Biên soạn tài liệu chuyên đề “một số bệnh dịch và cách phòng chống” (chương trình giáo dục phổ thông môn Sinh học)

BÁO CÁO KHOA HỌC VỀ NGHIÊN CỨU VÀ GIẢNG DẠY SINH HỌC Ở VIỆT NAM - HỘI NGHỊ KHOA HỌC QUỐC GIA LẦN THỨ 4
DOI: 10.15625/vap.2020.000115

BIÊN SOẠN TÀI LIỆU CHUYÊN ĐỀ
“MỘT SỐ BỆNH DỊCH VÀ CÁCH PHỊNG CHỐNG”
(CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MÔN SINH HỌC)
*An

Biên Thùy

Tóm tắt: Dạy học theo chuyên đề có nhiều nhiều ưu điểm phát triển phẩm chất
và năng lực cho học sinh. Hiện nay, quá trình biên soạn và tổ chức dạy học theo
chủ đề môn Sinh học khá phổ biến tại các trường Trung học phổ thông. Tuy vậy,
phần lớn chủ đề dạy học là sự tích hợp kiến thức liên mơn hoặc nội mơn trên nền
kiến thức của sách giáo khoa. Chương trình môn Sinh học 2018 bổ sung 09
chuyên đề dạy học. Để tổ chức dạy học theo chuyên đề trong bối cảnh sách giáo
khoa và tài liệu tham khảo chưa được ban hành, giáo viên cần biết cách tự lực
biên soạn tài liệu chuyên đề dạy học dựa trên yêu cầu cần đạt của chương trình.
Từ khóa: Bệnh dịch, chủ đề, chun đề, chương trình giáo dục phổ thơng mơn
Sinh học,

I. MỞ ĐẦU
Tháng 12/2018, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã cơng bố chương trình giáo dục phổ
thơng (GDPT) Tổng thể và 27 chương trình mơn học. Sự thay đổi lớn nhất trong đợt cải
cách giáo dục lần này chính là chuyển đổi từ dạy học định hướng nội dung sang hình
thành phẩm chất và năng lực cho học sinh (HS). Môn Sinh học (SH) là môn học lựa chọn
theo nguyện vọng và định hướng nghề nghiệp của HS ở cấp trung học phổ thông (THPT).
Với định hướng nghề nghiệp, phát triển năng lực SH, mơn học đã có nhiều thay đổi về nội
dung dạy học. Một trong những thay đổi cơ bản về nội dung đó là việc xuất hiện của hệ
thống 09 chuyên đề học tập. Từ năm 2014, GV phổ thông đã được tập huấn chuyên môn
về dạy học theo chủ đề. Tuy vậy, theo kết quả nghiên cứu về thực trạng năng lực đội ngũ

GV trước yêu cầu đổi mới GDPT của Phạm Thị Kim Anh (2016), có gần 68,3% GV chưa
nắm vững về dạy học theo chủ đề. Trong bối cảnh sách giáo khoa (SGK), tài liệu tham
khảo môn SH phổ thông chưa được ban hành; GV được trao quyền phát triển chương trình
song để tự lực biên soạn tài liệu chuyên đề dạy học, nhiều GV còn gặp nhiều lúng túng.
Bài viết đưa ra một số vấn đề lí luận về chuyên đề; đề xuất quy trình thiết kế tài liệu
chuyên đề; đề xuất tài liệu chuyên đề học tập “Một số bệnh dịch và cách phịng chống”
thuộc Sinh học 11 - Chương trình giáo dục phổ thông môn Sinh học.
II. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: Hệ thống hóa tài liệu về chủ đề dạy học,
chuyên đề dạy học (khái niệm, phân loại, quy trình xây dựng); chương trình giáo dục
*

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2
Email:


930

BÁO CÁO KHOA HỌC VỀ NGHIÊN CỨU VÀ GIẢNG DẠY SINH HỌC Ở VIỆT NAM

phổ thơng Tổng thể, chương trình môn Sinh học (nội dung, yêu cầu cần đạt của chuyên
đề dạy học).
2. Phương pháp chuyên gia: Phát phiếu tham vấn chun gia là những chun gia có
uy tín (03 giảng viên dạy môn chuyên ngành, 05 GV cốt cán phổ thơng). Xử lí kết quả
tham vấn về mức độ đáp ứng yêu cầu tài liệu chuyên đề gồm: mức độ bám sát mục tiêu,
nội dung tài liệu, kết cấu tài liệu hình thức trình bày tài liệu, độ dài tài liệu.
III. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
1. Khái quát về chuyên đề dạy học
1.1. Chuyên đề dạy học là gì?
Theo từ điển Tiếng Việt của Hoàng Phê (2010): Chủ đề là một đề tài được chọn làm

