Phân tích và chứng minh nhận định sau các NHÀ TRIẾT học cổ HY lạp là NHỮNG NHÀ BIỆN CHỨNG bẩm SINH, còn ARISTOTELES là ”bộ óc BÁCH KHOA TOÀN THƯ” THỜI cổ HY lạp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM
KHOA ĐÀO TẠO SAU ĐẠI HỌC

TIỂU LUẬN MÔN

TRIẾT HỌC
ĐỀ TÀI 10: Phân tích và chứng minh nhận định sau:
CÁC NHÀ TRIẾT HỌC CỔ HY LẠP LÀ NHỮNG
NHÀ

BIỆN

CHỨNG

BẨM

SINH,

CỊN

ARISTOTELES LÀ ”BỘ ĨC BÁCH KHOA TOÀN
THƯ” THỜI CỔ HY LẠP.

GVHD: TS. BÙI VĂN MƯA
SVTH: ĐINH VŨ HỒNG LINH
LỚP:

ĐÊM 1 – K.19

TP.HCM, tháng 02 năm 2010

GVHD: TS. Bùi Văn Mưa

MỤC LỤC
Nội dung

Trang

Lời nói đầu..............................................................................................2 
1. Tổng quan về triết học Hy Lạp cổ.................................................3 
1.1.

Giới thiệu..................................................................................3 

1.2.

Các nhà triết học Hy Lạp cổ đại tiêu biểu.................................3 

2. Cuộc đời của Aristoteles.................................................................6 
3. Aristoteles – ”Bộ óc bách khoa tồn thư” của nhân loại thời cổ Hy 
Lạp.....................................................................................................10 
3.1.

Logic học.................................................................................12 

3.2.

Khoa học xã hội.......................................................................14 
3.2.1. Ngơn ngữ và Nghệ thuật..............................................14 

3.2.2. Quan niệm về Đạo đức.................................................14 
3.2.3. Quan niệm về Chính trị ‐ xã hội...................................16 

3.3.

Khoa học tự nhiên...................................................................17 
3.3.1. Vật lý học.....................................................................17 
3.3.2. Siêu hình học................................................................18 
3.3.3. Thiên văn học...............................................................19 
3.3.4. Thực vật học và sinh học..............................................19 

3.4.

Triết học..................................................................................22 

4. Ảnh hưởng của Aristoteles...........................................................29 
Kết luận..................................................................................................31 
Tài liệu tham khảo...............................................................................32

SVTH: Đinh Vũ Hồng Linh

1


GVHD: TS. Bùi Văn Mưa

LỜI NÓI ĐẦU
Aristoteles là nhà triết học, tự nhiên học danh tiếng nhất của nền văn minh Hy
Lạp cổ. Cuộc đời ông là một câu chuyện thú vị bởi ngoài tư cách là một nhà
khoa học vĩ đại thời cổ ơng cịn là một người học trò lớn của nhà triết học

Platon, là một người thầy, một người bạn tâm giao của nhà quân sự và chính trị
lẫy lừng nhất thời bấy giờ- Alexander Đại Đế. Với những gì mà ơng để lại bao
gồm hệ thống các ghi chép để nói chuyện hoặc giảng bài, bao quát rất nhiều
ngành kiến thức khác nhau như: sinh học, tâm lý, chiêm tinh học, địa lý học, địa
chất học, giải phẫu học, lý luận triết học siêu hình, thẩm mĩ học, chính trị, thơ ca
và văn biện luận. Có nhận định cho rằng: Aristoteles là ”Bộ óc bách khoa tồn
thư thời cổ Hy Lạp”, một nhà tư tưởng thơng hiểu tất cả sự vật sự việc trong thế
giới này lúc bấy giờ. Liệu nhận định trên hay câu nói ”Những gì mà người Hy
Lạp biết, Aristoteles đều biết” chỉ là những mỹ từ dành cho ông? Bởi trước và
sau thời ơng cũng có rất nhiều các nhà tư tưởng Hy Lạp vĩ đại như Socrates,
Platon...Chúng ta cùng tìm hiểu.

SVTH: Đinh Vũ Hồng Linh

2


GVHD: TS. Bùi Văn Mưa

1.

TỔNG QUAN VỀ TRIẾT HỌC HY LẠP CỔ:

1.1

Giới thiệu:

Triết học Hy Lạp cổ đại là nền triết học được tạo nên từ thế kỷ VI trước Công
Nguyên đến thế kỷ VI sau Công Nguyên, tượng trưng cho thành tựu rực rỡ của
văn minh phương Tây, và là cái nơi của văn hố châu Âu.

Trong đó phải kể đến sản phẩm vĩ đại của Triết học Hy Lạp cổ đại nói riêng và
Triết học thời kỳ này nói chung chính là Phép biện chứng duy vật chất phác. Tuy
cịn mang tính trực quan, cảm tính, phi khoa học do đạt được từ việc quan sát
trực tiếp, trình độ khoa học và tư duy chưa tiến bộ nhưng các nhà triết học tự
nhiên Hy Lạp đã góp phần to lớn đặt nền tảng cho Phép tư duy biện chứng duy
tâm khách quan và duy vật sau này.
1.2

Các nhà triết học Hy Lạp cổ đại: tiêu biểu gồm:
9

Socrate (sinh năm 469 – mất năm 399 trước Công

Nguyên) là người đầu tiên đặt vấn đề con người với tư cách
là một sinh thể có đạo đức vào trọng tâm của triết học. Tự
giới thiệu như một người chẳng biết gì cả, kích thích suy
nghĩ bằng cách liên tục đặt ra những cân hỏi, ông đã nghiên
cứu bản chất nhân đạo của con người, thế nào là thiện, ác,
chính nghĩa, tình yêu, lương tâm, danh dự, … tức là những
điều tạo thành bản chất tâm hồn của con người. Ông hướng triết học đến với sự
tự nhận thức, nhận thức chính mình, một con người, một nhân cách có đạo đức
và mang ý nghĩa xã hội. Con người đức hạnh đạt tới sự tuyệt vời khi điều mình
muốn biết phải là điều thiện thực sự. Thế giới đầy những bấp bênh nhưng bao
nhiêu bất hạnh của bạn cũng sẽ không đáng kể miễn là linh hồn bạn giữ được sự
thanh cao. Ông đã sống và chết xác tín như vậy.

