Du lịch sinh thái vườn Quốc gia Cúc Phương

Bài học kinh nghiệm phát triển du lịch tại các vườn quốc gia và khu bảo tồn thiên nhiên

DU LỊCH SINH THÁI VƢỜN QUỐC GIA CƯC PHƢƠNG
 ĐỖ HỒNG HẢI
Phó Giám Đốc Trung Tâm Giáo dục môi trường và dịch vụ
Vườn quốc gia C c Phương
ĐẶT VẤN ĐỀ
Cúc Phương là Vườn quốc gia đầu tiên của Việt Nam, được thành lập ngày 07 tháng 7 năm 1962. Với
những lợi thế về cảnh quan thiên nhiên, sự đa dạng về hệ sinh thái, các giá trị văn hoá và lịch sử, từ lâu Cúc
Phương đã trở thành điểm du lịch sinh thái (DLST) hấp dẫn của nhiều du khách trong và ngoài nước.
Lịch sử hơn 50 năm xây dựng và phát triển Vườn quốc gia (VQG) Cúc Phương cũng là lịch sử hình thành
và phát triển của hoạt động du lịch ở Cúc Phương. Về tổ chức, ban đầu chỉ là một Tổ Nhà khách, trực thuộc phòng
Tổ chức - Hành chính quản trị đã phát triển thành một đơn vị cơ sở thuộc Vườn, đó là Ban du lịch và theo Quyết
định số 574/QĐ/KL-VP của Cục Trưởng cục Kiểm lâm ngày 17/6/2008 về „„Chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và
cơ cấu tổ chức của VQG Cúc Phương‟‟, Ban du lịch được xây dựng thành Trung tâm DLST và Giáo dục môi
rường năm 2011 Trung tâm DLST và giáo dục môi trường lại được đổi tên thành Trung tâm Giáo dục mơi trường
và Dịch vụ như hiện nay.
Có thể nói lịch sử phát triển Vườn cũng chính là lịch sử của quá trình nhận thức về Du lịch sinh thái
(DLST) ở VQG Cúc Phương. Kể từ khi thành lập đến 1986 hoạt động du lịch ở Cúc Phương đơn thuần là thực hiện
nhiệm vụ đón tiếp, giới thiệu, hướng dẫn cho các đoàn khách đến tham quan, nghiên cứu và học tập hồn tồn
mang tính phục vụ. Nhưng kể từ năm 1990, nhờ có sự đầu tư của Nhà nước, cùng với nhiều chương trình, dự án
trong nước và quốc tế được triển khai, đặc biệt đây là thời điểm bắt đầu kinh tế mở cửa, hội nhập, do vậy hoạt động
du lịch của Cúc Phương có bước phát triển mạnh mẽ. Từ thực tiễn, tại thời điểm này Cúc Phương đã có một bước
đột phá trong nhận thức, đó là phát triển du lịch ở KBTTN nói chung, ở VQG
c Phương nói riêng phải tổ
ch c heo định hướng DLST. Tuy nhiên DLST là loại hình du lịch cũng chỉ mới được đề cập vào thập kỷ 80 và
thập kỷ 90 của thế kỷ trước được đánh giá là thập kỷ DLST.
TỔNG QUAN
Từ nhận thức trên, để phục vụ mục tiêu bảo tồn, VQG Cúc Phương đã tổ chức nhiều loại hình du lịch,
trong đó DLST được xác định là loại hình du lịch chính với những ngun tắc cơ bản, đó là:
- Các hoạt động du lịch khơng làm ảnh hưởng đến diễn thế tự nhiên của các hệ sinh thái, đời sống tự nhiên

của các loài động thực vật hoang dã, cảnh quan thiên nhiên, văn hoá cộng đồng;
- Thông qua hoạt động du lịch để giáo dục nâng cao nhận thức cho du khách về môi trường, về các giá trị
tài nguyên thiên nhiên (TNTN), văn hoá, lịch sử, tạo ý thức tham gia của du khách vào các hoạt động bảo tồn;
- Thu hút, tạo điều kiện để cộng đồng địa phương tham gia vào hoạt động du lịch và được hưởng lợi từ
những hoạt động đó.
K T QUẢ ĐẠT ĐƢỢC
Từ lâu Cúc Phương đã xây dựng được nhiều tuyến du lịch chuyên đề, đó là các tuyến xem chim, xem côn
trùng, xem dơi, xem trà hoa vàng, tuyến xuyên rừng ngủ bản Mường và đặc biệt năm 2005 Cúc Phương đã bắt đầu
triển khai các hoạt động du lịch mang lại tính hâp dẫn và thu hút khách rất cao:
(1) Đi ộ trong rừng nguy n sinh
Cúc Phương đã xây dựng được nhiều tuyến đi bộ trong rừng, với nội dung và thời gian khác nhau, du
khách có thể lựa chọn cho mình những tuyến phù hợp, một số tuyến đi bộ du khách có thể tự khám phá, tuy nhiên
với sự hướng dẫn, giới thiệu của hướng dẫn viên, chắc chắn chuyến đi của du khách sẽ trở nên thú vị và ý nghĩa
hơn. Tuyến cắm trại và ngủ đêm trong rừng, tuyến đi bộ dài ngày lên khu bảo tồn Ngọc Sơn, khu bảo tồn Pù Luông
là những tuyến hấp dẫn được nhiều du khách quan tâm.
(2) DLST c sự tham gia của cộng đồng
Thiên nhiên Cúc Phương vô cùng quan trọng, là nguồn tạo lập sinh kế cho cộng đồng địa phương, DLST
có sự tham gia của cộng đồng là giải pháp quan trọng, góp phần cải thiện đời sống nhân dân. Với một hoặc hai đêm
nghỉ lại tại bản Mường, du khách đã góp phần tạo thu nhập cho người dân, hỗ trợ công tác bảo tồn. Trong thời gian
ở bản, người Mường với lịng nhiệt tình, mến khách sẽ mang lại cho du khách thời gian thoải mái và cơ hội để tìm
hiểu, khám phá những n t văn hố bản địa độc đáo.

50


Bài học kinh nghiệm phát triển du lịch tại các vườn quốc gia và khu bảo tồn thiên nhiên

(3) Xem động v t hoang
an đ m
Tuỳ thuộc vào điều kiện thời tiết, Vườn quốc gia có thể tổ chức chương trình xem động vật hoang dã ban

đêm, thực hiện chương trình này du khách sẽ có cơ hội được nhìn thấy một số lồi động vật hoang dã như: Sóc đen,
Sóc bay, Hoẵng, Culi và một số lồi thú ăn thịt nhỏ.
(4) Xem chim
Cúc Phương là một trong những điểm đa dạng nhất về khu hệ chim ở miền Bắc Việt Nam, với 308 loài đã
được phát hiện và thống kê, trong đó có nhiều lồi q hiếm như: Gõ kiến đầu đỏ, Gà lôi trắng, Niệc nâu, Đuôi cụt
bụng vằn…, đặc biệt có nhiều là lồi đặc hữucủa Việt Nam và Đơng Dương. Vì vậy, Cúc Phương đã trở thành một
địa điểm không thể bỏ qua đối với các nhà khoa học và các nhà xem chim. Thời điểm tốt nhất để xem chim là buổi
sáng sớm và chiều tối.
(5) Đạp xe trong rừng
Một trong những hình thức khám phá bí ẩn của thiên nhiên Cúc Phương đó là đạp xe đạp trong rừng. Đạp
xe trong rừng sẽ mang lại cho du khách không chỉ những cảm giác yên tĩnh, cảm nhận thực sự về thiên nhiên mà
còn giúp cho du khách có được những cơ hội để bắt gặp những lồi động vật khó gặp ở Cúc Phương.
(6) Quan sát các lo i ò sát, lƣỡng cƣ v cơn trùng
Cúc Phương là điểm đa dạng về bị sát, lưỡng cư và côn trùng. Hiện tại Vườn quốc gia đã điều tra và
thống kê được 110 lồi bị sát và lưỡng cư, 1899 lồi cơn trùng, trong đó có nhiều loài là loài đặc hữu của Cúc
Phương và Việt Nam. Một số lồi dễ bắt gặp và có hình dạng kỳ lạ như: Rắn lục, Êch xanh hay các loài bọ que…
(7) Th m các điểm đa ạng sinh học
Hiện tại, Cúc Phương đã thống kê được 43 điểm đa dạng sinh học, đây là kết quả từ sự hợp tác nghiên cứu
giữa Vườn quốc gia Cúc Phương và nhóm hợp tác nghiên cứu đa dạng sinh học quốc tế (ICBG), thăm các điểm đa
dạng sinh học này du khách sẽ có nhiều cơ hội để học tập và tìm hiểu các lồi thực vật nhiệt đới.
(8) Chƣơng tr nh v n nghệ n tộc
Đến với Cúc Phương, ngoài cơ hội chiêm ngưỡng những vẻ đẹp mà tạo hoá ban tặng, du khách còn được
thưởng thức những điệu múa, những bài hát truyền thống của dân tộc Mường và các dân tộc vùng cao, những
chàng trai, cô gái Mường trong trang phục truyền thống bên ánh lửa trại bập bùng sẽ mang lại cho du khách một
đêm rừng đầy thú vị. Hoạt động này được xây dựng nhằm bảo tồn và phát huy truyền thống văn hoá các dân tộc
vùng núi nói chung và văn hố dân tộc Mường nói riêng.
(9) Bơi thuy n Kaya
Nghỉ lại tại Cúc Phương, du khách có thể tham gia nhiều hoạt động giải trí, thư giãn. Chèo thuyền kayak
trên hồ Mạc và hồ Yên Quang là một trong những hoạt động hấp dẫn được nhiều du khách ưa thích.
(10) Chƣơng tr nh giáo ục cho học sinh, sinh vi n

Xây dựng chương trình kết hợp giữa tham quan và học tập, tìm hiểu các giá trị tai nguyên thiên nhiên cho
các đoàn học sinh cấp I, II, III, các chương trình mang lại sự thích thú, thu hút được học sinh và phù hợp với từng
đối tượng.
BÀI HỌC KINH NGHIỆM
(1) Cần có quy hoạch tổng thể và quy hoạch cho từng khu vực xây dựng các hoạt động du lịch phù hợp;
(2) Phải cố sự đầu tư thích đáng để xây dựng và phát triển;
(3) Sắp xếp cơ cấu tổ chức hợp lý, phù hợp với từng vị trí cơng việc, xây dựng đỗi ngũ làm việc có chun
mơn nghiệp vụ cao, cần thiết phải xây dựng những cá nhân có tâm huyết với nghề, phụ trách chung và từng khâu
công việc cụ thể;
(4) Trú trọng công tác tuyển dụng và đào tạo nâng cao trình độ chun mơn nghiệp vụ;
(5) Xây dựng các hoạt động du lịch dựa theo tài nguyên thiên nhiên, tiềm năng du lịch vùng và khu vực, nên
tham khảo ý kiến các chuyên gia và các điểm du lịch trong và ngồi nước.
(6) Đối với du lịch có sự tham gia của cộng đồng, cần xây dựng cơ chế chia sẻ lợi ích rõ rang và phù hợp.
ĐỀ XUẤT
Trong xu thế chung, DLST là loại hình du lịch đang được quan tâm và phát triển rộng rãi. Việt Nam có hệ
thống các VQG/KBTTN có tiềm năng hấp dẫn khách DLST. Từ thực tiễn trong tổ chức hoạt động du lịch, để phát
triển DLST ở các VQG và KBTTN ngày một tốt hơn, VQG Cúc Phương có một số ý kiến về một số cơ chế, chính
sách sau:

51


Bài học kinh nghiệm phát triển du lịch tại các vườn quốc gia và khu bảo tồn thiên nhiên

(1) V cơng tác quy hoạch v đầu tƣ
- Cần có thời gian dài hơn cho mỗi kỳ quy hoạch (hiện tại khoảng 10 năm);
- Sớm hồn thiện các cơ chế chính sách và có hướng dẫn cụ thể về chính sách th mơi trường rừng.
Cần có chính sách ưu đãi về thuế cũng như đơn giản hóa các thủ tục đầu tư cho các dự án DLST ở các VQG và
KBTTN.
(2) V giáo ục, tuy n truy n n ng cao nh n thức v DLST

DLST là loại hình du lịch còn mới mẻ với Việt Nam, bởi vậy cần tổ chức tuyên truyền, giáo dục để nâng
cao nhận thức về DLST, đối tượng không chỉ cho các nhà quản lý, hướng dẫn viên du lịch của các VQG, khu
BTNT, cộng dồng địa phương mà kể cả các nhà hoạch định chính sách và khách du lịch.
(3) Đ o tạo, phát triển nguồn nh n lực
Để đáp ứng được yêu cầu của DLST, công tác đào tạo và phát triển nguồn nhân lực là rất cần thiết. Cần
tập trung vào đối tượng là cán bộ quản lý, hướng dẫn viên du lịch ở các VQG/KBTTN và cộng đồng bản địa.
(4) Khôi phục v phát triển ng nh ngh thủ công truy n thống, lễ hội, phong tục, t p quán, v n hoá
ản địa.

52