2 Dia 7Giao duc HS bao ve moi truong qua mon Dia 7

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Môc lôc A- Lý do chọn đề tài B- néi dung thùc hiÖn. I. ThuËn lîi , khã kh¨n . II. C¬ së lý luËn. III. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn C- Kết quả bài học kinh nghiệm – ý kiến đề xuất .. 1- KÕt qu¶ . 2- Bµi häc kinh nghiÖm. 3- ý kiến đề xuất . D – KÕt luËn .. Phô lôc – tµi liÖu tham kh¶o.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> A- Lí do chọn đề tài . Từ khi xuất hiện trên trái đất con ngời đã tích cực khai thác tài nguyên thiên nhiên để phục vụ cho cuộc sống của mình . Ngày nay, sự phát triển của khoa học kĩ thuật, sự bùng nổ dân số đòi hỏi con ngời phải tăng nhanh sản xuất và khai thác thiên nhiên ngày càng nhiều dẫn đến lµm c¹n kiÖt nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vÇ « nhiÔm m«i trêng sèng lan réng trªn quy m« toµn cÇu. Vì vậy vấn đề bảo vệ môi trờng ( BVMT) đẫ và đang là vấn đề đợc cả thế giới quan tâm, hãy cứu lấy trái đất đó là thông điệp của liên hợp quốc gửi đến cho loài ngời. Do đó cần phải giáo dục ý thức bảo vệ môi trờng cho tất cả mọi ngêi. BiÖp ph¸p l©u dµi vµ cã hiÖu qu¶ lµ gi¸o dôc ý thøc BVMT cho thÕ hÖ trÎ đang ngồi trên ghế nhà trờng – những chủ nhân tơng lai của đất nớc. Giáo dục BVMT đã đợc đa vào nội dung chơng trình ở trờng phổ thông nói chung, m«n §Þa lÝ nãi riªng tõ n¨m 1986 nh»m gi¸o dôc häc sinh cã nhËn thøc, thái độ, hành vi đúng đắn đối với môi trờng. Là ngời giáo viên Địa lí tôi mạnh dạn chọn đề tài “Giáo dục bảo vệ môi trờng qua môn Địa lí lớp 7”..

<span class='text_page_counter'>(3)</span> B- Néi dung thùc hiÖn I- ThuËn lîi, khã kh¨n:. 1- ThuËn lîi: - Học sinh có đầy đủ sách giáo khoa Địa lí 7, tập bản đồ địa lí 7. - Ban gi¸m hiÖu nhµ trêng t¹o mäi ®iÒu kiÖn vÒ trang thiÕt bÞ vËt chÊt vµ häc sinh giúp đỡ tôi thu thập tranh ảnh để tôi có điều kiện thực hiện đề tài. - Tổ tự nhiên 2, nhóm chuyên môn Địa lí đoàn kết giúp đỡ nhau về chuyên m«n, nghiÖp vô s ph¹m. - Phòng đồ dùng dạy học có nhiều tranh ảnh, bản đồ. - Häc sinh th«ng minh, h¨ng h¸i, nhiÖt t×nh, ham häc hái nhÊt lµ c¸c tiÕt d¹y cã gi¸o dôc b¶o vÖ m«i trêng (GDBVMT). 2- Khã kh¨n: - Mét sè em cßn coi m«n §Þa lý lµ m«n phô nªn häc bµi kh«ng kÜ, trong líp kh«ng chó ý nghe gi¶ng, kh«ng ph¸t biÓu x©y dùng bµi. - S¸ch tham kh¶o vÒ gi¸o dôc BVMT kh«ng nhiÒu. - Trình độ học sinh không đều. II- C¬ së lý luËn:. 1- Kh¸i niÖm vÒ m«i trêng: Từ khi xuất hiện trên trái đất, con ngời có nhiều mối quan hệ chặt chẽ với tự nhiªn. Tríc hÕt, con ngêi lµ mét bé phËn cña tù nhiªn. Con ngêi lÊy bÒ mÆt Tr¸i Đất làm nơi sinh sống, tồn tại và phát triển - đó chính là môi trờng. Có nhiều khái niệm về môi trờng, nhng tôi thấy khái niệm của Allaby năm 1994 là đầy đủ hơn cả: “Môi trờng bao gồm tất cả những yếu tố tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến đời sống sinh vật tồn tại trong đó. Môi trờng của con ngời bao gồm cả lĩnh vực tự nhiên, xã hội, công nghệ, kinh tế, chính trị, đạo đức, văn hoá, lịch sử và mÜ häc”. Tãm l¹i: M«i trêng lµ thÓ thèng nhÊt bao gåm c¸c thµnh phÇn tù nhiªn nh: Địa hình, địa chất, khí hậu, thuỷ văn, động thực vật và các công trình văn hoá kĩ thuËt do con ngêi t¹o ra. V× m«i trêng lµ mét thÓ thèng nhÊt nªn bÊt cø mét thay đổi nào của một thành phần trong môi trờng đều làm thay đổi các thành phần khác và có thể làm thay đổi sâu sắc toàn bộ môi trờng. 2- Kh¸i niÖm vÒ BVMT vµ t×nh h×nh m«i trêng cña níc ta vµ thÕ giíi: a- Kh¸i niÖm: - Bảo vệ môi trờng (theo nghĩa chung) đó là BVMT tự nhiên và MT nhân t¹o cña con ngêi (Gerasimov)..

