THỰC HÀNH DƯỢC LIỆU BÀI XÁC ĐỊNH CHỈ SỐ ACID, CHỈ SỐ XÀ PHÒNG VÀ CHỈ SỐ ESTER CỦA CHẤT BÉO

ĐẠI HỌC DUY TÂN
KHOA DƯỢC
Bộ Môn Thực Vật Dược – Dược Liệu – Dược Cổ Truyền

BÀI 5
XÁC ĐỊNH CHỈ SỐ ACID, CHỈ SỐ XÀ PHÒNG
VÀ CHỈ SỐ ESTER CỦA CHẤT BÉO
Môn: Dược liệu 2 (MCC 401)
Giảng viên: Nguyễn Thị Thúy An
Mail:
1


MỤC TIÊU MÔN HỌC
Sau khi thực hành, sinh viên phải:
- Xác định các chỉ số acid, chỉ số xà phòng và chỉ số ester đối với
các mẫu chất béo khác nhau.
- Giải thích được ý nghĩa, biện luận được chất lượng của mẫu
thử qua các chỉ số trên (kết hợp với các chỉ số khác).

2


NỘI DUNG

4

1 1

CƠ SỞ LÝ THUYẾT

2

DƯỢC LIỆU

3

CÁCH TIẾN HÀNH

NỘI DUNG


1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT
Chất béo chủ yếu gồm ester của acid béo và alcol.

4


1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT
Do cấu tạo của chất béo gồm các ester và acid béo tự do
nên chất béo có thể tác dụng được với kiềm tạo ra sản
phẩm cuối cùng là các muối kiềm của acid béo (xà phịng).
Ứng dụng tính chất trên, người ta có thể xác định chỉ số
acid, chỉ số xà phòng và chỉ số ester của chất béo.

5


1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT
- Chỉ số acid (CSA) là số mg KOH cần thiết để trung hòa các
acid tự do có trong 1 gam dầu mỡ.

- Chỉ số xà phòng (CSX) là số mg KOH cần thiết để trung hịa
các acid tự do và xà phịng hóa các ester có trong 1 gam dầu
mỡ.

- Chỉ số ester (CSE) là số mg KOH cần thiết để xà phịng hóa
các ester có trong 1 gam dầu mỡ.
6


2. DƯỢC LIỆU

Dầu Đậu Nành

Dầu Đậu Phộng
7


3. CÁCH TIẾN HÀNH
1. XÁC ĐỊNH CHỈ SỐ ACID
Cân chính xác khoảng 5g chất béo trong erlen 250ml. Cho
vào bình 50ml hỗn hợp đồng lượng [cồn 96% - ether ethylic]
đã được trung hòa trước bằng KOH 0,1N với chất chỉ thị là
phenolphtalein. Lắc đều (nếu khó tan có thể đun hồi lưu

trên bếp cách thủy cho đến khi tan hoàn toàn).
Chú ý: ether ethylic rất dễ cháy, tránh xa bếp điện, ngọn lửa
trực tiếp, tia lửa điện.
8

3. CÁCH TIẾN HÀNH
1. XÁC ĐỊNH CHỈ SỐ ACID
Thêm 3 giọt phenolphtalein. Chuẩn độ bằng dung dịch KOH
0,1N cho tới khi xuất hiện màu hồng bền vững trong 30 giây
(các chất béo có chỉ số acid dưới 1 được định lượng bằng
microburettete). Tính kết quả theo cơng thức:

a: số ml dung dịch KOH 0,1N đã dùng
b: lượng chất thử tính bằng gam

9


3. CÁCH TIẾN HÀNH
2. XÁC ĐỊNH CHỈ SỐ XÀ PHÒNG
Mẫu thử: cân chính xác khoảng 2g chất béo vào erlen
250ml, cho vào bình 25ml dung dịch KOH 0,5N trong cồn
(bằng burette).
Lắp sinh hàn hồi lưu, đun cách thủy trong 60 - 90 phút cho

đến khi chất béo thủy phân hoàn tồn (hỗn hợp khơng bị
đục khi pha lỗng với nước).
Đối với các chất khó xà phịng hóa, thêm 5 - 10ml xylen và
đun lâu hơn.

10


3. CÁCH TIẾN HÀNH
2. XÁC ĐỊNH CHỈ SỐ XÀ PHÒNG

Mẫu trắng: thực hiện trong điều kiện giống như mẫu thử
nhưng khơng có chất béo.
Sau khi kết thúc phản ứng xà phịng hóa, pha lỗng mỗi bình
với 25ml nước mới đun sơi để nguội. Thêm vào mỗi bình 5

giọt phenolphtalein.
Chuẩn đọ bằng HCl 0,5N cho đến khi dung dịch mất màu.
11


3. CÁCH TIẾN HÀNH
2. XÁC ĐỊNH CHỈ SỐ XÀ PHÒNG
Chỉ số xà phịng (CSX) được tính theo cơng thức

a: số ml dung dịch HCl 0,5N đã dùng cho mẫu trắng
b: số ml dung dịch HCl 0,5N đã dùng cho mẫu thử
c: lượng chất thử tính bằng gam
12


3. CÁCH TIẾN HÀNH
3. XÁC ĐỊNH CHỈ SỐ ESTER
Chỉ số ester (CSE) được xác định từ chỉ số xà phòng và chỉ số
acid theo công thức:
Chỉ số ester = Chỉ số xà phòng - Chỉ số acid

13


HỎI - ĐÁP

1. Chất béo là ester của acid béo và alcol?
A. Đúng
B. Sai
2. Chỉ số acid (CSA) là số mg KOH cần thiết để trung hòa
các acid tự do có trong 100 gam dầu mỡ?
A. Đúng
B. Sai

14


CÂU HỎI THẢO LUẬN
(?) Anh/chị cho biết 3 chỉ số: acid, xà phòng, ester càng cao
càng tốt hay càng thấp càng tốt. Giải thích?

15


16