Sáng kiến kinh nghiệm Tiểu học: Giúp học sinh lớp 4 viết tốt phần: Mở bài trong văn miêu tả

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
ĐƠN YÊU CẦU CÔNG NHẬN SÁNG KIẾN
Kính gửi: Hội đồng Sáng kiến ngành giáo dục Thị xã Bình Long
Tơi ghi tên dưới đây:

Họ và tên

VŨ THỊ HỒNG
LÚY

Ngày tháng
Nơi cơng tác Chức danh
năm sinh

Trình
độ
chun
mơn

Tỷ lệ (%)
đóng góp
vào việc
tạo ra sáng
kiến

09/10/1974

Đại học

100%

Trường Tiểu
học An Lộc

Giáo viên

sư phạm

A, thị xã
Bình Long,
tỉnh Bình
Phước

1. Là tác giả đề nghị xét cơng nhận sáng kiến: Cấp thị xã năm học 2020
- 2021
2. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: “Giúp học sinh lớp 4 viết tốt phần: "Mở
bài” trong văn miêu tả.
3. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Trong giảng dạy phân môn Tập làm văn
ở lớp 4.
4. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu: 10.9.2020
5. Mô tả bản chất của sáng kiến:
5.1. Tính mới của sáng kiến:
Trong chương trình mơn Tiếng Việt lớp 4 thì phân mơn Tập làm văn
được xem là phân mơn khó nhất. Nó địi hỏi học sinh phải biết tích hợp và vận
dụng các mảng kiến thức về văn học, khoa học, xã hội và vốn sống. Kết hợp với
kỹ năng dùng từ đặt câu, dựng đoạn, liên kết đoạn... để hình thành một văn bản
hồn chỉnh. Trong khi ở lớp 2,3, các em chỉ quen với việc dựa vào những câu
hỏi gợi ý theo dạng kể và miêu tả, từ đó tạo thành một đoạn văn hoặc một bài

2
văn theo u cầu của đề bài. Thơng thường thì các câu hỏi gợi ý cũng đã được
sắp xếp theo thứ tự: mở bài, thân bài, kết bài một cách ngắn gọn. Trong khi ở
lớp 4, các em bắt đầu học cách lập dàn ý, dựng đoạn và viết một bài văn với đầy
đủ bố cục quả là điều không dễ. Với kinh nghiệm nhiều năm giảng dạy lớp 4, tôi
thấy rằng: đa số học sinh lớp 4 viết văn chưa hay, sắp xếp ý cịn lộn xộn, lủng
củng, hình ảnh trong bài văn chưa gợi tả, ít liên tưởng hoặc chỉ sao chép bài văn
mẫu. Vì vậy, để hướng dẫn học sinh viết được một bài văn hoàn chỉnh, thì việc
đầu tiên là phải hướng dẫn học sinh biết cách viết phần mở bài. Đây là cánh cửa
đầu tiên, mở ra hướng đi đúng cho người viết. Nó khơng chỉ giới thiệu được nội
dung cần kể hay miêu tả mà cịn tránh được tình trạng “lạc đề”. Đồng thời tạo
cảm xúc và ấn tượng ban đầu cho người viết lẫn người đọc. Nếu mở bài hay,
sn sẻ thì chắc chắn phần thân bài và kết bài sẽ tốt. Trong chương trình giảng
dạy lớp 4, giáo viên phải hướng dẫn học sinh hai cách viết mở bài (trực tiếp,
gián tiếp) nhưng do khả năng quan sát, vốn từ của các em còn hạn chế, các em
chưa biết cách sắp xếp và diễn đạt, rập khn máy móc theo văn mẫu. Thậm chí,
có em cịn khơng xác định được trọng tâm của đề bài nên không biết viết bắt đầu
từ đâu và viết những gì? Vì thế, tơi đã chọn Sáng kiến: Giúp học sinh lớp 4 viết
tốt phần: "Mở bài” trong văn miêu tả.
5.2. Nội dung sáng kiến:
Để giúp học sinh lớp tôi viết tốt phần mở bài trong văn miêu tả, tôi đã
thực hiện như sau:
5.2.1. Chú trọng việc quan sát thực tế
Ngày nay, ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy ở bậc tiểu học là
rất phổ biến, học sinh được quan sát sự vật một cách dễ dàng hơn. Tuy nhiên,
hoạt động quan sát tranh, xem video diễn ra thường xuyên sẽ không tạo ra hứng
thú mới mẻ trong học tập. Chính vì vậy, tơi rất coi trọng việc tổ chức cho học
sinh quan sát thực tế mỗi khi có tiết học có chủ đề liên quan tới sự vật được
miêu tả.

