Đa dạng sinh học thú móng guốc ngón chẵn ( artiodactyla) ở khu bảo tồn thiên nhiên pù huống tỉnh nghệ an

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
------- 000 -------

LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC

ĐA DẠNG SINH HỌC THÚ MÓNG GUỐC NGÓN CHẴN (ARTIODACTYLA) Ở
KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN PÙ HUỐNG, TỈNH NGHỆ AN

CHUYÊN NGÀNH: ĐỘNG VẬT HỌC
MÃ SỐ: 60 42 10

Học viên thực hiện:

Phạm Thị Huyền

Hướng dẫn khoa học: GS.TS. Lê Vũ Khôi
TS. Cao Tiến Trung

1


I CẢ
Trong qu tr nh thực hiện ề t i t c giả

ư c

n nhận sự quan t m gi p

v tạo iều kiện c a Ban Gi m Hiệu Trường Đại học Vinh; Ban ch nhiệm khoa Sau
Đại học; c c th y cô gi o tổ

môn Đ ng vật - Sinh l , khoa Sinh học Trường Đại

học Vinh; Ban quản l khu ảo tồn thiên nhiên P Huống; ch nh quyền v nh n d n
c c x xung quanh Khu ảo tồn thiên nhiên P Huống; ạn
người th n. Nh n dịp n y t c giả xin
với nh ng sự gi p
T c giả xin

qu

u

, ồng nghiệp v nh ng

y tỏ l ng iết n s u s c v tr n trọng nhất ối

.

c iệt cảm n GS.TS. Lê Vũ Khôi, TS. Cao Tiến Trung

ịnh

hướng v trực tiếp hướng dẫn t c giả ho n th nh luận v n; Qu học ổng s ng tạo
Đacuyn

h tr kinh ph

M c d t c giả

t c giả tiến h nh nghiên c u v thực hiện luận v n.
c nhiều cố g ng trong qu tr nh thực hiện ề t i nhưng

ch c ch n không th tr nh khỏi nh ng thiếu s t, rất mong nhận ư c nh ng g p
ch n th nh, th ng th n c a c c nh chuyên môn, c c c quan tổ ch c, qu th y cô,
ạn

v

ồng nghiệp

i luận v n ư c ho n thiện h n.
in ch n th nh c m n
Vinh, ngày 22 tháng 12 năm 2011
Phạm Thị Huyền

2


ỤC ỤC
Trang
ời cảm ơn
ục lục
Danh mục các kí hiệu và chữ viết tắt
Danh lục bảng
Danh lục hình và biểu đồ
Ở ĐẦU........................................................................................................................1
Chương 1. TỔ G QUA TÀI IỆU.........................................................................3
1.1. Sơ lược tình hình nghiên cứu thú

óng guốc ............................. ...............3

1.1.1. Hệ thống ph n loại th M ng guốc...............................................................3
1.1.2. S lư c t nh h nh nghiên c u th M ng guốc ở Việt Nam……………….5
1.1.3. S lư c t nh h nh nghiên c u th M ng guốc ở Nghệ An.............................7
1.2. Đặc điển tự nhiên - xã hội khu vực nghiên cứu............................................8
1.2.1. Điều kiện tự nhiên...........................................................................................8
1.2.1.1. Vị tr

ịa l ...................................................................................................8

1.2.1.2. Địa h nh.......................................................................................................9
1.2.1.3. Kh hậu th y v n.......................................................................................11
1.2.1.4. Địa chất v thổ như ng.............................................................................12
1.2.1.5. Thảm thực vật............................................................................................13
1.2.1.6. Hệ thực vật…………………………………………………………….15
1.2.1.7. Hệ

ng vật...............................................................................................15

1.2.2. Đặc điểm dân sinh và kinh tế.......................................................................15
Chương 2. Địa điểm, thời gian, tư liệu và phương pháp nghiên cứu....................18
2.1. Địa điểm và thời gian nghiên cứu………….............................................18
2.2. Tư liệu nghiên cứu.........................................................................................19
2.3. Phương pháp nghiên cứu………….............................................................20
2.3.1. Kế thừa c chọn lọc c c t i liệu

công ố.................................................20

2.3.2. Phỏng vấn thu thập thông tin trong nh n d n..............................................20

3


2.3.3. Thu thập c c di vật th trong nh dân.........................................................21
2.3.4. Khảo s t theo tuyến......................................................................................22
2.3.5. Nghiên c u sinh cảnh...................................................................................23
2.3.6. Phư ng ph p xử l v
2.3.7. Phư ng ph p

ịnh loại mẫu vật.....................................................23

nh gi nhanh nông thôn (RRA)..........................................25

2.3.8. Phư ng ph p lập s

ồ ph n ố m t số lo i th M ng guốc......................25

2.3.9. Điều tra hiện trạng sử dụng th rừng………...............................................25
2.3.10. Phư ng ph p xử l số liệu.........................................................................25
Chương 3. KẾT QUẢ GHIÊ CỨU VÀ THẢO UẬ .....................................26
3.1. Thành phần lồi thú

óng guốc ngón chẵn ở KBTTN Pù Huống..........26

3.1.1. Th nh ph n lo i............................................................................................26
3.1.2. Thực trạng

ảo tồn c c lo i th

M ng guốc ng n chẵn KBTTN P

Huống..................................................................................................................27
3.2.

ột số đặc điểm hình thái các lồi thú Móng guốc ngón chẵn ở

KVNC..28
3.2.1. L n rừng …………………………….......................................................28
3.2.2. Cheo cheo java .............................................................................................30
3.2.3. Nai ...............................................................................................................31
3.2.4. Hoẵng …………………………………………………………………...33
3.2.5. Mang lớn ………………………………………………………………..35
3.2.6. Mang Trường S n ……………………………………………….……...36
3.2.7. Bị tót ………………..………………………………………………….37
3.2.8. S n dư ng.…………………………………………………………..…..38
3.2.9. Sao la………………………………………………………………….....40
3.3. Thông tin về hiện trạng các loài T

G C ở KBTT

Pù

Huống.......41
3.4. Sự phân bố thú

óng guốc ngón chẵn trong KBTTN Pù

Huống.............48
3.4.1. Đ c i m sinh cảnh c c tuyến khảo s t……………....………………….48

4


3.4.2. Kết quả ph t hiện n i ph n

ố c a L n rừng, Hoẵng trong

KVNC......................49
3.4.3. Ph n ố c a c c lo i TMGNC tại khu vực nghiên c u..............................50
3.5. Ảnh hưởng của cộng đồng đến TMGNC ở KBTT

Pù

Huống...........59
3.5.1. Ảnh hưởng trực tiếp....................................................................................59
3.5.2. Ảnh hưởng gi n tiếp.....................................................................................62
3.5.2.1. Khai th c g tr i phép................................................................................62
3.5.2.2. Ph rừng l m nư ng rẫy……………………………………………….64
3.5.2.3. Khai th c sản phẩm ngo i g ....................................................................64
3.5.2.4. C c hoạt

ng kh c...................................................................................65

