Xây dựng chính phủ kiến tạo nhìn từ mô hình cà phê doanh nghiệp ở Việt Nam

Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020

XÂY DỰNG CHÍNH PHỦ KIẾN TẠO NHÌN TỪ MƠ HÌNH CÀ PHÊ DOANH NGHIỆP
Ở VIỆT NAM
PGS. TS. Phan Thế Cơng, ThS. Đặng Thị Thanh Bình
Trường Đại học Thương mại
Email:

Tóm tắt
Mơ hình cà phê doanh nghiệp xuất hiện ở Việt Nam từ đầu năm 2016 tại tỉnh Đồng Tháp. Trải qua quá
trình phát triển và nhân rộng, mơ hình này đã cho thấy sự thành cơng trong việc hỗ trợ các doanh nghiệp giải
quyết khó khăn trong q trình kinh doanh. Bài viết phân tích mối liên hệ giữa mơ hình cà phê doanh nghiệp với
việc xây dựng chính phủ kiến tạo cấp chính quyền địa phương ở Việt Nam. Cùng với việc phân tích các khía
cạnh của việc xây dựng chính phủ kiến tạo gắn với mơ hình cà phê doanh nghiệp, nhóm tác giả cũng đưa ra một
số gợi ý chính sách nhằm xây dựng thành cơng chính phủ kiến tạo ở Việt Nam.
Từ khóa: Chính phủ kiến tạo; Cà phê doanh nghiệp; Xây dựng chính phủ kiến tạo.
Abstract
The model of “coffee with enterprises” has operated in Vietnam since the beginning of 2016 in Dong
Thap province. During the time of development and replication, this model has shown achievements in
supporting enterprises to solve difficulties in their business. The paper analyzes the relationship between the
model and the building of “tectonic government” at local level in Vietnam. In addition to analyzing aspects of
constructing “tectonic government” in accordance with the model of “coffee with enterprises”, the authors
offer some policy implications for the successful construction of “tectonic government” of a state in Vietnam.
Key words: Tectonic government; Coffee with enterprises; Tectonic government practice.

1. Đặt vấn đề
Trong một báo cáo của mình có tiêu đề “Government and development” (World Bank, 1992)
đã đưa ra khái nghiệm về nhà nước quản trị tốt hay nhà nước kiến tạo là nhà nước giúp tạo lập “kiểu
nhà nước mà ở đó quyền lực được sử dụng để quản trị các nguồn lực kinh tế và xã hội của đất nước
cho sự phát triển của quốc gia”. Nội hàm của thuật ngữ này rất gần với thuật ngữ “good governance of
a state” – tạm dịch là một nhà nước quản trị tốt mà thế giới đã sử dụng và tranh luận từ những năm

1990. Tuy nhiên, cho đến hiện tại vẫn chưa có một khái niệm thống nhất về “tectonic government” hay
nhà nước kiến tạo hoặc nhà nước quản trị tốt. (OECD, 1995) cho rằng nhà nước kiến tạo là việc nhà
nước sử dụng các quyền lực chính trị để quản trị xã hội và quản lý các nguồn lực của quốc gia phục vụ
cho sự phát triển kinh tế và xã hội. Sau đó, (UNDP, 1997) đưa ra định nghĩa về Nhà nước kiến tạo trên
ba chiều hướng quản trị nhà nước về kinh tế, chính trị và hành chính nhà nước. Theo đó, nhà nước cần
tạo lập được các cơ chế, quy trình, tổ chức về cả kinh tế, chính trị và hành chính mà qua đó người dân
và các nhóm xã hội đạt được lợi ích của họ, thực hành các quyền theo pháp luật, chấp hành các nghĩa
vụ liên quan cũng như điều hồ được những khác biệt. Tóm lại, có thể hiểu Nhà nước kiến tạo là Nhà
nước xây dựng được các quy trình ra quyết định chính sách và hệ thống vận hành các quy trình đó
nhằm kích thích sự phát triển của quốc gia.
Việt Nam thuật ngữ Chính phủ kiến tạo được thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đưa ra tại hội nghị
cấp cao APEC 2017, là thông điệp được thủ tướng trong việc đổi mới, cải tạo và điều hành tốt cơng tác
quản lý nhà nước. Theo đó, chính phủ kiến tạo là chính phủ mang những đặc điểm sau đây:
- Thứ nhất, đó phải là một Chính phủ chủ động thiết kế ra một hệ thống pháp luật tốt, những
chính sách tốt, thể chế tốt để ni dưỡng nền kinh tế phát triển, chứ không phải bị động đối phó với
những diễn biến trên thực tế.
919


Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020

- Thứ hai, là Nhà nước không làm thay thị trường, những khu vực nào thị trường có thể làm
được, doanh nghiệp tư nhân có thể làm được thì Nhà nước khơng can thiệp, mà thay vào đó là tạo điều
kiện cho các doanh nghiệp làm. Nhà nước sẽ chỉ đầu tư vào những khu vực các doanh nghiệp tư nhân
không thể đầu tư.
- Thứ ba, Chính phủ phải kiến thiết được mơi trường kinh doanh thuận lợi, khơng chỉ đứng đầu
trong nhóm các nước ASEAN, mà cịn phấn đấu vươn lên tiêu chí của các nước nhóm OECD.
- Thứ tư là Chính phủ cũng phải nói đi đơi với làm, siết chặt kỷ cương, đặc biệt phải thay ngay
cán bộ không đáp ứng yêu cầu cơng việc. Cần xây dựng chính quyền điện tử, thương mại điện tử đến
tòa án điện tử… Đây là yếu tố quan trọng để xây dựng Chính phủ kiến tạo.

Mơ hình cà phê doanh nghiệp hay cịn được biết đến với cái tên “cà phê doanh nhân” hay "quán
cà phê doanh nhân” đầu tiên được xây dựng ở Đồng Tháp, là một minh chứng điển hình cho những nỗ
lực xây dựng chính phủ kiến tạo của chính quyền cấp tỉnh, thành phố. Trải qua quá trình phát triển và
nhân rộng, mơ hình này đã cho thấy sự thành cơng trong việc hỗ trợ các doanh nghiệp giải quyết khó
khăn trong q trình kinh doanh. Bài viết phân tích mối liên hệ giữa mơ hình cà phê doanh nghiệp với
việc xây dựng chính phủ kiến tạo cấp chính quyền địa phương ở Việt Nam. Cùng với việc phân tích
các khía cạnh của việc xây dựng chính phủ kiến tạo gắn với mơ hình cà phê doanh nghiệp, nhóm tác
giả cũng đưa ra một số gợi ý chính sách nhằm xây dựng thành cơng chính phủ kiến tạo ở Việt Nam.
2. Các đặc trưng của chính phủ kiến tạo
Cho đến nay cũng có nhiều cách tiếp cận về các đặc trưng của Nhà nước kiến tạo, Chính phủ
liêm chính. Đáng chú ý là cách tiếp cận của World Bank và Ủy Ban Châu Âu (CEC).
Theo World Bank, xây dựng nhà nước kiến tạo cần tập trung vào ba điểm sau (WB, 1997),
(WB, 2000): Thứ nhất, hệ thống luật pháp và quy định trong khu vực cơng, trong đó bao gồm sự chia
sẻ quyền lực, phân định rõ trách nhiệm giữa các cấp chính quyền, các quy định về chi tiêu ngân sách
trong các tổ chức thuộc khu vực công, các nguyên tắc và sự giám sát nội bộ và văn hóa của các tổ chức
chính quyền. Thứ hai, cơ chế khuyến khích tiếng nói và sự tham gia của người dân dưới nhiều hình
thức khác nhau của cơ chế biểu quyết đại diện cũng như sự tham gia trực tiếp của người dân và xã hội
dân sự. Thứ ba, các cơ chế khuyến khích cạnh tranh, bao gồm cạnh tranh về mặt chính trị (ví dụ như
giữa các vùng, các đảng phái), cạnh tranh giữa các cơ quan thuộc khu vực công và giữa khu vực công
với khu vực tư nhân trong cung cấp hàng hóa, dịch vụ và thơng tin, thậm chí là cạnh tranh trong nội bộ
từng cơ quan thuộc khu vực công.
(CEC, 2001) đưa ra cách tiếp cận khá gần gũi với định nghĩa mà các tổ chức quốc tế đã đưa ra
nhưng tập trung chủ yếu vào khía cạnh quản trị hành chính nhà nước (một trong ba hướng tiếp cận của
UNDP). Theo đó, một Nhà nước kiến tạo được định hình dựa trên 5 đặc điểm: Tính mở (Openness), sự
tham gia (participation), tính giải trình (accountability), tính hiệu quả (effectiveness) và sự gắn kết
(coherence). Cụ thể, “Tính mở”: các tổ chức nên làm việc dưới một hệ thống mở và sử dụng ngôn ngữ
một cách dễ hiểu, dễ tiếp cận đối với đại bộ phận công chúng. “Tính tham gia”: Các chính sách của
chính phủ chỉ có thể có hiệu quả, có chất lượng và phản ánh nhu cầu của người dân khi nó đảm bảo sự
tham gia rộng rãi của các tầng lớp công chúng xuyên suốt quy trình chính sách. “Tính giải trình”: hay
tính trách nhiệm trính trị. Vai trị của các cơ quan lập pháp cũng như hành pháp cần phải rõ ràng hơn.