<span class='text_page_counter'>(4)</span> - Bảo vệ môi trờng (theo nghĩa cụ thể) đó là việc sử dụng hợp lý tài nguyên thiªn nhiªn vµ chèng « nhiÔm m«i trêng. b- T×nh h×nh m«i trêng níc ta vµ thÕ giíi: - HiÖn nay, c¸c thµnh phÇn cña m«i trêng ngµy cµng xÊu ®i. Nã ®e do¹ trùc tiếp đến sự sống của con ngời trong hiện tại và ảnh hởng đến tơng lai. - Nguån tµi nguyªn kho¸ng s¶n ngµy cµng c¹n kiÖt: Dầu mỏ: Năm 1990 trữ lợng toàn cầu là 137.249 tỉ tấn, nay đã khai thác hơn 60% tr÷ lîng. Khí đốt đã khai thác hơn 60% trữ lợng. ë ViÖt Nam, nguån kho¸ng s¶n phong phó cã 5.000 má quÆng. Tuy nhiªn, khai thác khoáng sản bừa bãi, cha hợp lí, còn để sót lại trong lòng đất rất nhiều nh má thiÕc mÊt 21- 27%, má s¾t mÊt 16- 34%. - Nguồn tài nguyên đất bị giảm chất lợng: Trên thế giới có khoảng 1,43 tỉ ha đất trồng lơng thực và thực phẩm. Bình quân đầu ngời thấp cha đợc 0,3ha đất trồng. Trong khi đó, đất chuyên dùng tăng (xây dựng thêm các thành phố, các nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, nhµ ë…). ở Việt Nam, diện tích đất nông nghiệp ngày càng giảm, bình quân dới 0,1ha/ ngời. Chất lợng đất bị giảm, bị xói mòn, bạc mầu, rửa trôi. - Nguån níc bÞ « nhiÔm trÇm träng do viÖc sö dông níc kh«ng hîp lý, kh«ng cã c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ vµ do c¸c chÊt th¶i cña c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp (thuèc trõ s©u, thuèc diÖt cá, ph©n ho¸ häc), níc th¶i sinh ho¹t, sù cè tµu chë dÇu… Nguån níc bÞ c¹n kiÖt c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng. HiÖn nay, trªn thÕ giíi cã kho¶ng 50 quèc gia thiÕu níc dïng, nhÊt lµ §øc, Hoa K×… ë ViÖt Nam, hiÖn nay mét sè níc bÞ « nhiÖm. VÝ dô: ë khu gang thÐp Th¸i nguyªn, níc s«ng cÇu bÞ nhiÔm bÈn kh¸ nÆng. ë khu c«ng nghiÖp ho¸ chÊt ViÖt Tr×, níc s«ng Hång bÞ nhiÔm bÈn nÆng do níc th¶i cña ho¸ chÊt. ë Hµ Néi níc s«ng T« LÞch bÞ nhiÔm bÈn nÆng do níc th¶i sinh ho¹t, c«ng nghiÖp cña néi thµnh Hµ Néi. Trí kia cã c©u th¬ nãi r»ng: “ Níc s«ng T« võa trong võa m¸t ThuyÒn ¸nh ghÐ s¸t thuyÒn em” Ngày nay nớc sông Tô Lịch vừa đen, vừa thối. Vùng đất trồng rau ở Thanh Trì bị nhiễm bẩn nặng, rau không đủ chất lợng, có nhiều ngời ăn rau cải xoong bị ngộ độc phải đa vào bệnh viên cấp cứu. Ngời ta lấy rau đi xét nghiệm thấy chứa nhiều chất độc hại cho cơ thể vì đã lấy nớc sông Tô Lịch tới cho rau. - Không khí bị ô nhiễm: Ngày nay, sự ô nhiễm không khí đã lên tới mức nguy hiÓm trªn toµn cÇu, nhÊt lµ c¸c níc ph¸t triÓn: Hoa K× mçi n¨m th¶i 5.228.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> triÖu tÊn CO2 vµo khÝ quyÓn, Trung Quèc 3.006 triÖu tÊn CO2, NhËt B¶n 1.150 triÖu tÊn CO2 vµo khÝ quyÓn lµm « nhiÔm bÇu kh«ng khÝ. ë ViÖt Nam, trong những năm gần đây do công nghiệp phát triển hơn, nhiều ôtô, xe máy hơn nên đã thải khói bụi, khí thải vào không khí nên bầu khí quyển đã bị ô nhiễm. - Tài nguyên rừng bị giảm: Thế giới đã từng có diện tích rừng khoảng 60 triÖu km2 vµ bÞ hÑp xuèng cßn 44,05 triÖu km2 vµo n¨m 1958 vµ 37,37 triÖu km2 vµo n¨m 1973, hiÖn nay chØ cßn kho¶ng 29km2. ë ViÖt Nam, n¨m 1943 diÖn tÝch rõng cã kho¶ng 14 triÖu ha, víi tØ lÖ che phñ lµ 43%. N¨m 1976 gi¶m xuèng cßn 11 triÖu ha víi tØ lÖ che phñ cßn 34%. N¨m 1985 cßn 9,3 triÖu ha vµ tØ lÖ che phñ lµ 30%. B×nh qu©n lµ 0,13ha/ ngêi (1995), thÊp h¬n møc trung b×nh ë vïng §«ng Nam ¸ (0,42ha/ ngêi). Kh«ng chØ diÖn tÝch rõng bÞ gi¶m mµ chÊt lîng rõng còng bÞ gi¶m. ë níc ta, n¨m 1943 rõng tèt chiÕm 2,5 triÖu ha. §Õn n¨m 1999 cßn gÇn 200 ngh×n ha. ChØ hiÕm hoi nh÷ng c¸nh rõng nguyªn sinh giµu cã víi quang c¶nh rõng giµ ©m u tÜnh mÞch. Trong sách đỏ Việt Nam đã thống kê phân loại 360 loại thực vật và 350 loại động vật thuộc loại quý hiếm theo mức độ nguy cấp cần đợc bảo vệ khỏi nguy cơ tuyÖt chñng. NhiÒu loµi gç quý ®ang cã nguy c¬ bÞ c¹n kiÖn nh: ®inh, lim, sÕn, táu, hoàng đàn, giáng hơng, cẩm lai, trắc mun, gụ … Nhiều loài động vật hoang dã có nguy cơ tuyệt chủng nh: voi, hổ, bò tót, tê gi¸c mét sõng, h¬u sao, gÊu tróc… Tãm l¹i: Nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn bÞ c¹n kiÖn vµ « nhiÔm m«i trêng sống lan rộng trên khắp thế giới. Do đó, bảo vệ tài nguyên môi trờng đã trở thành nhiÖm vô cÊp b¸ch cña c¶ loµi ngêi. 3- Gi¸o dôc b¶o vÖ m«i trêng qua m«n §Þa lÝ trong nhµ trêng phæ th«ng trung häc c¬ së: a- Mục đích, nội dung của việc giáo dục BVMT: - Về nhận thức: Cung cấp cho học sinh những kiến thức nhất định về môi trờng để học sinh thực hiện nhiệm vụ BVMT. Giúp học sinh: + Có nhận thức đúng đắn về mối quan hệ khăng khít và tác động qua lại gi÷a c¸c thµnh phÇn tù nhiªn còng nh tù nhiªn víi x· héi. + Có những hiểu biết tơng đối đầy đủ về tự nhiên và môi trờng sống của nớc m×nh. + HiÓu vµ n¾m v÷ng nh÷ng chñ tr¬ng vµ luËt lÖ c¬ b¶n cña Nhµ níc vÒ vÊn đề BVMT. - Về thái độ, hành vi: Từng bớc xây dựng cho học sinh tình cảm yêu mến thiªn nhiªn, cã ý thøc gi÷ g×n, b¶o vÖ nh÷ng danh lam th¾ng c¶nh, di tÝch lÞch sö,.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> v¨n ho¸ cña d©n téc. Ph¶i lµm cho viÖc BVMT trë thµnh phong c¸ch sèng cña các em và phải có thái độ chống các hoạt động phá hoại môi trờng. - VÒ kÜ n¨ng vµ biÖn ph¸p: Trang bÞ cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc vµ kh¸i niÖm vÒ m«i trêng, c¸c thµnh phÇn cña m«i trêng tù nhiªn. Nh÷ng kiÕn thøc vÒ sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn mét c¸ch hîp lý, tr¸nh khai th¸c, sö dông bõa b·i lµm c¹n kiÖt nguån tµi nguyªn. Nh÷ng biÖn ph¸p b¶o vÖ, phôc håi vµ lµm giµu thªm m«i trêng tù nhiªn, h¹n chế tác động phá hoại sự cân bằng sinh thái trong môi trờng, chống những hành động làm ô nhiễm môi trờng. b- NhiÖm vô cña viÖc gi¸o dôc BVMT trong nhµ trêng phæ th«ng THCS. Mỗi giáo viên cần phải trang bị cho mình đầy đủ các kiến thức, kĩ năng và chuÈn bÞ tèt c¸c ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y kÕt hîp néi dung gi¸o dôc BVMT. §ång thời giáo viên phải luôn là tấm gơng về hoạt động môi trờng để học sinh noi theo, biết tổ chức, lãnh đạo học sinh thực hiện tốt nhiệm vụ BVMT. Vậy nhiệm vô chÝnh cña gi¸o dôc BVMT trong nhµ trêng phæ th«ng lµ: Gi¸o dôc cho häc sinh có ý thức, thái độ, hành vi đúng đắn đối với môi trờng và BVMT. c- Nguyªn t¾c gi¸o dôc BVMT qua m«n §Þa lÝ trong nhµ trêng THCS: - Phải tôn trọng tính đặc thù của môn học. Nội dung giáo dục BVMT phải lång ghÐp vµo bé m«n mét c¸ch tù nhiªn, kh«ng gîng Ðp. - Nh÷ng kiÕn thøc BVMT ®a vµo néi dung bµi gi¶ng §Þa lÝ ph¶i tr¸nh trïng lÆp, võa søc häc sinh. - Kiến thức BVMT đa vào môn học phải phản ánh đợc thực tiễn về môi trờng của địa phơng cũng nh đất nớc. Tãm l¹i: §ã lµ 3 nguyªn t¾c cÇn thiÕt vµ quan träng khi ®a néi dung gi¸o dôc BVMT qua m«n §Þa lÝ trong trêng phæ th«ng THCS. III- Qu¸ tr×nh thùc hiÖn:. Chỉ có lý thuyết thì cha đủ mà cần phải có thực tiễn bởi vì lý thuyết gắn liền víi thùc tiÔn: lý thuyÕt lµ c¬ së cña thùc tiÔn, cßn thùc tiÔn lµ n¬i kiÓm nghiÖm lý thuyÕt. Gi¸o dôc BVMT cã hai h×nh thøc: - H×nh thøc ngoµi líp vµ ngo¹i kho¸. - H×nh thøc trªn líp. 1- H×nh thøc ngoµi líp vµ ngo¹i kho¸: - Sử dụng sách giáo khoa qua các bài đọc thêm để bổ sung kiến thức, bài tập thực hành tìm hiểu thực tế địa phơng. - Cho các em su tầm tranh ảnh, bài viết về những phong cảnh đẹp của đất nớc, các tranh ảnh ô nhiễm môi trờng nớc, không khí ….

