Vai trò của nhà nước trong việc xây dựng nền Kinh tế thị trường theo định hướng Xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

A. Phần mở đầu.
Đất nớc ta qua hơn mời năm đổi mới, đà đạt đợc nhiều thành tựu kinh tế
lẫn chính trị-xà hội. Nhìn lại những gì hiện tại chúng ta đà đạt đợc, so với hơn
mời năm trớc, quả thật là rất to lớn. Song so với những nớc trong khu vực và trên
thế giới thì chúng ta còn kém xa họ về nhiều mặt đặc biệt là về kinh tế. Nhng
nhìn một cách toàn diện và có tính chất quá trình và từ xuất phát điểm của một
dân tộc còn nghèo nàn lạc hậu lại phải trải qua nhiều thập kỉ chiến tranh khốc
liệt thì chúng ta phải công nhận thành quả to lớn mà chúng ta đà đạt đợc có thể
tin tởng vào tơng lai. Tất cả những gì gọi là thành quả to lớn đó, chính là
công sức và tránh nhiệm cốt lõi của nhà nớc đối với nền kinh tế-xà hội và sự
phát triển của đất nớc ta trong thời kì quá độ. Nhà nớc có vai trò hết sức to lớn
đối với sự phát triển về tất cả các mặt của đất nớc: kinh tế-chính trị- xà hội, đặc
biệt là sự phát triển về kinh tế. Nhất là hoàn cảnh ngày nay, sự liên kÕt vµ héi
nhËp kinh tÕ ngµy cµng diƠn ra nhanh chóng và với quy mô toàn cầu hoá cao
độ. Hoàn cảnh đó tạo ra nhiều điều kiện thuận lợi song cũng nhiều trở ngại,
thách thức... cho nền kinh tế. Đòi hỏi nhà nớc Việt Nam hơn lúc nào hết cần phải
tích cực phát huy vai trò to lớn của mình trong việc tổ chức xây dựng, quản lý và
phát triển nền kinh tế. Nhà nớc không đơn thuần là ngời trọng tài, ngời định hớng, định luật chơi mà mức độ can thiệp và tác động trực tiếp tới các quá trình
kinh tế đà và đang ảnh hởng sâu sắc đến nền kinh tế nói chung và các doanh
nghiệp nói riêng. Nhà nớc với vai trò đặc biệt quan trọng của mình, đà và đang
làm gì để thúc đẩy phát triển nền kinh tế, tạo điều kiện cho các tổ chøc kinh tÕ,
c¸c doanh nghiƯp trong níc ph¸t triĨn, gãp tiếng nói của mình trong trong thị trờng quốc tế hiÖn nay.

1


B.Néi dung.
I-lý ln chung vỊ nhµ níc, nỊn kinh tÕ thị trờng ở
việt nam và vai trò của nhà nớc trong nền kinh tế.
1-Lý luận về nhà nớc.
a-Khái niệm nhà níc:

Nhµ níc vỊ thùc chÊt lµ mét thiÕt chÕ qun lực chính trị, là cơ quan
thống trị giai cấp của một hoặc một nhóm giai cấp này đối với một hoặc toàn
bộ các giai cấp khác, đồng thời còn để duy trì và phát triển xà hội mà nhà nớc
đó quản lý trớc các nhà nớc khác và trớc lịch sử.
( Giáo trình quản lý xà hội-ĐHKTQD )
b-Các dấu hiệu đặc trng của nhà nớc:

Nhà nớc là một tổ chức mang tính bao trùm toàn bộ xà hội, đặc trng bởi
các dấu hiệu sau:
-Thứ nhất, nhà nớc là sự phân chia dân c theo lÃnh thổ. Nếu các bộ lạc, thị
tộc đợc hình thành theo quan hệ huyết thống thì nhà nớc là bộ máy quyền lực,
tập trung trên một cơ cấu lÃnh thổ nhất định và dân c đợc phân chia theo lÃnh thổ
quốc gia thống nhất.
-Thứ hai, nhà níc thiÕt lËp mét bé m¸y qun lùc x· héi, bộ máy quyền
lực công này dờng nh tách ra ngoài xà hội, đứng trên xà hội, nhng lại trực tiếp
cai trị xà hội. Ngày nay nó thờng la bộ máy đồ sộ bao gồm một hệ thống các cơ
quan quản lý các lĩnh vực của đời sống xà hội nh: tuyên truyền, cổ động, cỡng
chế, đàn áp, và các cơ quan quản lý khoa học kỹ thuật, kinh tế, tài chính...
-Thứ ba, nhà nớc là quyền lực công xuất hiện đồng thời với việc xác định
chủ quyền nhà nớc-đó là quyền lực tối cao mang tính độc lập của nhà nớc trong
việc giải quyết những công việc đối nội, đối ngoại của xà hội.
-Thứ t, nhà nớc ban hành pháp luật có tính bắt buộc chung đối với mọi tổ
chức, mọi thành viên trong xà hội. Nhà nớc quản lý xà hội bằng pháp luật và
bằng các biện pháp khác nhằm đạt đợc mục đích đặt ra.
Nhà nớc quản lý xà hội bằng pháp luật là chủ yếu, thông qua hệ thồng
pháp luật nhà nớc chi phối đến mọi hoạt ®éng cđa nỊn kinh tÕ. Cã thĨ sù chi phèi
®ã là tốt hoặc xấu cho nền kinh tế, và gây ra các hậu quả tơng ứng. Nh vậy nhà
nớc đặc biệt phải chú ý đến mọi quyết định của mình, mọi kế hoặch của mình,
nhằm hạn chế các quyết định có thể ảnh hởng xấu đến nền kinh tế và tích cực

tạo điều kiện thuận lợi phát triển các thành phần kinh tế.
2-Lý luận về vai trò của nhà nớc trong nỊn kinh tÕ thÞ trêng:

2


a-Mục tiêu và chức năng quản lý vĩ mô nền kinh tế của nhà nớc.