Mỗi cơ quan nhà nước cần phải giải thích và nhận trách nhiệm trước cơng chúng với những gì mà họ
làm. “Tính hiệu quả”: các chính sách cần đảm bảo sự hiệu quả và kịp thời, được đưa ra và thực thi đáp
ứng được nhu cầu của người dân, có mục tiêu rõ ràng, có đánh giá về những tác động trong tương lai
cũng như xem xét và học hỏi được từ những kinh nghiệm đã có. “Tính gắn kết”: giữa chính sách và
hành động phải có sự gắn kết chặt chẽ, nhất quán với nhau.

920


Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020

Hình 1: Các đặc trưng của Nhà nước kiến tạo theo World Bank
Nguồn: World Bank

Ủng hộ cách tiếp cận của WB, IMF nhấn mạnh nhà nước kiến tạo là nhà nước thúc đẩy sự minh
bạch (transparency), tính giải trình (accountability), tính hiệu quả (efficiency), sự cơng bằng (fairness),
sự tham gia (participation) và quyền sở hữu (ownership) (IMF, 2017). Đặc biệt, IMF nhấn mạnh vai
trò của các chính phủ trong việc phịng chống tham nhũng. Những giá trị này trở thành những mục tiêu
mà nhà nước hướng tới: tính trách nhiệm trính trị (hay tính giải trình), sự tham gia, hiệu lực của luật
pháp, minh bạch và các dịng thơng tin giữa chính quyền và người dân.
Cũng dựa trên cách tiếp cận của CEC và các tổ chức quốc tế, nghiên cứu của (VyasDoorgapersad & Aktan, 2017) mở rộng và đưa ra đầy đủ hơn các đặc trưng của Nhà nước kiến tạo bao
gồm rất nhiều yếu tố như: tham gia (participatory), đồng thuận (consensus oriented), trách nhiệm
(accountable), minh bạch (transparent), đạo đức (ethical), tài năng (meritocratic), trách nhiệm
(responsive), hiệu lực và hiệu quả (effective and efficient), chất lượng (quality-oriented), bình đẳng và
bao trùm (equitable and inclusive), phân quyền và dựa trên cơ sở của luật pháp (decentralized and
follows the rule of law), bền vững…
- Sự “tham gia” của tất cả cộng đồng và xã hội. Sự tham gia ở đây hàm ý tất cả những bên có
liên quan về mặt lợi ích và chịu tác động của chính sách đều phải có sự tham gia một cách chủ động và
quy trình chính sách. “Sự đồng thuận” hàm ý tất cả các cá nhân phải đạt được sự đồng thuận để thơng
qua quyết định chính sách phục vụ tốt nhất cho lợi ích của tồn xã hội. Thực tế cho thấy, xã hội phải

điều hành trên nguyên tắc thượng tơn pháp luật “rule of law”, trong đó cơng chúng bao gồm cả Chính
quyền đều phải tn thủ luật pháp, trong đó các quyền hạn của Chính quyền phải được quy định trong
luật pháp và phải nằm trong một giới hạn nhất định.
- “Tính trách nhiệm” yêu cầu các cơng chức chính quyền, những người được dân chúng bầu ra
hay được chỉ định phải có nghĩa vụ giải thích các quyết định và hành động của họ cho cơng chúng.
“Tính mở và minh bạch” hàm ý thơng tin phải sẵn có, dễ dàng tiếp cận một cách trực tiếp và tự do đối
với công chúng. “Đạo đức” của chính quyền có nghĩa là các tất cả các cơng chức chính quyền phục vụ
trong khu vực cơng phải xây dựng và có được đạo đức nghề nghiệp. “Hiền tài”. Nó hàm ý quyền lực
chỉ nên được đặt vào tay của các cá nhân có năng lực, có tài, có đức. Nó địi hỏi phải có sự vắng mặt
921


Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020

chủ nghĩa tư lợi (bao gồm cho cả bản thân và gia đình cơng chức), chủ nghĩa thân hữu trong chính
quyền. Đội ngũ cơng chức làm việc trong các tổ chức chính quyền cần phải khơng ngừng học hỏi nâng
cao trình độ và nâng cao chất lượng của các dịch vụ cơng. Sự chun nghiệp chính là một trong những
phẩm chất cơ bản nhất của công chức.
- “Xã hội dân sự” là khu vực thứ ba bên cạnh khu vực chính quyền và khu vực tư nhân. Khu
vực này bao gồm các tổ chức từ thiện, các tổ chức được xây dựng dựa trên sự tin cậy lẫn nhau, labor
unions, các tổ chức cơng đồn, hội đồng hương, các tổ chức nghề nghiệp, các tổ chức gây quỹ… Sự
xuất hiện và tham gia của các tổ chức xã hội dân sự là cần thiết để có được một nền quản trị nhà nước
tốt. “Sự phân quyền”, là q trình chia sẻ quyền lực, vai trị và chức năng của chính quyền trung ương
cho chính quyền địa phương.
- “Hiệu lực và hiệu quả” hàm ý chính sách phải đáp ứng được nhu cầu của công chúng trên cơ
sở tối ưu hóa các nguồn lực. Chính phủ ln phải đặt người dân làm trung tâm trong các quyết định
của mình. “Tính trách nhiệm” có nghĩa là các tổ chức chính quyền và quy trình chính sách phải phục
vụ tất cả các bên liên quan (stakeholders) sao cho đúng thời điểm và theo cách thức phù hợp. “Công
bằng và bao trùm” hàm ý tất cả các thành viên trong xã hội, đặc biệt là các nhóm yếu thế và dễ bị tổn
thương phải nhận được sự quan tâm thích đáng. “Chính phủ điện tử”: là việc ứng dụng các thiết bị điện

tử, thơng tin, máy tính và internet trong cung ứng các dịch vụ công. Ủng hộ “tự do cạnh tranh” và các
lực lượng thị trường. Vai trò và các chức năng của Nhà nước phải được chia sẻ và chuyển giao cho
kinh tế thị trường.
- Cuối cùng là “tính bền vững”, nghĩa là việc sử dụng các nguồn lực để đáp ứng các nhu cầu
của các thế hệ hiện tại không làm tổn hại đến các nguồn lực mà các thế hệ tương lai có thể sử dụng để
đáp ứng nhu cầu họ.
Như vậy, có thể thấy rằng trải qua quá trình tranh luận và phát triển, các đặc trưng của Nhà
nước kiến tạo đã không ngừng được mở rộng và hồn thiện theo thời gian, trong đó xem xét một cách
toàn diện các yếu tố của một nhà nước quản trị tốt trên cả ba chiều hướng, về kinh tế, về chính trị và
quản trị hành chính nhà nước. Các đặc trưng này về Chính phủ kiến tạo cũng bao trùm các nội dung
mà thủ tướng Chính phủ Việt Nam đã nhắc đến.
3. Phương pháp nghiên cứu
Trong bài viết này, các tác giả sử dụng phương pháp phân tích tổng hợp để tìm hiểu hệ thống
các quan điểm và các cách tiếp cận khác nhau về chính phủ kiến tạo và đặc trưng của chính phủ kiến
tạo nhằm đưa ra một cách hiểu đầy đủ về nội hàm của thuật ngữ chính phủ kiến tạo. Bên cạnh đó, các
tác giả sử dụng phương pháp nghiên cứu tình huống (case study), xem xét thực tiễn triển khai và vận
hành mơ hình cà phê doanh nghiệp tại một số địa bàn cụ thể, đặc biệt là xem xét trường hợp của tỉnh
Đồng Tháp để thấy được tại sao mô hình này lại thành cơng trong việc hỗ trợ doanh nghiệp khi tiến
hành các hoạt động kinh doanh của mình. Thêm nữa, các tác giả cũng sử dụng phương pháp suy luận
logic để nhận diện những đặc trưng của chính phủ kiến tạo được thể hiện trong mơ hình, những thành
cơng và hạn chế của mơ hình; từ đó liên hệ để đề xuất một số giải pháp nhằm xây dựng thành cơng
chính phủ kiến tạo ở Việt Nam.
4. Mơ hình cà phê doanh nghiệp Việt Nam
4.1. Mơ hình cà phê doanh nghiệp
Mơ hình cà phê doanh nghiệp hay cịn được biết đến với cái tên “cà phê doanh nhân” hay "quán
cà phê doanh nhân” đầu tiên được xây dựng ở Đồng Tháp, là một minh chứng điển hình cho những nỗ
lực xây dựng chính phủ kiến tạo của chính quyền cấp tỉnh, thành phố. Cà phê doanh nghiệp là một
sáng kiến của Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Tháp Nguyễn Văn Dương và các thành viên UBND. Quán cà
phê được mở vào đầu năm 2016 ngay tại nơi làm việc của ông Dương để tiếp các doanh nhân, doanh
nghiệp vào mỗi buổi sáng, kịp thời lắng nghe những vướng mắc, tâm tư và nguyện vọng của họ.