nội dung chủ yếu; chuyên đề là vấn đề chuyên môn được nghiên cứu và thảo luận.
Trong dạy học, tác giả Lê Thị Phương Anh (, 2020, link
trong TLTK) cho rằng: “Chủ đề dạy học là tập hợp các đơn vị kiến thức gần nhau trong hệ
thống kiến thức của một hay nhiều môn học, được xây dựng thành một chủ đề và đưa vào
quá trình dạy học. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2015) đã phân loại chủ đề dạy học bao gồm:
chủ đề đơn môn, chủ đề liên môn và chủ đề tích hợp liên mơn.
Khái niệm chun đề dạy học được các giả Nguyễn Thị Phương Hoa (2006), Phạm
Thị Hồng Tú (2016) đề cấp đến: Chuyên đề dạy học là nội dung học tập/đơn vị/vấn đề
tương đối trọn vẹn/hoàn chỉnh/chuyên sâu về một nội dung nhất định nào đó nhằm trang
bị cho HS một số kiến thức, kĩ năng, năng lực nhất định trong q trình học tập.
Vai trị, nội dung của chuyên đề dạy học được Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018) quy
định trong chương trình mơn SH, “Chun đề chủ yếu được phát triển từ nội dung các chủ
đề SH ứng với chương trình mỗi lớp 10, 11, 12. Các chuyên đề nhằm mở rộng, nâng cao
kiến thức, rèn luyện kĩ năng thực hành, tìm hiểu ngành nghề để trực tiếp định hướng, làm
cơ sở cho các quy trình kĩ thuật, cơng nghệ thuộc các ngành nghề liên quan đến SH. Nội
dung các chuyên đề hướng đến các lĩnh vực của nền công nghiệp 4.0 như: công nghệ SH
trong nông nghiệp, y - dược, chế biến thực phẩm, bảo vệ môi trường, năng lượng tái tạo,...
Các lĩnh vực cơng nghệ này ứng dụng theo cách tích hợp các thành tựu khơng chỉ của SH
mà cịn của các khoa học liên ngành (giải trình tự gen, bản đồ gen, liệu pháp gen,...), trong
đó cơng nghệ thơng tin có vai trò đặc biệt quan trọng”.
Như vậy, từ định nghĩa về chủ đề, chuyên đề; quan niệm về chủ đề dạy học và
chuyên đề dạy học cho thấy: Mỗi chủ đề dạy học gồm nhiều chuyên đề dạy học, do đó chủ
đề dạy học có phạm vi kiến thức thức rộng hơn chuyên đề dạy học; chuyên đề dạy học
gồm những nội dung chuyên sâu của chủ đề dạy học.
1.2. Quy trình xây dựng chuyên đề dạy học
Bộ Giáo dục và Đào tạo (2015) đã cung cấp hướng dẫn quy trình xây dựng các
chuyên đề dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực HS môn SH,
gồm: 1) Xác định vấn đề cần giải quyết trong dạy học chuyên đề sẽ xây dựng; 2) Xây

PHẦN III. NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC VÀ GIẢNG DẠY SINH HỌC Ở VIỆT NAM

