Sach Hoc tot ngu van 10 NC tap 2

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (651.27 KB, 139 trang )

(1)HỌC TỐT NGỮ VĂN 10 NÂNG CAO (TẬP HAI) NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HỒ CHÍ MINH. LỜI NÓI ĐẦU. Từ năm học 2006-2007, sách giáo khoa Trung học phổ thông môn Ngữ văn đợc triÓn khai d¹y häc bao gåm: s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n (biªn so¹n theo ch¬ng tr×nh chuÈn) vµ s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n n©ng cao theo nguyªn t¾c tÝch hîp (v¨n häc, tiếng Việt và làm văn), nhằm phát huy vai trò chủ động, tích cực và sáng tạo của học sinh. Nhằm giúp các em học sinh có thêm tài liệu tham khảo để tăng cờng khả năng tù häc, chóng t«i biªn so¹n bé s¸ch Häc tèt Ng÷ v¨n Trung häc phæ th«ng. Bé s¸ch sẽ đợc biên soạn tơng ứng các lớp 10, 11 và 12, mỗi lớp hai cuốn. Theo đó, cuốn Học tốt Ngữ văn 10 nâng cao – tập hai sẽ đợc trình bày theo thứ tự tích hợp các ph©n m«n: - V¨n häc - TiÕng ViÖt - Lµm v¨n C¸ch tæ chøc mçi bµi trong cuèn s¸ch sÏ gåm hai phÇn chÝnh: I. KiÕn thøc c¬ b¶n II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng Néi dung phÇn KiÕn thøc c¬ b¶n víi nhiÖm vô cñng cè vµ kh¾c s©u kiÕn thức sẽ giúp học sinh tiếp cận với những vấn đề thể loại, giới thiệu những điều nổi bËt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm (víi phÇn v¨n häc); giíi thiÖu mét sè kh¸i niÖm, yªu cÇu cần thiết mà học sinh cần nắm vững để có thể vận dụng đợc khi thực hành. Néi dung phÇn RÌn luyÖn kÜ n¨ng ®a ra mét sè híng dÉn vÒ thao t¸c thùc hµnh kiÕn thøc (ch¼ng h¹n: LuyÖn tËp vËn dông c¸c h×nh thøc kÕt cÊu v¨n b¶n thuyết minh, Luyện tập đọc – hiểu văn bản văn học, Luyện tập về liên kết trong văn b¶n, Thùc hµnh thao t¸c chøng minh, gi¶i thÝch, quy n¹p, diÔn dÞch, LuyÖn tËp trình bày một vấn đề,...). Mỗi tình huống thực hành trong phần này đặt ra một yêu cÇu häc sinh ph¶i th«ng hiÓu kiÕn thøc c¬ b¶n cña bµi häc; ngîc l¹i, qua c«ng viÖc thực hành, kiến thức lí thuyết cũng có thêm một dịp đợc cũng cố. Vì thế, giữa lí thuyÕt vµ thùc hµnh cã mèi quan hÖ võa nh©n qu¶ võa t¬ng hç rÊt chÆt chÏ. Ngoài các nhiệm vụ trên, ở một mức độ nhất định, nội dung cuốn sách còn hớng tíi viÖc më réng vµ n©ng cao kiÕn thøc cho häc sinh líp 10. §iÒu nµy thÓ hiÖn qua c¸ch tæ chøc kiÕn thøc trong tõng bµi, c¸ch híng dÉn thùc hµnh còng nh giíi thiÖu c¸c vÝ dô, c¸c bµi viÕt tham kh¶o. Cuốn sách chắc sẽ còn những khiếm khuyết. Chúng tôi rất mong nhận đợc ý kiến đóng góp để có thể nâng cao chất lợng trong những lần in sau..

(2) Xin ch©n thµnh c¶m ¬n. nhãm biªn so¹n.

(3) TuÇn 19 Phó s«ng B¹ch §»ng (B¹ch §»ng giang phó) Tr¬ng H¸n Siªu I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Tr¬ng H¸n Siªu (? – 1354), tù lµ Th¨ng Phñ, quª ë th«n Phóc Am, x· Ninh Thành, nay thuộc thị xã Ninh Bình, tỉnh Ninh Bình. Các vua Trần rất kính trọng Trơng Hán Siêu, thờng gọi ông là “thầy”. Là ngời tài đức vẹn toàn nên khi qua đời, ông đợc thờ ở Văn Miếu. Tác phẩm của Trơng Hán Siêu có: Bạch Đằng giang phú, Dôc Thuý s¬n Linh TÕ th¸p kÝ (Bµi kÝ ë th¸p Linh TÕ trªn nói Dôc Thuý), Khai Nghiªm tù bi kÝ (Bµi kÝ trªn bia chïa Khai Nghiªm) vµ Cóc hoa b¸ch vÞnh,… Th¬ v¨n Tr¬ng H¸n Siªu thÓ hiÖn t×nh c¶m yªu níc, ý thøc d©n téc, tinh thÇn tr¸ch nhiÖm đối với xã tắc của một ngời đề cao Nho học. 2. Phú sông Bạch Đằng là loại phú cổ thể: mợn hình thức đối đáp chủ – khách để thể hiện nội dung, vận văn và tản văn xen nhau, kết thúc bằng một bài thơ. Loại phú cổ thể (có trớc đời Đờng) đợc làm theo lối văn biền ngẫu hoặc lối văn xuôi có vần, khác với phú Đờng luật (có từ đời Đờng) có vần, có đối, có luật bằng trắc chặt chÏ. 3. Bµi Phó s«ng B¹ch §»ng thÓ hiÖn niÒm hoµi niÖm vÒ chiÕn c«ng cña c¸c anh hïng d©n téc, nªu cao vai trß cña yÕu tè con ngêi víi tinh thÇn ngoan cêng, bÊt khuÊt trong sù nghiÖp dùng níc vµ gi÷ níc. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m hiÓu xuÊt xø bµi phó Gîi ý: Phú sông Bạch Đằng có lẽ đợc Trơng Hán Siêu sáng tác vào đời Trần Hiến Tông, Trần Dụ Tông, khi nhà Trần suy thoái, có nguy cơ sụp đổ. Khi có dịp du ngoạn trên sông Bạch Đằng, một nhánh sông Kinh Thầy đổ ra biển nằm giữa Quảng Ninh và Hải Phòng, nơi lu dấu chiến tích lịch sử Ngô Quyền đánh thắng quân Nam Hán và nhà Trần tiêu diệt quân Nguyên Mông, ông đã cảm khái mà làm thành bài phó nµy. 2. Ph©n tÝch bè côc cña bµi phó Gîi ý: Bµi phó nµy cã cã kÕt cÊu ba phÇn theo nh lèi kÕt cÊu thêng thÊy ë thÓ phó:  Mở đầu: Giới thiệu nhân vật, nêu lí do sáng tác (từ đầu cho đến …dấu vết luèng cßn lu.).  Nội dung: Đối đáp (từ Bên sông các bô lão… cho đến Nhớ ngời xa chừ lệ chan.).  KÕt thóc: Lêi tõ biÖt cña kh¸ch (phÇn cßn l¹i). 3. C¸ch miªu t¶ kh¸i qu¸t, íc lÖ kÕt hîp víi t¶ thùc trong ®o¹n më ®Çu:  ¦íc lÖ: Nguyªn T¬ng, Vò HuyÖt, Cöu Giang, Ngò Hå, Tam Ng«, B¸ch ViÖt,.

(4) ®Çm V©n Méng; sãng k×nh, mu«n dÆm, ®u«i trÜ, ba thu,…  C¶nh thùc: cöa §¹i Than, bÕn §«ng TriÒu, s«ng B¹ch §»ng, bê lau san s¸t, bến lách đìu hiu,… 4. Thủ pháp liệt kê trùng điệp đợc sử hiệu quả.  Miªu t¶ kh«ng gian réng lín, thêi gian liªn hoµn: "gi¬ng buåm giong giã…, lít bÓ ch¬i tr¨ng…; sím gâ thuyÒn…, chiÒu lÇn th¨m…"  Làm nổi bật những kì tích: "Đây là chiến địa buổi Trùng Hng nhị thánh bắt Ô Mã  Cũng là bãi đất xa thuở trớc Ngô chúa phá Hoằng Thao"; "Tất Liệt thế cờng, Lu Cung chíc dèi,…" 5. Các hình ảnh đối nhau diễn tả không khí bừng bừng chiến trận ("Thuyền bè muôn đội tinh kì phấp phới – Hùng hổ sáu quân, giáo gơm sáng chói"), hay để miêu tả thế giằng co quyết liệt ("ánh nhật nguyệt chừ phải mờ – Bầu trời đất chừ sắp đổi"). 6. VÒ nghÖ thuËt chän läc h×nh ¶nh, sö dông ®iÓn tÝch Tác giả đã lựa chọn hình ảnh, điển tích diễn tả nổi bật sự thất bại của quân giặc, khẳng định một cách trang trọng tài trí của vua tôi nhà Trần:  "TrËn XÝch BÝch qu©n Tµo Th¸o tan t¸c tro bay – TrËn Hîp Ph×, giÆc Bå Kiªn hoµn toµn chÕt trôi." "Héi nµo b»ng héi M¹nh T©n, cã l¬ng s hä L· – TrËn nµo b»ng trËn Dôc Thuû, cã quèc sÜ hä Hµn." 7. VÇn trong ®o¹n 1 vµ 2:  VÇn lng: v¬i – ch¬i, l©u  ®©u  VÇn ch©n: ViÖt – biÕt – thiÕt  Vần gián cách: nhiều – Triều – chiều, đối  đổi – dối – lối – nổi, Hàn – nhµn – chan. 8. Nh©n vËt “kh¸ch” – c¸i t«i cña t¸c gi¶: Sông Bạch Đằng và những hoài niệm về chiến công trên dòng sông này đều xuất ph¸t tõ sù quan s¸t cña nh©n vËt “kh¸ch” – t¸c gi¶. ChÝnh qua sù quan s¸t Êy, nh©n vật khách hiện lên với vẻ đẹp phóng khoáng, mạnh mẽ của bậc tráng sĩ: " …chứa vài tr¨m trong d¹ còng nhiÒu – Mµ lßng tr¸ng sÜ bèn ph¬ng vÉn cßn tha thiÕt". “Kh¸ch” Êy còng lµ ngêi thÝch ngao du, th¨m thó vµ t×m hiÓu lÞch sö d©n téc:"Häc Tö Trêng chõ thó tiªu dao". 9. Nhân vật “bô lão” – hình ảnh của tập thể, xuất hiện trong hình thức đối đáp ở đoạn hai nh sự hô ứng, qua đó tái hiện lại kì tích xa, bộc lộ niềm ngỡng vọng, tự hào hïng tr¸ng:  Những chiến thắng vĩ đại trên sông Bạch Đằng: Chiến thắng gắn với tên tuổi Ng« QuyÒn vµ chiÕn th¾ng g¾n víi tªn tuæi TrÇn Hng §¹o. C¸c chiÕn th¾ng vang déi này đợc đặc biệt tô đậm nhờ những hình ảnh, điển tích đợc chọn lựa hết sức đặc sắc: “tinh kì phấp phới, giáo gơm sáng chói”, “ánh nhật nguyệt... phải mờ, bầu trời đất... sắp đổi”, “tan tác tro bay,... hoàn toàn chết trụi...; Xích Bích, Hợp Phì,…”  Ngẫm lại xa, thấy chiến thắng oanh liệt là bởi “trời đất cho nơi hiểm trở”,.

(5) “nhân tài giữ cuộc điện an” và “bởi đại vơng coi thế giặc nhàn”, nghĩ đến nay chỉ thªm hoµi tiÕc: "§Õn bªn s«ng chõ hæ mÆt – Nhí ngêi xa chõ lÖ chan". 10. §o¹n cuèi bµi, trong lêi th¬, “b« l·o” vµ “kh¸ch” nh hiÖn th©n h« øng cña xa – nay ca lªn niÒm tù hµo vÒ non s«ng hïng vÜ, b×nh luËn vÒ chiÕn th¾ng s«ng B¹ch §»ng b»ng khóc anh hïng ca vÒ tinh thÇn ngoan cêng, bÊt khuÊt cña con ngêi:  Lời ca của “bô lão” khẳng định sự hằng tồn của dòng sông Bạch Đằng lịch sử, cũng là khẳng định chân lí: “Những ngời bất nghĩa tiêu vong – Nghìn thu chỉ có anh hïng lu danh”.  Lêi ca cña “kh¸ch” tiÕp nèi ©m hëng tù hµo, t«n vinh ë lêi ca cña “b« l·o” đồng thời nhấn mạnh đến vai trò của con ngời trong chiến công xa, cũng là chân lí thấm đẫm tinh thần nhân văn cho muôn đời. §äc thªm Phó Nhµ nho vui c¶nh nghÌo (TrÝch Hµn nho phong vÞ phó) NguyÔn C«ng Trø I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. NguyÔn C«ng Trø (1778 – 1858), huý lµ Cñng, tù T«n ChÊt, hiÖu Ngé Trai, biệt hiệu Hi Văn, ngời làng Uy Viễn, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh. Cuộc đời làm quan cña «ng tuy lóc th¨ng lóc gi¸ng thÊt thêng, nhng «ng lu«n vui vÎ, mét lßng v× d©n, v× níc. C¸c s¸ng t¸c: 53 bµi th¬ N«m luËt §êng, 1 bµi th¬ ch÷ H¸n, 1 bµi phó Nôm, 21 câu đối Nôm, 8 câu đối Hán, 62 bài ca trù, … Nguyễn Công Trứ có vai trò đặc biệt trong thể thơ hát nói. Bài phú Hàn nho phong vị phú cũng là một sáng tạo đặc sắc của ông. “Thơ văn Nguyễn Công Trứ nhất là ca trù ngân lên một giọng điệu mới, phản ánh một khuynh hớng t tởng khác với trớc đó, tập trung vào một số chủ đề gắn bó với con ngời và cuộc đời tác giả.” 2. Phó cã bèn lo¹i chÝnh: cæ phó, bµi phó, luËt phó vµ v¨n phó. Hµn nho phong vị phú thuộc loại luật phú, chú trọng đối, vần. 3. Qua miªu t¶ hÕt søc cÆn kÏ c¶nh nghÌo, t¸c gi¶ béc lé quan niÖm vÒ thó vui sèng, thanh th¶n, nhµn nh· cña mét nhµ nho tµi tö. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Các vế sóng đôi, đối nhau, với những hình ảnh cờng điệu, cực tả cái nghèo, thÓ hiÖn c¸i nh×n trµo léng, hãm hØnh. 2. Ngôn ngữ văn xuôi, dân dã đợc sử dụng với mật độ dày: chém cha, nó, ấy ấy, ®Çu kÌo, tríc s©n, èng nøa, ®Çu giêng tre, th»ng bÐ tri tr«, räi trøng gµ bªn v¸ch, xoi hang chuét trong nhµ, ngÊp ngã, trong còi, ®Çu giµn, lîn n»m gÆm m¸ng, chuét cËy khua niªu, vç bông rau b×nh bÞch, ng¸y kho kho, ¸o v¶i th« nÆng trÞch, kh¨n lau giắt đỏ lòm,… Qua đó, cảnh nghèo của nhà nho đợc miêu tả sinh động, chân thực đến suồng sã. 3. Tác giả đã đặt vấn đề gì ở bốn vế đầu của đoạn trích? Gợi ý: ở bốn vế đầu, tác giả nói đến cái nghèo vừa nh muốn vạch trần lại vừa.

(6) nh chữa “tội”, đùa giỡn. Thái độ trớc cái nghèo thể hiện ở bốn vế đầu đợc cụ thể hoá bằng việc tả cảnh nghèo và bộc lộ bản lĩnh sống, thái độ trớc cuộc sống nghèo khó cña nhµ nho ë 16 vÕ tiÕp sau. 4. Nhận xét về cái nhìn của tác giả đối với cảnh nghèo. Gợi ý: Nửa nh ca thán, chán ngán cảnh nghèo, nửa nh bông đùa, bất chấp cái khó khăn để tìm vui thú, tác giả đã có cái nhìn vừa hết sức thực tế đối với cuộc sống, xót xa trớc cảnh nghèo hèn vừa nh bỡn cợt, “ngông”. Tác giả đứng ở t thế của ngời trong cảnh nghèo, nếm trải mọi điều đồng thời cũng là ngời vợt lên trên hoàn cảnh, tìm lẽ tù t¹i cho m×nh..

(7) C¸c h×nh thøc kÕt cÊu cña v¨n b¶n thuyÕt minh I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. V¨n b¶n thuyÕt minh nh»m giíi thiÖu, tr×nh bµy chÝnh x¸c, kh¸ch quan vÒ cấu tạo, tính chất, quan hệ, giá trị,… của một sự vật, hiện t ợng, một vấn đề nào đó. Cã nhiÒu lo¹i v¨n b¶n thuyÕt minh. 2. Phï hîp víi mèi liªn hÖ bªn trong cña sù vËt hay qu¸ tr×nh nhËn thøc cña con ngêi, v¨n b¶n thuyÕt minh cã thÓ cã nhiÒu lo¹i h×nh thøc kÕt cÊu kh¸c nhau: - KÕt cÊu theo tr×nh tù thêi gian: tr×nh bµy sù vËt theo qu¸ tr×nh h×nh thµnh, vËn động và phát triển. - KÕt cÊu theo tr×nh tù kh«ng gian: tr×nh bµy sù vËt theo tæ chøc vèn cã cña nã (bªn trªn - bªn díi, bªn trong - bªn ngoµi, hoÆc theo tr×nh tù quan s¸t,…). - KÕt cÊu theo tr×nh tù l«gic: tr×nh bµy sù vËt theo c¸c mèi quan hÖ kh¸c nhau (nguyªn nh©n - kÕt qu¶, chung - riªng, liÖt kª c¸c mÆt, c¸c ph¬ng diÖn,…). - KÕt cÊu theo tr×nh tù hçn hîp: tr×nh bµy sù vËt víi sù kÕt hîp nhiÒu tr×nh tù kh¸c nhau. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Văn bản Lịch sử vấn đề bảo vệ môi trờng thuyết minh về đối tợng nào? Để thuyết minh về đối tợng ấy, ngời viết đã sử dụng hình thức kết cấu nào? - Văn bản thuyết minh về Lịch sử vấn đề bảo vệ môi trờng. - Hình thức kết cấu của văn bản đợc tổ chức phối hợp giữa trình tự quan hệ nhân quả (Từ nguyên nhân ô nhiễm môi trờng đến sự nhận thức về tác hại của ô nhiễm môi trờng do Ra-sen Ca-xơn đa ra trong tác phẩm Mùa xuân lặng lẽ và từ đó dấy lên phong trµo b¶o vÖ m«i trêng) vµ trËt tù quan hÖ thêi gian (Ngµy nay…  Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai…  N¨m 1962…  khëi ®Çu tõ thËp kØ s¸u m¬i…). 2. Văn bản Thành cổ Hà Nội thuyết minh về đối tợng nào? Để thuyết minh về đối tợng ấy, ngời viết đã tổ chức hình thức kết cấu nh thế nào? - Văn bản giới thiệu về đặc điểm trật tự kết cấu của thành cổ Hà Nội. - Để giới thiệu đặc điểm trật tự kết cấu của thành cổ Hà Nội, bài văn đã đợc tổ chøc theo tr×nh tù kh«ng gian tõ trong ra ngoµi: Tö CÊm Thµnh  Hoµng Thµnh  Kinh Thµnh. 3. Văn bản Học thuyết nhân ái của Nho gia thuyết minh về đối tợng nào? Để thuyết minh về đối tợng ấy, ngời viết đã tổ chức hình thức kết cấu ra sao? - V¨n b¶n giíi thiÖu mét sè néi dung c¬ b¶n cña häc thuyÕt nh©n ¸i. - Ngời viết đã tổ chức kết cấu văn bản theo trình tự lô gích của đối tợng – t tởng nh©n ¸i: + Giíi thiÖu chung vÒ thuyÕt nh©n ¸i; + Néi dung hai ch÷ nh©n, ¸i; + Néi dung hai ch÷ trung, thø. 4. Tìm hiểu kết cấu của phần Tri thức đọc – hiểu về thể loại Phú:.

(8) Phó vèn lµ thÓ v¨n Trung Quèc thÞnh hµnh vµo thêi H¸n, dïng lèi v¨n cã nhÞp điệu, nhằm miêu tả, trình bày sự vật để biểu hiện tình cảm, ý chí của tác giả. Phú có bèn lo¹i chÝnh: cæ phó, bµi phó, luËt phó vµ v¨n phó. Cổ phú thờng dùng hình thức “chủ – khách đối đáp”, không đòi hỏi đối, cuối bµi thêng kÕt l¹i b»ng th¬; bµi phó lµ phó dïng h×nh thøc biÒn v¨n, c©u v¨n 4 ch÷, 6 chữ, 8 chữ sóng đôi với nhau; luật phú là phú thời Đờng, chú trọng đến đối, vần hạn chế, gò bó; văn phú là phú thời Tống, tơng đối tự do, có dùng câu văn xuôi. Bài Phú sông Bạch Đằng thuộc loại cổ phú, sử dụng lối “chủ – khách đối đáp”; c©u th¬ cã xen tiÕng chõ (vÝ dô: “Sím gâ thuyÒn chõ Nguyªn T¬ng – ChiÒu lÇn thăm chừ Vũ Huyệt”) đậm chất trữ tình và sử dụng câu đối theo kiểu vế sau phô diÔn tiÕp m¹ch ý cña vÕ tríc (vÝ dô: “Th¬ng nçi anh hïng ®©u v¾ng t¸ - TiÕc thay dÊu vÕt luèng cßn lu”), nhiÒu vÇn thay nhau (nguyªn v¨n bµi phó nµy b»ng ch÷ H¸n cã 8 vÇn) lµm cho h×nh thøc võa cæ kÝnh võa uyÓn chuyÓn. Cổ phú ở Trung Quốc chủ yếu thể hiện đời sống cung đình, thích khoa trơng h×nh thøc. Bµi phó cña Tr¬ng H¸n Siªu hoµi niÖm vÒ chiÕn c«ng cña c¸c anh hïng d©n téc, nªu cao vai trß cña yÕu tè con ngêi trong sù nghiÖp dùng níc vµ gi÷ níc. a) Về đối tợng thuyết minh: Văn bản thuyết minh về thể loại phú. b) Các đoạn của văn bản đợc sắp xếp kết cấu theo trình lô gích của đối tợng – thÓ lo¹i v¨n häc: - Kh¸i niÖm chung vÒ thÓ lo¹i phó; - §Æc ®iÓm cña c¸c thÓ phó; - §Æc ®iÓm thÓ lo¹i cña bµi Phó s«ng B¹ch §»ng; - Sù s¸ng t¹o thÓ lo¹i cña bµi Phó S«ng B¹ch §»ng. TuÇn 20 Th dô V¬ng Th«ng lÇn n÷a (T¸i dô V¬ng Th«ng th) NguyÔn Tr·i I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. NguyÔn Tr·i (1380 – 1442) hiÖu lµ øc Trai, quª gèc t¹i lµng Ng¸i (Chi Ng¹i), huyÖn Phîng S¬n, lé L¹ng Giang (nay thuéc huyÖn ChÝ Linh, tØnh H¶i D¬ng). ¤ng mÊt ngµy 19 – 9 – 1442, tøc 16 th¸ng t¸m n¨m Nh©m TuÊt, niªn hiÖu §¹i B¶o thø ba, trong vô ¸n LÖ Chi Viªn (tøc vô ¸n Tr¹i V¶i, huyÖn Gia L¬ng, nay thuéc B¾c Ninh), vô ¸n tru di tam téc oan khèc næi tiÕng trong lÞch sö ViÖt Nam. Toµn bé t¸c phẩm của Nguyễn Trãi, mặc dù bị mất mát nhiều, song vẫn còn khá đồ sộ về số lợng và kiệt xuất về chất lợng: Bình Ngô đại cáo, Quân trung từ mệnh tập, Lam Sơn thực lục, Vĩnh Lăng thần đạo bi, Chí Linh sơn phú, D địa chí, Băng Hồ di sự lục, ức Trai thi tËp, Quèc ©m thi tËp. 2. Trong thời trung đại, th ban đầu là tên chung của loại th tín, viết để trao đổi th«ng tin c«ng viÖc hoÆc t×nh c¶m gi÷a ngêi víi ngêi, hoÆc göi cho vua quan, b¹n bè, ngời thân. Về sau, th gửi vua đợc gọi là biểu, tấu còn th chỉ là hình thức thông.

(9) tin gi÷a nh÷ng ngêi ngang hµng. Trong Qu©n trung tõ mÖnh, th lµ h×nh thøc c«ng v¨n, bµn viÖc níc, viÖc chiÕn, viÖc hoµ nªn mang ®Ëm nÐt tÝnh chÝnh luËn. 3. Víi mét nghÖ thuËt nghÞ luËn bËc thÇy, th l¹i dô V¬ng Th«ng cña NguyÔn Tr·i cho thÊy ý chÝ quyÕt th¾ng vµ tinh thÇn yªu chuéng hoµ b×nh cña qu©n vµ d©n ta. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m hiÓu xuÊt xø Gîi ý: Trong sự nghiệp phò tá Lê Lợi đánh quân Minh, Nguyễn Trãi có nhiệm vụ soạn thảo các th từ gửi cho các tớng nhà Minh và nhân danh Lê Lợi để khuyên dụ. Nguyễn Trãi đã thực hiện chiến thuật “tâm công” hết sức hiệu quả. Th l¹i dô V¬ng Th«ng lµ th sè 35, mét trong nh÷ng bøc th göi cho V¬ng Th«ng. Bấy giờ thành Đông Quan (Hà Nội nay) bị quân ta vây hãm, quân địch ở trong thành đang khốn đốn. Bức th này viết vào khoảng tháng 2 – 1427 thì đến tháng 10 năm ấy, sau khi Liễu Thăng bị giết ở gò Mã Yên, Vơng Thông không đợi lệnh vua Minh đã “tự ý giảng hoà” với quân Lam Sơn rồi rút quân về nớc. 2. Đặt vào hoàn cảnh sáng tác cụ thể để phân tích mục đích của bức th: Mục đích viết th của Nguyễn Trãi là dụ giặc ra hàng và rút quân về nớc. Mục đích này đợc nói rõ trong các câu: “Các ông là những ngời xét rõ sự cơ, hiểu sâu thời thế, vậy nên chém đầu Phơng Chính, Mã Kì đem đến cửa quân dâng nộp. Nh vậy, trong thành sẽ tránh đợc nạn cá thịt, trong nớc sẽ khỏi vạ đau thơng, hoà hiếu l¹i th«ng, can qua xÕp bá. ”. 3. T×m hiÓu bè côc bøc th Gîi ý: Bøc th cã bè côc 3 ®o¹n:  Đoạn 1 (từ đầu cho đến Sao đủ để cùng nói việc binh đợc?): Nêu lên nguyên lí cña ngêi dïng binh lµ ph¶i hiÓu biÕt thêi thÕ.  Đoạn 2 (từ Trớc đây các ông trong lòng… cho đến … bại vong đó là sáu !): Phân tích thời và thế của đối phơng ở thành Đông Quan.  Đoạn 3 (phần còn lại): Khuyên hàng, hứa hẹn những điều tốt đẹp, thách đấu và sØ nhôc tíng giÆc. 4. Phân tích mối quan hệ giữa các đoạn để thấy đợc mạch lập luận Gîi ý: L«gic gi÷a c¸c ®o¹n thÓ hiÖn m¹ch lËp luËn chÆt chÏ, giµu søc thuyÕt phôc: Ngêi lµm dïng binh kh«ng thÓ kh«ng hiÓu biÕt thêi thÕ  Nay ë vµo thêi thÕ chØ chuèc lÊy b¹i vong  Trong t×nh h×nh nh vËy, nÕu hiÓu biÕt thêi thÕ th× ph¶i ®Çu hµng vµ rót qu©n vÒ níc  NÕu kh«ng th× ra giao chiÕn ph©n tµi h¬n kÐm, kh«ng nªn hÌn nh¸t nh thÕ. 5. Phân tích t tởng đợc thể hiện trong đoạn mở đầu Gợi ý: ở đoạn mở đầu, tác giả nêu t tởng về thời thế đối với ngời dùng binh. Đa ra t tởng thời thế nh một nguyên lí căn bản trong việc dùng binh, tác giả đã mở đầu bằng chân lí sáng rõ, phàm là ngời làm tớng đều thấu hiểu, để từ đó sẽ đi đến phân.

(10) tích thời thế cụ thể của đối phơng nhằm mục đích thuyết phục, dụ hàng; đồng thời khẳng định kẻ địch không những không hiểu thời thế mà còn dối trá, che đậy nguy cơ thảm bại. Đây là đoạn văn có vai trò nêu chủ đề, mở ra hớng lập luận cho toàn bµi. 6. Lêi lÏ thÓ hiÖn t thÕ cña ngêi viÕt th nh thÕ nµo? Gîi ý: Mặc dù t thế của ngời nắm phần chủ động, hơn về sức mạnh quân sự cũng nh thời thế, song thái độ của tác giả hết sức linh hoạt: đối với bọn Vơng Chính, Mã Kì tàn ác, ngoan cố thì sỉ mắng, cơng quyết tiêu diệt; đối với Vơng Thông, Sơn Thọ và c¸c tíng kh¸c th× ph©n tÝch thêi thÕ, c¬ng nhu linh ho¹t, chñ yÕu dô hµng. Cuèi cùng, vừa khuyên nhủ, hứa hẹn lại vừa sỉ mắng, “khích tớng”, thách đánh để chứng tá søc m¹nh lµm chñ t×nh thÕ cña qu©n ta. T¸c gi¶ khuyªn hµng víi lÝ lÏ võa mÒm mỏng, vừa cứng rắn: một là đầu hàng, sẽ đợc bảo toàn; hai là đem quân ra đọ sức, mà với thời thế nh đã phân tích sáng rõ ở phần trên bức th thì phơng án này chỉ đem lại kết quả thảm bại. Bức th thể hiện địch vận “đánh vào lòng ngời” của Nguyễn Trãi, cho thấy sự kết hợp tài tình giữa tính chiến đấu mạnh mẽ với lòng yêu chuộng hoµ b×nh thiÕt tha cña t¸c gi¶. 7. Thời và thế của quân Minh đã đợc tác giả phân tích trong đoạn 2 của bức th nh thÕ nµo? Gîi ý:  ThÕ cña qu©n Minh ë Trung Quèc: Ng« m¹nh kh«ng b»ng TÇn, mµ hµ kh¾c l¹i qu¸, kh«ng ®Çy mét n¨m tÊt sÏ theo nhau mµ chÕt, Êy lµ mÖnh trêi…; PhÝa B¾c cã giÆc Nguyªn, trong níc cã néi lo¹n ë TÇm Ch©u.  ThÕ cña qu©n Minh ë §«ng Quan: kÕ cïng lùc kiÖt, lÝnh tr¸ng mái mÖt, trong kh«ng l¬ng th¶o, ngoµi kh«ng viÖn binh,…  S¸u cí b¹i vong tÊt yÕu, kh«ng thÓ b¸c bá. 8. Bøc th thÓ hiÖn niÒm tin tÊt th¾ng vµ tinh thÇn yªu chuéng hoµ b×nh cña t¸c gi¶, còng lµ cña nh©n d©n ta:  Chỉ rõ sự thất bại của địch, khẳng định thế tất thắng của ta (sáu cớ bại vong).  Khuyên dụ đầu hàng, mở ra đờng thoái lui cho đối phơng: “sửa sang cầu cống, mua sắm tàu thuyền, thuỷ lục hai đờng, tuỳ theo ý muốn; quân ra khỏi bờ cõi, muôn phần bảo đảm đợc yên ổn”.  Béc lé quan ®iÓm hoµ h÷u, bang giao th©n thiÖn, l©u dµi: “níc t«i l¹i phông cèng xng thÇn, theo nh lÖ tríc”..

(11) Phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt I – KiÕn thøc c¬ b¶n Lµ lo¹i phong c¸ch ng«n ng÷ dïng trong c¸c v¨n b¶n thuéc lÜnh vùc v¨n ch¬ng, phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt kh¸c víi c¸c phong c¸ch ng«n ng÷ kh¸c ë nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n sau: 1. TÝnh thÈm mÜ V¨n ch¬ng lµ nghÖ thuËt ng«n ng÷, lµ sù thÓ hiÖn gi¸ trÞ thÈm mÜ cña ng«n ng÷. Ng«n ng÷ trong v¨n b¶n nghÖ thuËt, víi t c¸ch lµ chÊt liÖu x©y dùng h×nh tîng, cã sù tổng hoà của ngữ âm và ngữ nghĩa, hoà phối để tạo nên hiệu quả thẩm mĩ. 2. TÝnh ®a nghÜa NghÜa cña v¨n b¶n nghÖ thuËt gåm nhiÒu thµnh phÇn: thµnh phÇn biÓu thÞ th«ng tin kh¸ch quan, thµnh phÇn biÓu thÞ t×nh c¶m; thµnh phÇn nghÜa têng minh, thµnh phÇn nghÜa hµm Èn. C¸c thµnh phÇn nghÜa nµy thèng nhÊt víi nhau trong nh÷ng h×nh tợng nghệ thuật vừa cụ thể, vừa sinh động. Trong đó, thành phần nghĩa hàm ẩn có một vị trí đặc biệt quan trọng trong văn bản nghệ thuật, biểu thị những suy ngẫm, gîi liªn tëng, tëng tîng,… t¹o nªn nh÷ng tÝn hiÖu thÈm mÜ, nh÷ng th«ng ®iÖp s©u s¾c vÒ cuéc sèng vµ con ngêi. 3. DÊu Ên riªng cña t¸c gi¶ Mỗi nhà văn, nhà thơ thờng có sở thích, sở trờng riêng trong diễn đạt. Sở thích và sở trờng ấy đợc bộc lộ ở những tác phẩm có giá trị và tạo thành nét độc đáo, dấu Ên riªng cña t¸c gi¶. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Nh÷ng lo¹i v¨n b¶n nµo sö dông phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt? Gîi ý: C¸c lo¹i v¨n b¶n v¨n ch¬ng (v¨n xu«i nghÖ thuËt, th¬, kÞch) sö dông phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt. 2. Nói đến phong cách ngôn ngữ nghệ thuật, cần phải nhớ đến những đặc điểm c¬ b¶n nµo? Gợi ý: Tính thẩm mĩ, tính đa nghĩa và dấu ấn riêng của tác giả là những đặc ®iÓm c¬ b¶n cña phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt. 3. Hãy phân tích đặc điểm chung của phong cách ngôn ngữ nghệ thuật biểu hiện ë bµi Phó nhµ nho vui c¶nh nghÌo cña NguyÔn C«ng Trø. Gîi ý: - VÒ tÝnh thÈm mÜ cña v¨n b¶n: + TÝnh thÈm mÜ thÓ hiÖn ë cÊu tróc v¨n b¶n theo thÓ lo¹i phó: V¨n b¶n Phó nhµ nho vui cảnh nghèo thuộc thể bài phú, ngôn ngữ đợc tổ chức theo hình thức biền văn, có sáu mơi tám vế sóng đôi; hai mơi vế đầu miêu tả nơi ở, cách sống và ăn mặc cña mét nhµ nho nghÌo. + TÝnh thÈm mÜ thÓ hiÖn ë c¸c yÕu tè ng«n ng÷, c¸c biÖn ph¸p tu tõ tËp trung diễn tả nơi ở, cách sống và ăn mặc của một nhà nho nghèo: sự lặp lại, sóng đôi, điệp ©m (ChÐm cha… chÐm cha, rµnh rµnh – Êy Êy, b×nh bÞch – kho kho, ch¸t ch¸t chua chua – nhai nhai nhổ nhổ,…; hiệp vần o, ô), đối (Bóng nắng rọi trứng gà bên.

(12) v¸ch, th»ng bÐ tri tr« - H¹t ma soi hang chuét trong nhµ, con mÌo ngÊp ngã,…), lèi nói “phô trơng” (mọt tạc vẽ sao, nhện giăng màn gió, mối giũi quanh co, giun đùn lè nhè, lîn n»m gÆm m¸ng, chuét cËy khua niªu, vç bông rau b×nh bÞch, an giÊc ngáy kho kho, áo vải thô nặng trịch, khăn lau giắt đỏ lòm,…),… - VÒ tÝnh ®a nghÜa cña v¨n b¶n: T¸c gi¶ kh«ng dïng ch÷ nghÌo nµo mµ vÉn miªu tả đợc cảnh nghèo của hàn nho; Qua việc miêu tả khách quan cảnh sống nghèo (nơi ở, cách sống, ăn mặc), tác giả đã lột tả đợc cảnh sống nghèo đến cùng cực, đồng thời cho thấy quan niệm, thái độ sống lạc quan của một nhà nho chân chính. - VÒ dÊu Ên riªng cña t¸c gi¶: DÊu Ên riªng cña t¸c gi¶ thÓ hiÖn næi bËt qua giọng điệu mỉa mai, châm biếm (đặc biệt là ở từ phong vị, hay việc sử dụng ngôn ng÷ trong c¸ch nãi “ph« tr¬ng”,…). Còng qua giäng ®iÖu Êy mµ h×nh tîng t¸c gi¶ hiÖn ra víi mét t thÕ võa ngao ng¸n võa ng¹o nghÔ, bÊt chÊp, ng«ng,… NguyÔn Công Trứ thờng để lại ấn tợng về một cá tính ngang tàng, đậm chất tài tử. 4. Phân tích đoạn thơ sau đây để làm sáng tỏ đặc điểm chung của phong cách ng«n ng÷ nghÖ thuËt. Sãng gîn trµng giang buån ®iÖp ®iÖp, Con thuyÒn xu«i m¸i níc song song; ThuyÒn vÒ níc l¹i sÇu tr¨m ng¶, Cñi mét cµnh kh« l¹c mÊy dßng. (Huy CËn, Trµng giang) Gîi ý: §Ó ph©n tÝch nh÷ng biÓu hiÖn cña phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt trong ®o¹n th¬ trªn, h·y tham kh¶o ®o¹n v¨n sau. “Ngay c©u th¬ ®Çu bµi th¬ kh«ng chØ nãi s«ng, mµ nãi buån, nãi vÒ mét nçi buån bÊt tËn, b»ng mét h×nh ¶nh Èn dô: sãng gîn trµng giang trïng trïng ®iÖp ®iÖp, nh nçi buån trïng trïng ®iÖp ®iÖp. Gi÷a trµng giang mµ ®iÓm nh×n nhµ th¬ tô vµo con sãng nhá, tuy rÊt nhiÒu, nhng hiÖn ra råi tan, mu«n thña. Con thuyÒn thêng lµ hình ảnh tợng trng cho cuộc đời lênh đênh, cô đơn, vô định. ở đây con thuyền buông m¸i chÌo xu«i dßng (xu«i m¸i) theo dßng níc, nhng thuyÒn vµ níc chØ “song song” víi nhau chø kh«ng g¾n bã g× víi nhau, bëi níc xu«i tr¨m ng¶, thuyÒn theo ng¶ nào? Thuyền đi với dòng để rồi chia li với dòng. Câu thứ ba đã nói tới sự chia li: “ThuyÒn vÒ níc l¹i sÇu tr¨m ng¶”. ThuyÒn buån v× ph¶i rÏ dßng. Níc buån nh kh«ng biÕt tr«i vÒ ®©u. C©u cuèi ®o¹n nµy cµng thÓ hiÖn tËp trung cho kiÕp ngêi nhá nhoi, lạc lõng, vô định: “Củi một cành khô lạc mấy dòng”. Cái nhìn của nhà thơ vẫn tập trung vµo c¸c vËt nhá: sãng, thuyÒn, cñi kh«. T¸c gi¶ lu ý, kh«ng ph¶i lµ c©y gç, th©n gç, mµ chØ lµ “cñi mét cµnh kh«”, mét m¶nh r¬i gÉy, kh« x¸c cña th©n c©y. Cả khổ thơ đầu đã vẽ lên một không gian sông nớc bao la, vô định, rời rạc, hờ hững. Những đờng nét: nớc song song, buồn điệp điệp, sầu trăm ngả, lạc mấy dòng không hứa hẹn gì về hội tụ, gặp gỡ mà chỉ là chia tan, xa vời. Trên con sông đó một con thuyền, một nhánh củi lênh đênh càng tỏ ra nhỏ nhoi bất lực. ở đây không chỉ thuyền buồn, cành củi khô buồn, mà cả sóng gợn, sông nớc đều buồn.” (TrÇn §×nh Sö, §äc v¨n häc v¨n,.

(13) NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2001, tr. 234-235) Bµi viÕt sè 5 (V¨n thuyÕt minh) I – §Ò bµi tham kh¶o 1. Giíi thiÖu vÒ ca dao ViÖt Nam. 2. Trình bày một số đặc điểm cơ bản của văn bản văn học. 3. Giới thiệu đặc điểm của phong cách ngôn ngữ nghệ thuật. 4. Thuyết minh yêu cầu đọc – hiểu văn bản văn học. 5. Thuyết minh về đặc điểm của thể loại phú. II – Híng dÉn 1. Đây là kiểu bài văn thuyết minh về một thể loại văn học, vấn đề văn học; cần phải biết vận dụng sáng tạo các phơng pháp thuyết minh thích hợp với từng đối tợng để làm bài. Trong các đề bài trên, đề (1) và đề (5) có đối tợng thuyết minh là thể loại văn học; các đề (2), (3), (4) thuộc dạng thuyết minh về một vấn đề văn học. 2. Để giải quyết đợc yêu cầu của đề bài, cần chuẩn bị tri thức cũng nh tính toán c¸ch lµm bµi theo c¸c bíc sau: a) Huy động t liệu, tìm hiểu tri thức về đối tợng thuyết minh (thể loại hoặc vấn đề văn học). b) Lựa chọn nội dung thông tin chính xác, khách quan về đối tợng thuyết minh để trình bày trong bài văn. c) LËp dµn ý cho bµi v¨n theo bè côc 3 phÇn: - Mở bài: Giới thiệu chung về đối tợng cần thuyết minh. - Thân bài: Trình bày nội dung thông tin về đối tợng thuyết minh theo trình tự nhất định (trình tự lô gích của đối tợng hoặc trình tự nhận thức, quan hệ nhân – qu¶,…). - Kết bài: Có thể đa ra nhận định chung về đối tợng, ý nghĩa của việc tìm hiểu đối tợng đã thuyết minh. d) Viết bài văn thuyết minh với dàn ý đã lập. 3. Định hớng về nội dung thông tin để giải quyết các đề cụ thể: a) Giíi thiÖu vÒ ca dao ViÖt Nam: - Ca dao lµ g×? Tham kh¶o: Ca dao (còn gọi là phong dao) đợc dùng với nhiều nghĩa rộng hẹp khác nhau. Theo nghÜa gèc th× ca lµ bµi h¸t cã khóc ®iÖu, dao lµ bµi h¸t kh«ng cã khóc ®iÖu. Ca dao lµ danh tõ ghÐp chØ toµn bé nh÷ng bµi h¸t lu hµnh phæ biÕn trong d©n gian cã hoặc không có khúc điệu; trong trờng hợp này, ca dao đồng nghĩa với dân ca. Do tác động của hoạt động su tầm, nghiên cứu văn học dân gian, từ ca dao đã dần dần chuyển nghĩa. Hiện nay, từ ca dao thờng đợc dùng để chỉ riêng thành phần.

(14) nghệ thuật ngôn từ (phần lời thơ) của dân ca (không kể những tiếng đệm, tiếng láy, tiÕng ®a h¬i). Víi nghÜa nµy, ca dao lµ th¬ d©n gian truyÒn thèng. (Theo NhiÒu t¸c gi¶, Tõ ®iÓn ThuËt ng÷ V¨n häc, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2004) - Ca dao Việt Nam có đặc điểm gì về nội dung? Ca dao lµ th¬ tr÷ t×nh – trß chuyÖn diÔn t¶ t×nh c¶m, t©m tr¹ng cña mét sè kiÓu nhân vật trữ tình: ngời mẹ, ngời vợ, ngời con,… trong quan hệ gia đình; chàng trai, cô gái trong quan hệ tình bạn, tình yêu lứa đôi; ngời phụ nữ, ngời dân thờng,… trong quan hÖ x· héi. Nã kh«ng mang dÊu Ên t¸c gi¶ nh th¬ tr÷ t×nh (cña v¨n häc viÕt) mµ thÓ hiÖn t×nh c¶m, t©m tr¹ng cña c¸c kiÓu nh©n vËt tr÷ t×nh vµ cã c¸ch thÓ hiÖn t×nh c¶m, thÕ giíi néi t©m mang tÝnh chung, phï hîp víi løa tuæi, giíi tÝnh, nghề nghiệp, địa phơng,… của các kiểu nhân vật này. Tuy nhiên, dù mang tính chất chung nhng mỗi bài ca dao lại có nét riêng độc đáo, sáng tạo, thể hiện đợc sự phong phó, da d¹ng cña s¾c th¸i t×nh c¶m. (…) - Ca dao Việt Nam có những nét đặc sắc gì về nghệ thuật? Hơn 90% các bài ca dao đã su tầm đợc đều sử dụng thể thơ lục bát hoặc lục bát biÕn thÓ. Ngoµi ra, ca dao cßn cã c¸c d¹ng h×nh thøc kh¸c nh th¬ song thÊt lôc b¸t (c©u th¬ b¶y tiÕng kÕt hîp víi c©u th¬ s¸u – t¸m tiÕng), v·n bèn (c©u th¬ bèn tiÕng), v·n n¨m (c©u th¬ n¨m tiÕng). Ca dao rÊt giµu h×nh ¶nh so s¸nh, Èn dô vµ biÓu tîng mang tÝnh truyÒn thèng nh hạt ma, tấm lụa đào, cái giếng, cây đa, bến nớc, con thuyền, con đò, chiếc khăn,… những hình ảnh quen thuộc, gắn với cuộc sống của ngời bình dân. Các hình thức lặp lại cũng là đặc trng nghệ thuật tiêu biểu của ca dao: lặp kết cÊu, lÆp h×nh ¶nh, lÆp h×nh thøc më ®Çu hoÆc lÆp tõ, côm tõ,… §îc tæ chøc díi h×nh thøc th¬ ca nhng ng«n ng÷ cña ca dao vÉn rÊt gÇn gòi víi lời ăn tiếng nói hằng ngày, mang đậm chất địa phơng và dân tộc. - Vai trß thÈm mÜ cña ca dao? Mỗi ngời, bất kể giàu nghèo, sang hèn,… đều có thể lấy ca dao là tiếng nói tâm t, tình cảm của mình, có thể soi lòng mình trong ca dao. Cho nên, ca dao còn đợc coi là “thơ của vạn nhà”, là gơng soi của tâm hồn và đời sống dân tộc; nơi lu giữ vẻ đẹp t©m hån d©n téc, nguån m¹ch v« tËn cho th¬ ca,… b) Về đặc điểm cơ bản của văn bản văn học: - V¨n b¶n v¨n häc lµ g×? V¨n b¶n v¨n häc (cßn gäi lµ v¨n b¶n nghÖ thuËt, v¨n b¶n v¨n ch¬ng) cã nghÜa réng vµ nghÜa hÑp. Theo nghÜa réng, v¨n b¶n v¨n häc lµ tÊt c¶ c¸c v¨n b¶n sö dông ng«n tõ mét c¸ch nghÖ thuËt. Theo nghÜa hÑp, v¨n b¶n v¨n häc chØ bao gåm c¸c sáng tác có hình tợng nghệ thuật đợc xây dựng bằng h cấu (tức là tạo ra những hình tîng b»ng tëng tîng). V¨n b¶n v¨n häc theo nghÜa hÑp võa cã ng«n tõ nghÖ thuËt võa cã h×nh tîng nghÖ thuËt. - Văn bản văn học có đặc điểm gì về ngôn từ? + Ngôn từ văn học đợc tổ chức đặc biệt, có tính nghệ thuật và thẩm mĩ. + Ngôn từ văn học là chất liệu để sáng tạo hình tợng, xây dựng thế giới tởng tợng..

(15) + Do yªu cÇu s¸ng t¹o h×nh tîng, ng«n tõ v¨n häc cã tÝnh biÓu tîng vµ ®a nghÜa. - Văn bản văn họic có đặc điểm gì về hình tợng? + Hình tợng văn học là thế giới đời sống do ngôn từ gợi lên trong tâm trí ngời đọc. + Hình tợng văn học là một phơng tiện giao tiếp đặc biệt. Đọc – hiểu văn bản văn học là thực hiện quá trình giao tiếp giữa ngời đọc và tác giả. - Văn bản văn học có đặc điểm gì về ý nghĩa? + ý nghĩa của hình tợng văn học chính là ý nghĩa của đời sống đợc nhà văn gợi lªn qua h×nh tîng. + ý nghÜa cña h×nh tîng v¨n häc thÓ hiÖn qua nh©n vËt, sù kiÖn, c¶nh vËt, chi tiÕt, qua sù s¾p xÕp, kÕt cÊu cña c¸c bé phËn v¨n b¶n vµ qua c¸ch sö dông ng«n tõ. + Có thể chia ý nghĩa của hình tợng thành các lớp: đề tài, chủ đề, cảm hứng, tính chÊt thÈm mÜ, triÕt lÝ nh©n sinh. - Văn bản văn học có đặc điểm gì về cá tính sáng tạo của nhà văn? + Văn bản văn học nào cũng do tác giả viết ra và ít nhiều đều để lại dấu ấn của ngêi s¸ng t¹o ra v¨n b¶n. + §Æc ®iÓm vÒ c¸ tÝnh s¸ng t¹o cña t¸c gi¶ võa t¹o nªn sù phong phó, ®a d¹ng vừa đem lại tính độc đáo cho văn bản văn học. - Những hiểu biết về đặc điểm của văn bản văn học có tác dụng gì? + Định hớng về thao tác đọc – hiểu văn bản văn học cụ thể. + Định hớng về thao tác cảm thụ, đánh giá văn bản văn học cụ thể. c) Về đặc điểm của phong cách ngôn ngữ nghệ thuật: - Phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt lµ g×? Phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt lµ lo¹i phong c¸ch ng«n ng÷ dïng trong c¸c v¨n b¶n thuéc lÜnh vùc v¨n ch¬ng (v¨n xu«i nghÖ thuËt, th¬, kÞch). Phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt cã tÝnh thÈm mÜ, tÝnh ®a nghÜa vµ dÊu Ên riªng cña t¸c gi¶. - TÝnh thÈm mÜ cña phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt: V¨n ch¬ng lµ nghÖ thuËt ng«n ng÷, lµ sù thÓ hiÖn gi¸ trÞ thÈm mÜ cña ng«n ng÷. Ng«n ng÷ trong v¨n b¶n nghÖ thuËt, víi t c¸ch lµ chÊt liÖu x©y dùng h×nh tîng, cã sù tổng hoà của ngữ âm và ngữ nghĩa, hoà phối để tạo nên hiệu quả thẩm mĩ. - TÝnh ®a nghÜa cña phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt: NghÜa cña v¨n b¶n nghÖ thuËt gåm nhiÒu thµnh phÇn: thµnh phÇn biÓu thÞ th«ng tin kh¸ch quan, thµnh phÇn biÓu thÞ t×nh c¶m; thµnh phÇn nghÜa têng minh, thµnh phÇn nghÜa hµm Èn. C¸c thµnh phÇn nghÜa nµy thèng nhÊt víi nhau trong nh÷ng h×nh tợng nghệ thuật vừa cụ thể, vừa sinh động. Trong đó, thành phần nghĩa hàm ẩn có một vị trí đặc biệt quan trọng trong văn bản nghệ thuật, biểu thị những suy ngẫm, gîi liªn tëng, tëng tîng,… t¹o nªn nh÷ng tÝn hiÖu thÈm mÜ, nh÷ng th«ng ®iÖp s©u s¾c vÒ cuéc sèng vµ con ngêi. - §Æc ®iÓm vÒ dÊu Ên riªng cña t¸c gi¶ trong phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt:.

(16) Mỗi nhà văn, nhà thơ thờng có sở thích, sở trờng riêng trong diễn đạt. Sở thích và sở trờng ấy đợc bộc lộ ở những tác phẩm có giá trị và tạo thành nét độc đáo, dấu ấn riªng cña t¸c gi¶. - Tác dụng của những hiểu biết về đặc điểm của phong cách ngôn ngữ nghệ thuËt: + Tác dụng đối với hoạt động đọc – hiểu văn bản văn học. + Tác dụng đối với hoạt động sáng tạo văn bản văn học. d) Về yêu cầu đọc – hiểu văn bản văn học: - Bản chất của hoạt động đọc văn bản văn học là gì? Khi đọc văn bản văn học, dù với bất kì mục đích nào, ngời đọc đều thực hiện viÖc tiÕp nhËn c¸c gi¸ trÞ t tëng, nghÖ thuËt; giao lu t tëng, t×nh c¶m víi t¸c gi¶, víi những ngời đã đọc trớc; bày tỏ thái độ đồng cảm hay không đồng cảm với văn bản v¨n häc. - Những yêu cầu chính của việc đọc – hiểu văn bản văn học: Ngời đọc phải trải qua quá trình đọc – hiểu: từ hiểu văn bản ngôn từ, hiểu ý nghĩa của hình tợng, hiểu t tởng, tình cảm của tác giả; từ đó hình thành sự đánh giá đối với văn bản và đạt đến mức độ thởng thức các giá trị của văn bản. - Làm thế nào để hình thành đợc kĩ năng đọc – hiểu văn bản văn học? Ngời đọc chẳng những phải thờng xuyên đọc nhiều tác phẩm văn học mà còn ph¶i biÕt tra cøu, häc hái, biÕt tëng tîng, suy ngÉm, t¹o thµnh thãi quen ph©n tÝch vµ thëng thøc v¨n häc. e) Về đặc điểm của thể loại phú, xem bài Các hình thức kết cấu của văn bản thuyÕt minh. TuÇn 21 §¹i c¸o b×nh Ng« (Bình Ngô đại cáo) NguyÔn Tr·i I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. VÒ t¸c gi¶, xem bµi tríc. 2. Cáo là thể văn có nguồn gốc từ Trung Quốc xa. Cáo đợc chuyên dùng để vua công bố việc lớn với muôn dân. Nguyễn Trãi dùng hai chữ đại cáo vốn là tên gọi một bài cáo cổ xa nhất của Trung Quốc để thay lời Lê Lợi công bố với thiên hạ. Cáo thêng hay dïng v¨n biÒn ngÉu. V¨n biÒn ngÉu hay cßn gäi lµ “biÒn v¨n”, “biÒn lÖ văn” hoặc “văn tứ lục” (biền là ngựa đi sóng đôi; ngẫu là đôi, cặp). Văn biền ngẫu có năm đặc điểm:  Ngôn ngữ đối ngẫu: các vế đối nhau theo bằng trắc, từ loại;  Kiểu câu chỉnh tề, câu 4 chữ đối với câu 4 chữ, câu 6 chữ đối với câu 6 chữ hoặc câu 4/4 và câu 6/6 đối nhau;  Cã vÇn ®iÖu, b»ng tr¾c hµi hoµ;.

(17)  Sö dông ®iÓn cè;  Sö dông tõ ng÷ bãng bÈy cã tÝnh ph« tr¬ng. Trong bài Bình Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi còn có loại câu 5 chữ, 7 chữ, 10 ch÷, 14 ch÷ rÊt ®a d¹ng. 3. §¹i c¸o b×nh Ng« lµ mét b¶n anh hïng ca vÒ søc m¹nh cña truyÒn thèng yªu nớc, tinh thần độc lập tự cờng, t tởng đại nghĩa, ý chí của quân và dân ta trong trong cuộc chiến đấu thắng lợi vang dội trớc giặc ngoại xâm, đem lại cuộc sống hoà bình, h¹nh phóc cho toµn d©n téc ë thÕ kØ XV. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m hiÓu xuÊt xø bµi c¸o Gîi ý: Cuèi n¨m 1427, sau khi chiÕn th¾ng giÆc Minh, Lª Lîi giao cho NguyÔn Tr·i viÕt §¹i c¸o b×nh Ng« nh»m tæng kÕt toµn diÖn cuéc kh¸ng chiÕn. 2. T×m hiÓu bè côc bµi c¸o Gîi ý: Bµi c¸o gåm 5 ®o¹n:  Đoạn 1 (từ Từng nghe... đến Chứng cớ còn ghi): Nêu luận đề chính nghĩa.  Đoạn 2 (từ Vừa rồi... đến Ai bảo thần dân chịu đợc?): Tố cáo tội ác của giặc.  Đoạn 3 (từ Ta đây... đến …lấy ít địch nhiều.): Lãnh tụ và nghĩa quân trong buæi ®Çu dÊy nghiÖp.  Đoạn 4 (từ Trọn hay... đến Cũng là cha thấy xa nay): Quá trình kháng chiến đi đến thắng lợi.  Đoạn 5 (từ Xã tắc từ đây vững bền đến hết): Tuyên bố hoà bình, khẳng định ý nghÜa cña cuéc khëi nghÜa Lam S¬n. 3. Tìm những từ ngữ, hình ảnh so sánh đặc sắc dùng để miêu tả thế chiến thắng cña qu©n ta vµ sù thÊt b¹i cña giÆc. Gîi ý: KhÝ thÕ chiÕn th¾ng cña ta. Sù thÊt b¹i nhôc nh· cña giÆc. Đoạn từ Trọn hay... đến …cho tất cả thế gian. sÊm vang chíp giËt. m¸u ch¶y thµnh s«ng. tróc chÎ tro bay. th©y chÊt ®Çy néi. thõa th¾ng ruæi dµi. ph¶i bªu ®Çu. đất cũ thu về. đành bỏ mạng. h¨ng l¹i cµng h¨ng. ch¸y l¹i cµng ch¸y. mu ph¹t t©m c«ng. trÝ cïng lùc kiÖt. Đoạn từ Bởi thế... đến …cha thấy xa nay. ®iÒu binh thñ hiÓm. chÆt mòi tiªn phong.

(18) sai tớng chẹn đờng. tuyÖt nguån l¬ng thùc. ngµy mêi t¸m. LiÔu Th¨ng thÊt thÕ. ngµy hai m¬i. LiÔu Th¨ng côt ®Çu. ngµy h¨m l¨m. L¬ng Minh b¹i trËn tö vong. ngµy h¨m t¸m. LÝ Kh¸nh cïng kÕ tù vÉn. thuận đà ta đa lỡi dao tung bí nớc giặc quay mũi giáo đánh ph¸ nhau đánh một trận. s¹ch kh«ng k×nh ng¹c. đánh hai trận. tan t¸c chim mu«ng. …. …. Tuy cïng miªu t¶ chiÕn th¾ng cña ta, thÊt b¹i cña giÆc nhng ë nh÷ng ®o¹n kh¸c nhau mức độ khác nhau: chiến thắng mỗi lúc một lớn, khí thế càng ngày càng mạnh mÏ, dån dËp – cµng ngoan cè, thÊt b¹i cµng th¶m h¹i, nhôc nh·. 4. Phân tích những thủ pháp nghệ thuật đã đợc sử dụng nhằm làm nổi bật chiến th¾ng cña ta vµ thÊt b¹i cña giÆc. Gîi ý: C¸c thñ ph¸p: liÖt kª trïng ®iÖp (nh÷ng chiÕn th¾ng cña ta, nh÷ng thÊt b¹i của giặc), đối lập (khí thế, t thế của bên chủ động, chiến thắng – kẻ tan tác, thất bại nÆng nÒ, th¶m khèc), so s¸nh t¬ng ph¶n (gi÷a chiÕn th¾ng cña ta víi thÊt b¹i cña giặc),… Các thủ pháp này kết hợp với sự thay đổi linh hoạt hình thức câu văn ngắn  dµi, tiÕt tÊu nhanh – chËm t¹o ra nh÷ng s¾c th¸i biÓu c¶m ®a d¹ng: khi thÓ hiÖn khÝ thÕ, søc m¹nh cña qu©n ta th× hµo hïng, m¹nh mÏ, víi nh÷ng c©u v¨n ng¾n gän, đanh chắc (Gơm mài đá, đá núi cũng mòn – Voi uống nớc, nớc sông phải cạn  §¸nh mét trËn s¹ch kh«ng k×nh ng¹c  §¸nh hai trËn tan t¸c chim mu«ng); khi miªu t¶ sù thÊt b¹i cña giÆc th× th¶m h¹i, t¬i bêi, víi nh÷ng c©u v¨n dµi, nh sù nh÷ng thÊt b¹i liªn tiÕp, kÐo dµi v« kÓ (BÞ ta chÑn ë Lª Hoa, qu©n V©n Nam nghi ngê khiÕp vÝa mµ vì mËt ! – Thua qu©n ta ë CÇn Tr¹m, qu©n Méc Th¹nh xÐo lªn nhau ch¹y để thoát thân). 5. Nh÷ng luËn ®iÓm chÝnh cña ®o¹n trÝch:  H×nh ¶nh vÞ l·nh tô nghÜa qu©n vµ nh÷ng khã kh¨n trong buæi ®Çu dÊy nghÜa.  Qu¸ tr×nh kh¸ng chiÕn vµ th¾ng lîi vÎ vang.  Tuyªn bè hoµ b×nh vµ ý nghÜa cña cuéc khëi nghÜa. 6. VÒ h×nh tîng ngêi thñ lÜnh Gợi ý: Làm nên sức mạnh chiến thắng, còn phải kể đến vai trò của ngời thủ lĩnh hết lòng vì sự nghiệp chung, có tài trí, mu lợc: ý thức trách nhiệm cao đối với vận mệnh quốc gia, căm thù giặc sâu sắc, đặt nhiệm vụ cứu nớc trở thành hoài bão, điều nung nấu của mình, trọng ngời hiền tài, thu phục đợc lòng ngời tạo thành sức mạnh ®oµn kÕt, tinh th«ng binh ph¸p, chiÕn lîc,… 7. Tìm hiểu t tởng đại nghĩa trong bài cáo. Gîi ý: Đối với nhân dân, đại nghĩa là vì nhân dân, đem lại cuộc sống yên ổn, hạnh phúc.