SVTH: Đinh Vũ Hồng Linh

3

GVHD: TS. Bùi Văn Mưa

9

Platon (sinh năm 427 – mất năm 347 trước

Công

Nguyên) là người sáng lập ra chủ nghĩa duy tâm,

một

trào lưu mạnh và có nội dung phong phú nhất

trong

lịch sử tư duy nhân loại. Triết học Platon là hệ

thống

các quan điểm hoàn chỉnh về tất cả các bộ phận cơ

bản

của triết học: bản thể luận, nhận thức luận, triết

học

chính trị, đạo đức, mỹ học.

Cái căn bản trong triết học Platon là học thuyết về ý niệm. Nhận thức thơng
thường cho chúng ta hình ảnh về thế giới hiện tượng, nó khơng mang tính chân
thực, chỉ là cái bóng mờ của bản chất sự vật. Hiện thực đích thực khơng phải là
cái mà nó hiện ra, mà là cái làm cho sự vật là cái nó có, được tinh thần nắm bắt
và thể hiện ra trong ngôn ngữ. Thế giới bản chất thuần tuý – đó là thế giới ý
niệm, nó nằm ngồi khơng gian, thời gian và khơng thay đổi. Có thể nhận thức
thế giới ý niệm bằng trí tuệ nhờ phép biện chứng hoặc thơng qua hồi tưởng.
9

Aristoteles (sinh năm 385 – mất năm 322 trước Công Ngun) là học trị

của Platon, nhưng ơng khơng tán đồng quan điểm của thầy mình. Ý niệm phản
ánh cái phổ biến của sự vật, song cái phổ biến luôn được biểu hiện từ cái đơn
nhất và như vậy ý niệm nằm trong sự vật chứ khơng phải bên ngồi chúng.
Aristoteles đã đưa ra những kết luận quan trọng:
•

Thế giới chỉ có một, đó là thế giới vật chất – tinh

thần, tồn tại hiện thực.
•

Các sự vật và q trình của thế giới hiện thực có

thể được nhận biết từ bản thân nó, tức là nghiên cứu thực
tế.
•

Khoa học là nhận thức về thế giới hiện thực, khoa học cần phải có những

cơng cụ, tức các khái niệm. Tư duy cũng có những quy luật của nó. Các hình
thức và quy luật của tư duy là đối tượng nghiên cứu của logic học và chính ơng
đặt nền móng cho khoa học này.
SVTH: Đinh Vũ Hồng Linh

4


GVHD: TS. Bùi Văn Mưa

Bên cạnh đó cịn có Thales, Pythagoras, Democritus, Epicurus, Hypatia thành
Alexandria…Các nhà triết học Hy Lạp đầu tiên có khuynh hướng chung là tư duy
về nguồn gốc và bản chất của thế giới. Ví dụ như đối với Thales đó là bản chất
của vạn vật là nước, Pythagor tìm cái chìa khố phổ qt của hiện thực trong các
con số. Đặc biệt là Democritus, cùng với Leucippus tạo ra thuyết ngun tử thơ
sơ. Ơng cho rằng mọi vật chất đều được tạo thành từ những nguyên tử, là những
phần tử nhỏ nhất, không thể phân chia được nữa và số lượng của chúng là vô
hạn. Héraclite đưa ra quan niệm mọi sự vật của thế giới luôn thay đổi, sự kết hợp
của các yếu tố vật chất là vơ hạn, vì vậy cái bất biến trong thế giới chỉ có thể
được thừa nhận chính là sự biến đổi, chuyển hố vĩnh hằng đó.
Nổi bật trong các nhà triết học thời Hy Lạp cổ là Aristoteles. Cùng với Platon,
Aristoteles được coi là một trong các nhà triết học Hy Lạp quan trọng nhất của
triết học Hy Lạp cổ đại cũng như triết học thế giới ngày xưa cũng như nay.
Aristoteles được xem là “Bộ óc bách khoa tồn thư của nhân loại”, có ảnh hưởng
trong nhiều thế kỷ về sau. Tuy là học trò của Platon nhưng Aristoteles có lập
luận, tư duy riêng, và cơ bản đối lập với người thày của mình. Ơng là người thiết
lập môn lý luận học và cũng là người đầu tiên thiết lập một phương cách tiếp cận
với triết học bằng việc quan sát và trải nghiệm trước khi đi tới tư duy trừu tượng.
Bên cạnh đó, ơng cịn được xem là nhà giáo dục và nhà khoa học đã tạo nên ảnh
hưởng hết sức lớn lao trong nền Văn Minh Tây Phương. Tuy cũng có một số ý

kiến cho rằng, Aristoteles là “kẻ đạo văn lớn nhất của mọi thời đại” với lý luận
rằng sau khi Alexandrea đại đế chinh phục được Ai Cập, ơng đã cho thày của
mình là Aristoteles tiếp cận với thư viện Ai Cập và những ý tưởng của ông do
xuất phát từ đây, nhưng không thể phủ nhận được những đóng góp của ơng đối
với sự phát triển của khoa học và đặc biệt là triết học nhân loại.

2. CUỘC ĐỜI CỦA ARISTOTELES:
Aristoteles ra đời tại Stagira thuộc miền Thrace năm 384 trước Công nguyên.
Thrace cổ xưa (tức là nơi mà các dân tộc trên lãnh thổ Thracians sống) ngày nay
SVTH: Đinh Vũ Hồng Linh