931

dựng nội dung chuyên đề từ các bài/tiết trong SGK của một môn học hoặc/và các môn
học; 3) Xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ theo chương trình hiện hành và các hoạt
động học dự kiến; 4) Xác định và mô tả 4 mức độ yêu cầu của mỗi loại câu hỏi/bài tập;
biên soạn các câu hỏi/bài tập cụ thể theo các mức độ yêu cầu; 5) Thiết kế tiến trình dạy
học chuyên đề thành các hoạt động học được tổ chức cho HS có thể thực hiện ở trên lớp
và ở nhà.
Vận dụng quy trình hướng dẫn của Bộ giáo dục và Đào tạo về xây dựng chuyên đề
dạy học chương trình môn Sinh học trong bối cảnh hiện nay, chúng tôi xác định quy trình
xây dựng chuyên đề dạy học gồm: 1) Xác định vấn đề cần giải quyết trong chuyên đề; 2)
Xác định năng lực, phẩm chất có thể hình thành từ chuyên đề; 3) Thiết kế tài liệu chuyên
đề; 4) Biên soạn ngân hàng câu hỏi, bài tập; 5) Thiết kế tiến trình dạy học chuyên đề thành
các hoạt động học được tổ chức cho HS có thể thực hiện ở trên lớp và ở nhà. Như vậy, để
hoàn thành xây dựng chuyên đề dạy học, GV cần bắt tay vào thực hiện những giai đoạn
đầu tiên của quy trình đó là: “Thiết kế tài liệu chun đề”.
2. Quy trình thiết kế tài liệu chuyên đề
2.1. Nguyên tắc thiết kế tài liệu chuyên đề
Khi thiết kế tài liệu cho chuyên đề cần phải đảm bảo tuân thủ các nguyên tắc sau:
(1) Bám sát yêu cầu cần đạt; (2) Nội dung chính xác, đầy đủ, hệ thống; sử dụng thuật ngữ
SH; (3) Hình thức trình bày khoa học, logic; (4) Làm việc theo tổ/nhóm chun mơn.
2.2. Quy trình thiết kế tài liệu chuyên đề
Bước 1: Xác định yêu cầu cần đạt.
Yêu cầu cần đạt của chuyên đề được cụ
thể trong chương trình giáo dục phổ thơng
mơn SH. Tập trung hình thành năng lực
nhận thức SH, năng lực tìm hiểu thế giới
sống, năng lực vận dụng kiến thức, kĩ

năng đã học. Gạch chân dưới các từ khóa
của yêu cầu cần đạt để thuận lợi hơn
trong tìm kiếm thơng tin liên quan.

1. Xác định yêu cầu cần đạt
2. Thiết lập dàn ý chun đề
3. Tìm kiếm thơng tin liên quan
4. Sắp xếp và xử lí thơng tin
5. Viết bản thảo chun đề
6. Xin ý kiến chuyên gia
7. Hoàn thiện tài liệu
Sơ đồ 1. Quy trình thiết kế tài liệu chuyên đề

Bước 2: Thiết lập dàn ý chuyên đề. Dựa trên nội dung của chương trình mơn học và
thời lượng của chun đề tiến hành thiết lập dàn ý chi tiết. GV cần đặt câu hỏi chủ chốt
cho chuyên đề và liệt kê các câu trả lời cho các câu hỏi, đồng thời dự kiến nguồn tài liệu
có sẵn/phải tìm kiếm cho câu trả lời. Tiến hành sắp xếp các ý trả lời thành dàn ý chi tiết.
Bước 3: Tìm kiếm thơng tin liên quan. Dựa trên dàn ý chi tiết và yêu cầu cần đạt
của chuyên đề, thiết lập kế hoạch tìm kiếm thông tin. Thông tin gồm kênh chữ và kênh


932

BÁO CÁO KHOA HỌC VỀ NGHIÊN CỨU VÀ GIẢNG DẠY SINH HỌC Ở VIỆT NAM

hình. Thơng tin tìm kiếm có ở nhiều nguồn khác nhau như: sách, tạp chí chuyên ngành có
uy tín; tài liệu từ các tổ chức hay website đáng tin cậy (website của cơ quan tổ chức,
website của các chuyên gia được chứng nhận). Cần trao đổi với với các thành viên trong
tổ/nhóm chun mơn để đảm bảo tính chính xác của từ khóa tìm kiếm và nội dung tìm
kiếm được phong phú. Thơng tin được chụp và sao lưu cẩn thận trước khi được xử lí.

