to lớn trong
kinh doanh trong 30 năm qua, thực tế là thế giới kinh doanh quốc tế vẫn được điều
hành chủ yếu bởi đàn ông. "Mạng lưới những anh già", thành luỹ thống trị của đàn
ông đã tạo ra hệ thống kinh doanh toàn cầu, tiếp tục giữ nguyên trạng trong kinh
doanh thế giới. T
ừ Bangkok tới Berlin, đàn ông vẫn là những nhân vật quyền lực
chủ chốt. Đàn ông thăng cấp cho đàn ông, đàn ông trao cho những người cùng giới
khác những phần việc béo bở, những khoản tiền thưởng, những trách nhiệm chủ
chốt. Tại sao vậy? Bởi vì đàn ông cảm thấy thoái mái hơn với người cùng giới. Họ
uống cùng nhau, đánh gôn cùng nhau, trao đổi chuyện trò với nhau. Về cơ bả
n, đàn
ông có thể nói chuyện với những người cùng giới khác mà hầu như không có hạn
chế gì. Bất kể quan điểm của bạn là gì, thực tế là như vậy và phụ nữ phải đối mặt
với điều đó. Nhưng những người đàn ông mà vẫn khăng khăng cho phụ nữ là phái
yếu, kém khả năng hơn, nên tự nhìn nhận lại: ai đó đang b
ắt kịp họ rồi. Phụ nữ có
lẽ vẫn chưa nắm vai trò điều hành thế giới kinh doanh, nhưng người ta nhận thấy
ảnh hưởng của họ đang tăng lên ở hầu hết các nền văn hoá.
Những thách thức kinh doanh
Một thực tế không may ở hầu hết các nền văn hoá là phụ nữ trong thế giới
kinh doanh vẫn chưa được coi trọng một cách nghiêm túc. ở châu á, châu Phi, châu
Mỹ La tinh, nhiều phần của châu Âu và thậm chí cả những ngõ ngách của nước
Mỹ, những nữ doanh nhân đến thăm những nơi này có thể gặp phải một thái độ
chiếu cố vào lúc này hay lúc khác. Khác với một nam giới, đừng hy vọng rằng vị trí
hoặc danh vị có thể tự động đem lại sự tôn trọng cho bạn nếu bạn là một phụ nữ.

Hãy nghĩ đến việc sẽ bị kiểm tra. Thỉnh thoảng, những lời nhận xét, bao gồm cả
những câu nói bóng gió về tình dục, sẽ được đưa ra nhằm khơi dậy sự phản ứng
hoặc đơn giản là để gây nên một cú sốc. Cần phải có da mặ
t dày, ít nhất là ở bước
khởi đầu. Hãy vượt qua những lời nhận xét, bao gồm cả những lời tán dương về
ngoại hình, và tiếp tục đi tới điểm kế tiếp. Một bài rao giảng về chính trị hay bình
đẳng nam nữ có thể sẽ phản tác dụng. Nó cũng có thể chứng tỏ rằng bạn đã không
nghiên cứu đầy đủ về văn hoá.
Hãy hiểu động cơ thúc đẩy
Chìa khoá để đương đầu một cách hiệu quả là phải ghi nhớ rằng ở hầu hết
các nền văn hoá Hồi giáo, châu á và châu Phi, chẳng mấy đàn ông đã từng có kinh
nghiệm làm việc hoặc giao thiệp xã hội với phụ nữ như những người bình đẳng hay

149
như những đồng nghiệp. Họ rất không quen với điều đó. Chấp nhận một thái độ
hiểu biết và thông cảm sẽ giúp bạn giành được sự tôn trọng của họ.
Một trong những chuyện hoang tưởng thịnh hành nhất về các nữ doanh nhân
ngoại quốc khi bước chân vào một nền văn hoá mới là đàn ông của nền văn hoá đó
sẽ đối xử với nh
ững phụ nữ này cũng theo cùng một cách mà họ đối xử với phụ nữ
của nước đó. Điều này là gần như sai 100%. Ngay cả ở một nước như A rập Xê út,
nơi mà những quan điểm tôn giáo bảo thủ và nghiêm khắc ngăn cấm hầu như tất cả
những giao tiếp giữa những người khác giới chưa có gia đình, một nữ doanh nhân
đến thăm t
ừ một nền văn hoá khác sẽ được dành cho một địa vị giống như một nam
doanh nhân vậy. Những đồng nghiệp nam giới tại nước này có nhiều khả năng sẽ
quan tâm đến sản phẩm của bạn hoặc những thương vụ kinh doanh mà bạn đề xuất.
Với sự toàn cầu hoá hoạt động kinh doanh, những nam doanh nhân có hiểu
biết đến từ những nền văn hoá mà nam giớ
i chiếm đa số cũng đủ thông minh để