-Mục tiêu.
+ Ôn định nền kinh tế: nhằm ổn định chu kỳ kinh doanh, loại trừ khủng
hoảng, suy thoái hoặc phát triển quá nóng vội, giảm thất nghiệp, thúc đẩy
tăng trởng GDP.
+ Nâng cao hiệu quả trong việc phân phối sử dụng các nguồn lực của nền
kinh tế: Nhằm giải quyết bài toán mâu thuẫn giữa nguồn tài nguyên có
giới hạn của quốc gia và nh cầu vô hạn của thị trờng.
+ Mang lại sự công bằng trong việc giải quyế các quyền lợi và nghĩa vụ,
các mâu thuẫn của các thành viên trong nền kinh tế: nhằm tạo sự bình
đẳng giữa các chủ thể kinh tế, giảm bớt hiện tợng phân hóa xà hội.
+ Củng cố an ninh quốc phòng, ngăn chặn ô nhiễm môi trờng, củng cố và
xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế xà hội.
-Chức năng quản lý vĩ mô nền kinh tế của nhà nớc.
Thiết lập khuôn khổ pháp luật: Nhà nớc đề ra hệ thống pháp luật trên
cơ sở đó đặt ra những điều luật cơ bản về quyền sở hữu tài sản và hoạt
động của thị trờng nhằm tạo môi trờng thuận lợi, hành lang an toàn cho
sự phát triển có hiệu quả của các hoạt động kinh tế xà hội.
Nâng cao hiệu quả kinh tế cho các doanh nghiệp: Nhà nớc tạo điều
kiện cho các doanh nghiệp hoạt động kinh doanh. Đồng thời nhà nớc
sửa chữa những khiếm khuyết của thị trờng: Độc quyền, thất nghiệp,
khủng hoảng.
Ôn định kinh tế vĩ mô: Nhà nớc sử dụng các công cụ, các loại thuế, các

khoản chi tiêu và những quy định hay kiểm soát về tiền tệ...để:kiềm
chế lạm phát/ tạo môi trờng thuận lợi cho hoạt động sản xuất kinh
doanh/ hỗ trợ các doanh nghiệp về thông tin, thị trờng...
Đảm bảo các lợi ích công cộng và sự công bằng xà hội: Mục đích là
bảo đảm ổn định xà hội đồng thời không làm triệt tiêu tính tích cực sản
xuất kinh doanh của các thành viên trong xà hội. Nhà nớc thông qua
các công cụ về thuế, giá cả, chính sách thu nhập, bảo trợ...để điều tiết
sự bất bình đẳng trong thu nhập, tạo điều kiện xoá đói giảm nghèo, rút
ngắn chênh lệch về kinh tế xà hội giữa các vùng, các khu vực và các
tầng lớp dân c. Mặt khác khuyến khích mọi ngời đầu t phát triển, làm
giàu chính đáng. Ngoài ra còn phải bảo đảm trật tự an ninh quốc
phòng, bảo đảm sự phát triển sự nghiệp phúc lợi công cộng của xà héi.

3


Xây dựng các dự án, chiến lợc phát triển, các kế hoạch chơng trình
phát triển kinh tế xà hội có hiệu quả: Nhà nớc dự đoán khoa học sự
phát triển của các quá trình kinh tế xà hội thông qua phân tích tiểu sử
của sự vật, phát hiện ra xu hớng phát triển theo thời gian của nó để có
thể thấy trớc tơng lai từ đó có những chiến lợc phát triển kinh tế xà hội
phù hợp định hớng xà hội chủ nghĩa.
Nhà nớc đầu t kinh doanh vµ tham gia vµo viƯc kinh doanh mét sè lÜnh
vùc: thông qua việc đầu t xây dựng, phát triển các doanh nghiệp nhà nớc mà nhà nớc giữ các đỉnh cao chỉ huy và tạo thực lực kinh tế cho
mình trong nền kinh tế thị trờng.
Một số chức năng khác: Bảo vệ, kiểm soát việc sử dụng các tài sản
quốc gia, dự báo và xác định các cân đối cơ bản ở tầm vĩ mô...
b-Sự biểu hiện của vai trò nhà nớc trong các nền kinh tế hiện đại:

Tất cả các nền kinh tế thị trờng của các nớc đà và đang phát triển đều có

sự quản lý, điều khiển, can thiệp của nhà nớc ở các phạm vi, mức độ khác nhau
và bằng các phơng thức khác nhau:
Tại Mỹ vai trò của chính phủ liên bang biểu hiện trên các mặt sau:
-Thứ nhất: Chính phủ liên bang chịu trách nhiệm xây dựng và khống chế
hoạt động thuộc kết cấu hạ tầng của nền kinh tế nh đờng xá giao thông, phơng
tiện vận chuyển, thông tin liên lạc và năng lợng.
-Thứ hai: tạo ra môi trờng tự do cạnh tranh, xây dựng các đạo luật chống
độc quyền.
-Thứ ba: kiểm soát các hoạt động kinh tế bằng các công cụ tài chính, tiền
tệ, tổ chức hệ thống ngân hàng hai cấp, ngân hàng trung ơng và ngân hàng thơng
mại.
Tại Cộng hoà liên bang Đức phạm vi can thiệp của nhà nớc đối với nền
kinh tế hẹp hơn. Nhà nớc không chơi mà đóng vai trò là ngời thiết kế luật
chơi và dùng luật chơi để điều khiển làm cho nền kinh tế có thể tránh khỏi
khủng hoảng, lạm phát.
Khác với Mỹ và Cộng hoà liên bang Đức, các nhà nớc Bắc Âu can thiệp
vào tất cả các mắt khâu hoặc vào một trong những mắt khâu nào đó. Các nhà nớc
Bắc Âu đà lựa chọn phơng thức can thiệp vào khâu phân phối lại thu nhập bằng
công cụ thuế. Thông qua việc điều chỉnh cơ cấu thuế và chi tiêu, chính phủ các
nớc Bắc Âu hớng nền kinh tế của họ đến các mục tiêu thu hẹp khoảng cách giữa
ngời giàu ngời nghèo, bằng cách đem lại cho mọi thành viên trong xà hội một
phúc lợi nh nhau dợc tạo ra tõ nguån thu chñ yÕu tõ thuÕ.

