Giáo trình Sửa chữa bảo dưỡng thiết bị điện (Nghề Vận hành thuỷ điện)

UBND TỈNH LÀO CAI
TRƯỜNG CAO ĐẲNG LÀO CAI

GIÁO TRÌNH NỘI BỘ
MÔ ĐUN: SỬA CHỮA BẢO DƯỠNG THIẾT BỊ ĐIỆN
NGHỀ ĐÀO TẠO: VẬN HÀNH NHÀ MÁY THỦY ĐIỆN
(Áp dụng cho trình độ: Cao đẳng và Trung cấp)

LƯU HÀNH NỘI BỘ
NĂM 2019


2
MỤC LỤC
MỤC LỤC ........................................................................................................... 2
LỜI GIỚI THIỆU ................................................................................................. 4
GIÁO TRÌNH MÔ ĐUN ...................................................................................... 5
Bài 1: QUẤN DÂY ĐỘNG CƠ 1 PHA ................................................................ 6
1. Khảo sát và vẽ lại sơ đồ dây quấn. ................................................................ 6
1.1. Xác định các số liệu ban đầu.................................................................. 6
1.2. Sơ đồ dây quấn. ..................................................................................... 6
2. Thi công quấn dây động cơ điện 1 pha kiểu đồng tâm, đồng tâm bổ đôi ....... 8
3. Vận hành thử ................................................................................................ 8
Bài 2: QUẤN DÂY ĐỘNG CƠ 3 PHA KIỂU ĐỒNG TÂM................................ 9
1. Khảo sát và vẽ lại sơ đồ dây quấn. ................................................................ 9
1.1. Xác định các số liệu ban đầu.................................................................. 9
1.2. Tính tốn vẽ sơ đồ trải. .......................................................................... 9
2. Thi công quấn dây động cơ điện 3 pha kiểu đồng tâm, đồng tâm bổ đôi ..... 12
3. Lắp ráp và vận hành ................................................................................... 17
Bài 3: QUẤN DÂY ĐỘNG CƠ 3 PHA KIỂU ĐỒNG KHUÔN 1 LỚP (XẾP
ĐƠN) ................................................................................................................. 19

1. Khảo sát và vẽ lại sơ đồ dây quấn. .............................................................. 19
1.1. Xác định các số liệu ban đầu................................................................ 19
1.2. Tính tốn vẽ sơ đồ trải. ........................................................................ 19
2. Thi công quấn dây ...................................................................................... 20
2.1. Chuẩn bị: ............................................................................................. 20
2.1. Lót cách điện rãnh stato động cơ. ........................................................ 21
2.2. Quấn các bối dây. ................................................................................ 21
2.3. Lồng dây vào rãnh stato. ...................................................................... 23
2.4. Lót cách điện đầu nối, hàn dây ra và đai giữ đầu nối ........................... 24
3. Lắp ráp và vận hành thử. ............................................................................ 25
Bài 4: BẢO DƯỠNG SỬA CHỮA DAO CÁCH LY ......................................... 26


3
1. Sửa chữa dao cách ly .................................................................................. 26
2. Hư hỏng và các nguyên nhân gây hư hỏng. ................................................ 26
3. Tính chọn dao cách ly:................................................................................ 27
4. Kiểm tra, nghiệm thu và bàn giao. .............................................................. 27
Bài 5: BẢO DƯỠNG SỬA CHỮA CẦU CHÌ CAO ÁP .................................... 28
1. Cầu chì cao áp ............................................................................................ 28
2. Hư hỏng và các nguyên nhân gây hư hỏng. ................................................ 29
3. Sửa chữa cầu chì......................................................................................... 29
4. Tính chọn cầu chì ....................................................................................... 29
Bài 6: BẢO DƯỠNG, SỬA CHỮA TỦ PHÂN PHỐI ĐIỆN ............................ 31
1. Tủ điện phân phối điện ............................................................................... 31
2. Kiểm tra các tình trạng hư hỏng của tủ, tìm nguyên nhân, biện pháp khắc
phục................................................................................................................ 31
TÀI LIỆU THAM KHẢO. ................................................................................. 33

4
LỜI GIỚI THIỆU
Môn học “Sửa chữa bảo dưỡng thiết bị điện” là một trong những môn đun
được biên soạn dựa trên chương trình khung và chương trình chi tiết do trường Cao
đẳng Lào Cai ban hành dành cho hệ cao đẳng và trung cấp nghề Vận hành nhà máy
thủy điện.
Giáo trình được biên soạn làm tài liệu học tập, giảng dạy nên giáo trình đã
được xây dựng ở mức độ đơn giản và dễ hiểu, trong mỗi bài đều có các bài tập áp
dụng để học sinh sinh viên thực hành, luyện tập kỹ năng nghề.
Khi biên soạn, tác giả đã dựa trên kinh nghiệm giảng dạy, tham khảo đồng
nghiệp và tham khảo ở nhiều giáo trình hiện đang lưu hành để phù hợp với nội
dung chương trình đào tạo, phù hợp với mục tiêu đào tạo và các nội dung thực
hành được biên soạn gắn với yêu cầu thực tế.
Nội dung của mơn học gồm có 6 bài:
Bài 1: Quấn dây động cơ một pha
Bài 2: Quấn dây động cơ ba pha kiểu đồng tâm
Bài 3: Quấn dây động cơ ba pha kiểu đồng khuôn xếp đơn
Bài 4: Bảo dưỡng, sửa chữa dao cách ly
Bài 5: Bảo dưỡng, sửa chữa cầu chì cao áp
Bài 6: Bảo dưỡng, sửa chữa tủ phân phối điện.