nhận ra rằng phần còn lại của thế giới không tuân theo những chuẩn mực về giới
tính của họ, và họ nên thích nghi với điều đó nếu họ mong muốn giao dịch làm ăn
quốc tế. Họ nhận thức rõ ràng rằng phụ nữ có thể nắm giữ những vị trí xã hội, văn
hoá, luật pháp và kinh tế khác biệt v
ề cơ bản ở đất nước họ, và thông thường họ sẵn
sàng làm việc với bất cứ ai mà họ phải làm việc để hoàn tất một thương vụ. ở
những nền văn hoá bảo thủ hơn, những nữ doanh nhân ngoại quốc thường được
coi là một thứ gì đó na ná như giống trung, chẳng phải đàn ông cũng không phải
đàn bà mà là một loại giống th
ứ ba.
Những chiến lược để đương đầu
Đương đầu trong những nền văn hoá kinh doanh mà đàn ông chiếm đa số đòi
hỏi có sự kiên nhẫn, tài xử trí và sự cứng rắn. ở nhiều nền văn hoá, phụ nữ sẽ bị
kiểm tra, những thư uỷ nhiệm của họ sẽ bị lục vấn và uy quyền của họ sẽ bị thách
thức. Nữ doanh nhân chuyên nghiệp tự tin nhất định sẽ vượt qua bài ki
ểm tra đó
nếu sớm chứng minh được rằng sự đe doạ đó sẽ chẳng có tác dụng gì. Điều cốt yếu
là hãy thiết lập địa vị và uy quyền của bạn thật sớm trong một mối quan hệ. Những
người đàn ông không quen làm việc với một đồng nghiệp ngoại quốc là nữ giới
thường sẽ tìm kiếm những cớ để coi thườ
ng phụ nữ hoặc buộc phụ nữ rơi vào sự kỳ
thị về giới tính mà đàn ông quen thuộc hơn.
Người đứng đầu là nữ giới của một nhóm kinh doanh nên làm rõ rằng cô ta là
người phụ trách bằng cách đảm bảo rằng tên của cô ta xuất hiện ở đầu danh sách
của nhóm. Thật bình thường khi trưng ra danh vị và thẩm quyền của bạn. Cô ta có
thể đảm bảo rằng đị
a vị của cô ta được tôn trọng bằng cách chỉ thị cho các thành
viên khác trong nhóm phải tuân theo ý kiến của cô khi các vấn đề được chuyển tới
những người khác mà thông thường những vấn đề này sẽ được trình lên cho một
người đàn ông ở cương vị của cô. Hãy luôn ý thức về cách bố trí chỗ ngồi. ở nhiều

nền văn hoá châu á, trưởng đoàn đại biểu sẽ mong đợi được mời một ch
ỗ đặc biệt

150
tại bàn đàm phán hay bàn ăn. Bạn là người lãnh đạo; đó là chỗ của bạn. Hãy giành
lấy chỗ đó. Nếu bạn không làm vậy địa vị và uy quyền của bạn sẽ bị nghi ngờ. Sau
đây là một số chiến lược đương đầu đơn giản:
- Hãy chuẩn bị thật kỹ: Cần phải biết địa vị của phụ nữ trong nền văn
hoá nướ
c sở tại là gì. Điều này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn những căn nguyên của
một hành vi kỳ quặc. Cũng cần phải biết người ta kỳ vọng gì ở bạn với tư cách
là một doanh nhân chuyên nghiệp.
- Hãy lường trước các vấn đề: ở nhiều nền văn hoá, đừng trông đợi sẽ
được đối xử như một người ngang hàng, ít nhất là trong lần gặp đầ
u tiên.
Thường thì phụ nữ phải làm việc rất vất vả để giành được sự tôn trọng ngang
với các đồng nghiệp nam. Điều đó có lẽ là không công bằng nhưng ở một số nền
văn hoá đó là luật chơi.
- Hãy luôn ăn mặc và hành động một cách chuyên nghiệp: Bạn sẽ phải
chịu một sự dò xét đặc biệt và bạn không muốn có bất cứ tín hiệ
u không lời nào
có thể bị hiểu theo cách thiếu thiện chí khác với hành vi và ăn mặc của doanh
nhân chuyên nghiệp.
- Hãy tỏ ra độ lượng và hiểu biết: Hãy chấp nhận những lời tán dương
về ngoại hình của bạn với tinh thần mà chúng được mong muốn tạo ra. Đừng
giữ thế thủ về giới tính của bạn.
- Hãy giữ được tính hài hước của bạn: Những chuyến
đi công việc đã đủ
căng thẳng khi còn chưa có những vấn đề về giới tính. Hãy học cách để cười với
bản thân mình. Điều đó sẽ làm giảm căng thẳng cho bạn.