Nguồn gốc của thông tin cũng được lưu trữ tiện cho việc truy xuất lại dữ liệu khi cần thiết
bao gồm tổ chức/cá nhân xuất bản thông tin.
Bước 4: Sắp xếp và xử lí thơng tin. Sàng lọc thơng tin theo nội dung chuyên đề,
bám sát yêu cầu cần đạt. Đối với thông tin dạng kênh chữ, sàng lọc và giữ lại thơng tin
chính xác. Đối với thơng tin dạng kênh hình, sàng lọc và giữ lại thơng tin chính xác về nội
dung khoa học, hình ảnh rõ nét, âm thanh trung thực. Với cùng một nội dung có nhiều
thơng tin, nên nhóm các thơng tin giống nhau, chọn lựa thơng tin chính xác, ngắn gọn, có
minh chứng số liệu cụ thể thông tin sau khi được tách chiết và gọt giũa sẽ trở thành tư liệu.
Tư liệu được lưu lại và sắp xếp theo các mục của dàn ý chi tiết.
Bước 5: Viết bản thảo tài liệu chuyên đề. Dựa trên dàn ý chi tiết, tiến hành viết bản
sơ thảo chuyên đề. Sử dụng ngôn ngữ viết đơn giản, trong sáng. Bản thảo chuyên đề trình
bày theo kết cấu: trang bìa, mục lục, các mục, tài liệu tham khảo, đánh số trang cho tài
liệu. Sử dụng tiêu chí đánh giá tài liệu để điều chỉnh ngay ở bước này. Các tiêu chí đánh
giá bao gồm: Về nội dung (mức độ bám sát yêu cầu cần đạt; nội dung đúng, đủ, có trích
dẫn nguồn) và về hình thức (kết cấu logic, độ dài phù hợp, lỗi in ấn).
Bước 6: Xin ý kiến chuyên gia. Thiết kế phiếu tham vấn chuyên gia dựa trên tiêu
chí đánh giá tài liệu. Gửi phiếu tham vấn tới chuyên gia là giảng viên chuyên ngành thuộc
lĩnh vực của chun đề, GV phổ thơng có nhiều năm kinh nghiệm giảng dạy. Kết quả
tham vấn chuyên gia là căn cứ để tiếp tục chỉnh sửa, hoàn thiện tài liệu.
Bước 7: Hồn thiện tài liệu. Dựa trên góp ý từ chuyên gia hoàn thiện lại nội dung
tài liệu chuyên đề. Có 2 trường hợp xảy ra: (1) nếu tài liệu đã đạt yêu cầu, có thể sử dụng
để thiết kế tiến trình tổ chức dạy học; (2) nếu tài liệu chưa đạt yêu cầu, từ yêu cầu chỉnh
sửa của chuyên gia để tiến hành chỉnh sửa thêm (thêm tài liệu, bớt tài liệu, sửa lỗi diễn đạt,
bổ sung tư liệu thực tế, ...). Tiếp tục xin ý kiến chuyên gia cho đến khi đạt trên 70% số
phiếu chuyên gia đồng ý cho thông qua tài liệu.
2.3. Vận dụng quy trình để thiết kế tài liệu chuyên đề “Một số bệnh dịch và cách phòng
chống”
Chuyên đề “Một số bệnh dịch ở người và cách phịng chống” thuộc chương trình
SH 11, có thời lượng 15 tiết. Chuyên đề này nhằm giúp HS biết vận dụng kiến thức đã học
về SH cơ thể người ở Tiểu học, Trung học cơ sở và SH 11 vào giữ gìn và bảo vệ sức khoẻ

của bản thân, gia đình và cộng đồng. Qua chuyên đề này, HS lựa chọn, kết nối được kiến
thức SH cơ thể người, SH vi sinh vật, Sinh thái học để giải thích cơ sở khoa học của các
bệnh dịch, nguyên nhân và cách phòng chống một số bệnh dịch phổ biến, nguy hiểm đối
với con người. Đồng thời, thực hành nghiên cứu điều tra một số bệnh dịch phổ biến ở địa
phương, qua đó rèn luyện được các kĩ năng tiến trình gồm: quan sát, điều tra, thu thập, xử
lí tư liệu thu thập được, kết luận, làm báo cáo kết quả nghiên cứu và truyền thông.


PHẦN III. NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC VÀ GIẢNG DẠY SINH HỌC Ở VIỆT NAM

933

Bước 1: Xác định yêu cầu cần đạt
Trình bày được một số nguyên nhân gây dịch bệnh ở người (ví dụ: do vi sinh vật, vệ
sinh cơ thể không đúng cách, nhà cửa không sạch sẽ,...).
Phân tích được các nguyên nhân, triệu chứng, hậu quả và cơ sở khoa học của một số
biện pháp phòng chống các bệnh dịch phổ biến ở người: Bệnh sốt xuất huyết; Bệnh cúm;
Bệnh viêm phổi; Bệnh sởi;...
Thực hiện được dự án: Điều tra được một số bệnh dịch phổ biến ở người và tuyên truyền
phòng chống bệnh (Bệnh cúm, dịch tả, sốt xuất huyết, HIV/AIDS,...).
Bước 2: Thiết lập dàn ý chuyên đề. Chọn lựa dịch bệnh tiêu biểu căn cứ vào mức độ gây
hại của dịch bệnh đối với con người.
Nội dung chuyên đề
- Một số bệnh dịch phổ biến ở người.
- Nguyên nhân gây bệnh dịch ở người.
- Các biện pháp phòng chống bệnh dịch.