(19) cho nhân dân, cũng tức là phải đánh đuổi kẻ thù ra khỏi bờ cõi (“Việc nhân nghĩa cèt ë yªn d©n – Qu©n ®iÕu ph¹t tríc lo trõ b¹o”, khi chiÕn th¾ng råi th× “lÊy toµn quân là hơn, để nhân dân nghỉ sức”); đại nghĩa trở thành phơng châm, sức mạnh chiến đấu: “Đem đại nghĩa để thắng hung tàn – Lấy chí nhân để thay cờng bạo”. Đối với kẻ thù, đại nghĩa thể hiện ở chiến lợc đánh bằng mu lợc, đánh vào lòng ngời: “Chẳng đánh mà ngời chịu khuất – Ta đây mu phạt tâm công”. Hơn nữa, khi chiến thắng, chẳng những không giết mà còn cấp cho phơng tiện để rút về nớc: “Thần vũ chẳng giết hại, thể lòng trời ta mở đờng hiếu sinh – Mã Kì, Phơng Chính, cÊp cho n¨m tr¨m chiÕc thuyÒn…  V¬ng Th«ng, M· Anh, ph¸t cho vµi ngh×n cç ngùa…” NguyÔn Tr·i I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Nguyễn Trãi là bậc đại anh hùng dân tộc, một nhân vật toàn tài hiếm thấy; song còng lµ ngêi cã sè phËn bi th¬ng bËc nhÊt trong lÞch sö. ¤ng lµ danh nh©n v¨n hoá, nhà thơ, nhà văn kiệt xuất có những đóng góp to lớn cho sự phát triển văn hoá, v¨n häc d©n téc. 2. VÒ néi dung, v¨n ch¬ng NguyÔn Tr·i thÓ hiÖn næi bËt hai nguån c¶m høng truyền thống của văn học dân tộc: yêu nớc và nhân đạo. Thơ văn ông thể hiện một lí tởng cao cả: “Trừ độc, trừ tham, trừ bạo ngợc – Có nhân, có trí, có anh hùng” (Bảo kính cảnh giới, bài 5) và đồng thời cho thấy tấm lòng yêu thơng dân, gắn bó thiết tha với thiên nhiên, đất nớc. 3. Về nghệ thuật, văn chơng Nguyễn Trãi đạt đến giá trị kết tinh ở cả hai bình diÖn thÓ lo¹i vµ ng«n ng÷. ¤ng lµ c©y bót chÝnh luËn kiÖt xuÊt, ngêi kh¬i dßng th¬ Nôm, sáng tạo thể loại thất ngôn xen lục ngôn. Tinh thần dân tộc, tình yêu đất nớc là ngọn nguồn của vẻ đẹp ngôn ngữ tiếng Việt trong thơ văn Nguyễn Trãi. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Phân tích những sự kiện quan trọng thể hiện con ngời và tầm vóc vĩ đại của NguyÔn Tr·i. Gîi ý: - Nguyễn Trãi tên hiệu là ức Trai, sinh năm Xơng Phù thứ 4 đời Trần Đế Phế (1380), tại dinh quan T đồ Trần Nguyên Đán ở Thăng Long. Ông mất ngày 19 tháng 9 n¨m 1442, tøc 16 th¸ng 8 n¨m Nh©m TuÊt, niªn hiÖu §¹i B¶o thø 3. Cha Nguyễn Trãi là Nguyễn Phi Khanh, vốn là một học trò nghèo, thi đỗ thái học sinh (tức Tiến sĩ) đời Trần. Mẹ ông là Trần Thị Thái, con gái quan T đồ Trần Nguyên Đán, dòng dõi quý tộc. Nguyễn Trãi quê ở làng Ngái (Chi Ngại) huyện Phợng Sơn, lộ Lạng Giang (nay thuộc huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dơng), sau dời đến lµng NhÞ Khª, huyÖn Thêng TÝn, tØnh Hµ T©y. - Từ nhỏ, Nguyễn Trãi đã tỏ ra thông minh hơn ngời. Năm 1400, ông đi thi lần đầu, đỗ ngay Thái học sinh. Sau đó, ông đợc bổ làm quan Ngự sử đài chánh chởng. Kho¶ng cuèi n¨m 1401 ®Çu 1402, cha «ng còng ra nhËn chøc quan Häc sÜ ViÖn hµn lâm, sau thăng đến T nghiệp Quốc tử giám của triều Hồ. Năm 1407, giặc Minh xâm lîc §¹i ViÖt, cha con Hå Quý Li vµ c¸c triÒu thÇn bÞ b¾t ®em vÒ Trung Quèc, trong.

(20) đó có Nguyễn Phi Khanh. Nguyễn Trãi muốn giữ tròn đạo hiếu, cùng em trai là NguyÔn Phi Hïng theo theo xe tï cña cha. §Õn ¶i Nam Quan, NguyÔn Phi Khanh khuyªn NguyÔn Tr·i quay trë vÒ t×m c¸ch “röa nhôc cho níc, tr¶ thï cho cha, th× mới là đại hiếu”. Nguyễn Trãi nghe lời cha quay trở về, nhng vừa đến Đông Quan thì bị giặc Minh bắt giam. Trong thời gian bị giam ở Đông Quan, Nguyễn Trãi đã suy nghĩ về con đờng cứu nớc phục thù. - Trèn khái §«ng Quan, NguyÔn Tr·i t×m theo Lª Lîi, d©ng B×nh Ng« s¸ch (tøc Kế sách đánh đuổi quân Minh) và đợc Lê Lợi tin dùng và trở thành quân s số một cña l·nh tô khëi nghÜa Lam S¬n. ¤ng cïng Lª Lîi bµn mu tÝnh kÕ, gióp Lª Lîi so¹n các loại văn th, chiếu lệnh, góp công lớn vào sự nghiệp giải phóng đất nớc. §uæi xong giÆc níc, mét n¨m sau (1429), Lª Lîi nghi ngê TrÇn Nguyªn H·n mu ph¶n, truy bøc, khiÕn vÞ danh tíng nµy ph¶i nh¶y xuèng s«ng tù vÉn. V× TrÇn Nguyên Hãn là cháu nội quan T đồ Trần Nguyên Đán, Nguyễn Trãi cũng bị bắt, sau lại đợc tha nhng không đợc tin dùng nữa. Nguyễn Trãi xin cáo quan về Côn Sơn, mÊy th¸ng sau vua Lª Th¸i T«ng l¹i vêi «ng trë l¹i triÒu lµm viÖc níc. Đang hi vọng vào một cơ hội mới đợc cống hiến cho đất nớc thì chỉ ba năm sau; khi vua Lª Th¸i T«ng ®i tuÇn thó duyÖt vâ ë ChÝ Linh vÒ ghÐ th¨m NguyÔn Tr·i ë Côn Sơn, lúc ra về đến Lệ Chi Viên (Trại Vải), huyện Gia Bình, nay thuộc tỉnh Bắc Ninh, nửa đêm đột ngột qua đời; ông cùng vợ là Nguyễn Thị Lộ bị vu cho mu giết vua. NguyÔn Tr·i ph¶i nhËn ¸n tru di tam téc (bÞ giÕt c¶ ba hä). N¨m 1464, Lª Th¸nh T«ng minh oan cho NguyÔn Tr·i. N¨m 1980, Tæ chøc Gi¸o dôc, Khoa häc vµ V¨n ho¸ cña Liªn hîp quèc (UNESCO) đã công nhận Nguyễn Trãi là danh nhân văn hoá thế giới. 2. Nguyễn Trãi có những đóng góp quan trọng nào cho văn hoá dân tộc? Gîi ý: Với tài năng lỗi lạc, Nguyễn Trãi đã để lại cho nớc nhà một di sản to lớn về các mÆt qu©n sù, v¨n ho¸ vµ v¨n häc. C¸c t¸c phÈm vÒ qu©n sù, chÝnh trÞ, NguyÔn Tr·i cã Qu©n trung tõ mÖnh tËp vµ §¹i c¸o b×nh Ng« - mét ¸ng “thiªn cæ hïng v¨n”, lµ nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu. VÒ th¬ ca, «ng cã øc Trai thi tËp – tËp th¬ ch÷ H¸n vµ Quốc âm thi tập – tập thơ Nôm đánh dấu sự hình thành nền thơ ca tiếng Việt. Ngoµi ra «ng cßn cã c¸c t¸c phÈm vÒ lÞch sö nh Lam S¬n thùc lôc, V¨n bia VÜnh Lăng và tác phẩm D địa chí – một tác phẩm có giá trị cả về địa lí, lịch sử và dân téc häc. Trong văn học trung đại Việt Nam, Nguyễn Trãi là nhà văn chính luận kiệt xuất. Với Quân trung từ mệnh tập và Đại cáo bình Ngô, Nguyễn Trãi đã thể hiện nổi bật t tëng nh©n nghÜa mµ thùc chÊt lµ t tëng yªu níc, th¬ng d©n. V¨n chÝnh luËn cña Nguyễn Trãi đạt đến trình độ nghệ thuật mẫu mực. 3. T tëng yªu níc, th¬ng d©n, triÕt lÝ thÕ sù vµ t×nh yªu thiªn nhiªn cña NguyÔn Trãi đợc biểu hiện nh thế nào? Gợi ý: Với t cách là nhà thơ trữ tình tiêu biểu của thơ ca trung đại Việt Nam, thơ NguyÔn Tr·i thÓ hiÖn triÕt lÝ thÕ sù s©u s¾c, chan chøa t×nh yªu thiªn nhiªn vµ con ngêi. Hai tËp th¬ øc Trai thi tËp vµ Quèc ©m thi tËp cho thÊy NguyÔn Tr·i võa lµ một ngời anh hùng vĩ đại vừa là con ngời trần thế. Hình tợng ngời anh hùng sáng lên vẻ đẹp hoà quyện giữa lí tởng nhân nghĩa với yêu nớc thơng dân, vẻ đẹp ngay thẳng.

(21) cøng cái, thanh tao cña bËc qu©n tö. H×nh tîng con ngêi trÇn tôc hiÖn ra khi NguyÔn Tr·i ®au nçi ®au cña con ngêi, yªu t×nh yªu cña con ngêi. ¤ng ®au tríc nghÞch c¶nh xã hội éo le, thói đời đen bạc. Nỗi đau ấy còn nh một hệ quả tất yếu của một tấm lßng lu«n tr¨n trë, khao kh¸t sù hoµn thiÖn cña con ngêi vµ íc m¬ th¸i b×nh, yªn Êm, thÞnh trÞ cho x· héi. Nguyễn Trãi cũng dành tình yêu cho thiên nhiên, đất nớc, con ngời, cuộc sống. Vẻ đẹp thiên nhiên, đất nớc đợc tái hiện sinh động trong thơ ông, khi thì trang trọng ®Çy tÝnh íc lÖ cña §êng thi, lóc l¹i b×nh dÞ, d©n d·, nguyªn s¬. Th¬ NguyÔn Tr·i còng giµu t×nh ngêi; viÕt vÒ nghÜa vua t«i, vÒ t×nh cha con hay lßng b¹n, cã khi lµ tình quê hơng,… thơ ông toát lên vẻ tự nhiên, tha thiết, cảm động, thân thơng. 4. Ngyễn Trãi là ngời đặt nền móng cho thơ ca tiếng Việt. - Quốc âm thi tập của Nguyễn Trãi là tập thơ Nôm còn lại có thời gian ra đời sớm nhất, với số lợng bài lớn nhất, hay nhất. Có thể nói, đến Nguyễn Trãi, với Quốc âm thi tập, thơ Nôm đã thành thục và văn học chữ Nôm từ đây có vị trí nh là một thµnh phÇn cÊu thµnh nªn nÒn v¨n häc ViÖt Nam. - Nguyễn Trãi cũng là ngời đã sớm đa tục ngữ vào tác phẩm, sử dụng từ láy độc đáo; lại cũng là ngời đã sáng tạo ra hình thức thơ thất ngôn xen lục ngôn thể hiện tinh thần phá cách độc đáo, mạnh mẽ. §äc thªm HiÒn tµi lµ nguyªn khÝ cña quèc gia Th©n Nh©n Trung I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Th©n Nh©n Trung (1418 – 1499), tªn ch÷ lµ HËu Phñ, ngêi Yªn Ninh, Yªn Dũng, nay thuộc tỉnh Bắc Giang, đỗ tiến sĩ năm 1469. Thân Nhân Trung từng là Tao đàn Phó Nguyên suý trong Hội Tao Đàn do Lê Thánh Tông sáng lập. Ngoài bài văn bia nµy «ng cßn s¸ng t¸c th¬. 2. Bài trích này nằm trong tác phẩm có tên là Bài kí đề danh tiến sĩ khoa Nhâm TuÊt niªn hiÖu §¹i B¶o thø ba, mét trong 82 bµi v¨n bia ë V¨n MiÕu Hµ Néi. Văn bia là loại văn khắc trên mặt đá nhằm ghi chép những sự việc trọng đại, hoặc tên tuổi, cuộc đời của những ngời có công đức lớn để lu truyền cho đời sau. Bia có ba loại chính: bia ghi công đức, bia ghi việc xây dựng các công trình kiến trúc và bia lăng mộ. Bài kí đề danh tiến sĩ khoa Nhâm Tuất niên hiệu Đại Bảo thứ ba thuộc loại văn bia đề danh, ghi công đức. Bia ghi công đức thờng có phần tựa nêu lên lí do, qu¸ tr×nh lµm bia; cã phÇn ghi ngµy th¸ng, hä tªn ngêi lµm bia (viÕt b»ng v¨n xu«i) vµ phÇn minh (viÕt b»ng v¨n vÇn). DÇn dÇn, phÇn tùa hoÆc kÝ trë thµnh néi dung quan träng nhÊt, thÓ hiÖn t tëng, quan ®iÓm cña ngêi dùng bia. Bµi v¨n bia nµy gi÷ vai trß nh mét lêi tùa chung cho c¶ 82 tÊm bia tiÕn sÜ ë V¨n MiÕu. 3. Khẳng định Hiền tài là nguyên khí của quốc gia, tác giả Thân Nhân Trung đã phân tích vai trò của ngời hiền tài đối với vận mệnh của đất nớc, đồng thời cũng chỉ rõ mục đích tốt đẹp của việc đề danh tiến sĩ. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng.

(22) 1. T×m hiÓu xuÊt xø Gợi ý: Bài văn bia này đợc Tiến sĩ Thân Nhân Trung viết năm 1484, thời Hồng §øc. Tríc phÇn trÝch cã mét ®o¹n dµi kÓ viÖc tõ khi Lª Th¸i Tæ dùng níc (1428 – 1484), tuy các vua Lê thuở ấy đều chú ý bồi dỡng hiền tài nhng cha có điều kiện dựng bia tiến sĩ. Sau phần trích là danh sách 33 vị đỗ tiến sĩ khoa Nhâm Tuất. T×m hiÓu bè côc ®o¹n trÝch Gîi ý:  Đoạn 1 (từ Tôi dẫu nông cạn… cho đến …làm đến mức cao nhất): Nêu lên giá trị của hiền tài đối với đất nớc.  §o¹n 2 (phÇn cßn l¹i): Nªu ý nghÜa cña viÖc dùng bia, kh¾c tªn ngêi hiÒn tµi. 3. NhËn xÐt vÒ kÕt cÊu cña ®o¹n trÝch Gîi ý: Mở đầu đoạn văn tác giả khẳng định vị trí “nguyên khí” của ngời hiền tài đối với quốc gia và kết thúc cũng khẳng định vai trò “củng cố mệnh mạch cho nhà nớc”. Đây là lối kết cấu đồng tâm, nhằm nhấn mạnh vai trò của ngời hiền tài đối với quốc gia và khẳng định mục đích của việc dựng bia đề danh. 4. Cách diễn đạt đã làm nổi bật vai trò, mối quan hệ mật thiết của ngời hiền tài đối với quốc gia nh thế nào? Gîi ý:  Lập luận đối lập: “… nguyên khí thịnh thì thế nớc mạnh, rồi lên cao, nguyên khÝ suy th× thÕ níc yÕu, råi xuèng thÊp”.  Liệt kê, trùng điệp đối lập: “…kẻ ác lấy đó mà răn, ng ời thiện theo đó mà gắng, dẫn việc dĩ vãng, chỉ lối tơng lai, vừa để rèn giũa danh tiếng cho sĩ phu, vừa để cñng cè mÖnh m¹ch cho nhµ níc”. 5. Ph©n tÝch ý nghÜa cña c©u “HiÒn tµi lµ nguyªn khÝ cña quèc gia”. Gîi ý: Tác giả nói đến hiền tài là để chỉ những ngời có tài cao, học rộng và có đạo đức. Hiền tài là nguyên khí, nghĩa là khẳng định những ngời có tài cao, học rộng và có đạo đức chính là khí chất làm nên sự sống còn và phát triển của đất nớc, xã hội. Mối quan hệ giữa hiền tài đối với vận mệnh đất nớc: ngời hiền tài có vai trò quyết định đến sự thịnh – suy của một đất nớc, hiền tài dồi dào thì đất nớc hng thịnh, hiền tài cạn kiệt thì đất nớc suy yếu. Nh vậy muốn cho nguyên khí thịnh, đất níc ph¸t triÓn th× kh«ng thÓ kh«ng ch¨m chót, båi dìng nh©n tµi. 6. Dựa vào đoạn trích, để chứng minh: “Triều đình mừng đợc ngời tài, không có việc gì không làm đến mức cao nhất”. Gợi ý: Câu này nói lên sự quan tâm, đãi ngộ hiền tài của những ngời đứng đầu đất nớc:  Đã yêu mến cho khoa danh, lại đề cao bằng trớc trật.  Nªu tªn ë th¸p Nh¹n, ban cho danh hiÖu Long hæ, bµy tiÖc V¨n hØ.  Dựng đá đề danh đặt ở cửa Hiền Quan.

(23) 7. Việc dựng bia “đề danh tiến sĩ” ở Văn Miếu nhằm mục đích gì? Gîi ý:  Lu danh hiền tài muôn đời, thể hiện sự coi trọng, đề cao hiền tài của “thánh minh”.  Để kẻ sĩ trông vào những gơng hiền tài đợc lu danh mà phấn chấn hâm mộ, rèn luyện danh tiết, gắng sức giúp vua. Việc lu danh bia đá không những để nêu gơng mà còn để nhắc nhở và kêu gọi kẻ sĩ tự rèn đức luyện tài, cống hiến cho đất nớc.  Việc lu danh bia đá có thể khiến kẻ hiền tài lấy đó mà răn mình, tránh đợc h háng, sa ®o¹. Tóm lại, lập bia lu danh tiến sĩ là việc làm hết sức có ý nghĩa: kẻ ác lấy đó mà răn, ngời thiện theo đó mà gắng, dẫn việc dĩ vãng, chỉ lối tơng lai, vừa để rèn giũa danh tiếng cho sĩ phu, vừa để củng cố mệnh mạch cho nhà nớc. PhÈm b×nh nh©n vËt lÞch sö (TrÝch §¹i ViÖt sö kÝ toµn th) Lª V¨n Hu I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Lª V¨n Hu (1230–1322), ngêi lµng Phñ LÝ, §«ng S¬n (nay lµ th«n Phñ LÝ Trung, xã Thiệu Trung, huyện Đông Sơn), tỉnh Thanh Hoá, đỗ Bảng nhãn năm 1247, là nhà sử học nổi tiếng đời Trần. Lê Văn Hu hoàn thành Đại Việt sử kí năm 1272 gồm 72 quyển. Công trình này là một trong những cơ sở để nhóm Ngô Sĩ Liên biên so¹n thµnh §¹i ViÖt sö kÝ toµn th. T¸c phÈm cña Lª V¨n Hu hiÖn thÊt l¹c, chØ cßn l¹i 31 ®o¹n díi d¹ng b×nh sö do nhãm Ng« SÜ Liªn ghi l¹i trong §¹i ViÖt sö kÝ toµn th. 2. Bình sử là một mục trong tác phẩm thời xa, bắt đầu có từ đời Tống (Trung Quốc) ghi lại lời bình luận, đánh giá của sử gia đối với các sự kiện và nhân vật lịch sö. 3. Những lời bình sử của Lê Văn Hu cho thấy một thái độ trân trọng, ý thức giữ gìn, tinh thần trách nhiệm cao đối với lịch sử, qua đó thể hiện lòng yêu nớc sâu đậm. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Những biện pháp nghệ thuật nào đã đợc tác giả sử dụng khi bàn về Trng Trắc, Trng NhÞ? Gîi ý:  So s¸nh: “viÖc dùng níc xng v¬ng dÔ nh trë bµn tay”.  Hoán dụ: “bọn đàn ông chỉ cúi đầu bó tay”. 2. Khi bình về Tiền Ngô Vơng, tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật nào? Gợi ý: Hoán dụ: “một cơn giận mà yên đợc dân”. 3. NhËn xÐt vÒ bót ph¸p Gợi ý: Trong các lời bình, tác giả đã kết hợp giữa bút pháp chính xác của sử học với nghệ thuật bình luận, nghị luận sắc sảo, cô đúc mà tái hiện đợc nổi bật chân dung lịch sử cũng nh thể hiện đợc quan điểm đánh giá của mình trớc các sự kiện..

(24) 4. Bàn về Trng Trắc, Trng Nhị, Lê Văn Hu nhằm khẳng định tài năng và khí phách phi thờng của các anh hùng liệt nữ, khen ngợi đồng thời đem đến bài học và lời nhắn nhủ đối với các bậc nam nhi, quân tử. 5. Trong lêi bµn cña Lª V¨n Hu, vai trß lÞch sö cña TiÒn Ng« V¬ng vµ §inh Tiªn Hoàng đợc nhấn mạnh. Đối với Tiền Ngô Vơng, là vai trò của ngời nối lại chính thèng cña níc ViÖt sau ngh×n n¨m B¾c thuéc. §èi víi §inh Tiªn Hoµng, vai trß næi bật là dẹp loạn, yên ổn xã tắc, xng hoàng đế, khẳng định nền độc lập chính thống. 6. B×nh luËn vÒ t tëng, nh©n c¸ch cña nhµ b×nh sö. Gîi ý: C¸i nh×n ch©n thùc, xuÊt ph¸t tõ tinh thÇn d©n téc, lßng yªu níc, ý thøc g×n gi÷, trân trọng truyền thống đợc thể hiện qua các lời bình sử của Lê Văn Hu. Cũng trong nh÷ng lêi bµn vÒ lÞch sö Êy, chóng ta cßn thÊy mét tÊm lßng ngay th¼ng, c¬ng trùc, mét quan ®iÓm lÞch sö ch©n thùc, cã phª ph¸n. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë lêi bµn cña t¸c gi¶ vÒ viÖc ban thëng. Khi quan niÖm ®iÒm lµnh kh«ng cã nghÜa lµ ®em nh÷ng thø quý giá để làm vừa lòng ngời trên, tác giả đã phê phán thẳng thắn những lề thói, tật xấu của con ngời trong xã hội mọi thời. Thuở xa là cung tiến, ngày nay là đút lót, hèi lé, nÞnh nät, thùc ra chØ kh¸c nhau vÒ c¸ch gäi tªn mµ th«i. Bµn vÒ lÞch sö, nh thÕ không chỉ có ích đối với việc nhìn nhận quá khứ mà còn có ích đối với cuộc sống hiÖn t¹i vµ c¶ víi t¬ng lai. Phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt (TiÕp theo) I – KiÕn thøc c¬ b¶n Không những cần phải hiểu về đặc điểm chung của phong cách ngôn ngữ nghệ thuËt mµ cßn ph¶i biÕt c¸ch sö dông ph¬ng tiÖn ng«n ng÷ trong phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt. 1. Trong phong cách ngôn ngữ nghệ thuật, các yếu tố ngữ âm đợc khai thác tối đa để xây dựng hình tợng; các hình thức khác nhau của chữ viết cũng đợc tận dụng để gia tăng giá trị biểu hiện của văn bản: viết hoa, xuống dòng, các loại dấu câu, kho¶ng trèng,… 2. Mét mÆt, phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt sö dông cã chän läc nh÷ng yÕu tè của tất cả các lớp từ ngữ khác nhau để biểu hiện hình tợng; mặt khác (nhất là trong văn học cổ, văn học lãng mạn) phong cách ngôn ngữ này còn có lớp từ riêng, đó là líp tõ thi ca: giang s¬n, h¶i hµ, thiªn thu, lÖ, nguyÖt, chµng, nµng,… 3. Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật sử dụng rộng rãi mọi kiểu câu, đồng thời còn có cách vận dụng đặc thù các kiểu câu, tạo nên kiểu cú pháp thi ca. 4. Phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt sö dông tèi ®a mäi biÖn ph¸p tu tõ (ng÷ ©m, từ ngữ, ngữ pháp,…) để xây dựng hình tợng, tổ chức tác phẩm văn chơng. 5. Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật hết sức coi trọng vẻ đẹp cân đối, hài hoà trong chiÒu s©u bè côc, tr×nh bµy cña t¸c phÈm. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng.

(25) 1. ë tÊt c¶ c¸c ph¬ng diÖn (ng÷ ©m, ch÷ viÕt, tõ ng÷, ng÷ ph¸p, tu tõ, bè côc, trình bày), phong cách ngôn ngữ nghệ thuật có đặc điểm gì nổi bật? Gîi ý: C¸c ph¬ng tiÖn ng«n ng÷ trong phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt kh«ng chỉ có chức năng biểu đạt thông thờng. Gắn với đặc thù của hoạt động sáng tạo nghệ thuật, các phơng tiện ngôn ngữ trong phong cách ngôn ngữ này đều đợc sử dụng vào viÖc biÓu hiÖn thÈm mÜ, truyÒn t¶i t tëng nghÖ thuËt cña t¸c gi¶. Mäi kh¶ n¨ng biÓu hiện của ngôn ngữ đợc tận dụng vào mục đích nghệ thuật, nhằm tạo ra hiệu quả tác động thẩm mĩ cao nhất. 2. Phân tích các trích dẫn để thấy đợc cách sử dụng phơng tiện ngôn ngữ trong phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt: - Tù bÐn h¬i xu©n tèt l¹i thªm, Đầy buồng lạ màu thâu đêm; T×nh th mét bøc phong cßn kÝn, Giã n¬i ®©u gîng më xem. (NguyÔn Tr·i – C©y chuèi) - Cối xay tre, nặng nề quay, từ nghìn đời nay, xay nắm thóc. (ThÐp Míi – C©y tre ViÖt Nam) - Dèc lªn khóc khuûu dèc th¨m th¼m Heo hót cån m©y sóng ngöi trêi Ngµn thíc lªn cao, ngµn thíc xuèng Nhµ ai Pha Lu«ng ma xa kh¬i. (Quang Dòng, T©y TiÕn) Gîi ý: - VÒ ng÷ ©m: + Chú ý hình thức tổ chức câu văn với dấu phảy ngắt nhịp đều đều, âm ay đợc ®iÖp l¹i (xay, quay, nay) cã t¸c dông gîi t¶ vßng quay cña chiÕc cèi xay lóa, hµm ý về sự tuần hoàn trì trệ, không biến đổi của xã hội nông nghiệp Việt Nam thủa trớc. + Sù céng hëng ©m thanh ë ®o¹n th¬ cña Quang Dòng: N¨m tiÕng vÇn tr¾c trong c©u ®Çu (Dèc lªn khóc khuûu dèc th¨m th¼m) vµ c¸c tiÕng vÇn b»ng trong c©u cuèi (Nhà ai Pha Luông ma xa khơi) có tác dụng gợi tả, khắc hoạ địa thế hiểm trở của Tây Bắc cùng những cảm nhận của ngời lính Tây Tiến trên đờng hành quân. + Hiệp vần trong đoạn thơ của Nguyễn Trãi (thêm, đêm, xem) và đoạn thơ của Quang Dòng (trêi, kh¬i). - VÒ tõ ng÷: C¸c tõ bÐn, gîng,… trong bµi th¬ C©y chuèi cña NguyÔn Tr·i gîi t¶ søc xu©n vµ nh÷ng c¶m nhËn tinh tÕ cña t¸c gi¶; c¸c tõ l¸y (khóc khuûu, th¨m th¼m, heo hút) đợc sử dụng rất có hiệu quả gợi tả hình ảnh và cảm xúc trong những câu th¬ cña Quang Dòng. - VÒ biÖn ph¸p tu tõ: biÖn ph¸p Èn dô (t×nh th), nh©n ho¸ (giã gîng më, sóng ngöi trêi),….

(26) Bµi 22 tùa “TrÝch diÔm thi tËp” (TrÝch) Hoµng §øc L¬ng I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Hoµng §øc L¬ng ngêi lµng Cöu Cao, huyÖn V¨n Giang, nay thuéc tØnh Hng Yên, sau chuyển đến ở làng Ngọ Kiều, Gia Lâm, Hà Nội. Ông đỗ tiến sĩ năm năm 1478. Ông để lại: Trích diễm thi tập, đề tựa năm 1479, thơ chữ Hán còn lại 25 bài chép trong Trích diễm thi tập, sau này đợc Lê Quý Đôn đa vào Toàn Việt thi lục. 2. Tựa là bài văn đặt ở đầu tác phẩm văn học hoặc sử học, địa lí, hội hoạ, âm nhạc,… nhằm giới thiệu mục đích, nội dung, quá trình hình thành và kết cấu của tác phẩm ấy. Bài tựa có thể do tác giả tự viết hoặc do một ai đó thích thú tác phẩm mà viÕt. Cuèi bµi tùa thêng cã phÇn l¹c kho¶n: ghi râ hä tªn, chøc tíc cña ngêi viÕt vµ ngày tháng, địa điểm làm bài tựa. Bài tựa cũng thể hiện những quan điểm mang tính thời đại và của chủ quan ngời viết. Văn của thể tựa có tính chất thuyết minh, thờng đợc kết hợp với nghị luận và tự sự, có khi mang sắc thái trữ tình. 3. Trong c«ng viÖc biªn so¹n còng nh s¸ng t¸c, TrÇn §øc L¬ng béc lé mét quan niệm thẩm mĩ tiến bộ. Đó là sự chú ý đến tính thẩm mĩ của văn chơng. Tấm lòng yêu nớc của ông đợc thể hiện qua tinh thần trách nhiệm, ý thức trân trọng, giữ gìn di s¶n v¨n ho¸ d©n téc. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m hiÓu xuÊt xø Gîi ý: Bµi tùa nµy n»m trong TrÝch diÔm thi tËp (1497), mét tËp th¬ gåm s¸u quyÓn do Hoàng Đức Lơng su tầm, tuyển chọn tác phẩm của các tác giả từ thời Trần đến thời TiÒn Lª. 2. T×m hiÓu bè côc Gîi ý:  §o¹n 1: LÝ do lµm s¸ch TrÝch diÔm thi tËp.  §o¹n 2: Qu¸ tr×nh hoµn thµnh TrÝch diÔm thi tËp. Ngoài ra còn phải kể đến phần Lạc khoản. 3. Ph©n tÝch m¹ch lËp luËn cña bµi tùa. Gợi ý: Mạch lập luận sáng rõ: Những lí do khiến thơ văn không lu truyền đợc  ý thøc g×n gi÷, tinh thÇn tr©n träng di s¶n v¨n ho¸ d©n téc  C«ng viÖc biªn so¹n s¸ch. 4. Những phân tích và trình bày lí lẽ đợc kết hợp với yếu tố biểu cảm làm tăng thêm sức thuyết phục cho những điều tác giả muốn diễn đạt:  Thái độ đối với thực trạng thất truyền của thơ văn, sách vở: Lòng tha thiết đối với vẻ đẹp của thơ văn; Những câu hỏi đầy day dứt, thể hiện sự xót xa trớc thực trạng thơ văn không đợc lu truyền và với những mặt trái của đời sống xã hội.  Tinh thần tự trọng, ý thức dân tộc và niềm đau xót đợc bộc lộ trực tiếp: “Than.

(27) ôi ! Một nớc văn hiến, xây dựng đã mấy trăm năm, chẳng lẽ không có quyển sách nào có thể làm căn bản, mà phải tìm xa xôi để học thơ văn đời nhà Đờng. nh thế chả đáng thơng xót lắm sao !” 5. Những lời lẽ nào thể hiện thái độ nghiêm túc, thận trọng, khiêm tốn trớc công viÖc biªn so¹n s¸ch? Gîi ý: “T«i kh«ng tù lîng søc m×nh… ch¼ng kh¸c g× hiÖn nay ta chª tr¸ch ng êi xa vËy”. 6. Theo tác giả, có những lí do nào khiến thơ văn không lu truyền hết ở đời? Gîi ý: Theo Hoàng Đức Lơng, thơ văn không lu truyền đợc ở đời vì: Thứ nhất, chỉ thi nhân mới thấy đợc cái hay, cái đẹp của thơ ca. Thứ hai, ngời có học thì ít quan tâm đến thơ ca. Thứ ba, ngời quan tâm đến thơ ca thì năng lực kém, không đủ kiên trì. Thø t, chÝnh s¸ch ph¸t hµnh cña nhµ níc cßn nhiÒu h¹n chÕ. Cã thÓ xem ®©y lµ c¸c lÝ do chñ quan. Thơ văn không lu truyền đợc ở đời còn vì những lí do khách quan. Lí do này đợc tác giả phân tích trong đoạn từ “Vì bốn lí do kể trên …” đến “… mà không rách nát tan tµnh. ”, cô thÓ lµ:  Thêi gian lµm h n¸t s¸ch vë.  Binh löa chiÕn tranh tiªu huû. 7. §éng c¬ nµo th«i thóc t¸c gi¶ biªn so¹n TrÝch diÔm thi tËp? Gîi ý: Tác giả trình bày rõ động cơ biên soạn Trích diễm thi tập:  XuÊt ph¸t tõ nh÷ng bøc xóc trong t×nh h×nh biªn so¹n s¸ch vÒ th¬ ca ViÖt Nam ở thời của tác giả (các lí do khiến thơ văn không đợc lu truyền).  Tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ, gi÷ g×n nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hiÕn d©n téc. 8. T¸c gi¶ tr×nh bµy qu¸ tr×nh biªn so¹n TrÝch diÔm thi tËp nh thÕ nµo?  Su tầm, biên soạn sách thơ văn có nhiều khó khăn, tác giả đã có cái nhìn rất thực tiễn, đồng thời thể hiện thái độ thận trọng, khiêm tốn.  Thu lîm, chän lÊy nh÷ng bµi tiªu biÓu, ph©n lo¹i.  Biªn so¹n thµnh s¸u quyÓn, ë cuèi mçi quyÓn cã t¸c phÈm do chÝnh t¸c gi¶ viÕt. 9. Cã thÓ so s¸nh bµi tùa nµy víi c¸c lêi nãi ®Çu trong s¸ch vë ngµy nay? Gîi ý: Cïng víi sù ®a d¹ng, phong phó cña s¸ch vë hiÖn nay, nh÷ng lêi nãi ®Çu còng cã nhiÒu d¹ng, nhiÒu phong c¸ch. Nh×n chung, ë c¸c lêi nãi ®Çu, gièng víi tÝnh chÊt của bài tựa, đều có những nhận định khái quát về giá trị của tác phẩm, cũng nh thâu tóm những nội dung chính của cuốn sách. Tuy nhiên, chức năng, đặc điểm của lời nói đầu ở những quyển sách su tầm, biên soạn gần hơn cả với chức năng, đặc điểm.

(28) cña bµi tùa theo kiÓu bµi tùa cña Hoµng §øc L¬ng: Tr×nh bµy kÕt cÊu s¸ch; quan ®iÓm tËp hîp, tuyÓn chän; tªn ngêi viÕt, n¬i viÕt, thêi gian viÕt,… Th¸i phã T« HiÕn Thµnh (TrÝch §¹i ViÖt sö lîc) I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Hiện cha xác định đợc tác giả của Đại Việt sử lợc. 2. Sử là tác phẩm viết về các sự kiện lịch sử. Mục đích của sử là ghi chép sự thật, nhằm cung cấp những sự kiện lịch sử của dân tộc và thể hiện quan điểm, thái độ của sử gia đối với các sự kiện, nhân vật lịch sử để đời sau học tập, suy ngẫm. Trong văn học trung đạiViệt Nam, các tác sử thuộc loại hình văn học chức năng hành chính. T¸c phÈm sö xa cã hai thÓ: biªn niªn vµ kØ sù. §¹i ViÖt sö lîc thuéc viÕt theo lèi biªn niªn. Biªn niªn lµ lèi viÕt sö theo tr×nh tù thêi gian, kh¸c víi kØ sù lµ lèi viÕt sö theo c¸c sù kiÖn hoÆc tõng sù viÖc cña nh©n vËt lÞch sö. §¹i ViÖt sö lîc cã kÕt hîp víi lèi viÕt cña kØ sù. Viết sử theo lối biên niên nhng đồng thời chú ý đến việc khắc hoạ tính cách nhân vật lịch sử, tác giả Đại Việt sử lợc đã tái hiện đợc chân dung Tô Hiến Thành với một nhân cách đáng kính. 3. N¨m 1175, LÝ Cao T«ng huý lµ Long C¸n, con thø s¸u cña LÝ Anh T«ng, mÑ là Vơng hậu Đỗ Thuỵ Châu, lên ngôi lúc mới hai tuổi, theo di chúc của vua cha. Vơng đơng ấu thơ, mọi việc lớn nhỏ đều giao cho Thái Phó Tô Hiến Thành. Thái hậu cã ý phÕ Long C¸n lËp Long Sëng, bÌn hèi lé L· ThÞ, vî cña T« HiÕn Thµnh, nhê tác động để ông thuận theo ý mình, rồi lại trực tiếp gặp Tô Hiến Thành lấy danh lợi phó quý hßng mua chuéc. T« HiÕn Thµnh mét lßng trung thµnh víi cè th¸c cña Tiªn Vơng, phò ấu chúa, nhất định không nghe theo. Thái hậu bất chấp pháp luật, triệu Bảo Quốc Vơng Long Sởng vào để tự lập làm vua nhng Tô Hiến Thành đã cùng với triều thần kiên quyết dùng pháp luật để Thái hậu không thực hiện đợc mu đồ. Khi Tô Hiến Thành ngã bệnh, chỉ có Tham tri chính sự Vũ Tán Đờng ngày đêm hầu hạ bên cạnh; quan Gián nghị đại phu Trần Trung Tá bận bịu nhiều việc, không lúc nào rảnh rang để đến thăm. Lúc bệnh của Hiến Thành đã nguy kịch, Thái hậu đến thăm và hỏi rằng khi ông mất, ai sẽ thay chức Tể tớng. Hiến Thành không vì tình riêng, tiến cử Trần Trung Tá vì đó mới là “ngay thần”. Thái hậu tuy khen Hiến Thµnh nhng kh«ng nghe lêi «ng mµ lÊy §ç An ThuËn coi viÖc triÒu chÝnh. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m hiÓu xuÊt xø Bài Thái phó Tô Hiến Thành đợc trích từ tác phẩm lịch sử Đại Việt sử lợc của một sử gia sống vào khoảng nửa cuối thế kỉ XIV. ở Việt Nam, tác phẩm này đã thất truyền từ lâu. Tác phẩm đợc in lần đầu tiên ở Trung Hoa, thời Càn Long thế kỉ XVIII do Tuần phủ Sơn Đông dâng lên và Tiền Hi Tộ hiệu đính. 2. Tìm hiểu nghĩa của các từ ngữ: lời cố thác, tuổi đã xế chiều, phụng mệnh,… Gîi ý:  lêi cè th¸c: lêi dÆn dß, göi g¾m cña nhµ vua tríc khi mÊt..

(29)  tuổi đã xế chiều: tuổi đã cao, ý nói đã đến tuổi sắp chết.  phông mÖnh: v©ng theo mÖnh lÖnh. … 3. NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt t¹o kÞch tÝnh bÊt ngê trong ®o¹n nãi vÒ viÖc T« HiÕn Thµnh tiÕn cö ngêi thay m×nh. Gîi ý:  Kể việc Tô Hiến Thành ốm nặng, Vũ Tán Đờng ngày đêm hầu hạ còn Trần Trung Tá bận bịu nhiều việc nên không có lúc nào đến thăm. Đây là bớc tạo tình huèng, chuÈn bÞ cho nh÷ng diÔn biÕn kÞch tÝnh tiÕp theo.  Cuộc đối thoại giữa Thái hậu và Tô Hiến Thành: + Khi Thái hậu hỏi “Nếu có mệnh hệ nào, ai thay ông?”, từ chuyện đã kể ở trớc, theo l«gic th«ng thêng, ai còng nghÜ r»ng HiÕn Thµnh sÏ tiÕn cö Vò T¸n §êng. Nhng bÊt ngê HiÕn Thµnh l¹i tr¶ lêi “chØ cã Trung T¸ mµ th«i”. + Kịch tính lên đến cao điểm: Khi Thái hậu nhắc đến ân tình của Tán Đờng đối víi HiÕn Thµnh, ai còng nghÜ r»ng hoÆc lµ HiÕn Thµnh sÏ thuËn theo Th¸i hËu, hoÆc là giải thích rằng Tán Đờng không đủ khả năng để làm Tể tớng,… Nhng bất ngờ Hiến Thành đáp: “Thái hậu hỏi ngời thay thần, nên thần nói tới Trung Tá; nếu hỏi ngêi hÇu h¹ phông dìng thÇn th× phi T¸n §êng cßn ai n÷a?”. ë thêi ®iÓm kÞch tÝnh lªn cao nµy, tõ c©u tr¶ lêi cña HiÕn Thµnh, bËt ra ý nghÜa mØa mai tríc nghÞch lÝ: Chän ngêi thay chøc TÓ tíng kiªm Th¸i phã hay chän ngêi hÇu h¹, phông dìng TÓ tíng kiªm Th¸i phã? Ngời viết đã chọn lựa đa ra một cảnh huống có thật nhng trái với suy đoán thông thờng của ngời đời để khắc hoạ nổi bật tính cách nhân vật và ngụ ý những điều sâu xa vÒ thêi thÕ, nh©n sinh. 4. NhËn xÐt vÒ c¸ch viÕt sö cña t¸c gi¶ §¹i ViÖt sö lîc. Gîi ý:  Viết theo lối biên niên, tác giả vừa đảm bảo tôn trọng tính chân thực của sự kiÖn, nh©n vËt, võa tu©n thñ tr×nh tù diÔn biÕn thêi gian. ViÕt sö biªn niªn tãm lîc, tập trung vào việc khắc hoạ nhân vật Tô Hiến Thành, tác giả đã chọn hai thời điểm (1175 và 1179) cách nhau bốn năm, một mặt vẫn đảm bảo trình tự trớc sau, mặt khác đó là những thời điểm diễn ra những sự kiện mà qua đó chân dung tinh thần nhân vËt béc lé râ nÐt.  Tác giả không trực tiếp miêu tả tâm lí nhân vật, nhng qua hành động, lời nói của nhân vật đã đợc lựa chọn để đa ra, tính cách của nhân vật vẫn đợc bộc lộ. 5. Những sự kiện lịch sử nào ở triều Lí trong năm 1175 liên quan đến vận mệnh đất nớc đợc tái hiện trong đoạn trích? Gîi ý:  Lí Anh Tông qua đời; con trai thứ là Long Cán mới hai tuổi lên nối ngôi; mọi việc triều chính đều uỷ thác cho Thái phó Tô Hiến Thành.  Th¸i hËu §ç Thuþ Ch©u muèn phÕ Long C¸n, lËp Long Sëng – anh cña Long C¸n, lªn ng«i..

(30)  Long Cán và Long Sởng đều là con đẻ của Thái hậu Thuỵ Châu. Long Sởng trớc đây đã từng đợc lập làm Thái tử, nhng do mắc lỗi nên bị giáng xuống làm Bảo Quèc V¬ng. 6. Ph©n tÝch hµnh vi cña th¸i hËu trong viÖc Ðp T« HiÕn Thµnh phÕ LÝ Long C¸n. Gîi ý:  Th¸i hËu tiÕn hµnh tõng bíc l«i kÐo Th¸i phã T« HiÕn Thµnh – ngêi phï Long Cán và có vai trò rất lớn trong triều đình. + Th¸i hËu hèi lé vî HiÕn Thµnh. + §¸nh vµo t©m lÝ ngêi nhiÒu tuæi, Th¸i hËu trùc tiÕp mua chuéc T« HiÕn Thµnh b»ng viÖc ®a ra måi danh väng, phó quý. + Thái hậu bất chấp pháp luật, triệu Bảo Quốc Vơng Long Sởng vào để tự lập lµm vua.  Nh vậy, mặc dù hành động từng bớc, từ tính toán xảo quyệt cho đến liều lĩnh, nhng Thái hậu vẫn không đạt đợc âm mu của mình 7. §¸nh gi¸ vÒ nh©n vËt T« HiÕn Thµnh. Gîi ý: - Tô Hiến Thành trớc mu đồ phế lập của Thái hậu: Tô Hiến Thành đã từng bớc đánh bại âm mu phế lập của Thái hậu. Khi Thái hậu mua chuộc vợ ông, Hiến Thành đã dùng đạo lí làm ngời, nhấn mạnh đến vai trò Tể tớng của mình và viện cả đến tín ngỡng để thuyết phục vợ (“…ta biết lấy lời nào để tr¶ lêi Tiªn V¬ng ë suèi vµng?”). Khi Th¸i hËu trùc tiÕp dïng måi danh väng, phó quý để dụ Hiến Thành, ông đã dùng lời lẽ của Khổng Tử về cách làm ngời (“Bất nghĩa mà đợc phú và quý, đó không phải là điều ngời trung thần nghĩa sĩ vui làm.”) và cách đối xử với ngời quá cố trong văn hoá ứng xử truyền thống (lời di chúc của Tiên Vơng còn ở bên tai) để từ chối Thái hậu. Trớc sự liều lĩnh, bất chấp của Thái hậu, Hiến Thành kiên quyết dùng luật pháp để giữ vững kỉ cơng, không cho Thái hậu thực hiện mu đồ tự phế lập. - T« HiÕn Thµnh víi viÖc chän ngêi thay thÕ m×nh: Chức Tể tớng và chức Thái uý là những trọng trách lớn nhất trong triều đình. ViÖc chän ngêi thay thÕ c¸c vÞ trÝ Êy lµ rÊt hÖ träng. NÕu nh ë sù kiÖn tríc, T« HiÕn Thành đã chứng tỏ đức chính trực, cơng trung, “Phú quý bất năng dâm, uy vũ bất năng khuất. ” thì ở sự kiện chọn ngời thay thế mình ta càng thấy đợc sự sáng suốt, tinh thần trách nhiệm vì đất nớc của ông. Lùa chän cña T« HiÕn Thµnh kh«ng hÒ theo suy ®o¸n th«ng thêng. VÒ lÝ, chøc Tham tri chính sự của Vũ Tán Đờng to hơn chức Gián nghị đại phu của Trần Trung T¸. VÒ t×nh, Vò T¸n §êng lu«n gÇn gòi, phông dìng HiÕn Thµnh; trong khi, v× bËn bịu, khi Hiến Thành ốm, Trần Trung Tá không lúc nào đến thăm đợc. Những điều này cho thấy, hành xử của Hiến Thành một mực chỉ vì xã tắc, tuyệt đối vô t, xuất phát từ tâm huyết của ngời có trách nhiệm đối với đất nớc; đồng thời cũng chứng tỏ ông có cái nhìn tỉnh táo, sáng suốt ngay cả khi bệnh tình đã rất nguy kịch. - T« HiÕn Thµnh võa ph¶i chÞu ¸p lùc lín tõ phÝa Th¸i hËu, võa ph¶i chÞu ¸p lùc tõ chÝnh chøc tr¸ch Th¸i phã cña m×nh. Trong triÒu, vua lµ trªn hÕt; nhng trong gia.

(31) đình, Thái hậu lại là mẹ vua, mà con phải vâng lời cha mẹ là đạo lí. ở thời điểm câu chuyÖn diÔn ra, vua cßn qu¸ nhá, Th¸i hËu n¾m mäi quyÒn hµnh. nh vËy, vai trß vµ trách nhiệm của Tô Hiến Thành càng trở nên nặng nề. Vậy mà, nh đã thấy, ông đã kh«ng chÞu khuÊt phôc tríc quyÒn uy, c¸m dç, nhÊt mùc trung thµnh víi sù nghiÖp chung, trung trinh, liêm khiết, một lòng vì đất nớc mà hành xử mà không chịu lệ thuộc vào bất cứ điều gì. Tô Hiến Thành quả là tấm gơng sáng trong lịch sử, để ngời sau soi m×nh. LuyÖn tËp vËn dông c¸c h×nh thøc kÕt cÊu v¨n b¶n thuyÕt minh 1. Ph©n tÝch h×nh thøc kÕt cÊu cña v¨n b¶n Chu V¨n An – nhµ s ph¹m mÉu mùc: - §èi tîng thuyÕt minh cña bµi v¨n lµ g×? - Bài văn đợc kết cấu nh thế nào? - Hình thức kết cấu của bài văn có phù hợp với đối tợng không? Gîi ý: - §èi tîng thuyÕt minh: Nh©n vËt lÞch sö – Chu V¨n An. - H×nh thøc kÕt cÊu: Bµi v¨n cã bè côc 3 phÇn. PhÇn 1 (tõ Chu V¨n An tªn tù là… đến …Canh Tuất (1370)) giới thiệu tên tuổi, quê quán của Chu Văn An. Phần 2 (từ Chu Văn An từ hồi còn trẻ… cho đến Sau ông mất tại đó) giới thiệu về cuộc đời và sự nghiệp của Chu Văn An. Phần 3 (từ Theo th tịch cũ… cho đến hết) giới thiệu vÒ ¶nh hëng, vÞ trÝ lÞch sö cña Chu V¨n An sau khi chÕt. - Kết cấu của văn bản đợc sắp xếp theo trình tự thời gian. Đây cũng là hình thức kÕt cÊu ®iÓn h×nh cho bµi v¨n thuyÕt minh vÒ mét nh©n vËt lÞch sö (hay nhµ chÝnh trÞ, nhµ v¨n ho¸, nhµ v¨n,…). 2. Ph©n tÝch h×nh thøc kÕt cÊu cña v¨n b¶n Ra-ma-ya-na: - §èi tîng thuyÕt minh cña bµi v¨n lµ g×? - Bài văn đợc kết cấu nh thế nào? Gîi ý: - §èi tîng thuyÕt minh: T¸c phÈm v¨n häc – sö thi Ên §é Ra-ma-ya-na. - Hình thức kết cấu: Văn bản có bố cục 3 phần. Phần 1 (từ đầu cho đến …gây xúc động cho ngời đọc) giới thiệu về lai lịch, quy mô của tác phẩm. Phần 2 (từ Truyện kể rằng… cho đến …là Vi-snu – Thần Bảo vệ của vũ trụ) giới thiệu tóm tắt néi dung truyÖn. PhÇn 3 (phÇn cßn l¹i) giíi thiÖu vÒ gi¸ trÞ vµ søc ¶nh hëng cña t¸c phẩm. Bài văn này đợc kết cấu theo trình tự thời gian và trình tự lô gích. 3. Khi thuyÕt minh vÒ mét t¸c gia v¨n häc, cã thÓ tæ chøc bµi v¨n theo h×nh thøc kÕt cÊu nµo? Gîi ý: Cã thÓ tæ chøc bµi v¨n theo bè côc 3 phÇn víi h×nh thøc kÕt cÊu sau: - Mở bài: Giới thiệu tác gia văn học và nêu nhận định chung về vị trí, thành tựu văn học của tác gia đó. - Th©n bµi:.

(32) + Giới thiệu sơ lợc về tiểu sử (năm sinh, quê quán, gia đình, những dấu mốc nổi bật trong cuộc đời,…); + Giới thiệu sự nghiệp sáng tác (các tác phẩm chính, đánh giá khái quát,…); + Giới thiệu vị trí, ảnh hởng, những đóng góp chủ yếu của tác gia đối với văn ho¸, v¨n häc d©n téc. - Kết bài: Khẳng định về đóng góp, vị trí của tác gia trong lịch sử văn học. 4. Khi thuyÕt minh vÒ mét t¸c phÈm v¨n häc, cã thÓ tæ chøc bµi v¨n theo h×nh thøc kÕt cÊu nh thÕ nµo? Gîi ý: Cã thÓ tæ chøc bµi v¨n thuyÕt minh vÒ mét t¸c phÈm v¨n häc theo h×nh thøc kÕt cÊu nh sau: - Mở bài: Giới thiệu khái quát về tác phẩm (nhan đề, tên tác giả, xuất xứ,…). - Th©n bµi: + Giíi thiÖu vÒ vÞ trÝ cña t¸c phÈm trong sù nghiÖp v¨n häc cña nhµ v¨n (nhµ th¬); + Giíi thiÖu nh÷ng nÐt næi bËt vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm; - KÕt bµi: §¸nh gi¸ chung vÒ gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm. TuÇn 23 Th¸i s TrÇn Thñ §é (TrÝch §¹i ViÖt sö kÝ toµn th) Ng« SÜ Liªn I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Ng« SÜ Liªn ngêi lµng Chóc LÝ huyÖn Ch¬ng §øc, nay lµ Ch¬ng MÜ, tØnh Hµ Tây; ông đỗ tiến sĩ năm 1442, hiện cha rõ năm sinh và năm mất. Ngô Sĩ Liên giữ vai trß quan träng trong viÖc h×nh thµnh bé §¹i ViÖt sö kÝ toµn th c¶ vÒ ph¬ng ph¸p biªn so¹n vµ néi dung t¸c phÈm. 2. Cã ngêi hÆc téi TrÇn Thñ §é quyÒn h¬n c¶ vua. Tríc mÆt vua, TrÇn Thñ §é xác nhận ngời hặc tội nói đúng và còn ban thởng. Cã ngêi qu©n hiÖu ng¨n kiÖu Linh Tõ Quèc MÉu, vî Thñ §é, kh«ng cho ®i qua thềm cấm. Trần Thủ Độ khen ngời lính đó là biết giữ nghiêm phép tắc và ban thởng cho. Quèc MÉu, vî Thñ §é xin riªng cho mét ngêi lµm chøc quan nhá. ¤ng ra ®iÒu kiện ngời đó phải chặt ngón chân để phân biệt với các quan khác. Ngời kia kêu van xin thôi. Từ đấy không ai dám đến nhờ cậy, xin xỏ chức tớc nữa. Th¸i T«ng muèn phong cho An Quèc – anh cña Thñ §é lµm tíng. Thñ §é phản đối việc anh em trong gia đình cùng làm tớng, vì cho rằng nh thế sẽ dễ kết bè đảng, bất lợi cho triều đình. 3. KÕt hîp gi÷a biªn niªn víi tù sù, b»ng nh÷ng t×nh huèng bÊt ngê, giµu kÞch tính, những tình tiết ngắn gọn, cô đúc, sử gia đã khắc hoạ nổi bật chân dung nhân.

(33) c¸ch chÝnh trùc, chÝ c«ng v« t cña TrÇn Thñ §é. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m hiÓu xuÊt xø Gîi ý: §¹i ViÖt sö kÝ toµn th hoµn thµnh n¨m 1498 trªn c¬ së bé §¹i ViÖt sö kÝ cña Lª V¨n Hu vµ Sö kÝ tôc biªn cña Phan Phu Tiªn. C«ng tr×nh nµy gåm hai phÇn: Ngo¹i kỉ và Bản kỉ. Phần Ngoại kỉ viết về lịch sử nớc ta từ thời Hồng Bàng đến thế kỉ X; phần Bản kỉ viết tiếp từ thời Đinh Tiên Hoàng đến thời Hậu Lê. Khi mới hoàn thành, Đại Việt sử kí toàn th gồm 15 quyển; sau đó nhóm tác giả Phạm Công Trứ viết tiếp 5 quyÓn, tæng lµ 20 quyÓn. Bài Thái s Trần Thủ Độ đợc trích từ quyển V, phần Bản kỉ. 2. T×m hiÓu bè côc ®o¹n trÝch Gîi ý:  Đoạn 1 (từ đầu đoạn trích đến …phải nhờ cậy, quyền hơn cả vua.): Thông báo sù kiÖn TrÇn Thñ §é chÕt vµ giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ nh©n vËt nµy.  Đoạn 2 (từ Bấy giờ có ngời hặc… đến Vua bèn thôi.): Thuật lại bốn sự kiện lịch sử xảy ra trong cuộc đời hoạt động chính trị – xã hội của Trần Thủ Độ.  Đoạn 3 (từ Thủ Độ tuy làm Tể tớng… đến hết): Khẳng định phẩm chất và vai trß lÞch sö cña TrÇn Thñ §é. 3. Giải thích nghĩa của các từ chủ chốt, biểu hiện nội dung bài sử và thái độ đánh giá của sử gia đối với sự kiện và nhân vật lịch sử: ngời hặc, ngời hiền, quốc mÉu, c«ng chóa, sinh tõ,… Gîi ý:  ngời hặc: ngời vạch hỏi về lỗi lầm hoặc tội trạng của vị quan nào đó trong triều đình.  ngời hiền: ngời có đức hạnh và tài năng hơn ngời.  quèc mÉu, c«ng chóa: N¨m 1226, sau khi LÝ HuÖ T«ng bÞ bøc tö, hoµng hËu bÞ gi¸ng xuèng lµm c«ng chóa vµ g¶ cho TrÇn Thñ §é. Th¸i T«ng TrÇn C¶nh thÊy bµ vốn là hoàng hậu cũ của Huệ Tông, đồng thời là mẹ vợ mình nên phong cho bà làm Linh Tõ Quèc MÉu (gäi t¾t lµ Quèc MÉu). Trong bµi trÝch, c¸c danh xng Quèc MÉu, Linh từ Quốc Mẫu, Công chúa đều chỉ một ngời: vợ của Trần Thủ Độ. Không phải ngÉu nhiªn mµ sö gia sö dông nh÷ng c¸ch gäi nh©n vËt víi nh÷ng tªn kh¸c nhau. Khi gọi là Linh Từ Quốc Mẫu hoặc Quốc Mẫu là với thái độ tôn trọng, phù hợp với chức phận của bà. Công chúa là cách gọi của Trần Thủ Độ thể hiện thái độ khiêm nhờng, đúng với danh phận của vợ mình.  sinh từ: đền thờ ngời còn sống; thời xa, ai có công lao, đức hạnh lớn, giúp dân cứu đời, mặc dù đang còn sống vẫn đợc lập đền thờ. 4. NhËn xÐt vÒ lèi viÕt sö cña t¸c gi¶ Gîi ý:.

(34)  Tính bất ngờ: Cả bốn sự kiện đợc kể, ở sự kiện nào diễn biến kết cục cũng đều bất ngờ, nằm ngoài dự đoán của ngời đọc (đối xử với ngời hặc tội mình; đối xử với ngời chặn kiệu vợ mình; răn đe ngời xin chức câu đơng; lập luận phản đối việc cử anh trai lµm tíng).  Kịch tính cao nhng lại kiệm lời: Tác giả đa ngời đọc vào tình huống có vấn đề, để ngời đọc suy đoán, rồi bất ngờ mở nút theo kiểu “gói kĩ, mở nhanh”. Những diễn biến bất ngờ, cách tái hiện sự việc giàu kịch tính, ngắn gọn ấy đều hớng tới mục đích khắc hoạ chân dung nhân cách nhân vật Trần Thủ Độ. Mặc dù viÕt theo lèi biªn niªn, nhng khi cÇn kh¾c ho¹ ch©n dung tÝnh c¸ch nh©n vËt, sö gia cũng đã chọn lọc những chi tiết hết sức tiêu biểu, cô đúc để tô đậm. Sử gia tỏ ra khâm phục, ngợi ca tài đức của Trần Thủ Độ. Tuy nhiên, thái độ ấy đợc bộc lộ kín đáo, chủ yếu qua sự việc và cách trình bày sự việc. 5. Chỉ ra nội dung thông báo trong phần từ Giáp Tí… đến …Trung Vũ đại vơng. Gîi ý:  Th¸i s TrÇn Thñ §é chÕt;  Sau khi chết đợc truy tặng. Th«ng b¸o sù kiÖn TrÇn Thñ §é chÕt, sö gia kÌm theo th«ng b¸o vÒ thêi gian cô thể (Giáp Tí, năm thứ 7; Mùa xuân, tháng giêng). Đây cũng là yêu cầu đối với một t¸c phÈm lÞch sö. 6. Nhân cách Trần Thủ Độ đợc bộc lộ qua các sự kiện nào? Gîi ý: (1) Cã ngêi hÆc téi TrÇn Thñ §é quyÒn h¬n c¶ vua. Tríc mÆt vua, TrÇn Thñ §é xác nhận ngời hặc tội nói đúng và còn ban thởng. Sự kiện này chứng tỏ Thủ Độ là ngời thẳng thắn, nghiêm khắc với bản thân; trọng ngời trung trực, can đảm, dám vạch tội lỗi hoặc sai lầm của ngời khác, nhất lại là đối với ngời bề trên, có quyền lùc. (2) Cã ngêi qu©n hiÖu ng¨n kiÖu Linh Tõ Quèc MÉu, vî Thñ §é, kh«ng cho ®i qua thềm cấm. Trần Thủ Độ khen ngời lính đó là biết giữ nghiêm phép tắc và ban thởng cho. Sự kiện này cho thấy Thủ Độ là ngời chí công vô t, trọng phép tắc, khích lệ nh÷ng ngêi gi÷ nghiªm phÐp t¾c, kh«ng kÓ th©n s¬. (3) Quèc MÉu, vî Thñ §é xin riªng cho mét ngêi lµm chøc quan nhá. ¤ng ra điều kiện ngời đó phải chặt ngón chân để phân biệt với các quan khác. Ngời kia kêu van xin thôi. Từ đấy không ai dám đến nhờ cậy, xin xỏ chức tớc nữa. Sự kiện này chøng tá Thñ §é lµ ngêi khÐo lÐo, tÕ nhÞ trong xö sù (võa kh«ng lµm mÊt lßng vî, vừa răn đe đợc những kẻ xin xỏ chức tớc và những kẻ cậy quyền thế ban phát chức tớc). (4) Thái Tông muốn cho anh Thủ Độ làm tớng. Thủ Độ phản đối việc anh em trong gia đình cùng làm tớng, vì cho rằng nh thế sẽ dễ kết bè đảng, bất lợi cho triều đình. Sự kiện này cho thấy Trần Thủ Độ là ngời có tầm nhìn, lo lắng cho sự ổn định của triều đình, không đồng tình với t tởng gia đình trị. 7. NhËn xÐt chung vÒ nh©n vËt TrÇn Thñ §é. Gîi ý:.