- Hãy chuẩn bị trước cho nhóm của bạn: Nếu bạn là người lãnh đạo một
nhóm, hãy chuẩn bị trước cho nhóm của bạn về những cú sốc giới tính. Hãy
chắc chắn rằng h
ọ ủng hộ bạn. Việc một phụ nữ dẫn đầu một phái đoàn là việc
bình thường, là một thực tế cần được đối xử một cách tự nhiên, không có ám chỉ
gì khác lạ.
- Tuổi tác là một yếu tố: Hãy coi chừng những khác biệt về thế hệ và
sẵn sàng để điều chỉnh mình. Sự toàn cầu hoá trong kinh doanh đã mang tới cho
những nhà quản trị kinh doanh tr
ẻ tuổi ở những xã hội có truyền thống do đàn
ông chi phối thêm nhiều thái độ tân tiến hơn. Nếu chỉ bởi vì bạn đã được đối xử
theo một cách nào đó bởi một người thuộc thế hệ lớn tuổi, điều đó không có
nghĩa là bạn sẽ gặp một cách xử sự giống như vậy ở một người trẻ tuổi h
ơn. Bạn
sẽ ngạc nhiên rằng làm cách nào mà những thay đổi bất thình lình này trong
cách đối xử có thể khiến bạn mất thăng bằng hoặc mất cảnh giác. Đánh mất sự
tập trung có thể dẫn tới một vụ làm ăn tồi.

151
Phụ nữ trong kinh doanh toàn cầu
Bắc Mỹ/Hoa Kỳ
Xét từ một góc độ giới tính toàn cầu, Hoa Kỳ có lẽ là quốc gia dễ dàng nhất
để phụ nữ làm kinh doanh. Thông thường, phụ nữ được coi là đã giành được vị trí
của mình và được chấp nhận là những người ngang hàng dựa trên kinh nghiệm và
sự tín nhiệm. Những điểm nhạy cảm về văn hoá mà các luật chống phân biệt đối xử
của liên bang bắt buộc đối với đàn ông và phong trào phụ
nữ mạnh mẽ đã có một
ảnh hưởng thực sự. Khi làm việc với một doanh nhân quốc tế, giới tính đóng một
vai trò rất nhỏ, với điều kiện rằng doanh nhân đó đã giành được vị trí của mình.
Chứng tỏ giá trị của một người với tư cách là doanh nhân viếng thăm vẫn rất quan

trọng nhưng một phụ nữ không nhất thiết sẽ
gặp phải một bất lợi đáng kể nào.
Trong khi phần còn lại của thế giới có thể coi nước Mỹ là một thành luỹ của
bình đẳng nữ quyền trong kinh doanh, phụ nữ Mỹ lại biết rằng mọi việc còn lâu
mới được hoàn hảo như vậy. Ngay cả ở nước Mỹ, khái niệm “trả lương tương xứng
cho cùng công việc” vẫn còn rất trì trệ. Vào năm 1996, m
ức lương trung bình của
phụ nữ trong tất cả các nghề vẫn chỉ bằng 73% mức lương của đàn ông da trắng.
Dù không lớn nhưng đó vẫn là một bước tiến bộ so với năm 1970 khi mà con số đó
chỉ là 58%. Trong giới lãnh đạo chóp bu của các công ty, phụ nữ vẫn đang vấp phải
bức trần bằng kính. Danh sách 500 công ty lớn nhất ở Mỹ của tạp chí Fortune năm
1997 ch
ỉ bao gồm hai tổng giám đốc điều hành (CEO) là nữ giới và trong số 1000
công ty lớn nhất trong danh sách của Fortune tổng số chỉ có 7 người là nữ. Danh
sách 100 người có thu nhập cao nhất ở Phố Uôn năm 1997 của tạp chí “Thế giới tài
chính” chẳng có một ai là phụ nữ.
Bất chấp những số liệu thống kê về sự bất bình đẳng này, không có tập hợp
số liệu nào khác thể hiện rõ ràng rằng ph
ụ nữ đóng một vai trò thật quan trọng
trong giới kinh doanh Mỹ, và rộng hơn, là trên sân khấu kinh doanh thế giới. Hãy
xem những số liệu thống kê sau đây được tập hợp bởi các tổ chức hoạt động của
phụ nữ và của Chính phủ Hoa Kỳ:
- Hiện nay số phụ nữ đông hơn số nam giới trong các học viện đào tạo
sau đại học. Từ n
ăm 1975 tới 1991, số phụ nữ theo học giáo dục sau đại học
tăng từ 45% tới 55%.
- Có gần 8 triệu doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ ở nước Mỹ vào năm
1996, tạo ra một doanh thu gần 2,3 nghìn tỷ đôla.
- Cứ 4 công nhân Mỹ thì có một người là do các doanh nghiệp do phụ
nữ làm chủ thuê, tổng số có tới 18,5 triệu nhân công.