Giáo trình cũng là tài liệu học tập, giảng dạy và tham khảo tốt cho các ngành
thuộc lĩnh vực điện dân dụng, vận hành nhà máy thủy điện và các ngành gần với
ngành điện. Trong quá trình sử dụng giáo trình, tuỳ theo yêu cầu cũng như khoa
học và cơng nghệ phát triển có thể điều chỉnh thời gian và bổ sung cập nhất các
kiến thức mới cho phù hợp. Trong giáo trình, chúng tơi có đề ra nội dung thực tập
của từng bài để người học củng cố và áp dụng kiến thức lý thyết đã học phù hợp
với kỹ năng.
Trong quá trình biên soạn giáo trình, khơng tránh khỏi thiếu sót, tác giả rất
mong sự đóng góp ý kiến của bạn đọc, để ngày một hoàn thiện hơn

5
GIÁO TRÌNH MƠ ĐUN
Tên mơ đun: Sửa chữa, bảo dưỡng thiết bị điện
Mã số mô đun: MĐ 32
Thời gian mô đun: 60 giờ; (Lý thuyết: 15 giờ; Thực hành: 44 giờ; Kiểm tra: 01 giờ)
* Vị trí, tính chất của mơ đun:
- Ví trí: Mơ đun này phải học sau khi đã hồn thành các mơn học cơ sở và
các mô-đun chuyên môn, đặc biệt là học sau mô-đun Máy điện, khí cụ điện.
- Tính chất: Là mơ đun tự chọn, trong chương trình đào tạo nghề Vận hành
nhà máy thủy điện.
* Mục tiêu mô đun:
1. Kiến thức:
- Khảo sát vẽ được sơ đồ dây quấn động cơ 1 pha và 3 pha; Tính tốn quấn
máy biến áp cơng suất nhỏ; Biết quy trình bảo dưỡng cầu chì, tủ phân phối điện.
2. Kỹ năng:
- Quấn lại động cơ một pha, ba pha bị hỏng theo số liệu có sẵn; Bảo dưỡng
và sửa chữa nhỏ đối với các thiết bị điện trong nhà máy như máy cắt, dao cách ly.
3. Năng tự chủ và trách nhiệm:
- Nghiêm túc, chủ động trong học tập. Ứng dụng các kiến thức đã học vào thực tế.
* Nội dung mô đun:


6

Bài 1: QUẤN DÂY ĐỘNG CƠ 1 PHA
1. Khảo sát và vẽ lại sơ đồ dây quấn.
1.1. Xác định các số liệu ban đầu
Nếu máy điện có thơng số kỹ thuật của nhà sản xuất thì khơng cần thiết phải

lấy mẫu, tuy nhiên vẫn phải kiểm tra lại xem thực tế có đúng chủng loại với gốc
nhà máy chế tạo khơng. Trường hợp khơng có thơng số của nhà chế tạo thì phải lấy
mẫu theo các yêu cầu sau:
Xác định kiểu quấn dây, bước quấn dây, số cực của máy, số mạch nhánh, số
bối dây trong 1 tổ bối dây, số tổ bối dây trong 1 pha hay trong 1 cuộn.
Tháo dây quấn cũ, đếm số vòng quấn trên 1 bối, số vòng trên 1 rãnh và dùng
Panme đo đường kính hiệu dụng của dây.
Vẽ sơ đồ trải bộ dây theo các số liệu đã biết. Nếu chưa có số liệu thì phải tính
tốn để vẽ sơ đồ trải.
1.2. Sơ đồ dây quấn.
a. Sơ đồ trải bộ dây stato động cơ máy bơm nước một pha có: Z1 = 24; 2p = 4;
quấn đồng tâm đơn. qlv = qkđ = 5 bối
Cuộn LV = KĐ: y1 = 4 rãnh ; y2 = 6 rãnh; y3 = 8 rãnh; y4 = 10 rãnh; y5 = 12
rãnh

1

2

3

WLv

4

5

6

7

8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

WK®

WLv

WK®


7
b. Sơ đồ trải bộ dây stato động cơ máy bơm nước một pha có: Z1 = 24; 2p = 4;
quấn đồng tâm đơn.

qlv = q kđ = 4 bối/nhóm

Cuộn LV = KĐ: y1 = 6 rãnh ; y2 = 8 rãnh; y3 = 10 rãnh; y4 = 12 rãnh;

1

2 3 4 5 6 7

ĐLV

8 9 10 1 2 3

ĐKĐ

4 5 6 7 8 9

CLV

CK

c. Bài tập: Tính tốn, vẽ sơ đồ trải bộ dây stato động cơ một pha có: Z1 = 24; 2p = 4;
y = 0,7τ quấn đồng tâm bổ đơi.