(35) Nắm giữ trọng trách của triều đình, Trần Thủ Độ là ngời tài đức vẹn toàn, chí công vô t, quyết đoán, cao thợng, sống theo kỉ cơng, hết lòng phụng sự đất nớc. 8. Có thể tiến hành so sánh giữa tính cách Tô Hiến Thành và Trần Thủ Độ để thấy đợc những nét tính cách giống nhau giữa hai nhân vật này và qua đó hiểu đợc những phẩm chất đẹp đẽ của con ngời mà các sử gia Việt Nam đề cao. T« HiÕn Thµnh vµ TrÇn Thñ §é sèng c¸ch nhau kho¶ng mét tr¨m n¨m, trong những bối cảnh lịch sử không giống nhau. Nhng cả hai nhân vật lịch sử này đều đợc khắc hoạ với nhân cách lớn, luôn đặt sự nghiệp của đất nớc lên trên hết, chí công vô t, trung trùc, kh«ng nao nóng tríc c¸m dç danh lîi,… Hng §¹o §¹i V¬ng TrÇn Quèc TuÊn (TrÝch §¹i ViÖt sö kÝ toµn th) Ng« SÜ Liªn I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. VÒ t¸c gi¶, xem bµi Th¸i s TrÇn Thñ §é. 2. Vua hái Hng §¹o §¹i V¬ng vÒ kÕ s¸ch gi÷ níc; Hng §¹o §¹i V¬ng nhÊn m¹nh “trªn díi mét d¹, lßng d©n kh«ng l×a”, “khoan th søc d©n lµm kÕ s©u rÔ bÒn gốc, đó là thợng sách”. Mặc dù cha muốn Quốc Tuấn lấy đợc thiên hạ nhng đến khi vận nớc ở trong tay, quyền quân quyền nớc đều do ở mình, ông kính cẩn giữ tiết làm tôi, cảm phục trớc D· Tîng, YÕt Kiªu khi hai ngêi can nªn trung hiÕu, hµi lßng khi con «ng lµ Hng Vò Vơng cho rằng không nên tranh giành, nổi giận định trừng trị khi ngời con thứ Hng Nhợng Vơng Quốc Tảng khuyên “thừa cơ dấy vận” hòng chiếm lấy thiên hạ; đợc phong lµ Thîng quèc c«ng cã quyÒn phong tíc song cha bao giê phong tíc cho mét ngời nào. Khi sắp mất, Quốc Tuấn dặn lại con sau khi ông qua đời phải hoả táng, bí mật chôn trong vờn để ngời đời không biết ở chỗ nào, lại làm sao cho mau mục. Quốc Tuấn tiến cử ngời tài giỏi cho đất nớc. Quèc TuÊn cã tµi mu lîc, anh hïng, l¹i mét lßng gi÷ g×n trung nghÜa, danh tiÕng vang dội; đến nay mỗi khi đất nớc có giặc, đến lễ ở đền ông, hễ tráp đựng kiếm có tiÕng kªu th× thÕ nµo còng th¾ng lín. Quèc TuÊn so¹n s¸ch Binh gia diÖu lÝ yÕu lîc, V¹n KiÕp t«ng bÝ truyÒn th. 3. Với nghệ thuật lựa chọn sự kiện, tình tiết đặc sắc, kết hợp giữa lối viết sử biên niªn vµ t¸i hiÖn ch©n dung nh©n c¸ch nh©n vËt lÞch sö, ®o¹n trÝch kh¾c ho¹ ®Ëm nÐt hình ảnh Trần Quốc Tuấn, một nhân cách vĩ đại, bất tử trong lòng dân tộc. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m hiÓu xuÊt xø Gîi ý: Bài Hng Đạo Đại Vơng Trần Quốc Tuấn đợc trích từ sách Đại Việt sử kí toàn th, quyÓn VI, phÇn B¶n kØ, KØ nhµ TrÇn. 2. T×m hiÓu bè côc ®o¹n trÝch.

(36) Gîi ý: Cã thÓ chia ®o¹n trÝch thµnh bèn ®o¹n nhá: - Đoạn một (từ đầu cho đến …đó là thợng sách giữ nớc vậy.): Quốc Tuấn trả lời vua vÒ kÕ s¸ch gi÷ níc. - Đoạn hai (từ Quốc Tuấn là con An Sinh Vơng,… cho đến …ông kính cẩn giữ tiết làm tôi nh vậy đấy.): Quốc Tuấn giữ tiết làm tôi. - Đoạn ba (từ Quốc Tuấn lại từng soạn sách khích lệ… cho đến Ông lo nghĩ đến việc sau khi mất nh thế đấy.): Quốc Tuấn dặn con sau khi mất. - §o¹n bèn (phÇn cßn l¹i): Quèc TuÊn tiÕn cö ngêi tµi giái gióp níc vµ uy lùc cña «ng sau khi chÕt. 3. NghÖ thuËt kÕt hîp gi÷a lèi viÕt sö biªn niªn, ghi chÐp c¸c sù viÖc theo diÔn tiÕn thêi gian víi viÖc dùng ch©n dung nh©n c¸ch nh©n vËt lÞch sö b»ng nh÷ng sù kiÖn, chi tiÕt, viÖc lµm, lêi nãi cô thÓ. T¸c gi¶ ®a ra hai mèc thêi gian: Th¸ng 6, ngµy 24, sao sa – thêi ®iÓm Quèc TuÊn èm vµ Mïa thu, th¸ng 8, ngµy 20 – ngµy Quèc Tuấn mất. Tuy nhiên, các sự kiện, chi tiết, việc làm hay lời nói của nhân vật lại đợc t¸i hiÖn kh«ng theo tr×nh tù thêi gian mµ xuÊt hiÖn linh ho¹t, tuú theo dông ý kh¾c ho¹ ch©n dung nh©n c¸ch nh©n vËt lÞch sö cña sö gia. 4. NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt lùa chän chi tiÕt, sù viÖc. Gợi ý: Sử gia đã rất khéo léo khi lựa chọn chi tiết, sự việc để làm nổi bật đặc ®iÓm nh©n c¸ch cña nh©n vËt. VÝ dô: - Để chứng tỏ Quốc Tuấn là một ngời mu lợc, tinh thông thời thế, có t tởng đúng đắn, sáng suốt, sử gia đã tái hiện kĩ lỡng lời nói của ông khi trả lời vua về kế sách gi÷ níc. - §Ó chøng tá Quèc TuÊn mét lßng trung nghÜa, sö gia thuËt l¹i lêi c¨n dÆn cña An Sinh V¬ng vµ viÖc Quèc TuÊn ®em lêi cha dÆn ra hái ý kiÕn hai ngêi gia n« cïng hai ngêi con vµ nhÊt lµ miªu t¶ nh÷ng ph¶n øng cña «ng khi nghe c©u tr¶ lêi cña hä; trong đó đặc biệt là thái độ, hành động, lời nói của ông trớc câu trả lời của con thứ Hng Nhîng V¬ng Quèc T¶ng (Quèc TuÊn rót g¬m kÓ téi…; §Þnh giÕt Quèc T¶ng, …). - Để nhấn mạnh lòng cảm phục và ngỡng mộ của nhân dân sâu sắc đến mức thần thánh hoá Hng Đạo Vơng, sử gia đã đa vào chi tiết về lòng tin của dân chúng vào sự hiển linh của ông, nhất là chi tiết “tráp đựng kiếm có tiếng kêu”. … 5. Các dữ liệu lịch sử tiêu biểu nào đợc ghi lại trong đoạn trích? Gîi ý: - An Sinh Vơng hiềm khích với Trần Thái Tông, trớc lúc mất dặn con phải lấy đợc thiªn h¹; Quèc TuÊn ghi nhí lêi dÆn cña cha nhng kh«ng cho lµ ph¶i, mét lßng kÝnh cÈn gi÷ tiÕt lµm t«i. - Quốc Tuấn soạn sách Binh gia diệu lí yếu lợc để dạy các tớng, su tập binh pháp các nhà làm thành Bát quái cu cung đồ, đặt tên là Vạn Kiếp tông bí truyền th..

(37) - Quốc Tuấn giữ Lạng Giang, ngời Nguyên hai lần vào cớp, ông liên tiếp đánh bại chóng. - Quốc Tuấn đợc Thánh Tông cho phép đợc phong quyền phong tớc cho ngời kh¸c, tõ Minh tù trë xuèng, chØ cã tíc HÇu th× phong tríc råi r©u sau; nhng «ng cha bao giê phong tíc cho mét ngêi nµo. - Ngµy 24, th¸ng 6, n¨m 1300, Hng §¹o §¹i V¬ng èm, vua ngù tíi th¨m vµ hái vÒ kÕ s¸ch gi÷ níc. - Ngày 20, tháng 8, năm 1300, Hng Đạo Đại Vơng mất ở phủ đệ Vạn Kiếp, đợc tÆng Th¸i s Thîng phô Thîng quèc c«ng Nh©n Vò Hng §¹o §¹i V¬ng. 6. Bình luận về nhân cách Hng Đạo Đại Vơng đợc thể hiện trong đoạn trích. Gîi ý: Đoạn trích ngợi ca công đức và nhân cách của Hng Đạo Đại Vơng Trần Quốc Tuấn: hai lần tham gia đánh bại quân Nguyên - Mông; có kế sách giữ nớc “khoan th sức dân để làm kế sâu rễ bền gốc”; kính cẩn giữ tiết làm tôi trung, không tranh giành quyền lực, không lạm dụng quyền bính; khéo léo tiến cử ngời tài giỏi cho đất nớc; có tµi mu lîc, anh hïng, l¹i mét lßng gi÷ g×n trung nghÜa,… §Æt nh©n vËt trong c¸c mèi quan hệ với vua, với nớc, với cha, với con, với bề dới,… sử gia khẳng định lòng cảm phục và ngỡng mộ đối với Hng Đạo Vơng với đủ các đức nhân, trí, nghĩa, dũng. Đoạn trích phản ánh đợc thái độ của nhân dân với anh hùng dân tộc, cho thấy t tởng và khí phách của Hng Đạo Vơng đã trở thành bất tử trong lòng ngời. Luyện tập đọc – hiểu văn bản văn học 1. Luyện tập đọc – hiểu nghĩa của từ và ý nghĩa của câu, đoạn trong văn bản v¨n häc a) Hai c©u th¬ díi ®©y mang ý nghÜa g×? H·y gi¶i thÝch t¹i sao l¹i hiÓu nh vËy. C«ng danh nam tö cßn v¬ng nî, Luèng thÑn tai nghe chuyÖn Vò HÇu. (Tá lßng) Gîi ý: Hai c©u th¬ nµy thÓ hiÖn chÝ khÝ cña vÞ tíng muèn noi g¬ng Vò HÇu. Kh«ng thÓ hiÓu ®©y lµ nçi hæ thÑn cña Ph¹m Ngò L·o khi nghe chuyÖn Vò HÇu; bëi v× kh«ng có liên hệ nào để hiểu Phạm Ngũ Lão có điều gì đó phải hổ thẹn khi “nghe chuyện Vò HÇu”. Kh«ng thÓ hiÓu hai c©u th¬ nµy hµm chøa gi¶ thiÕt r»ng nÕu cha xong nî c«ng danh th× sÏ thÑn víi Vò HÇu; bëi v× tõ ý nghÜa cña tõ, c©u, ®o¹n, … kh«ng thÓ hiÖn mét gi¶ thiÕt nµo. b) ý nghÜa cña ®o¹n trÝch sau lµ g×? Gơm mài đá, đá núi cũng mòn, Voi uèng níc, níc s«ng ph¶i c¹n. §¸nh mét trËn s¹ch kh«ng k×nh ng¹c, §¸nh hai trËn tan t¸c chim mu«ng..

(38) Næi giã to trót s¹ch l¸ kh«, Thông tổ kiến phá toang đê vỡ. (§¹i c¸o b×nh Ng«) Gîi ý: Đoạn trích thể hiện uy lực phi thờng của nghĩa quân Lam Sơn. Các ý quân đông, voi nhiều, đánh nhanh, đánh mạnh hay sự sụp đổ không thể cứu vãn đợc của quân Minh lµ nh÷ng biÓu hiÖn, chøng tá uy lùc Êy. c) HiÓu thÕ nµo lµ “ý t¹i ng«n ngo¹i” (ý ë ngoµi lêi) cña th¬ v¨n? Gîi ý: Tõ viÖc t×m hiÓu nghÜa cña vÝ dô trªn, cã thÓ thÊy ý chÝnh cña th¬ v¨n nhiÒu khi kh«ng chØ thÓ hiÖn ë bÒ mÆt con ch÷, tõ ng÷ mµ cßn lµ nghÜa ë ngoµi lêi, ë kho¶ng trèng gi÷a c¸c tõ, c¸c c©u. 2. Luyện tập đọc – hiểu mạch ý của đoạn văn a) ChØ ra c¸c ý vµ liªn hÖ gi÷a c¸c ý trong ®o¹n v¨n sau: “HiÒn tµi lµ nguyªn khÝ cña quèc gia, nguyªn khÝ thÞnh th× thÕ níc m¹nh, råi lªn cao, nguyên khí suy thì thế nớc yếu, rồi xuống thấp. Vì vậy các đấng thánh đế minh v¬ng ch¼ng ai kh«ng lÊy viÖc båi dìng nh©n tµi, kÐn chän kÎ sÜ, vun trång nguyªn khÝ lµm viÖc ®Çu tiªn” (HiÒn tµi lµ nguyªn khÝ cña quèc gia) Gîi ý: §o¹n v¨n nµy gåm hai ý, trong hai c©u nèi tiÕp nhau, liªn hÖ víi nhau. ý thø nhất đợc thể hiện trong câu đầu: hiền tài là nguyên khí quốc gia. Trong câu tiếp theo, ý thứ hai là hệ quả của ý đợc khẳng định trong câu trớc: Nhận thức đợc tầm quan trọng của hiền tài với thịnh suy của đất nớc, nên các thánh đế minh vơng đều ph¶i ra søc vun trång hiÒn tµi. b) Trong bµi Tùa “TrÝch diÔm thi tËp” (Hoµng §øc L¬ng) cã nh÷ng ®o¹n v¨n nào? ý chính của từng đoạn là gì? Các ý đó liên hệ với nhau nh thế nào? Gîi ý: - Bµi v¨n nµy cã hai phÇn: phÇn mét nªu c¸c lÝ do khiÕn cho th¬ v¨n kh«ng lu truyền hết ở đời; phần hai nêu động cơ và quá trình biên soạn sách. - PhÇn mét gåm c¸c ®o¹n: + Chỉ thi nhân mới thấy đợc cái hay, cái đẹp của thơ ca. + Ngời có học thì ít quan tâm đến thơ ca. + Ngời quan tâm đến thơ ca thì năng lực kém, không đủ kiên trì. + ChÝnh s¸ch ph¸t hµnh cña nhµ níc cßn nhiÒu h¹n chÕ. + Thêi gian, binh löa lµm h n¸t, tiªu huû s¸ch vë. Liªn hÖ gi÷a c¸c ®o¹n v¨n thÓ hiÖn liªn hÖ gi÷a c¸c lÝ do: tõ nh÷ng lÝ do chñ quan đến những lí do khách quan. - PhÇn hai gåm hai ®o¹n: + Nh÷ng bøc xóc trong t×nh h×nh biªn so¹n s¸ch vÒ th¬ ca ViÖt Nam ë thêi cña.

(39) t¸c gi¶ vµ tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ, gi÷ g×n nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hiÕn d©n téc. + Quan ®iÓm vµ c¸ch thøc biªn so¹n. - Quan hÖ gi÷a hai phÇn trong bµi Tùa “TrÝch diÔm thi tËp” lµ mèi quan hÖ gi÷a thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p. c) Hai bài Thái phó Tô Hiến Thành và Thái s Trần Thủ Độ đều nêu ngày tháng nhân vật mất trớc, rồi sau đó kể lại một số sự kiện lúc họ sống. Đây là cách bố cục theo bút pháp “cái quan định luận”. 3. LuyÖn tËp c¶m nhËn h×nh tîng v¨n häc a) Trong truyện Chử Đồng Tử có những tình tiết nào hay và độc đáo? Gîi ý: Cã thÓ kÓ ra c¸c t×nh tiÕt nh: hai cha con chØ cã mét c¸i khè (t×nh c¶nh khèn cùng); cuộc kì ngộ của Đồng Tử và Tiên Dung; Tiên Dung quyết định kết duyên và ở lại sống cùng Chử Đồng Tử; Đồng Tử đợc Phật Quang cho một cây gậy và chiếc nón có phép lạ, nhờ đó họ có đợc một cung điện lộng lẫy, với cả binh lính,… b) Dùa vµo nh÷ng t×nh tiÕt tiªu biÓu, h·y m« t¶ l¹i h×nh tîng ngêi ë Èn trong bµi Nhµn cña NguyÔn BØnh Khiªm. Gîi ý: Næi bËt trong bµi th¬ lµ h×nh ¶nh ngêi trÝ sÜ Èn c nhµn dËt. Nh©n vËt tr÷ t×nh nµy xuÊt hiÖn trong lêi th¬ víi nh÷ng chi tiÕt vÒ c¸ch sèng, c¸ch sinh ho¹t vµ quan niÖm sống: tự cuốc đất trồng cây, đào củ, câu cá; chọn nơi vắng vẻ, không thích nơi ồn ã; ¨n uèng, t¾m t¸p tho¶i m¸i, tù nhiªn; coi phó quý tùa giÊc méng. 4. LuyÖn tËp kh¸i qu¸t t tëng, quan ®iÓm cña t¸c phÈm vµ ®o¹n trÝch a) Ph¸t biÓu kh¸i qu¸t t tëng bµi Tùa “TrÝch diÔm thi tËp” cña Hoµng §øc L¬ng. Gợi ý: Trong bài Tựa “Trích diễm thi tập”, tấm lòng yêu nớc của tác giả đợc thể hiÖn qua tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, ý thøc tr©n träng, gi÷ g×n di s¶n v¨n ho¸ d©n téc. b) §éng c¬ nµo khiÕn t¸c gi¶ kh«ng ng¹i “vông vÒ” so¹n ra TrÝch diÔm thi tËp? Gîi ý: HiÓu râ bèn nguyªn nh©n lµm cho s¸ch vë níc ta thÊt truyÒn, xãt xa tríc nguy cơ sáng tác thi ca bị mai một, tác giả Hoàng Đức Lơng đã không ngại “vụng về” so¹n ra TrÝch diÔm thi tËp. 5. Quá trình đọc – hiểu văn bản văn học có những bớc nào? ở mỗi bớc ấy, phải đảm bảo những yêu cầu gì? Gîi ý: - §äc – hiÓu ng«n tõ: + Đọc thông suốt toàn văn bản, hiểu đợc các từ khó, từ lạ, các điển cố, phép tu tõ,… + Hiểu đợc cách diễn đạt, nắm bắt mạch văn xuyên suốt từ câu trớc đến câu sau, tõ ý nµy chuyÓn sang ý kh¸c,… - §äc – hiÓu h×nh tîng nghÖ thuËt: + Tởng tợng, “cụ thể hoá” các tình cảnh để hiểu những điều mà ngôn từ chỉ có.

(40) thể biểu đạt khái quát; + Ph¸t hiÖn c¸c m©u thuÉn tiÒm Èn trong h×nh tîng vµ t×m hiÓu l« gÝch bªn trong cña chóng. - §äc – hiÓu t tëng, t×nh c¶m cña t¸c gi¶ trong v¨n b¶n: §äc cho ra c¸i linh hồn của nhà văn ẩn chứa trong văn bản – cái thờng đợc thể hiện ở giữa lời, ngoài lêi,… - Đọc – hiểu và thởng thức văn học: Ngời đọc tự phát hiện, tự khẳng định về thế giới nghệ thuật của tác phẩm; vừa rung động với sự biểu hiện tài nghệ của tác giả vừa giữ lại ấn tợng sâu đậm của mình đối với các chi tiết đặc sắc của tác phẩm. 6. Tởng tợng, liên tởng có tác dụng nh thế nào đối với việc đọc – hiểu văn bản v¨n häc? Gợi ý: Trong sáng tạo văn bản nghệ thuật, tác giả sử dụng liên tởng, tởng tợng để t¹o ra h×nh tîng hµm chøa nh÷ng néi dung ý nghÜa s©u s¾c th«ng qua so s¸nh, Èn dô, hoán dụ,… Đến lợt ngời đọc, nhờ liên tởng, tởng tợng mà tái tạo, thâm nhập, cắt nghĩa, lí giải,… nghĩa là làm sống lại thế giới hình t ợng đã đợc nhà văn mã hoá và thëng thøc nã b»ng chÝnh vèn sèng, së trêng cña m×nh. Tr¶ bµi viÕt sè 5 I. ChuÈn bÞ ë nhµ 1. Chép lại đề bài đã làm trên lớp. 2. Đọc kĩ lại đề bài và tự kiểm tra lại yêu cầu của đề bài: - Đề bài yêu cầu viết kiểu văn bản nào? Viết về đề tài gì? Mục đích của bài văn lµ g×? - Để thực hiện yêu cầu của đề bài, cần có những tri thức gì về đề tài và về phơng thức biểu đạt? - Nhớ lại bài làm của mình và tự đánh giá kết quả dựa theo yêu cầu về kiến thức v¨n b¶n vµ kÜ n¨ng t¹o lËp v¨n b¶n. II. C«ng viÖc trªn líp 1. Chú ý lắng nghe và ghi chép lại những nhận xét, đánh giá của thầy, cô giáo về kÕt qu¶ viÕt bµi chung cña c¶ líp. 2. Chú ý tham khảo những bài viết đợc đánh giá tốt; tham gia chữa lỗi, kiểm tra l¹i bµi viÕt theo yªu cÇu cña thÇy, c« gi¸o. 3. Tù kiÓm tra l¹i bµi viÕt cña m×nh theo gîi ý sau: - §äc kÜ l¹i lêi phª cña thÇy, c« gi¸o; chó ý nh÷ng phÇn nhËn xÐt cô thÓ hoÆc những điểm đợc đánh dấu, lu ý sửa chữa. - Tù kiÓm tra l¹i bµi cña m×nh vÒ: + Nội dung thuyết minh: Bài văn đã giới thiệu đầy đủ các nội dung về đối tợng cha? + Về kết cấu bài văn: Bố cục (Mở bài, Thân bài, Kết bài) của bài văn đã hợp lí, cân đối cha? Các ý đã đợc trình bày chặt chẽ, sáng rõ cha? Có cần lợc bỏ hoặc bổ.

(41) sung thªm ý nµo kh«ng? + Về phơng pháp thuyết minh: Bài viết đã sử dụng phơng pháp thuyết minh nào? Phơng pháp thuyết minh đã sử dụng có phù hợp không? + Về kĩ năng diễn đạt: Lời văn thuyết minh đã chính xác, dễ hiểu cha? Có còn m¾c lçi vÒ viÕt ®o¹n, c©u, chÝnh t¶,… kh«ng? Ghi vµo sæ tay cña m×nh nh÷ng lçi thêng m¾c, nh÷ng nhîc ®iÓm cÇn kh¾c phôc. 4. ViÕt l¹i nh÷ng ®o¹n mµ anh (chÞ) cho lµ cha hay, hoÆc viÕt l¹i c¶ bµi nÕu tù thấy cha đạt..

(42) TuÇn 24 Chuyện chức phán sự đền Tản Viên (T¶n Viªn tõ ph¸n sù lôc  trÝch TruyÒn k× m¹n lôc) NguyÔn D÷ I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. NguyÔn D÷ ngêi x· §ç Tïng, huyÖn Trêng T©n, nay lµ huyÖn Thanh MiÖn, tØnh H¶i D¬ng, hiÖn cha râ «ng sinh vµ mÊt n¨m nµo. ¤ng lµ con trai c¶ cña NguyÔn Tờng Phiêu, ngời đỗ tiến sĩ năm 1496. Thi đỗ hơng tiến và ra làm quan ở huyện Thanh Tuyền cha đợc một năm thì ông từ quan về phụng dỡng mẹ già. Với Truyền kì mạn lục, Nguyễn Dữ đợc xem nh một tác gia tiêu biểu của văn học Việt Nam trung đại nói chung, văn xuôi tự sự chữ Hán Việt Nam nói riêng. 2. Chuyện chức hán sự đền Tản Viên, cũng nh các truyện khác của Truyền kì m¹n lôc, thuéc thÓ lo¹i truyÒn k×. TruyÒn k× lµ thÓ v¨n xu«i tù sù cã nguån gèc tõ Trung Hoa, dùng yếu tố kì ảo làm phơng thức nghệ thuật để phản ánh cuộc sống. ở Việt Nam thời trung đại, thể loại này rất đợc a chuộng. Truyện truyền kì Việt Nam thờng sử dụng truyện dân gian hoặc các mô-típ truyện dân gian để xây dựng thành truyÖn míi. TruyÖn truyÒn k× ViÖt Nam mang ®Ëm chÊt yÕu tè hiÖn thùc vµ chÊt nh©n v¨n. 3. Ngô Tử Văn vốn là ngời khảng khái, cơng trực. Tức giận vì tiếng là đền làng linh ứng, nhng tên giặc tử trận ở gần đền lại biến thành yêu quái trong dân gian, Tử Văn đã đốt đền. Đốt đền xong, về nhà, Tử Văn thấy ngời khó chịu, rồi lên cơn sốt. Trong cơn sốt, Tử Văn thấy một ngời cao lớn khôi ngô, đầu đội mũ trụ tự xng là c sĩ đến đòi làm trả lại ngôi đền nh cũ. Tử Văn vẫn thản nhiên. Ngời kia tức giận doạ sẽ kiện Tử Văn ở toà cõi âm. Chiều tối, lại có một ông già phong độ nhàn nhã đến tỏ lời mừng, hỏi ra mới biết đó là Thổ công bị viên tớng bại trận giả làm c sĩ kia tranh chiếm mất đền. Ông già dặn rằng nếu âm phủ có tra hỏi thì cứ khai ra những lời ông nói, nếu tên kia chối thì cứ đến mà xác minh. Đến đêm, Tử Văn bị hai tên quỷ sứ đến bắt đi. Đến âm phủ, ngời canh cổng truyền rằng Tử Văn tội sâu ác nặng không đợc khoan giảm. Tử Văn kêu oan và đợc dẫn vào gặp Diêm Vơng. Tử Văn tâu trình đầu đuôi nh lời Thổ công đã nói và tranh cãi mãi với ngời đội mũ trụ, không phân phải trái. Diêm Vơng sinh nghi, ngời đội mũ trụ định lảng chuyện, sợ bị lộ ra sự thực. Diêm Vơng sai ngời đến đền Tản Viên để lấy chứng thực thì thấy đúng nh lời Tử Văn nói. Kẻ kia bị đẩy vào địa ngục tầng thứ chín. Tử Văn về đến nhà thì mới biết mình đã chết đợc hai ngày. Ngôi mộ của tên tớng giặc bị bật tung lên, hài cốt tan tành. Sau đó một tháng, Thổ công tiến cử Tử Văn giữ chức phán sự ở đền Tản Viên. Tử Văn nhận lời, rồi không bệnh mà mất. Sau đó, có ngời thấy Tử Văn trên xe ngựa cỡi gió. Ngời ta truyền rằng đó là “nhà quan phán sự !”. 4. NguyÔn D÷ quan t©m ph¶n ¸nh, phª ph¸n, tè c¸o hiÖn thùc x· héi, thÓ hiÖn khát vọng chân chính của con ngời với tinh thần nhân văn cao đẹp. Bằng một nghệ thuËt kÓ chuyÖn hÊp dÉn, víi nh÷ng yÕu tè k× ¶o mang néi dung hiÖn thùc s©u s¾c, Chuyện chức phán sự đền Tản Viên thể hiện nổi bật gơng ngời cơng trực, can đảm, mạnh mẽ đấu tranh chống lại gian tà, loại trừ cái ác, đòi công lí, công bằng. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng.

(43) 1. T×m hiÓu xuÊt xø Gợi ý: Truyền kì mạn lục đợc sáng tác vào khoảng nửa đầu thế kỉ XVI, gồm 20 truyÖn. 2. T×m hiÓu bè côc ®o¹n trÝch  Đoạn 1 (từ đầu đến... vung tay không cần gì cả.): Tử Văn đốt đền.  Đoạn 2 (từ Đốt đền xong… đến... thầy cũng khó lòng thoát nạn.): Tử Văn với viªn B¸ch hé hä Th«i vµ Thæ c«ng.  Đoạn 3 (từ Tử Văn vâng lời cho đến... sai lính đa Tử Văn về): Tử Văn thắng kiÖn.  Đoạn 4 (từ Chàng về đến nhà… đến hết): Tử Văn trở thành phán sự đền Tản Viªn. 3. Tìm hiểu hệ thống nhân vật trong Chuyện chức phán sự đền Tản Viên Gîi ý: Ng« Tö V¨n, Thæ c«ng, hån ma cña viªn B¸ch hé hä Th«i vµ Diªm V¬ng; trong đó, nhân vật chính là Ngô Tử Văn. 4. Nh÷ng sù kiÖn nµo x¶y ra g¾n víi nh©n vËt Tö V¨n? Gîi ý:  Tử Văn đốt đền.  Hồn ma Bách hộ họ Thôi giả làm c sĩ đến đòi Tử Văn dựng trả ngôi đền và doạ sẽ kiện đến Diêm Vơng.  Thæ c«ng nãi cho Tö V¨n biÕt sù thËt vÒ viªn B¸ch hé hä Th«i vµ dÆn chµng nãi sù thùc tríc Diªm V¬ng.  Tử Văn đấu tranh giành sự công bằng.  Tử Văn đợc làm phán sự đền Tản Viên. Các sự việc xảy ra đều chủ yếu nhằm thể hiện tính cách nhân vật Ngô Tử Văn, đối lập với tính cách viên Bách hộ họ Thôi. 5. Ph©n tÝch tÝnh c¸ch nh©n vËt Ng« Tö V¨n. Gîi ý: Tö V¨n lµ ngêi c¬ng trùc, m¹nh mÏ, kh«ng khoan nhîng víi gian tµ. Tríc hÕt, tính cách ấy đợc thể hiện qua hành động đốt đền. Tuy nhiên, ở hành động đốt đền, cần thấy rằng Tử Văn là kẻ sĩ, không thể không biết đến quan niệm của ngời xa là tôn trọng thánh thần, xem việc đốt phá đền chùa, miếu mạo là động chạm đến thánh thần. Tử Văn đốt đền xuất phát từ sự bất bình trớc việc đền thờ tiếng là linh thiêng mà không giúp dân diệt đợc gian tà. Ngời xa cũng quan niệm chỉ thờ những thần có công lao giúp dân, giúp nớc. Hơn nữa, trớc khi đốt đền, Tử Văn tắm gội sạch sẽ và khấn trời. Điều đó cho thấy Tử Văn ý thức rất rõ về hành động của mình và mong muốn lòng thành của mình đợc chứng giám. Tính cơng trực, can đảm của Tử Văn đợc thể hiện nổi bật ở những sự việc đối víi viªn B¸ch hé hä Th«i, víi Diªm V¬ng,… Tríc “mét ngêi kh«i ng«, cao lín, ®Çu đội mũ trụ,… tự xng là c sĩ” đến đòi dựng trả ngôi đền, Tử Văn “mặc kệ, vẫn cứ ngåi ngÊt ngëng tù nhiªn”. §Õn ©m phñ, trong kh«ng khÝ rïng rîn, h·i hïng, Tö.

(44) Văn vẫn một mực muốn chứng tỏ sự thật, đòi công bằng, công lí. Tử Văn còn là ngời lễ độ: khi đã trở thành phán sự đền Tản Viên, gặp ngời quen vÉn “ch¾p tay thi lÔ. ”. 6. NhËn xÐt vÒ tÝnh c¸ch nh©n vËt B¸ch hé hä Th«i. Gîi ý: TÝnh c¸ch x¶o tr¸, gian ¸c cña nh©n vËt nµy thÓ hiÖn râ ë nh÷ng diÔn biÕn t©m lÝ và hành động của y. Thoạt đầu, trớc Tử Văn, hắn tự xng là c sĩ, dùng nguyên lí của đạo Nho để buộc tội Tử Văn, lấy oai linh của quỷ thần để hăm doạ. Hắn lừa gạt cả th¸nh thÇn, ngoan cè vu téi cho Tö V¨n; khi thÊy t×nh thÕ bÊt lîi, h¾n lËp lê cho qua, … Trớc sau, nhân vật này nhất quán: khi sống là kẻ giặc đi cớp nớc, khi chết là kẻ cớp đền. 7. B×nh luËn vÒ vai trß cña yÕu tè k× ¶o vµ néi dung hiÖn thùc cña truyÖn. Gợi ý: Tác giả đã xây dựng đợc một cốt truyện với những xung đột giàu kịch tính, tính cách nhân vật đợc chú ý khắc hoạ nhờ nghệ thuật tơng phản (giữa Tử Văn vµ hån ma viªn B¸ch hé), yÕu tè k× ¶o kÕt hîp tù nhiªn víi yÕu tè hiÖn thùc trong diễn biến linh hoạt của câu chuyện. Những đặc điểm ấy tạo cho truyện sức hấp dẫn.  Truyện dày đặc yếu tố kì ảo: kể chuyện thần linh (Thổ công, đức Thánh Tản Viên), ma quỷ (Diêm Vơng, hồn ma tớng giặc,…); đốt đền xong, Tử Văn phát bệnh; quỷ sứ đến bắt Tử Văn đi; viên Bách hộ họ Thôi bị đày xuống Cửu u; Tử Văn về đến nhà mới biết mình đã chết đợc hai ngày; Tử Văn sống lại, rồi không bệnh mà mất, thành phán sự đền Tản Viên; Tử Văn cỡi gió biến mất,…  TruyÖn vÉn mang néi dung hiÖn thùc: + Lai lịch nhân vật: Tử Văn (tên Soạn, ngời huyện Yên Dũng, đất Lạng Giang), viªn B¸ch hé hä Th«i (bé tíng cña Méc Th¹nh). + Câu chuyện xảy ra trong không gian, thời gian cụ thể: Cuối đời nhà Hồ, quân Ng« sang x©m chiÕm, vïng Yªn Dòng, L¹ng Giang thµnh chiÕn trêng (thêi gian giÆc Minh sang x©m chiÕm níc ta: 1407 – 1427). + Tử Văn đi nhậm chức phán sự đền Tản Viên vào một buổi sáng năm Giáp Ngọ (1414). T¸c gi¶ sèng vµ viÕt truyÖn nµy vµo kho¶ng nöa ®Çu thÕ kØ XVI. Cho nªn, c©u chuyện đợc kể dù có ở thời trớc đó thì cũng không có nghĩa là không liên hệ với bối cảnh xã hội đơng thời: nhà Lê suy thoái, chính quyền chuyển sang tay nhà Mạc. Mặt khác, bản thân các nội dung khẳng định tính chính nghĩa, cái thiện, ca ngợi ngời cơng trực, ngay thẳng, lên án gian tà,… cũng là những nội dung giàu ý nghĩa hiện thùc. 8. ý nghĩa giáo dục của truyện cũng đã đợc thể hiện ở đoạn bình cuối truyện. Lời bình đã nói lên lời răn về nhân cách của kẻ sĩ, con ngời chân chính không nên uốn mình, phải sống cơng trực, ngay thẳng. Sự cứng cỏi, lòng can đảm trớc những cái xấu, cái ác là thái độ ứng xử tích cực cần đợc coi trọng. ý nghĩa về sự ca ngợi, tôn vinh ngời cơng trực, quyết đoán, dám đơng đầu với cái ác, cái xấu cũng đã đợc thể hiện ở phần kết câu chuyện, khi Tử Văn chết lại đợc sống lại và trở thành đức Thánh ở đền Tản Viên..

(45) LuyÖn tËp vÒ liªn kÕt trong v¨n b¶n 1. Hãy kể tên các phép liên kết hình thức đã học ở Trung học cơ sở. Lấy ví dụ về tõng phÐp liªn kÕt. Gîi ý: Chó ý c¸c phÐp liªn kÕt lÆp, nèi, thÕ,… 2. ChØ ra sù thiÕu liªn kÕt néi dung trong ®o¹n v¨n sau: Cắm bơi một mình trong đêm. Đêm tối bng không nhìn rõ mặt đờng. Trên con đờng ấy, chiếc xe lăn bánh rất êm. Khung xe phía cô gái ngồi lồng đầy bóng trăng. Trăng bồng bềnh nổi lên qua dãy Pú Hồng. Dãy núi này có tính chất quyết định đến gió mùa đông bắc nớc ta. Nớc ta bây giờ là của ta rồi, cuộc đời đã bắt đầu hửng s¸ng. Gîi ý: - Sự liên kết nội dung thể hiện ở sự thống nhất đề tài, chủ đề giữa các câu, các đoạn trong văn bản và ở sự triển khai đề tài, chủ đề hợp lí, lô gích, thuyết phục,… - C¸c c©u trong ®o¹n v¨n trªn nèi tiÕp nhau b»ng nh÷ng ph¬ng thøc liªn kÕt h×nh thức. Nhng nội dung của các câu lại hớng về những đề tài, chủ đề khác nhau. Các yÕu tè liªn kÕt h×nh thøc ph¶i g¾n bã chÆt chÏ víi sù liªn kÕt vÒ mÆt néi dung. 3. So s¸nh hai ®o¹n v¨n sau vµ rót ra nhËn xÐt vÒ tÝnh l« gÝch cña lËp luËn trong hai c¸ch s¾p xÕp. §o¹n 1 Kết quả học tập trong học kì vừa qua của lớp 10 A4 rất tốt: 100% đạt điểm trung bình từ 7, 5 trở lên, có 16 bạn đạt điểm tối đa trong tất cả các môn thi học kì. Song, trong líp vÉn cßn hiÖn tîng ®i häc muén, cßn cã b¹n nãi chuyÖn riªng trong giờ học. Lớp 10 A4 đề nghị nhà trờng khen thởng tập thể lớp. §o¹n 2 Líp 10 A4 tuy cßn hiÖn tîng ®i häc muén, cßn cã b¹n nãi chuyÖn riªng trong giê học, nhng kết quả học tập trong học kì vừa qua của lớp rất tốt: 100% đạt điểm trung bình từ 7, 5 trở lên, có 16 bạn đạt điểm tối đa trong tất cả các môn thi học kì. Lớp 10 A4 đề nghị nhà trờng khen thởng tập thể lớp. Gîi ý: - Hai đoạn văn có đề tài, chủ đề giống nhau; - Hai ®o¹n v¨n cã tr×nh tù s¾p xÕp c¸c ý kh¸c nhau. §o¹n 1 tr×nh bµy u ®iÓm tríc, nhîc ®iÓm sau. §o¹n 2 tr×nh bµy nhîc ®iÓm tríc, u ®iÓm sau. Trong trêng hîp ngời viết muốn đi đến kết luận đề nghị nhà trờng khen thởng thì cách sắp xếp nh ®o¹n 2 hîp lÝ, thuyÕt phôc h¬n. 4. Xác định các phơng tiện liên kết câu trong các đoạn văn dới đây và chỉ ra: Chóng thuéc phÐp liªn kÕt nµo; Chóng cã t¸c dông g×. a) Hôm sau, vua ra cửa đông chờ đợi, chợt thấy một con rùa vàng từ phơng đông lại, nổi lên mặt nớc, nói sõi tiếng ngời, tự xng là xứ Thanh Giang, thông tỏ việc trời đất, âm dơng, quỷ thần. Vua mừng rỡ nói: “Điều đó chính cụ già đã báo cho ta biÕt tríc”. BÌn dïng xe b»ng vµng ríc vµo trong thµnh..

(46) (TruyÖn An D¬ng V¬ng vµ MÞ Ch©u – Träng Thuû) Gîi ý: - Phơng tiện liên kết “Vua” đợc dùng theo phép lặp. - Tác dụng: Liên kết giữa các câu, tập trung sự chú ý vào nhân vật đợc nói đến trong lêi kÓ. b) Văn học dân gian nằm trong tổng thể văn hoá dân gian ra đời từ xa xa và tiếp tục phát triển cho đến ngày nay (…). ở Việt Nam, văn học dân gian có vị trí và vai trß rÊt quan träng. Trong hµng ngh×n n¨m B¾c thuéc vµ ë c¸c thêi k× d©n téc cha cã chữ viết hoặc chữ viết cha phổ cập, văn học dân gian đã đóng góp to lớn trong việc g×n gi÷, mµi giòa vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ d©n téc, nu«i dìng t©m hån nh©n d©n. (Tæng quan nÒn v¨n häc ViÖt Nam qua c¸c thêi k× lÞch sö) Gîi ý: - Phơng tiện liên kết “Văn học dân gian” đợc dùng theo phép lặp; - Tác dụng: Liên kết giữa các câu, tập trung sự chú ý vào đề tài của đoạn. c) Mét nhµ kia cã hai anh em, cha mÑ mÊt sím. Hä ch¨m lo lµm lông nªn trong nhà cũng đủ ăn. Rồi hai anh em lấy vợ. Nhng từ khi có vợ, ngời anh sinh ra lời biếng, bao nhiêu công việc nặng nhọc đều trút cho vợ chồng em. Hai vî chång ngêi em thøc khuya, dËy sím, cè g¾ng lµm lông. ThÊy thÕ ngêi anh sî em tranh c«ng, liÒn bµn víi vî cho em ë riªng. Ngêi anh chØ chia cho em mét gian nhµ lôp xôp ë tríc cöa cã c©y khÕ ngät. Cßn ngời anh có bao nhiêu ruộng đều cho làm rẽ, ngồi hởng sung sớng với vợ. Thấy em không ca thán, lại cho là đần độn, không đi lại với em nữa. (C©y khÕ) Gîi ý: - “Rồi”, “nhng”, “còn” đợc dùng theo phép nối; ngoài tác dụng liên kết, “rồi” diễn đạt trình tự trớc sau của sự việc, “nhng”, “còn” diễn đạt quan hệ đối chiếu, tơng ph¶n vÒ nghÜa gi÷a c¸c c©u. - “Họ”, “thấy thế” đợc dùng theo phép thế; ngoài tác dụng liên kết còn làm cho lêi v¨n ng¾n gän, kh«ng bÞ trïng lÆp tõ ng÷. - “Ngời anh”, “ngời em”, “hai anh em” đợc dùng theo phép lặp; ngoài tác dụng liên kết còn duy trì sự chú ý vào nhân vật đợc nói đến trong lời kể. 5. Lùa chän c¸c ph¬ng tiÖn liªn kÕt thÝch hîp víi vÞ trÝ […] vµ chØ ra phÐp liªn kết đợc sử dụng. a) Trong suốt thời kì đấu tranh chống ách thống trị của đế quốc phong kiến xâm lợc, nhân dân ta đã nhiều phen lật đổ chính quyền của bọn đô hộ. […] chỉ với chiến thắng Bạch Đằng của Ngô Quyền năm 938 thì mới chấm dứt đợc ách thống trị của phong kiến phơng Bắc và mở đầu thời kì quốc gia độc lập. (Theo s¸ch V¨n häc ViÖt Nam thÕ kØ X – nöa ®Çu thÕ kØ XVIII) b) V¨n häc d©n gian lµ mét kho tµng ch¼ng nh÷ng quý b¸u vÒ chÊt mµ cßn.

(47) phong phó vÒ lîng. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ […] ë níc ta cã c¬ së tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn lịch sử nhất định. (Tæng quan nÒn v¨n häc ViÖt Nam qua c¸c thêi k× lÞch sö) c) V¨n häc ch÷ H¸n cã mét sè lîng t¸c phÈm rÊt lín. […] lµ nh÷ng t¸c phÈm văn học chính luận và văn học hình tợng thuộc đủ loại, viết theo thể tản văn, biền v¨n vµ vËn v¨n. (Tæng quan nÒn v¨n häc ViÖt Nam qua c¸c thêi k× lÞch sö) Gîi ý: - (a): Nhng – dïng theo phÐp nèi. - (b): của văn học dân gian - đợc dùng theo phép lặp. - (c): Đó - đợc dùng theo phép thế. 6. Phân tích các bình diện và các phơng tiện liên kết đã sử dụng trong bài viết số 5 cña anh (chÞ). Gîi ý: - C¸c b×nh diÖn: + Bài viết đã thể hiện sự liên kết nội dung nh thế nào? + Bài viết đã thể hiện sự liên kết hình thức ra sao? - Các phơng tiện liên kết: Bài viết đã sử dụng những phơng tiện nào để thể hiện sù liªn kÕt néi dung vµ liªn kÕt h×nh thøc? T¸c dông cña c¸c ph¬ng tiÖn liªn kÕt Êy lµ g×? Tãm t¾t v¨n b¶n thuyÕt minh I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Yªu cÇu cña viÖc tãm t¾t v¨n b¶n thuyÕt minh Để nắm chắc nội dung cơ bản của các văn bản thuyết minh và để dễ nhớ hoặc để tiÖn sö dông, ngêi ta thêng tiÕn hµnh tãm t¾t chóng víi mét néi dung thÝch hîp. Tãm t¾t nghÜa lµ viÕt mét v¨n b¶n ng¾n gän, tr×nh bµy chÝnh x¸c nh÷ng ý chÝnh cña v¨n bản đợc tóm tắt. Tóm tắt phải trung thành với nguyên bản. 2. C¸ch tãm t¾t mét v¨n b¶n thuyÕt minh - Đọc kĩ văn bản cần tóm tắt, xác định ý chính - Ghi l¹i nh÷ng c©u mang ý chÝnh - Trình bày lại bằng lời của mình về nội dung văn bản dựa theo các ý chính đã xác định II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m vµ ghi l¹i nh÷ng c©u mang ý chÝnh cña bµi v¨n sau: Tri thøc vÒ v¨n ho¸ “Sù hiÓu biÕt vÒ vò trô mªnh m«ng, huyÒn bÝ lu«n lu«n lµ kh¸t väng ch¸y báng của con ngời. Ta là ai? Ta từ đâu tới và sẽ đi về đâu? Đâu là điểm tựa cho đức tin duy trì sự trờng tồn của nhân loại? Những câu hỏi huyết mạch muôn thủa ấy đã thôi thúc.

(48) con ngêi t×m hiÓu nguån gèc cña vò trô, cña vËt chÊt, cña kh«ng gian vµ thêi gian. Vµ chÝnh nh÷ng quan niÖm (hay lµ sù hiÓu biÕt) Êy lµ nguån gèc cña mäi nÒn v¨n minh vµ v¨n ho¸. Trong suèt h¬n n¨m chôc v¹n n¨m lÞch sö cña m×nh, loµi ngêi míi chØ cã hai lÇn may mắn đợc chứng kiến những thay đổi có tính cách mạng trong những quan niệm đó. Lần thứ nhất do nhà thiên văn học Ba Lan kiệt xuất, Cô-péc-ních (1473 – 1543), mở đầu bằng một kết luận khoa học bác bỏ quan điểm “Trái đất là trung tâm vũ trụ”. Kết luận ấy đã xé tan bức màn đen của đêm dài Trung cổ, đa loài ngời sang thêi k× Phôc hng. §ã chÝnh lµ cuéc c¸ch m¹ng khoa häc lÇn thø nhÊt víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn vËt lÝ – thiªn v¨n cæ ®iÓn do c«ng lao s¸ng t¹o cña nhiÒu thÕ hÖ c¸c nhµ khoa häc, mµ tiªu biÓu lµ KÐp-l¬ (Ba Lan), Ga-li-lª (ý) vµ Niu-t¬n (Anh). Anh-xtanh là ngời đột phá trong cuộc cách mạng khoa học lần thứ hai, đúng vào lóc khoa häc cæ ®iÓn tëng chõng nh s¾p cã thÓ hoµn chØnh sù m« t¶ toµn bé vò trô bằng giả thuyết chất ête (ether) tràn ngập không gian. Với trí tởng tợng siêu đẳng và trực giác bẩm sinh, Anh-xtanh đã làm đổ vỡ nền móng của khoa học cổ điển bằng lập luân khoa học xác đáng, phủ nhận sự tồn tại của chất ête, và do đó phủ nhận luôn cả hai cái tuyệt đối của khoa học cổ điển (không gian tuyệt đối và thời gian tuyệt đối) bằng Thuyết tơng đối bất hủ của mình. Lúc đó, cả thế giới triết học lẫn khoa học đã chao đảo nh có ai đó (hẳn là Anh-xtanh rồi !) rút mạnh tấm thảm dới chân mình. Cùng với Thuyết lợng tử mà Anh-xtanh cũng đóng góp một phần không nhỏ, Thuyết tợng đối của riêng Anh-xtanh là phiến đá tảng của nền khoa học và công nghệ hiện đại – một trong vài ba nét đặc trng quan trọng nhất của thế kỉ XX. Vì thế, Anh-xtanh đã đợc cộng đồng các nhà khoa học thế giới chọn làm biểu tợng cña thÕ kØ võa qua – thÕ kØ cña khoa häc vµ c«ng nghÖ…”. (Theo Chu H¶o, t¹p chÝ Tia s¸ng, 4 – 2000) Gîi ý: Bµi v¨n gåm 3 ®o¹n, díi ®©y lµ tãm lîc nh÷ng c©u mang ý chÝnh cña c¸c ®o¹n: - Đâu là điểm tựa cho đức tin duy trì sự trờng tồn của nhân loại? - Cô-péc-ních bác bỏ quan điểm “Trái đất là trung tâm vũ trụ”, xé tan bức màn đen của đêm dài Trung cổ, đa loài ngời sang thời kì Phục hng. - Anh-xtanh đã làm đổ vỡ nền móng của khoa học cổ điển bằng lập luân khoa học phủ nhận sự tồn tại của chất ête, và do đó phủ nhận luôn cả hai cái tuyệt đối của khoa học cổ điển (không gian tuyệt đối và thời gian tuyệt đối) bằng Thuyết tơng đối bÊt hñ. 2. Diễn đạt các ý chính của văn bản Tri thức về văn hoá thành văn bản tóm tắt. Gîi ý: - Dựa vào các câu then chốt đã tìm đợc ở trên để xác định ý chính của văn bản; - Tham kh¶o v¨n b¶n tãm t¾t sau: Đâu là điểm tựa cho đức tin duy trì sự trờng tồn của nhân loại? Đó là tri thức về thÕ giíi. ChÝnh tri thøc vÒ thÕ giíi lµ c¬ së cña mäi nÒn v¨n minh vµ v¨n ho¸. Cô-péc-ních bác bỏ quan điểm “Trái đất là trung tâm vũ trụ”, xé tan bức màn đen của đêm dài Trung cổ, đa loài ngời sang thời kì Phục hng..

(49) Anh-xtanh đã làm đổ vỡ nền móng của khoa học cổ điển bằng lập luân khoa học phủ nhận sự tồn tại của chất ête, và do đó phủ nhận luôn cả hai cái tuyệt đối của khoa học cổ điển (không gian tuyệt đối và thời gian tuyệt đối) bằng Thuyết tơng đối bất hủ, đặt ra nền tảng cho khoa học và công nghệ hiện đại. 3. Tãm t¾t phÇn TiÓu dÉn cña bµi Phó s«ng B¹ch §»ng. Trơng Hán Siêu làm quan dới bốn đời vua Trần, là ngời nổi tiếng về tài đức. Bµi Phó s«ng B¹ch §»ng, mét trong nh÷ng bµi phó viÕt b»ng ch÷ H¸n hay vµo bậc nhất nớc ta thời trung đại, vừa chứa chan lòng tự hào dân tộc, vừa đọng một nỗi ®au hoµi cæ vµ cã t tëng triÕt lÝ. Bài phú đợc viết theo lối cổ phú. Bµi viÕt sè 6 (V¨n thuyÕt minh – Bµi lµm ë nhµ) I. §Ò bµi tham kh¶o 1. Giíi thiÖu bµi Phó s«ng B¹ch §»ng cña Tr¬ng H¸n Siªu. 2. Giíi thiÖu t¸c gia NguyÔn Tr·i. 3. Giíi thiÖu bµi v¨n bia HiÒn tµi lµ nguyªn khÝ cña quèc gia cña Th©n Nh©n Trung. 4. Giíi thiÖu bµi Tùa “TrÝch diÔm thi tËp” cña Hoµng §øc L¬ng. 5. Giới thiệu Chuyện chức phán sự đền Tản Viên của Nguyễn Dữ. II. Híng dÉn 1. §©y lµ kiÓu bµi thuyÕt minh vÒ mét t¸c gi¶, t¸c phÈm v¨n häc; cÇn ph¶i biÕt vận dụng sáng tạo các phơng pháp thuyết minh thích hợp với từng đối tợng để làm bài. Trong các đề bài trên, đề (2) có đối tợng thuyết minh là tác gỉa văn học; các đề (1), (3), (4), (5) thuéc d¹ng thuyÕt minh vÒ mét t¸c phÈm v¨n häc. 2. Để giải quyết đợc yêu cầu của đề bài, cần chuẩn bị tri thức cũng nh tính toán c¸ch lµm bµi theo c¸c bíc sau: a) Huy động t liệu, tìm hiểu tri thức về đối tợng thuyết minh (thể loại hoặc vấn đề văn học). b) Lựa chọn nội dung thông tin chính xác, khách quan về đối tợng thuyết minh để trình bày trong bài văn. c) LËp dµn ý cho bµi v¨n theo bè côc 3 phÇn: - Mở bài: Giới thiệu chung về đối tợng cần thuyết minh. - Thân bài: Trình bày nội dung thông tin về đối tợng thuyết minh theo trình tự nhất định (trình tự lô gích của đối tợng hoặc trình tự nhận thức, quan hệ nhân – qu¶,…). - Kết bài: Có thể đa ra nhận định chung về đối tợng, ý nghĩa của việc tìm hiểu đối tợng đã thuyết minh. d) Viết bài văn thuyết minh với dàn ý đã lập..

(50) 3. Gợi ý làm bài văn thuyết minh với các đề bài cụ thể a) ThuyÕt minh vÒ bµi Phó s«ng B¹ch §»ng cña Tr¬ng H¸n Siªu, cã thÓ tr×nh bµy theo c¸c ý sau: - Về tác giả Trơng Hán Siêu và hoàn cảnh ra đời bài Phú sông Bạch Đằng; - VÒ néi dung cña bµi phó; - §Æc ®iÓm vÒ h×nh thøc cña bµi phó: bè côc, cÊu tø, h×nh ¶nh, ng«n tõ,… - VÒ gi¸ trÞ vµ ý nghÜa cña bµi phó. b) ThuyÕt minh vÒ t¸c gia NguyÔn Tr·i, cã thÓ tr×nh bµy theo c¸c ý sau: - Kh¸i qu¸t vÒ tiÓu sö NguyÔn Tr·i: hä tªn, n¨m sinh, n¨m mÊt, quª qu¸n,… - Hoàn cảnh lịch sử – xã hội và những điểm nổi bật về cuộc đời Nguyễn Trãi; - Nh÷ng nÐt chÝnh vÒ sù nghiÖp s¸ng t¸c cña NguyÔn Tr·i: C¸c giai ®o¹n s¸ng t¸c vµ nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu; - Những đặc sắc về nội dung t tởng trong các tác phẩm của Nguyễn Trãi; - Những đặc sắc về nghệ thuật trong các tác phẩm của Nguyễn Trãi; - §ãng gãp, vÞ trÝ cña NguyÔn Tr·i trong lÞch sö v¨n häc d©n téc. c) Dựa vào gợi ý thuyết minh bài Phú sông Bạch Đằng để thực hiện yêu cầu của các đề (3), (4), (5). Nội dung cụ thể cần trình bày về các đối tợng không giống nhau nhng có thể lấy dàn ý của bài này để áp dụng cho các bài thuyết minh về tác phẩm v¨n häc. TuÇn 25 håi trèng cæ thµnh (TrÝch håi 28 Tam quèc diÔn nghÜa) La Qu¸n Trung I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. La Qu¸n Trung (1330? 1400?), nhµ v¨n Trung Quèc, tªn lµ La B¶n, tù Qu¸n Trung, hiÖu Hå H¶i t¶n nh©n, ngêi Th¸i Nguyªn, tØnh S¬n T©y, sèng vµo kho¶ng cuèi Nguyªn, ®Çu Minh. “La Quán Trung với các tác phẩm của mình, đặc biệt là Tam quốc chí diễn nghĩa, đã trở thành ngời mở đờng cho tiểu thuyết lịch sử sau này.”(1) Về tác phẩm, ngoài Tam quốc chí diễn nghĩa, ông còn viết Tuỳ đờng lỡng triều chí truyện, Tấn Đờng ngũ đại sử diễn nghĩa, Bình yêu truyện, và vở tạp kịch Tống Th¸i Tæ long hæ phong v©n héi. 2. Tam quốc diễn nghĩa là bộ tiểu thuyết đợc viết theo kết cấu chơng hồi. “TiÓu thuyÕt ch¬ng håi: mét thÓ thuéc lo¹i t¸c phÈm tù sù dµi h¬i cña Trung Quốc, thịnh hành vào đời Minh, Thanh. TiÓu thuyÕt ch¬ng håi tho¸t thai tõ tho¹i b¶n, mét lo¹i tiÓu thuyÕt b¹ch tho¹i tõ đời Tống... Thoại bản giảng sử thờng là trờng thiên. Câu chuyện lịch sử dài, phải 1(). TrÇn Lª B¶o, T¸c gia t¸c phÈm v¨n häc níc ngoµi trong nhµ trêng, NXB Gi¸o dôc, 1999..

(51) chia làm nhiều đoạn, kể làm nhiều lần (hồi). Để phân biệt, ngời ta đặt tiêu đề cho mỗi hồi gọi là “hồi mục”, và để hấp dẫn, ngời ta ngắt ở những đoạn có tình tiết quan träng, vµ kÕt b»ng c©u: “Muèn biÕt sù viÖc ra sao, xin xem håi sau ph©n gi¶i”. Nh÷ng ®o¹n Êy thµnh ch¬ng, håi trong truyÖn dµi. ...Chịu ảnh hởng kết cấu thoại bản, tiểu thuyết chơng hồi có mấy đặc điểm: trớc hết, nội dung câu chuyện đợc thể hiện chủ yếu qua hành động và ngôn ngữ nhân vật hơn là qua sự miêu tả tỉ mỉ về tâm lí, tính cách. Thứ hai, câu chuyện đợc phát triển qua những tình tiết có xung đột căng thẳng mang nhiều kịch tính. Cuối cùng, nghệ thuËt kh¾c ho¹ nh©n vËt mang nhiÒu tÝnh íc lÖ.”(2) 3. Trong ®o¹n trÝch Håi trèng Cæ Thµnh, th«ng qua sù hiÓu lÇm cña Tr¬ng Phi đối với Quan Công, tác giả ca ngợi phẩm chất trong sáng, đẹp đẽ của Trơng Phi: cơng trực, trung thành và trọng nghĩa khí – những phẩm chất đáng trân trọng của mét trang h¶o h¸n trong x· héi xa. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m hiÓu kh¸i qu¸t vÒ t¸c phÈm Tam quèc diÔn nghÜa Gợi ý: Đây là bộ tiểu thuyết lịch sử dài 120 hồi, ra đời giữa thế kỉ XIV. Trớc khi trở thành tiểu thuyết, cốt truyện của nó đợc lu truyền rộng rãi trong nhân dân và đợc thêm thắt, bổ sung nhiều. Cuối đời Nguyên đầu đời Minh, La Quán Trung thu thập nh÷ng c©u chuyÖn lu truyÒn trong nh©n d©n, dùa vµo nh÷ng b¶n chÐp tay cña nh÷ng nhà viết sử và những tác phẩm văn học nghệ thuật ra đời trớc đó, chỉnh lí lại thành Tam quèc diÔn nghÜa. PhÇn lín nh÷ng sù kiÖn, nh©n vËt trong Tam quèc diÔn nghÜa lÊy tõ nh÷ng c©u chuyÖn, con ngêi cã thËt trong lÞch sö thêi Tam quèc. Nhng do qu¸ tr×nh h×nh thµnh phøc t¹p vµ chÞu sù chi phèi cña t tëng “t«n Lu biÕm Tµo” nªn nh÷ng nh©n vËt vµ sù kiện đó có khoảng cách khá xa với sự thật lịch sử. §o¹n trÝch thuéc håi thø 28 cña t¸c phÈm 2. Tãm t¾t phÇn tríc cña ®o¹n trÝch Quan C«ng tróng kÕ cña Tµo Th¸o, dÉn qu©n ra ngoµi thµnh H¹ B× nªn bÞ thÊt thñ. Ba anh em Lu BÞ, Quan C«ng, Tr¬ng Phi l¹c nhau mçi ngêi mét n¬i. Khi Quan C«ng bÞ qu©n Tµo b¾t, Tr¬ng Liªu, mét viªn tíng cña Tµo Th¸o lµ b¹n cña Quan Công thời trẻ đã đến thuyết phục Quan Công về với Tào Tháo. Quan Công ra ba điều kiện trong đó có một điều kiện là hễ nghe tin Lu bị ở đâu thì phải để cho Quan Công về ngay với anh. Khi nghe tin Lu Bị sống ở bên Viên Thiệu, Quan Công đã vợt qua n¨m cöa ¶i, chÐm s¸u tíng, ®a hai chÞ d©u lµ Cam phu nh©n vµ Mi phu nh©n vÒ víi Lu Bị. Trên đờng về, đến Cổ Thành, gặp Trơng Phi và xung đột đã xảy ra do hiểu lÇm. 3. T×m hiÓu bè côc ®o¹n trÝch Gîi ý: Cã thÓ chia ®o¹n trÝch lµm 5 phÇn: - Đoạn 1, phần trình bày (từ đầu đến... bảo Trơng Phi ra đón hai chị): Giới thiệu nh©n vËt, sù viÖc, hoµn c¶nh; Đoạn 2, phần khai đoan (từ Trơng Phi từ khi... đến... cũng phải theo ra thành): M©u thuÉn gi÷a Tr¬ng Phi vµ Quan C«ng b¾t ®Çu; 2. () NhiÒu. t¸c gi¶, Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc, NXB Gi¸o dôc, 2004..