<span class='text_page_counter'>(7)</span> - Phát động phong trào ra báo học tập nói về chủ đề môi trờng. Tổ chức cho c¸c em ch¬i trß ch¬i BVMT nh: thi nh÷ng bµi h¸t, bµi th¬ nãi vÒ BVMT, h¸i hoa d©n chñ tr¶ lêi c¸c c©u hái vÒ m«i trêng. Nãi chuyÖn ngo¹i kho¸ vÒ m«i trêng nh©n ngµy m«i trêng thÕ giíi mång 5 th¸ng 6 hµng n¨m hay ngµy kØ niÖm B¸c Hå kªu gäi toµn d©n tham gia phong trµo “TÕt trång c©y” 28 th¸ng 11 n¨m 1959: “Mïa xu©n lµ TÕt trång c©y Làm cho đất nớc càng ngày càng xuân” - Trờng THCS Dục Tú đã tổ chức cho học sinh đi tham quan ở Đền Hùng, thuû ®iÖn Hoµ B×nh, Tam §¶o, Ao Vua, vên quèc gia Cóc Ph¬ng, hå Nói Cèc.. với mục đích “ Học đi đôi với hành, lý luận gắn liền với thực tiễn”. Dục Tú ở gần Cổ Loa nên mồng 5, 6, 7 Tết Nguyên đán học sinh tự đi tham quan ở đền Cổ Loa – di tÝch lÞch sö thêi An D¬ng V¬ng x©y thµnh gi÷ níc. Trớc khi đi tham quan giáo viên ra câu hỏi cho học sinh để sau khi đi tham quan vÒ c¸c em viÕt b¸o c¸o thu ho¹ch. Qua buæi ®i tham quan nµy, c¸c em cµng yªu mÕn thiªn nhiªn, biÕt tr©n trọng, giữ gìn cảnh đẹp của thiên nhiên, bảo vệ những di sản lịch sử,… của đất nớc. - Tổ chức cho các em tham gia lao động: vệ sinh trờng lớp, chăm sóc, tới cây ở bồn hoa – công trình măng non của mỗi lớp. Về nhà các em giúp đỡ bố mẹ quét nhà, quét sân … Qua đó giáo dục cho các em có ý thức, hành vi xây dựng môi trờng xanh – sạch - đẹp và có trách nhiệm BVMT. Giáo viên, học sinh tham gia BVMT và là ngời tuyên truyền vận động BVMT. Các em học sinh còn tham gia làm sạch đờng làng, ngõ xóm vào sáng chủ nhật hàng tuần, vào ngày quốc tế lao động, trong dịp Tết Nguyên Đán để góp phÇn x©y dùng lµng v¨n ho¸. Qua các buổi lao động này giúp các em có ý thức không vứt rác bừa bãi ra đờng, ra trờng học, ra ao hồ, biết BVMT. 2- H×nh thøc gi¸o dôc BVMT ë trªn líp: §©y lµ h×nh thøc chñ yÕu trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y vµ häc tËp. CÊu tróc ch¬ng tr×nh SGK §Þa lÝ 7 gåm: PhÇn I: Thµnh phÇn nh©n v¨n cña m«i trêng Phần II: Các môi trờng địa lí. PhÇn III: Thiªn nhiªn vµ con ngêi ë c¸c ch©u lôc Qua nhiÒu n¨m lµm c«ng t¸c gi¶ng d¹y m«n §Þa lÝ vµ 6 n¨m thùc hiÖn ch¬ng tr×nh SGK míi, t«i nhËn thÊy cã 10 bµi gi¸o viªn lång ghÐp gi¸o dôc BVMT vµo néi dung bµi gi¶ng..