922


Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020

Trước đó, thơng qua các kênh như e-mail, Facebook, điện thoại, vào cuối ngày, tổ thông tin
trực thuộc Văn phòng UBND tỉnh sẽ báo cáo với ông Dương những vướng mắc, phản ánh của các
doanh nghiệp. Khi tiếp nhận các thông tin này, ông Dương xem các phản ánh liên quan đến Sở, ngành
nào rồi gửi nội dung đó cho các Sở, ngành có liên quan để gặp gỡ, trao đổi trực tiếp với doanh nghiệp
vào buổi cà phê sáng hôm sau. "Quán cà phê" doanh nhân – doanh nghiệp chỉ rộng khoảng 30 m2 được
thiết kế trong một tiểu hoa viên cạnh nhà ăn của UBND tỉnh Đồng Tháp với những bộ bàn ghế đơn
giản. Những doanh nhân đến đây khơng chỉ có cơ hội trình bày những vướng mắc trong kinh doanh
mà cịn được các lãnh đạo tỉnh giới thiệu, tư vấn những kênh đầu tư hiệu quả nhất trong tỉnh, mà còn
được Chủ tịch tỉnh mời uống cà phê miễn phí.
4.2. Một số thành cơng của mơ hình
Nhờ có mơ hình cà phê doanh nghiệp, các doanh nghiệp hoạt động trên địa bàn tỉnh đã kịp thời
phản ánh những vướng mắc trong kinh doanh. Nếu các cơ quan, công chức trong hệ thống cơng quyền
ở các sở, ban ngành thuộc tỉnh có biểu hiện sách nhiễu với doanh nghiệp cũng được doanh nghiệp trực
tiếp phản ánh trực tiếp lên các lãnh đạo cao nhất của tỉnh. Bên cạnh việc khai thông những vướng mắc,
đây cũng là nơi các doanh nghiệp và lãnh đạo của tỉnh trao đổi về kế hoạch kinh doanh, kết nối các đối
tác đầu tư. Lãnh đạo tỉnh sẽ chia sẻ về những chính sách thu hút đầu tư, giới thiệu các đơn vị có thể
giúp các doanh nghiệp giải đáp mọi thắc mắc, lắng nghe ý kiến của các doanh nghiệp.
Nhờ có cà phê doanh nghiệp mà các khó khăn mà doanh nghiệp gặp phải được kịp thời tháo gỡ.
Các nguyện vọng của doanh nghiệp được trình bày trực tiếp với các lãnh đạo sở, ban ngành, mọi việc
vì vậy mà được giải quyết nhanh chóng và kịp thời hơn. Cũng từ những buổi cà phê này mà nhiều sản
phẩm của Đồng Tháp đủ tiêu chuẩn xuất khẩu sang các thị trường khó tính. Ví dụ như quả xồi được
xuất khẩu qua Nhật, Hàn Quốc, Nga,… quả nhãn xuất khẩu vào thị trường Mỹ; quả chanh xuất sang
Nhật, Hàn Quốc,…
Đồng Tháp liên tục đứng đầu và hiện nằm trong top 3 các tỉnh thành có chất lượng điều hành
tốt nhất cả nước (theo báo cáo chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh PCI). Tinh thần khởi nghiệp tại tỉnh

này vì thế cũng phát triển rất mạnh.

Hình 2: Xếp hạng chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) của một số tỉnh thành triển khai mơ hình cà
phê doanh nhân qua các năm
Nguồn: VCCI

Từ những thành công của mơ hình này, thủ tướng đã kêu gọi nhiều tỉnh thành khác học tập theo
mơ hình cà phê doanh nhân tại Đồng Tháp. Mơ hình cà phê doanh nhân đã được nhân rộng tại nhiều
tỉnh thành khác, ví dụ như cà phê doanh nhân tại Quảng Ninh, Quảng Ngãi, Bạc Liêu, TP Hồ Chí
Minh, Đắk Nơng, Bến Tre, n Bái, An Giang…; trà doanh nhân tại Thái Nguyên. Các chính quyền
923


Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020

địa phương cấp huyện hay thành phố trực thuộc các tỉnh cũng học hỏi mơ hình này nhằm tạo mối gắn
kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp và chính quyền, như thành phố Móng Cái – Quảng Ninh. Ngồi Đồng
Tháp thì các tỉnh thành khác cũng đạt được điểm số hoặc cải thiện được điểm số PCI khá nhanh qua
các năm. Ngoài Đồng Tháp hiện xếp hạng thứ hai về chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (năm 2018)
thì Quảng Ninh đứng đầu, Bến Tre đứng thứ 4. Các tỉnh như Đắk Nông, Bạc Liêu xếp hạng thấp hơn,
nhưng cũng đã cải thiện được điểm số đánh giá PCI.
4.3. Những đặc trưng của chính phủ kiến tạo thể hiện trong mơ hình
Mơ hình cà phê doanh nhân đã thể hiện rõ tinh thần của chính phủ kiến tạo với việc xây dựng
một hệ thống công quyền cũng như quy trình chính sách mang tính mở, tính minh bạch, tính tham gia,
tính giải trình, tính trách nhiệm, tính nhất quán nhằm hướng tới sự phát triển mà quốc tế và thủ tướng
Nguyễn Xuân Phúc đã đề cập.
Những buổi trị chuyện giữa các lãnh đạo chính quyền và doanh nghiệp được tiến hành dưới
hình thức vừa trị chuyện, uống cà phê một cách thân thiện, chứ khơng gị bó. Chính vì vậy nó mang
tính mở và dễ tiếp cận với người dân và doanh nghiệp hơn. Tại đây các thông tin cũng được truyền tải
trực tiếp giữa các lãnh đạo có thẩm quyền cao nhất với các doanh nghiệp, do vậy nó thúc đẩy dịng

thơng tin minh bạch, truyền tải thông điệp một cách rõ ràng giữa các bên. Đây là nơi các doanh nghiệp
tham gia trực tiếp và thể hiện ý chí, nguyện vọng của doanh nghiệp. Doanh nghiệp trực tiếp cho ý kiến
về các chính sách, thủ tục, quy trình quản lý của hệ thống chính quyền, trực tiếp tham gia vào quá trình
hoạch định, thực hiện và giám sát chính sách.
Tính trách nhiệm và tính giải trình cũng được thúc đẩy nhờ hoạt động của mơ hình này khi các
lãnh đạo địa phương trao đổi về các chính sách của doanh nghiệp cũng như mục đích của các chính
sách, cam kết giải quyết những vướng mắc phát sinh từ phía doanh nghiệp. Việc các lãnh đạo có thẩm
quyền ở những cấp cao nhất ngồi lại với doanh nghiệp cũng đã thể hiện cam kết rất mạnh mẽ, thể hiện
tính nhất quán giữa chính sách hành động để mang lại một môi trường lành mạnh cho doanh nghiệp
phát triển. Từ những điểm trên có thể thấy mơ hình cà phê doanh nhân là một trong những ý tưởng góp
phần đắc lực cho việc hiện thực hố xây dựng chính phủ kiến tạo ở Việt Nam.
Có thể thấy mơ hình cà phê doanh nghiệp mang lại rất nhiều thành cơng và kết quả tích cực, thể
hiện nỗ lực của chính quyền địa phương trong việc tạo lập mơi trường kinh doanh có hiệu quả cho sự
phát triển của doanh nghiệp. Tuy nhiên, mơ hình này cũng có những hạn chế nhất định. Một số vấn đề
đặt ra có thể kể đến như:
- Thứ nhất, mặc dù những buổi cà phê tạo điều kiện để doanh nghiệp có thể trình bày những
khó khăn, vướng mắc trong q trình hoạt động kinh doanh một cách trực tiếp với các lãnh đạo tỉnh,
thành phố nhưng việc trao đổi vẫn được xem là cơ chế phi chính thức. Tính khơng chính thức của hoạt
động có thể là một trong những rào cản ảnh hưởng đến việc triển khai chính sách hỗ trợ doanh nghiệp
trên thực tế.
- Thứ hai, việc triển khai hoạt động cũng như hiệu quả của mơ hình phụ thuộc khá nhiều vào
tính năng động sáng tạo và khả năng tổ chức, điều phối của các lãnh đạo đứng đầu tỉnh, thành phố. Mơ
hình thường chỉ thành cơng khi các lãnh đạo thực sự đi sâu đi sát, dành tâm huyết cho việc hoạt động
của mơ hình.
- Thứ ba, theo như phản ánh của một số tỉnh thì cơng tác phổ biến, tun truyền về hoạt động
của mơ hình tại một số nơi còn chưa hiệu quả, dẫn đến nhiều doanh nghiệp, nhà đầu tư chưa biết đến.
Do vậy, tại một số địa bàn, thành phần doanh nghiệp, nhà đầu tư tham gia mơ hình vẫn cịn hạn chế.
5. Một số hàm ý chính sách đối với việc xây dựng chính phủ kiến tạo ở Việt Nam nhìn từ mơ
hình cà phê doanh nghiệp
Từ việc tổng quan lý thuyết về chính phủ kiến tạo, các đặc trưng của chính phủ kiến tạo cũng