* Tính tốn:
- Số rãnh cuộn làm việc và khởi động: ZA =
- Số bối dây trong nhóm: q A =

ZA
Z
 4 ; qB = B  2
2p
2p

Quấn đồng tâm bổ đơi thì: q'A =
y = 0,7τ = 0,7.

qA
q
 2 (bối); q'B = B 1(bối).
2
2

Z
24

 0,7.
 4,2  Ta chọn y1 = 4; y2 = 6 (rãnh)
2p
4

- Khoảng cách cộn LV và KĐ:  0 
rãnh.
* Sơ đồ trải:

2
Z1  16 rãnh  ZB = 8 rãnh
3

360
90 0
.2  300  n z =
 3 (k/c) từ 1 – 4
24
30 0


8



1

A1



2

3

4



5

6

7

8

9

0 1



2

3

4

5

6



7 8

B1

9

0 1

A2

2

3 4

B2

2. Thi công quấn dây động cơ điện 1 pha kiểu đồng tâm, đồng tâm bổ đơi
Lồng hết cuộn dây làm việc sau đó lồng đến cuộn dây khởi động, đầu dây để
đúng quy định, lót cách điện giữa các lớp chắc chắn.
- Kiểm tra lại các tổ bối dây, các đầu dây theo sơ đồ trải của các tổ bối theo
sơ đồ.
- Kiểm tra lại úp rãnh sau đó nêm rãnh yêu cầu các nêm trong rãnh phải
căng đầu nêm phải thừa ra khỏi miệng lõi thép ít nhất là (0,30,4)cm
- Đấu dây để hình thành các tổ bối trong các pha theo sơ đồ trải.
- Các mối nối phải chắc chắn và được đưa vào trong ống ghen lụa

- Các đầu dây ra của các pha phải được đánh dấu rõ ràng
- Khi đai đ/c phải cắt nót để nót giữa tổ bối này với tổ bối khác sau đó dùng
băng mộc để đai.
3. Vận hành thử
- Trước khi chạy thử phải kiểm tra cách điện giữa các pha với nhau và giữa
các pha với vỏ.
- Chạy thử phải kiểm tra dòng điện của các pha, tốc độ quay của động cơ..


9
Bài 2: QUẤN DÂY ĐỘNG CƠ 3 PHA KIỂU ĐỒNG TÂM
1. Khảo sát và vẽ lại sơ đồ dây quấn.
1.1. Xác định các số liệu ban đầu
Thực hiện lấy mẫu theo các yêu cầu sau:
Xác định kiểu quấn dây, bước quấn dây, số cực của máy, số mạch nhánh, số
bối dây trong 1 tổ bối dây, số tổ bối dây trong 1 pha hay trong 1 cuộn.
Tháo dây quấn cũ, đếm số vòng quấn trên 1 bối, số vòng trên 1 rãnh và dùng
Panme đo đường kính hiệu dụng của dây.
Vẽ sơ đồ trải bộ dây theo các số liệu đã biết. Nếu chưa có số liệu thì phải tính
tốn để vẽ sơ đồ trải.
1.2. Tính tốn vẽ sơ đồ trải.
1.2.1. BTUD1: Quấn bộ dây stato động cơ điện : Z = 24; 2p = 4; m = 3; kiểu
đồng tâm:
* Bước cực từ:

 = 2ZP  244  6 = (k/c)
1

* Số rảnh phân bố cho mỗi pha dưới một cực từ:

Z1
Z

24
q   2P  1 
 2 (rãnh)
m m 2 Pm 4.3
* Bước quấn dây: y1 = 2q + 2 = 2.2 + 2 = 6 (rãnh)
y2 = y1 + 2 = 6 + 2 = 8 (rãnh)
* Khoảng cách đấu dây: Zđ = 3q + 1 = 3.2 + 1 = 7 (rãnh)
* Khoảng cách giữa các pha:
ZA/B/C = 2q + 1 = 5 (rãnh).
* Sơ đồ dây quấn


10
1.2.2. BTUD3: Tính tốn, vẽ sơ đồ trải và quấn lại bộ dây stato động cơ KĐB 3
pha có: Z1 = 36, 2P = 4, m = 3. Kiểu đồng tâm đơn.
* Tính tốn

 = 2ZP  364  9
1

(k/c)

Z1

Z
36
q   2P  1 

 3 (rãnh)
m m 2 Pm 4.3
y1 = 2q + 2 = 2.3 + 2 = 8 (rãnh)
y2 = y1 + 2 = 6 + 2 = 10 (rãnh)
y3 = y2 + 2 = 8 + 2 = 12 (rãnh)
Zđ = 3q + 1 = 3.3 + 1 = 10(rãnh)
ZA/B/C = 2q + 1 = 7 (rãnh).
* Sơ đồ trải