<span class='text_page_counter'>(8)</span> STT. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10. TiÕt PPCT. Tªn bµi. 8 Các hình thức canh tác trong nông nghiệp ở đới nóng 9 Hoạt động sản xuất nông nghiệp ở đới nóng 10 Dân số và sức ép dân số tới tài nguyên, môi trờng ở đới nóng 11 Di dân và sự bùng nổ đô thị ở đới nóng 18 Đô thị hoá ở đới ôn hoà 19 Ô nhiễm môi trờng ở đới ôn hoà 22 Hoạt động kinh tế của con ngời ở hoang mạc 26 Hoạt động kinh tế của con ngời ở vùng núi 50 Kinh tÕ Trung vµ Nam MÜ (tiÕp theo) 58 Khu vùc Nam ¢u Trong qu¸ tr×nh d¹y häc, gi¸o viªn chó ý híng dÉn häc sinh ph©n tÝch, gi¶i thích các mối quan hệ địa lí, nhất là các mối quan hệ nhân quả. Cho nên, ngời giáo viên phải đặt câu hỏi phát vấn, câu hỏi thảo luận, sử dụng bản đồ, tranh ảnh, số liệu … để học sinh suy nghĩ trả lời. Phải khai thác sử dụng hợp lý và bảo vệ tµi nguyªn thiªn nhiªn, chèng « nhiÔm m«i trêng. Ph¶i khai th¸c tèi ®a kiÕn thøc chơng trình có liên quan đến môi trờng. Cụ thể qua các tiết học trên lớp: * Tiết 8: “Các hình thức canh tác trong nông nghiệp ở đới nóng”. Gi¸o viªn cho häc sinh quan s¸t tranh “Trång lóa níc trªn ruéng bËc thang ë vïng nói Ch©u ¸” råi hái: Lµm ruéng bËc thang ë vïng nói cã ý nghÜa nh thÕ nào đối với môi trờng? Học sinh trả lời: ở vùng đồi núi, làm ruộng bậc thang là cách khai phá đất rừng để trồng trọt khoa học nhất, biến vùng đồi núi trơ trụi thành ruộng lúa nớc (ở Châu á, ruộng bậc thang trồng lúa nớc cả trong vùng đồi núi không có cây cối). Vì thể phải bảo vệ đất trồng chống xói mòn đất ở đồi núi. Giáo viên khẳng định là đúng. Sau đó giáo viên hỏi tiếp: Ngoài cách làm ruộng bậc thang để chống xói mòn đất ở đồi núi ngời ta còn có biện pháp gì? Học sinh trả lời: Không đốt rừng làm nơng rẫy, trồng cây gây rừng. Giáo viên nhận xét là đúng và kết luận: Chúng ta phải bảo vệ đất trồng vì đất trồng là tài nguyên quý giá của mỗi quốc gia để đất mãi mãi là “Bao nhiêu tấc đất, tấc vàng bấy nhiêu”. * Tiết 9: “Hoạt động sản xuất nông nghiệp ở đới nóng” Giáo viên: Trên bề mặt địa hình đồi núi thờng có rừng cây rậm rạp che phủ, dới rừng là lớp đất và vỏ phong hoá dày, vụn bở. Giáo viên đặt cây hỏi: Em hãy cho biết khi rừng bị con ngời chặt phá thì khi ma to sÏ g©y ra hiÖn tîng g×? Häc sinh tr¶ lêi: Khi rõng bÞ con ngêi chÆt ph¸ th× khi ma to sÏ g©y ra xãi mòn đất, gây lũ quét, lở đất, gây chết ngời. Giáo viên nhận xét là đúng rồi cho học sinh quan sát tranh “Đất bị xói mòn” và hỏi: ở miền núi, làm thế nào để chống xói mòn đất?.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> Học sinh trả lời: Trồng cây phủ xanh đất trồng, đồi núi trọc, làm ruộng bậc thang. Giáo viên khẳng định là đúng. Vậy theo các em bảo vệ rừng có ích lợi gì? Học sinh trả lời: Bảo vệ rừng là bảo vệ môi trờng sống của động vật. Rừng cung cấp khí O2, hút khí CO2 điều hoà khí hậu, chống xói mòn đất. Giáo viên nhận xét là đúng và giảng: Tán rừng có khả năng làm giảm sức công phá của nớc ma đối với lớp đất mặt. Rừng còn làm tăng khả năng thấm và giữ nớc của đất, hạn chế dòng chảy trên mặt, giảm đáng kể lợng đất bị xói mòn. Rừng làm sạch không khí, rừng đợc xem nh nhà máy lọc bụi khổng lồ. Trung b×nh 1 n¨m, 1 ha rõng th«ng cã kh¶ n¨ng hót 36,4 tÊn bôi tõ kh«ng khÝ. * Tiết 10: “Dân số và sức ép dân số tới tài nguyên môi trờng ở đới nóng” D©n sè t¨ng nhanh trong khi nÒn kinh tÕ cßn chËm ph¸t triÓn th× kh¶ n¨ng dẫn đến đói nghèo là tất yếu. Để thoát khỏi cảnh đói nghèo, ngời dân xứ nóng đã khai thác một cách quá mức nguồn tài nguyên hiện có của mình và điều đó lại cµng nguy hiÓm. D©n sè t¹o ra mét søc Ðp míi víi tµi nguyªn, m«i trêng. Giáo viên đặt câu hỏi: Quan sát bảng số liệu dới đây, nhận xét về tơng quan gi÷a d©n sè vµ diÖn tÝch rõng ë khu vùc §«ng Nam ¸. N¨m D©n sè (triÖu ngêi) DiÖn tÝch rõng (triÖu ha) 1980 360 240,2 1990 442 208,6 Häc sinh tr¶ lêi: D©n sè cµng t¨ng th× diÖn tÝch rõng cµng gi¶m: n¨m 1990 so víi n¨m 1980 d©n sè t¨ng lªn 23% trong khi diÖn tÝch rõng l¹i gi¶m 13%. Gi¸o viªn cho häc sinh quan s¸t tranh “Rõng bÞ chÆt ph¸ lµm n¬ng rÉy”. Gi¸o viªn hái: V× sao diÖn tÝch rõng l¹i bÞ gi¶m nhanh nh vËy? Học sinh trả lời: Vì ngời dân phá rừng để mở rộng diện tích canh tác nhằm tăng sản lợng lơng thực, để mở đờng giao thông, xây dựng nhà ở, nhà máy, khai thác rừng để lấy gỗ, củi … đáp ứng nhu cầu dân số đông. Gi¸o viªn hái tiÕp: Ngoµi rõng, c¸c nguån tµi nguyªn kh¸c nh kho¸ng s¶n, nguån níc sÏ thÕ nµo khi d©n sè t¨ng nhanh. Häc sinh tr¶ lêi: Nguån kho¸ng s¶n bÞ c¹n kiÖt do khai th¸c qu¸ møc, nguån níc còng bÞ c¹n kiÖt. Giáo viên nhận xét là đúng và hỏi: Việc khai thác quá mức các nguồn tài nguyên sẽ ảnh hởng gì đến môi trờng? Häc sinh tr¶ lêi: Rõng bÞ khai th¸c qu¸ møc sÏ g©y lò lôt, röa tr«i, xãi mßn đất. Dân số đông, ý thức không tốt sẽ làm tăng khả năng ô nhiễm không khí, nguån níc..