3
Ví dụ: Trước khi học sang dạng bài miêu tả đồ vật, con vật. Tôi thường
giao việc như sau.
Hãy quan sát đồ vật (con vật hoặc cây) mà em thích và ghi lại những điều
em thấy được vào phiếu học tập.
A
B
C
Tên con vật
Ghi lại điều quan sát được
Ghi bổ sung nội dung còn thiếu
(hoặc đồ vật)
(quan sát thực tế ở nhà )
khi quan sát thực tế.
Ví dụ: các cặp ................................................ (quan sát thực tế ở nhà; ở
sách, bút, bàn
................................................ trường )
học, .......
................................................ Ghi thêm ..........................
Ví dụ: con mèo, ................................................ (quan sát thực tế ở nhà, hoặc
con gà, con
................................................ nhà hàng xóm)
heo, ....
................................................ Ghi thêm…………………
Ví dụ: cây
................................................ (quan sát thực tế ở sân trường )
bàng, cây
................................................ Ghi thêm………………….
phượng, ...

................................................
Sau khi học sinh quan sát và ghi lại nội dung quan sát được vào cột B.
Cột C sẽ ghi bổ sung sau khi các học sinh trong lớp đã trình bày và giáo viên
nhận xét kết luận chung. Từ những quan sát thực tế này, giúp các em thuận lợi
hơn khi viết phần mở bài và các phần còn lại của bài văn.
5.2.2 Hướng dẫn cách viết mở bài đối với học sinh kỹ năng viết văn còn hạn
chế.
5.2.2.1 Xây dựng mở bài trực tiếp bằng “văn nói” và gián tiếp bằng “văn
viết”
Do đối tượng học sinh trong lớp trình độ tiếp thu bài không đồng đều, một
số học sinh khả năng viết văn cịn hạn chế. Vì vậy cách diễn đạt khi nói và viết
của nhóm đối tượng này chưa trơi chảy. Các em trả lời câu hỏi rất ngắn, thiếu ý,
thậm chí nói trống khơng. Để tạo sự mạnh dạn, tự tin cho học sinh, tôi luôn tạo
cơ hội để cho học sinh được “nói, kể, liệt kê sự vật, …” với các bạn cùng lớp, tổ,
nhóm và mọi người xung quanh. Trò chuyện với nhau về nhiều chủ đề như: sở
thích cá nhân, cách chào hỏi xưng hơ với người lớn, bạn bè ở trường theo cách


4
nói lịch sự, có chủ ngữ, vị ngữ. Từ cách nói chuyện lịch sự hàng ngày với bạn
bè, thầy cơ giáo trên lớp, giáo viên khéo léo dẫn dắt học sinh vào các tiết học tập
làm văn một cách tự nhiên, đặc biệt là viết mở bài văn trong bài văn miêu tả trên
lớp cụ thể như sau:
5.2.2.2 Mở bài trong viết văn miêu tả đồ vật bằng cách khẳng định hoặc
phủ định sự việc.
Để viết được mở bài đúng trọng tâm thì các em phải trả lời được 3 câu
hỏi đơn giản sau:
- Đồ vật em sẽ tả là cái gì?
- Ai mua hay ai cho (tặng)?
- Em (nhà em) có đồ vật đó từ khi nào?