4


Tại các nớc đang phát triển vai trò của nhà nớc đợc thể hiện trên các mặt
sau đây:
-Nhà nớc không chỉ giữ vai trò điều tiết gián tiếp mà còn trực tiếp quản lý
nền kinh tế.Nhà nớc phải đứng ra thùc hiƯn vai trß tÝch l chđ u do tiÕt kiệm

t nhân quá nhỏ, thị trờng vốn không có hoặc quá yếu.
-Các DNNN vẫn giữ vai trò chủ yếu trong các lĩnh vục then chốt của nền
kinh tế mặc dù vẫn nhấn mạnh đến sự cần thiết của t nhân hoá.Đặc biệt trong
ngành tài chính, tiền tệ, một ngành mà tầm quan trọng của nó không thể đo bằng
tỉ lệ so với tổng sản phẩm quốc dân, sở hữu nhà nớc vẫn giữ tỉ trọng lớn.
-Vai trò điều tiết kiểm kê kiểm soát của nhà nớc đối với khu vực t nhân.
Một mặt nhà nớc khuyến khích đầu t phát triển sản xuất không giới hạn quy mô,
nhng mặt khác vẫn tăng cờng công tác kiểm soát, khiến cho các xí nghiệp t nhân
ít có quyền độc lập tự chủ hơn là ở các nớc công nghiệp hoá phát triển.
Với các nớc ASEAN sự can thiệp của nhà nớc thể hiện trên các mặt:
-Định hớng chiến lợc đúng đắn hớng cho nền kinh tế bớc vào giai đoạn
phát triển mới với những thay đổi căn bản.
-Trên cơ sở định hớng đúng đắn sự điều tiết của nhà nớc vào thay đổi nền
kinh tế sao cho phù hợp với thị trờng thế giới.
-Công cụ điều tiết vĩ mô của nhà nớc chủ yếu là gián tiếp thông qua các
chính sách kinh tế lớn.
Các nớc kể ra ở trên đà rất thành công trong việc tổ chức một nền kinh tế
thị trờng có sự quản lý của nhà nớc. Mặc dù cách thể hiện vai trò của mình khác
nhau, nhng có thể nói các nhà nớc này rất đạt khi họ quản lý và điều khiển nền
kinh tế. Điều đó chứng tỏ rằng: về nguyên tắc nhà nớc có thể và cần phải can
thiệp vào thị trờng.
3-Khái quát chung nền kinh tế thị trờng ở Việt Nam:
Kinh tế thị trờng là tổng thể các nhân tố, quan hệ cơ bản vận động dới sự
chi phối của các quy luật thị trờng trong môi trờng cạnh tranh nhằm mục tiêu lợi
nhuận. Nhân tố cơ bản kinh tế thị trờng là cung-cầu và giá cả thị trờng.
Đại hội VI cột mốc đánh dấu sự đổi mới, thừa nhận nền kinh tế hàng
hoá nhng cha đề cập đến kinh tế thị trờng mà vẫn coi Tính kế hoặch là
đặc trng số một của một cơ chế quản lý kinh tế ngay từ buổi đầu của thời kỳ
quá độ. Đến hội nghị trung ơng 6( khoá VI ) cã sù ph¸t triĨn cđa t duy kinh tế
Cơ chế thị trờng thể hiện sự vận động của các qy luật sản xuất và lu thông

hàng hoá tác động quan hệ qua lại với các quy luật kinh tế khác phải vận
dụng nhất quán trong kế hoạch và các chinh sách kinh tế.Đến đại hội VII
5


Đảng ta lại phát triển sâu thêm về t duy kinh tế và chỉ ra Cơ chế vận hành
kinh tế hang hoá nhiều thành phần theo định hớng XHCN là cơ chế thị trờng có sự quản lý của nhà nớc. Đến đại hội VIII Đảng ta rút ra Xây dựng
nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trờng, đi
đôi với tăng cờng vai trò quản lý kinh tế của Nhà nớc theo định hớng
XHCN.
a-Ưu và nhợc của cơ chế thị trờng.

-Ưu điểm.
Cơ chế thị trờng có khả năng tự điều tiết nền sản xuất xà hội, tức là tự
động phân bố các nguồn tài nguyên sản xuất và các khu vực, các ngành kinh tế
mà không cần bất kỳ sự điều khiển từ trung tâm nào. CCTT tự động kích thích
phát triển sản xuất tăng trởng kinh tế theo chiều rộng và chiều sâu, tăng cờng
chuyên môn hoá sản xuất.
-Nhợc điểm.
Trong nền kinh tế hàng hoá, vận động theo cơ chế thị trờng, mỗi chủ thể
kinh doanh, mỗi nghành, mỗi địa phơng đều có lợi ích riêng của mình và đều tìm
mọi cách để tối u lợi ích đó. Do đó trong khi thực hiện tối đa lợi ích của mình họ
có thể nhìn thấy hoặc không nhìn thấy lợi ích của ngời khác. Vì vậy tất yếu náy
sinh hiện tợng: lợi ích của cá nhân hay một bộ phận này tăng lên làm thiệt hại lợi
ích của ngời khác, bộ phận khác.
Nền kinh tế hàng hoá vận động theo cơ chế thị trờng không thể tách rời
môi trờng bất ổn, thờng xuyên có sự đụng độ và xung đột giữa các giai cấp, tầng
lớp xà hội, các quan hệ giao dịch và mua bán trên thị trờng không lành mạnh
mang tính chất lừa đảo, bạo lực kinh tế sẽ không thể phát triển, tình trạng rối
loạn, khủng hoảng xảy ra là tất yếu.

Nền kinh tế thị trờng với cái cốt lõi là lợi ích, luôn tồn tại mặt trái của nó.
Hiện tợng tham nhũng, quan liêu, và những tệ nạn xà hội luôn là một bài toán
khó và làm đau đầu nhà nớc và xà hội.
Qua tìm hiểu u và nhợc điểm của kinh tế thị trờng, để cơ chế này hoạt
động có hiệu quả thì nhất thiết không thể thiếu vai trò của nhà nớc với t cách là
chủ thể nền kinh tế. Nhà nớc sẽ hạn chế những mặt trái và phát huy cái đợc của
cơ chế thị trờng.
b-Những đặc trng cơ bản của nền kinh tế thị trờng theo định hớng XHCN ở
Việt Nam.

-Nền kinh tế hiện đại với tính chất xà hội hiện đại (xà hội XHCN ).

6


Mặc dù nền kinh tế nớc ta đang nằm trong tình trạng lạc hậu và kém phát
triển nhng khi nớc ta chuyển sang phát triển kinh tế hàng hóa, kinh tế thị trờng,
thì thế giới đà chuyển sang giai đoạn kinh tế thị trờng. Bởi vậy, chúng ta không
thể và không nhất thiết phải trải qua giai đoạn kinh tế hàng hoá giản đơn và giai
đoạn kinh tế thị trờng tự do.
-Nền kinh tế hỗn hợp nhiều thành phần với vai trò chủ đạo của kinh
tế Nhà nớc.
Nền kinh tế hàng hoá, nền kinh tế thị trờng phải là một nền kinh tế đa
thành phần, đa hình thức sở hữu. Thế nhng, nền kinh tế thi trờng mà chúng ta
xây dựng là nền kinh tế thị trờng hiện đại, cho nên cần có sự tham gia của Bàn
tay hữu hình của nhà nớc trong việc điều tiết, quản lý nền kinh tế đó. Đồng
thời, chính nó sẽ đảm bảo sự định hớng phát triển của nền kinh tế thị trờng. Sự
quản lý, điều tiết, định hớng phát triển kinh tế của nhà nớc là thông qua các công
cụ chinh sách kinh tế vĩ mô và vai trò chủ đạo của khu vực kinh tế nha nớc. Kinh
tế nhà nớc phải nắm giữ vai trò chủ đạo ở một số lĩnh vực then chốt, có ý nghĩa

là Đài chỉ huy, là Mạch máu của nền kinh tế, Nhà nớc cần coi trọng vai trò
của khu vực kinh tế t nhân và kinh tế hỗn hợp, đặt chúng trong mối quan hệ gắn
bó, hữu cơ thống nhất, không tách rời, biệt lập...
-Nhà nớc quản lý kinh tế thị trờng theo định hớng XHCN ở nớc ta là
Nhà nớc pháp quyền XHCN, là Nhà nớc của dân, do dân và vì dân.
Thành tố quan trọng mang tính quyết định trong nền kinh tế thị trờng hiện
đại là Nhà nớc tham gia vào các quá trình kinh tế. Nhng khác với Nhà nớc của
nhiều nền kinh tế thị trờng trên thế giới, Nhà nớc ta là Nhà nớc của dân, do
dân và vì dân, Nhà nớc công, nông, Nhà nớc của đại đa số nhân dân lao động,
đặt dới sự lÃnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam.
-Cơ chế vận hàng nền kinh tế đợc thực hiện thông qua cơ chế thị trờng với sự tham gia quản lý điều tiết của Nhà nớc.
Mọi hoạt động sản xuất-kinh doanh trong nền kinh tế thị trờng đợc thực
hiện thông qua thị trờng. Các quy luật kinh tế hàng hoá, kinh tế thị trờng ( Quy
luật giá trị, quy luật cung cầu, quy luật cạnh tranh, quy luật đào thải...), sẽ chi
phối các hoạt động kinh tế. Thông qua các công cụ, chính sách kinh tế vĩ mô,
cùng với việc sử dụng các lực lợng kinh tế của mình ( Kinh tế nhà nớc ), Nhà nớc tác động lên mối quan hệ tổng cung, tổng cầu thực hiện điều tiết nền kinh tế
thị trờng.

7


-Më cưa héi nhËp nỊn kinh tÕ trong níc víi nền kinh tế Thế Giới,
trên cơ sở giữ vững độc lËp, tù chđ vµ toµn vĐn l·nh thỉ qc gia là nội dung
quan trọng của nền kinh tế thị trờng của nớc ta.
Quá trình phát triển của kinh tế thị trờng đi liền với xà hội hoá nền sản
xuất của xà hội. Tiến trình xà hội hoá trên cơ sở phát triển thị trờng là không có
biên giới quốc gia về kinh tế. Một trong những đặc trng quan trọng của kinh tế
thị trờng hiện đại là việc mở rộng giao lu kinh tế với nớc ngoài. Để phát triển
trong điều kiện kinh tế thị trờng hiện đại, Việt Nam không thể đóng cửa, khép
trong trạnh thái tự cung tự cấp mà phải mở cửa, hội nhập với nền kinh tế thế giới.

Sự mở cửa, hội nhập đợc thực hiện trên ba nội dung chính là:
Thơng mại, đầu t và chuyển giao công nghệ.
-Thúc đẩy tăng trởng kinh tế đồng thời với việc đảm bảo công bằng
xà hội cũng là mét néi dung quan träng trong nỊn kinh tÕ thÞ trờng ở nớc ta.
Chúng ta đi theo cơ chế thị trêng, chóng ta cho phÐp mét sè yÕu tè t bản
chủ nghĩa phát triển. Song chúng ta vẫn coi trọng sự công bằng, mục tiêu của
chúng ta phát triển trong công bằng và văn minh xà hội. Ơ một số nớc thì họ chỉ
chú trọng tới tăng trởng mà bỏ qua các yếu tố khác nh văn hoá, y tế, những giá
trị tinh thần...còn chúng ta phát triển kinh tế thị trờng nhng chủ trơng đảm bảo
công bằng xà hội thực hiện thống nhất giữa tăng trởng kinh tế và công bằng xÃ
hội trong tất cả các giai đoạn của sự phát triển kinh tế nớc ta.
-Giải quyết mối quan hệ giữa lao động và t bản, đợc thực hiện theo
kết quả lao động là chủ yếu kết hợp một phần theo vốn và tài sản.
Đây là điểm khác giữa nỊn kinh tÕ thÞ trêng trong CNTB víi nỊn kinh tế
thị trờng định hớng XHCN ở nớc ta. CNXH đặt con ngời ở vị trí trung tâm của
sự phát triển. Cho nên, trong phân phối thu nhập và thành quả lao động của xÃ
hội, CNXH nhấn mạnh đến nhân tố lao động và yếu tố tiền lơng-thu nhập của
ngời lao động.
Tóm lại, quá trình triển nền kinh tế thị trờng định hớng XHCN ở nớc ta
phải là Quá trình thực hiện dân giàu, nớc mạnh, tiến lên hiện đại trong một
xà hội nhân dân làm chủ, nhân ái có văn hoá, có kỷ cơng, xoá bỏ áp bức, bất
công, tạo điều kiện cho mọi ngời có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc.
c-Tất yếu của việc phát triển kinh tế thị trờng có sự quản lý của nhà nớc ở
Việt Nam:

Với Việt Nam thì đây là một vấn đề khách quan và thực tế đà chứng minh
bắt buộc phải chuyển đổi nền kinh tế sang kinh tế thị trờng có sự quản lý của
nhà nớc: Sau kháng chiến thắng lợi, đất nớc ta bắt đầu xây dựng mô h×nh kinh tÕ

8

kế hoạch hoá tập trung dựa trên hình thức sở hữu công cộng về t liệu sản xuất.
Nền kinh tế kế hoạch hoá trong thời kì đầu thực hiện ở nớc ta tỏ ra phù hợp, tạo
bớc chuyển biến quan träng vÒ kinh tÕ x· héi. Tõ mét nÒn kinh tế lạc hậu và
phân tán bằng công cụ kế hoạch hoá nhà nớc đà tập trung vào tay mình một lc lợng vật chất quan trọng về đất đai, tài sản và tiền bạc để ổn định và phát triển
nền kinh tế.
Từ sau ngày giải phóng miền nam bức tranh mới về thực trạng kinh tế xÃ
hội đà thay đổi. Trong nền kinh tế cùng lúc tồn tại cả ba loại hình kinh tế tự cấp
tự túc nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung và kinh tế hàng hoá . Đó là thực tế
khách quan nhng chúng ta vẫn tiếp tục chủ trơng xây dựng nền kinh tế chỉ huy
nh ở miền bắc truớc đây. Việc áp dụng cơ chế quản lí cũ vào nền kinh tế đà thay
đổi làm xuất hiện nhiều tiêu cực. Ta đà không quản lý có hiệu quả các nguồn tà
nguyên sản xuất dẫn đến v iệc sử dụng lÃng phí nghiêm trọng. Tài nguyên thiên
nhiên bị phá hoại, môi trờng bị ô nhiễm, sản xuất kém hiệu quả, nhà nớc thực
hiện bao cấp tràn lan. Đièu đó đà gây hậu quả xấu cho nền kinh tế, sản phẩm thì
khan hiếm, tăng trởng chậm, ngân sách thâm hụt, tích luỹ hàng năm không có,
đời sống nhân dân sút giảm.
Từ những sai lầm trên cho thÊy tÝnh cÊp thiÕt cđa viƯc chun ®ỉi nỊn
kinh tÕ từ cơ chế kế hoạch hoá sang cơ chế thị trờng có sự quản lý của nhà nớc.
Tại đại hội 7 Đảng ta xác định rõ việc đổi mới cơ chế kinh tế ở nớc ta là một tất
yếu khách quan và trên thực tế đà và đang diễn ra việc đó. Đây là một sự thay
đổi về nhận thức cã ý nghÜa quan träng trong lý luËn còng nh trong thực tế lÃnh
đạo của Đảng trên mặt trận xây dựng và phát triển kinh tế của đất nớc. Điều đó
nói lên tính tất yếu của cơ chế thị trờng đối với nền kinh tế nớc ta trong thời kì
quá độ và phù hợp với xu thế thời đại. Đặc biệt là trong bối cảnh nớc ta đang
trong lộ trình tham gia héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giới .

II-Vai trò của nhà nớc trong việc xây dựng nền kinh tế
thị trờng theo định hớng xhcn.

1-Vai trò quản lý cđa nhµ níc víi nỊn kinh tÕ ViƯt Nam hiÖn nay.

9


a-Tạo hành lang pháp lý, đặc biệt là hành lang pháp lý về kinh tế cho hoạt
động kinh doanh của các thành phần kinh tế.

Nhà nớc có vai trò hoàn thiện môi trờng pháp lý đặc biệt là môi trờng
pháp lý về kinh tế. Lấy đó làm căn cứ cho mọi hoạt động của các doanh nghiệp.
Hiện nay Nhà nớc ta cha thực sự tạo ra đợc hành lang pháp lý hoàn thiện, góp
phần thúc đẩy sự pháp triển của doanh nghiệp. Hiện tợng các quy định của Luật
cha chặt chẽ, còn nhiều lỗ hổng, gây thiệt hại cho nền kinh tế vẫn còn. Hiện tợng
bù chéo giữa luật này và luật khác còn nhiều...Từ đó đòi hỏi Nhà nớc phải tích
cực hơn nữa trong việc hoàn thiện môi trờng pháp luật, tạo hành lang pháp lý
cho sự phát triển của doanh nghiệp.
Đặc biệt, Lụât Doanh Nghiệp mới ra đời ®· thỉi mét lng giã míi vµo
nỊn kinh tÕ. Tõ khi luật doanh nghiệp ra đời đà tạo điều kiện rất nhiều cho sự
phát triển của các doanh nghiệp đặc biệt là doanh nghiệp t nhân. Hiện nay, thời
gian chờ đăng ký thành lập doanh nghiệp chỉ còn 15 ngày, đây là một cố gắng
rất lớn của nhà nớc.
b-Tạo sân chơi bình đẳng cho các thành phần kinh tế.

Từ khi đổi mới Đảng ta đà nhận định, nền kinh tế đất nớc là nền kinh tế
hàng hoá, nhiều thành phần.
-Kinh tế nhà nớc.
-Kinh tế t nhân.
-Kinh tế t bản t nhân.
-Kinh tế hợp tác xÃ.
-Kinh tế hộ gia đình.

Song hiện tại, vẫn còn tồn tại sự bất bình đẳng giữa các thành phần kinh
tế, đặc biệt là thành phần kinh tế nhà nớc và thành phần kinh tế t nhân. Sự u tiên
nghiêng về phía doanh nghiệp nhà nớc nhiều hơn các doanh nghiệp t nhân trong
hầu hết cac lĩnh vực. Hiện tại kinh tế t nhân Việt Nam chủ yếu là các doanh
nghiệp nhỏ và vừa. Nhà nớc cần cố gắng hạn chế sự bất bình đẳng giữa các
thành phần kinh tế, và tích cực ủng hộ các thành phần kinh tế này phát triển.
c-Nhà nớc có vai trò quan trọng trong việc cải cách thủ tục hành chính,
làm tinh giản bộ máy hành chính của mình.

Hịên nay, bộ mày hành chính đà đợc gọn nhẹ hơn so với trớc. Các phòng,
ban đà đợc thu gọn lại. Trách nhiệm, quyền hạn, nghĩa vụ đợc quy định rõ ràng
hơn, cụ thể hơn tạo hiệu quả làm việc cao hơn.
Đặc biệt, Nhà nớc ta đà cải cách thủ tục hành chính một cách sâu rộng.
Trớc đây, các doanh nghiệp luôn phàn nàn về thủ tục hành chính quá phiền hà,

10


nhiêu khê, quá nhiều cửa và phân định không rõ ràng. Hiện nay, thủ tục hành
chính đà gọn nhẹ hơn và chặt chẽ hơn nhiều. Thủ tục hành chính đi từ nhiều cửa
đến một cửa, đà tạo điều kiện hết sức thuận lợi cho sự phát triển của các doanh
nghiệp nói riêng và các thành phần kinh tế nói chung.
d-Nhà nớc có vai trò hỗ trợ đặc biệt là hỗ trợ về vốn và thị trờng cho các
doanh nghiệp.

Để có thể hỗ trợ về vốn . Nhà nớc đà và đang cố gắng tạo nên một thị trờng vốn hoàn chỉnh bằng cách thiết lập một hệ thống thị trờng chứng khoán. Vì
mới ra đời nên thị trờng chứng khoán cha hoạt động có hiệu quả, song tin tởng
rằng tơng lai thị trờng chứng khoán là nơi huy động vốn một cách hiệu quả cho
nền kinh tế.
Ngoài ra Nhà nớc còn có chinh sách hỗ trợ về nhiều mặt cho các doanh

nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp trẻ, nh hỗ trợ về:
-Khoa học kỹ thuật và công nghệ.
-Hỗ trợ về vốn và các chuyên gia phân tích kinh tế, c¸c cè vÊn kinh tÕ
gióp cho doanh nghiƯp cã thĨ đánh giá, điều hành hoạt động kinh tế của doanh
nghiệp mình một cách có hiệu quả.
Đặc biệt, Nhà nớc đà có cái nhìn mới trong việc hỗ trợ thị trờng cho các
DN, nhất là hỗ trợ về thông tin. Nhà nớc tổ chức ra các tổ chức xúc tiến thơng
mại nhằm t vấn, cung cấp thông tin thị trờng cho DN. Và tổ chức làm việc có
quy mô và hiệu quả nhất là Phòng Thơng Mại & Công Nghiệp VN. Trong các
chuyến công du của Nhà nớc, các DN đợc đi tháp tùng, từ đó tìm hiểu thị trờng
và thực tế đà ký kết đợc nhiều hợp đồng có lợi.
e-Nhà nớc có vai trò kiểm soát nền kinh tế. Hạn chế những yếu tố phá hoại
tính kinh tế thị trờng.

Một vai trò to lớn của Nhà nớc đó là duy trì một nền kinh tế thị trờng theo
đúng nghĩa của nã. Tøc lµ mét nỊn kinh tÕ thùc sù lµ Tự do cạnh tranh.
Muốn vậy, ngoài việc tạo một môi trờng bình đẳng cho các thành phần kinh tế.
Nhà nớc còn phải làm rất nhiều việc:
-Hạn chế hiện tợng độc quyền trong kinh doanh. Ơ VN ta hiện nay hiện
tợng này còn cha phổ biến song để hạn chế hiện tợng này có hiệu quả, Nhà nớc
cần phải chuẩn bị ngay từ bâygiờ.
-Quét sạch nạn hàng giả, hàng lậu... Nhà nớc cần có các biện pháp mạnh
với hiện tợng này. Đây là một trong những khía cạnh của canh tranh không lành
mạnh. Nhà nớc đà và đang giải quyết hiện tợng này, tạo sự bình ổn về giá cả
trong nớc.

11


-Giải quyết nạn tham nhũng, sự dối trá trong các dự án, đặc biệt là dự án

công trình xây dựng.
-Một vấn đề mới nảy sinh la vấn đề thơng hiệu, vì cha đăng ký bản quyền
ở cục sở hữu công nghiệp, cho nên xảy ra nhiều sự vi phạm, gây rối loạn, thiệt
hại lớn cho các doanh nghiệp và nền kinh tế. Nhà nớc cần có vai trò hớng dẫn
đăng ký va giải quyết công bằng cho những trờng hợp vi phạm thơng hiệu.
g-Nhà nớc có vai trò ổn định lạm phát và chống khủng hoảng kinh tế.

Khủng hoảng kinh tế với mức lạm phát cao ở khu vực Đông Nam A năm
1997 đà làm tê liệt, đẩy lùi kinh tÕ ë khu vùc nµy. VN lµ mét níc ë khu vực
ĐNA, nhận biết tính nguy hại của khủng hoảng kinh tế cho nền kinh tế Nhà nớc
cần có những giải pháp hợp lý, nhằm kiềm chế lạm phát và chống khủng hoảng.
Vai trò này là to lớn và duy nhÊt cđa nhµ níc, chØ cã Nhµ níc lµ cã thể giải
quyết vấn đề này.
Hiện nay, Nhà nớc đà và đang cố gắng bình ổn lạm phát, hạn chế và tránh
khủng hoảng chu kỳ. Vì thế, cho đến thời điểm hiƯn nay, kĨ tõ sau thêi kú bao
cÊp nỊn kinh tế nớc ta tăng trởng liên tục, lạm phát bình ổn ở mức hợp lý và nhất
là tránh đợc khủng hoảng tài chính tiền tệ năm 1997. Đó là công lao to lớn của
Nhà nớc.
Bằng những hành động thực tế của mình. Nhà nớc đà chứng minh cho
chúng ta về khả năng lÃnh đạo và vai trò quan trọng của mình trong việc xây
dựng nền kinh tế thị trờng theo định hớng XHCN. Chúng ta có đủ cơ sở để tin tởng vào tơng lai của nền kinh tế nớc nhà, vì có sự lÃnh đạo và quản lý, điều hành
của Nhà nớc CHXHCN-VN.
2-Thực trạng quản lý nền kinh tế thị trờng ở Việt nam có sự quản lý
của nhà nớc.
a-Những thành tựu đà đạt đợc.