1.2.3. BTUD3: Tính tốn vẽ sơ đồ trải bộ dây stato động cơ KĐB 3 pha có:
Z1 = 24, 2P = 2, m = 3. Kiểu đồng tâm bổ đơi.
* Tính tốn

* Bước cực từ:

 = 2ZP  242  12 = (k/c)
1

* Số rảnh phân bố cho mỗi pha dưới một cực từ:


11

Z1

Z
24
q   2P  1 
4
(r·nh)

m m 2 Pm 2.3

Vì quấn kiểu đồng tâm bổ đơi nên số bối dây trong 1 tổ bối bằng:
q
= 2
2

* Bước quấn dây: y1 = 2q + 2 = 2 .4 + 2 = 10 (rãnh)
y2 = y1 + 2 = 10 + 2 = 12(rãnh)
* Khoảng cách đấu dây:
Zđ = 3q + 1 = 3.4 + 1 = 13 (rãnh)
* Khoảng cách giữa các pha
ZA,B,C = 2q + 1 = 2.4 + 1 = 9 (rãnh)

1.2.4. BTUD4: Tính tốn vẽ sơ đồ trải bộ dây stato động cơ xoay chiều 3 pha có Z1 =
36; 2p = 2 kiểu đồng tâm bổ đơi.
* Tính tốn:


12
- Tính nhóm cực pha: q 

Z1
36
q 6

 6  q '    3 (bối)
2 pm 3.2
2 2

- Tính bước quấn: y1 = 2q + 2 = 2.6 + 2 = 14 (rãnh)
y2 = y1 + 2 = 16 (rãnh)
y3 = y2 + 2 = 18 (rãnh)
- Tính Zđ = 3q + 1 = 3.6 + 1 = 19 (rãnh)
- tính khoảng cách giữa các pha: A/B/C = 2q + 1 = 13 (rãnh)
* Vẽ sơ đồ trải:
 



 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 4 5 6

A

Z

B

X

C

Y

2. Thi công quấn dây động cơ điện 3 pha kiểu đồng tâm, đồng tâm bổ đôi
* Chuẩn bị:
- Vật tư: Dây emay phù hợp với từng loại động cơ, giấy cách điện, ống gen, chì
hàn, nhựa thơng ...

- Thiết bị: Động cơ ba pha.
- Dụng cụ đồ nghề: Kìm, kéo, tuốc nơ vít, cưa, bàn quấn, mỏ hàn ...
* Thực hiện
a. Cắt lót cách điện:
Bước 1: Chọn bìa cách điện phù hợp, đo các kích thước và triển khai lên bìa cách
điện các kích thước như hình vẽ:
h: Chiều cao rãnh.
a: Bề rộng đáy rãnh.


13
d1: Chiều dài thực của rãnh
d2 = d’2: Phần gia cơng bên ngồi rãnh.

h
a
h
d1
d’ d 2

d2 d’
HÌNH 2.1 BIỂU DIỄN CÁC KÍCH THƯỚC GẤP BÌA CÁCH ĐIỆN.

Bước 2: Gấp bìa cách điện:
- Cắt đủ số bìa cách điện.
- Gấp theo đường nét đứt giữa a và h, mặt trơn vào trong.
- Gấp theo đường nét đứt giữa d2 và d’2 , gấp ngược mặt trơn ra sau lưng.

HÌNH 2.2 BÌA CÁCH ĐIỆN ĐÃ GẤP HỒN CHỈNH .

Bước 3: Lót cách điện:
- Luồn lần lượt bìa cách điện vào các rãnh.
- Bẻ tai cách điện để định vị bìa cách điện, dùng que nong ép chặt bìa cách
điện vào sát các bề mặt của rãnh.
Bước 4: Cắt đủ bìa lót miệng rãnh theo yêu cầu
- Kích thước dài: d1 + 2d2
- Bề rộng phải đủ ơm 1/3 kích thước cạnh tác dụng.
- Bo cong các góc.
b. Làm khn quấn dây:
Bước 1: Xác định kích thước bối dây:
- Lần lượt xác định chiều rộng bối dây theo các bước dây đã xác định (đo kích
thức bối nhỏ nhất).
Bước 2: Triển khai lên ván khn hoặc khn định hình sẵn có:
- Chọn ván, xác định kích thước bối dây lớn nhất và khai triển lên ván khuôn.


14
- Cộng thêm mỗi bên từ 20 ÷ 25 (mm).
Bước 3: Gia công khuôn:
- Cắt 2 miếng ván khuôn
- Xác định tâm khn và khoan lỗ  = 8 ÷ 10 (mm)
- Lần lượt xác định lỗ góc các khn theo kích thước các bối dây đã xác định và
khoan lỗ  = 3 ÷ 4 (mm)
- Tạo rãnh ra dây và rãnh buộc bối dây cho khuôn.
- Làm nhẵn mép khuôn.
* Lưu ý: Cắt 3 miếng ván khuôn để tạo bộ khn quấn dây đồng thời cả nhóm lớn
và nhóm nhỏ.
Bước 4: Tạo khung khn:
- Gia cơng tấm đệm khn bằng ván dày có kích thước nằm lọt trong khuôn nhỏ
nhất, không tiếp xúc với dây quấn và các lỗ khuôn, bề dày tối thiểu bằng chiều cao rãnh

h.
- Khoan lỗ tâm và mài nhẵn các mép.
- Vót que tre tương ứng với kích thước lỗ khn tạo khung khn.

Rãnh buộc bối

(2 tấm)

Rãnh ra

(1 tấm)

HÌNH 2.4 KHN QUẤN DÂY ĐỒNG TÂM .

c. Vót que nong, que nêm, que gạt:


15
Bước 1: Vót que nong: Que nong được vót bằng tre có chiều dài dài hơn rãnh có
tiết diện mặt cắt như mặt cắt rãnh nhưng nhỏ hơn dùng để ép định vị giấy cách điện vào
rãnh.
Bước 2: Vót que nêm: Que nêm thường làm bằng cật tre có tiết diện mặt cắt ngang
dẹp và rộng hơn miệng rãnh, chiều dài bằng giấy cách điện dùng để nêm chặt bìa lót
miệng rãnh và dây quấn trong rãnh vì vậy bề dày phụ thuộc vào mức độ chiếm chỗ của
dây trong rãnh.
Bước 3: Vót que gạt: (Dao gạt dây)
- Dùng cật tre già vót có hình dạng như 1 dao nhỏ có cán cầm, yêu cầu:
+ Phần lưỡi và mũi chải dây có bề dày bằng 1/3 bề rộng miệng rãnh.
+ Có kích thước đủ dài để tiện cho thao tác.
- Chuốt bóng bằng giấy nhám.

d. Tạo bối dây:
Bước 1: Lắp khn:
- Chọn vị trí thích hợp gá định vị máy quấn dây.
- Định vị chắc chắn bộ khuôn lên máy quấn dây theo đúng vị trí đã định.
- Chọn tỷ số truyền phù hợp, căn chỉnh máy quấn, xác định chiều quấn.
Bước 2: - Đặt dây vào khn quấn có bước dây quấn nhỏ nhất, đầu dây đưa qua
rãnh ra dây ra ngồi.
- Quay tay quay đếm đủ số vịng u cầu.
- Lắp que tre tạo khung khn có bước dây kế tiếp và thực hiện quấn đủ số
vòng theo yêu cầu. Tiến hành thực hiện tương tự với các bối dây cịn lại.
Bước 3: Ra dây:
- Tháo bộ khn dây ra khỏi máy quấn dây.
- Luồn dây qua rãnh buộc bối dây định vị bối dây chắc chắn không làm rối
dây.
- Tháo khuôn lấy lấy lần lượt từng bối dây ra khỏi khuôn.
- Vào lại khuôn và thực hiện quấn đủ số bối dây trong nhóm, số nhóm, số
pha theo yêu cầu.
* Lưu ý:
- Không thực hiện hàn nối dây trên cạnh tác dụng.
- Hai đầu dây của bối dây phải cùng phía, đầu dây giữa các bối, các nhóm
phải đủ dài.
e. Lồng dây:
Bước 1: Bước 1: Xác định cách thức lồng dây:
- Các vị trí đưa dây ra hộp cực, chiều lồng dây thuận tiện.


16
- Vị trí đặt nhóm bối dây, rãnh đặt dây, rãnh đặt dây tiếp theo...
* Lưu ý: Lồng bối dây có bước dây nhỏ trước, lớn sau.
Bước 2: Đưa dây vào lòng stato:

- Định dạng bối dây: Tạo độ võng cho đầu bối dây.
- Đưa dây vào lịng stato, lót cách điện tạm thời cho cạnh tác dụng chưa vào, tháo
dây định vị cạnh tác dụng cần lồng.
Bước 3: Lồng dây vào rãnh:
- Dùng que gạt tách từng nhóm nhỏ các sợi dây đưa vào rãnh.
- Dùng que gạt chải các sợi dây đã lồng vào rãnh sao cho không chồng chéo và
đưa các nhóm dây kế tiếp vào rãnh và thực hiện chải dây cho đến hết.
- Lót bìa cách điện miệng rãnh.
- Lồng dây vào rãnh kế tiếp theo sơ đồ và thực hiện tương tự cho đến hết.
* Lưu ý:
- Trong quá trình lồng dây tùy theo đặc điểm thực tế có thể thực hiện:
+ Đồng thời việc lót cách điện các đầu dây và nêm rãnh.
+ Cắt rời các nhóm hoặc khơng
- Các đầu dây đưa ra cùng phía hộp đấu dây.

HÌNH 4.5 ĐỘNG CƠ 3 PHA ĐANG ĐƯỢC LỒNG DÂY .

f. Lót cách điện, đấu nối, đai dây:
Bước 1: Lót bìa cách điện miệng rãnh và nêm miệng rãnh.
Bước 2: Đấu nối:
- Nạo sạch cách điện, nối theo sơ đồ
- Làm sạch mối nối và hàn
* Lưu ý:


17
- Đối với động cơ 3 pha không thực hiện đấu bên trong, các đầu dây được
đưa ra hộp cực như hình vẽ để tiện cho việc đấu Y hoặc Δ.

A

B

C

Z

X

Y

HÌNH 2.6 BỐ TRÍ CỌC ĐẤU DÂY TRÊN HỘ CỰC ĐỘNG CƠ BA PHA.

Bước 3: Kiểm tra toàn bộ bộ dây quấn: Chạm chấp, hở mạch, sai sơ đồ, ...
Bước 4: Lót cách điện pha các đầu dây, đai dây.

3. Lắp ráp và vận hành
Bước 1: Kiểm tra nguội:
- Lắp ráp, quay trục kiểm tra sát cốt, rơ, tiếng kêu lạ.
- Kiểm tra thông mạch, chạm chập, chạm vỏ ... các sai sót trong q trình
thực hiện, kiểm tra sơ lược phần cơ.

HÌNH 4.8 THAO TÁC KIỂM TRA BẰNG RƠ NHA.

HÌNH 4.9 THAO TÁC KIỂM TRA BẰNG ĐỒNG HỒ VẠN NĂNG .


18
Bước 2: Kiểm tra nóng:
- Đưa nguồn vào vân hành và kiểm tra các thông số: I0, Imm0, Ur, n, t0

- Kiểm tra chiều quay, nghe tiếng kêu lạ.
Bước 3: Tháo thực hiện sơn tẩm và sấy:
- Sấy khô máy điện làm thóat hơi nước và tạo điều kiện cho việc tẩm sơn ở
nhiệt độ 70 C ÷ 800C trong 2 ÷ 4 giờ.
0

- Tẩm sơn: Dùng cọ quét sơn nhiều lần lên đầu các bối dây để sơn ngấm
sâu vào dây quấn đến khi sơn chớm chảy sang đầu bên kia thì lật ngược lại và thực hiện
tương tự. Tùy theo điều kiện cụ thể có thể tẩm 2 ÷ 3 lần.
- Sấy khô: Tùy theo điều kiện cụ thể mà chọn phương pháp sấy phù hợp để
sấy trong thời gian từ 6 ÷ 8 giờ ở nhiệt độ 700C ÷ 80 0C
Bước 4: Kiểm tra chất lượng sau khi sấy:
- Sơn khơng cịn dính tay.
- Điện trở cách điện: R ≥ 0.5 (MW), với Uđm < 500 (V)


19
Bài 3
QUẤN DÂY ĐỘNG CƠ 3 PHA KIỂU ĐỒNG KHUÔN 1 LỚP (XẾP ĐƠN)
1. Khảo sát và vẽ lại sơ đồ dây quấn.
1.1. Xác định các số liệu ban đầu
Thực hiện lấy mẫu:
Xác định kiểu quấn dây, bước quấn dây, số cực của máy, số mạch nhánh, số
bối dây trong 1 tổ bối dây, số tổ bối dây trong 1 pha hay trong 1 cuộn.
Tháo dây quấn cũ, đếm số vòng quấn trên 1 bối, số vòng trên 1 rãnh và dùng
Panme đo đường kính hiệu dụng của dây.
Vẽ sơ đồ trải bộ dây theo các số liệu đã biết. Nếu chưa có số liệu thì phải tính
tốn để vẽ sơ đồ trải.
1.2. Tính tốn vẽ sơ đồ trải.
1.2.1. BTUD1: Quấn bộ dây stato động cơ điện : Z = 24; 2p = 4; m = 3; kiểu

đồng khôn 1 lớp:
* Bước cực từ:

 = 2ZP  244  6 = (k/c)
1

* Số rảnh phân bố cho mỗi pha dưới một cực từ:

Z1
Z

24
q   2P  1 
 2 (r·nh)
m m 2 Pm 4.3
* Bước quấn dây:

y =  = 6 KC (1 – 7 rãnh)

* Khoảng cách đấu dây: Zđ = 3q = 3.2 = 6 (rãnh)
* Khoảng cách giữa các pha:
ZA/B/C = 2q + 1 = 5 (rãnh).
* Sơ đồ trải


20

1.2.1. BTUD1: Vẽ SĐT bộ dây stato động cơ điện : Z = 36; 2p = 4; m = 3;
kiểu đồng khôn 1 lớp:

2. Thi công quấn dây
2.1. Chuẩn bị:
- Vật tư: Dây emay phù hợp với từng loại động cơ, giấy cách điện, ống gen, chì
hàn, nhựa thơng ...


21
- Thiết bị: Động cơ ba pha.
- Dụng cụ đồ nghề: Kìm, kéo, tuốc nơ vít, cưa, bàn quấn, mỏ hàn ...

2.1. Lót cách điện rãnh stato động cơ.
Chọn bìa cách điện phù hợp, đảm bảo yêu cầu về cấp cách điện. Độ dầy của
bìa có thể được tăng cường bằng nhiều lớp. Cắt bìa cách điện sao cho lót hết, lót đủ
với chiều dài nhơ ra khỏi rãnh có gấp mép tăng cường khoảng 3 đến 4 mm, chiều
cao của bìa khơng nhơ khỏi miệng rãnh (đến điểm uốn của rãnh) và khơng bị so
lệch. Sau khi lót bìa xong dùng cái nêm bằng gỗ hoặc tre nong cho bìa cách điện ép
sát vào thành và đáy rãnh.

l1

k
h
l1

h

l
k
a

a
2.2. Quấn các bối dây.
2.2.1. Làm khn quấn:
Bộ khn gồm có khn quấn và má ốp, được làm bằng gỗ, bề mặt phải phẳng,
nhẵn. Má ốp thường rộng hơn khuôn quấn về mỗi bên khoảng 1 đến 2(cm)
* Cách 1:
a/ Đo kích thước:
+ Chiều dầy khuôn: Nhỏ hơn hoặc bằng chiều cao của rãnh
+ Chiều rộng khn: Được tính bằng bước quấn dây (y)
+ Chiều dài khuôn:
l = l1 + 2k
Theo kinh nghiệm k chọn như sau:
- k = 0,5 (cm) đối với động cơ có P = 0,5 - 1 (KW)
- k = 1 (cm) đối với động cơ có P = 1 - 5 (KW)


22
- k = 1,5 (cm) đối với động cơ có P = 5 - 10 (KW)
+ Đầu uốn cong :
Dùng sợi dây đồng đặt vào từ rãnh 1 đến rãnh x, cách nhau bằng bước quấn
dây y, tạo thành 1 vịng kín sau đó dùng tay ấn về 2 phía sao cho vừa tới mép ngoài
của stato rồi dặt khung dây này lên hình chữ nhật (kích thước khn) đã được vẽ
trên tấm gỗ. Trừ chiều dài còn lại là 2 đầu uốn cong của khuôn.
b/ Làm khuôn:
Sau khi đã vẽ được kích thước của khn lên tấm gỗ ta dùng cưa, bào, dũa
cắt tấm gỗ theo khuôn mẫu và khoan lỗ tâm để gá vào bàn quấn dây, bề mặt khn
phải phẳng, nhẵn. Sau khi làm xong phải lót một lớp bìa cách điện trên bề mặt
khn và chờm ra ngoài khoảng 1 đến 1,5 (mm) để khi quấn dây, dây quấn không
bị chèn vào khe giữa khuôn quấn và má ốp. Có thể sát nến trên bề mặt khuôn để
khi tháo bối dây ra khỏi khuôn quấn được dễ dàng.

Hình dạng của bộ khn hình bầu dục sau khi đã làm xong:

Rãnh buộc
dây
Lỗ

Rãnh sang dây
* Cách 2:
- Lấy đoạn dây ê may có độ dài phù hợp và đường kính khoảng 0,6 đến 0.8
(mm). Lõi thép sau khi đã lót cách điện, dùng đoạn dây đặt vào rãnh thứ nhất
quàng qua rãnh thứ x (có khoảng cách bằng bước quấn dây y). Đầu vòng dây kéo
thẳng ra cách mép bìa cách điện khoảng 3 đến 4 (mm) sau đó uốn cong gần sát
thành stato. Phía đầu dây cịn lại cũng làm như thế và chập xoắn 2 đầu dây lại để
cố định (hình dáng vịng dây được uốn nắn sao cho gần giống như hình dáng bối
dây đã được lồng trong rãnh)
- Sau đó áp vịng dây mẫu lên tấm gỗ, vẽ chu vi vòng dây lên mặt tấm gỗ,
dùng cưa cắt tấm gỗ theo khuôn mẫu và khoan lỗ tâm để gá vào bàn quấn.


23
- Nếu đã có khn sẵn, ta áp vịng dây đó vào khn có sẵn, khn nào vừa
vịng dây cả về hình dạng và kích thước thì chọn.
* Chú ý:
- Nếu quấn kiểu đồng tâm thì phải làm q khn khác nhau
- Nếu quấn đồng khn thì số khn giống nhau và bằng q
2.2.2. Gá khuôn lên bàn quấn: Như hình vẽ.

Bộ khn quấn kiểu
đồng khn

Bộ khn quấn kiểu đồng tâm

2.2.3 Quấn dây:
Đặt dây quấn và hãm chặt một đầu, tay phải quay tay quay của bàn quấn, tay
trái đỡ và giữ dây. Quấn đều tay, rải dây lần lượt, sóng và có độ căng vừa phải. Sau
khi quấn đủ số vòng, hãm bối dây lại bằng dây hãm đặt trước và chuyển dây quấn
sang khuôn quấn thứ 2 để quấn tiếp bối thứ 2. Cứ như thế quấn đủ số vịng, quấn
xong bối nào hãm ngay bối đó và chuyển sang bối tiếp theo cho đến hết một tổ bối
thì ngừng lại và cắt dây quấn.
2.2.4. Tháo dây quấn ra khỏi khn:
Mở bulơng hãm khn quấn, lấy tồn bộ dây quấn ra khỏi bàn quấn và đặt
trên mặt bàn sạch, nhẹ nhàng rút tấm ốp về phía khơng có dây chuyển tiếp, để cịn
lại bộ dây với khn quấn. Muốn cho bộ dây giữ ngun trình tự khơng bị đảo lộn
phải tháo dây ra khỏi khuôn và lật 1800 sang phải hoặc trái, bối thứ 2 cũng tháo ra
khỏi khuôn và lật sang phải hoặc trái đặt lên bối thư nhất. Cứ làm trình tự như thế
sẽ có một tổ bối dây nguyên vẹn theo thứ tự, không bị đảo lộn.
2.3. Lồng dây vào rãnh stato.
Dụng cụ để lồng dây vào rãnh bao gồm: Dao trải dây bằng tre hoặc gỗ, kéo
cắt bìa cách điện.
Vật liệu gồm có: Bìa cách điện úp miệng rãnh, tre nêm miệng rãnh, nến cây.
Tìm đúng phía lõi thép định lấy đầu dây ra, đặt bối dây đã quấn có đầu hướng
vào lõi thép phía cần lấy đầu dây ra.


24
Nhấc bối thứ nhất (bối trên cùng nếu là quấn đồng khuôn), bối nhỏ nhất (nếu
là quấn đồng tâm), nắn cho cạnh thẳng và bóp nhẹ để vừa khoảng bước quấn, sau
đó lật 1800 vào trong lịng lõi thép, hạ cạnh thứ nhất xuống rãnh và cắt cách điện úp
tạm thời lên cạnh vừa hạ để khỏi bung dây ra khỏi rãnh. Đếm số rãnh đúng bằng
bước quấn, sau đó hạ dây vào rãnh. Trong khi hạ có thể sát nến lên cạnh bối dây và

miệng rãnh, vừa vê hạ, vừa dùng dao tre trải nhẹ dọc theo rãnh cho đến khi dây
xuống hết rãnh. Dùng bìa cách điện úp miệng rãnh luồn vào rãnh vừa hạ để khỏi
bung dây lên (bìa úp có kích thước phải ơm được khoảng 1/3 cạnh tác dụng của
bối dây) Sau khi vuốt nắn cho các sợi dây sóng, thẳng, tiến hành nắn đầu bối dây.
Luồn 2 ngón trỏ vào 2 vị trí thẳng rãnh đã hạ, 2 ngón tay cái tì lên cung đầu bối
dây và nắn sao cho nơi từ rãnh ra thẳng, cung có ngón tay cái tì tạo với cạnh 1 góc
gần vng (cả 2 đầu bối dây đều nắn như nhau). Tiếp đó dùng 2 ngón tay cái đặt
chính giữa 2 đầu bối dây ấn xuống để đầu bối dây nằm gần sát thành vỏ máy.
Bối thứ 2 và thứ 3… cũng nắn tương tự. Khi hạ xong bối dây nào thì tạo hình
đầu bối dây đó ngay sau đó mới hạ bối tiếp theo. Đối với dây quấn có tiết diện lớn
nên uốn và nắn ít sợi một, sau đó dùng thanh gỗ nêm có hình bán nguyệt, bề mặt
nhẵn và dùng búa cao su hoặc búa gỗ gõ nhẹ để nắn đầu bối dây.
2.4. Lót cách điện đầu nối, hàn dây ra và đai giữ đầu nối
- Nêm bằng tre hoặc gỗ có tiết diện hình bán nguyệt lùa vào rãnh đè lên bìa úp
để nén và giữ bối dây trong rãnh chặt và không bị lực điện từ làm bung ra khi có
dịng điện chạy qua dây quấn. Yêu cầu nêm phải chặt và có chiều dài bằng chiều
dài bìa úp
Nêm
Bìa úp
Bìa lót
cách điện

- Khi đã nêm chặt các rãnh, dùng nêm gỗ, búa gỗ hoặc búa cao su nắn đầu
bộ dây sao cho tròn đều
- Bộ dây được đấu nối theo một qui định nhất định (khoảng cách đấu dây
phụ thuộc vào số cực, kiểu quấn dây)
- Khi lót vai phải cắt bìa có hình dạng đúng, lót sâu xuống chân bối dây sát
miệng rãnh và phải cách điện hoàn toàn giữa chỗ giao nhau của các pha.
- Dùng dây gai đối với máy nhỏ và băng vải đối với máy lớn băng đầu bộ
dây để bó chặt đầu bối dây với nhau chống rung khi có lực điện từ đồng thời tạo

cho bộ dây gọn, đẹp, an tồn khi lắp ráp.
- Kiểm tra thơng mạch, kiểm tra cách điện giữa các pha với nhau và giữa các
pha với vỏ.


25
3. Lắp ráp và vận hành thử.
Quan sát, lắng nghe tiếng kêu khi động cơ hoạt động, kiểm tra dòng điện của
các pha, kiểm tra tốc độ quay của rô to.