như những phân tích những thành cơng của mơ hình cà phê doanh nghiệp, tác giả đưa ra một số gợi ý
chính sách sau đây nhằm hướng tới việc xây dựng thành cơng chính phủ kiến tạo:
924


Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020

Thứ nhất, đổi mới hệ thống chính quyền theo cách tiếp cận bottom-up trong đó nhấn mạnh vai
trò tham gia của người dân và doanh nghiệp vào hoạt động quản lý nhà nước, từ hoạch định, thực thi
cho đến giám sát các hoạt động của nhà nước và hệ thống chính sách.
Một chính phủ quan liêu và “phi kiến tạo” thường chỉ hoạt động bằng mệnh lệnh hành chính,
truyền tải từ chính quyền trung ương đến địa phương (top-down) nên các chủ trương chính sách khơng
thực sự “của dân, do dân và vì dân”. Ngược lại, chính phủ kiến tạo được xây dựng theo hướng phục vụ
nhân dân, tất cả vì lợi ích của dân, do vậy vai trò và sự tham gia của người dân cần được đặc biệt nhấn
mạnh. Muốn vậy, cần xây dựng các cơ chế (chính thức và phi chính thức) để người dân, doanh nghiệp
tham gia nhiều hơn vào việc hoạch định, thực thi và giám sát chính sách.
Nhìn vào thành cơng của mơ hình cà phê doanh nghiệp có thể thấy chính nhờ việc được tham
gia để nói lên tiếng nói của mình, trực tiếp phản ánh các khó khăn mà các doanh nghiệp gặp phải đã
kịp thời được phản ánh tới hệ thống chính quyền, nhờ đó các vấn đề của doanh nghiệp được giải quyết
kịp thời. Mơ hình cà phê doanh nhân một mặt giúp tăng cường tiếng nói phản biện từ người dân, mặt
khác tăng tính giải trình từ phía chính quyền địa phương. Những buổi cà phê là cơ hội rất tốt để người
dân và doanh nghiệp có cơ hội góp ý vào việc xây dựng thể chế, chính sách và xây dựng hệ thống hành
chính thực sự hướng tới phục vụ người dân. Tuy nhiên có thể cơ chế hoạt động của “cà phê doanh
nghiệp” vẫn cịn là phi chính thức. Một mặt, tính khơng chính thức phát huy những ưu điểm nhất định
khi nó mở và dễ tiếp cận hơn đối với doanh nghiệp, nhưng mặt khác sự phi chính thức cũng có những
hạn chế nhất định. Do vậy, song song với việc phát triển mơ hình, cần tạo lập những cơ chế và chính
sách thiết thực và chính thức để người dân tham gia vào quy trình chính sách.
Thứ hai, phân quyền và trao quyền tự chủ nhiều hơn cho chính quyền địa phương.
Mục đích của phân cấp, phân quyền quản lý nhằm phát huy tính năng động, sáng tạo, quyền tự
chủ, tự chịu trách nhiệm của mỗi cấp chính quyền địa phương. Trên cơ sở nhiệm vụ được phân định rõ

ràng, cụ thể, chính quyền địa phương có điều kiện phục vụ tốt hơn nhu cầu và lợi ích của nhân dân.
Mơ hình cà phê doanh nghiệp là nơi kết nối giữa hệ thống chính quyền cấp tỉnh và các doanh nghiệp
hoạt động trên địa bàn tỉnh. Các cấp chính quyền địa phương là những người gần dân và hiểu dân nhất.
Do vậy các khúc mắc, vấn đề cần giải quyết của doanh nghiệp, chính quyền địa phương là người nắm
và hiểu rõ nhất. Vì thế, khi được giao những trách nhiệm và quyền hạn cao hơn, chính quyền địa
phương mới có khả năng giải quyết tốt hơn các vấn đề của doanh nghiệp.
Như đã đề cập ở trên, Nhà nước kiến tạo là nhà nước của dân, do dân và vì dân. Do vậy, nhiệm
vụ quan trọng là phục vụ trực tiếp lợi ích của nhân dân thay vì quản lý nhân dân. Chính quyền địa
phương các cấp là những người phục vụ trực tiếp nhân dân nên hệ thống chính quyền địa phương cần
được giao phó những trọng trách và thẩm quyền tương ứng để đáp ứng tốt nhất nhu cầu phụng sự nhân
dân. Những vấn đề phục vụ trực tiếp nhân dân thì giao chủ yếu cho chính quyền địa phương (các bộ,
ngành ở Trung ương không tham gia trực tiếp mà chủ yếu làm chức năng kiểm tra, hướng dẫn).
Phân cấp, phân quyền cho chính quyền địa phương cần đảm bảo nguyên tắc tự quyết, tự chủ
của địa phương. Song song với quyền hạn là trách nhiệm, là tinh thần tự chịu trách nhiệm của chính
quyền địa phương. Do đó, cần quy định quyền hạn và trách nhiệm rõ ràng, minh bạch, trong đó cần
nhấn mạnh tính minh bạch trong phân cấp ngân sách và quyền tự quyết thu chi của chính quyền địa
phương.
Thứ ba, phát huy vai trò của người đứng đầu là các lãnh đạo cấp cao; khuyến khích đổi mới
sáng tạo, tính năng động trong hệ thống cơng chức chính quyền nói chung và trong đội ngũ lãnh đạo,
quản lý của khu vực cơng nói riêng.
Mơ hình cà phê doanh nghiệp được khởi xướng từ ý tưởng của lãnh đạo tỉnh Đồng Tháp và sau
đó đã được nhân rộng ra nhằm phát huy các mô hình mới, các điểm mới, ý tưởng mới, tính năng động
trong khu vực cơng. Mơ hình được hình thành từ ý tưởng sáng tạo của các lãnh đạo đứng đầu các tỉnh
thành và sự thành cơng của mơ hình cũng phụ thuộc rất nhiều vào người đứng đầu các tỉnh thành này.
925


Kỷ yếu Hội thảo quốc tế “Thương mại và phân phối” lần 2 năm 2020

Do đó việc phát huy vai trò của người đứng đầu, trao cho họ quyền tự quyết và song song với đó là

trách nhiệm cao hơn là rất quan trọng trong việc xây dựng có hiệu quả nhà nước kiến tạo.
Thực tiễn mơ hình này cũng cho thấy, cùng với phong trào khuyến khích đổi mới sáng tạo và
khởi nghiệp của khu vực tư nhân, cần có chính sách khuyến khích đổi mới sáng tạo trong khu vực
công. Cần xây dựng hiệu quả chế độ tuyển dụng, đánh giá đối với cơng chức chính quyền, có chế độ
thưởng phạt rõ ràng và những đãi ngộ thích đáng nhằm khuyến khích người tài gia nhập vào hệ thống
chính quyền. Xây dựng mơi trường văn hố trong hệ thống chính quyền nhằm phát huy tính năng
động, sáng tạo của cơng chức. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh triển khai hoạt động tinh giản biên chế, tinh
gọn bộ máy, lấy tiêu chí hiệu quả và chất lượng phục vụ lên hàng đầu trong đánh giá công chức.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

World Bank. (1992). Governance and development. World Bank.

2.

OECD. (1995). Participatory Development and Good Governance. The Organization of Economic
Cooperation and Development.

3.

UNDP. (1997). Governance for Sustainable Human Development. United Nations Development's Program.

4.

WB. (1997). The state in a changing world. World Bank.

5.

WB. (2000). Reforming Public Institutions and strengthen governance. World Bank.

6.

CEC. (2001). Promoting a European framework for Corporate Social Responsibility. Commission of the
European Communities.

7.

Vyas-Doorgapersad, S., & Aktan, C. C. (2017). Progression from ideal state to good governance: An
introductory overview. International journal of business and management studies.

8.

IMF. (1997). Good Governance -The IMF’s Role. IMF. International monetary fund.

9.

IMF. (2017). The role of the fund in governance issues - Review of the guidance note - Preliminary
considerations - Background notes. International monetary fund. Washington, D.C.: International monetary
fund.

10. Lê Nam (2015), Phân cấp, phân quyền, nâng cao tính tự chủ của chính quyền địa phương, bài viết đăng trên
website truy cập ngày 09/07/2019.
11. Trang facebook: Cổng thông tin Đồng Tháp: />
926