Sau khi thực hiện đờng lối đổi mới và nhất là từ sau đại hội VII đến nay,
nớc ta đà đạt đợc tốc độ tăng trởng kinh tế liên tục, củng cố đợc an ninh quốc
phòng, giữ vững ổn định chính trị, mở rộng quan hệ quốc tế, cải thiện một bớc
đời sống nhân dân.

Tốc độ tăng trởng của Việt Nam từ năm 1986-1997.
Đơn vị: nghìn tỷ VNĐ.
Năm 1997

1998

1999

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

GDP 24700 25900 28000 29500 31300 34000 36700 40000 43800 47900 52198

12


GDP 3.782 4.858 8.0187 5.375 6.102 8.626 7.9401 8.992 9.5

tăng

9.631 9

Nguồn: Niên giám thống kê năm 1997, tổng cục thống kê.
b-Những bất cập cần giải quyết.

Mặc dù kinh tế nớc ta đang dần mạnh lên, song thật sự Việt Nam vẫn là
một trong những nớc thuộc nhóm quốc gia ngèo trên thế giới. Trong những nm
qua, cơ chế quản lý mặc dù đà tác động góp phần làm chuyển biến tình hình, nhng rõ ràng vẫn còn bị hạn chế và cha đủ sức để cho nền kinh tế vận động thoát ra
khỏi quỹ đạo trì trệ, kém hiệu quả .
Hệ thống pháp luật hiện hành còn thiếu tính hệ thống, tính phối hợp,
nhiều văn bản pháp luật cùng điều chỉnh một loại kinh tế còn mâu thuẫn, chồng
chéo, cản trở hoặc triệt tiêu hiệu lực của nhau.
Hệ thống pháp luật kinh tế của nớc ta còn thiếu đồng bộ. Sự không đồng
bộ tồn tại ngay trong cùng một lĩnh vực cần phải điều chỉnh bằng pháp luật, ch a
cha nói là thiếu đồng bộ giữa các lĩnh vực khác nhau.
Việc tuân thủ, chấp hành và áp dụng pháp luật kinh tế còn cha tơng xứng
do nhiều nguyên nhân, nhng nguyên nhân chính bắt nguồn từ ý thức và trình độ
văn hoá pháp lý của các chủ thể tham gia quan hệ pháp luật kinh tế.
Cải cách hành chính nhà nớc còn chậm, cha theo kịp yêu cầu đổi mới kinh
tế, bộ máy cồng kềnh, năng lực hoạt động còn yếu kém, thủ tục phiền hà.
3-Một số giải pháp cơ bản nhằm năng cao vai trò của nhà nớc trong việc
xây dựng nền kinh tế thị trờng theo định hớng XHCN ở VN hiện nay.
-Xác định mục tiêu chiến lợc phát triển kinh tế xà hội phù hợp với
đặc điểm kinh tế xà hội ở nớc ta và bối cảnh quốc tế hiện nay.
Bối cảnh quốc tế hiện nay đang đứng trớc những diễn biến mới. Xu thế thơng mại hoá toàn cầu cùng với xu thế hoà bình ổn định, cải cách và chuyển dịch
cơ cấu phát triển...
Bối cảnh đó đà tác động sâu sắc đến mọi mặt về kinh tế-xà hội nớc ta, tạo
ra những cơ hội và thách thức mới. Để có cơ sở đề ra các chính sách đúng và

hiệu quả, cần phải xác định các mục tiêu chiến lợc phù hợp với đặc điểm kinh tÕ
x· héi ë níc ta, cơ thĨ:
Thø nhÊt, quan hƯ giữa các đinh hớng phát triển dựa vào việc xuất khẩu tài
nguyên thô hoặc sơ chế, dựa vào các nguồn lực bên trong, tự lực canh sinh, và
thay thế nhập khÈu...
13


Thứ hai, quan hệ giữa tập trung vào những nghành, vùng trọng điểm.
Đồng thời phát triển các vùng trong cả nớc, giai đoạn trớc mắt cần phải u tiên
nghành và vùng trọng điểm nhằm đạt hiệu quả cao và thu hồi nhanh.
Thứ ba, Quan hệ giữa xây dựng các công trình quy mô lớn quy mô vừa và
nhỏ trong điều kiện tổng số vốn có hạn.
Thứ t, quan hệ giữa phát triển công nghệ tiên tiến và công nghệ trung
gian, xử lý những vấn đề sở hữu trí tuệ vai trò của thông tin quản lý chất xám
trong nền kinh tế hiện đại.
Thứ năm, đi đôi với việc xác định chiến lợc lâu dài, Nhà nớc phải xây
dựng các chơng trình kế hoạch cho từng thời kỳ.
- Tăng trởng kinh tế là điều kiện đảm bảo cho tăng trởng cao và bền
vững.
Trên cơ sở những mục tiêu, chiến lợc tổng quát trên đây, trong những năm
trớc mắt vấn đề có ý nghĩa quan trọng hang đầu để chống tụt hậu xa là đảm bảo
tăng trởng kinh tế cao và ổn ®inh.
VÊn ®Ị cã ý nghÜa qut ®Þnh ®Ĩ cã thĨ tăng trởng kinh tế cao và ổn định
là phải đảm bảo các điều kiện về giải quyết các mối quan hệ trong quá trình tăng
trởng.
Phải có đủ nguồn vốn để cung cấp cho nhu cầu về vốn của thị trờng.
Phải có một nền công nghệ cao, phục vụ cho nhu cầu phát triển kinh tế.
Muốn vậy phải có chiến lợc phát triển khoa học công nghệ, trong đó
vừa nghiên cứu cơ bản vừa nghiên cứu ứng dụng.