(52) - Đoạn 3, phần phát triển (từ “ Quan Vũ trông thấy Trơng Phi ra... đến... Kh«ng ph¶i qu©n m· lµ g× kia): C¸c biÕn cè tiÕp diÔn; - Đoạn 4, phần đỉnh điểm (từ Quan Công ngoảnh lại... đến... Thừa tớng đến bắt mµy): Sù xuÊt hiÖn cña S¸i D¬ng; - §o¹n 5, phÇn më nót (phÇn cßn l¹i): ViÖc Quan C«ng chÐm r¬i ®Çu S¸i D¬ng; Những tình tiết cuối khiến kết cục câu chuyện đợc giải quyết triệt để hơn, cũng cã thÓ xem phÇn nµy thuéc phÇn më nót. 4. Phân tích những biện pháp nghệ thuật cơ bản đã đợc sử dụng để khắc hoạ tính c¸ch nh©n vËt Tr¬ng Phi. Gîi ý: NghÖ thuËt miªu t¶ ngo¹i h×nh vµ tÝnh c¸ch nh©n vËt: qua ng«n ng÷, cö chỉ, hành động, trong quan hệ với các nhân vật khác...  Ng«n ng÷ miªu t¶ cña t¸c gi¶ rÊt phï hîp tÝnh c¸ch nh©n vËt (“Tr¬ng Phi m¾t trîn trßn xoe, r©u hïm vÓnh ngîc, hß hÐt nh sÊm, móa xµ m©u ch¹y l¹i ®©m Quan C«ng”); ng«n ng÷ nh©n vËt mang ®Ëm nÐt tÝnh c¸ch vèn cã: béc trùc, nãng n¶y.  Hành động nhanh gấp.  C¸c nh©n vËt kh¸c: T«n Cµn, Cam phu nh©n, Mi phu nh©n ra søc thanh minh cho Quan Công nhằm ngăn hành động vội vàng của Trơng Phi nhng không làm Trơng Phi thay đổi suy nghĩ. Chứng tỏ lúc này Trơng Phi cũng cẩn trọng trong suy nghĩ chứ không phải nóng vội nh bình thờng nữa. Nguyên do vì đây là vấn đề hết sức hệ trọng, lời thề trung nghĩa đối với các đấng trợng phu quả là thiêng liêng. 5. Ph©n tÝch tÝnh c¸ch nh©n vËt Tr¬ng Phi Gîi ý: Trơng Phi vốn là ngời cơng trực, nóng nảy, suy nghĩ đơn giản. Nhng ở đoạn này, Tr¬ng Phi kh«ng dÔ dµng nghe lêi thanh minh cña T«n Cµn hay sù bªnh vùc Cam phu nhân và Mi phu nhân đối với Quan Công. Chứng tỏ, sự nghi ngờ trong Trơng Phi rất lớn, trớc vấn đề hệ trọng, Trơng Phi quả là rất cẩn trọng. Bởi thế, chỉ có một cách duy nhất là Quan Công tự thanh minh cho mình bằng hành động mới thuyết phục đợc Trơng Phi. Nh thÕ, Tr¬ng Phi kh«ng chØ lµ ngêi nãng n¶y, th« lç mµ cßn lµ ngêi tÕ nhÞ vµ cẩn trọng nữa. Tế nhị và thô lỗ là hai nét tính cách đối lập nhau, vậy mà lại thống nhất với nhau trong con ngời Trơng Phi. Điều đó cũng giống nh Quan Công vừa tự cao lại vừa khiêm nhờng vậy. Cái tài của tác giả là đã tạo ra đợc tình huống cho cả hai nhân vật chính của tác phẩm đều bộc lộ sự thống nhất của những nét tính cách đối lập trong bản thân một nhân vật. Vì thế, đoạn trích có kịch tính và rất hấp dẫn đối với ngời đọc. 6. Cả hai nhân vật Trơng Phi và Quan Công đều bộc lộ nét tính cách đối lập so với bản thân trớc đó, hãy phân tích để thấy rõ điểm này. Gîi ý:  Quan C«ng tá ra khiªm nhêng, nhòn nhÆn, kh¸c h¼n mäi khi.  Trơng Phi tỏ ra thận trọng cũng khác hẳn sự giản đơn trong suy nghĩ thờng ngµy..

(53)  Để làm nổi rõ vấn đề đó, tác giả đã khéo léo dùng nhiều thủ pháp nghệ thuật nh miêu tả hình dung, diện mạo, thái độ, ngôn ngữ và hành động của mỗi nhân vật. 7. Ph©n tÝch tÝnh c¸ch nh©n vËt Quan C«ng  Quan C«ng lµ mét ngêi trung nghÜa: “Th©n t¹i Tµo doanh, t©m t¹i H¸n”, t×nh thÕ b¾t buéc ph¶i ë doanh tr¹i cña Tµo nhng cha tõng xuÊt hiÖn trong ®Çu ý nghÜ ph¶n béi.  Quan C«ng trong ®o¹n trÝch nµy tá ra rÊt khiªm nhêng, nhòn nhÆn. §ã lµ th¸i độ hết sức hợp lí và cần thiết khi mà Quan Công ở trong tình cảnh “tình ngay lí gian”. §Ó thanh minh, nhÊt lµ tríc mét ngêi nãng n¶y nh Tr¬ng Phi, kh«ng thÓ tù cao, tự phụ, không thể dõng dạc, đờng hoàng nh ở nơi khác, trong hoàn cảnh khác đợc. Bởi thế, Quan Công còn phải nhờ đến cả hai chị dâu minh oan cho mình. Không hiÖu qu¶, Quan C«ng l¹i ph¶i tù m×nh kªu oan. Kh«ng nªn hiÓu ®©y lµ sù uû mÞ, yÕu đuối. Phải hiểu giá trị của lời thề kết nghĩa vờn đào thiêng liêng nh thế nào, phải hiểu quan niệm “trung thần thà chịu chết không chịu nhục”, “đại trợng phu không thê hai chñ” míi thÊy c¸ch xö sù cña Quan C«ng tríc Tr¬ng Phi nh thÕ lµ hîp t×nh, hîp lÝ. 8. Ph©n tÝch diÔn biÕn t©m lÝ cña c¸c nh©n vËt Gîi ý:  Trơng Phi hiểu lầm cho rằng Quan Công đã từng sống ở doanh trại của Tào Tháo tức là đã theo Tào Tháo, phản bội anh em Lu Bị và Trơng Phi.  Khi gÆp Tr¬ng Phi thÊy Tr¬ng Phi “m¾t trîn trßn xoe, r©u hïm vÓnh ngîc, hß hét nh sấm, múa bát xà mâu, chạy lại đâm Quan Công”, Quan Công đã nói: “Hiền đệ cớ sao nh thế, há quên nghĩa vờn đào ru?”. Câu nói ấy đã nh đổ thêm dầu vào lửa, lµm Tr¬ng Phi cµng bõng bõng löa hËn. Thùc chÊt, Quan C«ng do kh«ng biÕt Tr¬ng Phi đang hiểu lầm mình nên đem việc kết nghĩa vờn đào của ba anh em ra để nhắc nhở, uốn nắn thái độ phẫn khích có phần thái quá của Trơng Phi. Không ngờ câu nói ấy đã phản tác dụng, vì lúc này Trơng Phi đang hiểu lầm Quan Công cho nên Trơng Phi coi Quan Công nh một kẻ đã phản bội, lại còn ra vẻ nhắc lại lời thề kết nghĩa, nh thế thật đáng xử theo đúng luật đã đợc quy định khi họ thề nguyền: “Nếu ai bội nghÜa quªn ¬n th× trêi ngêi cïng giÕt”. 9. Bình luận nhan đề Hồi trống Cổ Thành Gîi ý:  Nhan đề Hồi trống Cổ Thành gợi ra không khí trận mạc. Đoạn trích không chỉ nãi vÒ mét m©u thuÉn chñ yÕu lµ m©u thuÉn gi÷a Tr¬ng Phi vµ Quan C«ng mµ cßn nãi tíi mét m©u thuÉn thø yÕu lµ m©u thuÉn gi÷a Quan C«ng vµ S¸i D¬ng. Sù hÊp dẫn của đoạn trích là mâu thuẫn thứ yếu đã có tác dụng làm mâu thuẫn chủ yếu thªm c¨ng th¼ng.  Trong c©u chuyÖn, håi trèng lµ ®iÒu kiÖn. Tr¬ng Phi ra ®iÒu kiÖn rÊt kh¾c nghiệt rằng sau ba hồi trống Quan Công phải chém đợc đầu Sái Dơng. Quan Công, trớc đó đã bị Lu Bị ngờ vực. Khi nghe tin Quan Công ở trong doanh trại Tào Tháo, Lu Bị đã viết th khiển trách nặng nề: “Bị cùng túc hạ kết nghĩa vờn đào, thề cùng sống thác, nay sao nửa đờng bỏ nhau, cắt đứt ân nghĩa? Túc hạ nếu muốn lập công danh, toan đờng phú quý, Bị xin đem đầu dâng túc hạ để túc hạ lập nên công lớn... ”..

(54) Dù đã viết th phúc đáp rằng: “... Em có bụng khác, thần ngời cùng giết. Moi gan r¹ch mËt, bót giÊy kh«ng nãi hÕt lêi... Xin nhñ lßng soi xÐt”, nhng trong lßng Quan Công khát vọng minh oan vẫn thôi thúc và vì thế mà sức mạnh và tài năng đã nhân lên gấp bội để tỏ rõ tấm lòng trong sáng của mình. Thêm nữa, sẵn mâu thuẫn với Sái Dơng, Quan Công đã chém đợc đầu Sái Dơng trong một thời gian rất ngắn, ngắn hơn cả điều kiện hà khắc mà Trơng Phi đã đặt ra. han đề Hồi trống Cổ Thành vừa gợi lên không khí trận mạc, vừa là biểu tợng cho lòng trung nghĩa, cho tinh thần dũng cảm và quang minh chính đại. 10. Có thể đối chiếu với bài Tức cảnh của Hồ Chí Minh để hiểu rõ hơn tính cách của hai nhân vật Trơng Phi và Quan Công trong đoạn trích. Đồng thời thấy đợc t tởng đề cao tín nghĩa của ngời xa. Tøc c¶nh Hå ChÝ Minh Nguyªn v¨n: Thô sao(3) x¶o ho¹ Tr¬ng Phi tîng, XÝch nhËt trêng minh Quan Vò t©m; Tæ quèc chung niªn v« tÝn tøc, Cè h¬ng mçi nhËt väng håi ©m. DÞch th¬: Cµnh l¸ khÐo in h×nh Dùc §øc, VÇng hång s¸ng m·i d¹ Quan C«ng; N¨m trßn cè quèc t¨m h¬i v¾ng, Tin tøc bªn nhµ b÷a b÷a tr«ng. Nam Tr©n dÞch LuyÖn tËp vÒ liªn kÕt trong v¨n b¶n (TiÕp theo) 1. Nếu bỏ đi câu thứ 4 trong bốn câu thơ sau thì ý nghĩa của văn bản thay đổi nh thÕ nµo? Mừng ông nay mới đẻ con trai, ThËt gièng con nhµ ch¼ng gièng ai. Mong cho chãng lín mµ ¨n cíp, Cíp lÊy kh«i nguyªn kÎo n÷a hoµi. Gîi ý: C¸c c©u trong v¨n b¶n cã quan hÖ qua l¹i, ¶nh hëng lÉn nhau. Thªm hoÆc bít ®i câu nào đó đều sẽ dẫn đến sự thay đổi nội dung chung của toàn văn bản. Trong văn 3(). Thụ sao: ngọn cây. Ngọn cây thờng nhọn, thẳng, thể hiện rất sinh động tính cách ngay thẳng của Trơng Phi. Dịch thành cành lá cha thể hiện đợc tinh thần của nguyên bản..

(55) b¶n trªn, nÕu bá ®i c©u thø 4 th× lêi chóc sÏ biÕn thµnh lêi “nguyÒn rña”, thiÕu thiÖn ý. Phải có mặt câu thứ 4 thì ý nghĩa của “ăn cớp” mới đợc cụ thể hoá, lời chúc trở nên tốt đẹp. 2. Trong c¸c ®o¹n trÝch díi ®©y, nh÷ng ph¬ng tiÖn liªn kÕt vµ phÐp liªn kÕt nµo đợc sử dụng? a) D©n ta cã mét lßng nång nµn yªu níc. §ã lµ mét truyÒn thèng quý b¸u cña ta. (Hå ChÝ Minh) b) Thế nào là nhân? Cả đạo Nho xoay quanh một chữ. Nhân là tình ngời, khác víi thó vËt. Nh©n lµ t×nh ngêi, nèi kÕt ngêi nµy víi ngêi kh¸c […]. (NguyÔn Kh¾c ViÖn) c) Nho gi¸o ¶nh hëng tíi v¨n häc (kÓ c¶ v¨n häc ViÖt Nam) víi t c¸ch lµ mét häc thuyÕt tøc lµ mét hÖ thèng c¸c quan ®iÓm vÒ thÕ giíi, vÒ x· héi, vÒ con ngêi, vÒ lí tởng,… cho nên cũng có một cách quan niệm văn học riêng. Với quan niệm đó, ngời ta hiểu thực chất văn học là gì, những cái gì đợc xếp vào văn học, thế nào là v¨n ch¬ng. Theo quan niÖm cña Nho gi¸o, v¨n häc cã nguån gèc linh thiªng, mét chøc n¨ng x· héi cao c¶. (Theo TrÇn §×nh Hîu) d) Anh cø h¸t. HÕt søc h¸t. Gß ngùc mµ h¸t. H¸ miÖng to mµ h¸t. H¸t nh con cuèc kªu th¬ng. (NguyÔn C«ng Hoan) đ) Khi ngời ta đợc yên ấm trong một căn phòng nhà gạch chắc chắn, không sợ ma gió về phần mình, thì ngời ta dễ có lòng thơng đối với những ngời xấu số hơn. Chúng tôi đơng ở vào cái tâm tình tốt đẹp ấy, thì bỗng nhiên anh tôi sẽ thích tay vµo t«i b¶o im råi nãi khÏ: - Cã nghe thÊy g× kh«ng? (Th¹ch Lam) Gîi ý: - (a): §ã – dïng theo phÐp thÕ. - (b): Nh©n – dïng theo phÐp lÆp. - (c): Quan niệm đó, quan niệm của Nho giáo – dùng theo phép thế. - (d): H¸t – dïng theo phÐp lÆp. - (đ): cái tâm tình tốt đẹp ấy – dùng theo phép thế. 3. ChØ ra vµ ®iÒn vµo b¶ng nh÷ng tõ ng÷ cã t¸c dông chØ híng liªn kÕt ë c¸c c©u díi ®©y: - Nam thích đá bóng. Bình cũng thích. - H«m qua, trêi ma. H«m nay vÉn ma. - Nam ®i häc. Cßn B×nh ®i ®©u? - Về vấn đề đó, tôi xin có ý kiến nh sau:.

(56) - Sau ®©y, t«i sÏ nãi râ h¬n vÒ kh¸i niÖm “nghÖ thuËt”. Tõ ng÷ liªn kÕt c©u sau víi c©u tríc …. Tõ ng÷ liªn kÕt c©u tríc víi c©u sau …. Gîi ý: - Từ ngữ liên kết câu sau với câu trớc: cũng, vẫn, còn, đó - Tõ ng÷ liªn kÕt c©u tríc víi c©u sau: nh sau, sau ®©y 4. Sắp xếp các câu theo trình tự hợp lí để tạo thành một đoạn văn và giải thích sự s¾p xÕp Êy. (1) Nhng tại sao dân gian chỉ toàn sáng tạo ra truyện tiếu lâm để gây cời mà không tạo ra truyện tiếu lâm để gây khóc? (2) Kể cũng lạ, con ngời từ khi sinh ra, chào đời bằng tiếng khóc chứ không phải tiÕng cêi. (3) VËy th× xem ra tiÕng khãc kh«ng ph¶i Ýt cung bËc vµ cµng kh«ng Ýt ý nghÜa so víi tiÕng cêi. (4) Rồi từ khi sinh ra cho đến khi từ giã cõi trần gian còn có bao nhiêu điều cần khãc, ph¶i khãc. (5) Khãc v× ®au khæ, oan øc, buån tñi, giËn hên, th¬ng c¶m, tr¸i ngang vµ l¹i c¶ v× vui síng, sung síng, h¹nh phóc. Gîi ý: - Chó ý c¸c ph¬ng tiÖn liªn kÕt gi÷a c¸c c©u vµ m¹ch ý khi s¾p xÕp. - Tham khảo cách sắp xếp: Kể cũng lạ, con ngời từ khi sinh ra, chào đời bằng tiếng khóc chứ không phải tiếng cời. Rồi từ khi sinh ra cho đến khi từ giã cõi trần gian cßn cã bao nhiªu ®iÒu cÇn khãc, ph¶i khãc. Khãc v× ®au khæ, oan øc, buån tñi, giËn hên, th¬ng c¶m, tr¸i ngang vµ l¹i c¶ v× vui síng, sung síng, h¹nh phóc. VËy th× xem ra tiÕng khãc kh«ng ph¶i Ýt cung bËc vµ cµng kh«ng Ýt ý nghÜa so víi tiÕng cêi. Nhng tại sao dân gian chỉ toàn sáng tạo ra truyện tiếu lâm để gây cời mà không tạo ra truyện tiếu lâm để gây khóc? 5. Trong Bài viết số 4, anh (chị) đã tổ chức liên kết theo các hớng nh thế nào? H·y tù ph©n tÝch t¸c dông cña viÖc t¹o lËp c¸c híng liªn kÕt Êy. LuËn ®iÓm trong bµi v¨n nghÞ luËn I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Luận điểm là t tởng, quan điểm của ngời viết đối với vấn đề nghị luận (luận đề) trong bài văn, đợc thể hiện dới hình thức những câu văn có tính chất khẳng định hay phủ định. 2. Để đạt đợc mục đích nghị luận, bày tỏ t tởng, quan điểm của ngời tạo lập văn b¶n, bµi v¨n nghÞ luËn nhÊt thiÕt ph¶i cã luËn ®iÓm. 3. Luận điểm trong bài văn nghị luận phải đúng đắn, sáng rõ, tập trung, mới mẻ, có tính định hớng, đáp ứng đòi hỏi của thực tế..

(57) II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. §äc c¸c c©u th¬ díi ®©y trong TruyÖn KiÒu vµ rót ra mét luËn ®iÓm vÒ vai trß của đồng tiền đối với cuộc sống con ngời trong xã hội phong kiến. - Trong tay sẵn có đồng tiền, Dầu lòng đổi trắng, thay đen khó gì. - §Þnh ngµy n¹p th¸i vu quy, Tiền lng đã có việc gì chẳng xong. - Mét ngµy l¹ thãi sai nha, Lµm cho khèc h¹i ch¼ng qua v× tiÒn. Gîi ý: Dùa vµo nh÷ng c©u th¬ trªn, cã thÓ ®a ra nhiÒu luËn ®iÓm kh¸c nhau. Cã thÓ tham kh¶o c¸c luËn ®iÓm sau: - Trong Truyện Kiều, sức mạnh của đồng tiền ngự trị, tác oai tác quái đối với sự sèng cña con ngêi. - Truyện Kiều còn là tiếng kêu than trớc sức mạnh của đồng tiền. - Qua Truyện Kiều, xã hội phong kiến với thế lực đồng tiền ngự trị đợc phơi bày. 2. Nối kết nghĩa của hai câu tục ngữ sau đây để đa ra một luận điểm: - Không thầy đố mày làm nên - Häc thÇy kh«ng tµy häc b¹n Gîi ý: Hai c©u tôc ng÷ cã nh÷ng nÐt nghÜa tr¸i ngîc nhau, mçi c©u nhÊn m¹nh mét khía cạnh trong việc học. Để đa ra đợc luận điểm bao quát nghĩa của cả hai câu này, cần kết hợp đợc những điểm nhấn khác nhau ấy trong một nhận định chung. Có thể tham kh¶o luËn ®iÓm: Häc kh«ng thÓ thiÕu thÇy, nhng häc còng rÊt cÇn b¹n; hoÆc: Häc th× ph¶i cã thÇy, song häc ë b¹n còng rÊt bæ Ých. 3. Từ các câu danh ngôn dới đây, hãy rút ra những luận điểm đúng đắn về việc đọc sách. (1) Đọc sách là cách học tốt nhất, theo dõi những t tởng vĩ đại của vĩ nhân, là c¸ch häc thó vÞ nhÊt. (A. Pu-skin) (2) Ngời nào chỉ đọc đôi chút cũng đã có trình độ cao hơn nhiều so với ngời không đọc gì cả. (V. Bi-ª-lin-xki) (3) §äc s¸ch mµ kh«ng suy nghÜ kh¸c nµo ¨n mµ kh«ng tiªu. (E. Bur-ke) (4) Đọc cuốn sách hay cũng nh đợc trò chuyện với ngời bạn thông minh. (L. T«n-xt«i) (5) Không có quyển sách nào hay đối với ngời dốt, không có tác phẩm nào dở.

(58) đối với ngời thông minh. (Đ. Đi-đơ-rô) (6) NÒn v¨n ho¸ ë mét níc cao hay thÊp kh«ng ph¶i chØ ë c¸c nhµ v¨n mµ chÝnh là ở độc giả. (NhÊt Linh) Gîi ý: Tham kh¶o c¸c luËn ®iÓm: - §äc s¸ch lµ mét c¸ch häc tÝch cùc nhÊt. - Việc đọc sách chỉ có ích khi ngời đọc biết suy ngẫm, đọc đúng cách. - Trong việc đọc, sách là quan trọng nhng ngời đọc còn quan trọng hơn. - Trình độ đọc cho thấy trình độ văn hoá. … 5. §äc l¹i truyÖn ngô ng«n ViÖt Nam ThÇy bãi xem voi vµ tù rót ra mét sè luËn điểm về cách suy nghĩ, đánh giá và việc tiếp thu ý kiến của ngời khác. Gîi ý: Tham kh¶o: - Phải xem xét sự vật, hiện tợng dới nhiều góc độ thì mới có thể đa ra đợc nhận định đúng đắn, toàn diện. - Kh«ng nªn chØ dùa vµo sù nh×n nhËn cña m×nh, cÇn biÕt l¾ng nghe nhiÒu ý kiÕn khác để có đợc nhận định toàn diện, khách quan về một đối tợng nào đó. - CÇn biÕt t«n träng ý kiÕn cña ngêi kh¸c, kh«ng nªn b¶o thñ, biÕn tranh luËn thành cãi vã, xung đột gây mất đoàn kết. … 6. Ho¹ sÜ Trung Quèc næi tiÕng thêi §êng lµ Diªm LËp B¶n lÇn thø nhÊt xem tranh Trơng Tăng Do đời nhà Lơng chê là không có gì. Lần thứ hai xem tranh họ Trơng lại khen là tranh khá. Lần thứ ba xem kĩ thì khen là tranh có chỗ kì diệu. Từ mÈu chuyÖn trªn, cã thÓ rót ra nh÷ng luËn ®iÓm nµo vÒ c¸ch xem tranh, c¸ch thëng thøc nghÖ thuËt? Gîi ý: - Thởng thức nghệ thuật đòi hỏi đi từ nông đến sâu. - Thởng thức nghệ thuật đòi hỏi trải nghiệm của ngời thởng thức. - Ngêi tiÕp nhËn cã vai trß rÊt quan träng trong thëng thøc nghÖ thuËt. - Vẻ đẹp của tác phẩm nghệ thuật do ngời thởng thức đánh giá, khám phá. ….

(59) TuÇn 26 §äc thªm tµo th¸o uèng rîu luËn anh hïng (TrÝch håi 21  Tam quèc diÔn nghÜa) La Qu¸n Trung I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. VÒ t¸c gi¶, xem bµi Håi trèng Cæ Thµnh. 2. VÒ thÓ lo¹i, xem bµi Håi trèng Cæ Thµnh. 3. Đoạn trích đã ca ngợi tài trí thông minh, sự nhanh nhẹn, linh hoạt trong đối đáp, ứng xử của Lu Bị khi phải đối mặt với Tào Tháo để bàn luận về ngời anh hùng trong thiªn h¹. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt x©y dùng t×nh huèng truyÖn Gîi ý: Nhãm Lu BÞ, Quan Vò, Tr¬ng Phi lóc ®Çu cßn yÕu thÕ, buéc ph¶i n¬ng tùa vµo Tào Tháo ở Hứa Đô, song họ luôn nghĩ cách thoát khỏi sự khống chế đó để xây dựng lực lợng độc lập. Bấy giờ, giữ đợc bí mật ý đồ chiến lợc là nhiệm vụ hàng đầu. C©u chuyÖn Tµo Th¸o uèng rîu luËn anh hïng x¶y ra trong t×nh huèng Êy. Cã thÓ xem Tµo Th¸o uèng rîu luËn anh hïng lµ mét ®o¹n trÝch cã cèt truyÖn hoàn chỉnh, trong đó câu chuyện diễn ra theo trình tự thờng thấy của một kết cấu tự sự. Chi tiết đánh dấu đỉnh điểm là việc Tào Tháo trỏ vào Lu Bị rồi trỏ vào mình mà nãi r»ng: “Anh hïng trong thiªn h¹ b©y giê chØ cã sø qu©n vµ Th¸o mµ th«i”. Chi tiết đánh dấu điểm mở nút là việc "Huyền Đức đã khôn khéo che đậy đợc hết việc giật mình đánh rơi cả thìa đũa khi nghe Tháo gọi mình là anh hùng". 2. Phân tích các thủ pháp khắc hoạ tính cách nhân vật (đợc thể hiện tập trung ở nh©n vËt Lu BÞ). Gîi ý:  Miêu tả trực tiếp qua những ứng phó tinh tế, linh hoạt và những hành động, ng«n ng÷ phï hîp. + Làm một vờn rau ngày ngày chăm bón để che mắt Tào Tháo. + Đến phủ Tào Tháo, sợ tái mặt khi Tào Tháo nói “Huyền Đức độ này ở nhà làm một việc lớn lao đấy nhỉ !”, nhng cũng ứng phó kịp thời khi nói rằng trồng rau chỉ vì “không có việc gì, làm để tiêu khiển đó thôi”. + Bµn luËn vÒ anh hïng th× tá ra kh«ng biÕt, råi kÓ ra nh÷ng nh©n vËt mµ m×nh “nghe nói” chứ cha đợc gặp mặt, danh sách đó bị Tào phủ nhận hết. Nh vậy có vẻ Lu Bị không biết rõ ai là anh hùng trong thiên hạ thật. + Giật mình rơi thìa, đũa nhng rất nhanh nhẹn đổ lỗi cho tiếng sấm làm mình giËt m×nh.  Miêu tả gián tiếp qua sự đối lập với những suy nghĩ đơn giản và nông cạn của Quan Vò vµ Tr¬ng Phi:.

(60) Quan Vũ và Trơng Phi không hiểu mục đích làm vờn rau và hàng ngày chăm sóc rau của Lu Bị nên đã lầm tởng rằng Lu Bị đã sao nhãng việc lớn nên đã đặt câu hỏi rằng: “Anh không lu tâm đến việc lớn thiên hạ, học làm chi cái việc của kẻ tiểu nh©n nµy?”.  §a yÕu tè thiªn nhiªn vµo mét c¸ch hîp lÝ: + Chi tiết cơn ma kéo đến, làm nền cho câu chuyện, từ đối cảnh mà sinh câu hỏi cña Tµo Th¸o vÒ “vßi rång lÊy níc”, råi bµn luËn vÒ anh hïng. + Chi tiết thứ hai là tiếng sấm xuất hiện đúng lúc, kịp thời giải thoát mối lo âu cho Lu BÞ. 3. Có thể coi đoạn trích là một cuộc đấu trí giữa Lu Bị và Tào Tháo đợc không? T¹i sao? Gîi ý: Trong đoạn trích, cả Lu Bị và Tào Tháo đều sử dụng mu trí để đối thoại với nhau:  Tào Tháo khôn ngoan khi nói lí do đến gặp gỡ Lu Bị, lại tỏ rõ quan điểm khi “luËn anh hïng”, lµm phÐp lo¹i suy, kh«ng c«ng nhËn bao ngêi Lu BÞ ®a ra lµ anh hïng v× nh÷ng lÝ do rÊt hîp lÝ. §Ó råi kÕt luËn th¼ng th¾n r»ng: “Anh hïng lµ ngêi trong bụng có chí lớn, có mu cao, có tài bao trùm đợc cả vũ trụ, có chí nuốt cả trời đất kia” và chỉ ra rằng: “Anh hùng trong thiên hạ bây giờ chỉ có sứ quân và Tháo mµ th«i”.  Lu Bị vốn là ngời khiêm nhờng, thận trọng, kín đáo, khôn ngoan. Trong tình thế hiện tại nếu bộc lộ chí lớn là điều cực kì nguy hiểm. Do đó, đối thoại cùng Tào Tháo, Lu Bị rất thận trọng, cả trong ngôn từ, cử chỉ và hành động. Lúc đầu rất dè dặt nói không biết thiên hạ có ai là anh hùng: “Bị này đợc nhờ ơn Thừa tớng làm quan trong triều, anh hùng trong thiên hạ thực không đợc biết”. Chỉ sau khi Tào Tháo nói: “Đã đành không biết mặt, nhng cũng có nghe tiếng chứ?” thì Lu bị mới đa ra “danh sách” một số ngời mà mình “nghe nói” đến trong thiên hạ. Bảy giả thiết Lu Bị đa ra đều bị Tào Tháo chê cời không chấp nhận, không coi hä lµ anh hïng. Khi mµ Tµo Th¸o kÕt luËn anh hïng trong thiªn h¹ chØ cã Lu BÞ vµ Tào Tháo thì Lu Bị đã giật mình, bất giác đánh rơi cả thìa, đũa. Thật may, đúng lúc đó có tiếng sấm rền vang, Lu Bị nhanh trí nói: “Gớm thật ! Tiếng sấm dữ quá !” coi nh m×nh giËt m×nh lµ t¹i bëi tiÕng sÊm vËy. Qua đó có thể thấy Lu Bị rất thận trọng và thông minh trong ứng xử. Vì thế, trong cuộc đấu trí này Lu Bị quả là ngời đã giành phần thắng. 4. B×nh luËn vÒ quan niÖm anh hïng cña Tµo Th¸o thÓ hiÖn trong ®o¹n trÝch. Gîi ý: Câu nói: “Anh hùng là ngời trong bụng có chí lớn, có mu cao, có tài bao trùm đợc cả vũ trụ, có chí nuốt cả trời đất” cho thấy quan niệm về ngời anh hùng của Tào Th¸o lµ quan niÖm cña giai cÊp ¸p bøc, bãc lét trong x· héi phong kiÕn Trung Quèc lúc bấy giờ: muốn đè đầu cỡi cổ dân chúng, làm bá chủ thiên hạ. 5. B×nh luËn vÒ quan niÖm anh hïng cña Lu BÞ. Gợi ý: Quan niệm về anh hùng của Lu Bị không đồng nhất với quan điểm với.

(61) Tào Tháo, ngay từ nhỏ Lu Bị đã có chí lớn nhng giờ đây không phải lúc để Lu Bị tranh luận, lúc này, phải giữ bí mật quan điểm của bản thân để khỏi bị Tào Tháo tiêu diệt. Có thể hiểu đây là lúc Lu Bị mai danh ẩn tích để chờ đợi thời cơ lộ diện. Bởi thế, đọc qua đoạn trích, tởng nh Tào Tháo phủ nhận ý kiến Lu Bị, Lu Bị lúc thì sợ tái mặt, lúc thì đánh rơi cả thìa đũa, có nghĩa là Lu Bị thua. Nhng thực chất, trong cuộc đấu trí này, Lu Bị đã là ngời giành phần thắng và ông đã thực hiện thành công màn kịch của mình, đó là màn kịch của ngời có mu cao, chí lớn trong thiên hạ, biết chờ thời, biết cơng nhu đúng lúc, đúng chỗ. §äc thªm dÕ chäi (TrÝch Liªu Trai chÝ dÞ) Bå Tïng Linh I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Bå Tïng Linh (1640 1715) tù Lu Tiªn, cßn cã tù lµ KiÕm ThÇn, hiÖu LiÔu Tuyền, ngời tỉnh Sơn Đông. Ngoài truyện Liêu Trai chí dị, ông còn để lại bốn quyển Văn tập, sáu quyển Thi tập. Năm 1980, ông đợc toàn thế giới kỉ niệm nh một danh nh©n v¨n hãa. 2. Liªu Trai chÝ dÞ (Nh÷ng truyÖn qu¸i dÞ chÐp ë Liªu Trai) lµ tËp truyÖn ng¾n gåm 431 thiªn. §Ò tµi cña truyÖn do t¸c gi¶ su tÇm trong d©n gian hoÆc rót tõ truyÖn Chí quái lục triều hay Truyền kì Đờng rồi gia công sáng tạo thêm. Tác giả đã mợn truyện thần tiên ma quái để chỉ trích nền chính trị tàn bạo của ngời Mãn Thanh, phê ph¸n nh÷ng thãi h tËt xÊu cña bän nho sÜ, thÓ hiÖn kh¸t väng tù do trong t×nh yªu vµ hôn nhân... Liêu Trai chí dị là tác phẩm đạt tới đỉnh cao nghệ thuật viết truyện ngắn cổ điển Trung Quốc. Với nghệ thuật tả chân sâu sắc, tác giả đã phản ánh diện mạo xã hội thời đầu Mãn Thanh. Lúc đó xã hội còn thịnh hành t tởng mê tín dị đoan, chịu ảnh hởng của t tởng định mệnh, của thuyết luân hồi báo ứng. Điều đó thể hiện rÊt râ trong t¸c phÈm vµ ®em l¹i mµu s¾c riªng cho t¸c phÈm. 3. Trong truyÖn DÕ chäi, th«ng qua c©u chuyÖn ng¾n gän víi mét sè chi tiÕt li kì, biến ảo về gia đình Thành Danh tìm bắt, nuôi nấng dế chọi để cống nạp cho nhà vua, tác giả đã phê phán chế độ chính trị tàn bạo đơng thời đã đè nén, áp bức, gây ra bao ®au cho nh÷ng ngêi d©n hiÒn lµnh l¬ng thiÖn. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Ph©n tÝch kÕt cÊu truyÖn Gîi ý: Truyện có kết cấu hết sức chặt chẽ. Chặt chẽ mà vẫn có những biến hoá khôn lờmh, hợp lí và lôgíc chứ không đơn điệu, cứng nhắc. Từ đầu đến cuối truyện mọi tình tiết đều xoay quanh câu chuyện dế chọi. Truyện chỉ viết về một gia đình cụ thể là gia đình Thành Danh với những tình huống may rủi xen kẽ, tất cả đều gắn với chuyện tìm dế chọi, luyện dế chọi để cống nạp nhng đã để lại những ấn tợng khó quªn v× nh÷ng diÔn biÕn bÊt ngê vµ thó vÞ. 2. B×nh luËn vÒ ý nghÜa ch©m biÕm cña tõ “phóc Êm” trong lêi bµn ë cuèi t¸c.

(62) phÈm Gîi ý:  “Phúc ấm”: nguyên văn chữ Hán để chỉ công danh, chức tớc triều đình ban cho con cháu do cha ông lập đợc nhiều công tích. Nh thế, nguyên văn của từ này nếu đợc dùng đúng nghĩa là nghĩa tốt, là sự ban thởng xứng đáng cho ngời có công với d©n víi níc.  ở đây, chữ “phúc ấm” dùng trong câu văn: “Còn ơn trời đền đáp sao mà dài lâu hậu hĩ vậy, khiến cho quan tỉnh, quan huyện đều đợc hởng ân huệ và phúc ấm của dế” là dùng với nghĩa mai mỉa vì tìm dế chọi để cống nạp là một việc làm thái quá, gây ra đau khổ cho bao gia đình. Hơn nữa, “phúc ấm” phải do vua ban chứ không ph¶i do dÕ chäi ®em l¹i. 3. Lệ hiến dế chọi đã gây ra cho gia đình Thành Danh những hậu quả bi thảm nh thÕ nµo? Gîi ý:  Bản thân Thành Danh: ngày đêm lo lắng, ăn không ngon, ngủ không yên + Trớc đó, gia đình Thành Danh đã khốn đốn vì “Anh vốn ngời chất phác, ít nói, cho nªn bÞ bän h¬ng chøc quyÒn thÕ Ðp ph¶i gi÷ ch©n chøc dÞch trong lµng. Tuy mu«n ph¬ng ngh×n kÕ chèi tõ mµ vÉn kh«ng tho¸t. Míi cha ®Çy mét n¨m mµ c¸i gia sản nhỏ mọn của anh ta cơ hồ đã kiệt” + §Õn vô nép dÕ, Thµnh Danh “lo buån qu¸ chØ muèn chÕt ®i cho r¶nh”. + Vợ Thành Danh phải bỏ tiền mời cô đồng đến nhà, thắp hơng làm lễ khấn vái, cÇu xin. + Khi thÊy x¸c con díi giÕng, Thµnh Danh “chuyÓn giËn thµnh th¬ng,... vËt v· kªu trêi muèn chÕt”. + Sau đó nỗi lo lắng làm cho Thành Danh “nhìn cái lồng dế rỗng không lại nh đứt hơi, tắc họng, không nghĩ gì đến con nữa,... Thành vẫn nằm dài, lòng buồn rời rợi”.  Con trai Thµnh Danh: mÊt c¶ x¸c lÉn hån, chÕt ®i sèng l¹i: Con trai Thµnh Danh lì tay lµm chÕt con dÕ, bÞ mÑ m¾ng, sî h·i bá ®i, chÕt ®uèi dới giếng. Sau khi đợc vớt lên, nửa đêm sống lại. Nhng ở trong tình trạng “đứa con vÉn cø tr¬ ra nh gç, b»n bÆt ngñ lÞm”. 4. ChØ ra nh÷ng chi tiÕt li k× trong truyÖn Gîi ý:  Tờ giấy bí ẩn của cô đồng  Chi tiÕt Thµnh Danh t×m b¾t dÕ chäi  Chi tiÕt Thµnh Danh t×m b¾t dÕ chäi lÇn hai  Con dÕ bÐ nhá nhng søc lùc kh¸c thêng, chiÕn th¾ng c¶ nh÷ng con dÕ cã søc vóc to hơn mình, thắng đợc cả con gà.  Chi tiết con dế khi ở trong cung, mỗi lần nghe tiếng đàn cầm, đàn sắt lại nhảy móa theo c¸c tiÕt ®iÖu..

(63)  Chi tiết con trai của Thành Danh kể lại việc mình đã hoá dế lanh lẹ, chọi giỏi. 5. Hãy phân tích một chi tiết li kì trong truyện để làm sáng tỏ nhận xét của Tản Đà rằng đây là một “tấm ảnh nhỏ” đã thu vào “nghìn vạn cảnh trạng ở nhân gian”?  Học sinh có thể chọn phân tích một chi tiết mà mình tâm đắc. Dù chọn chi tiết nào cũng phải nêu bật đợc ý của Tản Đà.  VÝ nh chän chi tiÕt Thµnh Danh b¾t vµ ch¨m sãc dÕ lÇn thø nhÊt: + Đã khổ công mới bắt đợc con dế (theo sự chỉ bảo trong tờ giấy của cô đồng mµ Thµnh Danh ph¶i cè c«ng luËn ra), l¹i ph¶i ch¨m sãc dÕ rÊt cÈn thËn. + Khi vô tình đứa con làm chết con dế, Thành Danh đã qua sợ hãi và lo lắng. Phần thì thơng con, phần thì lo không có dế chọi để cống nạp. Con thì chết đi sống l¹i, cha th× ®au khæ tuyÖt väng, liªn tôc tr¶i qua c¸c tr¹ng th¸i c¨ng th¼ng thÇn kinh, khi thì “lạnh toát xơng sống”, khi thì “vật vã kêu trời muốn chết”, khi “nh đứt hơi, t¾c häng”, lóc l¹i “n»m dµi, lßng buån rêi rîi”... + Đó là cảnh ngộ riêng của Thành Danh và gia đình Thành Danh, nhng cũng có thể hiểu đó là tình cảnh chung của những ngời dân lơng thiện khác trong xã hội đơng thời. Quả thật, cảnh tợng hiến dế chọi đã làm nhiều gia đình tiêu tán gia sản, nhân lực, sức khỏe, thậm chí tính mạng nữa. Đúng là một ‘tấm ảnh nhỏ” mà đã thu vµo“ngh×n v¹n c¶nh tr¹ng ë nh©n gian”. 6. Nh÷ng t×nh huèng may rñi mµ Thµnh Danh tõng gÆp trong t¸c phÈm cã ph¶n ánh cuộc sống của con ngời trong xã hội đơng thời? Gîi ý: Nh÷ng t×nh huèng may rñi mµ Thµnh Danh tõng gÆp trong t¸c phÈm lµm cho c©u chuyên tăng phần hấp dẫn nhng về nội dung lại khiến ngời đọc phải suy nghĩ về cuộc sống con ngời trong xã hội đơng thời. + Thứ nhất, họ phải chịu đựng một cái lệ hay chính là một cái ách rất vô lý và tệ hại. Cái lệ đó làm họ lo lắng cực độ mỗi khi đến dịp cống nạp, họ mất ăn mất ngủ, tæn h¹i thêi gian, c«ng søc, tiÒn b¹c, søc kháe vµ c¶ tÝnh m¹ng. + Thø hai, cuéc sèng cña hä thËt bÊp bªnh, phô thuéc vµo may rñi. Nãi kh¸c ®i hä kh«ng thÓ lµm chñ cuéc sèng vµ vËn mÖnh cña m×nh. t×nh c¶nh lÎ loi cña ngêi chinh phô (TrÝch Chinh phô ng©m) Nguyªn t¸c ch÷ H¸n: §Æng TrÇn C«n B¶n diÔn N«m: §oµn ThÞ §iÓm (?) I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. T¸c gi¶ §Æng TrÇn C«n  hiÖn kh«ng râ n¨m sinh, n¨m mÊt, chØ biÕt sèng vµo kho¶ng thÕ kØ XVIII. Quª t¹i lµng Nh©n Môc thêng gäi lµ lµng Mäc, huyÖn Thanh Tr×, nay lµ quËn Thanh Xu©n, Hµ Néi. §Æng TrÇn C«n cßn cã nhiÒu t¸c phÈm, næi tiÕng h¬n c¶ lµ Chinh phô ng©m. Ngoµi Chinh phô ng©m, §Æng TrÇn C«n cßn cã mấy bài thơ vịnh tám cảnh đẹp ở Tiêu Tơng (Tiêu Tơng bát cảnh), và một số bài phú.

(64) nh Tr¬ng Hµn t thuÇn l« (Tr¬ng Hµn nhí rau thuÇn, c¸ vîc), Tr¬ng L¬ng bè y (Tr¬ng L¬ng ¸o v¶i), KhÊu m«n thanh (TiÕng gâ cöa). B¶n diÔn N«m (giíi thiÖu trong s¸ch gi¸o khoa) t¬ng truyÒn lµ cña §oµn ThÞ §iÓm. DÞch gi¶ §oµn ThÞ §iÓm (1705 1748), hiÖu lµ Hång Hµ, ngêi lµng Giai Ph¹m xø Kinh B¾c nay thuéc huyÖn V¨n Giang, tØnh Hng Yªn. Cha lµ §oµn Do·n Nghi, anh là Đoàn Doãn Luân, đều đậu hơng cống, không ra làm quan, chỉ ở nhà d¹y häc. §oµn ThÞ §iÓm lµ mét phô n÷ nhan s¾c, tµi hoa. S¸ng t¸c tËp th¬ ch÷ H¸n TruyÒn k× t©n ph¶ vµ b¶n dÞch Chinh phô ng©m b»ng ch÷ N«m. §· tõng lµm nghÒ dạy học và trở thành nhà giáo phụ nữ đầu tiên thành đạt, học trò của bà rất đông, sau này có ngời đỗ đến đại khoa. 2. Ng©m khóc lµ thÓ lo¹i th¬ tr÷ t×nh trêng thiªn thuÇn tuý ViÖt Nam viÕt b»ng thể thơ song thất lục bát với phơng thức trữ tình dài hơi, sử dụng nhiều tiểu đối. Thể lo¹i nµy phï hîp víi viÖc bµy tá t©m tr¹ng, c¶m xóc håi tëng, nhí nhung, suy t, sÇu muén, ai o¸n, xãt th¬ng cña nh©n vËt tr÷ t×nh. ThÓ th¬ song thÊt lôc b¸t lµ thÓ th¬ mçi khæ gåm hai c©u 7 ch÷, mét c©u 6 ch÷, mét c©u 8 ch÷. Bèn c©u dµi ng¾n kh¸c nhau kÕt l¹i thµnh mét khæ vµ lu©n phiªn kÐo dài bao nhiêu khổ cũng đợc trong một bài thơ. Hai câu thất ngắt nhịp cố định 3 / 4 (kh¸c víi c©u thÊt ng«n §êng luËt ng¾t nhÞp 4 / 3); c©u 6 vµ c©u 8 ng¾t nhÞp tù do. Cã thÓ gieo vÇn b»ng hoÆc tr¾c, ë cuèi c©u hoÆc lng chõng c©u. Chinh phụ ngâm là tác phẩm mở đầu, cũng là tác phẩm đặc sắc nhất của thể loại ng©m khóc, mét thÓ lo¹i tr÷ t×nh rÊt ph¸t triÓn ë thÕ kØ XVIII. 3. §o¹n trÝch T×nh c¶nh lÎ loi cña ngêi chinh phô tËp trung kh¾c ho¹ t×nh c¶nh lÎ loi và nỗi nhớ thơng da diết của ngời chinh phụ đối với chinh phu trong những ngày dài biền biệt xa cách; qua đó bộc lộ tinh thần nhân đạo sâu sắc của tác giả. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m hiÓu xuÊt xø Theo Phan Huy Chú thì Đặng Trần Côn đã soạn khúc ngâm vào khoảng 1740 1742, vµ §oµn ThÞ §iÓm cã thÓ dÞch vµo kho¶ng 1743 1745, trong thêi gian «ng NguyÔn KiÒu (chång bµ) ®i sø. Đoạn trích từ câu 193 đến câu 288: Sau buổi tiễn đa, ngời chinh phụ trở về, tởng tîng c¶nh chiÕn trêng ®Çy hiÓm nguy vµ chÕt chãc mµ xãt xa, lo l¾ng cho chång. Thơng thân mình lẻ loi, cô đơn, một thân “nuôi già dạy trẻ” vò võ chờ chồng... lại nhớ thơng và lo lắng cho chồng. Tâm sự đó thể hiện rõ nét ở đoạn trích này. 2. T×m hiÓu kh¸i qu¸t vÒ t¸c phÈm Chinh phô ng©m Gîi ý: Chinh phô ng©m lµ lêi thë than cña ngêi vî cã chång ra trËn. Khóc ng©m gåm cã ba phÇn: Phần mở đầu: Ngời chinh phụ nhớ lại cảnh ngời chinh phu lên đờng. Trong con mắt của ngời vợ, hình ảnh của ngời chồng thật hào hùng, đẹp đẽ. Bởi theo suy nghĩ của nàng lúc đó thì việc chàng ra trận là bổn phận thiêng liêng và hứa hẹn ngày lập c«ng chiÕn th¾ng cïng víi vinh hoa, phó quý. Nhng v× nhí th¬ng da diÕt nªn trong t©m tr¹ng nµng, bªn c¹nh niÒm kiªu h·nh, tù hµo lµ nçi sÇu o¸n: “SÇu lªn ngän ¶i, o¸n ra cöa phßng”. PhÇn trung t©m cña khóc ng©m lµ cuéc sèng “ThiÕp trong c¸nh cöa chµng ngoµi.

(65) chân mây”. Đến đây yếu tố tình cảm trở thành động lực chi phối cái nhìn chiến tranh cña chinh phô. Nµng tëng tîng ra c¶nh chiÕn trêng vµ cuéc sèng cña chinh phu ë chiÕn trêng. Thay vì những chiến công, ở đây chỉ thấy những cuộc hành quân, những trận đánh liên miên với bao nhiêu khó khăn nguy hiểm. Chiến trờng đồng nghĩa với “tử địa” (đất chết) đâu đâu cũng thê lơng, ảm đạm. Còn những ngời chinh phu thì luôn phải đối diện với cái chết, bộ mặt lúc nào cũng mệt mỏi bi quan. Từ những gì đã phơi bày, ngời chinh phụ đặt câu hỏi: Trªn tríng gÊm thÊu ch¨ng hay nhÏ, MÆt chinh phu ai vÏ cho nªn? Lời chất vấn là thái độ oán trách nhằm vào chính quyền phong kiến đã gây ra chiến tranh nhng lại không chút bận tâm đến số phận của ngời ra trận. Cuéc sèng ®au khæ mµ chinh phô tù béc lé chñ yÕu tËp trung ë bi kÞch néi t©m cô quạnh. Trạng thái biểu hiện của nội tâm đó thật nhiều vẻ: luyến tiếc, nhớ nhung, hi vọng, oán trách, ngóng đợi, lo lắng,... tất cả đều nhuốm màu bi thơng, kết thành khối sầu muộn chất đầy, ngng đọng. ý thức đợc nỗi khổ đau, chinh phụ từ chỗ đồng tình với việc chồng ra trận, đã hối hận, nhận ra sai lầm của mình: Lóc ngo¶nh l¹i ng¾m mµu d¬ng liÔu, Thà khuyên chàng đừng chịu tớc phong. PhÇn kÕt: Chinh phô m¬ tëng ngµy chång chiÕn th¾ng trë vÒ, lËp nªn c«ng tr¹ng, vợ con đợc chung hởng hiển vinh. Đây là hạn chế nhng cũng là tâm lí phổ biến. Có giấc mơ nào không vơn đến điều tốt đẹp có tính lí tởng. Đáng nói là trong cuộc sum họp đó âm hởng tha thiết nhất đã ngân lên từ những cử chỉ âu yếm vợ chồng. Vì vậy ý nguyện sau chót đợc khắc sâu: “Giữ gìn nhau vui thuở thái bình” và hoàn toàn nhất quán với cái nhìn thay đổi về chiến tranh nh đã nói trên. §o¹n trÝch kÓ vÒ t×nh c¶nh ngêi chinh phô nhí chång ngµy ngµy ra vµo tr«ng ngóng không yên, đêm năm canh thao thức, đốt hơng, soi gơng, gảy đàn đều không nguôi vơi đợc nỗi nhớ. Muốn gửi tấm tình nhớ thơng cho chồng mà cũng đành bất lùc. 3. NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt sö dông tõ l¸y trong ®o¹n trÝch Gợi ý: Tác giả đã sử dụng nhiều từ láy giàu giá trị biểu cảm, gợi hình, tợng thanh. + “đằng đẵng” là tính từ chỉ độ dài thời gian vô hạn, đặt trong câu thơ, gắn với không gian “đờng lên bằng trời”, con đờng cũng dài vô hạn, miêu tả thật thành công nçi nhí v« cïng mµ ngêi chinh phô dµnh cho chång n¬i chiÕn trËn. + “dằng dặc”: chỉ độ dài thời gian mà thiếu phụ sống triền miên trong sầu muộn, nhí th¬ng vµ lo l¾ng. + “thăm thẳm”: Chỉ độ xa cách của không gian: “Trời thăm thẳm xa vời khôn thấu”. Trời trong quan niệm của ngời xa là đấng tối cao có uy quyền tuyệt đối, có kh¶ n¨ng thÊu hiÓu mäi sù. Nhng v× th¬ng nhí chång qu¸ mµ chinh phô c¶m nhËn đến cả trời xanh cũng “thăm thẳm” không tỏ tờng đợc nỗi nhớ của mình. 4. Chỉ ra và phân tích những hình ảnh thơ đặc sắc.

(66) Gợi ý: Hình ảnh thơ đặc sắc, giàu tính biểu trng, đặc biệt là hình ảnh hoa, nguyệt trong phần cuối đoạn thơ. Những diễn biến phong phú, tinh vi của tình cảm đợc diễn t¶ trªn c¸i nÒn t©m c¶nh buån khæ, lÎ loi. C¶nh vµ t×nh ®an bÖn, lµm næi bËt nh÷ng diÔn biÕn cña t©m tr¹ng con ngêi. Hoa  nguyệt là những hình ảnh ẩn dụ để nói về tâm trạng của chinh phụ. Chinh phụ thì đang cô đơn đến tột cùng, vậy mà hoa nguyệt thì cứ sóng đôi quấn quýt. Hoa phô bày vẻ đẹp trớc nguyệt, nguyệt chan hoà ánh sáng lên hoa. Đặc biệt hai chữ hoa và nguyệt khi thì đợc xếp ở đầu hai vế của câu thơ, khi thì gần sát nhau... nh biểu tợng về sự gắn kết, giao hoà “nguyệt lồng hoa, hoa thắm từng bông”. Tình cảnh ấy càng làm chinh phụ thấm thía sâu sắc nỗi cô đơn quạnh vắng của bản thân. 5. NhËn xÐt vÒ nhÞp ®iÖu th¬ Gîi ý: NhÞp ®iÖu th¬ linh ho¹t, giµu nh¹c ®iÖu diÔn t¶ dßng t©m tr¹ng lóc th× buån b·, thÉn thê, khi th× tha thiÕt mong nhí, trµo d©ng íc ao,… cña ngêi chinh phô: sù biÕn nhÞp ë c¸c c©u lôc b¸t vµ nhÞp 3 / 4 lÆp l¹i trïng trïng trong c¸c c©u thÊt. 6. §èi chiÕu hai c©u: B¶n ch÷ N«m B¶n ch÷ H¸n Khắc chờ đằng đẵng nh niên SÇu tù h¶i. Mèi sÇu d»ng dÆc tùa miÒn biÓn xa. Kh¾c nh niªn. (SÇu tùa biÓn Kh¾c nh n¨m) Gîi ý: Một mặt, ngời diễn Nôm đã trung thành với cái hay của nguyên tác; đồng thời, trung thµnh mµ vÉn s¸ng t¹o. NhÊt lµ sù sö dông hÕt søc thµnh c«ng c¸c tõ tiÕng ViÖt nh "đằng đẵng", "dằng dặc" để tô đậm cảm giác về thời gian và không gian chờ đợi, buồn thơng. Ngoài ra, ngời diễn Nôm đã sắp xếp lại trật tự hai câu thơ: đảo ý "sầu tự hải" xuống dới, chuyển ý "khắc nh niên" lên trên; việc đảo đổi này đem lại một kết cấu mở, diễn tả đợc cảm giác thời gian chờ đợi dài vô cùng khiến nỗi sầu trở nên vô tËn. 7. Tâm trạng của chinh phụ đợc thể hiện nh thế nào trong hai khổ thơ mở đầu ®o¹n trÝch?  C¶nh hiÖn ra nh mét mµn kÞch: + Nh©n vËt: chinh phô + Thời gian: ban đêm + Quang cảnh xung quanh: căn phòng có rèm cửa, có ngọn đèn.  Chinh phụ bồn chồn đứng ngồi không yên, hết ra lại vào, thấy quang cảnh ngày cũng nh đêm đâu đâu cũng chỉ có nỗi cô đơn, buồn tẻ bủa vây. Cảnh ngoài căn phòng lẻ loi, trong phòng cũng vậy, ban ngày cũng nh ban đêm, một mình một bóng. Rèm cửa và ngọn đèn là nhân chứng cho sự lẻ loi đơn chiếc của nàng. Có lúc nàng đã nghĩ không rõ ngọn đèn có biết tình cảnh của mình không, rồi lại nghĩ đèn và mình cùng chung cảnh ngộ đáng thơng..

(67)  Hình ảnh trong phòng ngọn đèn cô đơn, ngoài hiên thiếu phụ một mình dạo bớc cực tả sự lẻ loi, đơn chiếc, trống trải. 8. Ph©n tÝch diÔn biÕn t©m tr¹ng cña chinh phô trong ®o¹n th¬ tõ:“Gµ eo ãc g¸y” đến “phím loan ngại trùng”. Gîi ý:  Đoạn từ “Gà eo óc gáy... ” đến “Mối sầu dằng dặc tựa miền biển xa”: Nếu đoạn trên là khát khao đồng cảm thì đến đoạn này tác giả lại tập trung diễn tả sự chờ đợi nặng nề khủng khiếp mà chinh phụ phải gánh chịu trong những ngày biền biệt xa chinh phu. Câu 1 và 2 là cảnh đêm và ngày, tình cảnh nào cũng lẻ bóng đơn côi. Không phải ngẫu nhiên tác giả đã xếp hai ý đêm ngày sóng đôi nhau, gợi nỗi thất vọng triền miên trong nỗi khát khao đồng cảm. Đêm thì tiếng gà eo óc gáy suốt năm canh, ngày thì bóng hoè lơ đãng chuyển hết bên này sang bên nọ. Thiên nhiên vạn vật phải chăng đang vô tình trớc sự cô đơn lạnh lẽo của chinh phụ. Câu 3 và 4 là cảnh chờ đợi, thời gian chờ đợi dài nh thời gian vô tận và không gian mênh m«ng.  Đoạn “Hơng gợng đốt... ” đến “... phím loan ngại trùng” nói về những gắng gợng của chinh phụ để thoát khỏi tình cảnh cô đơn hiện tại nhng không hiệu quả: Miễn cỡng đem hơng ra đốt nhng nh càng bị dấn sâu thêm vào nỗi sầu miên man; đem đàn ra gẩy hi vọng vơi nguôi nỗi buồn nhng cũng không làm đợc: dây đàn kinh sợ mà đứt, phím đàn ngần ngại mà chùng. Nh thế, mọi gắng gợng đều vô vọng, không vợt thoát đợc nỗi cô đơn đang bao trùm, vây bủa. 9. Ph©n tÝch diÔn biÕn t©m tr¹ng cña chinh phô trong ®o¹n th¬ tõ “Lßng nµy göi gió đông... ” đến “nào xong” Gîi ý: Nếu trớc đó đoạn thơ tập trung diễn tả cảnh lẻ loi đơn chiếc của chinh phụ thì ®o¹n nµy chuyÓn sang diÔn t¶ nçi lßng chinh phô híng vÒ ph¬ng xa, n¬i nµng h×nh dung có sự hiện diện của chinh phu. Không gian thay đổi, điểm nhìn thay đổi, từ căn phßng nhá hÑp chuyÓn sang kh«ng gian xa réng vµ b¸t ng¸t kh«ng cïng: Non Yªn dï ch¼ng tíi miÒn, Nhớ chàng đằng đẵng đờng lên bằng trời. Vì nỗi nhớ lớn quá mà nàng nảy sinh một ý nghĩ nên thơ: gửi gió đông đem lòng thơng nhớ của mình đến nơi có ngời chồng đang chinh chiến. Nhng đó cũng chỉ là một ớc mơ vô vọng, không thể thực hiện đợc. Hỏi trời, trời không thấu và trời ở xa quá: “Trời thăm thẳm xa vời khôn thấu”. Bởi thế, quả thật là chỉ có thời gian đằng đẵng và không gian mênh mông mới đo đợc nỗi nhớ của chinh phụ. §Ò v¨n nghÞ luËn I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Yêu cầu của đề văn nghị luận - Khi còn ngồi trên ghế nhà trờng, để luyện tập kĩ năng nghị luận, ngời viết văn nghị luận cần tuân theo những yêu cầu cụ thể. Thông thờng, những yêu cầu này đợc đa ra dới dạng các đề văn..

(68) - Yêu cầu cơ bản và quan trọng nhất của một đề văn nghị luận là vấn đề nghị luận (còn gọi là luận đề). - Tuỳ thuộc vào nội dung do đề văn đặt ra mà ngời viết lựa chọn và vận dụng các thao tác lập luận cho phù hợp. Khi gặp những đề văn nêu rõ thao tác lập luận nh hãy giải thích, hãy chứng minh, hãy bình luận, hãy phân tích,… ngời viết cần lu ý: đó chØ lµ yªu cÇu vÒ thao t¸c chÝnh cÇn sö dông chø kh«ng ph¶i thao t¸c duy nhÊt. Kh«ng cã bµi v¨n nghÞ luËn nµo chØ sö dông mét thao t¸c lËp luËn. - Yêu cầu về nội dung cần bàn luận là yêu cầu bắt buộc mà mỗi đề văn cần phải có. Căn cứ vào tính chất của nội dung ấy, ngời ta thờng chia đề văn nghị luận thành hai loại: đề văn nghị luận chính trị – xã hội và đề văn nghị luận văn học. 2. Tìm hiểu đề văn nghị luận a) Xác định nội dung trọng tâm cần bàn bạc và làm sáng tỏ b) Xác định loại đề văn nghị luận và các thao tác lập luận chính sẽ vận dụng trong bµi viÕt c) Xác định phạm vi t liệu cần huy động, trích dẫn cho bài viết II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng Đọc kĩ các đề văn sau và thực hiện yêu cầu: (1) Vẻ đẹp trong bài thơ Tỏ lòng của Phạm Ngũ Lão (2) TiÕng khãc cña NguyÔn Du trong bµi th¬ §äc “TiÓu Thanh kÝ” 1. Xác định nội dung trọng tâm cần bàn bạc và làm sáng tỏ của mỗi đề văn Gîi ý: - Đề (1): Vẻ đẹp nội dung và nghệ thuật của bài thơ Tỏ lòng của Phạm Ngũ Lão. - Đề (2): Tấm lòng nhân đạo của Nguyễn Du thể hiện trong bài Đọc “Tiểu Thanh kÝ”. 2. Xác định thao tác lập luận chính sẽ vận dụng để giải quyết yêu cầu của mỗi đề văn Gîi ý: - Đề (1): Với yêu cầu của đề bài này, cần tập trung vận dụng thao tác phân tích và bình luận. Phân tích những biểu hiện đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm, đồng thời kết hợp bình luận để chứng tỏ sự đánh giá, cảm thụ của mình về vẻ đẹp riêng của tác phẩm. Tuy nhiên, cũng có thể vận dụng các thao tác chứng minh hay giải thích sao cho phù hợp. Có thể đa ra luận điểm khẳng định về vẻ đẹp của lí tởng cao cả và khí phách anh hùng, sau đó kết hợp phân tích và chứng minh bằng những biểu hiện cụ thể trong bài thơ. Có thể sử dụng thao tác giải thích để làm rõ ý nghĩa của “nợ công danh”, từ đó bình luận về vẻ đẹp đậm chất lí tởng cao cả và khí ph¸ch cña bËc anh hïng cña nh©n vËt tr÷ t×nh. - Đề (2): Với yêu cầu về nội dung nghị luận ở đề bài này, cần tập trung vận dụng thao tác giải thích, chứng minh. Giải thích “tiếng khóc” để chỉ ra đó là cách nói hình ảnh về sự cảm thông, tấm lòng tri âm, nói rộng ra là lòng nhân đạo của tác giả đối víi bËc tµi hoa mÖnh b¹c. Gi¶i thÝch vÒ xuÊt xø bµi th¬, vÒ mèi liªn hÖ gi÷a bµi th¬ víi TiÓu Thanh kÝ,… Tõ viÖc gi¶i thÝch nh vËy, ngêi viÕt tõng bíc chøng minh b»ng.