5


GVHD: TS. Bùi Văn Mưa

bao gồm Bulgaria, châu Âu - Thổ Nhĩ Kỳ, phía đơng-bắc Hy Lạp và các phần
của phía đơng Serbia và phía đơng nước Cộng hồ Macedonia. Cha Aristoteles,
ông Nichomachus, là một thầy thuốc danh tiếng tại triều đình Vua Amyntas II,
cha của Vua Philip, nước Macedonia. Trong 17 năm đầu, Aristoteles đã sống với
cha mẹ và được cha dạy cho về Y Khoa. Năm 18 tuổi, Aristoteles tới thành
Athens và theo học tại Trường Academos của Platon – học trò của Socrates, được
xem là một trong các nhà tư tưởng vĩ đại. Vào thời gian này, Platon 61 tuổi và đã
liên quan tới nền chính trị của Syracuse. Vì vậy Hàn Lâm Viện Academos đặc
biệt chú trọng về Luật Pháp, Chính Trị, thêm vào là Tốn Học và Thiên Văn.
Aristoteles được coi là một trong số học viên chăm chỉ nhất và xuất sắc hơn các
bạn về trí thơng minh và lịng nhiệt thành. Muốn giảm bớt thời giờ ngủ và tăng
thêm số giờ làm việc, Aristoteles đã nghĩ ra phương pháp sau: khi đọc sách hay
lúc làm việc về khuya, ông cầm nơi tay trái một quả cầu bằng đồng ở phía trên
một chiếc chậu. Nếu vì ngủ gật mà quả cầu rơi xuống thì tiếng động sẽ đánh thức

ông dậy. Aristoteles bị đau dạ dày và để làm giảm bớt nỗi đau đớn, ông thường
đeo ở trước ngực một cái bị đựng dầu đun nóng.
Theo như truyền thống, những học viên giỏi sẽ được trợ giảng cho thầy.
Aristoteles phụ trách giảng dạy môn Tu Từ Pháp (Rhetoric). Ông cũng soạn ra
vài tập Đối Thoại theo khuôn mẫu của Thầy Platon. Các tác phẩm này đều trở
nên rất nổi tiếng vì cách viết rõ ràng, dễ hiểu. Ông học với Platon vào khoảng từ
8 đến 20 năm, con số 20 năm có lẽ đúng hơn nếu xét mức độ ảnh hưởng của
Platon trong các tác phẩm của Aristoteles. Có người
cho rằng thời kỳ sống cùng Platon là một thời gian đẹp
nhất trong cuộc đời Aristoteles, một môn đệ thông
minh xuất chúng được ở gần một giáo sư tồn năng.
Platon cơng nhận rằng Aristoteles là một mơn đệ thơng
minh xuất chúng, hiếu học vì Aristoteles là một trong
những người đầu tiên trong lịch sử nhân loại biết sưu
tầm những tài liệu viết tay thời bấy giờ để lập thành một thư viện. Nhà của
SVTH: Đinh Vũ Hồng Linh

6


GVHD: TS. Bùi Văn Mưa

Aristoteles được Platon gọi là nhà đọc sách, nhiều người cho đó là một lời khen,
nhưng cũng có người cho đó là một lời chê có ý ám chỉ đến tinh thần quá chú
trọng vào lý thuyết, sách vở của Aristoteles. Người ta còn kể rằng Platon đã phải
gọi Aristoteles là “Trí Tuệ của Nhà Trường” (l'entendement de l'Ecole). Danh
hiệu trên là thành tựu đầu tiên của Aristoteles khi có được sự cơng nhận của một
người thơng tuệ như Platon.
Tuy có thể mối quan hệ giữa hai thầy trị khơng phải ln ln tốt đẹp, do
khoảng cách tuổi tác 43 tuổi, sự thông cảm không phải dễ dàng có. Đặc biệt, vào

cuối đời Platon, Aristoteles tỏ thái độ quan điểm đối lập về tư tưởng với thầy
mình. Có nhiều tài liệu cho rằng điều này làm Platon rất bất bình và coi
Aristoteles như một đứa con vơ ơn. Cịn đối với Aristoteles, có lẽ tuy bất đồng ý
kiến song ơng lúc nào cũng kính trọng Thầy và gìn giữ lịng biết ơn, cụ thể khi
Platon qua đời vào năm 347, Aristoteles viết một bài điếu văn trong đó ca tụng
Thầy.
Vào năm 347 khi Platon qua đời, Speusippus trở thành người đứng đầu trường
Academos. Aristoteles đã cùng với Xenocrates và một vài môn đệ của Platon, rời
thành Athens tới Assos, sống với Hermias là một học trò cũ của Platon và cũng là
bạo chúa của hai tỉnh Atarneus và Assos trong miền Tiểu Á. Aristoteles có cảm
tình rất nhiều với Hermias và đã kết hôn cùng Pithias, em gái của Hermias. Vì
khơng cảm thấy an tồn tại Atarneus, Aristoteles đã theo lời khuyên của
Theophrastus, một môn đệ, ông dọn tới Mitylene thuộc miền Lebos vào năm 344.
Chính tại nơi này, Aristoteles đã nghiên cứu trong hai năm môn Sinh Học, đặc
biệt là ngành Hải Sinh Học.
Năm

342,

Aristoteles

được

mời

tới

Macedonia để dạy dỗ Thái Tử Alexander khi
đó mới 13 tuổi. Lời mời của Vua Philip II có
thể là do lúc tuổi trẻ, Aristoteles đã từng sống

tại triều đình này, có thể là do danh tiếng của
SVTH: Đinh Vũ Hồng Linh

7


GVHD: TS. Bùi Văn Mưa

ông nhờ các tập Đối Thoại, nhưng cũng chính vì Aristoteles đã từng liên lạc chặt
chẽ với Hermias là người đã tỏ ra thiên về Macedonia và chống lại Ba Tư.
Aristoteles đã ở lại Macedonia trong 7 năm. Theo như thông lệ, nhà Đại Hiền
Triết đã dạy cho Thái Tử về Chính Trị và Tu Từ Pháp, và Aristoteles cũng soạn
một tác phẩm của Homer để giảng cho Alexander. Aristoteles đã cố gắng làm
phát triển nơi Thái Tử các đức tính về điều độ và lý trí mà đối với ơng, rất cần
thiết cho một vương quốc. Có lẽ chính vào dịp này, Aristoteles đã soạn ra cuốn
“Khảo Sát về Vương Quyền” (Traité de la Royauté) để giáo huấn Thái Tử nhưng
tác phẩm này đã bị thất lạc hoàn toàn.
Năm 340 khi vua Philip đi chinh chiến nơi xa, Thái Tử Alexander nắm giữ quyền
hành. Vào thời gian này, ông cũng giành thời gian cho riêng mình để học hỏi
thêm. Aristoteles cũng khuyên Alexander cho kiến thiết lại Stagira, nơi đã bị tàn
phá vài năm trước thành một thành phố hiến pháp.
Alexander rất quyến luyến ông Thầy và khi đã thay cha lên ngôi vua, vẫn lưu giữ
Aristoteles bên cạnh. Thái Tử ln ln tỏ lịng biết ơn đối với Thầy cũ bằng
cách biệt đãi nhà Đại Hiền Triết trong mọi công việc. Tuy vậy, dù rất mến yêu
Thầy nhưng trái lại, ít khi nghe theo lời khuyên bảo của Thầy vì “một sự di
truyền kỳ lạ hình như đã gieo vào tâm hồn Thái Tử tính tự kiêu vơ hạn, với một ý
chí muốn ngồi ngang hàng cùng các thần linh”. Những cố gắng của Aristoteles
để làm dịu sự bồng bột của Alexandre hình như không đem lại nhiều kết quả.
Theo một vài sử gia Alexandre coi Aristoteles như cha ruột của mình và về phần
Alexandre cũng đã từng tuyên bố muốn học hỏi và coi trọng sự hiểu biết hơn là