Ví dụ: Học sinh trả lời (văn nói):
Em tả về chiếc bàn học của em.
Cái bàn này mẹ em mua cho em. Từ năm em học lớp 1.
Tổ chức cho học sinh hỏi và trả lời với nhau theo nhóm đơi bằng giao tiếp
trực tiếp, sau đó từng nhóm sẽ hỏi và trả lời trước lớp. Cách này giúp học sinh
giao tiếp với nhau bằng lời khá thuận lợi, trả lời lưu loát mà khơng bị ấp úng và
có thể nói liền mạch thành đoạn văn một cách dễ dàng.
Ví dụ: Viết về đồ vật chọn tả (văn viết):
Từ việc trả lời ba câu hỏi trên, giáo viên cho học sinh ghép các câu đó lại
với nhau và chọn từ liên kết câu phù hợp, diễn đạt theo biểu cảm ngôn ngữ sao
cho đoạn văn lơ gic và có nghĩa.
Trường hợp 1: Học sinh chọn từ liên kết câu để viết đoạn văn.
Em có chiếc bàn học xinh xắn kê gọn gàng ở một góc phịng của em.
Chiếc bàn này mẹ mua cho em nhân dịp em vào học lớp 1.
Trường hợp 2: Học sinh có thể chọn cách đảo câu trong đoạn văn mà câu vẫn
mang ý trọn vẹn, sáng tạo.
Năm em học lớp 1, mẹ đã mua cho em một chiếc bàn học mới rất đẹp. Em
nói mẹ kê cạnh cửa sổ trong phòng của em.
* Tương tự với viết mở bài văn miêu tả con vật


5
5.2.2.3 Mở bài trong văn miêu tả đồ vật bằng cách liệt kê các sự vật, sự
việc
Ví dụ: Tả cái bút máy
Học sinh có thể liệt kê các loại đồ dùng học tập nói chung hoặc các loại
bút nói riêng (sách, vở, bút, thước, ...), trong đó nêu và nhấn mạnh một đồ dùng
cần tả. Cách này hiện nay học sinh sử dụng khá phổ biến như là một khuôn mẫu
nhưng lại nhầm lẫn là mở bài gián tiếp và có sáng tạo. Vì vậy giáo viên cần
hướng cho học sinh biết cách viết mở bài sáng tạo trong cách liệt kê sự vật.

Chẳng hạn thông thường học sinh sẽ viết: Đầu năm học mới, mẹ em
mua cho em rất nhiều đồ dùng học tập, nào là cặp sách, bút, thước, ... nhưng
em thích nhất là cây bút máy.
Từ cách viết trên, giáo viên có thể khích lệ học sinh viết theo nhiều cách
khác nhau, tùy theo khả năng của các em. Có thể thêm: em được tặng (kỉ niệm)
nhân dịp nào đó đáng nhớ...
Ví dụ: Năm học vừa qua, em đạt thành tích cao trong học tập, nhà
trường đã tặng giấy khen, vở và một cây bút luyện viết chữ đẹp hiệu “Kim
Long”. Em rất vui và mắt không rời khỏi cây bút máy.
5.2.3 Chú trọng bồi dưỡng năng lực viết văn sáng tạo cho học sinh có kỹ năng
viết văn tốt.
5.2.3.1 Mở bài bằng nhận xét
Cách mở bài này rất dễ thu hút người đọc, người nghe mà học sinh lớp 4
có thể làm được. Để làm được điều này, giáo viên phải phân loại đối tượng học
sinh theo mức độ tiếp thu phù hợp. Ví dụ học sinh có năng khiếu viết văn thì
giáo viên chỉ nêu ra tình huống gợi mở để học sinh nêu sau đó là viết thành đoạn
văn mở bài.
Ví dụ: Tả con vật
Ngày nào tôi cũng cho gà ăn rồi quan sát chúng nhưng chưa bao giờ tôi
nhận ra được sự khác biệt của những chú gà con. Thế mà hôm nay một chú
trống choai nhảy cao lên mổ vào tay tôi đang cầm thóc ăn lia lịa, tơi mới thấy
chiếc cườm ở cổ chú rất đẹp, tôi liền đặt tên cho chú là “trống cườm”.


6
5.2.3.2 Mở bài bằng cách dẫn câu thơ
Ở tiểu học, cách hướng dẫn học sinh viết mở bài bằng dẫn câu thơ vẫn
chưa được giáo viên vận dụng nhiều vì cách này nếu học sinh không nắm được ý
nghĩa của câu thơ có nội dung liên quan đến đối tượng cần tả thì rất dễ bị xa đề
hoặc lạc đề. Do vậy giáo viên cần giảng rõ nghĩa của câu, so sánh đối tượng

được nói tới trong câu thơ với đối tượng học sinh chọn tả có nét tương đồng phù
hợp để dẫn dắt vào vấn đề. Nếu làm được điều này thì mở bài sẽ rất hay, rất sinh
động.
Ví dụ: Dạy thể loại văn miêu tả cây cối (tả cây phượng)
Mùa xuân trôi qua, mùa hè lại bắt đầu. Cái nắng chói chang bừng trên màu
lá phượng, đám ve sầu cứ văng vẳng bên tai. Ngồi trong lớp học nhìn ra ơ cửa
sổ, tơi bất ngờ khi phượng vĩ nở đầy sân, có lẽ:
“ Bởi nắng quá- cánh phượng bừng thắp lửa
Tiếng ve sầu rộn rã bởi mùa thi”
(Mùa hoa phượng – tác giả Thuy Vu)
5.2.3.3 Mở bài bằng cách nêu sự việc
Cách mở bài này kết hợp được giữa kể và tả giúp học sinh nảy ra tình
huống xảy ra sự việc để dẫn dắt vào bài một cách sinh động.
Ví dụ: Dạy bài văn tả con vật (con mèo)
Tơi rất ngại gần các con vật vì sợ chúng cắn. Thế mà hôm nay tôi không
thấy con mèo hung đâu cả. Tơi chạy sang nhà chị Nhàn tìm, thấy tôi chị Nhàn
bảo “ Con mèo hung nhà em à, nó đẹp thật đấy!”.
5.3. Khả năng áp dụng của sáng kiến:
Sáng kiến này áp dụng cho giảng dạy phân mơn Tập làm văn ở lớp 4 và
có thể áp dụng cho lớp 5.
6. Những thông tin cần được bảo mật: Không
7. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến: Khơng
8. Đánh giá lợi ích thu được do áp dụng sáng kiến:
8.1 Kết quả


7
Điều thành cơng nhất trong q trình dạy học của tơi là hầu hết học sinh
đã hứng thú, thích học phân mơn này. Các em học chậm khơng cịn cảm giác sợ
sệt khi đến tiết Tập làm văn như trước. Khả năng tập trung và chú ý cao hơn, tiết

học diễn ra nhẹ nhàng và hiệu quả. Các em đã mạnh dạn, tự tin hơn trong q
trình học tập. Có ý thức tự chuẩn bị dàn ý trước ở nhà, đặc biệt là dự kiến được
cách viết mở bài và viết được mở bài theo đúng yêu cầu và khả năng của mình,
kỷ năng viết văn cũng tiến bộ rõ rệt. Kết quả học sinh đạt được môn Tiếng Việt ,
trong đó có phân mơn Tập làm văn cuối học kỳ 1 vừa qua như sau:
- Các môn học và hoạt động giáo dục:

Năm học

TSHS

Mơn

Hồn
thành
tốt

2020- 2021
(Cuối HK I)

43

Tiếng
Việt

34

%

Hồn

thành

%

79.1

9

20,9

Chưa
hồn
thành

%

- Điểm kiểm tra cuối cuối kỳ I.

TSHS

2020- 2021
(Cuối kì 1)

43

Mơn

Tiếng Việt

9-10

TS %
33

76,8

Điểm kiểm tra
7-8
5-6
TS % TS %
9

20,9

1

Dưới 5
TS %

2,3

8.2 Bài học kinh nghiệm
Để giúp học sinh lớp 4 viết tốt phần mở bài trong văn miêu tả tuy không dễ.
Nhưng nếu giáo viên kiên trì và tìm tịi biện pháp dẫn dắt các em một cách phù
hợp thì tơi tin là sẽ thành công. Viết được mở bài hoặc làm được một bài văn
tốt một phần phụ thuộc vào sở trường và năng khiếu của từng em. Tuy nhiên,
để học sinh viết được mở bài đúng theo yêu cầu của đề bài, dù bằng hình thức
gián tiếp hay trực tiếp thì đã được xem là một thành công đối với tôi. Và tôi hy
vọng, với sáng kiến này học sinh sẽ được hỗ trợ tốt nhất để viết mở bài trong
văn miêu tả.

8
Nhận xét của Hội đồng Sáng kiến nhà trường
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................

9. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng
kiến theo ý kiến của tổ chức cá nhân đã tham gia áp dụng sáng kiến lần
đầu, kể cả áp dụng thử nếu có.
Nhận xét của Hội đồng Sáng kiến Thị xã

...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
Tôi xin cam đoan mọi thông tin nêu trong đơn là trung thực, đúng sự thật
và hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật.
An Lộc, ngày 10 tháng 02 năm 2021
Người nộp đơn

Vũ Thị Hồng Lúy