(69) nh÷ng chi tiÕt, h×nh ¶nh cô thÓ cña bµi th¬: Tõ nh÷ng biÓu hiÖn cña nçi xãt th¬ng của nhà thơ trớc số phận của Tiểu Thanh ở hai câu đầu, cho đến những cảm nhận về sè phËn cña nh÷ng kÎ tµi hoa b¹c mÖnh nãi chung ë bèn c©u gi÷a, vµ cuèi cïng lµ nỗi niềm riêng t của tác giả đợc giãi bày. Cần thiết phải kết hợp sử dụng thao tác bình luận, bình luận về mối đồng cảm, tri âm và thể hiện đợc những cảm thụ của mình đối với mối cảm thơng sâu sắc của tác giả. 3. Xác định phạm vi t liệu cần huy động, trích dẫn cho mỗi đề văn Gîi ý: Đối với hai đề bài này, phạm vi t liệu nằm trong hai bài đã học: văn bản tác phẩm và hệ thống các tri thức đã nắm bắt trong quá trình đọc – hiểu. Ngoài ra, có thể huy động thêm những bài viết tham khảo để mở rộng những hiểu biết về đối tợng nghị luận. TuÇn 27 nçi sÇu o¸n cña ngêi cung n÷ (TrÝch Cung o¸n ng©m) NguyÔn Gia ThiÒu A  T×m hiÓu vÒ t¸c gi¶ 1. Nguyễn Gia Thiều (1741 1798), hiệu là Ôn Nh, làm quan đợc phong tớc hÇu, nªn cßn gäi lµ ¤n Nh HÇu, quª ë lµng LiÔu Ng¹n, huyÖn Siªu Lo¹i, xø Kinh B¾c, (nay lµ th«n LiÔu Ng¹n, x· Ngò Th¸i, huyÖn ThuËn Thµnh, tØnh B¾c Ninh). Tõ nhỏ Nguyễn Gia Thiều đã đợc cậu ruột là chúa Trịnh Doanh đón vào cung để ăn học, đến khi trởng thành lại từng giữ nhiều chức quan ở phủ chúa; cho nên, ông có điều kiện hiểu rõ thói hoang dâm vô độ của vua chúa, cùng cảnh sống bi thảm của biÕt bao cung n÷. 2. NguyÔn Gia ThiÒu lµ mét tµi n¨ng ®a d¹ng. ¤ng næi tiÕng lµ ngêi th«ng minh học rộng, văn võ toàn tài. Theo các tài liệu cũ để lại, ngoài hiểu biết sâu rộng về văn học, sử học, triết học, đặc biệt Nguyễn Gia Thiều còn là một ngời tinh thông nhiều bé m«n nghÖ thuËt. VÒ s¸ng t¸c v¨n häc, NguyÔn Gia ThiÒu cã hai tËp th¬ ch÷ H¸n: ¤n nh thi tËp (tiÒn, hËu tËp), nay cha t×m thÊy. S¸ng t¸c b»ng ch÷ N«m cã T©y Hå thi tËp vµ Tø Trai tËp, còng bÞ thÊt l¹c, nay chØ cßn Cung o¸n ng©m. 3. Cung oán ngâm là bài ca ai oán của ngời cung nữ có tài sắc, đợc vua yêu chuéng, nhng ch¼ng bao l©u bÞ ruång bá. ë trong cung, nµng xãt th¬ng cho th©n phËn cña m×nh vµ o¸n tr¸ch nhµ vua phô b¹c. Qua khóc ng©m, t¸c gi¶ cßn göi g¾m quan niệm của mình về cuộc đời bạc bẽo, phù du. Cả khúc ngâm dài 356 câu song thất lục bát, thể hiện một ngôn ngữ tài hoa đài các, nhiều chữ Hán và điển cố. Với nghệ thuật sử dụng từ ngữ, hình ảnh, cách ví von, so sánh,… đặc sắc, đoạn trích Nỗi sầu oán của ngời cung nữ (trích từ câu 209 đến câu 244 trong Cung oán ngâm) đã thể hiện một cách sâu sắc thân phận bi thảm của ngời cung nữ thời xa, qua đó bộc lộ tấm lòng nhân đạo của tác giả. I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. T×m hiÓu bè côc ®o¹n trÝch.

(70) Gîi ý: Cã thÓ chia ®o¹n trÝch thµnh 2 ®o¹n. Đoạn 1 (bốn khổ thơ đầu): Cuộc sống tồi tàn của cung nữ đối lập với cảnh xa hoa tr¸ng lÖ ë n¬i cung cÊm. §o¹n 2 (n¨m khæ th¬ cuèi): Cung n÷ thÊt väng nÆng nÒ trong c¶nh ngµy ngãng đêm trông. 2. NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt miªu t¶ kh«ng gian vµ thêi gian Gîi ý: Cách miêu tả rất khéo léo, không gian nơi cung cấm, thời gian ban đêm phù hợp với việc đặc tả tâm trạng của cung nữ đang cô đơn sầu tủi và oán hờn. Không gian cụ thể đợc nhắc tới ở đây là “lầu đãi nguyệt”, “gác thừa lơng”, “phòng tiêu”,... nơi cung nữ đứng ngồi không yên, bồn chồn ra vào trông ngóng. Mong ngày, mong đêm, hi vọng rồi lại thất vọng. Những chuỗi ngày nặng nề đó khiến cung nữ mỏi mßn, ®au khæ. 3. Cách dùng hình ảnh so sánh trong đoạn trích có gì đặc sắc? Gîi ý: Cung nữ so sánh mình nh bông hoa đẹp nỡ bị vua lãng quên, nghe sao mà chua xãt: Hoa nµy bím nì thê ¬, Để gầy bông thắm, để xơ nhuỵ vàng ! Cung nữ còn so sánh cuộc sống bị quên lãng đó chẳng khác nào bị vua giết dần, giết mòn, dẫu không phải giết bằng gơm sắc nhng “cái u sầu” ấy có độc tố còn khñng khiÕp h¬n g¬m s¾c: GiÕt nhau ch¼ng c¸i lu cÇu, Giết nhau bằng cái u sầu, độc cha ! Hình ảnh thơ là sự lên tiếng của nỗi uất hận, sầu oán của cung nữ đối với chế độ cung tần mĩ nữ độc ác đơng thời. Quả là, cung cấm đã là mồ chôn biết bao nhan sắc vô tội. Nỗi oán sầu lên đến đỉnh điểm thì cung nữ muốn bứt phá: §ang tay muèn døt t¬ hång Bực mình muốn đạp tiêu phòng mà ra ! 4. Phân tích nghệ thuật sử dụng từ ngữ để thể hiện tâm trạng nhân vật Gîi ý: Tác giả đã lựa chọn đợc những ngôn từ rất đắt trong việc biểu đạt tâm trạng cung n÷, khi th× dïng tõ H¸n ViÖt, khi dïng ®iÓn tÝch, lóc dïng ng«n ng÷ b×nh d©n. TÊt c¶ đều có chọn lọc, giàu sức biểu cảm và đạt hiệu quả nghệ thuật cao.  Nh÷ng tõ ng÷ cã søc gîi c¶m m¹nh mÏ: "Ch¬i hoa cho r÷a nhuþ dÇn l¹i th«i", "Gơng loan bẻ nửa, dải đồng xé đôi", "Để gầy bông thắm, để xơ nhuỵ vàng", "Giết nhau chẳng cái lu cầu,  Giết nhau bằng cái u sầu, độc cha !".  Những từ Hán Việt thờng đợc đặt cạnh những từ nôm na, với dụng ý làm nổi bật sự đối lập giữa cuộc sống tồi tàn, lạnh lẽo với cảnh xa hoa tráng lệ ở nơi cung cÊm:.

(71)  Trong cung quÕ ©m thÇm chiÕc bãng,  Lầu đãi nguyệt đứng ngồi dạ vũ, G¸c thõa l¬ng thøc ngñ thu phong.  Phòng tiêu lạnh ngắt nh đồng... 5. ChØ ra diÔn biÕn t©m tr¹ng cung n÷ trong ®o¹n trÝch Gîi ý: Cung n÷ bÞ vua bá r¬i, sèng trong c¶nh tåi tÖ kh¸c xa cuéc sèng xa hoa n¬i vua ở (4 khổ đầu). Tiếp đó là cảnh đày ải kéo dài với những thất vọng nặng nề mà cung nữ phải gánh chịu mỗi ngày, mỗi đêm (5 khổ tiếp). Nỗi thất vọng của ngời cung nữ có lúc đợc đẩy lên đến đỉnh điểm, bộc lộ thành nỗi buồn u ám, nặng nề, tăm tối đè nặng đến nghẹt thở: L¹nh lïng thay giÊc c« miªn, Mùi hơng tịch mịch, bóng đèn thâm u. Có khi lại thành ra nỗi nỗi buồn thơng đến quằn quại, tức tối: Hoa nµy bím nì thê ¬, Để gầy bông thắm, để xơ nhuỵ vàng. Có khi mạnh mẽ thể hiện ý muốn bứt phá để thoát ra khỏi cảnh bị giam hãm: §ang tay muèn døt t¬ hång, Bực mình muốn đạp tiêu phòng mà ra! 6. Thân phận bi thảm của ngời cung nữ đợc phản ánh nh thế nào? Gîi ý: Bị bỏ rơi, ngời cung nữ hết ngày lại đêm đứng tủi ngồi sầu, khắc khoải ngóng tr«ng trong v« väng. Trong t×nh c¶nh Êy, ngêi cung n÷ ý thøc rÊt râ vÒ th©n phËn mình và kẻ đã gây tai hoạ khủng khiếp cho đời mình. Một con ngời đã bị giết chết không phải bằng gơm sắc mà bằng cách kéo dài cuộc sống đày ải trong cảnh chăn đơn gối chiếc, cửa mốc sân rêu. 7. So s¸nh t©m tr¹ng chinh phô trong Chinh phô ng©m víi t©m tr¹ng cña cung n÷ ë ®o¹n trÝch Nçi sÇu o¸n cña ngêi cung n÷. Gîi ý: Cả hai nhân vật trữ tình này đều sống trong nhớ nhung, sầu muộn, đều đau đáu đợi chờ trong cô đơn và buồn tủi nhng tâm trạng họ vẫn có điểm khác nhau. Ngời chinh phô tuy lÎ loi, buån nhí cïng cùc mµ vÉn nhÉn nhôc, cam chÞu; cßn ngêi cung nữ có ý thức xã hội rõ hơn, bộc lộ thái độ lên án, tố cáo mạnh mẽ, dữ dội hơn. Thực chất, điều đó có xuất phát từ sự khác nhau về tình cảnh: ngời cung nữ là ngời bị bỏ rơi, bị chà đạp, còn ngời chinh phụ chỉ là ngời vì hoàn cảnh mà xa chồng. 8. Trong bèi c¶nh x· héi ViÖt Nam thÕ kØ XVIII – XIX, do chiÕn tranh liªn miên, chế độ phong kiến thối nát, nổi lên nhu cầu khẳng định quyền sống con ngời. Nhu cÇu Êy biÓu hiÖn ra b»ng niÒm ai o¸n tríc sè phËn bÊt c«ng, bÊt h¹nh vµ c¶m hứng thơng thân. Đó là khuynh hớng nhân đạo thể hiện trong Chinh phụ ngâm, Cung o¸n ng©m, TruyÖn KiÒu vµ nhiÒu s¸ng t¸c thuéc thÓ lo¹i kh¸c, nh th¬ cña Hå.

(72) Xu©n H¬ng,… KiÓm tra v¨n häc I. §Ò bµi tham kh¶o §Ò 1 1. Anh (chị) hiểu thế nào là thể truyền kì qua một số tác phẩm đã học? 2. ViÕt mét bµi v¨n ng¾n (nhiÒu nhÊt lµ hai trang giÊy) ph©n tÝch c¸ch lËp luËn của Nguyễn Trãi về t tởng đại nghĩa trong tác phẩm Đại cáo bình Ngô. §Ò 2 1. Anh (chÞ) hiÓu thÕ nµo lµ v¨n biÒn ngÉu? H·y ph©n tÝch mét vÝ dô trong c¸c tác phẩm đã học để làm sáng tỏ. 2. Sau khi häc bµi Phó s«ng B¹ch §»ng cña Tr¬ng H¸n Siªu, anh (chÞ) cã suy nghÜ g× (viÕt kho¶ng mét trang giÊy)? §Ò 3 1. Hãy trình bày vắn tắt cuộc đời và sự nghiệp văn học của Nguyễn Trãi (trong mét trang giÊy). 2. ViÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n so s¸nh tÝnh c¸ch cña nh©n vËt Tr¬ng Phi vµ Quan Vò qua Håi trèng Cæ Thµnh (trÝch Tam quèc diÔn nghÜa cña La Qu¸n Trung). §Ò 4 1. Tõ bµi Tùa “TrÝch diÔm thi tËp” cña Hoµng §øc L¬ng, anh (chÞ) hiÓu thÕ nµo lµ mét bµi tùa. 2. T thế và trách nhiệm của nhà bình sử Lê Văn Hu đợc biểu hiện nh thế nào qua c¸c ®o¹n trÝch PhÈm b×nh nh©n vËt lÞch sö? II. Híng dÉn Bài kiểm tra này tập trung vào những kiến thức và kĩ năng đọc – hiểu các văn bản, tác phẩm đã học trong phần Đọc văn. ở mỗi đề, câu 1 chủ yếu kiểm tra về việc nắm bắt các Tri thức đọc – hiểu. Để có thể thực hiện yêu cầu của dạng câu hỏi này, cần ôn lại các mục Tri thức đọc – hiểu về thể loại, văn học sử hoặc lí luận văn học gắn với mỗi bài Đọc văn. Câu 2 ở các đề thờng đa ra yêu cầu viết một bài hoặc một đoạn văn về một khía cạnh nội dung hay nghệ thuật của tác phẩm nào đó. Để thực hiện đợc yêu cầu ở dạng này, một mặt cần nắm vững những kiến thức về tác phẩm cụ thể, gắn với vấn đề nghị luận; mặt khác, phải biết vận dụng các thao tác nghị luận còng nh kÜ n¨ng t¹o lËp v¨n b¶n. Dới đây là những hớng dẫn có tính chất gợi ý, định hớng cách giải quyết các đề bµi cô thÓ. 1. §Ò 1 Câu 1. Anh (chị) hiểu thế nào là thể truyền kì qua một số tác phẩm đã học? Gîi ý: - TruyÒn k× lµ thÓ lo¹i truyÖn ng¾n cã nguån gèc tõ Trung Hoa, dïng yÕu tè k× ¶o làm phơng thức nghệ thuật để phản ánh cuộc sống. ở Việt Nam thời trung đại, thể.

(73) loại này rất đợc a chuộng. Truyện truyền kì Việt Nam thờng sử dụng truyện dân gian hoặc các mô típ truyện dân gian để xây dựng thành truyện mới. Truyện truyền kì ViÖt Nam mang ®Ëm chÊt yÕu tè hiÖn thùc vµ chÊt nh©n v¨n. - Có thể làm rõ hơn các đặc điểm về yếu tố kì ảo, yếu tố hiện thực và chất nhân v¨n cña thÓ lo¹i truyÒn k× b»ng c¸ch chØ ra thËt ng¾n gän nh÷ng biÓu hiÖn næi bËt ë tác phẩm cụ thể (Chuyện chức phán sự ở đền Tản Viên, Chuyện ngời con gái Nam X¬ng,…). C©u 2. ViÕt mét bµi v¨n ng¾n (nhiÒu nhÊt lµ hai trang giÊy) ph©n tÝch c¸ch lËp luận của Nguyễn Trãi về t tởng đại nghĩa trong tác phẩm Đại cáo bình Ngô. Gợi ý: Cần phân tích để thấy đợc nghệ thuật lập luận sắc sảo, thuyết phục cao về t tởng đại nghĩa mà Nguyễn Trãi đã thể hiện trong bài cáo chứ không phải chỉ là phân tích về nội dung t tởng đại nghĩa. Từ sự khẳng định lập trờng đại nghĩa là vì nhân dân, đem lại cuộc sống yên ổn, h¹nh phóc cho nh©n d©n (“ViÖc nh©n nghÜa cèt ë yªn d©n – Qu©n ®iÕu ph¹t tríc lo trừ bạo”); cho đến việc thể hiện t tởng đại nghĩa ở phơng châm hành động, chiến lợc chiến đấu: “Đem đại nghĩa để thắng hung tàn – Lấy chí nhân để thay cờng bạo”, “Chẳng đánh mà ngời chịu khuất – Ta đây mu phạt tâm công”; rồi cuối cùng thể hiện t tởng đại nghĩa bằng chủ trơng nhân đạo: “Thần vũ chẳng giết hại, thể lòng trời ta mở đờng hiếu sinh – Mã Kì, Phơng Chính, cấp cho năm trăm chiếc thuyền…  V¬ng Th«ng, M· Anh, ph¸t cho vµi ngh×n cç ngùa…”. 2. §Ò 2 C©u 1. Anh (chÞ) hiÓu thÕ nµo lµ v¨n biÒn ngÉu? H·y ph©n tÝch mét vÝ dô trong các tác phẩm đã học để làm sáng tỏ. Gîi ý: - Gi¶i thÝch kh¸i niÖm v¨n biÒn ngÉu: V¨n biÒn ngÉu cßn gäi lµ “biÒn v¨n”, “biền lệ văn” (biền là ngựa đi sóng đôi; ngẫu là đôi, cặp). Văn biền ngẫu thờng theo cấu trúc câu 4 chữ và 6 chữ. Văn biền ngẫu có năm đặc điểm: + Ngôn ngữ đối ngẫu: Các vế đối nhau theo bằng trắc, từ loại; + Kiểu câu chỉnh tề, câu 4 chữ đối với câu 4 chữ, câu 6 chữ đối với câu 6 chữ hoặc cặp câu 4/4 đối với cặp câu 6/6; + Cã vÇn ®iÖu, b»ng tr¾c hµi hoµ; + Sö dông ®iÓn cè; + Sö dông tõ ng÷ bãng bÈy, cã tÝnh khoa tr¬ng. - Ph©n tÝch vÝ dô: Cã thÓ thùc hiÖn ph©n tÝch vÝ dô ngay trong qu¸ tr×nh gi¶i thÝch từng đặc điểm của văn biền ngẫu (nên làm theo cách này), hoặc trình bày các đặc điểm của văn biền ngẫu xong rồi phân tích ví dụ để làm sáng tỏ. Chú ý bám vào hai tác phẩm Phú sông Bạch Đằng và Đại cáo bình Ngô để làm rõ đặc điểm của văn biÒn ngÉu. C©u 2. Sau khi häc bµi Phó s«ng B¹ch §»ng cña Tr¬ng H¸n Siªu, anh (chÞ) cã suy nghÜ g× (viÕt kho¶ng mét trang giÊy)? Gîi ý:.

(74) C©u nµy cã tÝnh chÊt më rÊt râ, anh (chÞ) cã thÓ tù do lùa chän tr×nh bµy néi dung suy nghĩ của mình sau khi học tác phẩm: về vẻ đẹp của tác phẩm, về hình tợng con s«ng B¹ch §»ng lÞch sö, vÒ mèi liªn hÖ gi÷a “kh¸ch” vµ c¸i “t«i” cña t¸c gi¶,… Trong khi thể hiện suy nghĩ của mình, chú ý bộc lộ những cảm nhận, đánh giá riêng g¾n víi nh÷ng h×nh ¶nh, chi tiÕt cô thÓ cña bµi phó. 3. §Ò 3 Câu 1. Hãy trình bày vắn tắt cuộc đời và sự nghiệp văn học của Nguyễn Trãi (trong mét trang giÊy). Gîi ý: CÇn tr×nh bµy theo c¸c ý sau: - Cuộc đời Nguyễn Trãi: Nguyễn Trãi là một anh hùng dân tộc, một danh nhân v¨n ho¸ lçi l¹c vµ còng lµ ngêi cã sè phËn bi th¬ng nhÊt trong lÞch sö. - Sù nghiÖp v¨n häc cña NguyÔn Tr·i: + Nh÷ng t¸c phÈm chÝnh; + Th¬ v¨n thÊm nhuÇn t tëng yªu níc th¬ng d©n, triÕt lÝ thÕ sù vµ t×nh yªu thiªn nhiªn; + Thơ văn Nguyễn Trãi là đỉnh cao chói lọi trong văn học dân tộc. C©u 2. ViÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n so s¸nh tÝnh c¸ch cña nh©n vËt Tr¬ng Phi vµ Quan Vò qua Håi trèng Cæ Thµnh (trÝch Tam quèc diÔn nghÜa cña La Qu¸n Trung). Gîi ý: Tr¬ng Phi kh«ng chØ lµ ngêi nãng n¶y, th« lç mµ cßn lµ ngêi tÕ nhÞ vµ cÈn träng nữa. Tế nhị và thô lỗ là hai nét tính cách đối lập nhau, vậy mà lại thống nhất với nhau trong con ngời Trơng Phi. Điều đó cũng giống nh Quan Vũ vừa tự cao lại vừa khiêm nhờng vậy. Cái tài của tác giả là đã tạo ra đợc tình huống cho cả hai nhân vật chính của tác phẩm đều bộc lộ sự thống nhất của những nét tính cách đối lập trong bản thân một nhân vật. Vì thế, đoạn trích có kịch tính và rất hấp dẫn đối với ngời đọc. 4. §Ò 4 C©u 1. Tõ bµi Tùa “TrÝch diÔm thi tËp” cña Hoµng §øc L¬ng, anh (chÞ) hiÓu thÕ nµo lµ mét bµi tùa. Gîi ý: Tựa là bài văn đặt ở đầu tác phẩm văn học hoặc sử học, địa lí, hội hoạ, âm nhạc, … nhằm giới thiệu mục đích, nội dung, quá trình hình thành và kết cấu của tác phẩm ấy. Bài tựa có thể do tác giả tự viết hoặc do một ai đó thích thú tác phẩm mà viÕt. Cuèi bµi tùa thêng cã phÇn l¹c kho¶n: ghi râ hä tªn, chøc tíc cña ngêi viÕt vµ ngày tháng, địa điểm làm bài tựa. Bài tựa cũng thể hiện những quan điểm mang tính thời đại và của chủ quan ngời viết. Văn của thể tựa có tính chất thuyết minh, thờng đợc kết hợp với nghị luận và tự sự, có khi mang sắc thái trữ tình. Câu 2. T thế và trách nhiệm của nhà bình sử Lê Văn Hu đợc biểu hiện nh thế nµo qua c¸c ®o¹n trÝch PhÈm b×nh nh©n vËt lÞch sö? Gîi ý:.

(75) C¸i nh×n ch©n thùc, xuÊt ph¸t tõ tinh thÇn d©n téc, lßng yªu níc, ý thøc g×n gi÷, trân trọng truyền thống đợc thể hiện qua các lời bình sử của Lê Văn Hu. Cũng trong nh÷ng lêi bµn vÒ lÞch sö Êy, chóng ta cßn thÊy mét tÊm lßng ngay th¼ng, c¬ng trùc, mét quan ®iÓm lÞch sö ch©n thùc, cã phª ph¸n. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë lêi bµn cña t¸c gi¶ vÒ viÖc ban thëng. Khi quan niÖm ®iÒm lµnh kh«ng cã nghÜa lµ ®em nh÷ng thø quý giá để làm vừa lòng ngời trên, tác giả đã phê phán thẳng thắn những lề thói, tật xấu của con ngời trong xã hội mọi thời. Thuở xa là cung tiến, ngày nay là đút lót, hèi lé, nÞnh nät, thùc ra chØ kh¸c nhau vÒ c¸ch gäi tªn mµ th«i. Bµn vÒ lÞch sö, nh thÕ không chỉ có ích đối với việc nhìn nhận quá khứ mà còn có ích đối với cuộc sống hiÖn t¹i vµ c¶ víi t¬ng lai. Tr¶ bµi viÕt sè 6 I. ChuÈn bÞ ë nhµ 1. Chép lại đề bài đã làm trên lớp. 2. Đọc kĩ lại đề bài và tự kiểm tra lại yêu cầu của đề bài: - Đề bài yêu cầu viết kiểu văn bản nào? Viết về đề tài gì? Mục đích của bài văn lµ g×? - Để thực hiện yêu cầu của đề bài, cần có những tri thức gì về đề tài và về phơng thức biểu đạt? - Nhớ lại bài làm của mình và tự đánh giá kết quả dựa theo yêu cầu về kiến thức v¨n b¶n vµ kÜ n¨ng t¹o lËp v¨n b¶n. II. C«ng viÖc trªn líp 1. Chú ý lắng nghe và ghi chép lại những nhận xét, đánh giá của thầy, cô giáo về kÕt qu¶ viÕt bµi chung cña c¶ líp. 2. Chú ý tham khảo những bài viết đợc đánh giá tốt; tham gia chữa lỗi, kiểm tra l¹i bµi viÕt theo yªu cÇu cña thÇy, c« gi¸o. 3. Tù kiÓm tra l¹i bµi viÕt cña m×nh theo gîi ý sau: - §äc kÜ l¹i lêi phª cña thÇy, c« gi¸o; chó ý nh÷ng phÇn nhËn xÐt cô thÓ hoÆc những điểm đợc đánh dấu, lu ý sửa chữa. - Tù kiÓm tra l¹i bµi cña m×nh vÒ: + Nội dung thuyết minh: Bài văn đã giới thiệu đợc tính chất, đặc trng của đối tợng cha? + Về kết cấu bài văn: Bố cục (Mở bài, Thân bài, Kết bài) của bài văn đã hợp lí, cân đối cha? Các ý đã đợc trình bày chặt chẽ, sáng rõ cha? Có cần lợc bỏ hoặc bổ sung thªm ý nµo kh«ng? + Về phơng pháp thuyết minh: Bài viết đã sử dụng phơng pháp thuyết minh nào? Phơng pháp thuyết minh đã sử dụng có phù hợp không? Hiệu quả của phơng pháp thuyết minh đã vận dụng? + Về kĩ năng diễn đạt: Lời văn thuyết minh đã chính xác, dễ hiểu cha? Có còn m¾c lçi vÒ viÕt ®o¹n, c©u, chÝnh t¶,… kh«ng? Ghi vµo sæ tay cña m×nh nh÷ng lçi thêng m¾c, nh÷ng nhîc ®iÓm cÇn kh¾c phôc..

(76) 4. ViÕt l¹i nh÷ng ®o¹n mµ anh (chÞ) cho lµ cha hay, hoÆc viÕt l¹i c¶ bµi nÕu tù thấy cha đạt. TuÇn 28 TruyÖn KiÒu NguyÔn du I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Xem l¹i môc T×m hiÓu vÒ t¸c gi¶ trong bµi §äc TiÓu Thanh kÝ. 2. TruyÖn KiÒu thuéc thÓ lo¹i truyÖn N«m b¸c häc. TruyÖn N«m lµ t¸c phÈm tù sự dài, làm bằng văn vần tiếng Việt, ghi bằng chữ Nôm. Truyện Nôm ra đời vào thế kỉ XVI, XVII và phát triển mạnh mẽ ở thế kỉ XVIII; đến cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX th× s¸ng t¸c Ýt dÇn. TruyÖn N«m lóc ®Çu cã t¸c phÈm viÕt b»ng th¬ §êng luËt nhng cµng vÒ sau phæ biÕn lµ viÕt b»ng thÓ th¬ lôc b¸t. Cã hai lo¹i truyÖn N«m: truyÖn N«m b×nh d©n viÕt trªn c¬ së chuyÖn kÓ d©n gian vµ truyÖn N«m b¸c häc viÕt trªn c¬ së cèt truyÖn cã s½n cña v¨n häc Trung Quèc (TruyÖn KiÒu thuéc lo¹i nµy); cã t¸c phÈm x©y dùng theo cèt truyÖn h cÊu. 3. TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du – kiÖt t¸c sè mét cña d©n téc ViÖt Nam, di s¶n văn học của nhân loại, là một “tập đại thành” của truyền thống nghệ thuật, văn hoá Việt Nam, tiêu biểu cho cảm hứng nhân đạo chủ nghĩa, vừa là niềm thơng cảm sâu sắc, là tấm lòng “nghĩ tới muôn đời”, vừa là thái độ nâng niu, vun vén cho những giá trị nhân bản cao đẹp của con ngời. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1.T×m hiÓu xuÊt xø Gîi ý: NguyÔn Du viÕt TruyÖn KiÒu dùa theo Kim V©n KiÒu truyÖn, tiÓu thuyÕt ch¬ng håi cì nhá (gåm 20 håi) cña Thanh T©m Tµi Nh©n (Trung Quèc). Thêi ®iÓm s¸ng tác Truyện Kiều tuy cha xác định đợc nhng nhiều nhà khoa học phỏng đoán rằng, tác phẩm đợc sáng tác trong quá trình dài, bắt đầu từ thời gian “mời năm gió bụi” ở Thái Bình (1789), đợc hoàn thiện tiếp vào thời gian về Nghi Xuân (1796) cho đến khi NguyÔn Du ra lµm quan díi triÒu NguyÔn (1802). 2. NhËn xÐt vÒ sù s¸ng t¹o cña NguyÔn Du Gîi ý: Truyện Kiều đợc Nguyễn Du đặt tên là Đoạn trờng tân thanh, gồm 3254 câu thơ lục bát. Nguyễn Du đã biến một câu chuyện tình thành một khúc ca đau lòng thơng ngời bạc mệnh, gián tiếp phản ánh những sự thực đáng buồn trong giai đoạn lịch sử cuối Lê, đầu Nguyễn, thể hiện lòng thơng cảm vô hạn đối với con ngời, nhất là ngời phô n÷ trong x· héi phong kiÕn. Nguyễn Du đã lợc bỏ các chi tiết về mu mẹo, về sự báo oán tàn nhẫn và một số chi tiết dung tục trong tác phẩm của Thanh Tâm Tài Nhân, thay đổi thứ tự kể và sáng tạo thêm một số chi tiết mới để tạo ra một thế giới nhân vật sống động nh thật; biến các sự kiện chính của tác phẩm thành đối tợng để bộc lộ cảm xúc, tình cảm của nh©n vËt vµ ngêi kÓ; chuyÓn träng t©m cña truyÖn tõ viÖc kÓ sù kiÖn sang biÓu hiÖn.

(77) néi t©m nh©n vËt, lµm cho c¸c nh©n vËt sèng h¬n, s©u s¾c h¬n vµ t¸c phÈm trë thµnh mét b¸ch khoa th cña mu«n vµn t©m tr¹ng. 3. NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt cña NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu. Gîi ý: Truyện Kiều thể hiện một nghệ thuật xây dựng nhân vật sống động, vừa có nét điển hình, vừa có nét riêng rất nổi bật, đặc biệt là tâm lí nhân vật, chỉ cần một đôi lời cô đọng là làm lộ ngay thần thái của nó.  Nhân vật trong tác phẩm đợc miêu tả cả ngoại hình và nội tâm. Nghệ thuật miêu tả của Nguyễn Du xứng đáng bậc thầy nên các nhân vật hiện ra sống động, rõ nét, nh đứng trớc mặt độc giả.  VÒ nh©n vËt chÝnh diÖn: NguyÔn Du t¶ b»ng bót ph¸p íc lÖ, chän nh÷ng h×nh ảnh ớc lệ tiêu biểu nhất để nhân vật có đợc nét cá thể không nhầm lẫn với các nhân vật ớc lệ khác trong văn chơng trung đại Việt Nam.  Với nhân vật phản diện: Nguyễn Du dùng bút pháp tả thực để lột tả cho đầy đủ “c¸i x¸c phµm cña chóng” (NguyÔn §¨ng M¹nh).  Với mỗi nhân vật dù là phản diện hay chính diện, Nguyễn Du thờng tìm đợc nét thần thái của nhân vật để miêu tả, dù chỉ đôi dòng hay vài chữ mà lột tả đợc cả b¶n chÊt nh©n vËt. 4. T×m hiÓu bót ph¸p miªu t¶ nh©n vËt Gîi ý: Trong TruyÖn KiÒu, khi miªu t¶ nh©n vËt chÝnh diÖn, t¸c gi¶ dïng h×nh ¶nh íc lÖ, khi miªu t¶ nh©n vËt ph¶n diÖn, NguyÔn Du l¹i t¶ thùc.  Khi miêu tả nhân vật chính diện, Nguyễn Du dùng ớc lệ vì những hình ảnh đó rất đẹp, phù hợp với tình cảm trân trọng và ngợi ca mà tác giả dành cho nhân vật. Nhân vật chính diện trong tác phẩm của ông vừa đẹp ngời, lại đẹp nết. Ví dụ, khi miªu t¶ Thuý KiÒu, Thuý V©n, Kim Träng, Tõ H¶i,…  Khi miªu t¶ nh©n vËt ph¶n diÖn, «ng dïng bót ph¸p t¶ thùc v× ng«n ng÷ t¶ thùc gần ngôn ngữ đời thờng hơn, để “tả thực cái xác phàm của chúng” với những nét xÊu xa vÒ b¶n chÊt, nh c¸ch dïng tõ cña nhµ nghiªn cøu v¨n häc NguyÔn §¨ng M¹nh, th× ng«n ng÷ t¶ thùc lµ phï hîp h¬n c¶. VÝ dô, khi miªu t¶ M· Gi¸m Sinh, Tó Bµ, Së Khanh,… 5. T×m hiÓu vÒ nghÖ thuËt kÓ chuyÖn trong TruyÖn KiÒu Gîi ý: TruyÖn KiÒu lµ mÉu mùc cña nghÖ thuËt kÓ chuyÖn vµ tr÷ t×nh b»ng th¬ lôc b¸t, với bút pháp trần thuật và giới thiệu nhân vật độc đáo, bút pháp miêu tả tinh tế; nhất lµ nghÖ thuËt trÇn thuËt tõ ®iÓm nh×n nh©n vËt, lµm cho sù viÖc, c¶nh vËt thÊm ®Ém cảm xúc và thế giới tình cảm của nhân vật đợc bộc lộ một cách trực tiếp. Thể thơ lục bát đợc sử dụng hết sức điêu luyện, u thế của thể loại đợc vận dụng một cách tối đa nên đã đủ sức diễn tả nhiều sắc thái của cuộc sống và những biểu hiện tinh tế trong đời sống tâm hồn con ngời. Nhờ tài năng và vốn kiến thức sẵn có, Nguyễn Du đã thành công đặc biệt trong việc xây dựng đợc một tiểu thuyết bằng thơ lục bát, cả một thiên tiểu thuyết không một câu nào gợng ép. Vì thế, tác phẩm đợc.

(78) đông đảo nhân dân yêu thích và sử dụng trong đời sống, làm lời hát ru, làm sách bãi... Cã ngêi, dï vèn kiÕn thøc h¹n chÕ nhng thuéc c¶ TruyÖn KiÒu, thËm chÝ cã nhiÒu trang cßn thuéc ngîc tõ díi lªn... 6. §Æc s¾c vÒ nghÖ thuËt sö dông ng«n ng÷ trong TruyÖn KiÒu Gîi ý: Ng«n ng÷ TruyÖn KiÒu rÊt trong s¸ng. Trong t¸c phÈm cã sù kÕt hîp nhuÇn nhuyễn ngôn ngữ bác học và ngôn ngữ bình dân. Những từ ngữ Hán Việt đợc sử dụng đều có chọn lọc với mức độ vừa phải, sử dụng hợp lí và đúng chỗ, đúng lúc. Bên cạnh đó, phần nhiều là lời ăn tiếng nói hàng ngày của nhân dân, là ca dao, tục ngữ, thành ngữ đợc vận dụng một cách nhuần nhị và khéo léo. Lời văn trong Truyện Kiều viết cách đây mấy trăm năm mà bây giờ đọc vẫn có cảm giác hiện đại. Ngôn ngữ dành cho nhân vật đợc cá thể hóa cao độ, lời nhân vật nào phù hợp nhân vật ấy, lµm râ thÇn th¸i nh©n vËt Êy, kh«ng thÓ lÉn lén ng«n ng÷ cña nh©n vËt nµy víi nh©n vËt kh¸c dï cïng thuéc hÖ thèng nh©n vËt chÝnh diÖn hoÆc ph¶n diÖn. Qua t¸c phÈm, Nguyễn Du đã làm cho ngôn ngữ dân tộc đợc nâng lên thành ngôn ngữ nghệ thuật, đủ sức diễn tả những biến thái của cảnh sắc thiên nhiên và những biểu hiện tinh tế trong t©m hån con ngêi. 7. TruyÖn KiÒu lµ bµi ca t×nh yªu tù do vµ íc m¬ c«ng lÝ  Chủ đề ngợi ca tình yêu tự do đợc thể hiện tập trung ở mối tình giữa Thuý Kiều vµ Kim Träng.  Chủ đề ớc mơ công lí đợc thể hiện tập trung ở hình tợng Từ Hải. 8. TruyÖn KiÒu lµ tiÕng khãc cho sè phËn con ngêi: khãc cho t×nh yªu trong tr¾ng, ch©n thµnh bÞ tan vì; khãc cho t×nh cèt nhôc bÞ l×a tan; khãc cho nh©n phÈm bị chà đạp; khóc cho thân xác con ngời bị đày đoạ. 9. TruyÖn KiÒu lµ lêi tè c¸o m¹nh mÏ, ®anh thÐp: tè c¸o thÕ lùc ®en tèi trong x· hội phong kiến, phanh phui sức mạnh làm tha hoá con ngời của đồng tiền; bị ràng buộc bởi thế giới quan trung đại, Nguyễn Du tuy cũng lên án tạo hoá và số mệnh, nhng bằng trực cảm nghệ sĩ, ông đã vạch ra đúng ai là kẻ chà đạp quyền sống của con ngêi trong thùc tÕ.. LuyÖn tËp vÒ tõ H¸n ViÖt 1. ChØ ra nghÜa cña tiÕng t¸i, tiÕng sinh vµ cña tõ t¸i sinh trong c©u th¬ sau: T¸i sinh cha døt h¬ng thÒ, Làm thân trâu ngựa, đền nghì trúc mai. (NguyÔn Du – TruyÖn KiÒu) Gîi ý: - T¸i: lÇn thø hai, l¹i, trë l¹i lÇn n÷a - Sinh: đẻ ra, sống.

(79) - T¸i sinh: sinh l¹i mét kiÕp kh¸c, sèng l¹i ë kiÕp sau 2. T×m nh÷ng tõ H¸n ViÖt kh¸c cã tiÕng t¸i vµ nh÷ng tõ H¸n ViÖt kh¸c cã tiÕng sinh, víi nghÜa nh trong t¸i sinh ë c©u th¬ trªn. Gîi ý: - t¸i b¶n, t¸i diÔn, t¸i hiÖn, t¸i hîp, t¸i lËp, t¸i ngé, t¸i ph¹m, t¸i ph¸t, t¸i t¹o,… - sinh động, sinh hạ, sinh hoạt, sinh học, sinh khí, sinh lí, sinh mệnh, sinh nhật, sinh s¶n, sinh th¸i, sinh tè, sinh tån, sinh vËt, song sinh, bÈm sinh, gi¸ng sinh, s¶n sinh, m«i sinh, quyªn sinh, dìng sinh, trêng sinh,… 3. Anh (chÞ) hiÓu thÕ nµo vÒ nghÜa cña côm tõ t¸i håi Kim Träng? §Æt mét c©u víi côm tõ nµy. Gîi ý: - T¸i håi: trë vÒ l¹i n¬i cò hoÆc víi ngêi cò. - Tái hồi Kim Trọng gắn với Truyện Kiều, để chỉ Thuý Kiều sau mời lăm năm lu lạc lại trở về với ngời yêu cũ là Kim Trọng; về sau cụm từ này đợc dùng nh một thành ngữ để chỉ việc quay lại với ngời yêu cũ. - Tham khảo: Sau mời lăm năm lu lạc trải bao tủi nhục, đắng cay, Thuý Kiều tái håi Kim Träng. 4. a) Ph©n biÖt nghÜa cña t¸i sinh víi nghÜa cña trïng sinh trong c©u th¬ sau: Trïng sinh ¬n nÆng bÓ trêi, Lßng nµo nì døt nghÜa ngêi ra ®i. (NguyÔn Du – TruyÖn KiÒu) Gîi ý: - Trïng sinh: sinh l¹i, sèng l¹i ë ngay kiÕp nµy mét lÇn n÷a. b) So s¸nh nghÜa cña sinh trong c©u th¬ trªn víi nghÜa cña sinh trong c©u th¬ díi ®©y: DÊn m×nh trong ¸ng can qua, Vµo sinh ra tö, ho¹ lµ thÊy nhau. (NguyÔn Du – TruyÖn KiÒu) Gợi ý: Sinh trong trùng sinh mang nét nghĩa đẻ ra (sinh ra), còn sinh trong Vào sinh ra tö mang nÐt nghÜa sèng, tr¸i nghÜa víi chÕt. c) Dùa trªn sù kh¸c nhau vÒ nÐt nghÜa cña sinh nh ë hai trêng hîp trªn, hay xÕp c¸c tõ sau ®©y vµo b¶ng theo hai nhãm. sinh kÕ, sinh häc, sinh nhËt, sinh ng÷, sinh lùc, sinh mÖnh, sinh qu¸n, sinh thµnh, sinh khÝ, sinh vËt, sinh tè, sinh lÝ, gi¸ng sinh, bÈm sinh, s¶n sinh, s¬ sinh, song sinh, sinh tồn, sinh động, sinh hoạt, hi sinh, sinh tử, dỡng sinh Sinh (vµo sinh ra tö). Sinh (trïng sinh) …. …. Gîi ý: C¸c tõ cã sinh mang nÐt nghÜa gièng víi sinh trong vµo sinh ra tö: sinh.

(80) kế, sinh học, sinh lực, sinh mệnh, sinh khí, sinh vật, sinh lí, sinh tồn, sinh động, sinh ho¹t, hi sinh, sinh tö, dìng sinh; cßn l¹i lµ c¸c tõ cã sinh mang nÐt nghÜa gièng víi sinh trong trïng sinh. 5. Chỉ ra từ dùng sai trong câu dới đây và sửa lại cho đúng: Mẹ Tấm chết, ngời cha tái giá với một ngời đàn bà khác, sinh ra Cám. Gợi ý: Trong câu này, từ tái giá dùng sai. Tái giá dùng để chỉ ngời đàn bà goá đi lấy chồng lần nữa, không dùng chỉ ngời đàn ông đi lấy vợ lần nữa. Cã thÓ söa l¹i b»ng c¸ch thay t¸i gi¸ b»ng tôc huyÒn hoÆc bá tõ t¸i gi¸: Mẹ Tấm chết, ngời cha lấy một ngời đàn bà khác, sinh ra Cám. HoÆc: MÑ TÊm chÕt, ngêi cha lÊy vî kh¸c, sinh ra C¸m. 6. NhËn xÐt vÒ c¸ch dïng tõ t¸i b¶n trong c¸c c©u sau: - Quyển sách này đợc tái bản lần đầu. - Quyển sách này đợc tái bản lần thứ sáu. Gợi ý: Sách tái bản là sách đã đợc in lại. Nói tái bản lần đầu nghĩa là sách đó đã đợc in lại lần thứ hai. Ngời ta nói tái bản lần thứ bao nhiêu là tuỳ theo thứ tự của lần in l¹i. 7. NhËn xÐt vÒ t¸c dông cña tiÕng kÕ, tiÕng ho¸ trong c¸c tõ sau; t×m c¸c tõ kh¸c cã tiÕng kÕ, tiÕng ho¸ t¬ng tù. - nhiÖt kÕ, ampe kÕ - hiện đại hoá, vôi hoá, ôxi hoá Gợi ý: kế có tác dụng tạo ra danh từ với mang nét nghĩa là cái dùng để đo, ví dụ: điện kế, khí áp kế, lực kế, ẩm kế, vôn kế,…; hoá có tác dụng tạo ra động từ mang nét nghÜa biÕn thµnh, trë nªn, vÝ dô: c«ng nghiÖp ho¸, bª t«ng ho¸, ¢u ho¸,… 8. NhËn xÐt vÒ c¸ch dïng phã trong c¸c trêng hîp sau: - HiÖu trëng - phã hiÖu trëng, hiÖu phã - Trëng phßng – phã trëng phßng, phã phßng - Ch¸nh v¨n phßng – phã ch¸nh v¨n phßng, phã v¨n phßng Gợi ý: Cả hai cách dùng phó nh ở các trờng hợp này đều đang tồn tại trong tiếng Việt hiện nay. Cách gọi phó hiệu trởng, phó trởng phòng, phó chánh văn phòng thờng đợc dùng trong bối cảnh giao tiếp lễ nghi, trang trọng. Cách gọi hiệu phó, phó phòng, phó văn phòng thờng đợc dùng trong bối cảnh giao tiếp thông tục, không mang tÝnh lÔ nghi. Bµi viÕt sè 7 (V¨n nghÞ luËn) I. §Ò bµi tham kh¶o Đề 1. Vai trò của sách đối với đời sống nhân loại. §Ò 2. Anh (chÞ) h·y tr×nh bµy nh÷ng suy nghÜ cña m×nh vÒ lßng dòng c¶m..

(81) §Ò 3. Quan niÖm cña anh (chÞ) vÒ mét bµi th¬ hay. §Ò 4. Bi kÞch cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò qua mét sè t¸c phÈm v¨n häc trung đại đã học: Đọc “Tiểu Thanh kí” (Nguyễn Du), Chinh phụ ngâm (Đặng Trần C«n - §oµn ThÞ §iÓm), Cung o¸n ng©m (NguyÔn Gia ThiÒu). §Ò 5. Bµi häc vÒ nh©n c¸ch mµ anh (chÞ) rót ra tõ c¸c c©u chuyÖn vÒ Th¸i phã T« HiÕn Thµnh vµ Th¸i s TrÇn Thñ §é. II. Híng dÉn 1. Trong số các đề trên, có đề thiên về nghị luận xã hội (đề 1, 2), có đề thiên về nghị luận văn học (đề 3, 4), lại có đề tổng hợp cả nghị luận xã hội và nghị luận văn học (đề 5). Tuy nhiên, nhìn bao quát có thể thấy, trừ đề 2, hầu nh không có đề nào thuần tuý là nghị luận xã hội hay nghị luận văn học. Để làm tốt các dạng đề này, cần chú ý huy động cả những tri thức về văn học lẫn những hiểu biết về đời sống, xã hội, nh÷ng liªn hÖ ¸p dông cña chÝnh b¶n th©n m×nh. 2. CÇn tiÕn hµnh lµm bµi theo c¸c bíc sau: a) Tìm hiểu đề - Xác định nội dung trọng tâm cần bàn bạc và làm sáng tỏ - Xác định loại đề văn nghị luận và các thao tác lập luận chính sẽ vận dụng trong bµi viÕt - Xác định phạm vi t liệu cần huy động, trích dẫn cho bài viết b) LËp dµn ý cho bµi viÕt theo bè côc 3 phÇn: - Më bµi: Giíi thiÖu néi dung nghÞ luËn. - Th©n bµi: Tr×nh bµy c¸c néi dung nghÞ luËn; s¾p xÕp c¸c ý theo tr×nh tù hîp lÝ. - Kết bài: Nhận định tổng kết về nội dung nghị luận. c) Viết bài văn hoàn chỉnh theo dàn ý đã lập. 3. Gợi ý làm các đề văn Đề 1. Vai trò của sách đối với đời sống nhân loại. Gợi ý: Cần sử dụng các thao tác giải thích, phân tích, bình luận để triển khai các ý c¬ b¶n sau: - Sách là gì? Ngời ta dùng sách để làm gì? - Kh«ng cã s¸ch, cuéc sèng con ngêi sÏ thÕ nµo? - Sách có vai trò nh thế nào đối với đời sống xã hội? - CÇn lµm g× tríc t×nh tr¹ng xem nhÑ vai trß cña s¸ch trong x· héi c«ng nghiÖp hiện đại, khi công nghệ thông tin, nghe nhìn phát triển ồ ạt? Để có t liệu cho việc tạo lập các ý theo định hớng trên, hãy đọc lại bài Bàn về đọc sách của Chu Quang Tiềm trong Ngữ văn 9, tập hai. §Ò 2. Anh (chÞ) h·y tr×nh bµy nh÷ng suy nghÜ cña m×nh vÒ lßng dòng c¶m. Gợi ý: Vận dụng các thao tác giải thích, bình luận, chứng minh để thể hiện những suy nghĩ riêng của mình về lòng dũng cảm. Cần huy động những hiểu biết về lịch sử, văn học hoặc những chuyện có thật trong cuộc sống mà em đã đợc nghe, đ-.

(82) îc chøng kiÕn lµm dÉn chøng cho nh÷ng bµn luËn cña m×nh. - Ngêi nh thÕ nµo lµ ngêi dòng c¶m? - Lßng dòng c¶m cã nh÷ng biÓu hiÖn nµo? - Lòng dũng cảm có ý nghĩa quan trọng nh thế nào trong cuộc sống của mỗi ngời và của cộng đồng? §Ò 3. Quan niÖm cña anh (chÞ) vÒ mét bµi th¬ hay. Gợi ý: Cần vận dụng các thao tác bình luận, phân tích, chứng minh để thể hiện suy nghĩ của mình về tiêu chuẩn để đánh giá một bài thơ hay. Cần kết hợp giữa việc trình bày lí thuyết với việc liên hệ, phân tích, nêu cảm nghĩ của mình đối với những ví dụ cụ thể, nhất là các bài thơ đã đợc đọc – hiểu trong chơng trình Trung học cơ së hoÆc Trung häc phæ th«ng. - Th¬ hay th× néi dung ph¶i nh thÕ nµo? (C¶m xóc ch©n thùc; Néi dung cã sù thèng nhÊt cao gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung, gi÷a c¶m xóc cña mét ngêi víi c¶m xóc cña nhiÒu ngêi,…) - Thơ hay thì hình thức biểu đạt phải nh thế nào? (kết cấu, nhạc tính, từ ngữ, h×nh ¶nh, c¸c biÖn ph¸p tu tõ,…) - Néi dung vµ h×nh thøc cña mét bµi th¬ hay ph¶i kÕt hîp víi nhau ra sao? §Ò 4. Bi kÞch cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò qua mét sè t¸c phÈm v¨n häc trung đại đã học: Đọc “Tiểu Thanh kí” (Nguyễn Du), Chinh phụ ngâm (Đặng Trần C«n - §oµn ThÞ §iÓm), Cung o¸n ng©m (NguyÔn Gia ThiÒu). Gợi ý: Đề bài đa ra ba tác phẩm và một vấn đề có tính khái quát. Cần vận dụng thao t¸c ph©n tÝch, b×nh luËn song còng ph¶i cã kÜ n¨ng tæng hîp khi thùc hiÖn yªu cầu của đề này. Nội dung phản ánh và hình tợng trung tâm của ba tác phẩm là những luận cứ mà ngời viết cần phân tích để làm nổi rõ luận điểm về bi kịch của ngời phụ n÷ trong x· héi phong kiÕn. Cã thÓ tham kh¶o sù lËp ý vµ c¸ch triÓn khai ý díi ®©y: - Ba t¸c phÈm (§äc “TiÓu Thanh kÝ” cña NguyÔn Du, Chinh phô ng©m cña §Æng TrÇn C«n - §oµn ThÞ §iÓm vµ Cung o¸n ng©m cña NguyÔn Gia ThiÒu) cã ®iÓm g× chung? (§Òu ph¶n ¸nh bi kÞch cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò) - Th©n phËn, t×nh c¶nh, nçi bÊt h¹nh cña ba ngêi phô n÷ trong ba t¸c phÈm cã g× kh¸c nhau? (nµng TiÓu Thanh, ngêi chinh phô, ngêi cung n÷) - Mçi nh©n vËt mang mét nçi khæ riªng, song nh÷ng nçi niÒm riªng Êy cho ta thÊy tÊn bi kÞch chung cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò nh thÕ nµo? - Cã thÓ liªn hÖ so s¸nh nh thÕ nµo víi ngêi phô n÷ hiÖn nay? - Em có suy nghĩ gì về giá trị nhân đạo của các tác phẩm thể hiện bi kịch của ngêi phô n÷? §Ò 5. Bµi häc vÒ nh©n c¸ch mµ anh (chÞ) rót ra tõ c¸c c©u chuyÖn vÒ Th¸i phã T« HiÕn Thµnh vµ Th¸i s TrÇn Thñ §é. Gîi ý: §Ò bµi yªu cÇu tõ nh÷ng c©u chuyÖn vÒ c¸c nh©n vËt lÞch sö ngêi viÕt tù nêu lên những suy nghĩ về bài học nhân cách. Để thực hiện tốt yêu cầu của đề bài nµy, cÇn tËp trung vËn dông thao t¸c b×nh luËn, gi¶i thÝch. Cã thÓ tham kh¶o sù lËp ý vµ c¸ch triÓn khai ý díi ®©y:.

(83) - Thái phó Tô Hiến Thành và Thái s Trần Thủ Độ đợc khắc họa nổi bật ở điểm nµo trong c¸c c©u chuyÖn lÞch sö? T¹i sao cã thÓ coi hai «ng lµ tÊm g¬ng s¸ng vÒ đức độ, nhân cách? - Em rót ra bµi häc g× vÒ nh©n c¸ch tõ nh÷ng c©u chuyÖn vÒ hai nh©n vËt lÞch sö? ý nghĩa của bài học ấy là gì? (Bài học về đức tính chính trực, thẳng thắn, chí công v« t, lßng qu¶ c¶m, trung thùc, tinh thÇn yªu níc,…) - Có thể liên hệ đợc không giữa những gì diễn ra trong câu chuyện lịch sử ngợi ca nhân cách của Tô Hiến Thành và Trần Thủ Độ với đời sống xã hội hiện nay? - Em cã thÓ ¸p dông bµi häc Êy vµo cuéc sèng, c«ng viÖc häc tËp,… cña m×nh nh thÕ nµo? TuÇn 29 trao duyªn (TrÝch TruyÖn KiÒu) NguyÔn Du I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Xem l¹i môc T×m hiÓu vÒ t¸c gi¶ ë bµi §äc TiÓu Thanh kÝ. 2. Víi tµi nghÖ miªu t¶ diÔn biÕn t©m lÝ nh©n vËt cña NguyÔn Du, ®o¹n trÝch Trao duyên ca ngợi tình yêu sâu sắc của Thuý Kiều đối với Kim Trọng qua việc thể hiện nỗi đau đớn tột cùng mà nàng phải chịu đựng khi phải trao duyên; qua đó thể hiện lòng cảm thông, thơng yêu sâu sắc của Nguyễn Du đối với con ngời “bạc mÖnh”. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m hiÓu xuÊt xø Gîi ý: Đây là một trong những đoạn ở vị trí mở đầu cho cuộc đời lu lạc đầy đau khổ cña Thuý KiÒu. Khi V¬ng ¤ng vµ V¬ng Quan bÞ b¾t giam do cã kÎ vu oan, Thuý Kiều phải bán mình làm vợ Mã Giám Sinh để lấy tiền đút lót quan lại cứu cha và em. Việc nhà đã tạm yên, Kiều mới nghĩ đến tình duyên lỡ dở của mình. Trớc hết, nàng nghĩ cho ngời mình yêu, phận mình dù thế cũng đành, nhng cảm thấy có lỗi với Kim Trọng. Phải làm thế nào cho ngời yêu đỡ khổ, suy nghĩ mãi, trong đêm cuối cùng, nàng quyết định nhờ em thay mình trả nghĩa cho Kim Trọng. Trao duyên trích từ câu 723 đến câu 756 trong Truyện Kiều. 2. T×m hiÓu bè côc ®o¹n trÝch Gîi ý: Cã thÓ chia ®o¹n trÝch lµm hai ®o¹n nhá:  §o¹n 1 (14 c©u ®Çu): Thuý KiÒu “trao duyªn” cho Thuý V©n.  KiÒu nãi víi em vÒ nçi bÊt h¹nh cña m×nh.  Nhê em vµ trao kØ vËt t×nh yªu cho em. §o¹n 2 (20 c©u cßn l¹i): T©m tr¹ng KiÒu sau khi “trao duyªn”..

(84) + KiÒu mong muèn “trë vÒ” gÆp l¹i ngêi yªu. + Kiều hớng đến sự đồng cảm với ngời yêu. +T©m tr¹ng tuyÖt väng cña KiÒu bëi m©u thuÉn trong t©m hån nµng (t×nh yªu s©u nÆng vµ sù chia biÖt vÜnh viÔn) vÉn kh«ng thÓ gi¶i quyÕt. 3. Phân tích nghệ thuật xây dựng lời thoại và độc thoại của nhân vật Gîi ý: Đoạn trích là một đoạn lời thoại hoàn chỉnh của nhân vật. Nhng tính chất đối thoại đổi thay dần theo diễn biến tâm lí và cảm xúc của Kiều. Thoạt đầu xng hô "chị em"; nhng từ dòng 15 đến dòng 26, Kiều cảm thấy hạnh phúc đời mình đến đây chÊm døt nªn tù xng m×nh lµ “ngêi mÖnh b¹c”, “ngêi th¸c oan”, “hån”. Tõ dßng 27 cho đến hết, Kiều nh quên đang nói với em, chuyển sang nói với Kim Trọng đang vắng mặt, đó là lời đối thoại đau đớn với ngời yêu trong tởng tợng. Dòng 27  28 là lêi than, dßng 29  30 lµ lêi nãi víi Kim Träng trong tëng tîng, dßng 31  32 l¹i lµ lời than, dòng 33  34 lại nói với Kim Trọng trong tởng tợng. ở đây, dấu hiệu độc thoại nội tâm là ngời đối thoại trực tiếp (Thuý Vân) không hiện diện nữa. Cho dù Thuý Vân vẫn còn ngồi ở đó, nhng lời của Kiều không hớng tới nàng. Kiều lúc này chØ sèng víi chÝnh m×nh, víi ngêi yªu cña m×nh nªn lêi nµng híng vµo néi t©m, thÓ hiện nỗi đau đớn đến quằn quại của riêng nàng. ở vào trạng thái đau đớn đến cùng cực, ngời ta mất luôn ý thức về thực tại. Lời độc thoại này có tác dụng thể hiện trạng thái tâm lí ấy. Và giọng thơ từ chỗ đau đớn bỗng oà thành tiếng khóc: “Ôi Kim lang ! Hỡi Kim lang ! – Thôi thôi thiếp đã phụ chàng từ đây !” … 4. B×nh luËn vÒ nghÖ thuËt sö dông ng«n ng÷ trong ®o¹n trÝch Gợi ý: Nguyễn Du đã thể hiện một nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ tinh tế, điêu luyÖn. Thuý KiÒu nhê em g¸i lµ Thuý V©n thay m×nh lÊy mét ngêi mµ em cha thùc quen biết. Dù Thuý Vân tính tình đơn giản thế nào thì yêu cầu này cũng quá đột ngột, bởi đây là chuyện quan hệ đến cả một đời ngời. Vì thế lời của Kiều vừa trông cậy, vừa nài ép. Để thể hiện sắc thái này, Nguyễn Du đã rất công phu trong lựa chọn tõ ng÷ trong ng«n ng÷ nh©n vËt: "cËy", mêi em "ngåi lªn cho chÞ l¹y", råi sÏ "tha", … CËy em, em cã chÞu lêi, Ngåi lªn cho chÞ l¹y råi sÏ tha. KiÒu dïng "cËy" mµ kh«ng dïng "nhê" v× "cËy" cã ý nãi khã, vËt nµi buéc ngêi kh¸c ph¶i nghe m×nh, kh«ng cho tõ chèi; cßn nhê th× tuú ý, kh«ng cã ý nµi Ðp. KiÒu dïng "chÞu lêi" mµ kh«ng nãi "nhËn lêi". "chÞu lêi" lµ nhËn lêi lµm viÖc kh«ng do mình tự nguyện, hoặc một việc khó chối từ. Chữ "có" ở đây tuy đợc dùng với ý ớm hái cho lÞch sù, nhng thùc chÊt lµ Ðp buéc: "Keo loan ch¾p mèi t¬ thõa mÆc em". Hai ch÷ "mÆc em" nãi râ c¸i ý Ðp buéc. 5. Bi kịch tình yêu của Kiều đợc thể hiện nh thế nào trong đoạn trích? Gîi ý: Bi kịch ở đây đợc hiểu là tâm trạng của một ngời biết rất rõ, ý thức rất rõ về nỗi.

(85) đau khổ của mình mà không có cách nào để giải thoát đợc. Với Thuý Kiều, bi kịch t×nh yªu lµ nçi ®au vÒ sù tan vì t×nh yªu hoµn toµn do kh¸ch quan ®a l¹i. KiÒu thiÕt tha yêu Kim Trọng và mong muốn tình yêu đợc đẹp mãi, đã thề nguyền kết duyên trăm năm nhng vì để cứu gia đình mà nàng phải phụ tình Kim Trọng. Biết rằng nh thÕ sÏ rÊt ®au khæ, trao duyªn cho em còng chØ lµ mét c¸ch an ñi phÇn nµo t×nh yªu víi Kim Träng mµ th«i. BiÕt tríc ®au khæ mµ kh«ng cã c¸ch nµo gi¶i tho¸t. §ã lµ nguån c¬n t©m tr¹ng bi kÞch cña nh©n vËt trong ®o¹n trÝch. 6. Bình luận nhan đề Trao duyên Gîi ý:  Chữ duyên theo giáo lí của nhà Phật là nguyên do tạo ra số phận, sau này đợc hiểu rộng hơn là sự định sẵn từ kiếp trớc cho tình cảm của hai ngời (thờng là tình c¶m vî chång).  Duyên là một khái niệm có tính chất vô hình, do đó trao duyên là một điều khó khăn, nhất là với những ngời có đời sống nội tâm sâu sắc nh Thuý Kiều. Trao duyên là một sự hi sinh rất lớn. Trớc đó Kiều đã hi sinh tình yêu để làm bổn phận ngời con hiếu thảo: “Làm con trớc phải đền ơn sinh thành”. Nay, trao duyên cho Vân là hi sinh tình yêu của mình vì hạnh phúc của ngời mà mình yêu. Do vậy, hành động của Kiều làm cho hình tợng nhân vật trở nên cao cả hơn, đẹp đẽ và đáng khâm phục hơn. 7. Ph©n tÝch t©m tr¹ng Thuý KiÒu thÓ hiÖn qua hai c©u th¬: ChiÕc vµnh víi bøc tê m©y Duyªn nµy th× gi÷, vËt nµy cña chung. Gîi ý: Trong màn kịch trao duyên, Thuý Kiều đã trao kỉ vật của tình yêu cho Thuý Vân, đó là tờ hoa tiên ghi lời thề nguyền của Kiều và Kim Trọng, chiếc vành trớc đây Kim Trọng trao cho Kiều làm của tin, bây giờ đều đợc trao lại cho Vân. Nhng mâu thuẫn nảy sinh ở chi tiết, vật thì trao cho em “giữ” nhng duyên thì muốn để lại lµm “cña chung”. Còng cã thÓ xem lµ m©u thuÉn gi÷a c¶m xóc vµ lÝ trÝ. VÒ lÝ trÝ, Kiều muốn Kim Trọng đợc hạnh phúc nên gá nghĩa Thuý Vân cho chàng. Nhng về t×nh, v× t×nh yªu cña KiÒu víi chµng Kim s©u s¾c qu¸ nªn kh«ng muèn trao göi. §©y hoàn toàn là tâm lí của tình yêu sâu nặng và đích thực. Tình yêu sâu nặng mà vẫn ph¶i trao duyªn chøng tá sù hi sinh cña KiÒu rÊt lín lao. 8. Tác giả đã khắc hoạ tâm trạng Kiều nh thế nào sau khi “trao duyên”? Gîi ý: Nếu nh phần trên của đoạn trích còn là sự đấu tranh giữa lí và tình, là sự hi sinh vì ngời mình yêu, thì đến đoạn cuối, sau khi trao duyên, Kiều đã nghĩ đến mình. Giäng ®iÖu cña ®o¹n th¬ trë thµnh giäng ®iÖu th¬ng th©n cña chÝnh nh©n vËt. Kiều quan niệm trao duyên tức là đã mất Kim Trọng, nh thế thì đời mình coi nh cũng hết. Nghĩ đến tơng lai, Kiều thấy cái chết hiện diện và khi đó oan hồn của bản th©n sÏ theo giã t×m vÒ chèn cò: Tr«ng ra ngän cá l¸ c©y ThÊy hiu hiu giã th× hay chÞ vÒ Và Kiều đã tởng tợng oan hồn của mình sẽ cất lời cầu xin chân thành và tội.