152
- Những ngành công nghiệp tăng trưởng cao nhất đối với các doanh
nghiệp do phụ nữ làm chủ trong khoảng từ 1987 tới 1996 là xây dựng; mậu dịch
bán buôn; giao thông, vận tải; nông nghiệp; và chế tạo.
- Các doanh nhân nữ đang đưa công ty của họ vươn ra thị trường toàn
cầu với tốc độ tương đương với tất cả các chủ doanh nghiệp của Mỹ. Năm 1992,
13% số công ty do phụ
nữ làm chủ tham gia vào thương mại quốc tế.
Theo một cách nào đó, Canada là một sự pha trộn kỳ lạ giữa thái độ châu Âu
và thái độ Mỹ đối với phụ nữ kinh doanh. Nhưng một nữ thương khách có thể hoạt
động khá dễ dàng ở những vùng nói tiếng Anh và nói tiếng Pháp của Canada và
dường như sẽ không gặp phải sự kỳ thị về giới tính nào đáng kể có thể cản trở
hoạt
động kinh doanh.
Trung Đông
So với nhiều nền văn hoá khác, phụ nữ ở Trung Đông chỉ mới bắt đầu bước
chân vào cộng đồng kinh doanh. Toàn vùng Trung Đông có tỷ lệ lao động nữ thấp
nhất trên thế giới với chỉ 9%. Một ngoại lệ duy nhất là Israel, nơi trên một nửa số
phụ nữ có việc làm và phụ nữ chiếm khoảng một phần tư tổng số vị trí quản lý cấ
p
trung và cấp cao.
Trong khi các nước Hồi giáo vẫn áp đặt những hạn chế đối với các hoạt động
của phụ nữ, vẫn có một số ngoại lệ. Ví dụ, Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia theo chủ nghĩa
thế tục một cách chính thức nhưng đạo Hồi lại chiếm ưu thế, số lượng nhà quản lý
là nữ cũng nhiều gần bằng số nhà quả
n lý nam. ở Ai Cập, phụ nữ cũng đã vươn tới
những vị trí quản lý cao cấp và nắm giữ những công ty quốc tế lớn. Có lẽ một trong
những điều tưởng tượng sai lầm hay gặp nhất về kinh doanh ở Trung Đông là phụ
nữ hoàn toàn bị gạt ra khỏi thương mại quốc tế. Điều đó rõ ràng không phải nơi nào

cũng đúng như v
ậy. Nếu bạn đến Trung Đông và nghĩ rằng sẽ không bao giờ phải
làm việc với một phụ nữ, rốt cuộc bạn sẽ nhận thấy là mình đã sai.
Cũng vì lẽ ấy, là một nữ doanh nhân nước ngoài ở Trung Đông cũng khiến
bạn gặp phải những thách thức đặc biệt do thái độ về văn hoá ở đây. Mặc dù vậy,
hãy nhớ rằng đ
àn ông ở đây sẽ không đối xử với bạn theo cùng một cách mà họ đối
xử với phụ nữ bản địa. Một nữ doanh nhân viếng thăm khu vực này có một địa vị
đặc biệt và mặc dù vẫn phải chịu soi xét bởi một số nguyên tắc cơ bản của địa
phương về tính khiêm tốn, cách ăn mặc và giao tiếp xã hội, những rào cản đều có
thể
vượt qua được. Nếu bạn hành động một cách chuyên nghiệp, tôn trọng những
truyền thống của địa phương, và có một sản phẩm, một kỹ năng hay một dịch vụ
mà người ta có nhu cầu, bạn sẽ, với tư cách là một phụ nữ, được chấp nhận ở bất cứ
nước nào tại Trung Đông.
Châu á