Dàn ý chuyên đề biên soạn
1. Tổng quan về dịch bệnh
1.1. Khái niệm bệnh dịch

1.2. Tác nhân gây bệnh dịch ở người
1.3. Đặc tính của dịch bệnh
1.4. Các con đường lây nhiễm của dịch bệnh
1.5. Phân loại dịch bệnh
1.6. Cách phòng ngừa chung của bệnh dịch.
2. Một số bệnh dịch ở người và cách phòng chống
2.1. Bệnh cúm
2.2. Bệnh sốt xuất huyết
2.3. Bệnh thủy đậu
2.4. Hội chứng HIV/AIDS
3. 05 dịch bệnh đáng sợ nhất của lồi người.

Bước 3: Tìm kiếm thơng tin liên quan. Có thể sử dụng thơng tin SGK SH 10 (bài 29,
bài 30, bài 31), sách Sinh học của N. A. Campbell; Giáo trình mơn học điều dưỡng bệnh truyền
nhiễm; Bách khoa y học phổ thông; Website của Bộ Y tế - Cục Y tế dự phòng.
Bước 4: Sắp xếp và xử lí thơng tin. Sàng lọc, sắp xếp, lưu trữ thơng tin kênh chữ và
kênh hình theo dàn ý chun đề.
Ví dụ: Với khái niệm bệnh dịch, bệnh truyền nhiễm chúng tôi đã:
- Xác định nội hàm của định nghĩa gồm: Bệnh lây truyền trực tiếp hoặc gián tiếp từ
người hoặc từ động vật sang người, do tác nhân gây bệnh truyền nhiễm (virus, vi khuẩn,
ký sinh trùng và nấm), điều kiện gây bệnh, có khả năng phát triển thành dịch bệnh. Rà
sốt, đánh dấu từ khóa từ tập hợp định nghĩa của Sách giáo khoa Sinh học 10, bài 32, Giáo
trình mơn điều dưỡng bệnh truyền nhiễm, Luật Phịng chống bệnh truyền nhiễm (Số:
03/2007/QH12), wikipedia.
- Nhận thấy sách giáo khoa Sinh học 10 đã thể hiện rõ ràng nội hàm khái niệm bệnh
truyền nhiễm, chúng tôi tái sử dụng cách định nghĩa này, bổ sung thêm điều kiện gây bệnh
và cụm từ “có khả năng phát triển thành dịch bệnh”.


934

BÁO CÁO KHOA HỌC VỀ NGHIÊN CỨU VÀ GIẢNG DẠY SINH HỌC Ở VIỆT NAM

- Sau khi sắp xếp từ khóa, chúng tơi định nghĩa: Bệnh truyền nhiễm là bệnh lây lan từ
cá thể này sang cá thể khác; do vi khuẩn, vi nấm, virus, động vật nguyên sinh,... gây nên.
Khi tác nhân hội đủ 3 điều kiện: độc lực, số lượng nhiễm đủ lớn, con đường xâm nhập thích
hợp sẽ có khả năng gây bệnh và có khả năng phát triển thành dịch bệnh. Đoạn thông tin này
được lưu dạng file doc trong máy tính, thuộc thư mục Tổng quan về dịch bệnh.
Bước 5: Viết bản thảo tài liệu chuyên đề. Kết cấu của bản thảo bao gồm: trang bìa,
mục lục, các mục, tài liệu tham khảo, đánh số trang cho tài liệu.
Bước 6: Xin ý kiến chuyên gia. Gửi bản thảo chuyên đề cùng với phiếu đánh giá tới
chuyên gia để xin ý kiến tham vấn. Chúng tôi gửi tham vấn tới 03 giảng viên đại học đang
giảng dạy học phần Vi sinh vật, 05 GV dạy môn SH tại Trường THPT Mỹ Hào – Hưng
Yên). Thông qua lần tham vẫn thứ nhất, các chuyên gia đã cung cấp cho chúng tôi nhiều ý
kiến cần chỉnh sửa về kết cấu tài liệu, thông tin trong tài liệu.
PHIẾU XIN Ý KIẾN CHUYÊN GIA
VỀ TÀI LIỆU CHUYÊN ĐỀ “MỘT SỐ BỆNH DỊCH VÀ CÁCH PHÒNG CHỐNG”
Để xây dựng chuyên đề dạy học “Một số bệnh dịch và cách phòng chống”, chúng tôi đã thiết kế
tài liệu dạy học chuyên đề “Một số bệnh dịch và cách phịng chống”. Kính mời chuyên gia đọc bản thảo
tài liệu và cung cấp cho chúng tơi một số góp ý liên quan tới tài liệu chuyên đề. Những ý kiến đóng góp
của chuyên gia chỉ được phục vụ cho mục đích nghiên cứu của đề tài.
Xin chân thành cảm ơn những ý kiến quý báu của chuyên gia!
I. Thông tin chuyên gia
Họ và tên: ..................................... Đơn vị công tác: ……………………………….
Chuyên môn: ................................................................................................................
SĐT: ...................................................... Email: ..........................................................
II. Nội dung xin ý kiến
1. Mức độ bám sát mục tiêu của tài liệu:………………………………………………………………..
2. Nội dung tài liệu đảm bảo đúng, đủ, có yếu tố thực tế và trích dẫn nguồn:………………………….
3. Sự phù hợp về kết cấu tài liệu: ……………………………………………………………………….