(86) nghiÖp: R¶y xin chÐn níc cho ngêi th¸c oan Nàng vô cùng đau khổ khi nghĩ đó là tơng lai sắp tới mà mình không tránh đợc. Do đó, Kiều đã khóc, khóc một cách tuyệt vọng cho tình yêu ngắn ngủi của mình: B©y giê tr©m g·y b×nh tan KÓ lµm sao xiÕt mu«n vµn ¸i ©n TiÕng khãc cho mèi t×nh tan vì, tiÕng khãc cho th©n phËn khæ ®au cÊt lªn tõ nhân vật chính của tác phẩm đã đánh động tâm can bao ngời đơng thời và hậu thế. Nh thÕ, ë ®©y tiÕp tôc xuÊt hiÖn m©u thuÉn kh«ng thÓ gi¶i quyÕt gi÷a t×nh yªu m·nh liÖt vµ sù chia biÖt vÜnh viÔn, tøc lµ gi÷a lÝ vµ t×nh. Nçi th¬ng m×nh (TrÝch TruyÖn KiÒu) NguyÔn Du I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Xem môc T×m hiÓu vÒ t¸c gi¶ ë bµi §äc TiÓu Thanh kÝ. 2. Với nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ đặc sắc trong diễn tả tâm lí nhân vật, đoạn trích Nỗi thơng mình khẳng định về ý thức nhân phẩm của Thuý Kiều qua việc nàng thấy đau đớn, tủi nhục khi buộc phải dấn thân vào chốn lầu xanh ô nhục; từ đó cho thấy sự thấu hiểu, lòng thơng của Nguyễn Du đối với những kiếp ngời bất hạnh. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m hiÓu xuÊt xø Gîi ý: §o¹n trÝch n»m ë phÇn hai cña t¸c phÈm TruyÖn KiÒu ("Gia biÕn vµ lu l¹c", tõ câu 1229 đến câu 1248), miêu tả tâm trạng Kiều trong cảnh sống ô nhục ở lầu xanh cña mô Tó Bµ. Khi ở lầu Ngng Bích, Kiều bị Sở Khanh lừa rủ đi trốn, rồi bị Tú Bà bắt lại, đánh đập dã man và ép phải tiếp khách, ở chốn lầu xanh, Kiều đã cảm thấy đầy đủ nỗi đớn đau, tủi nhục của bản thân. 2. T×m hiÓu bè côc ®o¹n trÝch Gîi ý: Cã thÓ chia ®o¹n trÝch lµm 2 ®o¹n nhá:  Đoạn 1 (12 câu đầu): Cảnh sống ở lầu xanh và thái độ của Kiều.  Đoạn 2 (còn lại): Cảnh sắc, công việc ở lầu xanh và thái độ gợng gạo của Kiều. 3. NhËn xÐt vÒ nghÑ thuËt sö dông tõ ng÷ Gîi ý: NghÖ thuËt sö dông tõ ng÷ s¸ng t¹o: bím l¶ ong l¬i, l¸ giã cµnh chim, dµy giã d¹n s¬ng, giã tùa hoa kÒ, bím ch¸n ong chêng,... S¸ng t¹o kiÓu cÊu tróc ®an xen ë ®©y võa cã t¸c dông nhÊn m¹nh, võa lµm cho sù vËt m¬ hå, kh«ng cô thÓ, t« ®Ëm.

(87) c¶m gi¸c kÐo dµi, triÒn miªn, lét t¶ cuéc sèng ch×m ngËp trong tñi nhôc cña KiÒu. 4. NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt miªu t¶ thêi gian Gîi ý: §èi s¸nh víi cèt truyÖn Kim V©n KiÒu truyÖn cña Thanh T©m Tµi Nh©n, ®©y lµ thêi gian ba n¨m KiÒu sèng ë nhµ chøa. Nhng ë TruyÖn KiÒu, NguyÔn Du kh«ng cho biết thời gian cụ thể là bao lâu mà chỉ nói khái quát: biết bao, đầy tháng, suốt đêm, sớm, tối, khi tỉnh rợu, lúc tàn canh, khi sao, giờ sao, đòi phen,... Cách biểu hiện này tạo một cảm giác thời gian dài dằng dặc, triền miên, không dứt qua đó diễn tả thái độ thờ ơ, chán chờng, lãnh đạm của Kiều. 5. Nghệ thuật sử dụng hình thức lời kể nửa trực tiếp trong đoạn trích đã đạt đợc hiÖu qu¶ nh thÕ nµo? Gîi ý: Lời kể là của nhà văn, nhng từ ngữ, ý thức là của nhân vật. Từ câu 5 đến câu 20, chñ thÓ cña lêi kÓ xng lµ "m×nh". §©y râ rµng lµ lêi xng cña nh©n vËt. C¸c c©u tõ 5 đến 10 vừa là câu kể, câu than pha câu hỏi, nghe nh chính lời từ trong ý thức nhân vật vang lên. Kiểu diễn đạt này góp phần tạo hiệu quả biểu hiện trực tiếp tâm t nh©n vËt. Ngêi kÓ tõ ®iÓm nh×n nh©n vËt mµ trÇn thuËt, nh×n b»ng c¶m gi¸c, t×nh cảm của nhân vật. Với dạng lời này, dòng độc thoại nội tâm nhân vật đợc đan cài linh ho¹t trong lêi kÓ cña ngêi kÓ chuyÖn, nã hiÖn diÖn mét c¸ch thùc thÓ trong lêi kÓ. 6. Thủ pháp nghệ thuật trùng điệp, sóng đôi (khi, lúc, khi sao, giờ sao, đòi phen,...) kết hợp với tiểu đối (Khi tỉnh rợu / lúc tàn canh, phong gấm / rủ là, dày giã/ d¹n s¬ng, bím ch¸n / ong chêng,... Nöa rÌm tuyÕt ngËm / bèn bÒ tr¨ng th©u, nÐt vÏ / c©u th¬, Cung cÇm trong nguyÖt / níc cê díi hoa) cã t¸c dông h« øng, t¹o ra hiÖu qu¶ kh¾c ho¹ ®Ëm nÐt tr¹ng th¸i t©m lÝ, ý thøc, xóc c¶m cña nh©n vËt trong t×nh huèng ª chÒ kh«ng lèi tho¸t. 7. Ph©n tÝch t©m tr¹ng Thuý KiÒu qua s¸u c©u th¬ ®Çu ®o¹n trÝch Gîi ý: Bèn c©u ®Çu miªu t¶ c¶nh sèng ë lÇu xanh. §©y lµ n¬i xuÊt hiÖn cña nh÷ng con ngời không đứng đắn, cuộc sống ở đây đợc gọi là suồng sã, trăng gió. Tác giả không trực tiếp miêu tả về nó mà dùng nhiều hình ảnh ẩn dụ. Chính những hình ảnh đó giúp ngời đọc hình dung về cuộc sống tạm bợ nơi đây và sự chán chờng của Kiều khi buéc ph¶i ë n¬i nµy. Hai c©u 5, 6 nãi thËt s©u s¾c vÒ t©m tr¹ng KiÒu: "Khi tØnh rîu, lóc tµn canh" Êy là khi Kiều đối diện với tâm trạng thật của bản thân mình, cảm nhận đầy đủ nỗi ê chề nhục nhã mà một ngời con gái khuê các phải chịu đựng. 8. Trong các câu thơ sau, tâm trạng của Thuý Kiều đợc thể hiện nh thế nào? Khi sao phong gÊm rñ lµ, Giờ sao tan tác nh hoa giữa đờng. MÆt sao dµy giã d¹n s¬ng, Th©n sao bím ch¸n ong chêng bÊy th©n !.

(88) Gîi ý: Đoạn thơ là sự đối lập nh nớc với lửa giữa hai khung cảnh cuộc sống: khi còn ở nhµ vµ khi sa c¬ lì vËn. KiÒu xãt xa, th¬ng tiÕc cho b¶n th©n m×nh, nµng tù vÝ m×nh nh bông hoa đẹp bị dập vùi tơi tả trong giông bão, khác hẳn cuộc sống sang trọng quý phái trớc đây. Đó không chỉ đơn thuần là nỗi đau cho hiện tại mà còn là nỗi đau thân phận: từ địa vị một ngời con gái khuê các bị đày ải xuống nỗi nhục của một kẻ tôi đòi. Càng thấm thía cảnh ngộ, Kiều càng dằn vặt bởi câu hỏi nhức nhối: sao bản thân mình giờ lại có thể “dày gió dạn sơng” tức là chai sạn trớc thái độ suồng sã của kh¸ch lµng ch¬i ë chèn lÇu xanh nh¬ bÈn? Sao tÊm th©n vµng ngäc cña m×nh l¹i ph¶i sa vào chốn này? Những câu hỏi chua chát ấy vang lên nh tiếng kêu đau đớn của nỗi nhôc nh· ª chÒ mµ lÏ ra KiÒu kh«ng ph¶i høng chÞu. 9. Cảnh sắc ở lầu xanh và thái độ gợng gạo của Kiều  C¶nh s¾c ë lÇu xanh: Những thú vui phong, hoa, tuyết, nguyệt đồng thời cũng tợng trng cho bốn mùa xuân (hoa), hạ (phong), thu (nguyệt), đông (tuyết). Mỗi mùa có nét đẹp riêng của phong cảnh thiên nhiên. Nhng, dẫu là cô gái có đời sống nội tâm phong phú, dẫu có yªu c¶nh s¾c thiªn nhiªn, KiÒu còng kh«ng cã t©m trÝ nµo mµ hëng vui thó, kh«ng thể ngắm cảnh đẹp. Nhà thơ thật tài tình khi kết luận từ tâm trạng của Kiều: C¶nh nµo c¶nh ch¼ng ®eo sÇu Ngêi buån c¶nh cã vui ®©u bao giê. Vèn cã tµi n¨ng vÒ cÇm, k×, thi, ho¹ nhng ë chèn lÇu xanh, KiÒu còng chØ cè g¾ng tá ra vui mét c¸ch gîng Ðp v× kh«ng thÓ tri ©m cïng ai ë chèn nµy. §· kh«ng có tri âm thì mọi thú vui đều trở thành vô nghĩa: Vui lµ vui gîng kÎo lµ Ai tri âm đó mặn mà với ai? đọc thêm ThÒ nguyÒn (TrÝch TruyÖn KiÒu) NguyÔn Du I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Xem môc T×m hiÓu vÒ t¸c gi¶ ë bµi §äc TiÓu Thanh kÝ vµ bµi NguyÔn Du. 2. Xem môc ThÓ lo¹i trong bµi TruyÖn KiÒu. 3. Víi nghÖ thuËt sö dông tõ ng÷ cã søc gîi t¶ s©u s¾c, hÖ thèng h×nh ¶nh hµm sóc, gîi c¶m, ®o¹n trÝch ThÒ nguyÒn gióp ta hiÓu vÒ quan niÖm t×nh yªu tù do hÕt sức tiến bộ của Nguyễn Du: Sức mạnh của tình yêu mãnh liệt đã vợt qua lễ giáo phong kiÕn. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m hiÓu xuÊt xø ®o¹n trÝch Gîi ý: Đoạn trích nằm ở phần một của tác phẩm Truyện Kiều có tên "Gặp gỡ và đính -.

(89) ớc". Sau khi đi du xuân, gặp Kim Trọng, Kiều và Kim "tình trong nh đã mặt ngoài còn e". Tiếp đó, Kim Trọng dọn đến ở trọ gần nhà Thuý Kiều. Nhân một lần Kiều bỏ quên chiếc thoa, Kim Trọng bắt đợc, hai ngời trao kỉ vật và hứa hẹn chung thuỷ cùng nhau. Rồi một hôm, khi cả nhà Kiều đi mừng thọ bên ngoại, nàng đã chủ động sang nhà Kim Trọng. Hai ngời tự tình với nhau đến tối mới chia tay. Khi Kiều về nhµ, thÊy cha mÑ cha vÒ, nµng l¹i sang nhµ Kim Träng lÇn thø hai. §o¹n trÝch kÓ vÒ buæi tèi hai ngêi gÆp nhau t¹i nhµ trä cña Kim Träng, hai ngêi høa hÑn, thÒ nguyÒn chung thuỷ với nhau đến trọn đời. 2. NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt sö dông ®iÓn tÝch, ®iÓn cè vµ h×nh ¶nh Èn dô: giÊc hoè, Bóng trăng đã xế hoa lê lại gần, đỉnh Giáp non thần,…; Vì hoa nên phải trổ đờng tìm hoa, Tóc tơ, chữ đồng,… Gîi ý: ë ®©y, viÖc sö dông ®iÓn tÝch, ®iÓn cè vµ nh÷ng h×nh ¶nh Èn dô, giµu tÝnh íc lÖ cã t¸c dông t¹o ra s¾c th¸i trang träng, tr¸nh c¸i suång s· vµ t« thªm vÎ l·ng m¹n, nªn th¬ cña mèi t×nh Kim – KiÒu. 3. Phân tích hiệu quả biểu đạt của các từ láy đợc sử dụng trong đoạn trích Gợi ý: Các từ láy đợc sử dụng (xăm xăm, hắt hiu, thiu thiu, bâng khuâng, mơ mµng, véi vµng, v»ng vÆc, song song,…) lµ nh÷ng tõ giµu gi¸ trÞ t¹o h×nh, biÓu c¶m. Gîi ý: Từ láy xăm xăm đi liền với động từ băng diễn tả bớc chân nhanh nhẹn và lòng can đảm, sự hăm hở và mạnh mẽ của Thuý Kiều khi dám dỡ rào, vợt tờng sang nhà Kim Trọng để tình tự. Đó là hành động biểu thị rõ rệt về khát vọng một tình yêu tự do chính đáng của thanh niên trong xã hội. Đã có lời bình giữa thế kỉ XX rằng: “Gót sen tho¨n tho¾t cña nµng KiÒu cßn lµm ng¬ ng¸c bao thiÕu n÷ ngµy nay”. 4. Tác giả đã tô đậm tính chất thiêng liêng của cuộc thề nguyền giữa Kiều và Kim Träng nh thÕ nµo? Gợi ý: Tuy rằng đây là cuộc thề nguyền “vụng trộm” (Cha đợc phép của cha mẹ) nhng đợc Nguyễn Du miêu tả rất trang trọng.  Kiều có tình yêu sâu nặng, mãnh liệt với Kim Trọng, do đó bất chấp luật hà khắc của chế độ phong kiến, Kiều đã dám "xăm xăm băng lối vờn khuya một mình" sang nhµ Kim Träng.  Kim Trọng là ngời có học thức, có tình yêu chân thành với Kiều, do đó, chàng đã tiếp đón Kiều rất trang trọng khiến cho cuộc gặp gỡ và thề nguyền có tính chất thiªng liªng: + Nghe KiÒu t©m sù: Nàng rằng: khoảng vắng đêm trờng, Vì hoa nên phải trổ đờng tìm hoa", Kim Trọng đã: Véi vµng lµm lÔ ríc vµo, Đài sen nối sáp, lò đào thêm hơng Råi Kim Träng cïng Thuý KiÒu ghi lêi thÒ nguyÒn (“Tiªn thÒ cïng th¶o mét ch¬ng”), cïng lµm c¸c thñ tôc cña nghi thøc thÒ nguyÒn (“Tãc m©y mét mãn dao vµng.

(90) chia đôi”), cùng ghi lòng tạc dạ lời thề đồng tâm, đồng lòng đến trăm năm. 5. Ph©n tÝch lêi nãi cña KiÒu khi sang nhµ Kim Träng Gîi ý: Khi Kiều sang nhà Kim Trọng, chàng vừa mới tỉnh dậy, Kiều đã chủ động nói: “Khoảng vắng đêm trờng,  Vì hoa nên phải trổ đờng tìm hoa”. Câu nói đó hàm chøa nhiÒu th«ng tin quan träng: Thø nhÊt, nhµ KiÒu ngay gÇn nhµ Kim Träng trä häc, vËy mµ nµng nãi "Kho¶ng vắng đêm trờng", đó là biểu hiện của không gian và thời gian tâm lí. Khi yêu nhau, gần nhau bao nhiêu vẫn là cha đủ, do đó, mới xa Kim Trọng sau ngày Thanh minh mà Kiều đã có cảm giác lâu lắm không gặp; thêm nữa gần nhau về khoảng cách không gian nhng không đợc gặp nhau thì cũng coi nh là khoảng cách rất xa. Bởi thế, việc Kiều sang nhà Kim Trọng đêm nay là nỗ lực, cố gắng vợt bậc để vợt qua sự rợn ngîp cña thêi gian vµ kh«ng gian t©m lÝ mµ v¬n tíi lµm chñ t×nh yªu, lµm chñ sè phËn cña m×nh. Thứ hai, Kiều nói: "Vì hoa nên phải trổ đờng tìm hoa" ý nói vì tình yêu mãnh liệt mà Kiều phải chủ động dỡ rào ngăn tờng sang nhà Kim Trọng lần thứ hai. Chữ “hoa” thông thờng để chỉ ngời con gái, ở đây, Kiều dùng chữ “hoa” nh một hàm ý tốt đẹp chỉ tình yêu sâu sắc mãnh liệt của mình dành cho Kim Trọng. Tiếp đó Kiều nói: Bây giờ rõ mặt đôi ta BiÕt ®©u råi n÷a ch¼ng lµ chiªm bao C©u nãi nµy chøng tá KiÒu lµ mét phô n÷ rÊt nh¹y c¶m, biÕt quý gi¸ vµ tr©n trọng từng giây, từng phút đợc ở bên ngời mà mình yêu dấu. Với ngời phụ nữ nhạy c¶m th× t©m lÝ lo ©u, sî h·i, dù c¶m vÒ sù xa c¸ch lu«n lu«n thêng trùc. 6. NhËn xÐt vÒ h×nh tîng nh©n vËt Thuý KiÒu trong ®o¹n trÝch Qua đoạn trích, có thể khẳng định Kiều là một ngời con gái có tình cảm mạnh mÏ, s©u s¾c, m·nh liÖt trong t×nh yªu. V× t×nh yªu, v× kh¸t väng h¹nh phóc mµ nµng đã bất chấp lễ giáo (lẽ ra nhất nhất phải theo ý cha mẹ), bất chấp quan niệm "trâu đi t×m cäc chø cäc kh«ng thÓ ®i t×m tr©u" vèn tån t¹i kh¸ nÆng nÒ trong t©m thøc con ngời lúc đó. Thùc hµnh thao t¸c chøng minh, Gi¶i thÝch, quy n¹p, diÔn dÞch I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Khi tạo lập văn bản nghị luận, để có sức thuyết phục cao, ngời viết (hoặc nói) cÇn vËn dông linh ho¹t c¶ nh÷ng thao t¸c chÝnh vµ c¸c thao t¸c kÕt hîp sao cho phï hợp với nội dung, tính chất, đối tợng,… 2. §Æc ®iÓm cña c¸c thao t¸c chøng minh, gi¶i thÝch, quy n¹p, diÔn dÞch. Tªn thao t¸c. §Æc ®iÓm. DiÔn dÞch. Tõ mét t tëng hoÆc mét quy luËt chung, suy ra nh÷ng.

(91) trêng hîp cô thÓ, riªng biÖt. Chøng minh. Dùng lí lẽ và bằng chứng chân thực đã đợc thừa nhận để làm sáng tỏ luận điểm mới là đáng tin cậy.. Quy n¹p. Từ những hiện tợng, sự kiện riêng, dẫn đến những kết luËn vµ quy t¾c chung.. Gi¶i thÝch. Dùng lí lẽ để giảng giải, cắt nghĩa giúp ngời đọc, ngời nghe hiểu rõ một hiện tợng, một vấn đề nào đó.. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Trong đoạn văn sau đây, tác giả đã sử dụng thao tác nào? Nhận xét về tác dông cña thao t¸c Êy. “§èi víi th¬ v¨n, cæ nh©n vÝ nh kho¸i ch¸, vÝ nh gÊm vãc; kho¸i ch¸ lµ vÞ rÊt ngon trên đời, gấm vóc là màu rất đẹp trên đời, phàm ngời có miệng, có mắt, ai cũng quý trọng mà không vứt bỏ khinh thờng. Đến nh thơ văn thì lại là sắc đẹp ngoài cả sắc đẹp, vị ngon ngoài cả vị ngon, không thể đem mắt thờng mà xem, miệng tầm thờng mà nếm đợc. Chỉ thi nhân là có thể xem mà biết đợc sắc đẹp, ăn mà biết đợc vị ngon ấy thôi. Đấy là lí do thứ nhất làm cho thơ văn không lu truyền hết ở trên đời.” (Hoµng §øc L¬ng – Tùa “TrÝch diÔm thi tËp”) Gợi ý: ở đoạn văn này, tác giả chủ yếu sử dụng thao tác giải thích để làm rõ vẻ đẹp đặc biệt, độc đáo của thơ văn và cái đặc biệt trong thởng thức vẻ đẹp ấy nh là nguyên nhân của tình trạng thơ văn không đợc lu truyền hết. Tuy nhiên, trong cái nhìn bao quát hơn cần thấy có sự kết hợp thao tác ở đây. Nếu đích của đoạn văn là thuyết phục về “lí do thứ nhất làm cho thơ văn không lu truyền hết ở trên đời” thì thao tác ở đây còn là quy nạp: từ khoái chá, gấm vóc đến vẻ đẹp của thơ văn, ngời thởng thức thơ văn để đi đến kết luận về “lí do thứ nhất…”. 2. Hãy viết đoạn văn có sử dụng thao tác chứng minh để làm sáng tỏ luận điểm: “Không có vinh quang nào mà không trải qua gian khổ, đắng cay”. Gợi ý: Cần hiểu rõ đặc điểm của thao tác chứng minh là: dùng lí lẽ và bằng chứng chân thực đã đợc thừa nhận để làm sáng tỏ luận điểm mới là đáng tin cậy. ở trờng hợp này, giả định luận điểm mới đã có trớc; phải biết đa ra lí lẽ và bằng chứng để thuyết phục ngời đọc. - Lí lẽ: Tại sao phải trải qua “gian khổ, đắng cay” mới có đợc “vinh quang”? - B»ng chøng: Cã dÉn chøng nµo (trong cuéc sèng hoÆc trong s¸ch b¸o, t¸c phẩm văn học,…) cho thấy phải trải qua “gian khổ, đắng cay” mới có đ ợc “vinh quang”? 3. Sử dụng thao tác diễn dịch để viết đoạn văn thuyết phục về luận điểm: “Tốc độ gia tăng dân số quá nhanh có ảnh hởng rất lớn đến sự phát triển của đời sống xã héi”. Gợi ý: Cần hiểu rõ đặc điểm của thao tác diễn dịch là từ một t tởng hoặc một quy luật chung, suy ra những trờng hợp cụ thể, riêng biệt. Nhận định chung của đoạn văn này là “Tốc độ gia tăng dân số quá nhanh có ảnh hởng rất lớn đến sự phát triển của đời sống xã hội”. Vậy, có những biểu hiện cụ thể nào cho thấy ảnh hởng to lớn của tốc độ gia tăng dân số đến sự phát triển của đời sống xã hội?.

(92) - §êi sèng kinh tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc,… - Søc khoÎ cña ngêi phô n÷ - Søc khoÎ cña thÕ hÖ t¬ng lai … TuÇn 30 ChÝ khÝ anh hïng (TrÝch TruyÖn KiÒu) NguyÔn Du I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Xem môc T×m hiÓu vÒ t¸c gi¶ ë bµi §äc TiÓu Thanh kÝ vµ bµi NguyÔn Du. 2. Xem môc ThÓ lo¹i trong bµi TruyÖn KiÒu. 3. Với nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ đặc sắc, đoạn trích ngợi ca chí khí anh hùng của nhân vật Từ Hải và khẳng định lại một lần nữa tình cảm của Thuý Kiều và Từ Hải là tình tri kỉ, tri âm chứ không chỉ đơn thuần là tình nghĩa vợ chồng. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m hiÓu xuÊt xø Gîi ý: KiÒu bÞ lõa vµo lÇu xanh lÇn thø hai, t©m tr¹ng nµng v« cïng ®au khæ vµ tuyÖt vọng. May sao Từ Hải đột ngột xuất hiện, đã coi Kiều nh một tri kỉ và cứu nàng ra khỏi lầu xanh. Hai ngời đều thuộc hạng ngời bị xã hội đơng thời coi thờng (một gái giang hồ và một là giặc) đã đến với nhau tâm đầu ý hợp trong một tình cảm gắn bó của đôi tri kỉ. Từ Hải đánh giá cao sự thông minh, khéo léo và nhạy cảm của Kiều. Kiều nhận ra Từ là đờng anh hùng hiếm có trong thiên hạ, là ngời duy nhất có thể gi¶i oan cho nµng. Nhng dï yªu quý, tr©n träng Tõ H¶i, KiÒu còng kh«ng thÓ gi÷ chân bậc anh hùng cái thế. Đã đến lúc Kiều để Từ Hải ra đi lập sự nghiệp anh hùng. 2. Chøng minh r»ng ®o¹n trÝch ChÝ khÝ anh hïng thÓ hiÖn næi bËt khuynh híng lÝ tëng ho¸ khi x©y dùng nh©n vËt anh hïng Tõ H¶i. Gîi ý: Nhân vật Từ Hải đợc Nguyễn Du tái tạo theo khuynh hớng lí tởng hoá. Mọi ngôn từ, hình ảnh và cách miêu tả, Nguyễn Du đều sử dụng rất phù hợp với khuynh híng nµy.  VÒ tõ ng÷: + T¸c gi¶ dïng tõ “trîng phu”, ®©y lµ lÇn duy nhÊt t¸c gi¶ dïng tõ nµy vµ chØ dùng cho nhân vật Từ Hải. “Trợng phu” nghĩa là ngời đàn ông có chí khí lớn. + Thø hai lµ tõ "tho¾t" trong cÆp c©u: Nửa năm hơng lửa đơng nồng Trợng phu thoắt đã động lòng bốn phơng NÕu lµ ngêi kh«ng cã chÝ khÝ, kh«ng cã b¶n lÜnh th× trong lóc h¹nh phóc vî.

(93) chång ®ang nång Êm, ngêi ta dÔ quªn nh÷ng viÖc kh¸c. Nhng Tõ H¶i th× kh¸c, ngay khi đang hạnh phúc, chàng "thoắt" nhớ đến mục đích, chí hớng của đời mình. Tất nhiên chí khí đó phù hợp bản chất của Từ, thêm nữa, Từ nghĩ thực hiện đợc chí lớn thì xứng đáng với niềm tin yêu và trân trọng mà Thuý Kiều dành cho mình. + Cụm từ "động lòng bốn phơng" theo Tản Đà là "động bụng nghĩ đến bốn phơng" cho thấy Từ Hải "không phải là ngời một nhà, một họ, một xóm, một làng mà là ngời của trời đất, của bốn phơng" (Hoài Thanh). + Hai chữ "dứt áo" trong cụm từ "quyết lời dứt áo ra đi" thể hiện đợc phong cách mạnh mẽ, phi thờng của đấng trợng phu trong lúc chia biệt.  VÒ h×nh ¶nh: + Hình ảnh: "Gió mây bằng đã đến kì dặm khơi" là một hình ảnh so sánh thật đẹp đẽ và đầy ý nghĩa. Tác giả muốn ví Từ Hải nh chim bằng cỡi gió bay cao, bay xa ngoài biển lớn. Không chỉ thế, trong câu thơ còn diễn tả đợc tâm trạng của con ngời khi đợc thoả chí tung hoành "diễn tả một cách khoái trá giây lát con ngời phi thêng rêi khái n¬i tiÔn biÖt". Nãi thÕ, kh«ng cã nghÜa lµ Tõ H¶i kh«ng buån khi xa Thuý Kiều mà chỉ khẳng định rõ hơn chí khí của nhân vật. + Hình ảnh "Thanh gơm yên ngựa, lên đờng thẳng rong" cho thấy chàng lên ngựa rồi mới nói lời tiễn biệt, điều đó diễn tả đợc cái cốt cách phi thờng của chàng, của một đấng trợng phu trong xã hội phong kiến.  Về lời miêu tả và ngôn ngữ đối thoại: KiÒu biÕt Tõ H¶i ra ®i trong t×nh c¶nh "bèn bÓ kh«ng nhµ" nhng vÉn nguyÖn ®i theo. Chữ "tòng" không chỉ giản đơn nh trong sách vở của Nho giáo rằng phận nữ nhi phải "xuất giá tòng phu" mà còn bao hàm ý thức sẻ chia nhiệm vụ, đồng lòng tiÕp søc cho Tõ khi Tõ gÆp khã kh¨n trong cuéc sèng. Tõ H¶i nãi r»ng sao KiÒu cha tho¸t khái thãi n÷ nhi thêng t×nh kh«ng cã ý chª KiÒu nÆng nÒ mµ chØ lµ mong mái Kiều cứng rắn hơn để làm vợ một ngời anh hùng. Từ nói ngày về sẽ có mời vạn tinh binh, Kiều tin tởng Từ Hải. Điều đó càng chứng tỏ hai ngời quả là tâm đầu ý hợp, tri kØ, tri ©m. 3. Tõ c¸c ®o¹n trÝch Trao duyªn, Nçi th¬ng m×nh, ChÝ khÝ anh hïng, h·y ph¸t biểu nhận xét khái quát những đặc điểm trong nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật cña NguyÔn Du. Gîi ý: Nghệ thuật miêu tả tâm lí là một trong những phơng diện nghệ thuật đặc sắc bậc nhất của Truyện Kiều. Chính những thành công về nghệ thuật miêu tả tâm lí đã chứng tỏ sự sáng tạo độc đáo, tấm lòng thấu hiểu con ngời của Nguyễn Du. Có thể nhận định:  Tâm lí nhân vật đợc thể hiện sinh động, trực tiếp trong tình huống cụ thể.  Diễn biến tâm lí nhân vật đợc miêu tả chân thực, theo đúng quy luật và quá trình diễn biến trong thời gian của đời sống bên trong con ngời.  Trạng thái tâm lí mang tính cá thể rất rõ; đó là tâm lí của những con ngời cụ thể, với đặc điểm riêng về tính cách, hoàn cảnh,….

(94)  Các hình thức đối thoại, độc thoại và lời trần thuật nửa trực tiếp đợc sử dụng rất có hiệu quả để miêu tả tâm lí nhân vật. v.v… 4. Ph©n tÝch h×nh tîng nh©n vËt Tõ H¶i thÓ hiÖn trong bèn c©u ®Çu cña ®o¹n trÝch Gîi ý: Từ Hải xuất hiện trong tác phẩm, trớc hết là một anh hùng cái thế, đầu đội trời chân đạp đất. Khi cứu Kiều ra khỏi lầu xanh, là vì việc nghĩa, là vì trọng Kiều nh mét tri kØ. Nhng khi kÕt duyªn cïng KiÒu, Tõ thùc sù lµ mét ngêi ®a t×nh. Song dÉu ®a t×nh, Tõ kh«ng quªn m×nh lµ mét tr¸ng sÜ, mét ngêi cã chÝ khÝ m¹nh mÏ. Trong xã hội phong kiến, đã làm thân nam nhi phải có chí vẫy vùng giữa đất trời cao rộng. Từ Hải quả là một bậc anh hùng có chí lớn và có nghị lực để đạt đợc mục đích cao đẹp của bản thân. Chính vì thế, trong khi đang sống với Kiều những ngày tháng thực sự êm đềm, hạnh phúc nhng Từ không quên chí hớng của bản thân. Đơng nồng nàn hạnh phúc, chợt "động lòng bốn phơng", thế là toàn bộ tâm trí hớng về "trời bể mênh mang", với "thanh gơm yên ngựa lên đờng thẳng rong”. Không gian trong hai câu 3, 4 (trời bể mênh mang, con đờng thẳng) đã thể hiện râ chÝ khÝ anh hïng cña Tõ H¶i. 5. ChØ ra tÝnh chÊt riªng biÖt cña cuéc tiÔn biÖt gi÷a Tõ H¶i vµ Thuý KiÒu so víi hai cuộc chia tay trớc đó với Kim Trọng và với Thúc Sinh. Gîi ý: Tác giả dựng lên hình ảnh Từ Hải "thanh gơm yên ngựa lên đờng thẳng rong" rồi mới để cho Từ Hải và Thuý Kiều nói lời tiễn biệt. Liệu có gì phi lôgíc không? Không, vì hai chữ "thẳng rong" có ngời giải thích là "vội lời", chứ lên đờng đi thẳng råi míi nãi th× v« lÝ. VËy cã thÓ h×nh dung, Tõ H¶i trªn yªn ngùa råi nãi nh÷ng lêi chia biệt với Thuý Kiều. Và, có thể khẳng định cuộc chia biệt này khác hẳn hai lần tríc khi KiÒu tõ biÖt Kim Träng vµ Thóc Sinh. KiÒu tiÔn biÖt Kim Träng lµ tiÔn biÖt ngêi yªu vÒ quª hé tang chó, cã sù nhí nhung cña mét ngêi ®ang yªu mèi t×nh ®Çu say đắm mà phải xa cách. Khi chia tay Thúc Sinh là để chàng về quê xin phép Hoạn th cho Kiều đợc làm vợ lẽ, hi vọng gặp lại rất mong manh vì cả hai đều biết Hoạn Th chẳng phải tay vừa, do đó gặp lại đợc nh hiện tại là rất khó khăn. Chia tay Từ Hải là chia tay ngời anh hùng để chàng thoả chí vẫy vùng bốn biển. Do vậy, tính chất ba cuéc chia biÖt lµ kh¸c h¼n nhau. 6. Tính cách nhân vật Từ Hải đợc bộc lộ qua lời nói với Kiều nh thế nào? Gîi ý:  Tõ H¶i lµ ngêi cã chÝ khÝ phi thêng: Khi chia tay, thÊy KiÒu nãi: Nµng r»ng: "PhËn g¸i ch÷ tßng Chµng ®i, thiÕp còng mét lßng xin ®i" Từ Hải đã đáp lại rằng: Tõ r»ng: “T©m phóc t¬ng tri Sao cha tho¸t khái n÷ nhi thêng t×nh”.

(95) Trong lời đáp ấy bao hàm lời dặn dò và niềm tin mà Từ Hải gửi gắm nơi Thuý Kiều. Chàng vừa mong Kiều hiểu mình, đã là tri kỉ thì chia sẻ mọi điều trong cuộc sống, vừa động viên, tin tởng Kiều sẽ vợt qua sự bịn rịn của một nữ nhi thờng tình để làm vợ một ngời anh hùng. Chàng muốn lập công, có đợc sự nghiệp vẻ vang rồi đón Kiều về nhà chồng trong vinh dự, vẻ vang: Bao giê mêi v¹n tinh binh, Tiếng chiêng dậy đất, bóng tinh rợp đờng. Lµm cho râ mÆt phi thêng BÊy giê ta sÏ ríc nµng nghi gia Qu¶ lµ lêi chia biÖt cña mét ngêi anh hïng cã chÝ lín, kh«ng bÞn rÞn mét c¸ch yếu đuối nh khi Kiều chia tay Thúc Sinh. Sự nghiệp anh hùng đối với Từ Hải là ý nghĩa của sự sống. Thêm nữa, chàng nghĩ có làm đợc nh vậy mới xứng đáng với sự gửi gắm niềm tin, với sự trông cậy của ngời đẹp.  Tõ H¶i lµ ngêi rÊt tù tin trong cuéc sèng: Từ ý nghĩ, đến dáng vẻ, hành động và lời nói của Từ Hải trong lúc chia biệt đều thÓ hiÖn Tõ lµ ngêi rÊt tù tin trong cuéc sèng. Chµng tin r»ng chØ trong kho¶ng mét năm chàng sẽ lập công trở về với cả một cơ đồ lớn. NguyÔn Du I – KiÕn thøc c¬ b¶n NguyÔn Du lµ nhµ th¬ lín cña d©n téc, víi vèn kiÕn thøc s¸ch vë vµ thùc tÕ phong phú, với trái tim nhân đạo lớn ông đã viết nên những trang thơ những trang đời giàu giá trị nhân đạo, bày tỏ lòng thơng yêu con ngời sâu sắc và sự phê phán hiện thực mạnh mẽ. Vì lẽ đó, ông đợc suy tôn danh hiệu Đại thi hào dân tộc và Danh nh©n v¨n ho¸ thÕ giíi. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Hãy cho biết các đặc điểm nổi bật trong cuộc đời Nguyễn Du, những sự kiện có ảnh hởng đến t tởng và khuynh hớng sán tác của ông. Gîi ý: - Nguyễn Du sinh ra ở Thăng Long, trong một gia đình đại quý tộc, nhiều đời làm quan và có nhiều ngời sáng tác văn họcThuở nhỏ, Nguyễn Du đã mồ côi, phải sèng víi ngêi anh c¶ cïng cha kh¸c mÑ lµ NguyÔn Kh¶n, gi÷ chøc Tham tông trong phñ chóa TrÞnh. - Cuộc đời Nguyễn Du có nhiều thăng trầm: N¨m 19 tuæi, NguyÔn Du thi ®Ëu tam trêng H¬ng thÝ (tó tµi) råi lµm chøc quan võ ở Thái Nguyên. Năm 1789 nhà Lê sụp đổ, ông bỏ chức quan, lánh về quê vợ ở Thái Bình, sau đó vào sống nhiều năm ở vùng sông Lam, núi Hồng, trải qua “mời năm gió bụi”, sống rất khổ cực. Sự thật là ông đã trải qua mọi cảnh ngộ gian nan: đại gia đình bị phá sản, anh em li tán, cuộc sống nghèo nàn, cơ cực.... “Trong mời năm gió bụi này, có lúc ông dự định ra nhập đám Cần vơng phò Lê hay chạy vào Nam theo Nguyễn ánh, dựa vào quân chúa Nguyễn để khôi phục nhà Lê ! Tất cả.

(96) đều không thành. Năm 1802 Nguyễn ánh đánh bại Tây Sơn, lập triều đại Nguyễn ở tân đô Huế. Đầu niên hiệu Gia Long, triều đình xuống chiếu lục dụng các triều thần nhà Lê. Ông đợc cất nhắc và không thể khớc từ”(4). Dẫu phải miễn cỡng làm quan dới triều Nguyễn nhng Nguyễn Du hết sức thanh liêm, đợc sĩ phu và nhân dân thơng yªu. 2. Ph©n tÝch mét sè thµnh tùu c¬ b¶n trong s¸ng t¸c cña NguyÔn Du (th¬ ch÷ Hán và thơ chữ Nôm, đặc biệt là Truyện Kiều). Gîi ý:  Nh÷ng s¸ng t¸c b»ng ch÷ H¸n Ngoµi t¸c phÈm Thanh Hiªn thi tËp (hai tËp), cßn cã Nam trung t¹p ng©m, B¾c hành tạp lục. Cả ba tập có đến gần một nghìn bài, nay còn lại khoảng 249 bài. Và một số bài thơ đã đợc nhiều ngời biết đến nh Long Thành cầm giả ca (Bài ca ngời gảy đàn đất Long Thành), Điếu La Thành ca giả (Viếng ngời ca nữ đất La Thành), §éc TiÓu Thanh kÝ (§äc TiÓu Thanh kÝ), Th¸i B×nh m¹i gi¶ ca (Ngêi h¸t rong ë Th¸i Bình), Hà Nam đạo trung khốc thử (Nắng dữ trên đờng đi Hà Nam), Sở kiến hành (Bµi hµnh vÒ nh÷ng ®iÒu tr«ng thÊy), Trë binh hµnh (Bµi hµnh vÒ viÖc binh ®ao lµm nghẽn đờng)...  Nh÷ng s¸ng t¸c b»ng ch÷ N«m C¸c t¸c phÈm §o¹n trêng t©n thanh tøc TruyÖn KiÒu b»ng th¬ lôc b¸t, V¨n tÕ thËp lo¹i chóng sinh, cßn cã tªn lµ V¨n chiªu hån b»ng th¬ song thÊt lôc b¸t. Ngoµi ra, cßn mét sè s¸ng t¸c ®Ëm chÊt d©n gian nh bµi vÌ Th¸c lêi trai phêng nãn vµ bµi V¨n tÕ Trêng Lu nhÞ n÷ (V¨n tÕ sèng hai c« g¸i Trêng Lu). Ngoài ra, tơng truyền Nguyễn Du còn là tác giả của một số câu hát đối đáp giao duyªn lu hµnh trong d©n gian. - NguyÔn Du – nhµ th¬ cã khuynh híng hiÖn thùc s©u s¾c: Phần thơ chữ Hán đợc coi nh cuốn nhật kí về những năm tháng long đong, lận đận trong cuộc đời Nguyễn Du, ông đã ghi lại một cách trung thành những năm tháng sống lay tắt, ốm đói, bênh tật và những suy t của bản thân trớc thực tại lịch sử. Đặc biệt trong kiệt tác Truyện Kiều, Nguyễn Du đã đối diện với hiện thực mà lên án sự tàn nhẫn bạc ác của các thế lực đen tối mà ông gọi chung bằng cái tên “định mÖnh”. - Nguyễn Du – nhà thơ nhân đạo lỗi lạc: Toàn bộ sáng tác của Nguyễn Du dù bằng chữ Nôm hay chữ Hán đều toát lên một đặc điểm là sự quan tâm sâu sắc đối với thân phận con ngời. Điều đó thể hiện rõ nhÊt trong t¸c phÈm TruyÖn KiÒu. TruyÖn KiÒu ca ngîi t×nh yªu tù do, trong s¸ng, lµ giấc mơ về công lí và tự do nhng chủ yếu tác phẩm là tiếng khóc đớn đau cho nhân phẩm và thân phận con ngời bị chà đạp, đặc biệt là ngời phụ nữ. C©u th¬ gi¶n dÞ mµ s©u s¾c: Đau đớn thay phận đàn bà, Lêi r»ng b¹c mÖnh còng lµ lêi chung. lµ tiÕng lßng nhµ th¬ dµnh cho nh÷ng ngêi phô n÷ tµi hoa mÖnh b¹c trong x· héi 4(). NhiÒu t¸c gi¶, Tõ ®iÓn t¸c gia t¸c phÈm v¨n häc ViÖt Nam dïng cho nhµ trêng, NXB §¹i häc S ph¹m, 2004..

(97) đơng thời. Từ đó, nhà thơ khái quát lên rằng đó không chỉ là “lời chung” cho thân phận của phụ nữ mà đã là lời chung của mọi kiếp ngời: Nçi hên kim cæ trêi kh«n hái, C¸i ¸n phong lu kh¸ch tù mang. Đọc Văn tế thập loại chúng sinh thì thấy trái tim nhân đạo của Nguyễn Du còn réng më tíi mäi kiÕp ngêi trong x· héi. Chủ nghĩa nhân đạo trong sáng tác của Nguyễn Du xuất phát từ tình thơng yêu sâu sắc mà ông dành cho con ngời trong cuộc đời này. Có thể nói Nguyễn Du đã vợt qua một số ràng buộc của ý thức hệ phong kiến và tôn giáo để vơn tới khẳng định gi¸ trÞ tù th©n cña con ngêi. §ã lµ t tëng s©u s¾c nhÊt mµ «ng ®em l¹i cho v¨n häc ViÖt Nam trong thêi cña «ng. 3. Kh¸i qu¸t mét sè thµnh tùu c¬ b¶n cña NguyÔn Du vÒ ng«n ng÷ vµ thÓ lo¹i văn học (lấy ví dụ trong các bài và đoạn trích Truyện Kiều đã học để minh hoạ). Gîi ý: NguyÔn Du lµ mét t¸c gia cã vÞ trÝ hµng ®Çu trong lÞch sö v¨n häc d©n téc. Thơ chữ Hán vừa phản ánh thực tại, vừa ghi lại cảm xúc trớc cuộc đời bằng lời lẽ giản dị mà tài hoa; thơ chữ Nôm với hai thể lục bát và song thất lục bát đạt đến trình độ mẫu mực cổ điển, đa ngôn ngữ văn học tiếng Việt lên một trình độ mới, sắc sảo vµ tinh luyÖn. Kiệt tác Truyện Kiều đợc dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới, đợc đông đảo bạn đọc Việt Nam và thế giới mến mộ. ngọc hoa đối mặt với bạo chúa (TrÝch Ph¹m T¶i – Ngäc Hoa) 1. Ngọc Hoa đối mặt với bạo chúa trích từ Phạm Tải – Ngọc Hoa, một tác phÈm thuéc thÓ lo¹i truyÖn N«m b×nh d©n. TruyÖn gåm 928 c©u th¬, chñ yÕu lµ nh÷ng c©u lôc b¸t, thØnh tho¶ng cã nh÷ng ®o¹n tr÷ t×nh xen vµo lµ nh÷ng c©u song thÊt lôc b¸t. 3. Qua những lời lẽ đối đáp khôn ngoan, khéo léo của Ngọc Hoa đối với Trang Vơng, đoạn trích Ngọc Hoa đối mặt với bạo chúa ca ngợi tinh thần đấu tranh đến cùng của Ngọc Hoa đối với tên bạo chúa để bảo vệ đạo vợ chồng. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m hiÓu kh¸i qu¸t vÒ néi dung t¸c phÈm Ph¹m T¶i – Ngäc Hoa Gîi ý: Ngọc Hoa quê ở Thanh Hà, con một viên quan họ Trần, gia đình giàu có. Khi gặp Phạm Tải, ngời Sơn Tây, mồ côi cha mẹ, phải đi ăn xin để tiếp tục việc học, Ngäc Hoa ®em lßng th¬ng yªu råi nªn duyªn vî chång. Trong lµng cã mét ngêi tªn là Biện Điền, trớc đó đã ngỏ lời yêu thơng nhng Ngọc Hoa không đồng ý, nay thấy nµng lÊy chång th× sinh lßng thï ghÐt, nghÜ c¸ch tr¶ thï. BiÕt Trang V¬ng hiÕu s¾c, Biện Điền đã tạc tợng Ngọc Hoa đem dâng Trang Vơng. Quả nhiên, Trang Vơng mê mÖt v× nhan s¾c cña Ngäc Hoa, cho quan qu©n vÒ b¾t nµng. MÆc dï bÞ Ðp buéc ph¶i lấy hắn nhng ngay giữa triều đình nàng đã dũng cảm cự tuyệt. Trang Vơng đổi chiÕn thuËt, th¬ng lîng víi Ph¹m T¶i nhêng vî cho h¾n nhng Ngäc Hoa kiªn quyÕt.

(98) chối từ. Hèn hạ, hắn đã đầu độc Phạm Tải. Sau khi Phạm Tải chết, Trang Vơng lại bøc b¸ch Ngäc Hoa. Nµng cÇm dao r¹ch mÆt, c¾t tãc, mÆc tang phôc vµo triÒu. Nµng viện cớ chồng chết phải để tang ba năm và nói chỉ khi đoạn tang mới trở lại. Trang Vơng đành phải ng thuận. Ngäc Hoa ®a thi hµi Ph¹m T¶i vÒ quª an t¸ng, thñ tiÕt víi chång trßn ba n¨m th× tự vẫn để khỏi bị TrangVơng đòi bắt. Xuống âm phủ, gặp lại Phạm Tải, hai vợ chồng Ngọc Hoa làm đơn kiện Trang Vơng tại điện Diêm La. Diêm Vơng tuy là em của Trang Vơng, nhng thấy sự thể nh thế đã dùng “phép công” để trị Trang Vơng, cho ném Trang Vơng vào vạc dầu. Phạm Tải, Ngọc Hoa thì đợc sống lại và trở về đoàn tô ë câi trÇn. Đoạn trích Ngọc Hoa đối mặt với bạo chúa trích từ câu 403 đến câu 474 kể về cuộc đối mặt giữa Ngọc Hoa, Phạm Tải với Trang Vơng tại triều đình. 2. Có thể hình dung đoạn trích nh một đoạn kịch đợc không? Gîi ý: Cã thÓ h×nh dung ®o¹n trÝch nh mét vë kÞch víi c¸c yÕu tè:  Nh©n vËt: Ngäc Hoa, Ph¹m T¶i, Trang V¬ng.  Địa điểm: tại triều đình.  Lời thoại mang kịch tính cao: Vợ chồng Ngọc Hoa bảo vệ lẽ phải, đó là tình nghĩa vợ chồng; Trang Vơng đòi hỏi, thuyết phục và ép buộc Ngọc Hoa nhng không đạt đợc nguyện vọng. 3. §o¹n trÝch cho thÊy trÝ tëng tîng hån nhiªn cña t¸c gi¶ b×nh d©n, h·y chøng minh. Gîi ý:  Sù tëng tîng vÒ diÔn biÕn c©u chuyÖn: Trang V¬ng Ðp buéc vî chång Ngäc Hoa vào cung, dụ dỗ Ngọc Hoa không đợc, lại thơng lợng với Phạm Tải, rồi lại dùng uy quyÒn Ðp buéc hai vî chång nµng, nhng còng kh«ng th¾ng næi trÝ tuÖ ngêi b×nh dân. Cả hai vợ chồng Ngọc Hoa đều đối đáp rất khéo  Tởng tợng ra ngôn ngữ, cử chỉ và hành động của nhân vật: lời lẽ của Ngọc Hoa, Ph¹m T¶i, Trang V¬ng,… 4. Ph©n tÝch h×nh tîng nh©n vËt Ngäc Hoa Gîi ý: Ngäc Hoa – mét phô n÷ chung thuû, kiªn trinh b¶o vÖ h¹nh phóc cña m×nh  Ngọc Hoa nói rằng mình là gái đã có chồng, vâng mệnh triều đình, ý vua là ý của thiên tử (con trời) nên phải đến triều đình: T«i lµ con g¸i cã chång, .............................................. HiÕm g× thiÕu n÷ tr©m anh, Mµ vua l¹i ph¶i Ðp t×nh t«i chi? LÝ lÏ cña nµng rÊt ®anh thÐp vµ c¸ch xö sù cña nµng võa cøng r¾n, võa mÒm dÎo. Quả thật, nàng chất vấn Trang Vơng rằng mình là phụ nữ đã có chồng, sao Trang Vơng lại đòi nàng phải đến đây, trong khi xã hội không thiếu những ngời con gái đẹp.

(99) cha chång.  Sau khi Ph¹m T¶i bÞ Trang V¬ng Ðp b»ng c¸ch th¬ng lîng víi chµng nhêng vî cho h¾n, Ngäc Hoa l¹i kiªn quyÕt chèi tõ. Lóc nµy, lÝ lÏ cña nµng còng kh«ng kÐm phần đanh thép. Nàng quỳ gối, tâu trình đúng phép tắc của một bề tôi trớc bệ hạ: Nghe vua nãi hÕt khóc nh«i ........................................................ Thêi t«i tù vÉn khái lßng béi phu Nàng quyết tâm bảo vệ hạnh phúc của mình, khẳng định lại lễ giáo phong kiến, nữ nhi an phận chữ tòng, đã lấy chồng là chung thuỷ với chồng, không thể phản bội. Nàng còn khẳng định “Mặt trời lặn quả bóng trăng khôn vì”: Vua tuy rạng rỡ nh mặt trời nhng là mặt trời đã lặn, không thể sánh với Phạm Tải dù chàng chỉ sáng nh bóng trăng nhng là bóng trăng đang lên. Quả thật chỉ những ngời có đức hạnh và có lòng dòng c¶m th× míi d¸m nãi th¼ng, nãi thËt, míi d¸m b¶o vÖ h¹nh phóc cña m×nh ngay tại triều đình, trớc mặt vua nh thế. 5. Ph©n tÝch tÝnh c¸ch nh©n vËt Ph¹m T¶i Gîi ý: Trang Vơng hứa chia cho Phạm Tải nửa số cung tần mĩ nữ, lại cho đủ tớc quyền để Phạm Tải nhờng Ngọc Hoa cho hắn, Phạm Tải đã từ chối lời mặc cả đó. Chàng nãi: V¶ t«i tµi thiÓn trÝ ngu Léc trêi tíc níc vua cho thÑn thïng. Gµ rõng dï muèn lµm c«ng Sî khi nh¶y móa rông l«ng tøc th×. Cách nói của Phạm Tải rất khôn khéo, chàng dùng hình ảnh ẩn dụ để so sánh mình nh con gà rừng, đã là gà không thể hoá thành công, do đó, không thể nhận những gì vua ban. Điều đó chứng tỏ Phạm Tải không phải là ngời ham hố danh lợi, kh«ng mµng phó quý vinh hoa. Nãi kh¸c ®i, v× h¹nh phóc, v× t×nh vî chång, chµng s½n sµng lµm mét thêng d©n chø kh«ng v× lîi léc mµ phô t×nh Ngäc Hoa. §Æt trong xã hôi phong kiến, thái độ ấy, tình cảm ấy là rất đáng trân trọng. 6. Trong đoạn trích, tính cách nhân vật Trang Vơng đợc thể hiện nh thế nào? Gîi ý: Lóc ®Çu, Trang V¬ng cßn tá ra lÞch sù, khÐo lÐo r»ng tríc Ngäc Hoa cßn ë xa, nay đã gần, muốn kết duyên với Ngọc Hoa, coi nàng nh tiên vào đến chốn triều đình và hai ngời kết duyên sẽ hiển vinh đời đời: “Xa còn đông liễu, tây đào Nay mừng tiên đã lọt vào Bồng Lai Đôi ta đã hợp duyên hài Trăm năm tơ tóc muôn đời hiển vinh”. Sau khi bị Ngọc Hoa từ chối, Trang Vơng đã dùng quyền hành để đòi Phạm Tải vµo vµ Ðp chµng th¬ng lîng, cho cña c¶i, chøc tíc, cho sù b×nh yªn,... ra vÎ cho.

(100) Ph¹m T¶i, nhng thùc chÊt lµ dïng uy quyÒn Ðp buéc vî chång Ph¹m T¶i. Lêi lÏ cña Trang V¬ng rÊt trÞch thîng: “Ta là thánh đế nớc này NhÏ ®©u ta b¾t vî mµy lµ d©n” vµ lêi nãi víi Ngäc Hoa còng vËy: “Ta nay quyÒn c¶, ng«i cao V× nµng mét chót, tæn hao mu«n nhêi” C¸ch kh¾c ho¹ nh©n vËt cña t¸c gi¶ d©n gian thËt tµi t×nh, kh«ng dïng nhiÒu lêi mà nhân vật đã lộ rõ chân tớng. Thùc hµnh viÕt c¸c ®o¹n v¨n Chøng minh, gi¶i thÝch, quy n¹p, diÔn dÞch 1. Thùc hµnh viÕt ®o¹n v¨n chøng minh a) Chứng minh luận điểm: Biết và hiểu là cần để làm theo, đi theo, nhng phải biết tởng tợng mới, sáng tạo đợc cái mới. Gợi ý: Muốn chứng minh một luận điểm nào đó, trớc hết phải biết đa ra lí lẽ, rồi thuyÕt phôc lÝ lÏ Êy b»ng nh÷ng dÉn chøng cô thÓ. Trong trêng hîp nµy, lÝ lÏ lµ: BiÕt và hiểu là cơ sở có thể làm một điều gì đó; nhng muốn làm ra cái mới thì phải có sức sáng tạo; mà muốn sáng tạo đợc cái mới thì phải biết tởng tợng trên cơ sở cái đã biết vµ hiÓu. Cã thÓ ®a ra dÉn chøng: Muèn t¹o ra mét mÉu thêi trang míi th× ph¶i dùa trên những hiểu biết về kĩ thuật, thị hiếu, xu hớng,… từ đó phát huy trí tởng tợng của mình để sáng tạo ra sản phẩm thời trang mới đáp ứng đợc nhu cầu, thị hiếu của ngêi tiªu dïng,… b) Chøng minh luËn ®iÓm: §am mª häc hái lµ niÒm ®am mª kh«ng bao giê ph¶n béi con ngêi. Gîi ý: - LÝ lÏ: T¹i sao nãi ®am mª häc hái lµ niÒm ®am mª kh«ng bao giê ph¶n béi con ngêi? - Bằng chứng: Học sinh đam mê học hỏi sẽ tiếp thu đợc nhiều điều bổ ích để ngày càng trởng thành, đúng nh câu tục ngữ “Học thầy không tày học bạn”; Các nhà khoa häc ®am mª häc hái sÏ kh«ng ngõng t×m tßi, ph¸t hiÖn ra ch©n lÝ míi phôc vô cho cuộc sống con ngời; Đất nớc này học hỏi đất nớc khác sẽ tạo thành mối giao lu, trao đổi văn hoá, kĩ thuật,… có lợi cho sự phát triển xã hội,… 2. Thùc hµnh viÕt ®o¹n v¨n gi¶i thÝch a) Giải thích luận điểm: Biết và hiểu là cần để làm theo, đi theo, nhng phải biết tởng tợng mới, sáng tạo đợc cái mới. Gîi ý: Biết và hiểu là cần để làm theo, đi theo, nhng phải biết tởng tợng mới, sáng tạo đợc cái mới. Biết và hiểu là cơ sở có thể làm một điều gì đó. Không có hiểu biết thì kh«ng cã kh¶ n¨ng lµm viÖc, thùc hµnh. Nhng muèn lµm ra c¸i míi th× hiÓu biÕt cha.

(101) đủ mà còn phải có sức sáng tạo. Sẽ không có sáng tạo nếu không đợc trang bị một vốn hiểu biết nhất định, càng hiểu biết nhiều thì càng có khả năng sáng tạo. Tuy nhiên, muốn sáng tạo đợc cái mới thì điều quan trọng là phải biết tởng tợng trên cơ sở cái đã biết và hiểu. Chỉ có những ngời biết tởng tợng mới có thể sáng tạo ra đợc c¸i míi. b) Gi¶i thÝch luËn ®iÓm: §am mª häc hái lµ niÒm ®am mª kh«ng bao giê ph¶n béi con ngêi. Gîi ý: §am mª häc hái lµ niÒm ®am mª kh«ng bao giê ph¶n béi con ngêi. B¶n thân tinh thần học hỏi đã không bao giờ có hại cho con ngời. Ngời biết học hỏi sẽ không ngừng tiếp thu đợc tri thức mới, kinh nghiệm mới để bồi đắp cho mình. Có nhiÒu niÒm ®am mª sÏ ph¶n béi con ngêi, nhng ®am mª häc hái, nh thÕ, sÏ kh«ng bao giê ph¶n béi con ngêi mµ chØ cµng gióp con ngêi trëng thµnh. 3. Thùc hµnh viÕt ®o¹n v¨n diÔn dÞch a) Xuất phát từ luận điểm “Mọi ngời trong xã hội phải đợc đối xử bình đẳng”, h·y viÕt mét ®o¹n v¨n nãi vÒ quyÒn trÎ em. Gîi ý: Có thể diễn giải theo các ý: Trẻ em cũng là con ngời, cần phải đợc đối xử bình đẳng, tôn trọng, vun đắp; Trẻ em phải đợc chơi đùa, học hành; Không đợc lạm dụng sức lao động của trẻ em; Không đợc đánh đập trẻ em; Không đợc xâm hại tình dục trÎ em,… b) Xuất phát từ luận điểm “Mọi ngời lao động trong xã hội hiện đại đều phải có trình độ văn hoá tơng ứng với kĩ thuật công nghệ hiện đại”, hãy viết một đoạn văn nãi vÒ nhiÖm vô häc tËp cña häc sinh. Gîi ý: Có thể diễn giải theo các ý: Xã hội hiện đại sản xuất bằng kĩ thuật công nghệ hiện đại; Để có thể lao động có hiệu quả trong xã hội hiện đại, ngời lao động không chỉ làm việc bằng kinh nghiệm mà còn phải đợc trang bị, tự trang bị một trình độ văn hoá tơng ứng; Tất cả các ngành nghề đều đòi hỏi ngời lao động phải có năng lực, hiểu biết về kĩ thuật công nghệ hiện đại. 4. Thùc hµnh viÕt c¸c ®o¹n v¨n quy n¹p a) ViÕt ®o¹n v¨n quy n¹p nãi vÒ søc s¸ng t¹o cña ngêi n«ng d©n ViÖt Nam. Gîi ý: Trên thực tế, chúng ta đợc biết có ngời nông dân làm ra chiếc máy gặt lúa cầm tay, t¨ng n¨ng suÊt hµng chôc lÇn so víi gÆt b»ng tay; cã ngêi n«ng d©n s¸ng chÕ máy hút bùn, đợc cấp bằng sáng chế; lại có ngời sáng chế ra chiếc máy gieo hạt tiện lợi,… Có thể nói, ngời nông dân Việt Nam luôn tìm tòi sáng tạo trong lao động. b) Viết đoạn văn quy nạp về đóng góp to lớn của các nhà khoa học nông nghiệp ViÖt Nam. Gîi ý: Việt Nam đã xoá bỏ vụ lúa chiêm giá rét, cho năng xuất thấp, tạo ra vụ lúa xuân cho năng xuất cao. Nhiều giống lúa và cây ăn quả đợc lại tạo có năng suất cao. Từ một nớc phải nhập khẩu gạo, đến nay nớc ta đã trở thành một nớc xuất khẩu gạo.