chinh phục thế giới. Nhưng đó chỉ là những lời lẽ xã giao vì không đúng với sự
thật. Alexandre luôn luôn là một chiến sĩ thích
chinh phục, sau khi thọ giáo 2 năm với Aristoteles,
Alexandre nối ngôi cha và bắt đầu chinh phục thế
giới. Sự thành cơng của Alexandre có lẽ một phần
nào do ảnh hưởng của Aristoteles và người ta
thường so sánh thiên tài của Aristoteles trong lãnh vực triết lý với thiên tài của
SVTH: Đinh Vũ Hồng Linh

8


GVHD: TS. Bùi Văn Mưa

Alexandre trong lãnh vực chính trị. Cả hai vĩ nhân này đều có cơng với nhân loại:
một bên thống nhất thế giới, một bên thống nhất triết lý.
Vào năm 335 khi Đại Đế Alexander đi chinh phục
châu Á thì Aristoteles tự thấy rằng nhiệm vụ của
mình đã chấm dứt. Ông đề nghị để người cháu tên
là Callisthenes thay mình làm cố vấn cho Đại Đế.
Sau khi từ biệt Alexander, Aristoteles trở lại thành
Athens và lập ra trường Lyceum, gần đền Apollon
Lycien, vì vậy ngày nay được gọi là “Lycée”. Trường Lyceum là nơi tôn thờ
Thần Muse, vị nữ thần chủ về Văn Chương, Nghệ Thuật và Khoa Học. Nhà
trường có rất nhiều học cụ, kể cả bản đồ, lại có một thư viện rất đầy đủ. Tại ngơi
trường này, Aristoteles trình bày các ý tưởng và giảng giải cho học viên trong các
cuộc dạo chơi ngoài vườn, vì vậy ngơi trường của Aristoteles cịn được gọi là
“Trường Dạo Chơi”. Bên cạnh đó, Lyceum của Aristoteles chuyên nghiên cứu về
sinh lý học và động vật học.
Năm 323 khi Đại Đế Alexander qua đời, cuộc sống của Aristoteles cũng bị ảnh

hưởng. Mặc dù Aristoteles chỉ cịn rất ít liên lạc với Alexander, nhất là khi người
cháu của ông bị tử hình, nhưng nhà Đại Hiền Triết thường đi lại với Antipater và
được viên tổng trấn này che chở. Đảng Quốc Gia thành Athens do Demosthenes
lãnh đạo đã nổi dậy chống lại phe Macedonia sau khi Đại Đế Alexander khơng
cịn nữa. Aristoteles nhận thấy đời sống và tài sản của mình bị đe dọa. Người ta
đã tố cáo ơng phạm tội bất kính vì 20 năm trước, ơng đã sáng tác một bài thơ
tưởng niệm Hermias trong khi danh dự này phải giành cho Thượng Đế.
Aristoteles nhớ lại số phận của Socrates rồi khơng đợi tịa án xét xử, vì chắc chắn
ơng sẽ bị kết án, Aristoteles rời bỏ thành Athens, trốn về quê mẹ là miền Chalcis.
Ông tuyên bố “Tôi sẽ không để người Athens vi phạm Triết Học lần thứ hai” (I
will not let the Athenians offend twice against Philosophy).

SVTH: Đinh Vũ Hồng Linh

9


GVHD: TS. Bùi Văn Mưa

Sống tại Chalcis được vài tháng, Aristoteles qua đời vào năm 322 có lẽ do bệnh
đau dạ dày, một căn bệnh đã hành hạ ông trong nhiều năm trường, cũng có giả
thuyết là ơng chết do tự tử. Ông để lại hai người con, con trai cùng tên với ông
nội là Nichomachus và người con gái mang tên mẹ Pithias. Theo như lời yêu cầu,
nắm xương tàn của nhà Đại Hiền Triết được chôn cất tại Stagira cùng với hài cốt
của Pithias, vợ ông.
3.

ARISTOTELES – “BỘ ÓC BÁCH KHOA TOÀN THƯ” THỜI CỔ

HY LẠP

Những năm tháng học tại Hàn Lâm Viện cùng giáo sư tài hoa Platon, những nỗ
lực học tập, nghiên cứu không mệt mỏi cùng tố chất thông minh, tư duy sắc bén,
Aristoteles được xem là cha đỡ đầu của một số các ngành khoa học tự nhiên như
Vật lý học, Thiên văn học, sinh vật học…, đặc biệt trở thành nhà triết học có tầm
ảnh hưởng mạnh mẽ đến các triết gia sau này tuy những phương tiện nghiên cứu
của Aristoteles vô cùng thô sơ so với những phương tiện nghiên cứu hiện đại
ngày nay. Ơng phải đo lường thời gian mà khơng có đồng hồ, đo lường nhiệt độ
mà khơng có hàn thử biểu, xem thiên văn mà khơng có kính viễn vọng, đốn thời
tiết mà khơng có phong vũ biểu. Những phương tiện duy nhất mà Aristoteles đã
sử dụng là một cái thước và một cái la bàn. Sức hút của Trái Đất, hiện tượng phát
điện, áp lực khơng khí, ngun lý ánh sáng, nhiệt lượng và hầu hết những lý
thuyết tân tiến của khoa học hiện đại đều hoàn toàn chưa được phát minh. Cuộc
đời của ông, đặc biệt trong thời gian ở trường Lycyum, Aristoteles tập trung đọc
sách, nghiên cứu, giảng dạy và viết sách. Hệ thống các tác phẩm của Aristoteles
hầu hết là những ghi chếp để nói chuyện hoặc giảng bài. Nó bao quát rất nhiều
ngành kiến thức khác nhau như: sinh học, tâm lý, chiêm tinh học, địa lý học, địa
chất học, giải phẫu học, lý luận triết học siêu hình, thẩm mĩ học, chính trị, thơ ca
và văn biện luận. Số lượng tác phẩm của Aristoteles lên đến hàng trăm cuốn, có
người bảo 400 cuốn, có người bảo 1.000 cuốn. Những cuốn cịn lại đến nay chỉ là
một số nhỏ khoảng 40 cuốn nhưng cũng có thể lập thành một tủ sách.