3.5.3. Sản phẩm th M ng guốc v c ch sử dụng……………………………...66
3.5.4. Hiện trạng quản l c a KBTTN P Huống...................................................69
3.5.5. Đề xuất m t số giải ph p quản l , ảo tồn c c lo i thú M ng guốc ng n
chẵn trong KBTTN P Huống......................................................................................70
KẾT U VÀ ĐỀ XUẤT.........................................................................................73
KẾT LUẬN...................................................................................................................73

ĐỀ XUẤT.....................................................................................................................73
TÀI IỆU THA

KHẢO..........................................................................................75

PHỤ ỤC

5


Danh mục các kí hiệu và chữ viết tắt

CR: Rất nguy cấp (theo Danh lục Đỏ c a IUCN (2008))
DD: Thiếu dẫn liệu (theo S ch Đỏ Việt Nam (2007 v Danh lục Đỏ c a IUCN (2008))
EN: Nguy cấp (theo S ch Đỏ Việt Nam (2007 v Danh lục Đỏ c a IUCN (2008))
IB: Nghiêm cấm khai th c sử dụng (theo Nghị ịnh 32/2006/NĐ-CP)
IIB: Khai th c, sử dụng hạn chế, c ki m so t (theo Nghị ịnh 32/2006/NĐ-CP)
IUCN: Tổ ch c ảo tồn thiên nhiên thế giới
KBT: Khu ảo tồn
KBTTN: Khu bảo tồn thiên nhiên
KVNC: Khu vực nghiên c u
LR/Lc: Ít nguy cấp/Ít lo ngại (theo Danh lục Đỏ c a IUCN (2008))
SĐVN: S ch ỏ Việt Nam (2007)
TMGNC: Th M ng guốc ng n chẵn
VN: Việt Nam
VQG: Vườn Quốc gia
VU: Sẽ nguy cấp (theo S ch Đỏ Việt Nam (2007) v Danh lục Đỏ c a IUCN (2008))

6

Danh lục bảng

Bảng 1.1. M t số chỉ tiêu kh hậu tại khu ảo tồn thiên nhiên P Huống
Bảng 1.2. Dân số và thành ph n dân t c c a các xã vùng ệm
Bảng 1.3. Dân số và thành ph n dân t c c a các thôn, xã vùng lõi
Bảng 2.1. C c ịa i m v thời gian tiến h nh iều tra, khảo s t
Bảng 2.2. C c tuyến iều tra trong KBTTN P Huống
Bảng 2.3. Tư liệu nghiên c u thu ư c từ thực ịa
Bảng 3.1. C c lo i th M ng guốc ng n chẵn ghi nhận ư c ở KBTTN P Huống
Bảng 3.2. M c

xếp hạng ị e dọa v quản l c c lo i th M ng guốc

ng n chẵn ở KBTTN P Huống
Bảng 3.3. C c số o h nh th i sừng Nai ực.
Bảng 3.4. Chỉ số c c số o di vật sừng Nai tại KVNC.
Bảng 3.5. Chỉ số k ch thước di vật sừng Hoẵng ở KVNC.
Bảng 3.6. So s nh m t số
Bảng 3.7. So s nh m t số

c i m hình thái sừng Hoẵng v sừng Mang lớn
c i m v chỉ số k ch thước sừng Hoẵng v sừng

Mang trường s n tại KVNC.
Bảng 3.8. Chỉ số k ch thước di vật sừng S n dư ng tại KVNC
Bảng 3.9. Chỉ số k ch thước di vật sừng Sao la tại KVNC
Bảng 3.10. So s nh m t số

c i m v chỉ số k ch thước sừng B t t, sừng S n

dư ng v sừng Sao la
Bảng 3.11. Hiệu suất

t g p dấu vết L n rừng v Hoẵng trên c c tuyến khảo s t

7


Danh lục hình, biểu đồ và sơ đồ

H nh 1.1. Vị tr KBTTN P Huống trong tỉnh Nghệ An
Hình 1.2. Địa h nh - ịa mạo KBTTN Pù Huống và vùng phụ cận
Hình 2.1. Các tuyến iều tra ch nh tại Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Huống
Hình 2.2. C ch o c c chỉ tiêu c a c th th M ng guốc ng n chẵn
H nh 2.3. C ch o c c chỉ tiêu c a h m dưới L n rừng
H nh 2.4. C ch o c c chỉ tiêu c a sừng
H nh 2.5. C ch o c c chỉ tiêu ch n, m ng c a th M ng guốc ng n chẵn
H nh 3.1. Bi u ồ so s nh hiệu suất
H nh 3.2. S

t g p dấu vết L n rừng v Hoẵng

ồ ph n ố c a L n rừng, Hoẵng, S n dư ng v Mang lớn trong

Khu BTTN P Huống - tỉnh Nghệ An theo kết qu điều tr ngoài tự nhiên
H nh 3.3. S

ồ ph n ố m t số lo i th M ng guốc ng n chẵn ở KBTTN P

Huống - tỉnh Nghệ An theo kết qu điều tr ngoài tự nhiên và nh ng th ng tin
ph ng v n

8


Ở ĐẦU
Việt Nam l m t trong 16 nước trên thế giới c t nh a dạng sinh học cao, trong
c khu hệ th , ến nay
40 họ, 14
(không t nh
Trong

ghi nhận ư c 266 lo i th (307 lo i v ph n lo i) thu c

[29]; riêng thú M ng guốc ng n chẵn (Artiodawectyla) c 17 lo i
sừng so n Novobos spiralis vì chưa

dẫn liệu) thu c 5 họ [22].

c nhiều lo i phổ iến v cũng c nhiều lo i qu , hiếm,

c h u c a Việt

Nam v khu vực.
Nằm trong khu vực B c Trung B , Nghệ An l tỉnh c t nh a dạng sinh học cao,
trong

khu hệ th c

c trưng c a khu hệ th B c Trung B v rất a dạng về

th nh ph n lo i. Ph n lớn c c loài th , nhất l c c lo i th qu hiếm ang ư c ảo
tồn ở a Vườn Quốc gia v Khu ảo tồn thiên nhiên: VQG Pù Mát; KBTTN Pù
Huống v KBTTN ( ư c ề xuất) P Hoạt.
Khu ảo tồn thiên nhiên P Huống có Khu hệ th
trú c a nhiều lo i

ng vật qu hiếm,

a dạng phong ph , l n i cư

c iệt l m t số loài thú M ng guốc ng n

chẵn mới ph t hiện v o cuối nh ng n m 90 c a thế k trước như Sao la, Mang trường
s n, Mang lớn. Theo kết quả nghiên c u trước
ư c 100 lo i thu c 28 họ, 10

, trong

y [31], ở P Huống

ghi nhận

M ng guốc ng n chẵn c 9 lo i

v

ang sinh sống trong phạm vi c a KBTTN P Huống. Tuy nhiên, nghiên c u n y
không n i rõ về sự ph n ố, hiện trạng v

ảo tồn c c lo i th n i chung, thú Móng

guốc ng n chẵn n i riêng trong Khu ảo tồn, m t trong nh ng nh m th c nhiều
nghĩa khoa học v kinh tế. M t kh c, c c hoạt

ng c a con người như s n

vật hoang d , khai th c g tr i phép, ph rừng l m nư ng rẫy,...
ng vật rừng,

c iệt l các loài thú M ng guốc ng n chẵn tại

t

ng

l m cho c c lo i
y ng y c ng ị suy

giảm nghiêm trọng.
Đ g p ph n

nh gi

y

h n về khu hệ th ở KBTTN P Huống v tạo c

sở cho việc ề xuất c c iện ph p ảo tồn c c lo i th n i chung, thú M ng guốc

ngón chẵn n i riêng trong Khu ảo tồn, ch ng tôi lựa chọn thực hiện ề t i “Đa dạng
sinh học thú Móng guốc ngón chẵn (Artiodactyla) ở Khu b o tồn thiên nhiên Pù
Huống, tỉnh Nghệ An”.

9


ục tiêu nghiên cứu của đề tài:
Đề t i ư c tiến h nh nhằm:
- X c ịnh th nh ph n lo i, hiện trạng, ph n ố v m t số

c i m sinh học, sinh

thái TMGNC ở KBTTN P Huống.
- Đ nh gi hiện trạng ảnh hưởng c a c ng ồng v

ề xuất m t số giải ph p quản

l , ảo tồn TMGNC trong KBTTN P Huống theo hướng ph t tri n ền v ng.
ội dung nghiên cứu chủ yếu của đề tài:
- X c ịnh th nh ph n lo i, mô tả

c i m h nh th i c

ản qua c c di vật.

- X c ịnh hiện trạng v lập s

ồ ph n ố c a m t số lo i TMGNC trong

KBTTN P Huống.
- Tổng quan v nghiên c u ổ sung m t số

c i m sinh học v sinh th i c a

m t số lo i.
- Điều tra hiện trạng ảnh hưởng c a c ng ồng v quản l th rừng n i chung
trong KBTTN P Huống.
- Đề xuất giải ph p quản l

ảo tồn TMGNC trong KBTTN P Huống theo

hướng ph t tri n ền v ng.
Ý nghĩa khoa học và thực tiễn:
- Bổ sung tư liệu về th nh ph n lo i,

c i m h nh thái qua c c di vật, hiện trạng,

ph n ố v sinh cảnh sống c a TMGNC trong KBTTN P Huống, phục vụ cho công
t c quản l , ảo tồn.
- Nh ng giải ph p quản l

ảo tồn TMGNC ư c ề xuất sẽ g p ph n ảo tồn v

ph t tri n ền v ng a dạng sinh học trong KBTTN Pù Huống.

10


Chương 1

TỔ G QUA TÀI IỆU

1.1. S

ƯỢC TÌ H HÌ H GHIÊ CỨU THÚ

1.1.1. Hệ thống phân loại thú

Ó G GUỐC

óng guốc

V o nửa cuối thế k XX, c c lo i th m ng guốc ư c xếp chung v o m t
M ng guốc (Ungulata),

ao gồm 2 ph n

(Perissodactyla) v ph n

M ng guốc ng n chẵn (Artiodactyla).

Sau

: ph n

M ng guốc ng n lẻ

, trên c sở ng n ch n v h nh th i c th c a c c lo i trong 2 ph n

kh c nhau, nên

M ng guốc (Ungulata) ư c t ch ra th nh 2

rất

c lập:

1) B M ng guốc ng n lẻ (Perissodactyla), gồm nh ng lo i th m ng guốc m
n ch n sau c m t ng n ho c a ng n; trong trường h p

n ch n c 3 ng n th

ng n th 3 (ng n gi a) ph t tri n h n c c ng n ên.
2) B M ng guốc ng n chẵn (Artiodactyla) gồm nh ng lo i th m ng guốc mà
n ch n sau c hai ho c ốn ng n, nhưng ng n 3 v 4 ph t tri n ằng nhau v lớn
h n c c ng n ên, 2 ng n ên thường l i về ph a sau.
Theo Don E. Wilson và Dee Ann M. Reeder (1992) [50],
(Perissodactyla) c 3 họ, 18 lo i v

M ng guốc ng n chẵn (Artiodactyla) c 7 họ,

191 loài. G.B. Corbet và J E. Hill [49]
m ng guốc ở miền ịa

M ng guốc ng n lẻ

thống kê s p xếp hệ thống ph n loại th

ng vật Ấn Đ - Ma Lai như sau:

 B M ng guốc ng n lẻ (Perissodactyla) c 3 họ với 5 lo i:
- Họ Heo v i (Tapiridae) 1 loài,
- Họ Tê gi c (Rhinocerrotidae) 2 lo i,
- Họ Ngựa (Equidae) 2 lo i.
 B M ng guốc ng n chẵn (Artiodactyla) c 7 họ với 53 lo i:
- Họ L n (Suidae): 2 giống, 6 lo i (Sus có 5 loài và Babyrousa 1 loài),
- Họ H m (Hippopotamidae): 1 lo i, nhưng
- Họ Lạc

(Camelidae): 1 loài,

11

ị tuyệt ch ng,


- Họ Cheo cheo (Tragulidae): 2 giống với 3 lo i (Tragulus 2 loài, Moschiola 1 loài),
- Họ Hư u xạ (Moschidae): 1 lo i,
- Họ Hư u nai (Cervidae): 7 giống, 22 lo i (Cervus 7 loài, Elaphurus 1 loài,
Axis 4 loài, Muntiacus 7 loài, Elaphodus 1 loài, Hydropotes 1 loài, Giraffa 1 loài,
- Họ Tr u

(Bovidae): 11 giống, 29 lo i (Bos 6 loài, Babulus 5 loài,

Boselaphus 1 loài, Tetracerus 1 loài, Antilope 1 loài, Gazella 2 loài, Budorcas 1 loài,
Naemorrhedus 5 loài, Hemitragus 2 loài, Capra 3 loài, Ovis 2 loài.
x c ịnh ở Th i Lan có 18 lồi thú

Theo Lekagul và J.A. McNeely (1977) [48]
M ng guốc, trong

M ng guốc ng n lẻ (Perissodactyla) c 3 lo i v

M ng

guốc ng n chẵn (Artiodactyla) c 15 lo i.
Nh ng kết quả nghiên c u khu hệ th

ến nay

x c ịnh ư c ở Việt Nam có 3

lo i M ng guốc ng n lẻ thu c 2 họ:
- Họ Heo v i - Tapiridae: 1 loài,
- Họ Tê gi c - Rhinocerotidae: 2 loài.
V 17 lo i M ng guốc ng n chẵn thu c 5 họ [22]:
- Họ L n - Suidae: 1 lo i, 1 giống,
- Họ Cheo cheo - Tragulidae: 2 lo i, 1 giống,
- Họ Hư u xạ - Moschidae: 1 lo i, 1 giống,
- Họ Hư u nai - Cervidae: 7 lo i, 4 giống,
- Họ Tr u

- Bovidae: 6 lo i, 4 giống.

Ng y nay hệ thống ph n loại th M ng guốc (Ungulata), nhất l hệ thống phân
loại

M ng guốc ng n chẵn (Artiodactyla)

c nhiều thay ổi. V dụ, Nai v Nai

c tông theo hệ thống c a Cor et v Hill (1992) [49], Lekagul và McNeely [48] và
c a nhiều người kh c ở Việt Nam [3, 19, 26...] ư c xếp trong giống Cervus với tên
loài là Cervus unicolor và Cervus eldii. Nhưng trong nhiều hệ thống ph n loại mới
hiện nay người ta sử dụng lại tên giống

ng vật cũ c a Nai là Rusa với tên lo i l

Rusa unicolor v c a Nai cà tông là Rucervus với tên lo i l Rucervus eldii [8]. Trong
nh ng n m cuối thế k 20 khoa học lại ph t hiện ra nhiều lo i TMGNC nên hệ thống

12


ph n loại

M ng guốc ng n chẵn (Artiodactyla) c a Cor et v Hill (1992) [49]

không c tên c c lo i

.

1.1.2. Sơ lược tình hình nghiên cứu thú

óng guốc ở Việt am

Trong nh ng loại s ch về sử học, ịa l …,
ch c ghi chép nh ng lo i th qu v lạ trong

c iệt trong

c các loài thú M ng guốc như Tê

giác, Hư u…, c c sản phẩm c a ch ng thường ư c d ng
Kết quả c a nh ng nghiên c u từ trước tới nay

cống tiến vua ch a.

x c ịnh ư c ở Việt Nam

M ng guốc ng n lẻ (Perissodactyla) c 2 họ với 3 lo i v
(Artiodactyla) c 5 họ với 17 lo i [3], trong

Đại Nam nhất thống

M ng guốc ng n chẵn

lo i Heo vòi (Tapirus indicus), Tê

gi c hai sừng (Diceroohinus sumatraenssis) và Bò xám (Bos sauveli)

ị tuyệt

ch ng (EX), c n Tê gi c m t sừng (Rhinocerros sondaicus), Hư u xạ (Moschus
berezovski) và Tr u rừng (Babulus bubalis) ở m c Rất nguy cấp (CR) [2]. C c lo i
L n rừng trường s n (Sus bucculentus), Mang p hoạt (Muntiacus puhoattensis),
Mang rô se ven (Muntiacus rooseveltorum) chưa c dẫn liệu

y

nên trong nghiên

c u n y không ưa v o danh s ch c c lo i M ng guốc ng n chẵn ở Việt Nam.
Nghiên c u th ở Việt Nam (trong
thế k XIX

c th M ng guốc) ư c

t

u từ cuối

u th k XX ch yếu do c c nh khoa học nước ngo i tiến h nh. C c

công tr nh c a De Pousargues (1904), E. Boutan (1906), W.H. Osgood (1932), J.
Delacour (1940), R. Bourrer (1932, 1944),…
th ở Việt Nam, trong
Kloss

thống kê ư c 172 lo i v ph n lo i

ghi nhận nhiều lo i th M ng guốc. N m 1928 C.B.

công ố m t ph n lo i hoẵng mới: Hoẵng an nam (Muntiacus munjak

annamensis) ở Lang Biang. N m 1937, A. Ur ain công ố lo i

mới: Bò xám

kuprei (Bos sauveli) ở Campuchia (sau n y ph t hiện Bò xám ph n ố ở Campuchia,

Đông Nam Th i Lan, Nam L o, T y Nam Việt Nam).
C c nghiên c u th M ng guốc trong giai oạn n y mới chỉ ghi nhận ư c sự c
m t c a ch ng ở m t số ịa i m, m chưa x c ịnh ư c v ng ph n ố c a lo i.
N m 1962, l n

u tiên Đ o V n Tiến [42]

x c ịnh hai lo i Hư u sao (Cervus

nippon), Hư u xạ (Moschus moschiferus) ở Việt Nam. Trong “Thú kinh tế miền Bắc
Việt N m”, Tập I, Lê Hiền H o (1973) [13]

13

ề cập tới sự ph n ố, m t số

c


i m sinh học, sinh th i c a 5 lo i M ng guốc ng n chẵn. “Động vật kinh tế tỉnh Hị
Bình” (Đ ng Huy Huỳnh v c ng sự (1975)) [15] - m t chuyên khảo iều tra nguồn
l i

ng vật ở m t tỉnh,

cho iết hiện trạng, ph n ố, sinh học, sinh th i c a 7 lo i

TMGNC. Trong công tr nh “Kết qu điều tr nguồn lợi thú miền Bắc Việt N m”
x c ịnh ư c ở miền B c Việt Nam c 8 lo i thu c 4 họ, thu c

M ng guốc ng n

chẵn (Đ ng Huy Huỳnh v c ng sự (1981)) [17]. N m 1985, khi “Kh o sát thú ở
miền Bắc Việt N m”, Đ o V n Tiến v c ng sự

x c ịnh ư c 7 lo i th thu c

M ng guốc ng n chẵn [42]. Trong “Sinh học và sinh thái các loài thú Móng guốc ở
Việt N m” Đ ng Huy Huỳnh v c ng sự

nghiên c u về h nh th i ph n loại, ph n

ố, sinh học, sinh th i c a c c lo i thú M ng guốc thu c cả 2

M ng guốc ng n lẻ

(Perissodactyla) v M ng guốc ng n chẵn (Artiodactyla) ở Việt Nam (Đ ng Huy
Huỳnh ,1986) [18].
Ở miền Nam Việt Nam, trước n m 1975, nghiên c u th ch yếu do người nước
ngo i thực hiện. P.F.D. Van Peneen v c ng sự (1969),
trong

c 13 lo i th M ng guốc: 11 lo i thu c

thống kê ư c 164 loài,

M ng guốc ng n chẵn v 2 lo i

M ng guốc ng n lẻ [52].
Sau ng y miền Nam ư c ho n to n giải ph ng (1975), công cu c iều tra khảo

s t khu hệ th

ư c thực hiện trên kh p cả nước. Nhiều công tr nh nghiên c u khu

hệ th ở từng v ng, từng ịa phư ng
M ng guốc v

x c ịnh sự c m t c a m t số lo i th

c i m sinh học sinh th i c a ch ng [16, 46, 47, 24, 36, 27, 30, 28,

21]. V o nh ng n m 90 c a thế k XX, tại miền B c Trung B
loài thú M ng guốc mới cho khoa học,

ph t hiện ra c c

l : Mang lớn (Megamuntiacus

vuquangensis), Sao la (Pseudoxyx nghetinhensis), Mang trường s n (Muntiacus
truongsonensis) [9, 43, 44, 45]. Sau

,

c nhiều công tr nh nghiên c u về sự

ph n ố, sinh học sinh th i c a Sao la [11, 20], Bị tót (Bos gaurus) [12, 23]… Theo
Lê Vũ Khôi [25] c c lo i th M ng guốc lớn thu c họ Tr u

(Bovidae) không

ph n ố tới v ng Đông B c B c B Việt Nam.
Tổng h p c c kết quả iều tra nghiên c u khu hệ th
tr nh về th nh ph n lo i v hệ thống ph n loại th , trong

14

ến nay

c m t số công

c khu hệ th M ng guốc


[3, 8, 19, 26]. Nhưng c c t i liệu n y không thống nhất về hệ thống ph n loại
M ng guốc ng n chẵn ở Việt Nam.
Theo “Sách Đ Việt N m, 2007 [2]
ởm c

e dọa kh c nhau, trong

ghi nhận 90 loài và phân loài thú xếp hạng

c Móng guốc ng n lẻ (3 lo i ) v M ng guốc

ng n chẵn (16 loài).
Rõ ràng thú M ng guốc ở Việt Nam c th nh ph n lo i kh phong ph v
dạng, c

a

nghĩa lớn về kinh tế v khoa học.

1.1.3. Sơ lược tình hình nghiên cứu thú

óng guốc ở ghệ An

Nghệ An c 3 khu vực ảo tồn a dạng sinh học: VQG Pù Mát, KBTTN Pù
Huống v khu ề xuất ảo tồn thiên nhiên P Hoạt. V vậy, nh ng nghiên c u khu hệ
th ở tỉnh Nghệ An ều tập trung ở 3 khu vực n y.
Tại VQG P M t

c nhiều công tr nh nghiên c u khu hệ th [4, 37, 38]. N m

2001, Phạm Nhật v Nguyên Xu n Đ ng (2001) [37] giới thiệu nh ng
diện c a 64 lo i th , trong

có 10 lồi thú Móng guốc ng n chẵn,

c i m nhận
c iệt c lo i

Mang trường s n (Muntiacus truongsonensis), Mang lớn (Megamuntiacus
vuquangensis), Sao la (Pseudoxyx nghetinhensis), l nh ng lo i th lớn mới ph t hiện
v o nh ng n m 90 c a thế k XX v L n rừng trường s n (Sus buculentus) cịn ít
ư c iết ến ở Việt Nam. Đ ng Công Oanh [38]

ho n thiện danh lục v cung cấp

nhiều thông tin về sinh học, sinh th i, ph n ố c a c c lo i th ở P M t, trong

c

10 loài thú M ng guốc ng n chẵn.
Khu hệ th ở P Hoạt c n t ư c nghiên c u. N m 2002, Vũ Đ nh Thống
thống kê ở P Hoạt c 23 lo i D i. Kế thừa nh ng kết quả nghiên c u từ trước v
nh ng dẫn liệu thu ư c trong thời gian iều tra thực ịa từ th ng 4 ến th ng 8 n m
2009, Lê Vũ Khôi, Ho ng Xu n Quang v Nguyễn Đ c L nh [32, 33, 34]
kê ư c 96 lo i th

v

ang sinh sống ở khu vực P Hoạt, trong

thống

c 8 loài thú

M ng guốc ng n chẵn (Mang trường s n - Muntiacus truongsonensis, Mang lớn Megamuntiacus vuquangensis và Bị tót - Bos gaurus…). Tuy nhiên số lư ng c th
c a c c lo i M ng guốc ng n chẵn ở P Hoạt ị giảm s t theo thời gian, nên rất t khi
g p ch ng trong tự nhiên.

15


KBTTN P Huống cũng như c c khu vực ảo tồn kh c c a tỉnh Nghệ An, c tiềm
n ng a dạng sinh học cao nên ư c nhiều nh khoa học trong v ngoài nước ch
nghiên c u. Sự c m t c a Sao la (Pseudoryx nghetinhensis) trong vùng ư c ghi
nhận n m 1995 thông qua phỏng vấn v
N m 2003

ịnh loại mẫu tiêu ản (Kemp et al.1997).

ghi nhận ư c 63 lo i th thu c 24 họ, 9

, trong

c c c lo i Móng

guốc ng n chẵn [4]. N m 2004, Katja Wolfhechel Christensen (Bảo t ng Đ ng vật,
Trường Đại học Copenhagen Đan Mạch) v Cao Tiến Trung (Tổ Đ ng vật, Trường
Đại học Vinh)

c nghiên c u về ph n ố, số lư ng, c c yếu tố

sinh cảnh ch nh c a Sao la, Nai và ba loài Mang tại
Hùng và nh ng người kh c

c trưng v c c

y [7]. N m 2007, Tr n Mạnh

thống kê ư c 100 lo i th trong

c 9 lo i Móng

guốc ng n chẵn [14, 31].
Như vậy, việc nghiên c u về th ở Nghệ An c n t, trong
chưa nhiều v chưa

y

. Trong khi

th M ng guốc c n

th M ng guốc ở Nghệ An n i chung, ở P

Huống nói riêng ang ị suy giảm nghiêm trọng v nhiều lo i c nguy c tuyệt ch ng
( c iệt là Sao la và Mang trường s n). V vậy c n c nh ng nghiên c u c

ản l m

c sở cho việc ề xuất c c iện ph p ảo tồn c c lo i th M ng guốc n i riêng v c c
loài thú n i chung trong KBTTN P Huống.
1.2. ĐẶC ĐIỂ

TỰ HIÊ - XÃ HỘI KHU VỰC GHIÊ CỨU

1.2.1. Điều kiện tự nhiên
1.2.1.1. Vị trí địa lý
KBTTN P Huống (c n c tên gọi kh c l B Huống ho c Ph Huống) có diện
tích 50.075 ha l v ng sinh th i nông nghiệp B c Trung B , nằm ở trung t m tỉnh
Nghệ An, cách thành phố Vinh 150km về phía Tây B c, cách quốc l 1A theo
ường 48 i vào từ huyện Diễn Châu khoảng 60km (hình 1.1).
Tọa

ịa l : 19o15' - 19o29’ vĩ

B c

104o13’ - 105o16’ kinh
Khu BTTN P

Huống nằm trên

Đông.
ịa phận h nh ch nh c a 11 x thu c 5

huyện, ao gồm c c x :

16


- C m Mu n, Quang Phong, huyện Quế Phong.
- Diên Lãm, Châu Hoàn, huyện Quỳ Ch u.
- Ch u Th nh, Ch u Th i, Ch u Cường, Nam S n, huyện Quỳ H p.
- Nga My, Xiềng My, huyện Tư ng Dư ng.
- B nh Chuẩn, huyện Con Cuông.

H nh 1.1. Vị tr KBTTN P Huống trong tỉnh Nghệ An
1.2.1.2. Địa hình
KBTTNP Huống c ch 30 km về ph a
c ch ởi thung lũng sông Cả, c

c c a dải n i B c Trường S n, ị ng n

ịa h nh ồi n i dốc v hi m trở, trải dài ở hai mái

17

giơng chính chạy từ tam giác Pù Huống ến Pù Lon với chiều dài 43km. Đ cao
trong v ng dao

ng trong khoảng từ 200 ến 1447m so với m t nước i n; có ỉnh

cao nhất là ỉnh Pù Lon (1447m) và ỉnh Pù Huống (1200m). Ki u ịa h nh phổ
iến l c c ngọn n i chạy theo hướng T y B c - Đông Nam, h nh th nh nên ranh giới
gi a c c huyện Quế Phong, Quỳ Ch u v Quỳ H p về ph a Đông B c với c c huyện
Tư ng Dư ng, Con Cuông về ph a T y Nam.
Từ giông chính có các ường phân thu

ồ về các mái tạo nên các dịng chảy

dốc và hi m trở. Mái giơng chảy về hướng Đơng B c có các dịng chảy Nậm Quang,
Nậm Gư ng, Huồi Bô, Huồi Phạt, Huồi Phùng C m, Huồi L c, Huồi Mục Pán,...tạo
nên lưu vực và ổ nước về sơng Hiếu. Mái giơng phía Tây Nam có các dịng chảy
Nậm Líp, Nậm Cheo, Huồi Kít, Nậm Ngàn, Nậm Chon, Huồi Ơn... tạo nên các dịng
chảy ổ về khe Bố sau ổ vào sông Cả.

H nh 1.2. Địa h nh - ịa mạo KBTTN Pù Huống và vùng phụ cận
(Nguồn: Ban qu n lý khu BTTN Pù Huống, 2010)

18


Địa hình Pù Huống có tính chất phân bậc khá rõ rệt.
- Địa h nh c

ậc

cao 900m ến 1500m: Nằm ch yếu ở c c hướng giông

ch nh từ tam gi c gi a 3 huyện Con Cuông, Quỳ H p, Quỳ Ch u ến ỉnh P Lon.
- Địa h nh c

ậc

cao 300m ến 900m: Gồm c c ồi ất ỏ a zan ở v ng ệm

từ Quỳ Ch u ến Quỳ H p v c c
- Địa hình có bậc

u ậc ph n th y thấp tỏa hai ên giông ch nh.

cao dưới 300m: Bao gồm ch yếu lưu vực sông suối

nhỏ ở hai bên Sông Cả và Sông Hiếu xen kẽ các ồi núi thấp ( ản ồ 1.2).
1.2.1.3. Khí hậu thủy văn
Do ảnh hưởng c a

c i m ịa h nh m kh hậu ở

hậu vừa ph n h a theo

y c nh ng nét riêng. Kh

cao, vừa ph n h a do ảnh hưởng giảm d n c a gi m a

Đông B c tới sườn ph a B c P Huống. Ngo i ra, sự mạnh lên c a gi m a T y Nam

cũng l m cho kh hậu c a v ng c nh ng

c trưng riêng.

C c d y n i c a P Huống cũng h nh th nh ường ph n th y c a sông Hiếu về
ph a B c v sông Cả về ph a Nam. Sông Hiếu nhập v o sông Cả ở ph n Nam c a tỉnh
Nghệ An, tạo nên ph n lưu vực ch nh sông Cả. Sông Cả l sông c lưu vực lớn th tư
c a Việt Nam, lưu vực c a n

ao gồm a tỉnh c a L o. Sông Cả ổ ra cửa i n g n

Th nh phố Vinh.
Sự ph n c ch về hai ph a c a c c d y n i

tạo nên sự kh c iệt về kh hậu ở hai

khu vực n y. Khi gi m a Đông B c di chuy n từ ph a B c xuống ph a Nam phải
vư t qua d y Phu Lon - P Huống nên sự ảnh hưởng c a gi m a Đông B c ở sườn
ph a Nam giảm i

ng k .

Kh hậu ở KBTTN P Huống c sự ph n h a theo
Lon - P Huống. Chế

nhiệt, lư ng mưa,

cao v vị tr so với dải Phu

ẩm, số ng y mưa… kh c nhau gi a

các vùng. Nh n chung, c sự kh c iệt rõ r ng gi a hai ên c a d y P Huống: ph a
B cc

ẩm v lư ng mưa cao h n v ng ph a Nam do c sự ảnh hưởng c a gi m a

Đông B c và gió mùa Tây Nam (bảng 1.1). Sự kh c iệt n y ảnh hưởng trực tiếp tới
th nh ph n lo i v sự ph n ố c a c c lo i thực vật, từ
c a c c lo i

ng vật trong khu ảo tồn.

19

ảnh hưởng tới sự ph n ố


Bảng 1.1. M t số chỉ tiêu kh hậu tại khu ảo tồn thiên nhiên P Huống*
Quỳ
Hợp
23,3

Con
Cuông
23,5

Tương
Dương
23,6

Nhiệt

trung nh n m (oC)

Quỳ
Châu
23,1

Nhiệt

khơng khí cao nhất tuyệt ối (oC)

41,3

40,8

42,0

42,7

Nhiệt

tối thấp bình qn tuyệt ối (oC)

0,4

- 0,3

2,0

1,7

Nhiệt

m t ất trung bình (oC)

26,4

26,7

26,4

27,0

Lư ng mưa trung bình n m (mm)

1734

1641

1791

1286

Số ng y mưa trung bình n m (ngày)

150

142

139

133

Số ng y mưa ph n trung bình n m (ng y)

19,6

17,9

22,0

5,6

Lư ng bốc h i trung bình n m (mm)

704

945

813

867

Đ ẩm trung bình n m (%)

86

84

81

64

Đ ẩm tối thấp trung bình n m (%)

65

60

64

59

Lư ng mưa trung bình ngày lớn nhất (mm)

290

208

249

192

Nhân tố khí hậu

*Theo báo cáo nghiên cứu kh thi Dự án đầu tư xây dựng khu b o tồn thiên nhiên Pù
Huống, Nghệ An, tháng 5 năm 2002.

Do ịa h nh ị chia c t, ph n ho mạnh nên c c khe suối ở P Huống ều dốc

v ng n. M a khô c c khe nh nh ều kiệt nước, c c suối ch nh t nước; m a mưa
nước d ng nhanh dễ tạo nên lũ ống, lũ quét g y ảnh hưởng ến ời sống c a c c
lo i th ở

y.

1.2.1.4. Địa chất v thổ nhưỡng
Đ c i m ịa chất v thổ như ng ở khu vực n y rất a dạng, gồm c c ki u lập ịa sau:
- Ki u phụ Feralit ph t tri n trên

macma axit (Fa).

- Ki u phụ Feralit ph t tri n trên

vôi (Fv).

- Ki u phụ Feralit m n trên

phun xuất (Fha).

- Ki u phụ ất h nh th nh từ ph sa mới (DP).
- Ki u phụ Feralit ph t tri n trên
- Ki u phụ Feralit m n trên

tr m t ch v

- Ki u phụ Feralit ph t tri n trên
- Ki u phụ Feralit m n trên

tr m t ch v

iến chất c kết cấu hạt mịn (HF).

tr m t ch v

tr m t ch v

20

iến chất c kết cấu mịn (F3).
iến chất c kết cấu hạt thô (F9).

iến chất c kết cấu hạt thô (FHq).


1.2.1.5. Th m thực vật
- Diện t ch ất c rừng ở P Huống l 36.458 ha, chiếm 73,2% tổng diện t ch tự
nhiên c a Khu ảo tồn.
- KBTTN P Huống c 2 ki u rừng ch nh :
+ Rừng nguyên sinh (c n gọi l rừng thường xanh n i thấp): Đ y l loại rừng k n
thường xanh ẩm

nhiệt ới, ph n ố ở

cao trên 900m tạo th nh m t dải dọc theo

giông n i từ P Lon tới P Huống v m t ph n rất nhỏ trên n i Phu - Chay - Ngô ở
ph a Nam. Ki u rừng n y chỉ chiếm 10% diện t ch, c cấu tr c nhiều t ng t n, trên 75%
c y xanh quanh n m. Trong tổ th nh thực vật c từ 30 - 35% c y l kim với c c lo i
i n h nh l P mu (Fokienia hodginsii) c

ường k nh ạt tới 100 - 200 cm, Sa m c

d u (Cunninghamia konishii) v Sồi l mỏng (Quercus blakei), ch yếu tập trung ở
ỉnh P Lon. Ngo i ra c n c c c lo i Sến mật (Madhuca pasquieri), T u muối (Vatica
diospyroides)… T ng thực vật mục kh

d y,

ôi ch

xen lẫn c c lo i Giang

(Dendrocalamus patellaris), S t (Arundinaria). Th nh ph n thực vật t ng cao ch yếu
l Sến mật (Madhuca pasquieri), Táu (Hopea mollissima), Giổi xanh (Michelia
mediocris), Trường mật (Amesiodendron chinense)… T ng dưới t n g p c c lo i Bời
lời

a v (Litsea baviensis), Bời lời l

(Elaeocarpus sp.), Máu ch

c

tr n (Actinodaphne chinensis), Côm

(Knema tonkinensis), Sồi sim (Quercus glauca), Cà

ổi (Castanopsis ferox), Ràng ràng (Ormosia pinnata)… V ng n y g n như chưa thấy
hoạt

ng khai th c g , sự t c

nh ng ai

ng chỉ xảy ra ối với nh ng v ng dễ d ng tiếp cận ở

cao thấp.

Trong loại h nh rừng nguyên sinh th rừng l n thường g p ở ỉnh tam gi c P
Huống c diện t ch hẹp, chỉ ph n ố ở
giông, chịu sự t c

ng lớn c a gi

cao trên 1.200m. Do ph n ố trên c c ỉnh
o nên c c lo i thực vật ở

có bành vè, có thân c y cằn c i, c y c Rêu, Phong lan
h nh l : Đ

m

y thường thấp, gốc
y. C c loại c y i n

Quyên (Rhododendron arboreum), S n liễu (Clethra sp), S t

(Arundinaria), Truông treo (Enkianthus sp.)… T ng rừng chỉ cao không qu 5m,
ường k nh c y g nhỏ dưới 30 cm, c y l nhỏ g c ng. Ki u rừng n y c t ng thảm

mục chưa ph n ho , luôn c m y che ph ẩm ướt v lạnh.

21


Ngo i ra rừng n i

phụ t ị t c

ng chiếm khoảng 850 ha ph n ố trên dải n i

chạy từ khe Nước Mọc (x Nga My) qua x Xiềng My rồi khe Mét (x B nh
Chuẩn) tới Ch u Th i. Ki u rừng n y vẫn c n gi nhiều nét nguyên vẹn v hi m trở,
c c c lo i thực vật phổ iến như Nghiến (Excentrodendron tonkinense), Sến mật
(Madhuca pasquieri), Trâm núi (Syzygium sp.), G i n i (Aglaia perviridis)… Đ y l
i m ph n ố v cư tr ch yếu c a c c lo i Sao la (Pseudoryx nghetinhensis), S n
dư ng (Naemorhedus sumatraensis)…
+ Rừng th sinh (rừng k n l r ng thường xanh mưa ẩm nhiệt ới), c n gọi l rừng
thường xanh ất thấp. Ở

cao 200 - 900m, rừng c cấu tr c nhiều t ng t n, c y l

r ng, trên 75% c y xanh quanh n m. C c họ thực vật ưu thế l họ Re (Lauraceae),
Dẻ (Fagaceae), 3 mảnh vỏ (Euphorbiaceae), Đậu (Fabaceae), Cà phê (Rubiaceae),
D u (Dipterocarpaceae). Số lo i tuy t nhưng c lo i chiếm ưu thế như Sao m t qu
(Hopea mollissima) ở sườn B c, ph n ố ở

cao 400 - 900m v ở sườn Nam với

cao 700 - 1000m. C n ở v nh ai dưới 400m, Ch chỉ (Parashorea chinensis) chiếm

ưu thế trên ất ven suối, nhiều n i ch chỉ tạo th nh t ng vư t t n, nhưng g n

y

lo i n y ị khai th c tr m nhiều ở ven suối sườn ph a B c.
Ki u rừng n y c c c lo i ưu thế t ng cao như Trường mật (Amesiodendron
chinense), Lát (Chukrasia tabularis), Sến mật (Madhuca pasquieri), Giổi xanh
(Michelia mediocris). Th nh ph n thực vật t n cao g p ch yếu l Sến mật (Madhuca
pasquieri), Re (Cinnamomum sp.), Trường mật (Amesiodendron chinense), C ổi
(Castanopsis ferox). Ở t ng thấp g p ch

yếu c c lo i Giang (Dendrocalamus

patellaris), S t (Arundinaria).
Dưới t n c c lo i ưu thế c c c lo i c y g nh

i n h nh như Đ i

, Bời lời,

B p, Ch p, M u ch , B a, Đẻn, Côm, Bồ h n, L ng tr ng, Nhọc. Nhưng phổ iến
nhất l c c lo i thu c họ Re, họ Dẻ như Dẻ en, Dẻ ạc, Re t u, C ổi…
Trong loại rừng th sinh c c c ki u rừng phụ sau:
Rừng phục hồi sau khai thác: Ki u phụ th sinh nhân tác. Ki u phụ này ph n ố
rải rác trong khu ảo tồn và là sản phẩm c a hình th c khai thác chọn. Bao gồm các
trạng th i rừng: IIIA1, IIIA2.

22

Rừng phục hồi sau nương rẫy: Ki u phụ th

sinh nhân tác. Ki u phụ n y

ph n ố g n các khu dân cư, trước ây là nư ng rẫy nhưng ã ư c khoanh nuôi ảo
vệ. Bao gồm c c trạng th i rừng: IIA, IIB.
Rừng tre nứ : Ki u phụ th sinh nhân tác. Trước ây là ki u phụ rừng phục hồi
sau khai thác ho c sau nư ng rẫy nhưng t ng cây g không tái sinh, phát tri n
ư c do ị các loài tre n a xâm lấn. Đến nay các loài tre n a ã chiếm ưu thế, ph n
ố r ng, rải r c kh p hai sườn n i. Xen lẫn với rừng tre n a vẫn c c c loại th n g
nhỏ, m t số c c lo i thực vật kh c: R ng r ng m t (Ormosia balansae), Bời lời a vì
(Litsea baviensis), Sim (Rhodomyrtus), Mua (Melastomataceae)…
1.2.1.6. Hệ thực vật
Ở KBTTN P Huống ến nay

ghi nhận ư c 1.222 lo i thực vật thu c 585 chi

v 165 họ thực vật ậc cao c mạch [5], trong

c 31 lo i c tên trong S ch Đỏ Việt

Nam, Tập II - Thực vật (2007), như P

mu (Fokienia hodgonsii), Sa m c

(Cunninghamia lanceolata)…
1.2.1.7. Hệ động vật
Khu hệ

ng vật KBTTN P Huống th hiện t nh a dạng sinh học cao v

mang t nh chất c a khu hệ
thống kê ư c 460 lo i

ng vật B c Trung B [28, 31, 35]. Cho ến nay
ng vật C xư ng sống trên cạn: lớp Th 100 lo i [14,

31], lớp Chim 265 lo i [40, 41], lớp B s t 71 lo i, lớp Lư ng cư 24 lo i [39].
Trong số

c 40 lo i th , 41 lo i chim, 30 lo i

trong S ch Đỏ Việt Nam (2007), Danh lục

s t, lư ng cư qu hiếm c tên
ỏ IUCN (2009), Nghị

ịnh

32/2006/NĐ - CP và CITES (2009).
1.2.2. Đặc điểm dân sinh và kinh tế [10]
Với h n 43.510 nh n khẩu sống trong v ng lõi v v ng ệm c a KBTTN P
Huống thu c 112 thôn c a 11 x v 5 huyện, nhiều nhất l Ch u Th i (18 thôn) v

t

nhất l Nam S n (6 thôn); R ng nhất l x Nga My (18.885 ha), nhỏ nhất l x Nam
S n (6.153 ha). Trung

nh m i h c 4,8 nh n khẩu. Khu vực n y ồng

thi u số chiếm ph n lớn (97,09%), h u hết l người Th i ( ảng 1.2).

23

od nt c


Người d n trong v ng ệm Khu ảo tồn trồng c y l a nước, l a khô, ngô, s n,
khoai lang, lạc v c c loại rau. Diện t ch trung nh l a nước l từ 0,03ha/h ở x Xiềng
My ến 0,3 ha/h ở x Ch u Th i. Diện t ch c y lư ng thực xấp xỉ ằng diện t ch c y
l u n m, v ch yếu l

c canh c y công nghiệp (keo, cao su v

ạch

n). Diện t ch

c y keo lớn nhất l ở x Ch u Ho n, x Ch u Th i c y cam ư c trồng phổ iến. Ba x
c diện t ch rừng

c dụng lớn l Nga My (11.223 ha), Diên L m (7.935 ha) v B nh

Chuẩn (6.929 ha). Ngo i ra c n ch n nuôi gia s c, gia c m; s n
th c g v l m sản phi g (song, m y, cỏ hư ng

i

t

ng vật rừng, khai

n l m hư ng liệu).

Bảng 1.2. Dân số và thành ph n dân t c c a các xã vùng ệm*

TT

Huyện

Xã

Châu
Thành
Châu
2
Quỳ Cường
H p Châu
3
Thái
Nam
4
S n
Con Bình
5
Cng Chuẩn
Xiềng
6
Tư ng

My
Dư ng
7
Nga My
Châu
8
Quỳ Hồn
Châu Diên
9
Lãm
C m
10
Quế Mu n
Phong Quang
11
Phong
Tổng
5
11
1

Dân số
Số
Số nhân
hộ
khẩu

Thành phần DT
Kinh DT thiểu
(%)

số (%)

Diện
tích
(ha)

Số
thơn

7.270

9

831

3.928

1

99

8.373

11

1.042

5.016

2

98

7.665

18

1.568

7.124

25

75

6.153

6

298

1.315

0

100

10.053

8

820

3.931

1

99

12.252

7

663

2.827

0

100

18.885

9

880

4.295

0

100

7.736

8

476

2.225

0

100

13.898

11

505

2.331

0

100

11.163

12

906

5.154

2

98

16.844

13

984

5.364

1

99

120.292

112

8.973

43.510

2,91

97,09

*Theo báo cáo th m v n xã hội khu BTTN Pù Huống trong Dự án Quỹ b o tồn
rừng đặc dụng Việt Nam, 2009

24


Nằm trong v ng lõi KBTTN P Huống c 3 thôn (275 h gia

nh, 1.430 nh n

khẩu). Diện t ch ất trồng l a nước rất t (0,04 ha/h ) ch yếu mưu sinh ằng việc trồng
l a rẫy, trồng c c loại c y công nghiệp (diện t ch c y keo l 148 ha) v

n l m sản,

gồm cả g ( ảng 1.3). T lệ h ngh o ở 3 thôn v ng lõi rất cao (211/275 = 77%).
Theo thông tin mới nhất, 3 thôn vùng lõi và tổng c ng 1.970 ha ất sẽ sớm
ư c tách khỏi vùng lõi khu BTTN Pù Huống.
Bảng 1.3. Dân số và thành ph n dân t c c a các thôn, xã vùng lõi*
D n số

TT

Huyện

Xã

1
Tư ng Nga
2
Dư ng My
3
Tổng
1
1
*Theo báo cáo th

Th nh ph n d n t c
DT
Tên
Diện
Số
Thôn
Số
Số h Kinh thi u DT
tích
nhân
h
nghèo (%)
số
thi u
khẩu
(%)
số
Na Kho
1.997 74
356

51
0
100 Thái
Xốp Kho 1.029 83
408
62
0
100 Thái
Na Ngân 1.211 118 666
98
1
99
Thái
3
4.237 275 1.430 211 0,33 99,67
m v n xã hội khu BTTN Pù Huống trong Dự án Quỹ b o tồn
rừng đặc dụng Việt Nam, 2009

25