<span class='text_page_counter'>(10)</span> Giáo viên cho học sinh đọc đoạn “Bùng nổ dân số … môi trờng bị tàn phá” trang 34 SGK để khắc sâu thêm tác động của dân số đối với môi trờng. Gi¸o viªn hái tiÕp: §Ó gi¶m søc Ðp d©n sè tíi tµi nguyªn, m«i trêng, chóng ta ph¶i lµm g×? Häc sinh tr¶ lêi: Ph¶i gi¶m tØ lÖ gia t¨ng d©n sè, ph¸t triÓn kinh tÕ vµ n©ng cao đời sống nhân dân. Giáo viên khẳng định là đúng và cho học sinh vẽ sơ đồ thể hiện tác động tiêu cực của gia tăng dân số quá nhanh ở đới nóng đối với tài nguyên, môi trờng.. D©n sè t¨ng qu¸ nhanh. Tµi nguyªn bÞ khai th¸c qu¸ møc. M«i trêng bÞ huû ho¹i. * Tiết 11: Di dân và sự bùng nổ đô thị ở đới nóng: Thời gian gần đây, đới nóng có tốc độ đô thị hoá nhanh nhất trên thế giới. Gi¸o viªn cho häc sinh quan s¸t mét khu nhµ æ chuét ë mét thµnh phè cña ấn Độ, đợc hình thành một cách tự phát trong quá trình đô thị hoá và đặt câu hỏi: Quan sát hình ảnh trên, dựa vào sự hiểu biết của mình, em hãy cho biết đô thÞ ho¸ tù ph¸t g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ g×? Học sinh trả lời: Làm tăng đội quân thất nghiệp ở đô thị, tăng tệ nạn xã hội, mất mĩ quan đô thị, ô nhiễm môi trờng do rác thải và nớc thải sinh hoạt làm ô nhiÔm níc, kh«ng khÝ. Giáo viên nhận xét là đúng và hỏi: Để giảm thiểu những tác hại xấu đó ta ph¶i lµm g×? Häc sinh tr¶ lêi: §« thÞ ho¸ g¾n liÒn víi ph¸t triÓn kinh tÕ vµ sù ph©n bè d©n c hîp lý. Giáo viên nói thêm đó chính là đô thị hoá có kế hoạch. * Tiết 18: “Đô thị hoá ở đới ôn hoà” Gi¸o viªn cho häc sinh quan s¸t tranh “Khãi bôi t¹o thµnh líp s¬ng mï bao phủ bầu trời” và “Nạn kẹt xe trong các giờ cao điểm” để thảo luận câu hỏi. Việc tập trung quá đông dân c vào các đô thị sẽ làm nảy sinh những vấn đề gì về môi trêng? - Mật độ dân số đông, xe cộ quá nhiều sẽ ảnh hởng đến giao thông ra sao?.

<span class='text_page_counter'>(11)</span> §¹i diÖn nhãm tr×nh bµy kÕt qu¶, c¸c nhãm kh¸c gãp ý, bæ sung gi¸o viªn chuÈn x¸c kiÕn thøc. Lµm t¨ng kh¶ n¨ng « nhiÔm m«i trêng níc, kh«ng khÝ, g©y ïn t¾c giao th«ng, thÊt nghiÖp, thiÕu nhµ ë vµ c¸c c«ng tr×nh c«ng céng. Giáo viên hỏi: Các nớc phát triển trong đới ôn hoà đã có biện pháp gì để giải quyết các vấn đề đó? Học sinh trả lời: Quy hoạch lại đô thị theo hớng “phi tập trung”: Xây dựng thành phố vệ tinh, chuyển dịch hoạt động công nghiệp, dịch vụ đến các vùng mới, đô thị hoá nông thôn. Giáo viên nhận xét là đúng. Gi¸o viªn dÆn dß häc sinh vÒ nhµ su tÇm tranh ¶nh vÒ « nhiÔm kh«ng khÝ, nớc ở đới ôn hoà để phục vụ cho bài học sau. * Tiết 19: “Ô nhiễm môi trờng ở đới ôn hoà” ë môc 1: ¤ nhiÔm kh«ng khÝ. Gi¸o viªn cho häc sinh quan s¸t tranh khÝ th¶i ë khu c«ng nghiÖp råi hái: Nguyªn nh©n nµo lµm « nhiÔm kh«ng khÝ? Học sinh trả lời: Không khí bị ô nhiễm do khí thải, khói bụi từ hoạt động c«ng nghiÖp, c¸c ph¬ng tiÖn giao th«ng, lµm rß rØ c¸c chÊt phãng x¹ vµo kh«ng khÝ. Giáo viên nhận xét là đúng rồi cho học sinh thảo luận: Ô nhiễm không khí g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ g×? §¹i diÖn nhãm tr×nh bµy: ¤ nhiÔm kh«ng khÝ g©y nªn ma axÝt lµm chÕt c©y cèi, ph¸ huû c¸c c«ng tr×nh x©y dùng b»ng kim lo¹i, g©y bÖnh h« hÊp cho con ngêi vµ vËt nu«i, lµm t¨ng hiÖu øng nhµ kÝnh khiÕn Tr¸i §Êt nãng lªn, t¹o lç thñng tÇng «z«n. Các nhóm khác nhận xét, giáo viên kết luận là đúng và bổ sung: tan băng ở hai cực, mực nớc đại dơng dâng lên, đe doạ cuộc sống của con ngời ở các đảo và những vùng đất thấp ven biển, thủng tầng ôzôn ở Nam cực 24,48 triệu km2. Gi¸o viªn hái: §Ó b¶o vÖ bÇu khÝ quyÓn tríc nguy c¬ bÞ thñng tÇng «z«n, con ngêi ph¶i lµm g×? Học sinh trả lời: Không thải các chất độc hại gây thủng tầng ôzôn nh CO2, xö lý khÝ th¶i, gi¶m c¸c ph¬ng tiÖn giao th«ng xe m¸y nh ë néi thµnh ®i xe bóyt, cấm xe công nông không đợc chở hàng. Giáo viên khẳng định là đúng và giảng cho học sinh biết mức độ nguy hiểm khi tầng ôzôn bị thủng thì con ngời sẽ bị tăng bệnh đục thuỷ tinh thể, gây ung th da … Vì thế chúng ta phải bảo vệ bầu khí quyển để nó luôn trong lành, nếu không có khí quyển thì trái đất sẽ không có sự sống. Sang môc 2: ¤ nhiÔm níc:.

<span class='text_page_counter'>(12)</span> Gi¸o viªn cho häc sinh quan s¸t tranh “Thuû triÒu ®en” trªn §¹i T©y D¬ng do tai nạn chở dầu và nớc thải từ các nhà máy đổ vào sông ngòi ở ngoại ô Pari (Pháp) rồi hỏi: Những nguyên nhân nào dẫn đến ô nhiễm nớc ở đới ôn hoà: Häc sinh tr¶ lêi: - Sù cè tµu chë dÇu. Níc th¶i c«ng nghiÖp, sinh ho¹t ph©n hoá học, thuốc trừ sâu d thừa trên đồng ruộng. Giáo viên nhận xét đúng và bổ sung: Việc tập trung phần lớn các đô thị vào một dải đất rộng không quá 100km chạy dọc ven biển đã làm cho nớc biển ven bê bÞ « nhiÔm nÆng. * Tiết 22: Hoạt động kinh tế của con ngời ở hoang mạc. Hiện tợng hoang mạc ngày càng mở rộng rất đáng lo ngại có ảnh hởng to lớn đến hoạt động sản xuất nông nghiệp và môi trờng sống của loài ngời. Chính phủ nhiều nớc đã rất quan tâm đến các biện pháp nhằm hạn chế sự phát triển của hoang m¹c. Gi¸o viªn cho häc sinh quan s¸t tranh: “Khu rõng chèng n¹n c¸t bay tõ hoang m¹c (T©y B¾c) Trung Quèc” vµ H20.3 SGK tr¶ lêi c©u hái: Em h·y nªu c¸c biÖn ph¸p ng¨n chÆn hoang m¹c më réng? Häc sinh tr¶ lêi: Khai th¸c níc ngÇm lÊy níc tíi, dÉn níc vµo hoang m¹c qua kênh đào, trồng rừng, cải tạo hoang mạc thành đồng ruộng trên quy mô lớn. * Tiết 26: Hoạt động kinh tế của con ngời ở vùng núi. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi vïng nói mang mét ý nghÜa tÝch cùc to lín. Song bên cạnh đó cũng đặt ra nhiều vấn đề hết sức cấp thiết cho vùng núi. Em hãy cho biết đó là những vấn đề gì? Giáo viên chia nhóm để học sinh thảo luận trong 5 phút. đại diện nhóm lên trình bày kết quả. 4 vấn đề bảo vệ môi trờng vùng núi. - Bảo vệ rừng, chống xói mòn đất. - Chèng « nhiÔm m«i trêng. - Bảo vệ sự đa dạng sinh học, nhất là các động vật quý hiếm. - Gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ vµ c¸c ngµnh kinh tÕ cæ truyÒn. Gi¸o viªn gi¶ng: S«ng vïng nói bÞ « nhiÔm rÊt nguy hiÓm v× vïng nói lµ ®Çu nguån cña c¸c con s«ng, « nhiÔm vïng nói sÏ ¶nh hëng rÊt to lín trªn mét ph¹m vi réng cho nªn ph¶i b¶o vÖ níc s«ng vïng nói. * TiÕt 50: Kinh tÕ Trung vµ Nam MÜ (tiÕp theo) ở mục 3: Vấn đề khai thác rừng Amazôn Giáo viên đặt câu hỏi: Dựa trên những hiểu biết của mình, em hãy cho biết rõng Amaz«n cã vai trß, tiÒm n¨ng to lín nh thÕ nµo? Häc sinh tr¶ lêi: Lµ l¸ phæi xanh cña thÕ giíi, vïng dù tr÷ sinh häc quý gi¸, nhiều tiềm năng phát triển nông nghiệp, công nghiệp và giao thông đờng sông..

<span class='text_page_counter'>(13)</span> Giáo viên nhận xét đúng và hỏi tiếp: Việc khai thác rừng Amazôn với quy mô lớn nh hiện nay ảnh hởng nh thế nào đến môi trờng? Học sinh trả lời: - Huỷ hoại dần môi trờng Amazôn. Tác động xấu đến khí hËu toµn cÇu. Giáo viên kết luận là đúng và giảng: Khi xây dựng các tuyến đờng bộ và đờng sắt xuyên Amazôn đã chia cắt đồng bằng Amazôn thống nhất trớc đây thành c¸c vïng sinh th¸i biÖt lËp. V× thÕ, cÇn ph¶i b¶o vÖ rõng Amaz«n – l¸ phæi xanh cña thÕ giíi, lµ rõng rậm xích đạo lớn nhất thế giới. * TiÕt 58: Khu vùc Nam ¢u: Trong bài 56: “Khu vực Bắc Âu” học sinh đã đợc biết về việc sử dụng và khai thác tự nhiên một cách sáng tạo của các nớc Bắc Âu, đặc biệt là của Thụỵ Điển trong công nghiệp rừng. Đấy là tác động tích cực của con ngời đối với tự nhiên. Giáo viên hỏi: ở bài “Khu vực Nam Âu” rừng đã bị con ngời khai thác nh thế nµo? Học sinh trả lời: Rừng bị con ngời khai phá bừa bãi, cây cối bị những đàn dª ph¸ trôi. Gi¸o viªn hái tiÕp: Rõng bÞ tµn ph¸ g©y ra hËu qu¶ g×? Học sinh trả lời: Các sờn đồi, núi mất thảm thực vật, bị xói mòn đất, gây ra lò lôt, lµm h¹i mïa mµng. Giáo viên khẳng định là đúng và giảng: ở bài này các em đợc biết thêm về tác động tiêu cực của con ngời đối với tự nhiên. Vì vậy, việc khai thác, sử dụng thiªn nhiªn mét c¸ch hîp lý, phï hîp víi quy luËt cña tù nhiªn th× nã sÏ ®em l¹i lợi ích lâu dài cho con ngời, ngợc lại đối xử với nó một cách tàn bạo thì sẽ gặt hái đợc những hậu quả, tác hại không lờng đợc. Trên đây là 10 bài tiêu biểu mà tôi đã lồng ghép kiến thức bảo vệ môi trờng vào trong tiết dạy đợc khá nhiều. Còn có một số bài cũng có giáo dục bảo vệ môi trêng nhng chØ cã vµi dßng ng¾n gän nªn t«i kh«ng nªu ra..

<span class='text_page_counter'>(14)</span> C- Kết quả - bài học kinh nghiệm – ý kiến đề xuất: 1- KÕt qu¶: Năm học 2007- 2008, tôi đợc Ban giám hiệu trờng THCS Dục Tú phân công gi¶ng d¹y m«n §Þa lÝ ë líp 7A, 7B,7C, 7D, 7E, 7G. Qua việc giảng dạy môn Địa lí có lồng ghép vấn đề giáo dục bảo vệ môi trờng tôi nhận thấy không khí lớp học sôi nổi hơn, các em hăng hái phát biểu xây dùng bµi, kÕt qu¶ häc tËp tèt h¬n. Việc chuẩn bị bài mới trớc khi đến lớp tốt hơn, các em chịu khó su tầm tài liÖu, tranh ¶nh mµ gi¸o viªn yªu cÇu, gióp c« gi¸o cã sæ t liÖu gi¶ng d¹y rÊt phong phó. Các em thờng xuyên tham gia lao động ở trờng lớp để xây dựng trờng học xanh – sạch - đẹp. Hiệu quả lao động ở trờng rất cao, trờng lớp sạch sẽ, công trình măng non rất đẹp. Sau c¸c buæi ®i tham quan c¸c em viÕt b¸o c¸o thu ho¹ch nép cho c« gi¸o đầy đủ. Nhiều em đã trở thành học sinh giỏi Địa lí học kỳ I năm học 2007 – 2008. - Líp 7A cã c¸c em: NguyÔn TiÕn B¶o, NguyÔn ThÞ Minh Ch©u, §ç ThÞ Thuú Dung… - Líp 7B cã c¸c em: NguyÔn TuyÕt Giang, NguyÔn ThÞ Thu Hµ, NguyÔn Thanh H»ng, §ç Xu©n H¶i … - Líp 7C cã c¸c em: Chu V¨n Hoµng, NguyÔn ThÞ H¬ng, §ç Xu©n S¸ng… - Líp 7D cã c¸c em: NguyÔn Trµ My, §ç V¨n Minh, Ph¹m V¨n Th¾ng. - Líp 7E cã c¸c em: T« NhËt Hoµng, NguyÔn ThÞ Th¬m, §ç ThÞ Thuý… - Líp 7G cã c¸c em: NguyÔn Thu Hång, §ç Ph¬ng Th¶o, Ph¹m ChÝ Thµnh, §µo HuyÒn Trang… Qua những giờ học Địa lý, cô giáo đã gieo những ớc mơ về tơng lai cho học sinh. Khi đợc nghe cô giáo kể về những phong cảnh đẹp của đất nớc mà cô đợc đi tham quan từ ngày còn là sinh viên khoa Địa lí, nhiều em đã ớc mơ sau này trở thành giáo viên Địa lí để đợc đi khắp mọi miền của Tổ quốc. Đó là em NguyÔn TiÕn B¶o líp 7A, NguyÔn TuyÕn Giang líp 7B … Để có thể đánh giá đợc kết quả học sinh một cách chính xác, tôi đã tiến hành kiểm tra khảo sát học sinh với các câu hỏi có liên quan tới vấn đề giáo dục BVMT cho học sinh, đa số các em hiểu và làm đợc bài. Sau ®©y lµ kÕt qu¶ kiÓm tra kh¶o s¸t: Líp Sè §iÓm kh¸, giái khi cha GDBVMT Điểm khá giỏi khi đã GDBVMT.

<span class='text_page_counter'>(15)</span> 7A 7B 7C 7D 7E 7G. bµi 36 36 35 35 36 35. §iÓm kh¸ SL % 9 25,0 11 30,6 10 28,6 9 25,6 10 27,5 16 45,7. §iÓm giái SL % 10 27,5 9 25,0 8 22,6 12 34,2 9 25,0 13 37,1. §iÓm kh¸ SL % 15 41,6 16 44,1 16 45,7 15 42,8 18 50,0 12 34,3. §iÓm giái Sl % 16 44,1 17 47,2 15 42,8 18 51,4 14 38,9 20 57,1. Qua bảng trên ta thấy tỉ lệ khá giỏi tăng lên khi đã giáo dục BVMT cho học sinh. V× vËy, ph¶i gi¸o dôc cho c¸c em ý thøc b¶o vÖ thiªn nhiªn, b¶o vÖ m«i tr êng sèng cña nh©n lo¹i. 2- Bµi häc kinh nghiÖm: Muốn giờ dạy có nội dung giáo dục BVMT đạt đợc kết quả cao thì phải lồng ghép khéo léo các phần, không gợng ép, phải có sự chuẩn bị chu đáo của gi¸o viªn vµ häc sinh. Sù chuÈn bÞ cña gi¸o viªn ph¶i thÓ hiÖn qua hÖ thèng c©u hái trong bµi so¹n phải ngắn gọn, khoa học phù hợp với mọi đối tợng trong lớp (từng lớp, từng bài, tõng phÇn) cã c¸c c¸ch kh¸c nhau. Ngoµi viÖc so¹n bµi, ngêi gi¸o viªn ph¶i chuẩn bị đồ dùng dạy học cần thiết nh: bản đồ, biểu đồ, tranh ảnh, sơ đồ lát cắt địa hình, mô hình … Đối với học sinh phải làm tốt các bài tập trong SGK, trong tập bản đồ, tìm hiểu liên hệ thực tế địa phơng và đọc bài mới trớc khi đến lớp. Giáo viên và học sinh cần tích luỹ cho mình vốn kiến thức thực tế về đời sống cña con ngêi víi m«i trêng sèng. Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y, gi¸o viªn ph¶i chó ý l¾ng nghe ý kiÕn cña häc sinh, giải đáp các câu hỏi của các em, quan tâm đến các em “tất cả vì tơng lai của học sinh thân yêu”. Từ đó, giáo viên sẽ giúp các em tự tìm ra kiến thức mới, gióp c¸c em hiÓu bµi s©u s¾c h¬n. Gi¸o viªn bé m«n thêng xuyªn kÕt hîp víi gi¸o viªn chñ nhiÖm, ban gi¸m hiệu nhà trờng, gia đình và địa phơng để thống nhất các biện pháp giáo dục BVMT cho c¸c em. 3- ý kiến đề xuất: Lµ ngêi gi¸o viªn gi¶ng d¹y m«n §Þa lý, víi lßng say mª nghÒ nghiÖp, yªu mÕn häc sinh, t«i kÝnh mong phßng gi¸o dôc §«ng Anh, ban gi¸m hiÖu trêng THCS Dôc Tó trang bÞ cho chóng t«i: - Đầy đủ sách tham khảo về môi trờng. - S¸ch båi dìng chuyªn m«n BVMT, nhÊt lµ c¸c gi¸o viªn trùc tiÕp tham gia giảng dạy các môn có liên quan đến môi trờng..

<span class='text_page_counter'>(16)</span> Thêng xuyªn tæ chøc cho gi¸o viªn, häc sinh ®i th¨m quan c¸c danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử, văn hoá của đất nớc. Ban gi¸m hiÖu nhµ trêng nªn tæ chøc c¸c cuéc thi t×m hiÓu vÒ m«i trêng vµ BVMT nhiều hơn nữa để giáo dục BVMT cho học sinh đạt hiệu quả..

<span class='text_page_counter'>(17)</span> D- KÕt luËn Vấn đề bảo vệ môi trờng đang là vấn đề nóng bỏng trên phạm vi toàn cầu, là vấn đề sống còn của nhân loại. Giáo dục BVMT đã đợc đa vào giảng dạy ở nớc ta từ năm 1981 thông qua một số môn học trong đó có môn Địa lí. Giáo dục BVMT là một quá trình lâu dài, phải đợc thực hiện từ tuổi mẫu giáo, tiếp tục ở giáo dục phổ thông, giáo dục trong cộng đồng suốt cuộc đời mỗi ngời. Gi¸o dôc BVMT lµ c«ng t¸c cña toµn §¶ng, toµn d©n. V× vËy, c¸c cÊp, c¸c ngành, nhà trờng, địa phơng và phụ huynh học sinh cần phải phối hợp tham gia gi¸o dôc BVMT. Trong lĩnh vực riêng của mình, mỗi giáo viên địa lí cần nhận thức rõ hơn n÷a tÇm quan träng cña viÖc gi¸o dôc BVMT trong giai ®o¹n hiÖn nay “thêi kú công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nớc”. Giáo viên quán triệt vấn đề đó vào phơng pháp giảng dạy địa lý để việc giáo dục BVMT cho thế hệ trẻ thực sự đem lại hiÖu qu¶. Dôc Tó, ngµy 30 th¸ng 3 n¨m 2008 Ngêi thùc hiÖn. §ç Ngäc Hoa.

<span class='text_page_counter'>(18)</span> Phô lôc 1. Gi¸o dôc b¶o vÖ m«i trêng trong nhµ trêng phæ th«ng – NguyÔn Dîc – NXB Gi¸o dôc Hµ Néi 1986. 2. Vấn đề giáo dục BVMT qua môn Địa lí trong nhà trờng phổ thông – NguyÔn ThÞ Thu H»ng – Nghiªn cøu gi¸o dôc sè 9 – 1991. 3. Thiªn nhiªn ViÖt Nam – Lª B¸ Th¶o – NXB KHKT Hµ Néi 1990. 4. M«i trêng – Tµi liÖu båi dìng thêng xuyªn cho gi¸o viªn chu kú III (2004 – 2007) – NXB Gi¸o dôc. 5. S¸ch gi¸o khoa §Þa lÝ 7- Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc. 6. S¸ch gi¸o viªn §Þa lÝ 7- Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc..

<span class='text_page_counter'>(19)</span>