4. Sự phù hợp trong hình thức trình bày tài liệu: ……………………………………………………….
5. Đáp ứng yêu cầu về độ dài tài liệu: ………………………………………………………………….
III. Các đề xuất và góp ý khác
............................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................
……., ngày ..... tháng ..... năm ...
Chuyên gia
(Kí và ghi rõ họ tên )

Bước 7: Hoàn thiện tài liệu: Sau khi xem xét ý kiến chuyên gia, chúng tôi chỉnh
sửa logic nội dung tài liệu, bổ sung tư liệu để đảm bảo độ dài, bổ sung hình ảnh và trích
dẫn, bổ sung giải pháp cụ thể để phòng chống một số bệnh dịch ở người. Sau lần tham vấn
thứ hai, sản phẩm sau khi tham vấn ý kiến chuyên gia là tài liệu gồm 50 trang với nhiều
thơng tin, hình ảnh minh họa, có trích dẫn nguồn gốc rõ ràng.
2.4. Sản phẩm tài liệu chuyên đề “Một số bệnh dịch và cách phòng chống”


PHẦN III. NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC VÀ GIẢNG DẠY SINH HỌC Ở VIỆT NAM

935

MỤC LỤC
1. TỔNG QUAN VỀ BỆNH DỊCH .………….……….……………………………………..……..4
1.1. Bệnh dịch là gì? ………………………………………………………….………………….…4
1.2. Tác nhân gây bệnh dịch ở người………………………………………...…………………….4
1.2.1. Tác nhân vi khuẩn ........................................................................... ,…………………………4
1.2.2. Tác nhân vi nấm ....................................................................................................................... 7
1.2.3. Tác nhân động vật nguyên sinh ............................................................................................... 9
1.2.4. Tác nhân virút ......................................................................................................................... 10
1.3. Đặc tính của bệnh dịch………………………………………………………………………..13

1.4. Các con đường lây nhiễm của bệnh dịch…………………………………………………….14
1.4.1. Lan truyền trực tiếp ................................................................................................................ 14
1.4.2. Lan truyền gián tiếp ................................................................................................................ 14
1.5. Phân loại bệnh dịch……………………………………………………………...………...….15
1.5.1. Dựa vào mức độ nguy hại ....................................................................................................... 15
1.5.2. Dựa vào con đường lây truyền ............................................................................................... 15
1.6. Cách phòng ngừa chung của bệnh dịch……………………………………………..………15
2. MỘT SỐ BỆNH DỊCH PHỔ BIẾN Ở NGƯỜI ....................................................................... 17
2.1. Bệnh cúm………………………………………………………………………………………17
2.1.1. Cúm là gì?............................................................................................................................... 17
2.1.2. Tác nhân gây bệnh cúm .......................................................................................................... 17
2.1.3. Cơ chế sinh bệnh cúm............................................................................................................. 18
2.1.4. Triệu chứng, biến chứng bệnh cúm ........................................................................................ 18
2.1.5. Biện pháp phịng tránh bệnh cúm ........................................................................................... 19
2.1.6. Điều gì xảy ra nếu bị cúm khi mang thai ................................................................................ 22
2.2. Bệnh sốt xuất huyết……………………………………………………………………………24
2.2.1. Sốt xuất huyết là gì? ............................................................................................................... 24
2.2.2. Tác nhân gây bệnh sốt xuất huyết .......................................................................................... 24
2.2.3. Cơ chế sinh bệnh sốt xuất huyết ............................................................................................. 25
2.2.4. Triệu chứng và biến chứng bệnh sốt xuất huyết ..................................................................... 26
2.2.5. Các biện pháp phòng tránh bệnh sốt xuất huyết ..................................................................... 26
2.3. Bệnh thủy đậu…………………………………………………………………………………28
2.3.1. Bệnh thủy đậu là gì? ............................................................................................................... 28
2.3.2. Tác nhân gây bệnh thủy đậu ................................................................................................... 29
2.3.4. Cơ chế sinh bệnh thủy đậu...................................................................................................... 29
2.3.5. Triệu chứng và biến chứng bệnh thủy đậu ............................................................................. 30
2.3.6. Biện pháp phóng chống bệnh thủy đậu................................................................................... 31
2.3.7. Điều gì xảy ra nếu bị thủy đậu khi mang thai ......................................................................... 34
2.4. Hội chứng HIV/AIDS…………………………………………………………………………35