Phải có một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh, thúc đẩy và tạo môi trờng
lành mạnh cho sự phát triển của các thành phần kinh tế.
Cần phải nâng cao chất lợng lao động. Tăng cờng cho đầu t giáo dục,
cố gắng đảm bảo cho mọi ngời lao động có việc làm
Giải quyết tốt mối quan hệ giữa tăng trởng và lạm phát.
Giải quyết tổt mối quan hệ giữa tăng trởng và dân số.
Giải quyết tốt mối quan hệ giữa tăng trởng và phân phối thu nhập.
Giải quyết tốt mối quan hệ giữa tăng trởng và thị trờng.
Đổi mới cơ chế quản lý và cải cách lại các doanh nghiệp, đặc biệt là
các doanh nghiệp t nhân và các doanh nghiệp nhà nớc.

14


B. Kết luận.
Đối với nớc ta, quản lý nhà nớc về kinh tế là sự quan tâm đặc biệt của
Đảng và nhà nớc, vì trong một thời gian dài đà tồn tại nền kinh tế hiện vật với sự
cờng độ qua mức vai trò của nhà nớc, trở thành nhân tố kìm hÃm sự phát triển
kinh tế, tạo ra mô hình chủ nghĩa xà hội hành chính Nhà nớc.
Kinh nghiệm thÕ giíi cho thÊy, trong kinh tÕ thÞ trêng sù can thiệp của
Nhà nớc vào kinh tế nhằm hạn chế những khuyết tật của thị trờng, tạo lập các
cân đối vĩ mô, ngăn ngừa những đột biến xấu. Nhà nớc tạo điều kiện và môi trờng cho hoạt động sản xuất kinh doanh. Điều tiết các quan hệ kinh tế thông qua
các chính sách vĩ mô, phân bổ các nguồn lực, quản lý tài sản quốc gia nhằm
đảm bảo phát triển các tài sản đó, giải quyết mối quan hệ giữa tăng trởng kinh
tế và công bằng xà hội, hạn chế bất công, bất bình đẳng trong phân phối thu
nhập, tham gia sản xuất kinh doanh với t cách là chủ sở hữu của các cơ sở kinh
tế nha nớc để tác động vào thị trờng, đảm bảo định hớng chính trị phù hợp với
mục tiêu phát triển của mỗi níc.
Tuy cã nh÷ng u kÐm, bÊt cËp nhng mét vÊn đề có thể khẳng định đợc
là: Việc quản lý Nhà nớc về kinh tế trong những năm qua có những bớc tiến căn

bản nhờ vai trò của Nhà nớc . Những thành tụ đà đạt đợc là một bằng chứng
khẳng định vai trò to lớn của Nhà nớc. Tuy nhiên, khó khăn và thách thức đang
chờ trớc mắt, nhà nớc cần tích cực phát huy vai trò của mình trong việc xây
dựng nền kinh tế thị trờng vững mạnh, đảm bảo ổn định và tăng trởng kinh tế.
15


Bằng những thành công đạt đợc trong các hoạt động của Nhà nớc, chúng ta có
thể tin tởng vào khả năng của nhà nớc trong việc thực hiện sứ mệnh xây dựng
một nền kinh tế phát triển hoạt động theo cơ chế thị trờng có sự định hớng
XHCN của Nhà nớc.

Mục lục
A.phần mở đầu.
B.nội dung.
I-Lý luận chung về nhà nớc, nền kinh tế thị trờng
ở việt nam và vai trò cđa nhµ níc trong nỊn kinh tÕ.
1-Lý ln vỊ nhµ nớc.
a-Khái niệm nhà nớc.
b-Các dấu hiệu đặc trng của nhà nớc.

2-Lý luận về vai trò của nhà nớc trong nền kinh tế thị trờng.
a-Mục tiêu và chức năng quản lý vĩ mô nền kinh tế của nhà nớc.
b-Sự biểu hiện của vai trò nhà nớc trong các nền kinh tế thị trờng hiện đại.

3-Khái quát chung nền kinh tế thị trờng ở Việt Nam.
a-Ưu và nhợc của cơ chế thị trờng.
b-Những đặc trng cơ bản của nền kinh tế thị trờng theo định hớng xà hội chủ
nghĩa ở Việt Nam.
c-Tất yếu của việc phát triển kinh tế thị trờng có sự quản lý của nhà nớc ở Việt

Nam.

II-Vai trò của nhà nớc trong việc xây dựng nền
kinh tế thị trờng định hớng XHCN.
1-Vai trò quản lý của nhà nớc với nền kinh tế Việt Nam hiện nay.
a-Tạo hành lang pháp lý, đặc biệt là hành lang pháp lý về kinh tế cho hoạt động
kinh doanh của các thành phần kinh tế.
b-Tạo sân chơi bình đẳng cho các thành phần kinh tế.
c-Nhà nớc có vai trò quan trọng trongviệc cải cách thủ tục hành chính, làm tinh
giản bộ máy hành chính nhà nớc của mình.
d-Nhà nớc có vai trò hỗ trợ, đặc biệt là hỗ trợ về vốn và thị trờng cho các DN.
e-Nhà nớc có vai trò kiểm soát nền kinh tế. Hạn chế những yếu tố phá hoại tính
kinh tÕ thÞ trêng.

16


g-Nhà nớc có vai trò ổn định lạm phát & tránh khủng hoảng kinh tế.

2-Thực trạng quản lý nền kinh tế & một số giải pháp nhằm nâng cao vai
trò của nhà nớc trong việc xây dựng nền kinh tế thị trờng định hớng xà hội chủ
nghĩa ở vn.
a-Những thành tựu đà đạt đợc.
b-Những bất cập cần giải quyết.

3-Một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao vai trò nhà nớc trong việc xây
dựng nền kinh tế thị trờng theo ®Þnh híng x· héi chđ nghÜa ë ViƯt Nam hiƯn nay.
C. kÕt luËn.

17

Tài liệu tham khảo
1. Văn kiện Đại hội VII. NXB Chính trị Quốc gia.
2. Giáo trình Triết học Mác Lênin. NXB Chính trị Quốc gia.
3. Cơ chế thị trờng và vai trò của Nhà nớc trong việc phát triển nền kinh tÕ thÞ
trêng ë ViƯt Nam. NXB ChÝnh trÞ Qc gia.

18