(102) hàng đầu thế giới. Các nhà khoa học nông nghiệp Việt Nam đã có những đóng góp to lớn cho sự phát triển của đất nớc trong giai đoạn vừa qua. c) ViÕt ®o¹n v¨n quy n¹p nãi vÒ tµi n¨ng trÎ ViÖt Nam. Gîi ý: Có những thiếu nhi Việt Nam đoạt giải vô địch cờ vua thế giới. Có em gái đoạt huy chơng vàng môn Wu-shu. Đội bóng đá nữ Việt Nam đã ba lần giành ngôi vô địch SEA Games 21, 22 và 23. Thế hệ trẻ Việt Nam đã chứng tỏ đợc tài năng của m×nh trong khu vùc vµ trªn toµn thÕ giíi. Trình bày một vấn đề I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Có nhiều tình huống trong đời sống đòi hỏi chúng ta phải tham gia phát biểu hoặc trình bày một vấn đề. Phát biểu, trình bày một vấn đề là dùng ngôn ngữ nói nhằm truyền đạt thông tin, nêu lên suy nghĩ và bày tỏ thái độ, tình cảm của mình trớc mọi ngời về một vấn đề nào đó đang đặt ra trong cuộc sống. 2. Muốn trình bày một vấn đề đợc tốt, ngời nói cần đảm bảo các yêu cầu về mục đích (nói nội dung gì, nhằm mục đích gì); về đối tợng và hoàn cảnh (nói cho ai nghe, trong không gian nào, thời gian nào); về nội dung nói (lựa chọn đề tài, những néi dung chÝnh, thiÕt thùc); vÒ c¸ch tr×nh bµy,… 3. Các bớc chuẩn bị để trình bày một vấn đề 3.1. Xác định đề tài và đối tợng 3.2. Xác định nội dung cơ bản và phạm vi t liệu 3.3. Lập đề cơng cho bài phát biểu, trình bày theo bố cục ba phần: - Mở đầu: Nêu vấn đề - Nội dung cơ bản: Lần lợt trình bày những nội dung chính của vấn đề - Kết thúc: Tóm tắt, khẳng định và mở rộng vấn đề đã trình bày. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Nêu thêm các tình huống cần trình bày một vấn đề, ngoài các tình huống dới ®©y: - Trong buổi sinh hoạt Đoàn, đợc phân công phát biểu về vấn đề trang phục học đờng hoặc vấn đề tại sao phải có thái độ tôn trọng và bình đẳng với các bạn nữ; - Trong giờ sinh hoạt tập thể, cần trình bày nội dung chơng trình hành động của cá nhân, hay của tổ, lớp về chủ đề “Vì một môi trờng xanh, sạch, đẹp”, hoặc về ý nghĩa của việc giữ gìn truyền thống “Tôn s trọng đạo”; - Nhà trờng tổ chức cuộc thi hùng biện, đợc phân công tham dự hùng biện về chủ đề phòng chống tệ nạn ma tuý trong học đờng; - Trong buổi sinh hoạt câu lạc bộ văn học, đợc mời phát biểu về vai trò, tác dụng của thơ ca đối với cuộc sống con ngời. Gîi ý: Víi nh÷ng h×nh thøc nh ë c¸c t×nh huèng trªn, h·y ®a ra nh÷ng yªu cÇu vÒ néi dung míi. VÝ dô, ph¸t biÓu vÒ kinh nghiÖm häc tËp trong buæi sinh ho¹t ®oµn;.

(103) ph¸t biÓu vÒ viÖc x©y dùng ®oµn kÕt trong buæi sinh ho¹t tËp thÓ; ph¸t biÓu vÒ t¸c dụng của việc đọc sách trong câu lạc bộ văn học,… 2. Giải thích tại sao khi trình bày một vấn đề, ngời nói cần phải chú ý tới đối tợng (ngời nghe). Gîi ý: - §èi tîng chi phèi viÖc lùa chän néi dung: Nh÷ng néi dung tr×nh bµy ph¶i phï hợp với trình độ nhận thức, tầm đón đợi của ngời nghe. Việc xác định lứa tuổi, giới tính, nghề nghiệp của đối tợng cũng là căn cứ để ngời trình bày tập trung vào những néi dung thiÕt thùc, phï hîp. - Đối tợng đòi hỏi lựa chọn cách trình bày phù hợp: Nói với đối tợng nào thì cách nói, ứng xử khi nói, ngôn từ, thái độ,… phải phù hợp với đối tợng ấy. - Đối tợng giúp ngời nói điều chỉnh khi trình bày: Trong khi trình bày, thái độ, phản ứng của đối tợng giúp ngời nói có thể điều chỉnh để thu hút, tăng sức thuyết phôc. 3. Chuẩn bị đề cơng trình bày ý kiến của về quan điểm sau đây: “Ai cũng biết hút thuốc lá là độc hại. Những ai sợ thì đừng hút. Còn những ngời kh«ng sî th× cø hót. §ã lµ quyÒn tù do lùa chän cña c¸ nh©n, kh«ng cÇn ph¶i gãp ý.” Gợi ý: Nội dung trình bày phải thể hiện đợc thái độ phê phán đối với lập luận bao biện cho việc hút thuốc lá. Tuy nhiên, muốn phản bác đợc quan điểm tiêu cực này, cần biết cách lập luận, diễn đạt ý kiến của mình cho thuyết phục. Có thể trình bµy dùa theo c¸c ý sau: - Sự độc hại của thuốc lá - Thuốc lá không chỉ có hại cho ngời hút, mà còn ảnh hởng xấu đến những ngời xung quanh, g©y « nhiÔm m«i trêng - Tuổi trẻ học đờng hút thuốc sẽ làm ảnh hởng đến kinh tế gia đình, làm mất đi vẻ đẹp văn hoá học đờng; việc hút thuốc có thể dẫn đến những hành vi xấu khác,… - Phñ nhËn quan ®iÓm “quyÒn tù do lùa chän cña c¸ nh©n, kh«ng cÇn ph¶i gãp ý” đối với tệ nạn hút thuốc lá; khẳng định quan điểm chống tệ nạn hút thuốc lá. 4. Thùc hiÖn c¸c bíc chuÈn bÞ cho bµi nãi víi c¸c t×nh huèng sau: (1) Trong buổi sinh hoạt Đoàn, đợc phân công phát biểu về vấn đề trang phục học đờng hoặc vấn đề tại sao phải có thái độ tôn trọng và bình đẳng với các bạn nữ; (2) Trong giờ sinh hoạt tập thể, cần trình bày nội dung chơng trình hành động của cá nhân, hay của tổ, lớp về chủ đề “Vì một môi trờng xanh, sạch, đẹp”, hoặc về ý nghĩa của việc giữ gìn truyền thống “Tôn s trọng đạo”; (3) Nhà trờng tổ chức cuộc thi hùng biện, đợc phân công tham dự hùng biện về chủ đề phòng chống tệ nạn ma tuý trong học đờng; (4) Trong buổi sinh hoạt câu lạc bộ văn học, đợc mời phát biểu về vai trò, tác dụng của thơ ca đối với cuộc sống con ngời. Gîi ý: Thực hiện việc chuẩn bị theo các bớc: Xác định đề tài và đối tợng; Xác định nội dung cơ bản và phạm vi t liệu; Lập đề cơng cho bài phát biểu, trình bày..

(104) - Nói về đề tài gì? Cho ai nghe? - Cần nói những ý nào để làm rõ vấn đề? Trong các ý của bài nói, cần tập trung vào ý nào? Cần huy động những t liệu nào cho bài nói? Có cần sử dụng tranh ảnh, b¶ng biÓu, s¸ch vë hay ph¬ng tiÖn nµo khi nãi kh«ng? - §Ò c¬ng: + Më ®Çu bµi nãi nh thÕ nµo? + Nội dung bài nói gồm những ý nào? Trình bày ý nào trớc, ý nào sau? T liệu đợc sử dụng ở ý nào? Nếu có sử dụng phơng tiện minh hoạ thì dùng vào lúc nào, nh»m lµm râ cho ý nµo? + Kết thúc bài nói, em sẽ nói gì để nhấn lại cho ngời nghe thấy rõ nội dung cơ bản mà em đã trình bày? Cần nói gì để mở rộng vấn đề? TuÇn 31 Đọc – hiểu văn bản văn học trung đại ViÖt Nam I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Văn bản văn học trung đại Việt Nam viết bằng chữ Hán và chữ Nôm. Khi đọc – hiểu cần chú ý đối chiếu giữa văn bản phiên âm, bản dịch nghĩa với văn bản dịch thơ văn. Chú ý đọc kĩ những nội dung chú thích về nghĩa hay điển tích, điển cố. 2. Văn học trung đại thiên về biểu hiện tâm, chí mà ít tả thực các hiện tợng đời sống. Khi đọc – hiểu, cần lu ý đến tính ớc lệ, tợng trng của các hình ảnh; khai thác nh÷ng hµm ý Èn chøa. 3. Văn học trung đại thiên về xây dựng những kết cấu ngôn từ cân đối, hài hoà. Cần khai thác đặc điểm độc đáo về biểu hiện này khi đọc – hiểu văn bản. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Luyện đọc – hiểu văn tự, điển cố, từ cổ a) So sánh bản dịch nghĩa và bản dịch thơ bài Tỏ lòng của Phạm Ngũ Lão; từ đó cho biÕt viÖc so s¸nh cã t¸c dông nh thÕ nµo? Gîi ý:  Câu 1 (Cầm ngang ngọn giáo trấn giữ đất nớc vừa chẵn mấy thu / Múa giáo non s«ng tr¶i mÊy thu): Hai ch÷ “Móa gi¸o” kh«ng hay b»ng “cÇm ngang ngän gi¸o”, lµm mÊt ®i c¸i hiªn ngang, v÷ng ch·i, lÉm liÖt.  C©u 2 (Ba qu©n dòng m·nh nh hæ b¸o khÝ thÕ nuèt tr©u / Ba qu©n khÝ m¹nh nuèt tr«i tr©u): B¶n dÞch th¬ lîc bá mÊt “t× hæ” (hæ b¸o).  Câu 3 (Nam nhi mà cha trả đợc nợ công danh / Công danh nam tử còn vơng nî): C©u nµy dÞch kh¸ s¸t.  C©u 4 (XÊu hæ khi nghe ngêi ta nãi chuyÖn Vò hÇu / Luèng thÑn tai nghe chuyÖn Vò hÇu): C©u nµy dÞch kh¸ s¸t.  Nhờ đối chiếu, ta hiểu đúng hơn, sâu sắc hơn vẻ đẹp của bài thơ. b) Câu thơ “Hồng liên trì đã tiễn mùi hơng” (Nguyễn Trãi – Cảnh ngày hè) –.

(105) hiểu “tiễn” là “ngát”; có bản phiên âm là “Hồng liên trì đã tịn mùi hơng” – hiểu “tÞn” lµ “hÕt”. Theo anh (chÞ), hiÓu theo nghÜa nµo thÝch hîp h¬n? Gîi ý: Theo SGK Ng÷ v¨n 10 N©ng cao, tËp mét th× “TiÔn: tõ H¸n ViÖt cã nghÜa ®Çy, cã thõa, trong c©u nµy cã thÓ hiÓu lµ ng¸t hoÆc nøc. Hai c©u: “Th¹ch lùu hiªn còn phun thức đỏ – Hồng liên trì đã tiễn mùi hơng”, ý nói trong khi thạch lựu ở hiên còn đang tiếp tục phun màu đỏ, thì sen hồng trong ao đã ngát mùi hơng.” (Sđd, Tr. 160). c) Giải thích ý nghĩa và biểu tợng (đợc in đậm) trong các câu sau: - ViÖc nh©n nghÜa cèt ë yªn d©n, Qu©n ®iÕu ph¹t tríc lo trõ b¹o. - Đem đại nghĩa để thắng hung tàn, Lấy chí nhân để thay cờng bạo. TrËn Bå §»ng sÊm vang chíp giËt, MiÒn Trµ L©n tróc chÎ tro bay. - Nh©n d©n bèn câi mét nhµ, dùng cÇn tróc ngän cê phÊp phíi; Tíng sÜ mét lßng phô tö, hoµ níc s«ng chÐn rîu ngät ngµo. (§¹i c¸o b×nh Ng«) Gîi ý: - Nh©n nghÜa: nh©n lµ yªu th¬ng, träng ngêi; nghÜa lµ theo lÏ ph¶i. Yªn d©n: lµm cho d©n yªn. - §iÕu ph¹t: ®iÕu lµ th¬ng xãt, ph¹t lµ trõng ph¹t kÎ cã téi; hai ch÷ ®iÕu ph¹t lµ rút gọn từ điếu dân phạt tội: thơng dân, đánh kẻ có tội. - §¹i nghÜa: nghÜa lín, nghÜa cao c¶. - ChÝ nh©n: v« cïng nh©n (nghÜa); lßng nh©n (nghÜa) ë møc cao nhÊt. - Tróc chÎ tro bay: khÝ thÕ chiÕn th¾ng m¹nh mÏ, kh«ng søc nµo c¶n næi, nh chÎ tre, nh giã cuèn tro bay. - SÊm vang chíp giËt: søc m¹nh chiÕn th¾ng m·nh liÖt. - Dùng cÇn tróc ngän cê phÊt phíi: lÊy ë s¸ch cæ, ý nãi v× qu¸ gÊp g¸p cha kÞp may cờ, phải lấy cành trúc làm cờ để tập hợp lực lợng. - Hoµ níc s«ng chÐn rîu ngät ngµo: lÊy ý tõ mét truyÖn cæ, kÓ chuyÖn TÊn – Së đánh nhau, có ngời dâng vua sở vò rợu ngon, vua Sở cho hoà vò rợu vào nớc sông để đủ cho vua tôi cùng uống. Quân sĩ cảm động, đồng lòng đánh bại nớc Tấn. ở đây ý nãi ngêi chØ huy vµ qu©n lÝnh cïng nhau chia ngät sÎ bïi. d) Gi¶i thÝch ®iÓn tÝch v¨n häc vµ tõ cæ trong c¸c c©u sau: - Rợu đến cội cây ta sẽ uống, Nh×n xem phó quý tùa chiªm bao. (Nhµn) - Lẽ có Ngu cầm đàn một tiếng, Dân giàu đủ khắp đòi phơng..

(106) (C¶nh ngµy hÌ) Gîi ý: - Phó quý tùa chiªm bao: cã thÓ hiÓu theo tÝch xa, mét ngêi n»m ngñ díi gèc cây hoè chiêm bao thấy mình đợc làm quan, giàu có, tỉnh dậy thấy mình vẫn nằm dới gốc cây hoè, mới biết đó chỉ là chiêm bao. - Ngu cầm: đàn của vua Ngu Thuấn. Ngu là tên một triều đại huyền thoại do vua Thuấn lập nên, đất nớc thanh bình, nhân dân no đủ. Tơng truyền vua Nghiêu có ban cho vua Thuấn một cây đàn. Những lúc rỗi rãi, vua Thuấn thờng gẩy đàn ca khúc Nam phong: Giã nam m¸t mÎ, Lµm cho d©n ta bít u phiÒn. Gió nam thổi đúng lúc, Lµm cho d©n ta ngµy thªm nhiÒu cña c¶i. 2. Luyện đọc – hiểu tâm sự, chí hớng, t tởng trong văn bản văn học trung đại a) Gi¶i thÝch ý nghÜa c¸c c©u sau: - §Õn bªn s«ng chõ hæ mÆt, Nhí ngêi xa chõ lÖ chan. - GiÆc tan mu«n thña th¨ng b×nh, Phải đâu đất hiểm cốt mình đức cao. (Phó s«ng B¹ch §»ng) Gîi ý: - §Õn bªn s«ng chõ hæ mÆt - Nhí ngêi xa chõ lÖ chan: nghÜ tíi thêi oanh liÖt cña các vua Trần xa, thấy xấu hổ và xót xa cho hiện trạng của đất nớc đơng thời. - Giặc tan muôn thủa thăng bình - Phải đâu đất hiểm cốt mình đức cao: Nhấn mạnh vai trò của ngời lãnh đạo đất nớc. b) Ph©n tÝch t©m sù cña NguyÔn Du trong bµi §äc “TiÓu Thanh kÝ”. Gîi ý: - Xem lại nội dung đọc – hiểu bài Đọc “Tiểu Thanh kí” - Tham kh¶o: Mối đồng cảm, thơng xót và tự nghiệm thấm thía mà Nguyễn Du gửi gắm trong Đọc Tiểu Thanh kí có cơ sở từ sự thực cuộc đời, thân phận ông. Nguyễn Du xuất thân trong gia đình đại quý tộc, nhiều đời làm quan dới triều vua Lê, chúa Trịnh. Từng thi đỗ tam trờng và làm quan. Năm 1789 nhà Lê suy sụp, gia cảnh tan tác, Nguyễn Du phải lánh về quê vợ. Sau đó ra làm quan dới triều Nguyễn. Có thể nói Nguyễn Du đã sống và chứng kiến một thời đại biến động dữ dội nhất của lịch sử Việt Nam, ông cũng đợc chứng kiến những đổi thay, bạc bẽo của cuộc đời và thân phận con ngời. Là một văn nhân, tuy làm quan nhng vốn sẵn mối thơng đời, thơng ngời, cuộc đời đã lại trải qua nhiều sóng gió, sự đồng cảm giữa Nguyễn Du và Tiểu Thanh là hết sức tự nhiên, cũng giống nh mối đồng cảm, đau đớn cho thân phận Thuý KiÒu trong TruyÖn KiÒu vËy..

(107) T¸c gi¶ nãi vÒ TiÓu Thanh, nãi vÒ m×nh vµ còng lµ nãi vÒ sè phËn cña nh÷ng kÎ tµi hoa mÖnh b¹c nãi chung. Tõ sù th¬ng xãt cho TiÓu Thanh tµi hoa mÖnh b¹c, t¸c giả đi đến khái quát về nhân sinh: Những mối hận cổ kim khó mà hỏi trời đợc". Câu th¬ chÊt chøa nçi tuyÖt väng tríc nh÷ng nghÞch lÝ, trí trªu cña t¹o ho¸, cho thÊy c¶m thức đầy bi kịch của tri kỉ tài hoa. Tác giả tự vận những điều đã thơng cảm cùng TiÓu Thanh vµo chÝnh m×nh ë c©u 6: "Ta tù coi nh ngêi cïng mét héi víi kÎ m¾c nçi oan lạ lùng vì nết phong nhã". Từ xót ngời đến xót đời và xót mình, câu thơ thể hiện nỗi đau chung từ trải nghiệm, “lời chung” cho kẻ bạc mệnh đợc phát hiện cũng còn tõ chÝnh riªng phËn cña thi nh©n. §Õn hai c©u cuèi bµi, NguyÔn Du trùc tiÕp nãi lªn t©m sù cña riªng m×nh, tiªn c¶m vµ dù c¶m, tù vÊn vÒ m×nh. C©u hái võa mang vÎ băn khoăn, trăn trở, nghi hoặc lại vừa nh tiếng lòng thi nhân tha thiết mong đợi tri kØ, tri ngé. Hai c©u nµy, thùc ra lµ sù tiÕp tôc, cô thÓ ho¸ cña “ng· tù c” ë c©u 6. C©u hỏi không còn chỉ là đặt ra cho Tiểu Thanh hay Nguyễn Du mà đã trở thành niềm day dứt phổ quát, đặt ra cho bao đời, bao ngời kim cổ trớc nghịch lí tài hoa mệnh b¹c. c) ChØ ra t tëng, t×nh c¶m cña t¸c gi¶ NguyÔn D÷ trong ChuyÖn chøc ph¸n sù đền Tản Viên. Gîi ý: Chuyện chức phán sự đền Tản Viên thể hiện nổi bật gơng ngời cơng trực, can đảm, mạnh mẽ đấu tranh chống lại gian tà, loại trừ cái ác, đòi công lí, công bằng. Truyện thể hiện thái độ phê phán đối với cái ác, cái xấu đồng thời cho thấy tinh thần can đảm đứng về phía chính nghĩa, bênh vực lẽ phải. ý nghĩa giáo dục của truyện đợc thể hiện ở đoạn bình cuối truyện. Lời bình đã nãi lªn lêi r¨n vÒ nh©n c¸ch cña kÎ sÜ, con ngêi ch©n chÝnh kh«ng nªn uèn m×nh, phải sống cơng trực, ngay thẳng. Sự cứng cỏi, lòng can đảm trớc những cái xấu, cái ác là thái độ ứng xử tích cực cần đợc coi trọng. ý nghĩa về sự ca ngợi, tôn vinh ngời cơng trực, quyết đoán, dám đơng đầu với cái ác, cái xấu đợc thể hiện ở phần kết câu chuyện, khi Tử Văn chết lại đợc sống lại và trở thành đức Thánh ở đền Tản Viên. 3. Luyện đọc – hiểu giá trị nghệ thuật ngôn từ a) Phân tích cấu trúc cân đối của các câu thơ sau, bình luận về ý nghĩa và vẻ đẹp cña chóng: - Ta d¹i ta t×m n¬i v¾ng vÎ, Ngời khôn ngời đến chốn lao xao. Thu ăn măng trúc, đông ăn giá, Xu©n t¾m hå sen, h¹ t¾m ao. (Nhµn) - Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ, Hồng liên trì đã tiễn mùi hơng. Lao xao chî c¸ lµng ng phñ, D¾ng dái cÇm ve lÇu tÞch d¬ng..

(108) (C¶nh ngµy hÌ) Gîi ý: - §èi vÒ b»ng – tr¾c: + Ta d¹i ta t×m n¬i v¾ng vÎ, B–T–B–B–B– Ngời khôn ngời đến chốn lao T – T xao. B–B–B–T–T– B–B Thu ăn măng trúc, đông ăn giá, Xu©n t¾m hå sen, h¹ t¾m ao.. B–B–B–T–B– B–T B–T–B–B–T– T–B. + Th¹ch lùu hiªn cßn phun thøc T – T đỏ, T–T Hồng liên trì đã tiễn mùi hơng. B – B B–B B–B Lao xao chî c¸ lµng ng phñ, B–T D¾ng dái cÇm ve lÇu tÞch d¬ng. T–T T–B. –B–B–B– –B–T–T– –T–T–B– –B–B–B–. - §èi ý: + d¹i / kh«n; ¨n / t¾m + thạch lựu đỏ hoa / sen hồng ngát hơng; âm thanh chợ cá làng chài / tiếng ve lÇu chiÒu - §èi tõ lo¹i: + tính từ / tính từ (dại / khôn); động từ / động từ (ăn / tắm),… + danh từ / danh từ (lựu / liên); động từ / động từ (phun / tiễn),… - Tham kh¶o lêi b×nh luËn: + Sự đối lập giữa “ta dại” và “ngời khôn” trong câu 3 – 4 mang nhiều hàm ý: vừa để khẳng định sự lựa chọn phơng châm sống, cách ứng xử của tác giả, vừa thể hiện sắc thái trào lộng, thái độ mỉa mai đối với cách sống ham hố danh vọng, phú quý. Theo đó, cái dại của “ta” là cái “ngu dại” của bậc đại trí, với trí tuệ lớn, thấu triệt lẽ thịnh suy, vong tồn của cuộc đời, sống thanh thản, nhàn dật, thuận lẽ tự nhiªn. Cho nªn, n¬i “ta” chän lµ “n¬i v¾ng vÎ”, nghÜa lµ n¬i cã thÓ tÜnh t¹i, sèng an nhµn, kh«ng cã tranh giµnh “t lîi” theo së thÝch cña “ta”. Cßn “ngêi kh«n” mµ chän “đến chốn lao xao”, nghĩa là nơi ồn ã, ở đó con ngời chen chúc, xô đẩy nhau để giµnh giËt lîi danh, th× l¹i ho¸ ra “d¹i” vËy. “kh«n” – “d¹i”, “n¬i v¾ng vÎ” – “chèn lao xao” lµ nh÷ng quan niÖm sèng, c¸ch lùa chän rÊt kh¸c nhau..

(109) + Bức tranh ngày hè đợc miêu tả trong những cặp câu cân đối, hài hoà; cũng là sự cân đối, hài hoà của màu sắc, âm thanh. Vẻ đẹp của cảnh đầy sức sống cũng hé më cho thÊy c¸i nh×n thÊm ®Ém t×nh yªu cuéc sèng cña nhµ th¬. b) Ph©n tÝch tÝnh chÊt hµm sóc cña h×nh ¶nh trong c¸c c©u th¬: - Bóng buồm đã khuất bầu không, Tr«ng theo chØ thÊy dßng s«ng bªn trêi. (T¹i lÇu Hoµng H¹c tiÔn M¹nh H¹o Nhiªn ®i Qu¶ng L¨ng) - Quèc thï cha tr¶ giµ sao véi, Dới nguyệt mài gơm đã bấy chầy. (Nçi lßng) Gîi ý: - Hai c©u th¬ tùa nh mét bøc tranh víi bót ph¸p miªu t¶ tµi hoa, nhng c¶nh Êy lµ để ngụ tình, tả trạng thái tình cảm của ngời đa tiễn. Cái nhìn đầy nhớ nhung, quyến luyến toát lên từ những hình ảnh bóng cánh buồm lẻ loi xa xa, từ sự vận động “mất hút” trong khoảng không gian xanh biếc mênh mang, chữ “Duy kiến” đợc nhấn mạnh gợi tả cái đang mất đi, hút xa dần, tuột khỏi mình, cho thấy trạng thái cô đơn, tr¬ v¬ cßn l¹i ®ang rîn ngîp t©m tëng ngêi ®a tiÔn. Bót ph¸p gîi t¶ tinh tÕ cßn cho thấy sự vận động chuyển dịch ngày càng xa và sự dõi theo quá trình chuyển dịch ấy. Không nói gì về tình mà tình đã lan toả, vời vợi trong hình ảnh thơ. Đến khi dòng s«ng cho¸n ngîp c¸i nh×n (dßng s«ng ngang trêi) th× c¶m xóc luyÕn tiÕc, nhí nhung cùng trạng thái đơn côi, chia lìa đã đợc đẩy đến đỉnh điểm. - Tác giả đã thể hiện chí khí quật cờng và tinh thần kiên trì chiến đấu. Hình ảnh vị tớng đầu bạc với mối thù nớc đau đáu trong lòng, nung nấu mài kiếm dới trăng bao phen là hình ảnh mang vẻ đẹp bi hùng, giàu tính biểu tợng. Vẫn không ra ngoài cảm giác bi kịch, trong khi mối thù nớc cha trả đang thôi thúc thì tuổi đã cao, sức lùc kh«ng cßn sung m·n, t©m Êy víi lùc Êy trong mét con ngêi sinh ra bi kÞch, nhng cũng tâm ấy lực ấy mà toát lên vẻ đẹp của chí khí, sự bền bỉ, nhiệt huyết anh hùng, vÎ s¸ng l¸ng cña kÎ lì vËn, ©m thÇm mµ t©m tr¸ng. Kh¸i qu¸t lÞch sö tiÕng ViÖt I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. ViÖt Nam lµ mét quèc gia nhiÒu d©n téc, cã nhiÒu ng«n ng÷ kh¸c nhau. TiÕng Việt, là ngôn ngữ của dân tộc Việt, đóng vai trò một ngôn ngữ có tính phổ thông, dïng lµm c«ng cô giao tiÕp chung. TiÕng ViÖt gi÷ vÞ thÕ mét ng«n ng÷ quèc gia. 2. TiÕng ViÖt, cã nguån gèc rÊt cæ xa. Cïng víi d©n téc ViÖt, tiÕng ViÖt cã nguồn gốc bản địa rất đậm nét, xuất hiện và trởng thành từ rất sớm trên lu vực sông Hång vµ s«ng M·. 3. TiÕng ViÖt thuéc hä Nam ¸. Trong hä Nam ¸, tiÕng ViÖt cã quan hÖ hä hµng gần gũi với tiếng Mờng và mối quan hệ tơng đối xa hơn đối với nhóm tiếng Môn – Khmer. Ngoài họ Nam á, tiếng Việt cũng có mối quan hệ tiếp xúc lâu đời với các.

(110) ng«n ng÷ thuéc nhãm Tµy – Th¸i vµ nhãm M· Lai - §a §¶o. Tiếng Việt đã có quá trình phát triển riêng đầy sức sống, trong sự gắn bó với xã héi ngêi ViÖt, víi sù trëng thµnh m¹nh mÏ cña tinh thÇn d©n téc tù cêng vµ tù chñ. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. H·y t×m hiÓu vÒ c d©n vïng anh (chÞ) ®ang sèng: - Những c dân đó thuộc những dân tộc nào? - Hàng ngày, c dân vùng anh (chị) đang sống dùng ngôn ngữ nào để giao tiếp với nhau? 2. Trong đời sống xã hội Việt Nam ngày nay, tiếng Việt có vai trò gì? Gîi ý: - Vai trß mét ng«n ng÷ cã tÝnh chÊt phæ th«ng, dïng lµm c«ng cô giao tiÕp chung; - Từ Cách mạng tháng Tám (1945) đến nay, tiếng Việt giữ vai trò của một ngôn ngữ văn hoá phát triển toàn diện đợc dùng trong mọi hoạt động của đời sống xã hội ViÖt Nam. 3. Tr×nh bµy vÒ quan hÖ hä hµng cña tiÕng ViÖt. Gîi ý: - Thuéc hä Nam ¸; - Trong hä Nam ¸, cã quan hÖ hä hµng gÇn gòi víi tiÕng Mêng; xa h¬n víi nhãm tiÕng M«n – Khmer; - Ngoµi hä Nam ¸, cã quan hÖ tiÕp xóc víi nhãm tiÕng Tµy – Th¸i, nhãm M· Lai - §a §¶o. Luyện tập trình bày một vấn đề 1. Các vấn đề có thể chọn để trình bày - Lùa chän trang phôc cña häc sinh, thanh niªn thÕ nµo cho phï hîp? - Tại sao cần phải tôn trọng và đối xử bình đẳng với bạn nữ? - V× sao ph¶i n©ng cao ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt vÒ giao th«ng? - Làm thế nào để có một môi trờng xanh, sạch, đẹp? 2. Lập đề cơng trình bày vấn đề đã chọn Gợi ý: ở đây, đối tợng nghe là các bạn trong lớp. Tuỳ theo từng vấn đề trình bày mà cách thức trình bày có thể khác nhau nhng nhìn chung đề cơng trình bày phải đảm bảo theo bố cục 3 phần (Mở đầu, Nội dung cơ bản và Kết thúc). Có thể tham khảo các ý cho từng vấn đề trình bày sau đây: - Lùa chän trang phôc cña häc sinh, thanh niªn thÕ nµo cho phï hîp? + Më ®Çu: Trong cuéc sèng, viÖc lùa chän trang phôc phï hîp cã ý nghÜa rÊt quan träng; Thanh niªn, häc sinh còng cÇn ph¶i lùa chän trang phôc cho phï hîp. + Nội dung cơ bản: Trang phục phù hợp là trang phục đẹp; Đối với học sinh,.

(111) trang phục đẹp nghĩa là phải phù hợp với lứa tuổi đi học, phù hợp với môi trờng học đờng, thuận tiện cho công việc học tập, phù hợp với điều kiện kinh tế gia đình, hoà đồng với tập thể trờng, lớp,… phù hợp với từng hoạt động (học tập trên lớp, ngày lễ, dạ hội, lao động,…); Cần phê phán cách ăn mặc chạy theo thời trang mà không phù hợp với thẩm mĩ học đờng; + KÕt thóc: ViÖc lùa chän trang phôc thÓ hiÖn ý thøc v¨n ho¸ cña ngêi thanh niªn, häc sinh,… - Tại sao cần phải tôn trọng và đối xử bình đẳng với bạn nữ? + Mở đầu: Vấn đề bình đẳng nam nữ; Cần phải tôn trọng và đối xử bình đẳng víi b¹n n÷. + Néi dung c¬ b¶n: Trong x· héi ViÖt Nam hiÖn nay, hiÖn tîng “träng nam khinh nữ” vẫn còn, nó biểu hiện trong quan hệ xã hội, trong quan hệ gia đình và ngay cả trong nhà trờng phổ thông; Cần phải tôn trọng, đối xử bình đẳng với bạn gái vì: vẻ đẹp của phụ nữ cần đợc tôn trọng, bảo vệ, bạn gái là phái yếu,…; Những biểu hiện cụ thể của thái độ tôn trọng, đối xử bình đẳng với bạn gái: lời nói, hành động, …; ViÖc t«n träng b¹n g¸i kh«ng hÒ lµm gi¶m ®i nam tÝnh, mµ ng îc l¹i cµng khiÕn hình ảnh ngời nam giới thêm đẹp,…; Cần phê phán những biểu hiện thiếu tôn trọng, phân biệt đối xử với bạn gái: ngoài xã hội, trong trờng, trong lớp,… + Kết thúc: Khẳng định và kêu gọi mọi ngời tôn trọng, đối xử bình đẳng với bạn gái; Có thể đa ra những tình huống đã gặp trong thực tế để thảo luận,… - V× sao ph¶i n©ng cao ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt vÒ giao th«ng? + Më ®Çu: Mçi ngêi cÇn n©ng cao ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt; ViÖc n©ng cao ý thức chấp hành pháp luật về giao thông đang là vần đề bức thiết. + Nội dung cơ bản: Tai nạn giao thông ở nớc ta đang ở tình trạng báo động; Một trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n g©y tai n¹n giao th«ng lµ ý thøc chÊp hµnh ph¸t luËt vÒ giao th«ng cha cao; ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt vÒ giao th«ng cña häc sinh còn thấp, những biểu hiện cụ thể: học sinh đi trên đờng giờ đến lớp, giờ tan học,…; Nh÷ng gi¶i ph¸p gãp phÇn n©ng cao ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt vÒ giao th«ng, nhÊt là đối với học sinh,… + KÕt thóc: Kªu gäi c¸c b¹n cïng chÊp hµnh nghiªm chØnh luËt giao th«ng; Cã thể đa ra một tình huống hoặc một kiến nghị của mình để tiếp tục thảo luận,… - Làm thế nào để có một môi trờng xanh, sạch, đẹp? + Mở đầu: Môi trờng sống có tầm quan trọng đặc biệt; Cần phải có những hành động cụ thể để có một môi trờng xanh, sạch, đẹp. + Nội dung cơ bản: Môi trờng xanh, sạch, đẹp: cây xanh, đảm bảo vệ sinh, không ô nhiễm, đảm bảo mĩ quan; Thực trạng môi trờng hiện nay và cảnh báo về nguy c¬ « nhiÔm m«i trêng: chÆt ph¸ rõng, thiÕu c©y xanh, r¸c th¶i bõa b·i, chÊt th¶i độc hại, ô nhiễm nguồn nớc, thiếu mĩ quan,…; Những hành động cụ thể để có một môi trờng xanh, sạch, đẹp: ngăn chặn nạn phá rừng, tăng cờng trồng cây xanh, không vứt rác bừa bãi, giữ vệ sinh trờng lớp, phát động phong trào “Vì một môi trờng xanh, sạch, đẹp” trong trờng, lớp,… + KÕt thóc: Kªu gäi mäi ngêi cïng tham gia b¶o vÖ m«i trêng, v× chÝnh sù sèng cña m×nh,….

(112) 3. Híng dÉn tr×nh bµy tríc líp a) Lựa chọn vấn đề trình bày với đề cơng đã chuẩn bị c) Trình bày vấn đề trớc lớp theo đề cơng đã chuẩn bị Chó ý: - Hớng tới đối tợng nghe (các bạn trong lớp) - Tr×nh bµy râ ý, nhÊn vµo nh÷ng ý träng t©m - Cần biết đa ra những dẫn chứng cụ thể để lập luận của mình thêm sức thuyết phôc - Khi tr×nh bµy, cÇn kÕt hîp ®iÒu chØnh giäng nãi víi cö chØ, nÐt mÆt vµ quan s¸t thái độ của ngời nghe. d) Lắng nghe ý kiến nhận xét, trao đổi về phần trình bày của mình; tự rút kinh nghiệm về kĩ năng trình bày một vấn đề. TuÇn 32 Tr¶ bµi kiÓm tra v¨n häc I. ChuÈn bÞ ë nhµ 1. Chép lại đề bài đã làm trên lớp. 2. Đọc kĩ lại đề bài và tự kiểm tra lại yêu cầu của đề bài: - Đề bài yêu cầu viết kiểu văn bản nào? Viết về đề tài gì (về thể loại, văn học sử, lí luận văn học, tác phẩm cụ thể,…)? Mục đích của bài văn là gì? - Để thực hiện yêu cầu của đề bài, cần có những tri thức gì về vấn đề nghị luận và về phơng thức biểu đạt (phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu, chứng minh, giải thÝch,…)? - Nhớ lại bài làm của mình và tự đánh giá kết quả dựa theo yêu cầu về nội dung kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng t¹o lËp v¨n b¶n. II. C«ng viÖc trªn líp 1. Chú ý lắng nghe và ghi chép lại những nhận xét, đánh giá của thầy, cô giáo về kÕt qu¶ viÕt bµi chung cña c¶ líp. 2. Chú ý tham khảo những bài viết đợc đánh giá tốt; tham gia chữa lỗi, kiểm tra l¹i bµi viÕt theo yªu cÇu cña thÇy, c« gi¸o. 3. Tù kiÓm tra l¹i bµi viÕt cña m×nh theo gîi ý sau: - §äc kÜ l¹i lêi phª cña thÇy, c« gi¸o; chó ý nh÷ng phÇn nhËn xÐt cô thÓ hoÆc những điểm đợc đánh dấu, lu ý sửa chữa (đặc biệt là những nhận xét về vận dụng thao t¸c nghÞ luËn). - Tù kiÓm tra l¹i bµi cña m×nh vÒ: + Nội dung nghị luận: Bài văn đã làm rõ đợc tính chất, đặc trng của đối tợng cha? + Về kết cấu bài văn: Bố cục (Mở bài, Thân bài, Kết bài) của bài văn đã hợp lí, cân đối cha? Các ý đã đợc trình bày chặt chẽ, sáng rõ cha? Có cần lợc bỏ hoặc bổ.

(113) sung thªm ý nµo kh«ng? + Về thao tác nghị luận: Bài viết đã sử dụng thao tác nghị luận chính nào, có đáp ứng đúng yêu cầu của đề bài và có phù hợp với vấn đề nghị luận không? Trong khi triển khai ý, đã kết hợp các thao tác nh thế nào? Các thao tác nghị luận vận dụng đã đạt đợc hiệu quả ra sao? + Về kĩ năng diễn đạt: Lời văn đã đảm bảo mạch lạc, trôi chảy cha? Có còn mắc lçi vÒ viÕt ®o¹n, c©u, chÝnh t¶,… kh«ng? Ghi vµo sæ tay cña m×nh nh÷ng lçi thêng m¾c, nh÷ng nhîc ®iÓm cÇn kh¾c phôc. 4. ViÕt l¹i nh÷ng ®o¹n mµ anh (chÞ) cho lµ cha hay, hoÆc viÕt l¹i c¶ bµi nÕu tù thấy cha đạt. Kh¸i qu¸t lÞch sö tiÕng ViÖt (TiÕp theo) I – KiÕn thøc c¬ b¶n 4. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña tiÕng ViÖt 4.1. Tiếng Việt thời kì cổ đại Tiếng Việt thời kì thợng cổ đã có một kho từ vựng khá phong phú và một bản sắc riªng vÒ ng÷ ph¸p, ng÷ ©m. §Õn thêi k× tiÕp theo, trong sù tiÕp xóc ng«n ng÷ ViÖt – Hán, với sức sống tiềm tàng, đợc sự chăm lo gìn giữ của nhân dân, tiếng Việt chẳng nh÷ng kh«ng bÞ mai mét mµ tr¸i l¹i vÉn tån t¹i vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng c¶ vÒ ng÷ ©m, tõ vùng. 4.2. Tiếng Việt thời kì từ thế kỉ X đến thế kỉ XIX Díi sù thèng trÞ cña phong kiÕn Trung Hoa, tiÕng ViÖt cha cã ch÷ viÕt. Nhng khi ý thức độc lập, tự chủ và tự cờng của dân tộc lên cao, khi yêu cầu phát triển văn hoá và kinh tế của đất nớc trở nên bức thiết, trên cơ sở chữ Hán, cha ông ta đã sáng chế ra một lối chữ để ghi tiếng Việt: chữ Nôm. Chữ Nôm bớc đầu đợc sử dụng vào khoảng thế kỉ X – XIII; đến khoảng thế kỉ XV đã có thơ văn “quốc âm”, “quốc ng÷” viÕt b»ng ch÷ N«m. Tõ thÕ kØ XV trë vÒ sau, nhÊt lµ ë thÕ kØ XVIII – XIX, trào lu văn chơng Nôm phát triển mạnh mẽ, đạt đợc những thành tựu rực rỡ, tiếng Việt càng có những bớc tiến rõ rệt, đạt đến trình độ tinh luyện và đậm đà bản sắc d©n téc. 4.3. Tiếng Việt thời kì từ đầu thế kỉ XX đến Cách mạng tháng Tám 1945 ở thời kì này, tiếng Việt bớc vào giai đoạn phát triển hiện đại, với chữ quốc ngữ. Đợc đặt ra từ thế kỉ XVII, đến cuối thế kỉ XIX, nhất là từ đầu thế kỉ XX, chữ quốc ngữ mới đợc truyền bá rộng rãi và trở thành phơng tiện thông dụng trong mọi lĩnh vùc. 4.4. Tiếng Việt thời kì từ Cách mạng tháng Tám (1945) đến nay Víi vai trß mét ng«n ng÷ v¨n ho¸ ph¸t triÓn toµn diÖn, kÓ tõ C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 thµnh c«ng, tiÕng ViÖt kh«ng ngõng ph¸t huy t¸c dông to lín trong sù nghiệp cách mạng của đất nớc. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng.

(114) 1. Lợc đồ hoá các thời kì phát triển của tiếng Việt. Tõ C¸ch m¹ng th¸ng Gîi ý: Tám 1945 đến nay. Từ đầu thế kỉ XX đến CM th¸ng T¸m 1945. Từ thế kỉ X đến hết thế kØ XIX. Thời kì cổ đại. 2. Đã có những loại chữ viết nào dùng để ghi âm tiếng Việt? Những loại chữ viết ấy có vai trò quan trọng nh thế nào đối với quá trình phát triển của tiếng Việt? Gîi ý: - Để ghi âm tiếng Việt, đã có hai loại chữ viết: chữ Nôm và chữ quốc ngữ; - Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña tiÕng ViÖt, c¸c h×nh thøc ch÷ viÕt kh«ng nh÷ng lµm cho b¶n th©n ng«n ng÷ ViÖt hoµn thiÖn, ph¸t triÓn mµ cßn cã vai trß to lín trong viÖc gióp cho tiÕng ViÖt thµnh mét ng«n ng÷ v¨n ho¸, lµ ph¬ng tiÖn v¨n ho¸, tham gia một cách toàn diện vào đời sống xã hội. Tr¶ bµi viÕt sè 7 I. ChuÈn bÞ ë nhµ 1. Chép lại đề bài đã làm trên lớp. 2. Đọc kĩ lại đề bài và tự kiểm tra lại yêu cầu của đề bài: - Đề bài yêu cầu viết kiểu văn bản nào? Viết về đề tài gì (về thể loại, văn học sử, lí luận văn học, tác phẩm cụ thể,…)? Mục đích của bài văn là gì? - Để thực hiện yêu cầu của đề bài, cần có những tri thức gì về vấn đề nghị luận và cần vận dụng thao tác nghị luận nào? Bài viết cần tập trung vào vấn đề trọng tâm nào? Phạm vi t liệu (kiến thức văn học và kiến thức xã hội) cần huy động là gì? - Nhớ lại bài làm của mình và tự đánh giá kết quả dựa theo yêu cầu về nội dung kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng t¹o lËp v¨n b¶n nghÞ luËn. II. C«ng viÖc trªn líp 1. Chú ý lắng nghe và ghi chép lại những nhận xét, đánh giá của thầy, cô giáo về kÕt qu¶ viÕt bµi chung cña c¶ líp. 2. Chú ý tham khảo những bài viết đợc đánh giá tốt; tham gia chữa lỗi, kiểm tra l¹i bµi viÕt theo yªu cÇu cña thÇy, c« gi¸o. 3. Tù kiÓm tra l¹i bµi viÕt cña m×nh theo gîi ý sau: - §äc kÜ l¹i lêi phª cña thÇy, c« gi¸o; chó ý nh÷ng phÇn nhËn xÐt cô thÓ hoÆc những điểm đợc đánh dấu, lu ý sửa chữa (đặc biệt là những nhận xét về hiểu đề và vận dụng thao tác nghị luận giải quyết yêu cầu của đề). - Tù kiÓm tra l¹i bµi cña m×nh vÒ:.

(115) + Nội dung nghị luận: Bài văn đã làm rõ đợc tính chất, đặc trng của đối tợng cha? + Về kết cấu bài văn: Bố cục (Mở bài, Thân bài, Kết bài) của bài văn đã hợp lí, cân đối cha? Các ý đã đợc trình bày chặt chẽ, sáng rõ cha? Có cần lợc bỏ hoặc bổ sung thªm ý nµo kh«ng? + Về thao tác nghị luận: Bài viết đã sử dụng thao tác nghị luận chính nào, có đáp ứng đúng yêu cầu của đề bài và có phù hợp với vấn đề nghị luận không? Trong khi triển khai ý, đã kết hợp các thao tác nh thế nào? Các thao tác nghị luận vận dụng đã đạt đợc hiệu quả ra sao? + Về kĩ năng diễn đạt: Lời văn đã đảm bảo mạch lạc, trôi chảy cha? Có còn mắc lçi vÒ viÕt ®o¹n, c©u, chÝnh t¶,… kh«ng? Ghi vµo sæ tay cña m×nh nh÷ng lçi thêng m¾c, nh÷ng nhîc ®iÓm cÇn kh¾c phôc. 4. ViÕt l¹i nh÷ng ®o¹n mµ anh (chÞ) cho lµ cha hay, hoÆc viÕt l¹i c¶ bµi nÕu tù thấy cha đạt. ¤n tËp vÒ lµm v¨n 1. ôn lại những kiến thức về các kiểu văn bản và các phơng thức biểu đạt. Gîi ý: KiÓu v¨n b¶n. Ph¬ng thøc biểu đạt. VÝ dô vÒ h×nh thøc v¨n b¶n cô thÓ. - Tr×nh bµy c¸c sù viÖc (sù kiÖn) cã mèi quan hÖ nh©n Văn quả dẫn đến kết cục, biểu b¶n tù lé ý nghÜa. sù - Mục đích: Biểu hiện con ngời, quy luật đời sống, bày tỏ tình cảm, thái độ.. - B¶n tin b¸o chÝ - B¶n têng thuËt, têng tr×nh. - T¸c phÈm lÞch sö - T¸c phÈm v¨n häc nghÖ thuËt: truyÖn, tiÓu thuyÕt, kÝ sù.. - T¸i hiÖn c¸c tÝnh chÊt, thuéc tÝnh sù vËt, hiÖn tîng lµm cho chóng hiÓn hiÖn. - Mục đích: Giúp con ngời cảm nhận và hiểu đựơc chóng.. - V¨n t¶ c¶nh, t¶ ngêi, t¶ sù vËt. - §o¹n v¨n miªu t¶ trong t¸c phÈm tù sù.. V¨n b¶n miªu t¶.

(116) - Bµy tá trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp t×nh c¶m, c¶m xóc cña con ngời đối với con ngời, thiªn nhiªn, x· héi, sù vËt. - Mục đích: Bày tỏ tình cảm và khơi gợi sự đồng c¶m.. - §iÖn mõng, lêi th¨m hái, chia buån, v¨n tÕ, ®iÕu v¨n. - Th tõ biÓu hiÖn t×nh c¶m gi÷a ngêi víi ngêi. - T¸c phÈm v¨n häc: th¬ tr÷ t×nh, tuú bót, bót kÝ.... - Tr×nh bµy thuéc tÝnh, cÊu t¹o, nguyªn nh©n, kÕtqu¶, V¨n tÝnh cã Ých hoÆc cã h¹i cña b¶n sù vËt, hiÖn tîng. thuyết - Mục đích: Giúp ngời đọc minh cã trÝ thøc kh¸ch quan vµ có thái độ đúng đắn đối víi chóng.. - B¶n thuyÕt minh s¶n phÈm hµng ho¸. - Lêi giíi thiÖu di tÝch, th¾ng c¶nh, nh©n vËt. - V¨n b¶n tr×nh bµy trÝ thøc vµ ph¬ng ph¸p trong khoa häc tù nhiªn vµ x· héi.. - Tr×nh bµy t tëng, quan điểm đối với tự nhiên, xã héi, con ngêi vµ t¸c phÈm v¨n häc b»ng c¸c luËn ®iÓm, luËn cø vµ c¸ch lËp luËn. - Mục đích: Thuyết phục mọi ngời tin theo cái đúng, c¸i tèt, tõ bá c¸i sai, c¸i xÊu.. - C¸o, hÞch, chiÕu, biÓu. - X· luËn, b×nh luËn, lêi kªu gäi. - S¸ch lÝ luËn. - Lêi ph¸t biÓu trong héi th¶o vÒ khoa häc x· héi. - Tranh luận về một vấn đề chÝnh trÞ, x· héi, v¨n häc.. V¨n b¶n biÓu c¶m. V¨n b¶n nghÞ luËn. - Tr×nh bµy theo mÉu chung vµ chÞu tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ vÒ c¸c ý kiÕn, nguyÖn väng cña c¸ nh©n, Văn tập thể đối với cơ quan b¶n qu¶n lÝ; hay ngêi l¹i, bµy điều tỏ yêu cầu, quyết định của hành ngời có thẩm quyền đối (hµnh víi ngêi cã tr¸ch nhiÖm chÝnh- thùc thi, hoÆc tho¶ thuËn c«ng gi÷a c«ng d©n víi nhau vÒ lîi Ých vµ nghÜa vô. vô) - Mục đích: Đảm bảo các quan hÖ b×nh thêng gi÷a ngời và ngời theo quy định vµ ph¸p luËt.. - §¬n tõ - B¸o c¸o - §Ò nghÞ - Biªn b¶n - Têng tr×nh - Th«ng b¸o - Hợp đồng. Trên thực tế, các thao tác thờng đợc kết hợp vận dụng. Sự phân chia thành các phơng thức biểu đạt chỉ mang ý nghĩa tơng đối..

(117) 2. Ôn tập về văn bản tóm tắt: yêu cầu tóm tắt và cách làm bản tóm tắt đối với v¨n b¶n tù sù vµ v¨n b¶n thuyÕt minh. Gîi ý: - Yªu cÇu tãm t¾t: + Văn bản tóm tắt phải ngắn hơn văn bản đợc tóm tắt; + Văn bản tóm tắt phải trung thành với nội dung của văn bản đợc tóm tắt. - Sù thÓ hiÖn nh©n vËt chÝnh trong t¸c phÈm tù sù g¾n liÒn víi viÖc x©y dùng cèt truyÖn, tæ chøc, lùa chän c¸c sù viÖc. Tãm t¾t chuyÖn cña nh©n vËt chÝnh lµ viÕt hoặc kể lại một cách ngắn gọn những sự việc cơ bản xảy ra với nó, qua đó nắm bắt đợc đặc điểm tính cách và số phận của nhân vật. Để tóm tắt chuyện của nhân vật chính, cần đọc kĩ văn bản và xác định: + Nh©n vËt nµo lµ nh©n vËt chÝnh; + Các sự việc cơ bản liên quan đến nhân vật chính; + Tr×nh tù diÔn biÕn c¸c sù viÖc. Sau đó, dùng lời văn của mình để diễn đạt thành văn bản tóm tắt. - C¸ch tãm t¾t mét v¨n b¶n thuyÕt minh: + Đọc kĩ văn bản cần tóm tắt, xác định ý chính; + Ghi l¹i nh÷ng c©u mang ý chÝnh; + Trình bày lại bằng lời của mình về nội dung văn bản dựa theo các ý chính đã xác định. 3. H·y chän vµ tãm t¾t mét v¨n b¶n sö thi, truyÒn thuyÕt hay cæ tÝch trong s¸ch gi¸o khoa. Gîi ý: Tham kh¶o c¸c ®o¹n v¨n tãm t¾t sau: - Tãm t¾t sö thi §¨m S¨n: Do sù can thiÖp cña Trêi, §¨m S¨n ph¶i khuÊt phôc tríc søc m¹nh cña tËp tôc h«n nh©n nèi d©y vµ lÊy hai chÞ em H¬ NhÞ vµ H¬ BhÞ. §¨m S¨n tiÕp tôc cã nh÷ng hành động chống lại cuộc hôn nhân, chàng chặt cây smuk, cây “sinh ra Hơ Nhị và Hơ Bhị. Do vậy, Hơ Nhị và Hơ Bhị đã hai lần chết. Khi vợ chết, Đăm Săn lại khóc thơng và xin thần linh cho vợ chàng sống lại. Đăm Săn đã lập nên nhiều kì tích. Trong đó, kì tích lẫy lừng hơn cả là những chiến công đánh thắng hai tù trởng Mtao Gr và Mtao Mxây, hai tù trởng đã cớp vợ chàng. Buôn làng Đăm Săn trở nên giàu mạnh. Thực hiện khát vọng siêu việt của mình, Đăm Săn đã đi cầu hôn với Nữ thần MÆt Trêi nhng thÊt b¹i vµ bÞ chÕt trong rõng. §¨m S¨n chÕt, ch¸u §¨m S¨n l¹i tiÕp tục con đờng của cậu mình. - Tãm t¾t sö thi Ra-ma-ya-na: C©u chuyÖn diÔn ra ë v¬ng quèc K«-sa-la. Vua §a-xa-ra-tha cã bèn ngêi con trai do ba bà vợ sinh ra. Ra-ma là con cả, hơn hẳn các em về tài đức. Vua cha có ý định nhờng ngôi cho chàng nhng vì lời hứa với bà vợ thứ Ka-kêy-i xinh đẹp nên đã đày Ra-ma vào rừng và trao ngôi lại cho Bha-ra-ta, con của Ka-kêy-i. Ra-ma cùng.

(118) vî lµ Xi-ta vµ em trai L¾c-ma-na vµo rõng sèng Èn dËt. Quû v¬ng Ra-va-na lËp mu cíp Xi-ta ®em vÒ lµm vî. MÆc quû v¬ng dô dç vµ Ðp buéc, Xi-ta vÉn kÞch liÖt chèng cự. Đợc tớng khỉ Ha-nu-man giúp đỡ, Ra-ma đã cứu đợc Xi-ta. nhng sau đó, Ra-ma nghi ngê tiÕt h¹nh cña Xi-ta vµ kh«ng muèn nhËn l¹i nµng lµm vî. §Ó chøng tá lßng chung thuỷ của mình, Xi-ta đã nhảy vào lửa. Thần lửa biết Xi-ta trong sạch nên đã cứu nàng. Ra-ma và Xi-ta trở về kinh đô. - Tãm t¾t truyÒn thuyÕt TruyÖn An D¬ng V¬ng vµ MÞ Ch©u – Träng Thuû: Sau khi gióp An D¬ng V¬ng x©y dùng xong Loa Thµnh, tríc khi ra vÒ, thÇn Kim Quy còn tặng cho chiếc vuốt để làm lẫy nỏ thần. Nhờ có nỏ thần, An Dơng Vơng đánh bại quân Triệu Đà khi chúng sang xâm lợc. Triệu Đà cầu hôn Mị Châu cho Trọng Thuỷ, vua vô tình đồng ý. Trọng Thuỷ dỗ Mị Châu cho xem trộm nỏ thần rồi ngầm đổi mất lẫy thần mang về phơng Bắc. Sau đó, Triệu Đà phát binh đánh Âu L¹c. Kh«ng cßn ná thÇn, An D¬ng V¬ng thua trËn, cïng MÞ Ch©u ch¹y vÒ ph¬ng Nam. ThÇn Kim Quy hiÖn lªn kÕt téi MÞ Ch©u, An D¬ng V¬ng chÐm MÞ Ch©u råi theo Rïa Vµng xuèng biÓn. MÞ Ch©u chÕt, m¸u ch¶y xuèng biÓn thµnh ngäc trai. Träng Thuû mang x¸c vî vÒ ch«n ë Loa Thµnh, x¸c liÒn biÕn thµnh ngäc th¹ch. V× quá tiếc thơng Mị Châu, Trọng Thuỷ lao đầu xuống giếng mà chết. Ngời đời sau mò đợc ngọc trai, rửa bằng nớc giếng ấy thì ngọc trong sáng thêm. - Tãm t¾t truyÖn cæ tÝch Chö §ång Tö: Thêi xa ë lµng Chö X¸ cã hai cha con Chö Cï V©n vµ Chö §ång Tö, nhµ nghÌo đến nỗi phải chung nhau một cái khố, hễ ai đi đâu thì đóng. Ngời cha chết, dặn lại con cứ giữ lấy khố mà dùng nhng Chử Đồng Tử không nỡ để cha trần truồng, lấy khố đóng cho cha rồi mới chôn. Bấy giờ có một nàng công chúa tên là Tiên Dung nhan sắc tuyệt trần, tuổi đã lớn mà không chịu lấy chồng. Một lần nàng cùng đoàn tuỳ tùng chèo thuyền đi xem sông núi, khi đi đến khúc sông thuộc làng Chử Xá, Đồng Tử trông thấy vội vùi mình xuống cát. Thấy cảnh đẹp, Tiên Dung cho dừng thuyền, quây màn để tắm, vô tình nơi Tiên Dung tắm lại đúng vào chỗ Đồng Tử giấu mình. Gặp Chử Đồng Tử, biết đợc nguyên cớ, Tiên Dung quyết định kết duyên cùng chàng. Vì sợ vua cha, Tiên Dung ở lại sống cùng Đồng Tử. Làm ăn đã khấm khá, Tiên Dung để Đồng Tử đi ra biển tìm vật lạ đem về đổi lấy những thứ khác. Trên đ ờng ra biển, Đồng Tử gặp một nhà s tên là Phật Quang và đợc nhà s truyền phép cho. Đồng Tử ở luôn lại để theo học rồi đợc Phật Quang cho một cây gậy và chiếc nón có phép lạ khi xuống núi. Sau đó, Đồng Tử và Tiên Dung rời bỏ xóm làng tìm nơi vắng vẻ để ở. Nhờ chiếc nón và cây gậy thần họ có đợc một cung điện lộng lẫy, với cả binh lính. Vua biết tin, cho rằng họ làm loạn, bèn sai quân đến đánh. Quân lính đến nơi thì cả cung điện cùng Đồng Tử và Tiên Dung đã bay lên trời, chỉ còn lại bãi đất không giữa đầm. Bãi ấy về sau gọi là bãi Tự Nhiên, còn đầm ấy là đầm Nhất Dạ. Thấy sự kì lạ, nhân dân lập đền thờ ngay trên bãi. 4. Tãm t¾t c¸c bµi kh¸i qu¸t vÒ v¨n häc d©n gian, c¸c bµi v¨n nghÞ luËn trong s¸ch gi¸o khoa thµnh nh÷ng ®o¹n v¨n ng¾n. Gîi ý: - §äc l¹i c¸c bµi kh¸i qu¸t vÒ v¨n häc d©n gian, c¸c bµi nghÞ luËn trong s¸ch gi¸o khoa: + Ghi lại các luận điểm chính (là các đề mục hoặc các câu then chốt);.

(119) + Sắp xếp các luận điểm theo đúng trình tự đã đợc trình bày ở văn bản; + Dùng lời văn của mình diễn đạt lại các luận điểm một cách ngắn gọn. - Tham kh¶o: Văn học dân gian là văn học của quần chúng lao động, có nội dung phong phú, phản ánh cuộc sống, thể hiện lí tởng xã hội và đạo đức của nhân dân các dân tộc, chứa đựng một kho tàng các truyền thống nghệ thuật. Là những sáng tác tác tập thể, truyền miệng lu truyền trong nhân dân, văn học dân gian dùng ngôn ngữ nói, đến với ngời tiếp nhận qua các hình thức lời nói, lời hát, lời kể. Ra đời từ rất xa xa, văn häc d©n gian cã c¸ch nhËn thøc vµ ph¶n ¸nh hiÖn thùc riªng: ph¶n ¸nh hiÖn thùc mét cách kì ảo, mô tả những sự kiện chỉ có trọng trí tởng tợng. Căn cứ vào những đặc ®iÓm gièng nhau vÒ néi dung vµ nghÖ thuËt, ngêi ta chia c¸c t¸c phÈm v¨n häc d©n gian thµnh c¸c thÓ lo¹i: thÇn tho¹i, sö thi d©n gian, truyÒn thuyÕt, truyÖn cæ tÝch, truyện cời dân gian, truyện ngụ ngôn, tục ngữ, câu đố, ca dao dân ca, vè, truyện thơ d©n gian, c¸c thÓ lo¹i s©n khÊu d©n gian. 5. ¤n tËp vÒ vai trß cña quan s¸t, tÝch luü, thÓ nghiÖm trong lµm v¨n tù sù, miªu t¶, biÓu c¶m, thuyÕt minh. Gîi ý: - Quan s¸t cã nghÜa lµ xem xÐt ch¨m chó, cã ph¬ng ph¸p, nh»m kh¸m ph¸, ph¸t hiện những đổi thay, điều ẩn kín mà mắt thờng dễ bỏ qua. Nh nhà văn Tô Hoài viết: “Quan sát giỏi phải thấy ra nét chính, thấy đợc tính riêng, móc đợc những ngóc ngách của sự việc, của vấn đề. Nhiều khi chỉ chép lại những đặc điểm mà mình cảm nhất, nh một câu nói lột tả tính nết, những dáng ngời và hình bóng, tiếng động, ánh đèn, nét mặt, một trạng thái t tởng do mình đã khổ công ngắm, nghe, nghĩ mới bật lªn, vµ khi thÊy bËt lªn th× thÝch thó, hµo høng.” (Sæ tay viÕt v¨n). - Thể nghiệm là một cách tích luỹ, đó là quá trình hoạt động để tự mình cảm nhËn thÕ giíi bªn ngoµi. Nh M. Go-r¬-ki tõng nãi: “Nhµ sinh häc nghiªn cøu con cõu kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i tëng tîng m×nh lµ con cõu, nhng nhµ v¨n khi miªu t¶ ngêi keo kiÖt, th× kh«ng thÓ kh«ng tëng tîng m×nh lµ g· keo kiÖt…”. - §äc tÝch luü kiÕn thøc lµ nguån ý gi¸n tiÕp cho viÖc viÕt v¨n. Ngêi biÕt häc tËp, tÝch luü lµ ngêi biÕt vËn ý cña ngêi kh¸c mµ nu«i dìng ý m×nh hoÆc ph¸t triÓn thªm ý cũ, hoặc nói ngợc lại ý của ngời trớc để có những suy ngẫm táo bạo, làm cho ý văn míi mÎ, thó vÞ. 6. Quan s¸t tÝch cùc cã yªu cÇu g× kh¸c víi xem xÐt th«ng thêng? Gợi ý: Quan sát tích cực là quan sát có chủ đích, có phơng pháp, kết hợp với thể nghiÖm vµ liªn tëng, tëng tîng; ngêi quan s¸t cã ý thøc tÝch luü l¹i nh÷ng g× m×nh quan sát đợc. 7. ¤n tËp vÒ liªn tëng, tëng tîng vµ vai trß cña nã trong lËp ý khi lµm v¨n. Gợi ý: Trong làm văn, liên tởng là liên hệ các sự vật, hiện tợng với nhau để nhằm nhận ra một ý nghĩa nào đó, làm nổi bật thực chất một hiện tợng đời sống. Có nhiều cách liên tởng: liên tởng tơng cận, liên tởng tơng đồng, liên tởng đối sánh, trái ngợc. Tëng tîng lµ qu¸ tr×nh t¸i hiÖn vµ c¶i t¹o c¸c biÓu tîng (h×nh ¶nh) trong trÝ nhí vµ s¸ng t¹o ra h×nh tîng míi cha tõng cã. Tëng tîng thêng th«ng qua c¸c sù viÖc, kinh nghiệm có thật, biến hoá đi, mở rộng ra, biến đổi không gian, thời gian, nhân vật,.

(120) t¹o ra mét h×nh tîng míi. Liªn tëng vµ tëng tîng ch¾p c¸nh cho t duy con ngêi tho¸t khái sù lÖ thuéc vµo c¸c sù viÖc tríc m¾t, më réng tÇm nh×n, ®i vµo nh÷ng chç s©u th¼m, bÝ Èn cña thÕ giíi vµ con ngêi. Các cách thức nh quan sát, thể nghiệm đời sống; đọc tích luỹ kiến thức; liên tởng, tởng tợng; chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong văn tự sự có tác dụng tạo ra nguån ý, nguån v¨n phong phó cho bµi viÕt, bëi v× ë tÊt c¶ c¸c kiÓu v¨n b¶n, dï tÝnh chất của ý có khác nhau, nhng sự phong phú về ý, khả năng biểu đạt đều liên quan tíi c¸c c¸ch thøc nµy: - ë v¨n tù sù, ý lµ c¸c sù viÖc t¹o nªn cèt truyÖn; - ở văn miêu tả, ý là những đặc điểm riêng, độc đáo của đối tợng đợc tái hiện qua sù ph¸t hiÖn cña ngêi viÕt; - ở văn biểu cảm, ý là những suy nghĩ, tình cảm của ngời viết về đối tợng; - ở văn nghị luận, ý là những ý kiến đánh giá, quan điểm riêng, phán đoán riêng của ngời viết về đối tợng; - ở văn thuyết minh, ý là các đặc điểm, đặc trng, phẩm chất, thuộc tính khách quan của đối tợng. 8. Vận dụng liên tởng, tởng tợng để viết một số đoạn văn tự sự và biểu cảm. Gîi ý: Tham kh¶o mét sè ®o¹n v¨n sau: - “Ngåi xem anh ThËn lµm viÖc thËt thÝch: cã c¸i g× rÊt khoÎ rÊt say trong c«ng việc của anh, sinh động và hấp dẫn lạ thờng. Này đây, anh bắt lấy thỏi thép hồng nh b¾t lÊy mét con c¸ sèng. Díi nh÷ng nh¸t bóa h¨m hë cña anh, con c¸ löa Êy vïng vẫy, quằn quại, dãy lên đành đạch. Những chiếc vảy của nó bắn tung toé thành nh÷ng tia löa s¸ng rùc. Nã nghiÕn r¨ng ken kÐt, cã cìng l¹i anh, nã kh«ng chÞu khuất phục. Anh quặp lấy nó trong đôi kìm sắt dài, lại dúi đầu nó vào giữa đống than hång.” (Nguyªn Ngäc - §Êt Qu¶ng) - “Chúa làng quay ngựa lại, dọc đờng gặp ngời bố đang lủi thủi về. Chúa làng ®©m ngêi bè, hÊt x¸c xuèng khe s©u. Chóa lµng cho lµ kh«ng ai biÕt viÖc nµy. Nhng díi khe s©u, ngêi bè kÎ thª th¶m: Chóa lµng giÕt t«i råi ! Vµ l¸ rõng r× rµo: Chóa lµng giÕt ngêi ! Nói th× thÇm: Chóa lµng giÕt ngêi ! Khe s©u rãc r¸ch: Chóa lµng giÕt ngêi !” (NguyÔn Huy Tëng – T×m mÑ) - “Tôi bàng hoàng khi từ đâu đó cất lên tiếng sáo diều nghiêng trầm lảnh lói – những âm thanh trong trẻo hoà vào trong trời đất mênh mông rợp bóng mây ngũ sắc. ¤i, thiªn nhiªn réng lín, hïng vÜ, k× l¹ cã thÊy ch¨ng kiÕp ngêi nhá bÐ, khæ ¶i vµ ngắn ngủi. Mẹ ơi, sao mẹ không còn sống đến hôm nay để con trò chuyện với mẹ, để con khóc với mẹ. Bà thơng con, nhng bà già rồi, con không muốn làm bà buồn khæ. ChØ cã mÑ, con tin thÕ, lµ mÑ hiÓu con. MÑ ë ®©u? Níc m¾t t«i ch¶y xuèng m¸.” (NguyÔn ThÞ Ngäc Tó – ChØ cßn anh vµ em) 9. ¤n tËp vÒ ph¬ng ph¸p thuyÕt minh..

(121) Gợi ý: Các phơng pháp (cũng là các thao tác) thờng đợc sử dụng trong văn bản thuyÕt minh: - Đa ra định nghĩa về đối tợng. Định nghĩa phải đảm bảo khái quát đợc đặc điểm b¶n chÊt cña sù vËt, hiÖn tîng. - Giải thích: Làm rõ các đặc điểm, tính chất của đối tợng; diễn giải giúp ngời đọc (ngời nghe) nắm bắt đợc bản chất của đối tợng, nhận diện đối tợng. - Cung cấp số liệu, thông tin chi tiết về đối tợng. - Ph©n lo¹i sù vËt, hiÖn tîng. - So sánh, đối chiếu giữa sự vật, hiện tợng này với sự vật hiện tợng khác hoặc giữa các đặc điểm của một sự vật, hiện tợng giúp ngời đọc (ngời nghe) thấy đợc nét đặc thù của sự vật, hiện tợng đợc thuyết minh hay đặc điểm nổi bật của sự vật, hiện tîng Êy. - Sơ đồ hoá: tuỳ theo đối tợng thuyết minh mà có thể sơ đồ hoá các đặc điểm, tính chất của sự vật, hiện tợng để trình bày và giúp ngời đọc (ngời nghe) hình dung về đối tợng đợc dễ dàng hơn. 10. Viết đoạn mở đầu cho các bài văn thuyết minh theo các đề tham khảo trong Bµi viÕt sè 5, 6. Gîi ý: - Các đề bài: (1) Giíi thiÖu vÒ ca dao ViÖt Nam. (2) Trình bày một số đặc điểm cơ bản của văn bản văn học. (3) Giới thiệu đặc điểm của phong cách ngôn ngữ nghệ thuật. (4) Thuyết minh yêu cầu đọc – hiểu văn bản văn học. (5) Thuyết minh về đặc điểm của thể loại phú. (6) Giíi thiÖu bµi Phó s«ng B¹ch §»ng cña Tr¬ng H¸n Siªu. (7) Giíi thiÖu t¸c gia NguyÔn Tr·i. (8) Giíi thiÖu bµi v¨n bia HiÒn tµi lµ nguyªn khÝ cña quèc gia cña TrÇn Nh©n Trung. (9) Giíi thiÖu bµi Tùa “TrÝch diÔm thi tËp” cña Hoµng §øc L¬ng. (10) Giới thiệu Chuyện chức phán sự đền Tản Viên của Nguyễn Dữ. - Tơng ứng với mỗi loại đề thuyết minh, có thể có các dạng mở bài sau: + Thuyết minh về tác giả văn học (đề 7): Giới thiệu họ tên, quê quán, vị trí văn học sử của tác giả đợc thuyết minh. + Thuyết minh về tác phẩm văn học (đề 6, 8, 9, 10): Giới thiệu tên tác phẩm, tác gi¶ vµ nªu kh¸i qu¸t vÒ gi¸ trÞ cña t¸c phÈm. + Thuyết minh về thể loại văn học (đề 1, 5): Giới thiệu chung về thể loại (tên gọi, định nghĩa, nguồn gốc, vị trí văn học sử). + Thuyết minh về một vấn đề ngữ văn (đề 2, 3, 4): Giới thiệu vấn đề sẽ thuyết minh, nêu khái quát về tầm quan trọng của vấn đề..

(122) 11. ¤n tËp vÒ luËn ®iÓm trong bµi v¨n nghÞ luËn. Gợi ý: Luận điểm là t tởng, quan điểm của ngời viết đối với vấn đề nghị luận (luận đề) trong bài văn, đợc thể hiện dới hình thức những câu văn có tính chất khẳng định hay phủ định. Để đạt đợc mục đích nghị luận, bày tỏ t tởng, quan điểm của ngời tạo lập văn bản, bài văn nghị luận nhất thiết phải có luận điểm. Luận điểm trong bài văn nghị luận phải đúng đắn, sáng rõ, tập trung, mới mẻ, có tính định hớng, đáp ứng đòi hỏi của thực tế. Ví dụ: - Đọc sách là cách học tốt nhất, theo dõi những t tởng vĩ đại của vĩ nhân, là c¸ch häc thó vÞ nhÊt. (A. Pu-skin) - Ngời nào chỉ đọc đôi chút cũng đã có trình độ cao hơn nhiều so với ngời không đọc gì cả. (V. Bi-ª-lin-xki) - §äc s¸ch mµ kh«ng suy nghÜ kh¸c nµo ¨n mµ kh«ng tiªu. (E. Bur-ke) - Đọc cuốn sách hay cũng nh đợc trò chuyện với ngời bạn thông minh. (L. T«n-xt«i) - Không có quyển sách nào hay đối với ngời dốt, không có tác phẩm nào dở đối víi ngêi th«ng minh. (Đ. Đi-đơ-rô) - NÒn v¨n ho¸ ë mét níc cao hay thÊp kh«ng ph¶i chØ ë c¸c nhµ v¨n mµ chÝnh là ở độc giả. - Thởng thức nghệ thuật đòi hỏi đi từ nông đến sâu. - Thởng thức nghệ thuật đòi hỏi trải nghiệm của ngời thởng thức. - Ngêi tiÕp nhËn cã vai trß rÊt quan träng trong thëng thøc nghÖ thuËt. - Vẻ đẹp của tác phẩm nghệ thuật do ngời thởng thức đánh giá, khám phá. - Trong Truyện Kiều, sức mạnh của đồng tiền ngự trị, tác oai tác quái đối với sự sèng cña con ngêi. … 12. Ôn tập về đặc điểm, yêu cầu của đề văn nghị luận; kĩ năng phân tích đề văn nghÞ luËn. Gợi ý: Yêu cầu cơ bản và quan trọng nhất của một đề văn nghị luận là vấn đề nghị luận (còn gọi là luận đề). Tuỳ thuộc vào nội dung do đề văn đặt ra mà ngời viết lựa chọn và vận dụng các thao tác lập luận cho phù hợp. Khi gặp những đề văn nêu râ thao t¸c lËp luËn nh h·y gi¶i thÝch, h·y chøng minh, h·y b×nh luËn, h·y ph©n tÝch, … ngời viết cần lu ý: đó chỉ là yêu cầu về thao tác chính cần sử dụng chứ không ph¶i thao t¸c duy nhÊt. Kh«ng cã bµi v¨n nghÞ luËn nµo chØ sö dông mét thao t¸c lËp luận. Yêu cầu về nội dung cần bàn luận là yêu cầu bắt buộc mà mỗi đề văn cần phải có. Căn cứ vào tính chất của nội dung ấy, ngời ta thờng chia đề văn nghị luận thành hai loại: đề văn nghị luận chính trị – xã hội và đề văn nghị luận văn học..

(123) Khi tìm hiểu đề văn nghị luận, cần chú ý: Xác định nội dung trọng tâm cần bàn bạc và làm sáng tỏ; Xác định loại đề văn nghị luận và các thao tác lập luận chính sẽ vận dụng trong bài viết; Xác định phạm vi t liệu cần huy động, trích dẫn cho bài viÕt. 13. ¤n tËp vÒ kÜ n¨ng viÕt ®o¹n v¨n theo c¸c thao t¸c gi¶i thÝch, chøng minh, diÔn dÞch, quy n¹p. Gîi ý: Tªn thao t¸c. §Æc ®iÓm. DiÔn dÞch. Tõ mét t tëng hoÆc mét quy luËt chung, suy ra nh÷ng trêng hîp cô thÓ, riªng biÖt.. Chøng minh. Dùng lí lẽ và bằng chứng chân thực đã đợc thừa nhận để làm sáng tỏ luận điểm mới là đáng tin cậy.. Quy n¹p. Từ những hiện tợng, sự kiện riêng, dẫn đến những kết luËn vµ quy t¾c chung.. Gi¶i thÝch. Dùng lí lẽ để giảng giải, cắt nghĩa giúp ngời đọc, ngời nghe hiểu rõ một hiện tợng, một vấn đề nào đó.. 14. Ôn tập về cách trình bày một vấn đề. Gợi ý: Muốn trình bày một vấn đề đợc tốt, ngời nói cần đảm bảo các yêu cầu về mục đích (nói nội dung gì, nhằm mục đích gì); về đối tợng và hoàn cảnh (nói cho ai nghe, trong không gian nào, thời gian nào); về nội dung nói (lựa chọn đề tài, những nội dung chính, thiết thực); về cách trình bày,…; và nắm đ ợc các bớc chuẩn bị để trình bày một vấn đề: - Xác định đề tài và đối tợng - Xác định nội dung cơ bản và phạm vi t liệu - Lập đề cơng cho bài phát biểu, trình bày theo bố cục ba phần: + Mở đầu: Nêu vấn đề + Nội dung cơ bản: Lần lợt trình bày những nội dung chính của vấn đề + Kết thúc: Tóm tắt, khẳng định và mở rộng vấn đề đã trình bày. 15. ¤n tËp vÒ yªu cÇu cña viÖc viÕt kÕ ho¹ch c¸ nh©n. Gîi ý: Mét b¶n kÕ ho¹ch c¸ nh©n thêng gåm nh÷ng néi dung: Néi dung c«ng viÖc cÇn lµm; Môc tiªu; Thêi gian tiÕn hµnh, thêi h¹n hoµn thµnh; C¸ch thøc tiÕn hµnh; Dù kiÕn kÕt qu¶. Khi lËp kÕ ho¹ch c¸ nh©n, cÇn chó ý: Ngoài nhan đề (có kèm theo ghi chú cụ thể kế hoạch cá nhân của tuần, tháng hay n¨m,…), bè côc cña mét b¶n kÕ ho¹ch c¸ nh©n thêng gåm 2 phÇn: - Phần I (nếu làm để trình, báo cáo thì mới cần phần này): họ tên, tuổi, chức vụ, học vị, nơi công tác hoặc học tập, địa chỉ liên lạc,… - PhÇn II: Cã thÓ lµm theo b¶ng sau: STT. Néi dung c«ng viÖc. Thêi gian. §Þa ®iÓm. S¶n phÈm.

(124) thùc hiÖn. thùc hiÖn. 1 2 3 16. Về đặc điểm của văn bản quảng cáo. Gîi ý: §Æc ®iÓm cña v¨n b¶n qu¶ng c¸o: - Mét v¨n b¶n qu¶ng c¸o thêng cã c¸c néi dung nh: + Tiêu đề quảng cáo; + Tªn hµng ho¸, dÞch vô; + Giíi thiÖu chÊt lîng, uy tÝn cña s¶n phÈm vµ quy tr×nh t¹o nªn s¶n phÈm; + Nêu các điều kiện u đãi; + §Þa chØ liªn hÖ. - Văn bản quảng cáo thờng đợc thiết kế theo hai dạng: + Qu¶ng c¸o b»ng ng«n ng÷ thuÇn tuý; + Qu¶ng c¸o b»ng lêi kÕt hîp víi h×nh ¶nh minh ho¹. TuÇn 33 ¤n tËp tiÕng ViÖt 1. Hãy nêu những đặc điểm chung và đặc điểm diễn đạt của phong cách ngôn ng÷ sinh ho¹t vµ phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt. Gîi ý: - Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt (còn đợc gọi là phong cách hội thoại, phong cách khẩu ngữ) chủ yếu tồn tại ở dạng nói, là kiểu diễn đạt trong giao tiếp hằng ngày, mang tính chất tự nhiên, thoải mái và sinh động, giàu cảm xúc, ít trau chuốt. Phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t thÓ hiÖn tÝnh khÝ, thãi quen, nÐt riªng cña mçi c¸ nhân trong cách trao đổi, chuyên trò, tâm sự với ngời khác. Phong cách ngôn ngữ sinh ho¹t kh«ng dïng nh÷ng lèi nãi trõu tîng, chung chung mµ a chuéng nh÷ng lèi diễn đạt cụ thể, trực quan, sinh động, giàu âm thanh, giàu màu sắc, mang dấu ấn rõ rÖt cña nh÷ng t×nh huèng giao tiÕp h»ng ngµy. Phong c¸ch ng«n ng÷ sinh ho¹t a thích những cách diễn đạt mới mẻ, tạo đợc ấn tợng cho ngời tiếp nhận. Trong phong cách ngôn ngữ sinh hoạt, cảm xúc của ngời nói hay ngời viết đợc bộc lộ một cách tự nhiªn, g¾n víi nh÷ng t×nh huèng giao tiÕp cô thÓ, mu«n h×nh mu«n vÎ. - Lµ lo¹i phong c¸ch ng«n ng÷ dïng trong c¸c v¨n b¶n thuéc lÜnh vùc v¨n ch¬ng, phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt kh¸c víi c¸c phong c¸ch ng«n ng÷ kh¸c ë nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n sau: + TÝnh thÈm mÜ: V¨n ch¬ng lµ nghÖ thuËt ng«n ng÷, lµ sù thÓ hiÖn gi¸ trÞ thÈm mÜ cña ng«n ng÷. Ng«n ng÷ trong v¨n b¶n nghÖ thuËt, víi t c¸ch lµ chÊt liÖu x©y dựng hình tợng, có sự tổng hoà của ngữ âm và ngữ nghĩa, hoà phối để tạo nên hiệu.

(125) qu¶ thÈm mÜ. + TÝnh ®a nghÜa: NghÜa cña v¨n b¶n nghÖ thuËt gåm nhiÒu thµnh phÇn: thµnh phÇn biÓu thÞ th«ng tin kh¸ch quan, thµnh phÇn biÓu thÞ t×nh c¶m; thµnh phÇn nghÜa têng minh, thµnh phÇn nghÜa hµm Èn. C¸c thµnh phÇn nghÜa nµy thèng nhÊt víi nhau trong những hình tợng nghệ thuật vừa cụ thể, vừa sinh động. Trong đó, thành phần nghĩa hàm ẩn có một vị trí đặc biệt quan trọng trong văn bản nghệ thuật, biểu thị nh÷ng suy ngÉm, gîi liªn tëng, tëng tîng,… t¹o nªn nh÷ng tÝn hiÖu thÈm mÜ, nh÷ng th«ng ®iÖp s©u s¾c vÒ cuéc sèng vµ con ngêi. + DÊu Ên riªng cña t¸c gi¶: Mçi nhµ v¨n, nhµ th¬ thêng cã së thÝch, së trêng riêng trong diễn đạt. Sở thích và sở trờng ấy đợc bộc lộ ở những tác phẩm có giá trị và tạo thành nét độc đáo, dấu ấn riêng của tác giả. 2. Tr×nh bµy nh÷ng hiÓu biÕt cña anh (chÞ) vÒ c¸c chøc n¨ng cña ng«n ng÷, c¸c nhân tố của hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ. Gîi ý: - Ngôn ngữ là công cụ để đạt đến mục đích giao tiếp. Với t cách là công cụ nh vËy, ng«n ng÷ cã nh÷ng chøc n¨ng c¬ b¶n: Chøc n¨ng th«ng b¸o sù viÖc; Chøc năng bộc lộ (biểu cảm); Chức năng tác động. - Các nhân tố của hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ: Nhân vật giao tiếp - ngời phát (ngời nói / ngời viết) và ngời nhận (ngời nghe / ngời đọc); Công cụ giao tiếp và kênh giao tiếp, là ngôn ngữ đợc chọn dùng làm phơng tiện chuyên chở thông tin và h×nh thøc thùc hiÖn giao tiÕp; Néi dung giao tiÕp, lµ ph¹m vi hiÖn thùc bªn ngoµi ngôn ngữ gồm những sự vật, sự việc nào đó trong đó sự vật thế nào, vì sao, ai làm, làm gì, với ai, ở đâu, khi nào, nhằm mục đích gì,… thờng phải đợc xác định rõ; là bản thân ngôn ngữ, trong trờng hợp này, ngôn ngữ đợc dùng để nói về chính ngôn ng÷; Hoµn c¶nh giao tiÕp, lµ nh÷ng yÕu tè thêi gian, kh«ng gian, nh÷ng hiÓu biÕt cña ngêi tham gia giao tiÕp, m«i trêng x· héi,… cña mét cuéc giao tiÕp cô thÓ. 3. Nh÷ng yªu cÇu trong sö dông tiÕng ViÖt. Gîi ý: 4. ¤n tËp nh÷ng kiÕn thøc kh¸i qu¸t vÒ lÞch sö tiÕng ViÖt: nguån gèc, quan hÖ hä hµng vµ c¸c thêi k× ph¸t triÓn. Gîi ý: Xem l¹i bµi Kh¸i qu¸t lÞch sö tiÕng ViÖt. 5. Hãy nêu những đặc điểm của văn bản, đặc điểm của văn bản nói và văn bản viÕt. Gîi ý: - Các đặc điểm của văn bản: Tính thống nhất về đề tài, chủ đề và mục đích; Tính hoµn chØnh vÒ h×nh thøc (bè côc, c©u, liªn kÕt, tõ ng÷); V¨n b¶n cã t¸c gi¶. - Các đặc điểm của văn bản nói: dùng trong giao tiếp với sự có mặt của ngời nói lẫn ngời nghe, là hình thức giao tiếp cơ bản nhất, sống động nhất, tự nhiên nhất của con ngêi; sö dông ©m thanh, ng÷ ®iÖu lµm ph¬ng tiÖn biÓu hiÖn, kÌm theo c¸c ph¬ng tiÖn phi ng«n ng÷; cã tÝnh kh«ng trän vÑn vµ Ýt trau chuèt. - Các đặc điểm của văn bản viết: có khả năng lu giữ lâu dài, hớng tới phạm vi ngời đọc rộng lớn; sử dụng hệ thống các dấu câu, kí hiệu quy ớc để biểu đạt và làm.

(126) cho văn bản tự đầy đủ về ý nghĩa; có những từ ngữ đặc thù, không có trong văn bản nói; Các yếu tố trong văn bản phù hợp với đặc thù giao tiếp gián tiếp và bởi vậy nó cã tÝnh tinh luyÖn vµ trau chuèt. 6. Viết một văn bản giới thiệu về ca dao Việt Nam (qua những bài đã học) và tự phân tích văn bản ấy: kiểu văn bản, các nhân tố giao tiếp, việc đáp ứng yêu cầu sử dụng tiếng Việt; và trình bày văn bản đó dới dạng nói trớc lớp rồi chỉ ra sự khác nhau gi÷a v¨n b¶n ë d¹ng nãi vµ d¹ng viÕt. Gîi ý: - ViÕt v¨n b¶n theo c¸c ý sau: + Ca dao lµ g×? + Ca dao Việt Nam có đặc điểm gì về nội dung? + Ca dao Việt Nam có những nét đặc sắc gì về nghệ thuật? + Vai trß thÈm mÜ cña ca dao? - §©y lµ kiÓu v¨n b¶n thuyÕt minh. - Dựa vào gợi ý ở bài tập 2 để xác định các nhân tố giao tiếp liên quan đến văn b¶n cña m×nh. - §¸nh gi¸ v¨n b¶n theo yªu cÇu sö dông tiÕng ViÖt: vÒ ng÷ ©m, ch÷ viÕt, vÒ tõ ng÷, ng÷ ph¸p vµ vÒ phong c¸ch ng«n ng÷). - Dựa vào gợi ý ở bài tập 5 để xác định sự khác nhau giữa văn bản ở dạng nói và dạng viết đối với văn bản của mình. Bµi viÕt sè 8 (KiÓm tra tæng hîp cuèi n¨m) 1. Những vấn đề cần chuẩn bị về phần văn bản văn học a) Nắm vững tên gọi, tác giả, đề tài, nhân vật, nội dung chính, ý nghĩa của các v¨n b¶n. b) Biết phân tích phơng thức biểu đạt, các yếu tố nghệ thuật đặc sắc của các văn b¶n. c) Nắm vững những yêu cầu của đọc – hiểu văn bản văn học (kiến thức và kĩ n¨ng). d) Biết lựa chọn những câu, đoạn văn, thơ hay ở các văn bản để ghi nhớ và phân tÝch. 2. Nh÷ng ®iÒu cÇn lu ý khi chuÈn bÞ kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng TiÕng ViÖt - Chó ý c¸c d¹ng bµi tËp thùc hµnh - Biết vận dụng kiến thức và kĩ năng Tiếng Việt vào việc đọc – hiểu văn bản và lµm v¨n 3. Nh÷ng ®iÒu cÇn lu ý vÒ Lµm v¨n - Biết liên hệ giữa làm văn với tiếng Việt và đọc – hiểu văn bản - Biết vận dụng tổng hợp các kiến thức, kĩ năng để tạo lập văn bản.

(127) 4. Tham kh¶o §Ò luyÖn tËp cuèi Häc k× I trong s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n 10 N©ng cao, tËp mét. V¨n b¶n qu¶ng c¸o I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Qu¶ng c¸o lµ lo¹i v¨n b¶n cung cÊp réng r·i c¸c th«ng tin, tri thøc liªn quan đến hàng hoá, dịch vụ, nhằm mục đích tiêu thụ sản phẩm, giới thiệu hoạt động của các tổ chức, doanh nghiệp,… Quảng cáo có vai trò quan trọng trong đời sống, nhất lµ trong x· héi th«ng tin vµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng. 2. §Æc ®iÓm cña v¨n b¶n qu¶ng c¸o - Mét v¨n b¶n qu¶ng c¸o thêng cã c¸c néi dung nh: + Tiêu đề quảng cáo; + Tªn hµng ho¸, dÞch vô; + Giíi thiÖu chÊt lîng, uy tÝn cña s¶n phÈm vµ quy tr×nh t¹o nªn s¶n phÈm; + Nêu các điều kiện u đãi; + §Þa chØ liªn hÖ. - Văn bản quảng cáo thờng đợc thiết kế theo hai dạng: + Qu¶ng c¸o b»ng ng«n ng÷ thuÇn tuý; + Qu¶ng c¸o b»ng lêi kÕt hîp víi h×nh ¶nh minh ho¹. 3. C¸ch x©y dùng v¨n b¶n qu¶ng c¸o - Văn bản quảng cáo phải thể hiện đợc các nội dung cơ bản cần thông tin; - Cách trình bày cụ thể có thể khác nhau, nhng văn bản quảng cáo phải đảm bảo: + Ngôn ngữ quảng cáo cô đọng, tập trung; + Giäng nãi ph¶i râ rµng, l«i cuèn; + Có sự cân đối giữa ngôn ngữ, hình ảnh; + Hình ảnh phải mang tính thẩm mĩ cao, có sức tác động mạnh đến giác quan. - Văn bản quảng cáo phải chân thực, đảm bảo đạo đức kinh doanh. - Văn bản quảng cáo phải tuân thủ pháp lệnh, quy định của nhà nớc. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Quảng cáo thờng đợc sử dụng dới những hình thức nào? Hãy trình bày một số h×nh thøc qu¶ng c¸o cô thÓ. Gîi ý: Qu¶ng c¸o cã thÓ xuÊt hiÖn trªn mäi ph¬ng tiÖn truyÒn th«ng réng r·i nh s¸ch báo, đài phát thanh, truyền hình, tờ rơi, áp phích,… các vật dụng phổ biến nh mũ, áo,…; các nơi tập trung đông ngời nh sân bóng đá, rạp chiếu phim,… Cã h×nh thøc qu¶ng c¸o thuÇn tuý b»ng lêi vµ cã h×nh thøc qu¶ng c¸o kÕt hîp lêi víi h×nh ¶nh. 2. Hãy thuyết minh về tính hấp dẫn của một quảng cáo nào đó đã từng thấy..

(128) Gợi ý: Căn cứ vào yêu cầu, mục đích và các tiêu chuẩn của quảng cáo để phân tÝch; cã thÓ tr×nh bµy së thÝch c¸ nh©n. 3. Văn bản quảng cáo dới đây cần bổ sung những yếu tố nào để hoàn thiện? §ång hå vµng. Nhà cung cấp các loại đồng hồ chính hiệu §¶m b¶o uy tÝn Thñ tôc mua b¸n nhanh gän. Gîi ý: CÇn bæ sung nh÷ng th«ng tin sau: - Xuất xứ và tên một số loại đồng hồ nổi tiếng; - Giíi thiÖu tiªu chÝ vÒ chÊt lîng; - §Þa chØ liªn hÖ; - C¸c h×nh thøc khuyÕn m¹i (nÕu cã). Ngoµi ra, cã thÓ thªm c¸c chi tiÕt trang trÝ, h×nh ¶nh minh ho¹,… TuÇn 34 Tæng kÕt lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam Thời trung đại I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Về cấu trúc, nền văn học Việt Nam thời trung đại đợc cấu tạo bởi hai bộ phận phát triển song song và có tác động qua lại trong quá trình lịch sử: văn học dân gian vµ v¨n häc viÕt. Hai bé phËn v¨n häc nµy còng nh c¸c thµnh phÇn v¨n häc ch÷ H¸n và chữ Nôm thời trung đại có quan hệ mật thiết và tác động qua lại sâu sắc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. 2. Về quá trình lịch sử, sự vận động, phát triển và biến đổi của văn học Việt Nam thời trung đại có quan hệ rất chặt chẽ với các phơng diện của lịch sử đất nớc, nhÊt lµ lÞch sö x· héi, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, t tëng. LÞch sö v¨n häc viÕt níc ta tõ thÕ kØ X đến hết thế kỉ XIX có thể chia làm hai giai đoạn lớn với mốc là thế kỉ XVIII. Tuy nhiên, mốc thế kỉ XVIII không hề cắt đứt hai giai đoạn mà vẫn thấy đợc sự kế thừa, ph¸t huy nh÷ng thµnh tùu cña giai ®o¹n tríc ë giai ®o¹n sau. 3. Các đặc điểm cơ bản của nền văn học Việt Nam thời trung đại thể hiện ở quan niÖm v¨n häc, néi dung t tëng vµ h×nh thøc nghÖ thuËt. Về quan niệm văn học, với khái niệm văn đợc hiểu rất rộng, ngời xa coi trọng loại văn học thuật, hành chính, văn đạo lí, các loại văn nghệ thuật diễn tả tình cảm thẩm mĩ không đợc đánh giá cao; các thể loại vừa có ranh giới khá rõ rệt vừa có sự đan xen; nhiệm vụ giáo dục đạo lí, học thuật, nói chí, tỏ lòng đợc đặt lên trên hết. Về nội dung t tởng, văn học Việt Nam thời trung đại có truyền thống lớn nhất, s©u s¾c nhÊt lµ lßng yªu níc, tinh thÇn tù hµo d©n téc, chñ nghÜa anh hïng; cã truyÒn thèng t×nh th¬ng, lßng nh©n nghÜa; t×nh yªu thiªn nhiªn vµ tinh thÇn l¹c quan; cã sù.

(129) gÆp gì víi ba luång t tëng PhËt gi¸o, Nho gi¸o, §¹o gi¸o. Về hình thức nghệ thuật, văn học Việt Nam thời trung đại có tính quy phạm chặt chÏ; tÝnh uyªn b¸c vµ khuynh híng m« pháng cæ nh©n; c¸ tÝnh nhµ v¨n cha cã ®iÒu kiÖn thÓ hiÖn thËt ®Ëm nÐt. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Văn học Việt Nam thời trung đại gồm những bộ phận, những thành phần nào? Gîi ý: V¨n häc ViÖt Nam thời trung đại. V¨n häc d©n gian. V¨n häc viÕt. Ch÷ H¸n. Ch÷ N«m. 2. Phân tích, chứng minh quan hệ và tác động qua lại giữa các bộ phận, các thành phần văn học Việt Nam thời trung đại trong quá trình vận động phát triển. Gîi ý: Hai bé phËn v¨n häc nµy còng nh c¸c thµnh phÇn v¨n häc ch÷ H¸n vµ ch÷ N«m thời trung đại có quan hệ mật thiết và tác động qua lại sâu sắc trong quá trình phát triÓn. C¸c t¸c phÈm v¨n häc ch÷ H¸n ®Çu tiªn cña bé phËn v¨n häc viÕt (ViÖt ®iÖn u linh tËp cña LÝ TÕ Xuyªn; LÜnh Nam chÝch qu¸i lôc cña TrÇn ThÕ Ph¸p, Vò Quúnh, KiÒu Phó; §¹i ViÖt sö kÝ toµn th cña Ng« SÜ Liªn, TruyÒn k× m¹n lôc cña NguyÔn D÷,…) hoÆc lµ nh÷ng c«ng tr×nh su tËp, chi chÐp v¨n häc d©n gian hoÆc khai th¸c rÊt nhiÒu chÊt liÖu tõ v¨n häc d©n gian. Thµnh phÇn v¨n häc ch÷ H¸n vµ thµnh phÇn v¨n học chữ Nôm cũng có nhiều ảnh hởng qua lại, bổ sung cho nhau từ nội dung đến h×nh thøc. C¸c t¸c phÈm v¨n häc ch÷ H¸n nh VËn níc (Ph¸p ThuËn), C¸o bÖnh b¶o mäi ngêi (M·n Gi¸c), Tá lßng (Ph¹m Ngò L·o), Phó s«ng B¹ch §»ng (Tr¬ng H¸n Siêu), Đại cáo bình Ngô (Nguyễn Trãi),… hớng nhiều hơn đến những đề tài “lớn”, những vấn đề trọng đại. Văn học chữ Nôm lại tập trung nhiều hơn đến những đề tài thuộc đời sống hằng ngày, tâm sự riêng t, về thân phận con ngời, thú chơi,…; chẳng h¹n: C¶nh ngµy hÌ (NguyÔn Tr·i), Nhµn (NguyÔn BØnh Khiªm), Hµn nho phong vÞ phó (NguyÔn C«ng Trø), Cung o¸n ng©m (NguyÔn Gia ThiÒu), TruyÖn KiÒu (NguyÔn Du),… V¨n häc ch÷ H¸n chØ vËn dông nh÷ng thÓ th¬ mîn cña Trung Hoa th× v¨n häc N«m, bªn c¹nh c¸c thÓ lo¹i cã nguån gèc bªn ngoµi Êy, cßn ph¸t huy những thể thơ bản địa,… 3. Ph©n tÝch, chøng minh: ThÕ kØ XVIII lµ thêi ®iÓm bíc ngoÆt lín cña lÞch sö x· hội và lịch sử văn học nớc ta thời trung đại, Gîi ý: Để làm rõ đợc luận điểm này, cần chú ý những vấn đề sau: - Bíc ngoÆt cña lÞch sö x· héi: Phong trµo n«ng d©n khëi nghÜa bïng næ d÷ déi; Chế độ phong kiến bị lay chuyển tận gốc; ý thức hệ phong kiến khủng hoảng sâu sắc; Vấn đề quyền con ngời đặt ra gay gắt. - Bíc ngoÆt cña lÞch sö v¨n häc: NÒn v¨n häc ph¸t triÓn rùc rì, tõ v¨n häc ch÷ Hán đến văn học chữ Nôm, với đủ các thể loại kể cả vay mợn lẫn bản địa; Hàng loạt các tác gia lớn xuất hiện, hàng loạt các kiệt tác ra đời (Nguyễn Du với Truyện Kiều.

(130) vµ th¬ ch÷ H¸n; NguyÔn Gia ThiÒu víi Cung o¸n ng©m; §Æng TrÇn C«n - §oµn ThÞ §iÓm víi Chinh phô ng©m,…). 4. Phân tích một số tác phẩm cụ thể để thấy đợc đặc điểm về nội dung của văn học Việt Nam trung đại. Gîi ý: - Lßng yªu níc, tinh thÇn tù hµo d©n téc, chñ nghÜa anh hïng: Th¸nh Giãng, TruyÖn An D¬ng V¬ng vµ MÞ Ch©u – Träng Thuû, VËn níc, §¹i c¸o b×nh Ng«, Phó s«ng B¹ch §»ng,… - T×nh th¬ng, lßng nh©n nghÜa: TiÔn dÆn ngêi yªu, ca dao yªu th¬ng t×nh nghÜa, ca dao than thân, Đại cáo bình Ngô, Chuyện chức phán sự đền Tản Viên, Truyện KiÒu, §äc “TiÓu Thanh kÝ”, Cung o¸n ng©m, Chinh phô ng©m,… - T×nh yªu thiªn nhiªn, tinh thÇn l¹c quan: C¶nh ngµy hÌ, Nhµn,… … 5. Những đặc trng hình thức nghệ thuật của văn học Việt Nam thời trung đại đợc thÓ hiÖn qua c¸c bµi Tá lßng (Ph¹m Ngò L·o), Nçi lßng (§Æng Dung), §¹i c¸o b×nh Ng« (NguyÔn Tr·i), §äc “TiÓu Thanh kÝ” (NguyÔn Du), Phó s«ng B¹ch §»ng (Tr¬ng H¸n Siªu). Gîi ý: TËp trung ph©n tÝch, chøng minh nh÷ng biÓu hiÖn sau: - Tính quy phạm chặt chẽ (niêm, luật, đối,… theo quy phạm thể loại); - TÝnh uyªn b¸c, m« pháng cæ nh©n (dïng ®iÓn cè, ®iÓn tÝch, v¨n liÖu cña ngêi xa,…), thÓ hiÖn râ nhÊt trong §¹i c¸o b×nh Ng«, §äc “TiÓu Thanh kÝ”, Phó s«ng B¹ch §»ng. - Cá tính cha có điều kiện thể hiện đậm nét: quy phạm chặt chẽ định sẵn, hệ thèng c¸c h×nh ¶nh íc lÖ,… 6. ThÕ nµo lµ íc lÖ trong s¸ng t¸c v¨n häc? §èi víi v¨n häc thêi phong kiÕn, bót pháp ớc lệ đạt đợc hiệu quả nh thế nào? Vì sao? Gîi ý: - Văn học thời nào cũng có ớc lệ, nhng trong văn học thời trung đại ớc lệ đợc sử dụng một cách phổ biến và trở thành đặc trng thi pháp. - Những ớc lệ đạt giá trị nghệ thuật tạo nên tính hàm súc cao, “ý tại ngôn ngoại”. Nh÷ng yªu cÇu vÒ sö dông tiÕng ViÖt I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Tính chính xác và tính nghệ thuật là hai tiêu chuẩn cơ bản để đánh giá một v¨n b¶n vÒ mÆt sö dông ng«n ng÷. 2. VÒ mÆt ng÷ ©m, ch÷ viÕt; khi nãi, ph¶i ph¸t ©m theo ng÷ ©m tiÕng ViÖt; khi viết, phải viết đúng chính tả. Hơn nữa, khi nói hay đọc lên, lời văn phải có đợc âm thanh uyÓn chuyÓn, hµi hoµ. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng.

(131) 1. Ph©n tÝch sù hoµ phèi ng÷ ©m trong ®o¹n v¨n sau: Không, không, sự sống mới đang chói lọi. Đầu óc chúng ta đã nóng rực, xôn xao, Çm Çm tr¨m ngµn tiÕng nãi, h×nh ¶nh muèn bay ra ngoµi. Chóng ta cø m¹nh b¹o s¸ng t¸c. Nh÷ng phót ngîng ngËp sÏ qua ®i rÊt chãng. (Nguyễn Đình Thi – Nhận đờng) Gîi ý: - Sù lu©n phiªn b»ng – tr¾c; - C¸c ©m tiÕt ë cuèi c¸c côm tõ vµ cuèi c¸c c©u: sù sèng míi ®ang chãi läi; nãng rùc, x«n xao, Çm Çm tr¨m ngµn tiÕng nãi;… 2. Ph©n tÝch sù gièng vµ kh¸c nhau vÒ nhÞp, tiÕt tÊu vµ vÇn cña hai ®o¹n trÝch sau: (1) Th¸ng giªng, th¸ng hai, th¸ng ba, th¸ng bèn, th¸ng khèn, th¸ng n¹n Đi vay, đi tạm đợc tám quan hai Xuèng díi chî Mai Mua một cái đó. (2) Th¸ng giªng, th¸ng hai, th¸ng ba, th¸ng bèn, th¸ng khèn, th¸ng n¹n Đi vay đi tạm đợc một quan tiền Ra chî KÎ Diªn Mua mét v¸c tre. (Th¸ng giªng, th¸ng hai, th¸ng ba, th¸ng bèn,…) Gîi ý: - Gièng nhau: nhÞp, tiÕt tÊu; - Khác nhau: vần (hai – Mai, tiền – Diên); thanh ở hai tiếng cuối (đó / tre) 3. Lấy một đoạn văn trong bài viết số 7 của anh (chị) để: - Tự đánh giá về chính tả; - Tù nhËn xÐt vÒ sù hoµ phèi ©m thanh. ViÕt qu¶ng c¸o 1. Chọn trong số các tình huống sau đây để tập thiết kế một quảng cáo (1) Quảng cáo cho trận bóng đá giao hữu giữa đội tuyển trờng mình và đội tuyển trêng b¹n. (2) Qu¶ng c¸o vÒ cuéc thi “TiÕng hãt oanh vµng” gi÷a c¸c trêng Trung häc phæ th«ng thuéc tØnh, thµnh phè mµ anh (chÞ) ®ang sèng. (3) Qu¶ng c¸o C©u l¹c bé tin häc do §oµn trêng tæ chøc. (4) Qu¶ng c¸o chiªu sinh líp tiÕng Anh do trêng anh (chÞ) tæ chøc. Gîi ý: - T×nh huèng vµ néi dung qu¶ng c¸o cã thÓ kh¸c nhau, nhng mçi qu¶ng c¸o cÇn.

(132) đảm bảo các nội dung chính và cách thức sau: + Các nội dung: Tiêu đề quảng cáo; Tên hoạt động, tổ chức cần quảng cáo; Giới thiệu chất lợng, sức hấp dẫn của hoạt động, tổ chức; Các điều kiện u đãi (ví dụ: kh«ng thu tiÒn vÐ, kh«ng thu häc phÝ,…); §Þa chØ liªn hÖ. + Lùa chän h×nh thøc qu¶ng c¸o: Qu¶ng c¸o b»ng ng«n ng÷ thuÇn tuý hay qu¶ng c¸o b»ng lêi kÕt hîp víi h×nh ¶nh minh ho¹? - Văn bản quảng cáo phải thể hiện đợc các nội dung cơ bản cần thông tin; - Cách trình bày cụ thể có thể khác nhau, nhng văn bản quảng cáo phải đảm bảo: + Ngôn ngữ quảng cáo cô đọng, tập trung; + Giäng nãi ph¶i râ rµng, l«i cuèn; + Có sự cân đối giữa ngôn ngữ, hình ảnh; + Hình ảnh phải mang tính thẩm mĩ cao, có sức tác động mạnh đến giác quan. 2. Thuyết minh ý đồ quảng cáo đã đợc chuẩn bị Gîi ý: - Thuyết minh về mục đích và đối tợng quảng cáo: + Quảng cáo nhằm mục đích gì? + Quảng cáo hớng tới đối tợng nào? - ThuyÕt minh vÒ néi dung qu¶ng c¸o: Qu¶ng c¸o cã nh÷ng néi dung th«ng tin nào? Nội dung thông tin nào là quan trọng nhất và đợc nhấn mạnh, tạo ấn tợng? - ThuyÕt minh vÒ c¸ch tr×nh bµy: + Lùa chän ng«n ng÷, h×nh ¶nh nh thÕ nµo? Trang trÝ ra sao? + CÇn bè trÝ qu¶ng c¸o ë nh÷ng ®©u? - ThuyÕt minh vÒ tÝnh chÝnh x¸c, trung thùc cña c¸c néi dung th«ng tin trong qu¶ng c¸o. TuÇn 35 Tổng kết phơng pháp đọc –hiểu v¨n b¶n v¨n häc I – KiÕn thøc c¬ b¶n 1. §äc – hiÓu v¨n b¶n v¨n häc, ph¶i biÕt dùa vµo ng÷ c¶nh v¨n b¶n, ng÷ c¶nh tình huống và ngữ cảnh văn hoá để xác định ý nghĩa của văn bản. Ngữ cảnh văn bản là tổ chức văn bản quy định ý nghĩa và giá trị của các thành phần tạo nên văn bản. Ng÷ c¶nh t×nh huèng lµ t×nh huèng cô thÓ khi v¨n b¶n vµ ng«n tõ xuÊt hiÖn. Ng÷ c¶nh v¨n ho¸ lµ bèi c¶nh kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸ mµ ngêi ph¸t ng«n sèng vµ s¸ng t¸c. 2. §äc – hiÓu v¨n b¶n v¨n häc, ph¶i biÕt lÊy t tëng chÝnh cña v¨n b¶n mµ soi sáng mọi chi tiết của văn bản. Trong quá trình đọc, qua các chi tiết ngời đọc có thể dự đoán trớc t tởng chính của văn bản và sau đó qua các chi tiết khác lại điều chỉnh dù ®o¸n ban ®Çu, khi nµo thÊy cã sù phï hîp gi÷a kh¸i qu¸t vÒ t tëng chÝnh víi tÊt.

(133) cả các chi tiết thì mới có thể coi là hiểu đợc t tởng của văn bản. 3. §äc – hiÓu v¨n b¶n v¨n häc, ph¶i biÕt lÊy kinh nghiÖm sèng cña b¶n th©n vµ cña nh÷ng ngêi xung quanh mµ thÓ nghiÖm ý nghÜa cña v¨n b¶n. Muèn thÓ nghiÖm, ngời đọc phải tởng tợng, liên tởng để “cụ thể hoá”, “hiện thực hoá” các chi tiết trong v¨n b¶n. 4. §äc – hiÓu v¨n b¶n v¨n häc, cÇn tr¸nh c¾t xÐn v¨n b¶n, tr¸nh suy diÔn tuú tiÖn. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. H·y cho biÕt ng÷ c¶nh v¨n b¶n, ng÷ c¶nh t×nh huèng vµ ng÷ c¶nh v¨n ho¸ cña c¸c t¸c phÈm: Phó s«ng B¹ch §»ng (Tr¬ng H¸n Siªu), §¹i c¸o b×nh Ng« (NguyÔn Tr·i), C¸c ®o¹n trÝch TruyÖn KiÒu (NguyÔn Du). Gîi ý: - Ng÷ c¶nh t×nh huèng cña c¸c bµi Phó s«ng B¹ch §»ng (Tr¬ng H¸n Siªu), §¹i cáo bình Ngô (Nguyễn Trãi) đợc thể hiện trong phần Tiểu dẫn; ngữ cảnh tình huống của các đoạn trích Truyện Kiều (Nguyễn Du) đợc nói đến trong bài Truyện Kiều. - Đọc lại toàn bộ các văn bản để tìm hiểu ngữ cảnh văn bản: + Bố cục của các văn bản: ý nghĩa của mỗi phần đợc thể hiện trong mối liên hệ ý nghÜa víi c¸c phÇn kh¸c. + Từ ngữ, hình ảnh,… trong văn bản đều chứa đựng liên hệ ý nghĩa với các từ ng÷, h×nh ¶nh trong c©u, ®o¹n vµ toµn v¨n b¶n. - Ngữ cảnh văn hoá: Các điển cố, điển tích, động thái hoài cổ, hình ảnh ớc lệ,… thể hiện đặc thù của văn hoá thời trung đại. Riêng các đoạn trích Truyện Kiều, việc xác định ngữ cảnh tình huống còn là xác định vị trí đoạn trích trong toàn bộ tác phẩm, trong mạch diễn biến cốt truyện. 2. Nªu mèi quan hÖ gi÷a t tëng chÝnh vµ chi tiÕt trong c¸c v¨n b¶n, ®o¹n trÝch: C¶nh ngµy hÌ (NguyÔn Tr·i), Trao duyªn (NguyÔn Du), Th¸i s TrÇn Thñ §é (Ng« SÜ Liªn). Gîi ý: - Cảnh ngày hè: Cảm xúc về sức sống thiên nhiên và tấm lòng yêu cuộc sống đợc thể hiện ở các chi tiết miêu tả: hoè lục đùn đùn, hoa lựu phun thức đỏ, hơng sen ng¸t, lao xao chî c¸,… - Trao duyên: Mối giằng xé đau đớn giữa ý thức về nghĩa vụ với ý thức, khát vọng sống của cá nhân thể hiện ra ở ngôn ngữ nhân vật, độc thoại nội tâm, các hình ¶nh,… - Thái s Trần Thủ Độ: Các sự kiện, chi tiết đều nhằm khẳng định nhân cách trung trùc, cøng cái, b¶n lÜnh cña nh©n vËt TrÇn Thñ §é trong viÖc gi÷ g×n kØ c¬ng, phÐp níc. 3. Cho biết các nhận định dới đây đã thoả đáng hay cha và giải thích lí do: (1) Bµi th¬ Tá lßng cña Ph¹m Ngò L·o thÓ hiÖn lÝ tëng cña ngêi muèn lËp c«ng danh. (2) ë bµi th¬ §äc “TiÓu Thanh kÝ” (NguyÔn Du), nhµ th¬ chØ mîn h×nh ¶nh TiÓu.

(134) Thanh để biểu hiện chính mình. (3) §o¹n trÝch Nçi th¬ng m×nh trong TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du chØ thÓ hiÖn cảnh sống không đẹp chốn lầu xanh. Gợi ý: Đối chiếu các luận điểm với nội dung đọc – hiểu đã học. Nhận định (1) đúng, nếu hiểu công danh là lập công trạng trong sự nghiệp giữ nớc. Nhận định (2) không đầy đủ, Nguyễn Du trong Đọc “Tiểu Thanh kí” không “chỉ mợn chuyện Tiểu Thanh để biểu hiện chính mình” mà còn bộc lộ niềm thơng cảm chung cho những kiếp tài hoa mệnh bạc. Nhận định (3) sai hoàn toàn, đoạn trích Nỗi thơng mình diễn tả thân phận đau đớn, tủi nhục của Kiều ở chốn lầu xanh và ý thức về nhân phẩm của nàng chứ không phải “chỉ thể hiện cảnh sống không đẹp chốn lầu xanh”. Nh÷ng yªu cÇu vÒ sö dông tiÕng ViÖt (TiÕp theo) 3. Về mặt từ ngữ, khi nói (hoặc viết) trớc tiên là phải dùng đúng với nghĩa của nã. H¬n n÷a, cßn ph¶i cÇn hÕt søc coi träng tÝnh nghÖ thuËt khi sö dông tõ ng÷; nghĩa là phải biết vận dụng linh hoạt, sáng tạo để đạt đợc hiệu quả cao nhất. 4. VÒ mÆt ng÷ ph¸p, khi nãi (hoÆc viÕt) ph¶i tu©n thñ nh÷ng quy t¾c dïng tõ cÊu tạo nên cụm từ, câu, đoạn. Không những thế, ngời sử dụng ngôn ngữ cần sáng tạo để tạo ra sự đa dạng về khả năng kết hợp của các yếu tố ngôn ngữ nhằm biểu đạt hiệu quả những nội dung sâu sắc, tinh tế, sinh động. 5. Về mặt phong cách chức năng ngôn ngữ, cần nhận rõ những đặc điểm phân biệt phong cách ngôn ngữ này với phong cách ngôn ngữ khác để lựa chọn những phơng tiện ngôn ngữ thích hợp với từng văn bản cụ thể. II – RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. So s¸nh nghÜa cña mua, b¸n trong trêng hîp (a) víi mua, b¸n trong trêng hîp (b) díi ®©y: (a) - Th¸ng giªng, th¸ng hai, th¸ng ba, th¸ng bèn, th¸ng khèn, th¸ng n¹n. Đi vay đi tạm đợc tám quan hai Xuèng díi chî Mai Mua một cái đó. (Th¸ng giªng, th¸ng hai, th¸ng ba, th¸ng bèn…) - Hằng ngày Tấm giúp bà lão các việc thổi cơm, nấu nớc, gói bánh, têm trầu để cho bµ ngåi b¸n hµng. (TÊm C¸m) (b) B¸n anh em xa, mua l¸ng giÒng gÇn. (Tôc ng÷) Gîi ý: - NghÜa cña b¸n, mua trong (1): + bán: đổi vật (thờng là hàng hoá) lấy tiền; + mua: đổi tiền lấy vật (thờng là hàng hoá)..

(135) - bán và mua trong (b) không liên quan đến “tiền” (không bao hàm nét nghĩa “lấy tiền” hay “đổi tiền”). 2. Từ ăn và đớp trong hai câu sau đây có quan hệ gì với nhau về nghĩa, có nét nghÜa nµo kh¸c nhau? a) Bèng bèng bang bang Lªn ¨n c¬m vµng c¬m b¹c nhµ ta… (TÊm C¸m) b) Mỗi lần nghe lời Tấm gọi bống lại ngoi lên mặt nớc đớp những hạt cơm của TÊm nÐm xuèng. (TÊm C¸m) Gợi ý: Đây là hai từ đồng nghĩa. Nhng từ đớp có nét nghĩa trái ngợc với từ ăn: há miÖng ngo¹m nhanh lÊy. 3. a) Ph©n tÝch cÊu t¹o ng÷ ph¸p cña côm danh tõ (in ®Ëm) trong c©u sau: Mçi b÷a ¨n TÊm bít mét b¸t c¬m, giÊu ®i ®em cho bèng. (TÊm C¸m) b) H·y chøng minh r»ng, trong c©u díi ®©y, cã sù vËn dông linh ho¹t quy t¾c ng÷ ph¸p vÒ cÊu t¹o cña côm danh tõ (in ®Ëm): Con đem cá bống ấy về thả xuống giếng mà nuôi. Mỗi bữa, đáng ăn ba bát thì con ¨n hai, cßn mét ®em th¶ xuèng cho bèng. (TÊm C¸m) Gợi ý: ở câu (a), có thể xem một bát cơm là cụm danh từ đầy đủ. Còn ba bát, hai, một trong câu (b) là những cụm danh từ rút gọn; có thể khôi phục đầy đủ: ba b¸t c¬m, hai b¸t c¬m, mét b¸t c¬m. 4. Tự đánh giá Bài viết số 8 của mình theo các yêu cầu về sử dụng tiếng Việt: - Ng÷ ©m, ch÷ viÕt: Cã m¾c lçi nµo vÒ chÝnh t¶ kh«ng? NÕu cã h·y söa l¹i. - Tõ ng÷: Cã m¾c lçi nµo vÒ dïng tõ ng÷ kh«ng? NÕu cã h·y söa l¹i. - Ng÷ ph¸p: Cã m¾c lçi nµo vÒ kÕt hîp tõ ng÷, viÕt c©u, ®o¹n kh«ng? NÕu cã h·y söa l¹i. - Phong c¸ch chøc n¨ng ng«n ng÷: V¨n b¶n thuéc phong c¸ch chøc n¨ng nµo? Các phơng tiện ngôn ngữ trong đó đã phù hợp với phong cách chức năng ấy hay cha? Có cần điều chỉnh gì không? Tr¶ bµi viÕt sè 8 I. ChuÈn bÞ ë nhµ 1. Nhớ lại đề bài đã làm trên lớp. 2. Tự kiểm tra lại nhận thức của mình về đề: - So với các đề kiểm tra thờng kì, đề kiểm tra tổng hợp cuối năm có gì khác? + Nh÷ng ®iÓm kh¸c vÒ néi dung?.

(136) + Nh÷ng ®iÓm kh¸c vÒ h×nh thøc? - Đề bài yêu cầu viết kiểu văn bản nào? Viết về đề tài gì (về thể loại, văn học sử, lí luận văn học, tác phẩm cụ thể,…)? Mục đích của bài văn là gì? Để thực hiện yêu cầu của đề bài, cần có những tri thức gì và cần vận dụng phơng thức biểu đạt nào? Bài viết cần tập trung vào vấn đề trọng tâm nào? Phạm vi t liệu (kiến thức văn học và kiến thức xã hội) cần huy động là gì? - Nhớ lại bài làm của mình và tự đánh giá kết quả dựa theo yêu cầu về nội dung kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng. II. C«ng viÖc trªn líp 1. Chú ý lắng nghe và ghi chép lại những nhận xét, đánh giá của thầy, cô giáo về kÕt qu¶ viÕt bµi chung cña c¶ líp. 2. Chú ý tham khảo những bài viết đợc đánh giá tốt; tham gia chữa lỗi, kiểm tra l¹i bµi viÕt theo yªu cÇu cña thÇy, c« gi¸o. 3. Tù kiÓm tra l¹i bµi viÕt cña m×nh theo gîi ý sau: - §äc kÜ l¹i lêi phª cña thÇy, c« gi¸o; chó ý nh÷ng phÇn nhËn xÐt cô thÓ hoÆc những điểm đợc đánh dấu, lu ý sửa chữa. - Tù kiÓm tra l¹i bµi cña m×nh vÒ: + Nội dung: Bài viết đã làm rõ đợc tính chất, đặc trng của đối tợng cha? Đã huy động đợc những kiến thức về văn học sử, kiến thức tác phẩm, kiến thức và kinh nghiệm đời sống để phục vụ cho bài viết cha? Có cần bổ sung gì không? + Về kết cấu bài văn: Bố cục (Mở bài, Thân bài, Kết bài) của bài văn đã hợp lí, cân đối cha? Các ý đã đợc trình bày chặt chẽ, sáng rõ cha? Có cần lợc bỏ hoặc bổ sung thªm ý nµo kh«ng? + Về phơng thức biểu đạt: Bài viết đã sử dụng phơng thức biểu đạt chính nào, có đáp ứng đúng yêu cầu của đề bài và có phù hợp với vấn đề đợc đa ra trong đề không? Trong khi triển khai ý, đã kết hợp các thao tác nh thế nào? Các thao tác vận dụng đã đạt đợc hiệu quả ra sao? + Về kĩ năng diễn đạt: Lời văn đã đảm bảo mạch lạc, trôi chảy cha? Có còn mắc lçi vÒ viÕt ®o¹n, c©u, chÝnh t¶,… kh«ng? Trao đổi, ghi vào sổ tay của mình những lỗi thờng mắc, những nhợc điểm cần kh¾c phôc. 4. ViÕt l¹i nh÷ng ®o¹n mµ anh (chÞ) cho lµ cha hay, hoÆc viÕt l¹i c¶ bµi nÕu tù thấy cha đạt..

(137) môc lôc Trang 19 20 21. 22. 23. 24. 25 26. 27 28 29. 30. Lêi nãi ®Çu Phó s«ng B¹ch §»ng Nhµ nho vui c¶nh nghÌo C¸c h×nh thøc kÕt cÊu cña v¨n b¶n thuyÕt minh Th dô V¬ng Th«ng lÇn n÷a Phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt Bµi viÕt sè 5 §¹i c¸o b×nh Ng« NguyÔn Tr·i HiÒn tµi lµ nguyªn khÝ quèc gia PhÈm b×nh nh©n vËt lÞch sö Phong c¸ch ng«n ng÷ nghÖ thuËt (tiÕp theo) Tùa "TrÝch diÔm thi tËp" Th¸i phã T« HiÕn Thµnh LuyÖn tËp vËn dông c¸c h×nh thøc kÕt cÊu v¨n b¶n thuyÕt minh Th¸i s TrÇn Thñ §é Hng §¹o §¹i V¬ng TrÇn Quèc TuÊn Luyện tập đọc – hiểu văn bản văn học Tr¶ bµi viÕt sè 5 Chuyện chức phán sự đền Tản Viên LuyÖn tËp vÒ liªn kÕt trong v¨n b¶n Tãm t¾t v¨n b¶n thuyÕt minh Bµi viÕt sè 6 Håi trèng Cæ Thµnh LuyÖn tËp vÒ liªn kÕt trong v¨n b¶n (tiÕp theo) LuËn ®iÓm trong bµi v¨n nghÞ luËn Tµo Th¸o uèng rîu luËn anh hïng DÕ chäi T×nh c¶nh lÎ loi cña ngêi chinh phô §Ò v¨n nghÞ luËn Nçi sÇu o¸n cña ngêi cung n÷ KiÓm tra v¨n häc Tr¶ bµi viÕt sè 6 TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du LuyÖn tËp vÒ tõ H¸n ViÖt Bµi viÕt sè 7 Trao duyªn Nçi th¬ng m×nh ThÒ nguyÒn Thùc hµnh thao t¸c chøng minh, gi¶i thÝch, quy n¹p, diÔn dÞch ChÝ khÝ anh hïng NguyÔn Du Ngọc Hoa đối mặt với bạo chúa Thùc hµnh viÕt c¸c ®o¹n v¨n chøng minh, gi¶i thÝch, quy.

(138) 31 32. 33 34 35. n¹p, diÔn dÞch §äc – hiÓu v¨n b¶n v¨n häc Kh¸i qu¸t lÞch sö tiÕng ViÖt Luyện tập trình bày một vấn đề Tr¶ bµi kiÓm tra v¨n bäc Kh¸i qu¸t lÞch sö tiÕng ViÖt (tiÕp theo) Nh÷ng yªu cÇu vÒ sö dông tiÕng ViÖt Tr¶ bµi viÕt sè 7 Tổng kết lịch sử văn học Việt Nam thời trung đại V¨n b¶n qu¶ng c¸o ¤n tËp vª Lµm v¨n Nh÷ng yªu cÇu vÒ sö dông tiÕng ViÖt (tiÕp theo) ¤n tËp tiÕng ViÖt Bµi viÕt sè 8 Tổng kết phơng pháp đọc – hiểu văn bản văn học ViÕt v¨n b¶n b¸o c¸o Tr¶ bµi viÕt sè 8.

(139) häc tèt ng÷ v¨n 10 - n©ng cao - (tËp hai) Ph¹m An Miªn- NguyÔn Lª Hu©n _____________________ Nhà xuất bản đại học quốc gia tp. hồ chí minh 03 C«ng trêng Quèc tÕ, QuËn 3 - TP. Hå ChÝ Minh §T: 8239 170 - 8239 171; Fax: 8239 172 Email: ***** ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n PGS, TS. nguyÔn Quang §iÓn Biªn tËp néi dung. Tr×nh bµy b×a. Söa b¶n in. _________________________________________ In lÇn thø nhÊt... cuèn (khæ 17 cm x 24 cm) t¹i XÝ nghiÖp in.... GiÊy phÐp xuÊt b¶n sè: cÊp ngµy. th¸ng. n¨m 2006. In xong vµ nép lu chiÓu quý III n¨m 2006..

(140)

Sach Hoc tot ngu van 10 NC tap 2

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về