936

BÁO CÁO KHOA HỌC VỀ NGHIÊN CỨU VÀ GIẢNG DẠY SINH HỌC Ở VIỆT NAM

2.4.1. Khái niệm HIV/AIDS ............................................................................................................. 35
2.4.2. Tác nhân gây bệnh HIV/AIDS ............................................................................................... 35
2.4.3. Phương thức lây truyền HIV/AIDS ........................................................................................ 36
2.4.4. Cơ chế sinh bệnh HIV/AIDS .................................................................................................. 38
2.4.5. Các giai đoạn phát triển của HIV/AIDS ................................................................................. 38
2.4.6. Làm cách nào để bảo vệ bản thân khỏi HIV/AIDS ................................................................ 42
2.4.7. Điều trị HIV khi bạn mang thai .............................................................................................. 44
3. TOP 5 BỆNH DỊCH ĐÁNG SỢ NHẤT LOÀI NGƯỜI.......................................................... 45
TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................................................. 49
Dưới đây là một số nội dung được trích xuất từ tài liệu chuyên đề:
2. MỘT SỐ BỆNH DỊCH PHỔ BIẾN Ở NGƯỜI
2.1. Bệnh cúm
2.1.1. Cúm là gì?
Cúm là bệnh truyền nhiễm cấp tính lây qua đường hô hấp do virus A, B, C gây nên. Bệnh
cúm nguy hiểm do tính lây lan nhanh và tạo thành dịch. Bệnh có thể xảy ra dưới nhiều mức độ
khác nhau: đại dịch, dịch nhỏ tại địa phương và các trường hợp phát tán [3].
2.1.2. Tác nhân gây bệnh cúm
Là virus cúm thuộc họ Orthomyxoviridae,
thường có hình cầu, được chia thành 3 loại A, B, C
giống nhau về tình chất sinh học những khác nhau về
tính kháng nguyên và khơng có miễn dịch chéo. Các
virus loại B và C chỉ lây nhiễm ở người và chưa bao
giờ gây nên đại dịch.
Dễ bị diệt ở nhiệt độ thông thường, chịu tốt ở
nhiệt độ thấp. Ở nhiệt độ 0 - 4oC sống được vài tuần, ở

Hình 2.1. Cấu trúc virus influenza
- 200C và mùa đông khô sống được vài năm.
(Nguồn: />Khi xâm nhập vào cơ thể, virus cúm có ái tính đặc biệt với tế bào biểu mô đường hô hấp.
Virus nhân lên và phát triển nhanh. Ở niêm mạc đường hô hấp trên, virus cúm bị các yếu tố miễn
dịch không đặc hiệu của cơ thể chống lại. Khi vượt qua hàng rào này, virus cúm vào máu và cuối
cùng xâm nhập vào các cơ quan tổ chức, gây tổn thương.
2.1.3. Cơ chế sinh bệnh cúm
Cúm rất dễ lây lan và thường lây lan qua ho và hắt hơi của người nhiễm bệnh. Chẳng hạn,
một người cũng có thể bị cúm bằng cách chạm vào người bị nhiễm bệnh bằng cách bắt tay. Trong
điều kiện thời tiết lạnh và ẩm thấp, tế bào đường hô hấp của người dễ bị tổn thương, làm tăng tính
cảm nhiễm với bệnh.
Khi xâm nhập vào cơ thể, virus cúm có ái tính đặc biệt với tế bào biểu mô đường hô hấp.
Virus nhân lên và phát triển rất nhanh. Ở niêm mạc đường hô hấp trên, virus cúm bị các yếu tố
miễn dịch không đặc hiệu của cơ thể chống lại.
(trích Tài liệu chuyên đề “Một số bệnh dịch và cách phòng tránh”, trang 21-22)