SVTH: Đinh Vũ Hồng Linh

10


GVHD: TS. Bùi Văn Mưa

Các tác phẩm của Aristoteles được chia làm ba loại:
(1) các bài viết phổ thông (popular writings),

(2) các sách ghi chép (memoranda); và
(3) Các sách luận đề (treatises).
Các bài viết phổ thông đa số gồm các tập đối thoại theo mẫu của Plato và được
viết ra khi Aristoteles còn cư ngụ tại trường Academos. Với văn phong trong
sáng, các cơng trình sáng tạo này được Aristoteles gọi là các bài viết phổ biến
bên ngoài với ý định dành cho cơng chúng bên ngồi trường học, hơn là các học
viên của trường. Ngoại trừ một số đoạn rời rạc cịn sót lại, hầu hết các tập đối
thoại này đã bị thất lạc.
Các sách ghi chép là tập hợp nhiều tài liệu khảo cứu và các sử liệu. Những sách
này do Aristoteles và các môn đệ của ông thực hiện với chủ đích dùng làm nguồn
tư liệu cho các học giả. Giống như các bài viết phổ thông, hầu hết loại sách ghi
chép đều bị thất tán. Còn lại cho tới ngày nay là các sách luận đề, được viết ra
dùng làm sách giáo khoa hay lời ghi giảng tại Trường Lyceum, liên quan tới mọi
ngành của Kiến Thức và Nghệ Thuật.
Không giống như các bài viết phổ thông, các sách luận đề chỉ được dùng cho học
viên trong trường. Danh tiếng của Aristoteles được căn cứ vào các cơng trình này
và đây là các tác phẩm mà các nhà biên tập đời sau đã thu thập và xếp đặt. Trong
số đó, chủ yếu là Organon (cơng cụ nhận thức) gồm 6 luận văn về luận lý học;
Physics (vật lý học); Metaphysics (siêu hình học); De Anima (bàn về loài vật);
Nichomachean Ethics và Eudemian (đạo đức học); Rhetoric (khoa hùng biện); và
một chuỗi các tác phẩm về sinh học cùng vật lý học. Tới thế kỷ 19, còn tìm được
cuốn Constitution of Athens (Hiến pháp Athens), trong đó ơng tường trình về
chính quyền của thành quốc Athens.

SVTH: Đinh Vũ Hồng Linh

11


GVHD: TS. Bùi Văn Mưa

3.1

Logic học:

Aristoteles luôn trung thành với phương pháp lý tính - một phương pháp mà cho
đến nay, chúng ta vẫn cần phải học tập. Dưới ánh sáng của phương pháp ấy,
Aristoteles luôn chủ trương đi ngược lại truyền thống với những lễ nghi và mê
tín. Ơng cho rằng vũ trụ khơng chịu dự kiểm sốt của bất kì thế lực nào, dù có là
quỷ thần hay những pháp thuật siêu nhiên, huyền bí. Trái lại, nó vận hành theo
những quy luật tự nhiên nhất định nào đó. Trước mỗi hiện tượng thiên nhiên, ơng
khun con người không nên lo lắng, sợ hãi mà nên quan sát, thí nghiệm và phân
tích logic để có kết luận cụ thể. Có lẽ chính tư duy biện chứng ấy đã giúp cho
Aristoteles cảm thấy: “ không kinh ngạc trước một thứ gì”” bởi đói với ơng bất
cứ điều gì cũng có logic riêng của nó- một thứ logic hồn tồn có thể khám phá.
Chính tư duy độc lập này của ông đã đi ngược lại quan điểm duy tâm của thầy
mình là Platon. Cho đến giờ, người ta vẫn khơng thể qn câu nói nổi tiếng của
ơng: " Ta u thầy học của ta nhưng ta còn yêu chân lý hơn" . Chỉ một câu nói
mà bộc lộ được những đức tính tơt đẹp của Aistotle trong cuộc sống cũng như
trong khoa học. Cũng qua câu nói ấy, ta hiểu rằng, con người ấy đã thuộc về
khoa học. Chân lý khoa học mới chính là cái đích lớn lao trong suốt cuộc đời
ông.
Aristoteles là nhà triết học đầu tiên đã phân tích phương pháp nhờ đó một số định
đề được suy diễn theo luận lý là đúng, căn cứ vào một số định đề khác đã được
cơng nhận. Ơng tin rằng tiến trình suy diễn luận lý này được đặt trên một hình
thức tranh luận mà ơng gọi là Tam Đoạn Luận (Syllogism). Trong một tam đoạn
luận, một định đề được suy diễn từ hai định đề đúng khác.
Một thí dụ của lý luận này như sau: (1) mọi người đều sẽ qua đời, (2) Socrates là
một con người, vì thế có thể đi tới kết luận rằng (3) Socrates sẽ qua đời.
Tam đoạn luận đã giữ một vài trò quan trọng trong nền Triết Học sau này do tạo

nên các hệ thống lý luận phức tạp hơn. Trong phép luận lý, Aristoteles đã phân

SVTH: Đinh Vũ Hồng Linh

12


GVHD: TS. Bùi Văn Mưa

biệt rõ hai thứ: biện chứng và phân tích. Theo nhà Đại Hiền Triết, biện chứng chỉ
trắc nghiệm các ý kiến xét theo tính nhất quán về lý luận, cịn các cơng trình phân
tích được suy diễn từ các nguyên tắc dựa trên các kinh nghiệm và quan sát rõ
ràng. Đây là sự khác biệt với lập trường của Hàn Lâm Viện của Platon, nơi cho
rằng biện chứng là phương pháp duy nhất thích hợp với Khoa Học và Triết Học.
3.2

Khoa học xã hội

3.2.1. Ngôn ngữ và nghệ thuật:
Nền giáo dục do Aristoteles chủ trương gồm hai phần: phần truyền khẩu và phần
công khai phổ biến ra bên ngoài. Nhà Đại Hiền Triết đề cập tới các câu hỏi hoàn
toàn lý thuyết cho các học viên mới vào buổi sáng còn buổi chiều, Aristoteles
giảng dạy những học viên cũ về nhiều điều làm mở mang kiến thức trong đó mơn
Tu Từ Pháp chiếm phần lớn thời gian. Trong 12 năm liền, Aristoteles vừa thuyết
giảng, vừa viết sách và phổ biến nhiều tác phẩm đề cập tới hầu hết kiến thức của
thời đại. Trong các năm cuối cùng sống tại Lyceum, Aristoteles đã thiết lập bảng
liệt kê các thế vận kỳ, cũng như lập ra bảng niên biểu kịch nghệ của thành Athens
mà về sau, bảng này đã được dùng làm căn bản để ấn định ngày tháng của các vở
kịch Hy Lạp.
3.2.2. Quan niệm về Đạo đức:

Aristoteles tìm kiếm các nguyên tắc căn bản nhất và tổng quát nhất của kiến thức
và sự thật. Bởi vì chỉ có Thượng Đế là khơng thay đổi, nhà Đại Hiền Triết gọi
ngành nghiên cứu Thượng Đế là Thần Học (theology). Đối với ông, hai bộ môn
Đạo Đức Học (ethics) và Chính Trị Học (politics) đều khảo cứu kiến thức thực
tế, đây là sự hiểu biết cho phép con người hành động đúng cách và sống hạnh
phúc. Qua tác phẩm đề tặng cho con trai tên là Nichomachus và được gọi tên là
Nichomachean Ethics (Đạo Đức Học của Nichomachus), Aristoteles đã phân tích
cá tính và trí thơng minh khi những yếu tố này liên quan đến hạnh phúc, và ông
cho rằng một cuộc đời hạnh phúc của con người là cuộc đời làm theo lý trí, là cơ
SVTH: Đinh Vũ Hồng Linh

13


GVHD: TS. Bùi Văn Mưa

sở của điều thiện, là nền tảng của phẩm hạnh con người; còn ngu dốt, sai lầm là
nguồn gốc của cái ác. Phẩm hạnh của con người chỉ là thói quen thấy hiểu chân
lý (thơng qua giáo dục và đào tạo) hay lẽ phải đời thường (thông qua tập quán lâu
đời của cộng đồng), và làm theo chúng một cách tự nhiên, khơng gị bó. Vì vậy
có hai loại phẩm hạnh là phẩm hạnh lý tính và phẩm hạnh luân lý. Ông cho rằng
hạnh phúc của con người không chỉ bị chi phối bởi các yếu tố chủ quan như sự
khơn ngoan của lý trí, đức hạnh trong hành vi, sự khối lạc trong trạng thái…mà
cịn bị chi phối bởi các điều kiện khách quan như tiền bạn, sức khỏe, tình bạn, xã
hội cơng bằng…Quan niệm này thực sự vẫn đúng trong thời đại ngày nay.
Vài tác phẩm quan trọng khác của Aristoteles là các cuốn Rhetoric (Tu Từ Pháp),
Politics (Chính Trị) và Poetics (Thơ Phú). Qua tác phẩm sau cùng này,
Aristoteles khảo cứu bản chất của bi kịch, lấy dẫn chứng từ bi kịch Oedipus Rex
của Sophocles, và tin rằng bi kịch đã ảnh hưởng tới khán giả do gợi lên các cảm
xúc như sợ hãi, thương xót, và cách tẩy sạch những xúc động này được ơng gọi

là “carthasis”.
Tồn thể các tác phẩm có thể xem là một bộ bách khoa của Hi Lạp nhưng khác
với bộ bách khoa của các nước khác ở chỗ chỉ do một người viết ra. Cơng trình
của Aristoteles xứng đáng được so sánh với cơng trình của Alexandre. Văn
chương của Aristoteles khơng bóng bẩy và thi vị như của Platơn, đó là một loại
văn chương chính xác và khoa học. Aristoteles phải đặt thêm nhiều từ ngữ mới
để có thể diễn tả tư tưởng. Những từ ngữ Âu Mĩ hiện nay phải mượn ở những tác
phẩm của Aristoteles như faculty, mean, maxim, category, energy, actuality,
motive, principle, form .... Những chữ này khơng khác gì những viên gạch để xây
dựng tư tưởng và góp phần rất lớn trong cơng cuộc phát triển tư tưởng đời sau.
Aristoteles còn viết nhiều tác phẩm văn chương nhưng đến nay đã thất truyền.
Có người cho rằng những tác phẩm của Aristoteles không phải do chính
Aristoteles soạn thảo mà do các mơn đệ soạn thảo sau khi ghi chú các bài giảng
của Aristoteles. Phần lớn những tác phẩm này được xuất bản sau khi Aristoteles
SVTH: Đinh Vũ Hồng Linh

14


GVHD: TS. Bùi Văn Mưa

qua đời. Chỉ có một số ít tác phẩm về luận lý và văn chương được xuất bản khi
Aristoteles còn sống. Một số những tác phẩm khác về siêu hình học và chính trị
được sưu tầm từ đống giấy tờ do Aristoteles để lại. Có người cho rằng trong tất
cả các tác phẩm và Aristoteles chúng ta có thể tìm thấy một lối viết văn giống
nhau, điều này chứng tỏ rằng các môn đệ của Aristoteles thấm nhuần tư tưởng
của thầy một cách sâu xa, nếu không phải tự tay Aristoteles soạn thảo ra các tác
phẩm của mình thì các tư tưởng trình bày chắc chắn là của Aristoteles.
3.2.3. Quan niệm về Chính trị- xã hội:
Trật tự xã hội chiếm hữu nô lệ bấy giờ ông xem là một trật tự xấu, nhưng đó là

một trật tự cần thiết. Aristoteles xem xét cả mối liên hệ giữa đạo đức và kinh tế
trên bình diện xã hội. Theo ông, công bằng trong trao đổi sản phẩm là nền tảng
của cơng bằng xã hội và bình đẳng giữa các cá nhân trong cộng đồng. Aristoteles
đòi hỏi phải quan tâm đến lao động và phân công lao động.
Khi phê phán lý luận về nhà nước lý tưởng của Platon, xem đó là xa rời thực tế,
q đề cao cơng ích coi thường lợi ích và sáng kiến cá nhân…, Aristoteles tự vận
dụng thuyết trung dung để xây dựng lý luận chính trị - xã hội của riêng mình.
Trung tâm của lý luận này là học thuyết về nhà nước. Con người không chỉ là
sinh thể biết nhận thức, biết sống có đạo đức mà cịn biết làm chính trị. Con
người về bản chất phải thuộc về nhà nước. Sứ mạng của nhà nước là đảm bảo
cho mọi người (trừ nô lệ) trong cộng đồng một cuộc sống hạnh phúc với mức độ
phúc lợi ngày càng cao. Để thực hiện sứ mạng này, nhà nước phải tiến hành hoạt
động trên ba lĩnh vực: lập pháp, hành chính và xét xử. Theo ơng chính quyền nên
thuộc về tầng lớp chủ nơ trung lưu.
Bên cạnh đó, Aristoteles đã viết cuốn “Hiến Pháp của Thành Athens” (The
Constitution of Athens), biên khảo về Hiến Pháp tuy nhiên, ngày nay chỉ còn lại
tác phẩm “Khảo Sát về Hiến Pháp của Thành Athens” (On the Athenian
Constitution).

SVTH: Đinh Vũ Hồng Linh

15


GVHD: TS. Bùi Văn Mưa

Aristoteles cịn có sở thích sưu tập các bản Hiến Pháp. Nhờ người học trò lớn
Alexander Đại đế hỗ trợ, Thư Viện Lyceum của ông đã sưu tập được 158 bản
Hiến Pháp của dân Hy Lạp và các quốc gia khác nhau.
3.3

3.3.1

Khoa học tự nhiên:
Vật lý học:

Đối với Aristoteles, bản chất của thiên nhiên là thay đổi và ông đã định nghĩa
môn triết học của thiên nhiên là sự khảo sát các sự vật đổi thay. Trong tác phẩm
Physics (Vật Lý), Aristoteles đã phân biệt “hình thể” (form) với “chất liệu”
(matter) của một vật, chẳng hạn như khi một nhà điêu khắc tạc ra một bức tượng
bán thân bằng đồng, chất liệu là đồng và hình thể là hình nửa người. Aristoteles
đã nghiên cứu các nguyên nhân của sự thay đổi và phân biệt bốn loại: (1) nguyên
nhân chất liệu (material cause) là thứ mà một vật được làm ra, (2) nguyên nhân
hữu hiệu (efficient cause) là hành động của nhà điêu khắc, là nguồn gốc của
chuyển động (source of motion), (3) nguyên nhân
hình thể (formal cause) là hình dáng bên ngồi, là loại
(kind, type) để xếp hạng và (4) nguyên nhân cuối
cùng (final cause) là chương trình (plan), là kiểu mẫu
(design) hay mục đích của người sáng tạo hay phát
minh. Khoa Vật Lý của Aristoteles là khoa học thiên
nhiên bao gồm bên trong các bộ mơn Thiên Văn, Khí Tượng, Thực Vật Học và
Sinh Học, các bộ mơn này có mối quan hệ mật thiết và tương hỗ nhau.
Có sáu hình thức vận động là: phát sinh, tiêu diệt, thay đổi trạng thái, tăng, giảm,
di chuyển vị trí. Aristoteles đã dừng lại trước quan niệm vận động tự thân của vật
chất mà thừa nhận cái hích đầu tiên của Thượng đế nằm bên ngồi giới tự nhiên
là nguồn gốc thần thánh của mọi vận động xảy ra trong giới tự nhiên. Ông cho
rằng vũ trụ là hữu hạn, liên tục và khép kín trong khơng gian nhưng vĩnh viễn về
thời gian. Vạn vật trong vũ trụ đều được cấu thành từ 5 yếu tố: đất, nước, lửa,
khơng khí (từ mặt trăng trở xuống trái đất), và éther (bên ngoài mặt trăng bao
SVTH: Đinh Vũ Hồng Linh

16


GVHD: TS. Bùi Văn Mưa

trùm toàn vũ trụ). Xuất phát từ quan điểm cho rằng vật nặng rơi nhanh hơn vật
nhẹ, và mỗi yếu tố có một xu hướng vận động riêng, chiếm giữ một vị trí riêng
trong trật tự cấu trúc vũ trụ, Aristoteles đặt nền móng cho thuyết vũ trụ địa tâm.
Bên cạnh đó, ơng cịn xây dựng nên cả một hệ thống các định luật vật lý mà ngày
nay được gọi là vật lý Aristoteles, tuy dù hệ thống vật lý này sau này bị Galilei
chứng minh là sai lầm và bác bỏ.
3.3.2

Siêu hình học:

Siêu hình học là một nhánh triết học quan tâm đến việc giải
thích bản chất của thế giới. Đây là một môn học về sự tồn
tại hoặc sự thật. Nó quan tâm đến các câu hỏi như: Bản chất
của sự thật là gì? Đâu là vị trí đầu tiên của con người trong
vũ trụ? Màu sắc là chủ quan hay khách quan? Liệu thế giới
có xuất hiện bên ngồi trí óc của chúng ta hay không? Bản
chất của vật thể, sự kiện, nơi chốn là gì? Aristoteles được xem là cha đẻ của siêu
hình học.
3.3.3

Thiên văn học:
Trong quan điểm về thế giới của Aristotle, Trời đất ln
gắn liền với sự hồn hảo, các vật thể trên bầu trời tồn tại
như một quả cầu hồn hảo có quỹ đạo trịn hồn hảo;
trong khi đó Trái Đất thuộc về sự khơng hồn hảo; 2

quan điểm này khơng được xem là có liên quan với

nhau. Aristoteles cũng nghiên cứu chuyển động của các thiên thể qua tác phẩm
On the Heavens (Về Bầu Trời) và tìm hiểu các thay đổi khi một vật được tạo ra
hay bị hủy diệt.
3.3.4

Thực vật học và sinh học:

SVTH: Đinh Vũ Hồng Linh

17


GVHD: TS. Bùi Văn Mưa

Trong một bức thư gửi cho bạn mình, Charles Darwin (1809-1882), nhà Sinh học
nổi tiếng người Anh với thuyết Tiến hoá đã viết: “...Linnaeus ((1707-1778), nhà
Thực vật học người Thụy Điển) và Cuvier ((1769-1832), nhà Cổ sinh vật học
người Pháp) đều là thần tượng của tôi, theo những
cách hiểu khác nhau, nhưng cả hai người đó đều chỉ là
những học trị nhỏ so sánh với ơng thầy vĩ đại
Aristoteles”. Hẳn lời nhận xét trên cũng đủ để xác
định tầm cỡ và mức giá trị của Aristoteles, nhà Sinh
học thời Cổ đại. Ðược Alexander Ðại đế hỗ trợ,
Aristoteles lập thảo cầm viên đầu tiên của loài người
để làm cơ sở học hỏi. Tại hai nơi đó, người ta kể rằng thầy lẫn trò trong các buổi
học tập đều đi tới đi lui khơng ngừng. Có tài liệu ghi, Alexander ra lệnh cho các
nhà săn bắn và chài lưới phải đem nộp cho Aristoteles tất cả những giống vật mới
lạ. Tục truyền có cả thảy một đội quân 1.000 người rải rác khắp Hi Lạp và châu

Á để sưu tầm những giống vật mới lạ, Aristoteles là người đầu tiên đã lập nên
vườn bách thảo và sở bách thú trên tồn thế giới. Ơng đã nhận được sự cộng tác,
hỗ trợ quý giá của Thephrastus (về Thực vật học) và Meno (về Y học), các mẫu
và tài liệu q giá từ học trị mình lấy từ Ba Tư và Ấn Độ, Ai Cập.
Các bài viết về Lịch sử tự nhiên và Khoa học, trong đó quan trọng nhất là các tập
“Lịch sử động vật”, “Bàn về các bộ phận của động vật” “Về sự tiến triển của
động vật” (đề cập đến bản chất và nguyên nhân các sinh thái), “Hoạt động của
giới động vật”, “Quá trình tái tạo của động vật” (bàn về các chức năng chung của
cơ thể và linh hồn) ra đời. Cuốn “Nghiên cứu các động vật” là một tập hợp
những dữ kiện về đời sống các lồi vật. Ơng đã mơ tả khoảng 500 loại động vật
(phần lớn thu thập từ đảo Lebos). Chính Aristoteles đã đặt ra nhiều thuật ngữ
Giải phẫu học như: “aorta” (động mạch, để chỉ một động mạch xuất phát từ tim),
“rectum” (trực tràng, để chỉ đoạn ruột đi thẳng xuống hậu môn). Aristoteles cũng
phân biệt các loại mô khác nhau (như mỡ, xương, limphô...) và nhiều cấu trúc
Giải phẫu học (như thực quản, khí quản, các xoang mũi, mê cung tai, đại tràng,

SVTH: Đinh Vũ Hồng Linh

18


GVHD: TS. Bùi Văn Mưa

manh tràng...) Bản thân Aristoteles không viết tài liệu về Thực vật, lĩnh vực này
ông dành cho người học trị danh tiếng của ơng là Theophratus. Có lẽ người cha
vốn là một thầy thuốc giỏi đã ảnh hưởng tác động mạnh đến tâm trí của
Aristoteles từ tuổi ấu thơ nên ơng đã sớm có xu hướng tìm hiểu thế giới sinh vật.
Đặc điểm nổi trội nhất trong tồn bộ cơng trình nghiên cứu Sinh học của ông là
khối lượng to lớn những nhận xét phong phú khi mơ tả giới động vật. Trong khối
lượng đó, các nhà khoa học của thế kỷ XX vẫn hứng thú vì tìm thấy những dữ

kiện về đời sống động vật, những nguyên nhân tạo ra các hình thái sống, các
chức năng chung của cơ thể và linh hồn.
Trong suốt quá trình nghiên cứu Sinh học, Aristoteles đã phát hiện ra chu trình
biến đổi của thiên nhiên: các sinh thái ln cố gắng tự thân để hoàn thiện hơn,
nhưng các động vật luôn luôn là những cá thể không vĩnh cửu nên chúng cũng
phải tuân theo một chu trình sống và chết, hình thái liên tục này giống như bản
sao chép vịng quay của vật chất. Kết quả đó là hiện tượng đến để tồn tại rồi qua
đi, liên tục và khơng ngưng nghỉ. Như vậy hình thành và hủy hoại là những bậc
thang của mọi giống loài. Người sinh ra người và cây sồi lại tạo ra cây sồi. Quan
niệm này có lẽ phần nào đã loại bỏ mọi quá trình tiến hóa của các lồi.
Aristoteles xác nhận rằng nguồn gốc sâu thẳm của mọi hoạt động ở các hình thái
sống chính là sức nóng mà ơng thường gọi là “nhiệt nội sinh” hoặc “thở hít”, đây
cũng là “dụng cụ” của linh hồn tác động bằng cách đẩy và kéo những bộ phận
khác nhau của cơ thể nhằm tạo hiệu quả phục vụ cho những ham muốn của linh
hồn. Quan điểm này là nội dung chính của luận thuyết “khí hợp sinh” (connate
pneuma) nổi tiếng của Aristoteles.
Theo cách nhìn này, Aristoteles là nhà khoa học đầu tiên đã phân loại giới động
vật thành hai hệ thống lớn: hệ có máu (nghĩa là máu đỏ) và hệ không máu, đây là
cách xếp loại dựa trên nội dung “nhiệt” và là đặc điểm đầu tiên của cách phân
loại động vật. Một đặc điểm thứ hai trong cách phân loại động vật của Aristoteles
là dựa vào phương thức tái tạo: giống đực cung cấp hình thái (nghĩa là linh hồn)
SVTH: Đinh Vũ Hồng Linh

19