PHẦN III. NGHIÊN CỨU KHOA HỌC GIÁO DỤC VÀ GIẢNG DẠY SINH HỌC Ở VIỆT NAM

937

Hình 2.14. Nếu bạn đang dành thời
gian ở một vùng nhiệt đới, hãy sử dụng
màn chống muỗi được xử lí hóa chất.
(Nguồn: />Hình 2.15. Quần áo: Giảm lượng da lộ ra bằng
cách mặc quần dài, áo sơ mi dài tay và đi tất, nhét
chân quần vào giày hoặc vớ và đội mũ. (Nguồn:
/>Hình 2.16. Sử dụng thuốc chống muỗi
có nồng độ diethyltoluamide (DEET) ít
nhất 10% hoặc nồng độ cao hơn trong

thời gian phơi nhiễm lâu hơn. (Nguồn:
/>Hình 2.17. Lưới được xử lý bằng thuốc trừ sâu
có hiệu quả cao hơn, nếu khơng muỗi có thể cắn
qua lưới nếu người đứng cạnh nó. Thuốc diệt cơn
trùng sẽ giết muỗi và các cơn trùng khác.
(Nguồn: />Hình 2.18. Nước tù đọng: Muỗi Aedes
sinh sản trong nước sạch, tù đọng. Kiểm
tra và loại bỏ nước tù đọng có thể giảm
thiểu rủi ro.
(Nguồn: />(trích Tài liệu chuyên đề “Một số bệnh dịch và cách phòng tránh”, trang 31-32)

IV. KẾT LUẬN
Biên soạn tài liệu chuyên đề là giai đoạn quan trọng, làm cơ sở cho xây dựng ngân
hàng câu hỏi và thiết kế tiến trình hoạt động học tập. Nội dung và yêu cầu cần đạt của
chuyên đề trong chương trình môn Sinh học là “bản thiết kế thô”. Để tiến hành biên soạn
tài liệu chuyên đề, GV cần tạo “bản thiết kế chi tiết” về nội dung; tìm kiếm thơng tin; tách
chiết, sàng lọc thông tin thành tư liệu, viết bản thảo chuyên đề, xin ý kiến chuyên gia và
chỉnh sửa tài liệu chuyên đề. Từ tài liệu chuyên đề, GV sẽ tiếp tục theo quy trình hướng
dẫn để hồn thiện các hoạt động của kế hoạch dạy học bao gồm: phân loại mục tiêu theo
yêu cầu cần đạt, thiết lập ma trận các hoạt động, xây dựng các hoạt động dạy học, dự kiến
hoạt động kiểm tra đánh giá. Để kiểm chứng tài liệu chuyên đề, bên cạnh tham vấn ý kiến
chuyên gia, kết quả quá trình sử dụng tài liệu trên đối tượng HS cũng là một kênh phản
hồi rất hữu ích để tiếp tục hiệu chỉnh tài liệu chuyên đề.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Phạm Thị Kim Anh (2016). Thực trạng năng lực đội ngũ GV phổ thông trung học trước yêu cầu đổi
mới giáo dục phổ thông, Kỷ yếu hội thảo quốc tế của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.
Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018). Chương trình giáo dục phổ thơng mơn Sinh học, tr. 12.


BÁO CÁO KHOA HỌC VỀ NGHIÊN CỨU VÀ GIẢNG DẠY SINH HỌC Ở VIỆT NAM

938

Bộ giáo dục và Đào tạo (2015). Tài liệu tập huấn cán bộ quản lý và giáo viên THPT xây dựng các
chuyên đề dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh môn
Sinh học, tr. 11-20.
Nguyễn Thị Phương Hoa (2006). Về một cách dạy - học Giáo dục học có hiệu quả. Tạp chí khoa
học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, 5, tr. 2.
Phạm Thị Hồng Tú và cộng sự (2016). "Tổ chức hoạt động dạy và học theo chuyên đề môn Sinh
học ở Trường Dự bị Đại học", Tạp chí Giáo dục, 384, tr. 53-56.
Tra cứu 01/03/2020.

COMPILATION TEACHING THEMES “SOME DISEASES AND
PREVENTION” (GENERAL EDUCATION CURRICULUM BIOLOGY)
*An

Bien Thuy

Abtract: Specialized teaching has many advantages to develop qualities and
competencies for students. Presently, the process of compiling and organizing
teaching by each subject within Biology is quite prevalent in high schools.
However, most of the teaching topics is an integration of interdisciplinary or
intramural research based on the knowledge of textbooks. Biology for general
education subjects Biology supplies 09 teaching topics. To organize thematic
teaching in the context of textbooks and reference materials that have not been
issued, teachers need to know how to compile teaching topics based on their
requirements.
Keywords: Disease, general education curriculum biology, thematic subjects,
subjects.

*

Hanoi Pedagogical University 2
Email: