Bài tiểu luận môn đại cương truyền thông đại chúng, học viện ngoại giao (14)

BỘ NGOẠI GIAO
HỌC VIỆN NGOẠI GIAO VIỆT NAM
------------

TIỂU LUẬN
HỌC PHẦN: ĐẠI CƯƠNG TRUYỀN THƠNG ĐẠI CHÚNG
Đề bài:
Trình bày lý thuyết về Hiệu ứng cánh bướm của Edward Lorenz

Giảng viên hướng dẫn:

TS. Phan Văn Kiền

Sinh viên thực hiện:

Lộc Thị Tồn (nhóm trưởng)

TT47A4 - 0595

Nguyễn Phương Thảo

TT47A4 - 0594

Nguyễn Thái Kim Anh

TT47A1 - 0538

Hà Nội, tháng 06 năm 2021


MỞ ĐẦU

MỤC LỤC
I. Lịch sử ra đời
1. Edward Lorenz và Hiệu ứng cánh bướm………………………………….. 5
2. Hiệu ứng cánh bướm của hiệu ứng cánh bướm………………………….... 7
2.1 Cánh bướm thứ nhất: Từ see gulls đến butterflies……………………….. 7
2.2 Cánh bướm thứ hai: cơn bão trong nền văn hóa đương đại ……………...7
II. Nội dung, đặc điểm của Hiệu ứng cánh bướm
1. Khái niệm…………………………………………………………………..9
2. Đặc điểm…………………………………………………………………..10
III. Ứng dụng về hiệu ứng cánh bướm trong các lĩnh vực đời sống, đặc biệt là báo
chí, truyền thơng.
1. Hiệu ứng cánh bướm : Cú đập cánh nhỏ có thể gây ra sự thay đổi lớn (theo hai xu
hướng) ……………………………………………………………………….11
2. Dịch Covid - câu chuyện hiệu ứng cánh bướm: Bài học từ một con virus..14
3. Hiệu ứng cánh bướm và những sự kiện làm thay đổi thế giới…………….17
4. Hiệu ứng cánh bướm trong kinh doanh…………………………………...19
5. Hiệu ứng cánh bướm, truyền thông và những chiến lược………………....24
KẾT LUẬN


BẢNG PHÂN CÔNG CÔNG VIỆC THÀNH VIÊN

STT

Họ và tên - MSSV

Danh sách cơng việc

1

Lộc Thị Tồn
TT47A4 - 0595

Lập outline, mục lục
Kết luận
Nội dung ứng dụng III (1,2,3,4,5)

2

Nguyễn Phương Thảo
TT47A4 - 0594

Mở đầu
Nội dung về lịch sử, khái niệm, đặc
điểm (mục I, II)

3

Nguyễn Thái Kim Anh
TT47A1 - 0538

Nội dung ứng dụng III (1,2,5)

MỞ ĐẦU
Trong cuốn tiểu tiểu thuyết vĩ đại của Stephen King - 11/22/63, Mr.Jake phát
hiện ra một cánh cửa thần kì có thể đưa mình trở về nước Mỹ năm 1958. Sau một vài


chuyến du hành và thử nghiệm, Jake nhận thấy mình có thể thay đổi lịch sử. Đặc biệt
hơn cả: dù anh sống trong quá khứ bao lâu, thì hiện tại mới chỉ trôi qua hai phút. Và

thế là Jake đã quyết định sống trong quá khứ đến năm 1963 để có thể ngăn chặn vụ ám
sát Tổng thống John F. Kennedy vì tin chắc rằng sự thay đổi này sẽ mang lại vơ vàn lợi
ích cho nhân loại. Sau nhiều năm theo dõi, Jake đã ngăn chặn vụ ám sát thành cơng.
Thế nhưng, khi trở về hiện tại, tình hình thế giới khơng như Jake tưởng. Thậm
chí, thế giới hồn toàn tương phản với mong đợi của Jake: động đất xảy ra khắp nơi,
ngôi nhà cũ của anh nằm trong đống đổ nát, chiến tranh hạt nhân đã phá hủy thế giới.
Quẫn trí, Jake quay trở lại năm 1958 một lần nữa và thiết lập lại lịch sử vốn có.
Khơng chỉ là một cuốn tiểu thuyết viễn tưởng tuyệt vời, 11/22/63 cịn là một ví
dụ điển hình về tác động của “hiệu ứng cánh bướm” trong suy nghĩ của công chúng
xưa và nay: một bài học về hệ quả từ những hành động tưởng như vô cùng nhỏ bé
trong cuộc sống của mỗi con người.
Thế nhưng, các nhà vật lý học thuộc Đại học Oxford lại cho rằng đây là một sự
“nhầm lẫn”. Vậy hiệu ứng cánh bướm “thật sự” là gì? Hơn hết, hiệu ứng cánh bướm
đã có tác động như thế nào đến công chúng? Trong bài tiểu luận này, nhóm chúng em
xin phép được làm rõ về đề tài đó.
Vì đây là lần đầu tiên thực hiện bài tiểu luận “Hiệu ứng cánh bướm’’, với góc
nhìn và kiến thức còn hạn chế cũng như khả năng nghiên cứu không đủ sâu sắc nên
chúng em sẽ không thể tránh khỏi những thiếu sót, thậm chí là sai sót, vì vậy cả nhóm
em rất sẵn lịng đón nhận những lời nhận xét từ thầy để bài tiểu luận này được hoàn
thiện hơn. Chúng em cũng xin gửi lời cảm ơn vì những kiến thức thú vị, bổ ích của
thầy đã truyền đạt lại ở môn Truyền thông đại chúng.

I. Lịch sử ra đời
1. Edward Lorenz và Hiệu ứng cánh bướm
Theo bài viết về Hiệu ứng cánh bướm của nhóm tác giả Catherine Rouvas
Nicolis và Gregoire Nicolis trên website Scholarpedia, hiệu ứng cánh bướm là khái


niệm do Edward Norton Lorenz (1917 – 2008) đưa ra. Edward Lorenz là một nhà tốn
học và khí tượng học Mỹ, đồng thời cũng là cha đẻ của Thuyết Hỗn loạn.

Trong những năm 1950, nhận ra mơ hình tuyến tính được sử dụng trong việc dự
báo thời tiết lúc bấy giờ khơng hiệu quả, Lorenz đã bắt đầu tìm kiếm một hướng đi
mới để có thể dự báo một cách chính xác.
Năm 1961, khi Lorenz mơ phỏng dự đốn về thời tiết trên máy tính, ơng đã
nhập số liệu là 0.506 thay vì nhập đầy đủ là 0.5061271. Ngạc nhiên thay, kết quả của
bản dự báo thời tiết trả về trên máy tính đã khác xa so với dự tính ban đầu.
Từ sai lầm này, Lorenz đã bắt đầu manh nha ý tưởng về việc một sự thay đổi
nhỏ trong hệ điều kiện ban đầu sẽ gây ra ảnh hưởng lâu dài. Năm 1963, trên bài báo
kinh điển “Dòng chảy không theo chu kỳ nhất định” (Deterministic Nonperiodic
Flow), Lorenz đã đưa ra những dẫn chứng và kết luận rằng các mơ hình dự báo thời
tiết hồn tồn khơng chính xác, vì việc biết chính xác các điều kiện ban đầu là phi lý,
và chỉ một sự thay đổi nhỏ thôi cũng có thể làm sai lệch kết quả.2

Nguồn ảnh Fs.blog: một lỗi nhỏ trong hệ quy chiếu ban đầu phóng đại theo thời gian

Bài báo trên cũng chính là cơ sở cho bài diễn thuyết của ông trong cuộc họp lần
thứ 139 của Hiệp hội vì sự tiến bộ của khoa học Mỹ (the American Association for the
Advancement of Science) được tổ chức tại Washington. DC với tựa đề “Điều có thể dự

1 Nancy Mathis (2007), "Storm Warning: The Story of a Killer Tornado", Touchstone.
2 Edward N Lorenz (1963), Deterministic nonperiodic flow, Journal of the Atmospheric Sciences, Vol 20,
p.130–141


báo: Phải chăng một lần vỗ cánh của một con bướm Brazil đã gây ra lốc xoáy ở
Texas?”
Để những khán giả không nghiên cứu khoa học đọc hiểu một cách dễ dàng hơn,
Lorenz đã sử dụng phép ẩn dụ thông qua hình ảnh con bướm. Theo ơng, một lần đập
cánh của bướm thể hiện những thay đổi nhỏ trong áp suất khí quyển, và những thay
đổi này là sẽ “tích tiểu thành đại” khi một mơ hình vận hành.

Từ đó, một cái đập cánh của con bướm nhỏ bé có thể gây ra sự thay đổi (dù là
rất nhỏ) trong điều kiện gốc của hệ vật lý dẫn đến kết quả là những thay đổi rất lớn về
thời tiết ví dụ như cơn lốc tại một địa điểm cách nơi con bướm đập cánh hàng vạn kilô-mét3.
Vốn được sử dụng ban đầu như một khái niệm khoa học đơn thuần, đến nay,
hiệu ứng cánh bướm đã trở thành một hiện tượng phổ biến và đi sâu vào trong nền văn
hóa hiện đại và viral trên khắp các trang báo, blog,... đặc biệt là trong các bài viết có
đề cập tới quan hệ nhân quả hoặc nghịch lý thời gian (ví dụ như bộ phim Hiệu ứng
cánh bướm được đặt tên và lấy cảm hứng theo khái niệm này).
Điều gì đã khiến một khái niệm khoa học trở nên viral trong văn hóa đại chúng?
Thứ nhất là sự đặc biệt trong hình ảnh ẩn dụ - cánh bướm. Theo Lorenz, “cánh
bướm” là hình ảnh tượng trưng cho “vẻ ngồi yếu ớt và thiếu sức mạnh, là hình ảnh
biểu tượng của một điều phi thường nhỏ bé.” 4
Thứ hai là mối quan hệ nhân quả trong cụm từ “hiệu ứng – cánh bướm” ẩn dụ
cho nguy hiểm ập đến do những sự kiện nhỏ, dường như không đáng kể, mà chúng ta
không thể lường trước.5
Và lý do quan trọng nhất chính là do tác động của hiệu ứng cánh bướm lên
hiệu ứng cánh bướm.
2. Hiệu ứng cánh bướm của hiệu ứng cánh bướm
2.1 Cánh bướm thứ nhất: Từ see gulls đến butterflies
3 Edward N. Lorenz, Un battement d'aile de papillon au Brésil peut-il déclencher une tornade au Texas?,
Alliage 22 (1993), 42-45. Traduction franỗaise du texte de la confộrence de 1972, publiộ (en anglais) dans: The
essence of chaos, The Jessie and John Danz Lecture Series, University of Washington Press (1993).
4 Edward N. Lorenz, The Essence of Chaos, University of Washington Press, Seattle, 1994
5 March, J. G. (1994). A primer on decision-making. New York: Free Press.


Trong bài báo có tựa đề Sea gulls, butterflies, and grasshoppers: A brief history
of the butterfly effect in nonlinear dynamics, ông Robert C. Hilborn – Phó Giám đốc
điều hành Hiệp hội Giáo viên Vật lý Mỹ nhận định: trên thực tế, trong bài báo năm
1963 về độ nhạy cảm của hệ đối với điều kiện gốc (sensitivity on initial conditions) và

ảnh hưởng của nó đối với khả năng dự đốn của các hệ thống cũ, Lorenz đã lấy mòng
biển (sea gulls) để làm hình ảnh ẩn dụ. Tuy nhiên, điều này chỉ tồn tại trong một thời
gian ngắn, tại sao?
Cũng trong bài báo trên, vào năm 1972, Lorenz dự định sẽ tham gia diễn thuyết
tại Hiệp hội vì sự tiến bộ của khoa học Mỹ. Nhưng, bởi Lorenz khơng có mặt để viết
tiêu đề cho bài diễn thuyết, người triệu tập phiên họp Philip Merilees đã viết tiêu đề
nổi tiếng ngày hơm nay: “Điều có thể dự báo: Phải chăng một lần vỗ cánh của một con
bướm Brazil đã gây ra lốc xoáy ở Texas?”
Douglas Lilly - người sở hữu văn phịng tại Trung tâm Nghiên cứu Khí quyển
Quốc gia năm 1972, nơi gần với Philip Merlees, đã cho rằng mình là người đã đề xuất
ý tưởng sử dụng cánh bướm trong tiêu đề bài báo của Lorenz, bởi được truyền cảm
hứng từ câu nói trong cuốn tiểu thuyết Storm (1941) của George R. Stewart.” 6
2.2 Cánh bướm thứ hai: cơn bão trong nền văn hóa đương đại
Mặc dù hiệu ứng cánh bướm vẫn còn được biết đến với một vài nhà khoa học
theo dõi cơng trình của Lorenz, nhưng theo Timothy Palmer - nhà vật lý khí quyển tại
Đại học Oxford, phải đến khi “hỗn loạn” trở thành hiện tượng văn hóa qua cuốn sách
nổi tiếng Chaos của James Gleick (1987) thì cụm từ này mới được phổ biến rộng rãi
trong công chúng.
Trong cuốn tiểu thuyết này, Gleick đã đặt tên cho chương đầu tiên là “hiệu ứng
cánh bướm” và giải thích rằng “một con bướm đập cánh ở Bắc Kinh có thể gây ra biến
đổi các cơn bão vào tháng tới ở New York”.7
Khi sử dụng hình ảnh ẩn dụ nhưng không trong một trường hợp cụ thể như bài
toán của Lorenz, câu từ của Gleick nghiễm nhiên cho thấy điều quan trọng ở đây là
một “cánh bướm” cụ thể đã “vỗ cánh” thật sự. Giờ đây, cánh bướm đã không phải là
6 Robert C. Hilborn, Sea gulls, butterflies, and grasshoppers: A brief history of the butterfly effect in nonlinear
dynamics, American Journal of Physics 72, 425 (2004)
7 James Gleick, Chaos, Viking, New York, 1987


một yếu tố ngẫu nhiên dẫn đến sự thay đổi như trong bài diễn thuyết của Lorenz, mà là

một hệ quả gây ra do tác động của cánh bướm.
Bên cạnh đó, Gleick đã sử dụng một hình ảnh trực quan mạnh mẽ: biểu đồ pha
xz của hệ thống Lorenz, trùng hợp thay, hình ảnh này lại trơng giống như hai cánh của
một con bướm.

Cũng giống như Lorenz đã đưa ra giả thuyết rằng hiệu ứng cánh bướm thực sự
chỉ có thể xảy ra trong môi trường hỗn loạn và không gian “đóng”, vì vậy Gleick cũng
đưa ra một hình ảnh ẩn dụ khác nhằm nhấn mạnh hiệu ứng này xảy ra trong khơng
gian “gần” ổn định:
“Vì thiếu một chiếc đinh, khơng đóng được móng sắt
Vì thiếu chiếc móng sắt, ngựa chiến khơng sẵn sàng
Vì thiếu ngựa chiến, hiệp sĩ đã khơng đến
Vì hiệp sĩ khơng đến, cuộc chiến đã thất bại
Vì cuộc chiến thất bại, vương quốc đã sụp đổ
Và tất cả chỉ vì, thiếu chiếc đinh móng ngựa.”
Chaos, James Gleick, 1987, bản dịch của Nguyễn Vĩnh Khanh.


Cách sử dụng này khiến hình ảnh ẩn dụ “cánh bướm” mang ý nghĩa sâu sắc hơn
và từ đó cũng lan tỏa mạnh mẽ hơn (là nguyên nhân dẫn đến chiến tranh và một loạt hệ
lụy kéo theo sau cuộc chiến), đồng thời đưa “cánh bướm” bay ra khỏi cái kén khoa học
ban đầu của nó. Và khi điều này xảy ra, “cánh bướm” bắt đầu bị đóng khung bởi sức
mạnh của nền văn hóa.
Ví dụ, ngành cơng nghiệp điện ảnh đã sử dụng “hiệu ứng cánh bướm” để chứng
minh rằng: những sự kiện nhỏ trong lịch sử có thể gây ra hậu quả lớn đến nhường nào
trong tương lai. Trong bộ phim “Hiệu ứng cánh bướm”, diễn viên chính trong phim đã
có cơ may được “du hành thời gian” và thay đổi lịch sử.
Tờ Washington Post đã chỉ ra: cách giải thích này hồn tồn ngược lại với khái
niệm của Lorenz. Trong khi Lorenz muốn làm nổi bật giới hạn của khoa học và việc
chấp nhận sự may rủi trong các hệ thống phức tạp, thì cách sử dụng trong văn hóa hiện

đại đã giải thích hiệu ứng cánh bướm như một quy luật nhân - quả và đây là một sự
“hiểu nhầm” đối với khái niệm này trong suy nghĩ công chúng.8
II. Nội dung, đặc điểm của Hiệu ứng cánh bướm
1. Khái niệm
Đến nay, hiệu ứng cánh bướm (Butterfly effect) được hiểu theo hai hàm nghĩa:
Trong khoa học, hiệu ứng cánh bướm là một cụm từ dùng để mô tả khái niệm
trong Thuyết Hỗn loạn về độ nhạy cảm của hệ đối với điều kiện ban đầu. 9
Trong văn hóa đại chúng, hiệu ứng cánh bướm là cụm từ mang ý nghĩa dẫu chỉ
có một thay đổi nhỏ cũng có thể mang đến ảnh hưởng to lớn khơng thể lường trước:10
“Mọi người nghĩ rằng những sự kiện làm thay đổi thế giới phải là những quả
bom khủng, những chính trị gia điên cuồng, những trận động đất diễn ra trên diện
rộng hay các cuộc di dân với quy mô lớn. Nhưng giờ đây, người ta mới vỡ lẽ đó chỉ là
một quan điểm lạc hậu bởi những người quá đỗi cổ hủ. Điều làm thay đổi thế giới,

8 Jeremy Deaton (2020), The butterfly effect is not what you think it is, The Washington Post, truy cập link
washingtonpost.com/butterfly-effect-is-not-what-you-think-it-is/ ngày 16/6/2021
9 Nancy Mathis, Storm Warning: The Story of a Killer Tornado, Touchstone, 2007
10 Huyền Nguyễn, Hiệu ứng cánh bướm là gì, trang web MarketingAI, truy cập link
ngày 16/6/20201


theo Thuyết Hỗn loạn, là những điều vô cùng nhỏ bé. Một con bướm vỗ cánh trong
rừng rậm Amazon, và thế là một cơn bão đã tàn phá nửa trời Âu.”11
Trích tiểu thuyết Good Omens (1990), Terry Pratchett & Neil Gaiman, em tạm dịch vậy ạ.

2. Đặc điểm
Trong văn hóa đại chúng, hiệu ứng cánh bướm là lý thuyết mang tính đề
nguyên nhân - kết quả, là mối quan hệ giữa hiện tại - tương lai.
III. Ứng dụng về hiệu ứng cánh bướm trong các lĩnh vực đời sống, đặc biệt là báo
chí, truyền thơng.

Ngày nay, hiệu ứng cánh bướm khơng chỉ gói gọn trong ứng dụng tốn học và
dự báo thời tiết, nhiều người tin rằng mọi thứ xảy ra đều có lý do và khơng có gì là
ngẫu nhiên, những điều nhỏ nhoi không đáng lưu tâm hay chuỗi các sự kiện dường
như khơng quan trọng cũng có thể tác động đến tương lai chúng ta, có thể thay đổi lịch
sử, tạo nên vận mệnh mới. Hiệu ứng cánh bướm có mặt trong nhiều lĩnh vực và ngay
trong cuộc sống thường nhật. Nó biểu thị cho ý niệm mọi sự vật đều nằm trong một
thể thống nhất, mỗi hành động lại có sự tương tác, ảnh hưởng nhất định đến môi
trường xung quanh. Và đặc biệt, mỗi hành động của chúng ta đều có thể thay đổi thế
giới này. Dù đã có nhiều dự án khoa học cố gắng chứng minh tính sai lầm của hiệu
ứng cánh bướm về mặt khoa học thực nghiệm, giá trị của nó đối với các nguyên lý
sống vẫn không thay đổi.
Trong cuộc sống, hiệu ứng cánh bướm được xem như một phép ẩn dụ của những
khoảnh khắc, hành động tưởng chừng không đáng kể nhưng lại thay đổi được cả lịch
sử và thay đổi số phận của mỗi người. Qua lăng kính của quan hệ nhân quả hiệu ứng
này thể hiện rõ qua các câu ca dao tục ngữ như “Sai một li đi một dặm” hay “Một đốm
lửa có thể đốt cháy cả cánh rừng “gieo nhân nào gặp quả nấy”, chúng đều ám chỉ một
thay đổi nhỏ của điều kiện ban đầu sẽ dẫn đến sự thay đổi lớn. Hiệu ứng cánh bướm
chú trọng đến tư tưởng và sự tương quan của hành động, lời nói, tư tưởng, nó biểu hiện
định luật toàn cầu “Vạn vật đồng nhất thể”. Nhiều người thường có xu hướng tự ti về
11 Nguyên văn là: “It used to be thought that the events that changed the world were things like big bombs,
maniac politicians, huge earthquakes, or vast population movements, but it has now been realized that this is a
very old-fashioned view held by people totally out of touch with modern thought. The things that change the
world, according to Chaos theory, are the tiny things. A butterfly flaps its wings in the Amazonian jungle, and
subsequently a storm ravages half of Europe.”


bản thân, về khả năng của mình, và họ cũng khơng tin rằng mình có khả năng thay đổi
hay tác động đến thế giới. Tuy nhiên, mọi thứ đều có thể xảy ra, thế giới chúng ta đang
sống có sự thống nhất và ràng buộc lẫn nhau, vì vậy mọi hành động dù là nhỏ nhặt
cũng góp phần thay đổi thế giới này.

Chúng ta có thể nhận định vấn đề này một cách dễ hiểu hơn qua lăng kính Nhân- Quả
của Phật giáo bởi tính chất tương đồng, tuy nhiên suy xét cho cùng, sự khác biệt nằm ở
chỗ Nhân- Quả chỉ ra nguyên nhân của sự việc đã dẫn đến kết quả như thế nào(một
cách cụ thể), còn hiệu ứng cánh bướm là một tập hợp chuỗi các nguyên nhân dẫn đến
kết quả. Dù vậy, tựu chung lại nó vẫn là hiệu ứng mang tính chất nguyên nhân- kết
quả, và đang hiện hữu trong thực tế.
1. Hiệu ứng cánh bướm : Cú đập cánh nhỏ có thể gây ra sự thay đổi lớn( theo hai
xu hướng)
Hiệu ứng cánh bướm không chỉ đến từ những hành động to lớn, mà nó cịn xuất phát
từ những thứ nhỏ bé nhất trong cuộc sống. Một hành động nhỏ nhưng có thể tạo ra sự
thay đổi lớn. Chúng ta hãy hành động hết sức của mình khi làm bất cứ việc gì, để tạo
ra sức ảnh hưởng lớn nhất. Những trào lưu- trend luôn tạo ra một sự thu hút với người
xung quanh. Dù chẳng phải người nổi tiếng hay những người có sức ảnh hưởng lớn
đến cộng đồng, những influencer... nhưng mỗi hành động của chúng ta đều có ý nghĩa,
dù phạm vi nhỏ và sức ảnh hưởng khơng lớn. Chính vì vậy mỗi cá nhân cần nên có
những hành động ý nghĩa và tích cực bởi khi bản thân thật sự ý nghĩa khi chúng ta có
thể giúp đỡ người khác trở nên tốt đẹp hơn, ở bất cứ mặt nào.
Bạn có thể khơng biết được rằng sau khi đi tình nguyện bạn sẽ đạt được gì, nhưng
bằng quyết định tham gia, bạn đã gặp gỡ và quen biết những con người mới. Hành
động nhỏ như vứt rác đúng nơi, trồng cây mỗi năm, hay chỉ đơn giản là tiết kiệm…
Sau này, những hành động ý nghĩa, những thái độ tích cực đó sẽ tạo ra những kết quả
đẹp. Và rồi thế hệ sau cứ tiếp nối thế hệ đi trước, làm cho cả một vùng khó khăn sẽ trở
nên tốt đẹp hơn rất nhiều.
12

Câu chuyện của cậu bé Andy Đào Nguyên (11 tuổi) dùng 10 triệu đồng tiền lì xì

Tết để mua khẩu trang y tế phát miễn phí cho mọi người đã góp phần thúc đẩy phong
12 Vũ Ninh (2020), Andy Đào Nguyên, 11 tuổi, dành toàn bộ tiền mừng tuổi mua khẩu trang đem tặng, Giáo
dục Việt Nam, truy cập link giaoduc.net.vn/andy-dao-nguyen-danh-toan-bo-tien-mung-tuoi-mua-khau-trang

trào ủng hộ thiết bị bảo hộ, nhu yếu phẩm cho người dân cũng như các cán bộ y tế
trong cộng đồng. Đó chắc hẳn khơng phải là sự khởi đầu, nhưng chắc chắn sau câu
chuyện này, vẫn sẽ có nhiều cá nhân, tập thể tiếp tục những câu chuyện giúp bà con
giải cứu nông sản, hỗ trợ từ thiện những nhu yếu phẩm. Những câu chuyện tích cực dù
theo trào lưu hay xuất phát từ tấm lòng, lớn hay nhỏ khơng cịn quan trọng, bởi tựu
chung lại, đó đều là những hành động có giá trị tích cực. Sự tích cực, lạc quan sẽ tiếp
thêm cho chúng ta năng lượng để vượt qua những khó khăn trong cuộc sống.
13

Hay câu chuyện của nhiếp ảnh gia người Brazil Sebastiao Salgado và vợ Lélia

Deluiz Wanick Salgado có thể xem như một ví dụ cho hiệu ứng cánh bướm trong việc
sống xanh. Trong suốt 20 năm rịng, cặp đơi này đã nỗ lực khôi phục một cánh rừng ở
Brazil với 2 triệu cây xanh và đưa nơi này trở thành “mái nhà” của hệ động thực vật
phong phú, góp phần “hồi sinh” nguồn nước sạch, cải thiện nền nhiệt và giảm thiểu
tình trạng lũ dốc tại địa phương. Câu chuyện truyền cảm hứng trên đã góp phần thúc
đẩy trào lưu “Sống xanh” hay “Zero Waste” trở thành một tiêu chuẩn sống mới của
những cư dân hiện đại, văn minh. Một cái cây bạn trồng hơm nay có thể là khởi nguồn
cho một cánh rừng trong tương lai. Một chiếc vỏ chai hay túi nilon được tái chế sẽ góp
phần cải thiện hệ sinh thái trong suốt 1.000 năm sau.
Chắc hẳn chúng ta vẫn nhớ trào lưu dọn rác ở trên thế giới và Việt Nam được đính
kèm với những hashtag #trashtag, #Challenge For Change, những bức ảnh về một
khơng gian nào đó với sự thay đổi ngoạn mục before- after. “Thử thách dọn rác” bắt
nguồn từ bài viết của người dùng Facebook Byron Román. Anh đã đăng tấm ảnh trước
và sau tại một địa điểm với hai trạng thái đối lập: trước đầy rác và sau rác được cho
vào bao sạch sẽ. Trào lưu này đã nhanh chóng lan tỏa mạnh mẽ trên thế giới với hơn
một triệu lượt chia sẻ, Việt Nam cũng là một trong những quốc gia hưởng ứng trào lưu
này. Dù người tham gia với tâm thế thực sự muốn bảo vệ môi trường, hay đơn giản

chỉ là để đăng facebook, thể hiện sự “thức thời”.. nhưng tựu chung lại, có thể nói đây
là một trào lưu tốt, được hưởng ứng một cách tích cực dù bên cạnh nó vẫn có những cá
nhân bị tố “ dựng chuyện” ( bày rác ra một khu vực khơng có rác sau giả vờ dọn). Trào
lưu của Byron Román có thể là sự khởi nguồn cho rất nhiều trào lưu môi trường về
13 NDT Bureau, Sebastiao Salgado’s photography work focuses on Climate Change, New Delhi Times, truy cập
link />

sau- đó là những trào lưu “ xanh-sạch-đẹp” khi mà trái đất đang thực sự gặp vấn đề
nghiêm trọng.
14

Sự phát triển của mạng xã hội với tốc độ lan tỏa chóng mặt khiến cho những trào

lưu xu hướng nhanh chóng được trở nên phổ biến, được bắt kịp, tất nhiên, hệ quả với
những trào lưu hiệu ứng là điều không tranh khỏi. Rạch tay, nhảy cầu, khoe tự tử trên
mạng xã hội, rooftopping (chụp ảnh tự sướng tại những nơi có độ cao và nguy hiểm
như nóc nhà chọc trời, đỉnh tháp, ống khói… mà khơng có bất kỳ phương tiện bảo hộ
nào), Thử thách cá voi xanh… chỉ là số ít trong hàng loạt trào lưu sinh hoạt kỳ quặc có
nguồn gốc từ trong nước hay từ nước ngồi du nhập vào Việt Nam, đang có nguy cơ
gây ra nhiều tác động tiêu cực, thậm chí đe dọa tính mạng người tham gia khiến dư
luận không khỏi lo ngại. Đó là người đang ở độ tuổi thích thể hiện bản thân, thích tìm
tịi, thích hành vi có tính mạo hiểm, thích khám phá và khẳng định đẳng cấp thơng qua
những điều được coi là trào lưu, xu hướng mới. Hay đó là do thiếu sự quan tâm của gia
đình, gặp các bất ổn về vấn đề tâm lý. Những trào lưu này đã và đang gây ảnh hưởng
khơng ít đến chất lượng mơi trường mạng và tâm lí của người dùng.
Câu chuyện về việc khởi xướng và bắt kịp xu thế của hiệu ứng đám đông, với những
hậu quả như hiệu ứng cánh bướm đã chỉ ra vẫn sẽ là câu chuyện dài và thậm chí có thể
trở nên ngày một nghiêm trọng hơn với sự quản lí khơng chặt chẽ và hơn hết là do sự
phát triển chóng mặt của toàn cã hội. Mỗi cá nhân hãy là một cánh bướm thông thái,
nhận thức được “nguy” và “cơ” của hành động, xây dựng khơng gian an tồn và lành

mạnh.
2. Dịch Covid - câu chuyện hiệu ứng cánh bướm: Bài học từ một con virus
15

Đại dịch COVID-19, còn được gọi là virus Corona, là một đại dịch bệnh truyền

nhiễm với tác nhân là virus SARS-CoV-2, đang diễn ra trên phạm vi toàn cầu. Khởi
nguồn vào cuối tháng 12 năm 2019 với tâm dịch đầu tiên được ghi nhận tại thành phố
Vũ Hán thuộc miền Trung Trung Quốc đại lục, bắt nguồn từ một nhóm người mắc
viêm phổi khơng rõ nguyên nhân. Đại dịch này cho đến nay( 2021) vẫn chưa có
vaccine khống chế hồn tồn, thậm chí ngày càng trở nên nghiêm trọng với những
14 Song Giang, Những trào lưu sinh hoạt nguy hiểm, phản văn hóa, Báo Nhân dân, truy cập link
/>15 VNVC:VIRUS CORONA 2019 (COVID 19, SARS COV 2): NGUYÊN NHÂN & TRIỆU CHỨNG, truy
cập link />

biến chủng mới. Đại dịch này đã và đang tác động nghiêm trọng tới mọi mặt phát triển
của thế giới.
Miễn dịch cộng đồng chính là mục tiêu của các nhà khoa học khi chế tạo ra vacxin
hay các chế phẩm sinh học khác để cho một lượng lớn cá thể trong cộng đồng trở nên
miễn dịch với một loại vi khuẩn hay virus gây bệnh (nhờ hồi phục sau lây nhiễm tự
nhiên hay bằng cách nhân tạo như tiêm chủng), từ đó tạo nên lớp bảo vệ cho những cá
thể chưa được miễn dịch như trẻ sơ sinh và người mắc bệnh mãn tính, làm cho chu
trình lây lan của bệnh truyền nhiễm dừng hẳn hoặc chậm lại. Tuy nhiên với tình trạng
như hiện hiện tại, chúng ta có thể làm gì để góp phần bảo vệ sức khỏe bản thân, cộng
đồng? Bác sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus – Tổng Giám Đốc Tổ chức Y tế Thế giới
(WHO) kêu gọi mọi người cùng chung tay bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng với
các hành động cơ bản: Thực hiện quy tắc 5K, Rửa tay thường xuyên; Đeo khẩu trang
khi tiếp xúc với người khác; Hạn chế di chuyển xa nơi sinh sống; Hắt hơi và ho đúng
cách; Tránh nơi đơng người; Tn thủ các quy định an tồn khi có các dấu hiệu đáng
ngờ của bệnh. Những trường hợp chủ quan, vẫn tổ chức tụ tập đông người dù có cảnh

báo, tạo thành “ổ dịch siêu lây nhiễm” là bài học cảnh tỉnh cho cộng đồng. Khi đó, chỉ
là tác động, ý thức của một cá nhân có thể gây tác động tới cộng đồng.
Bài học từ một con virus: Ngày nay, trong thời đại 4.0 thương mại được kiểm sốt
bởi các luồng thơng tin được di chuyển với tốc độ ánh sáng thông qua mạng Internet
và điện thoại di động. Nền kinh tế của các quốc gia có mối liên hệ mật thiết với nhau
và phụ thuộc lẫn nhau, mỗi sự kiện dù nhỏ thể tạo ra một "hiệu ứng cánh bướm" với
tác động rộng lớn lên nhiều quốc gia và hậu quả. Đối với covid, Ông Thierry de
Montbrial, Nhà sáng lập và Chủ tịch Viện Nghiên cứu Quan hệ quốc tế Pháp IFRI cho
bài xã luận với tiêu đề "Tác động và các bài học từ một con virus", nội dung chính như
sau: Nhìn chung, hầu hết các nhà bình luận đều đồng ý rằng, trong tất cả các lĩnh vực,
cuộc khủng hoảng do Covid-19 đã đóng vai trị là chất xúc tác, thậm chí chỉ là biểu
hiện của những xu thế đã có từ trước.
16

Trong kinh tế, một số doanh nghiệp phân phối lớn trước đây đã bị đe dọa, với dịch

bệnh có thể sẽ biến mất nhanh hơn. Ở khắp nơi, các chuỗi sản xuất vừa được rút ngắn
vừa được đa dạng hóa để giảm thiểu rủi ro, cả về chính trị hoặc phương diện khác, về
16 Marc Sexer, Biến chuyển thời đại, truy cập link />

sự gián đoạn nguồn cung. Nhiều hoạt động kinh tế sẽ được dịch chuyển, các trao đổi
thương mại cũng sẽ giảm đi. Chúng ta cũng có thể thấy trước vận chuyển hàng không
quốc tế và quốc gia sẽ giảm xuống, thay vào đó là các cuộc trao đổi bằng các cuộc họp
trực tuyến mà rất nhiều doanh nghiệp đã học cách áp dụng trong thời gian bị phong
tỏa. Từ một khía cạnh khác, việc chính trị hóa nền kinh tế quốc tế sẽ gia tăng, tức là sẽ
có sự tăng cường mối tương quan giữa địa chính trị, địa chiến lược và địa kinh tế. Tất
cả tạo thành một loại "địa" mũ 3 theo cách nói trong tốn học. Các quốc gia sẽ ngày
càng tập trung hơn vào việc bảo vệ các "địa" của những công ty mà họ coi là "chiến
lược". Quyền cạnh tranh sẽ bị đảo lộn. Ví dụ như cuộc đua trợ cấp giữa Boeing và
Airbus nhằm đối phó với sự trỗi dậy của một hãng sản xuất máy bay Trung Quốc. Đầu

tư trực tiếp và sự dịch chuyển dân số sẽ ngày càng bị kiểm soát.
Về vấn đề quản trị toàn cầu vốn đã lâm nguy từ lâu trước đại dịch, do sự mất niềm
tin phổ biến ở khắp nơi với sự bất cần trong hành vi của nhiều nhà lãnh đạo chính trị,
khởi đầu là Nguyên thủ của quốc gia quyền lực nhất thế giới - người mà chúng ta
ngược lại mong đợi sẽ làm gương. Khơng cịn nghi ngờ gì nữa, việc sử dụng có hệ
thống sự xúc phạm hoặc chỉ mặt những kẻ tội đồ đúng là một trong những vũ khí của
các nhà lãnh đạo dân túy. Một điều đúng nữa là, sự trỗi dậy của các mạng xã hội đã
làm phổ biến những lời chỉ trích, những tin giả và sự quay trở lại luật rừng. Nhưng nếu
như trường quốc tế trở thành nơi tranh đấu vì lợi ích riêng, nơi cảm xúc đè bẹp lý trí,
trong khi khách quan mà nói, hợp tác quốc tế trở nên cần thiết hơn bao giờ hết, thì
nguy cơ xảy ra một dạng xung đột thế giới thứ ba sẽ trở nên nghiêm trọng.
Đại dịch đã gián tiếp đẩy nhanh sự xuống cấp của quan hệ Trung - Mỹ và sự suy yếu
của chủ nghĩa đa phương, trong khi lẽ ra nó phải làm cho các quốc gia hàng đầu của
hành tinh cùng gánh vác trách nhiệm chung. Sự xuất hiện của một hiện tượng có khả
năng gây ra đại dịch minh họa hồn hảo cho khái niệm hiệu ứng cánh bướm (butterfly
effect), khi một nguyên nhân nhỏ bé gây ra hậu quả khôn lường. Việc phát hiện sớm
một hiện tượng như vậy, thu thập và đọc dữ liệu tương ứng, truy cập và chia sẻ dữ liệu
này, việc tổ chức phòng ngừa ở cấp quốc gia và quốc tế chống lại các loại rủi ro kiểu
này (trong trường hợp này là y tế, nhưng cũng có thể là rủi rõ về tài chính hay lĩnh vực
khác), sự phân chia trách nhiệm, việc xác định ai chi trả cái gì và ai có quyền giám sát
cái gì: đây là một số trong số những vấn đề không thể không đặt ra trước một thế giới


ngày càng phức tạp và phụ thuộc lẫn nhau - nơi mà hiệu ứng cánh bướm có nhiều khả
năng xảy ra. Thật dễ dàng để buộc tội Trung Quốc hoặc để trút cơn giận lên Tổ chức Y
tế Thế giới (WHO). WHO có khiếm khuyết mà nhiều tổ chức quốc tế khác cũng có, đó
là nhiều khi chỉ dừng ở lại những lời nói khơng có hiệu lực. WHO có chức năng thiết
lập các tiêu chuẩn, nhưng khơng hề có quyền lực trực tiếp đối với các quốc gia thành
viên (đặc biệt, khơng có quyền truy cập trực tiếp vào dữ liệu của các quốc gia) và
khơng có bất kỳ cơ cấu phòng ngừa nào cho phép WHO hành động trong trường hợp

khẩn cấp. Các tổ chức quốc tế cần đóng vai trị thiết yếu để tăng cường hợp tác quốc
tế. Hơn nữa, có lẽ cần xác định rõ ràng, không mập mờ, nhiệm vụ của các tổ chức
quốc tế, và các tổ chức quốc tế phải được ủy quyền phù hợp để thực hiện các nhiệm vụ
này. Về vấn đề này, tổ chức mẫu không lường trước được.
Xem xét một cách đơn giản hơn, một đơn hàng không được giao đúng hẹn có thể
làm cho một chuỗi các doanh nghiệp gặp khó khăn, các nhà quản lý bắt đầu cắt giảm
nhân sự, các doanh nghiệp bắt đầu đưa ra các chính sách kinh doanh thận trọng hơn,
đầu tư ít hơn, người dân cũng thắt chặt chi tiêu, từ bỏ các khoản chi tiêu dựa trên tín
dụng vì lo sợ khủng hoảng kinh tế, khiến hàng loạt các doanh nghiệp về bất động sản,
ơ tơ, đồ nội thất gặp khó khăn, doanh thu sụt giảm….Tựu chung lại, những vấn đề này
chỉ do một con virus nhỏ bé gây ra mà thơi. Từ đó có thể thấy tác động ngun nhân,
kết quả của hiệu ứng cánh bướm thật rõ ràng!
3. Hiệu ứng cánh bướm và những sự kiện làm thay đổi thế giới
Ngược dòng đi về lịch sử của nhân loại, hiệu ứng cánh bướm cho chúng ta thấy
những góc nhìn thật khác về những sự kiện trong quá khứ. Hiệu ứng cánh bướm đãcho
ta thấy một sự vật nhỏ có thể gây ra những tác động lớn, thay đổi vận mệnh nhân loại
Một đứa bé gây ra cuộc chiến tranh
17

Đó là cuộc chiến tranh tại Iraq ,mặc dù nó chỉ xảy ra tại các nước Trung Đông và

đặc biệt là Iraq nhưng đó cũng là cuộc chiến ảnh hưởng rất nhiều đối với thế giới.
Thực chất, mọi người đều biết rằng Saddam Hussein là người khơi mào cuộc chiến
tranh tại Iraq nhưng thật sự dưới góc nhìn của hiệu ứng cánh bướm thì nguyên nhân
17James Chisem, The Origins of the Iraq War of 2003 from an International Historical Approach,truy cập link
/>

gây ra cuộc chiến tranh Iraq bắt đầu từ một cậu bé người Cuba trên một chiếc thuyền
vượt biên sang Mỹ.Và thật tình cờ khi Elian Gonzalez cũng có mặt trên chiếc thuyền
cùng với cậu bé ấy. Và nhờ có đứa bé mà George Bush mới thắng cử tại Florida. Tuy

vậy, vì bất mãn trong một cuộc chiến quốc tế về quyền nuôi con mà hầu như tất cả
những người Mỹ gốc Cuba đã chọn bỏ phiếu cho Đảng Cộng Hịa. Có thể nói, hiện
tượng con bướm đập cánh trong hiệu ứng cánh bướm chính là đứa bé người Cuba này.
Nói cách khác, nếu Elian Gonzalez khơng có mặt trên chiếc thuyền ngày hơm đó thì
một người khác đã trở thành Tổng thống. Và khi đó, ắt hẳn thế giới sẽ khác đi dù ít thì
nhiều cũng như cuộc chiến vô nghĩa tại Iraq cũng không trở nên quá nghiêm trọng như
những gì đã xảy ra ở đây.
Cái chết của một chú chó nhỏ bé là sự bắt nguồn của Chủ nghĩa khủng bố hiện
đại
Đó là vào năm 1933, Charles Hazard lúc này là một ủy viên trong hồi động bang
Texas. Khi đó, ơng bực bội với một chú chú của nhà hàng xóm vì nó hay đi vệ sinh
bậy trong vườn nhà ơng. Vì thế mà ơng lên thủ đoạn để giết chết con chó.
Và thật khơng may chú chó ấy của Charlie Wilson. Lúc đó Charlie Wilson chỉ là một
cậu bé 13 tuổi. Lúc đó, Hazard cũng sắp tái đắc cử nhưng vì Wilson đã đi đến từng nhà
để kể cho họ nghe về những gì ơng ấy làm với chú chó của mình. Vì thế mà kêu gọi
một lượng người cho phiếu chống lại Charles Hazard.
Khi lớn lên, Charlie Wilson trở thành một đại biểu Quốc Hội và cũng là một người
thuyết phục được người Mỹ giúp đỡ Afghanistan khi Chiến tranh giữa Afghanistan và
Liên Xô diễn diễn ra. Từ đó mà thay đổi tồn bộ thế cục trận chiến
Từ đó mà phong trào Mujahideen của Afghanistan đã chiến thắng. Taliban và AlQaeda hình thành. Cũng nhờ đó mà Osama bin Laden cảm thấy đúng thời điểm để có
thể tiến hành các cuộc khủng bố trên diện rộng. Cuối cùng thì nhờ có hiệu ứng là cái
chết của một chú chó mà chủ nghĩa khủng bố ra đời.
Tài xế đi nhầm đường dẫn đến Thế chiến Thứ nhất


18

Ngày 28/6/1914, kế hoạch ám sát thái tử nước Áo - Archduke Franz Ferdinand của

nhóm khủng bố Black hand đã không thành công. Một quả lựu đạn ném vào xe của

Thái tử trong chuyến thăm đã bị trượt, rơi ra phát nổ khiến hai tùy tùng bị thương.
Lẽ ra, Thái tử nên quay về khách sạn nhưng ông nhất định đến thăm người tùy tùng
cấp cứu trong bệnh viện. Tuy nhiên tài xế của ơng, do khơng quen lộ trình đã rẽ nhầm
đường và gặp ngay đúng Gavrilo Princip, một trong những kẻ tham gia vụ mưu sát hụt
trước đó, đang ngồi ở quán cà phê bên đường. Ngay lập tức, Princip rút súng bắn thẳng
Thái tử Franz Ferdinand. Vụ ám sát đã châm ngòi cho Thế chiến Thứ nhất.
Người ta cho rằng, chung quy là do tài xế sơ sểnh nhầm đường nên đã dẫn đến vụ ám
sát Thái tử nước Áo. Hệ quả là đế quốc Áo-Hung tuyên chiến với Serbian, dẫn tới việc
Đức tuyên chiến với Nga, lôi kéo Bỉ, Pháp và Anh tuyên chiến với Đức.
Người thanh niên bị từ chối giấc mơ nghệ sĩ, trở thành nhà độc tài quân sự
19

Đây có lẽ là hiệu ứng cánh bướm được biết đến rộng rãi nhất trong danh sách này.

Năm 1905, một chàng trai trẻ nộp đơn vào Học viện Mỹ thuật ở Vienna, thật không
may, anh ta đã bị từ chối hai lần.
Sinh viên nghệ thuật đầy tham vọng đó là Adolf Hitler. Sau khi bị từ chối, ông bị buộc
phải sống trong khu ổ chuột của thành phố và chủ nghĩa chống Do Thái của ông bắt
đầu phát triển. Ông gia nhập quân đội Đức thay vì thực hiện ước mơ làm nghệ sĩ.
Ngày 28/9/1918, trong một trận giao tranh giữa quân Anh và Đức tại làng Marcoing
(Pháp), binh nhì Henry Tandey đã nhìn thấy một người lính Đức đang chạy trốn.
Henry Tandey định nhắm bắn thì nhận ra người lính này bị thương, anh đã hạ súng và
để người lính này chạy thốt.
Quyết định này đã gây ra cho thế giới một bi kịch mà khơng ai có thể tưởng tượng
được. Người đàn ơng đã thốt chết đó khơng ai khác chính là Adolf Hitler.
Khi Thế chiến Thứ hai xảy ra, sự việc này đã trở thành gánh nặng tâm lý đối với binh
nhì Henry Tandey. Khi được hỏi về hành động tha chết cho Hitler, Henry Tandey tỏ ra
18 Xuân Trường, Hiệu ứng cánh bướm: Đại chiến thế giới bắt đầu chỉ vì một vài lý do bé nhỏ?, báo Dân Việt,
truy cập link />19 Cersei, Bạn có biết những hiệu ứng cánh bướm và những sự kiện ngồi đời thực ít người nhận ra, website
VTC, truy cập link />

ân hận: “Tơi khơng biết người lính đó sẽ trở thành người như thế nào. Khi tôi chứng
kiến những người dân vơ tội bị giết hại vì sự tàn bạo của Hitler, tôi đã cầu xin Chúa
tha tội cho tôi vì đã để hắn sống”.
Từ quyết định tha mạng sống cho một người trên chiến trường Thế chiến Thứ nhất, đã
dẫn tới hệ lụy 60 triệu người phải chết trong Thế chiến Thứ hai.
Một cuốn sách hư cấu làm mất 900 triệu đô la của nền kinh thế Mỹ
20

Năm 1907, một nhà mơi giới chứng khốn tên là Thomas Lawson đã viết một cuốn

sách có tên Thứ Sáu ngày 13, trong đó sử dụng sự mê tín của ngày này nhằm gây ra sự
hoảng loạn giữa các nhà môi giới chứng khốn ở Phố Wall. Cuốn sách có tác động đến
nỗi lúc bấy giờ, nền kinh tế Mỹ mất khoảng 900 triệu đơ la vào ngày này bởi thay vì đi
làm, đi nghỉ mát, ra ngoài mua sắm, mọi người lại ở nhà.
Vụ ẩu đả trong quán rượu khởi nguồn cho Brexit
21

Khi Vương quốc Anh bỏ phiếu rời khỏi Liên minh châu Âu, họ đã khiến mọi người

phải vò đầu bứt tai không hiểu thế giới đang xảy ra chuyên gì. Tuy nhiên, câu trả lời
khơng q xa - nó nằm ở một quán rượu nhỏ ở Cung điện Westminster gọi là
Stranger’s Bar.
Đó là nơi mà vào năm 2012, Bộ trưởng Lao động Eric Joyce, trong cơn say bí tỉ đã hét
lên rằng đang có “quá nhiều Tories” (tên lóng chỉ những người theo đảng Bảo thủ)
trong quán và vung nắm đấm loạn xạ vào bất cứ ai trong tầm tay. Ơng bị bắt, nhưng
vẫn lớn tiếng “Các người khơng thể chạm vào ta! Ta là một nghị sĩ!” tại đồn cảnh sát
và đảng Lao động nhận ra rằng họ cần phải thay thế vị Bộ trưởng này.
Những cú đấm trong cơn say xỉn của Joyce đã làm dấy lên một chuỗi các sự kiện kết
thúc bằng việc nước Anh rời khỏi EU. Đầu tiên, đảng Lao động bị buộc tội để cho một

nhà tài trợ hào phóng quyết định ai được ngồi vào chỗ của Joyce. Sau đó, để xóa đi tai
tiếng này, lãnh đạo đảng là Ed Miliband bắt đầu để cho bất cứ ai sẵn sàng trả 3 bảng
được gia nhập đảng và bỏ phiếu. Hàng ngàn người đã làm điều đó và họ đã bỏ phiếu
cho một nhà lãnh đạo mới: Jeremy Corbyn.
20Cersei, Bạn có biết những hiệu ứng cánh bướm và những sự kiện ngoài đời thực ít người nhận ra, website
VTC, truy cập link />21Cẩm Tú, Những sự kiện với hiệu ứng cánh bướm làm thay đổi thế giới, báo Sức khỏe đời sống, truy cập link
/>

Corbyn sẽ không nhận được từng ấy phiếu bầu nếu khơng có sự thay đổi luật 3 bảng
Anh và rất nhiều người đổ lỗi cho ông về Brexit. Đảng của ông chắc chắn đã đổ lỗi
cho ông - họ thông qua một quyết định không mấy tự tin để chống lại ông sau khi
nước Anh bỏ phiếu rời khỏi EU.
Hiệu ứng cánh bướm cho thấy không tồn tại chữ nếu- chỉ nguyên nhân trong lịch sử
thế giới, bởi chỉ với một thay đổi nhỏ tưởng chừng như là vô hạ đã làm cho bản chất
khác đi. Những sự kiện “vô tình” trong quá khứ đã dẫn chúng ta đến thế giới ngày
hơm nay. Hiệu ứng cánh bướm đóng vai trị làm rõ ràng không nhỏ quan quan điểm
một sự kiện hành động nhỏ có thể thay đổi vận mệnh lồi người.
4. Hiệu ứng cánh bướm trong kinh doanh
Cú đập cánh của một con bướm có thể là động lực thúc đẩy nhiều con bướm khác
cùng đập cánh. Nhiều thương hiệu ra đời khơng chỉ là sự khởi đầu, mà cịn là điểm tựa
để nhiều thương hiệu khác củng cố niềm tin, tạo đà phát triển, nhất là khi thương hiệu
đó trở nên nổi tiếng và thu được nhiều lợi nhuận.
22

Hầu hết mọi người trên thế giới đều biết đến thương hiệu xe hơi Toyota, nhưng

không phải ai cũng biết Sakichi Toyoda - cha đẻ của “một trong những niềm tự hào
Nhật Bản” lại xuất thân từ một người thợ mộc. Vào một chuyến đi cơng tác rất tình cờ
tại Mỹ, Toyoda để ý thấy Mỹ có rất nhiều ơ tơ mà Nhật lại khơng hề có. Và cũng đúng
thời điểm đó, Nhật đang phải nhập khẩu gần 800 chiếc xe ô tô Ford. Điều này đã làm

tổn thương lòng tự tôn dân tộc của ông và ông quyết định phải tự sản xuất ra những
chiếc xe ô tô ngay tại đất nước mình. Vào thời điểm đó, khơng ai tin Toyoda có thể
làm được. Khơng chỉ Toyoda, Akio Morita trong cuốn sách “Made In Japan” cũng kể
lại rằng khi ông và cộng sự lập ra hãng điện tử Sony năm 1946, cả người Nhật và
người Mỹ đều cười họ. Bởi lúc đó trong suy nghĩ của mọi người, “made in Japan”
đồng nghĩa với chất lượng thấp, làm sao có thể bán được ở Mỹ và châu Âu. Nhưng
bằng sự nỗ lực, kiên trì vượt qua rất nhiều sóng gió, Toyoda và Morita đã được cả thế
giới công nhận. Ngày nay, chỉ với ba chữ “made in Japan”, người tiêu dùng hoàn toàn
tin tưởng về chất lượng sản phẩm mà họ sử dụng, dù họ là người châu Á, châu Âu hay
châu Mỹ. Toyota, Sony là những cánh bướm của người Nhật.
22 Minh Hoàng, Hiệu ứng cánh bướm trong kinh doanh: đi tìm cánh bướm “Việt”, báo Vietnamnet, truy cập
link />

23

Còn tại Hàn Quốc, câu chuyện về Chung Ju Yung - người sáng lập thương hiệu

Hyundai luôn là một nguồn cảm hứng sâu sắc với mọi người. Chung Ju Yung - một
người đàn ơng xuất thân trong gia đình nơng dân nghèo khó, học chưa hết tiểu học, 4
lần bỏ quê lên thành phố, trải qua các nghề công nhân xe lửa, khn vác ở cơng trình
xây dựng,… Nhưng sau tất cả, ông đã làm nên những “điều không tưởng” cho kinh tế
Đại Hàn dân quốc, góp phần đưa một Hàn Quốc chiến tranh triền miên, khí hậu khắc
nghiệt trở thành một nền kinh tế vững mạnh đáng khâm phục. Ý chí tiến thủ và niềm
tin của một người nơng dân như cái đập cánh của một con bướm, đã làm thay đổi cả
một nền kinh tế Hàn Quốc lúc bấy giờ.
Còn ở Việt Nam, Những năm gần đây, trào lưu Startup rộ lên với nhiều ý tưởng đột
phá, mới mẻ, nhưng cũng khơng ít “ideas” sáo rỗng, khơng thực tế hay chỉ gọi là làm
cho có cho theo kịp trào lưu. Tất nhiên, những dự án Startup đó sẽ đi kèm với thương
hiệu - bởi khi đó khát khao được khẳng định của họ- người khởi nghiệp lớn hơn bất kì
thời điểm nào, thương hiệu chính là thứ để họ khẳng định bản thân cũng như chứng

minh chất xám của mình đang hiện hữu và có cơ hội được thực hiện.
Nhắc tới Nguyễn Hà Đông với câu chuyện về Flappy bird, một trò chơi trên điện thoại
từng “gây sốt” với giới trẻ thế giới, nhiều người vẫn không khỏi tự hào. Chàng thanh
niên này đã trở thành niềm cảm hứng, động lực sáng tạo cho một bộ phận không nhỏ
những người trẻ Việt đam mê theo đuổi ngành lập trình khơng chỉ thời điểm đó mà cả
đến bây giờ. Nguyễn Hà Đơng chính là cánh bướm cho ngành cơng nghệ của Việt
Nam. Thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghệ cao trong tương lai.
Thực tế đã kiểm nghiệm và cho thấy, một cú đập cánh của một con bướm có thể là
động lực thúc đẩy nhiều con bướm khác cùng đập cánh, để tạo ra những vần vũ của
môi trường bao quanh chúng, khiến cho sự vật, sự việc xung quanh biến chuyển.
Toyota, Sony, Huyndai, Apple, hay những dự án startup mới nhưng đầy tiềm năng và
hứa hẹn…. đã khơng chỉ là sự khởi đầu, mà cịn là điểm tựa để rất nhiều thương hiệu
khác củng cố niềm tin, tạo đà phát triển.

23 Minh Hoàng, Hiệu ứng cánh bướm trong kinh doanh: đi tìm cánh bướm “Việt”, báo Vietnamnet, truy cập
link />

Tuy nhiên, nhiều thương hiệu cũng đồng nghĩa với việc tìm ra ngun nhân của
những sự thay đổi nhỏ khó khăn hơn vì về bản chất, thị trường là những hệ thống hỗn
loạn chịu ảnh hưởng của những thay đổi nhỏ. Điều này gây khó khăn cho việc dự đốn
tương lai, vì những thành cơng và thất bại của doanh nghiệp có thể xuất hiện ngẫu
nhiên. Các giai đoạn tăng trưởng và suy giảm kinh tế . Những người khổng lồ hùng
mạnh một thời sụp đổ khi họ tụt hậu so với thời đại. Các công ty khởi nghiệp nhỏ bé
vươn lên từ đống tro tàn và tiếp quản các ngành công nghiệp. Những thay đổi nhỏ
trong công nghệ hiện có sẽ biến đổi cách mọi người sống cuộc sống của họ. Các doanh
nghiệp có hai lựa chọn trong tình huống này: xây dựng một sản phẩm hoặc dịch vụ
vượt thời gian, hoặc chạy đua để bắt kịp sự thay đổi. Nhiều doanh nghiệp lựa chọn kết
hợp cả hai.
24

Trong Hiệu ứng con bướm trong thị trường cạnh tranh, Tiến sĩ Rajagopal viết rằng:

“Hầu hết các cơng ty tồn cầu đang thâm nhập vào các phân khúc thị trường đáy của
kim tự tháp bằng cách đưa ra những thay đổi nhỏ trong công nghệ, nhận thức về giá
trị, [và] chiến lược tiếp thị kết hợp và thúc đẩy sản xuất ở quy mô lớn không thể tưởng
tượng để tạo ra hiệu ứng lớn trên thị trường. … Procter & Gamble, Kellogg's,
Unilever, Nestle, Apple và Samsung, đã trải qua tác động này trong q trình tăng
trưởng kinh doanh của họ… Các cơng ty được quản lý tốt thúc đẩy những thay đổi nhỏ
trong chiến lược kinh doanh của họ bằng cách nắm bắt nhịp đập của người tiêu dùng…
Hầu hết các công ty sử dụng hiệu ứng này bằng cách thực hiện một thay đổi nhỏ trong
chiến lược của họ liên quan đến sản xuất, giá cả, địa điểm, khuyến mại,… tư thế (phát
triển hình ảnh doanh nghiệp), và sự gia tăng… để giành được thị phần cao hơn và lợi
nhuận trong một thời gian ngắn.”
Đối với hầu hết các doanh nghiệp, những thay đổi nhỏ không ngừng là cách hiệu quả
nhất để tạo ra cơn bão ẩn dụ. Những lần lặp lại này giữ cho người tiêu dùng tương tác
trong khi vẫn giữ được bản sắc thương hiệu. Nếu những chỉnh sửa nhỏ này không
thành công, hy vọng tác động sẽ không quá lớn. Nhưng nếu họ thành công và kết hợp,
phần thưởng có thể rất hồnh tráng.

24 The Butterfly Effect: Everything You Need to Know About This Powerful Mental Model, truy cập
link:g/2017/08/the-butterfly-effect/


Một vấn đề khác đó chính là hiệu ứng cánh bướm của Đại dịch covid trong kinh
doanh. Với một đại dịch mà vẫn chưa có vaccine khống chế hồn tồn, thậm chí ngày
càng trở nên nghiêm trọng với những biến chủng mới. Người dân, chẳng biết yếu tố
nào đã kích thích tâm lý họ đến mức độ cao như vậy, với một tâm lý thận trọng có
phần hơi thái quá họ đã nhanh chóng tích trữ những nhu yếu phẩm( mì tơm, gia vị…)
những thứ mà bình thường họ chẳng bao giờ lo thiếu, nhưng giờ đây, trong một hoàn
cảnh đặc biệt và một tâm lí cũng đặc biệt khơng kém thì việc mua những nhu yếu

phẩm đo lại là một câu chuyện khác. Có lẽ do họ thấy “ người ta” mua nhiều nên sợ
hết, họ nghĩ lỡ sau này dịch bệnh bùng nổ lớn thì có thể họ chẳng còn những nhu yếu
phẩm này để dùng, họ sợ sau này giá cao hơn do dịch bùng phát mạnh mẽ hơn....rất rất
nhiều lý do đằng sau điều này. Tuy nhiên, dù là vì lí do gì, hành động “mua đồ để
dành” của người dân cũng khiến cho giá của những nhu yếu phẩm thơng thường tăng
chóng mặt, gấp 2 gấp 3, vì vậy có rất nhiều người lợi dụng tâm lý đám đông hỗn loạn
để vụ lợi như tăng giá khẩu trang, nước rửa tay... đăng thông tin không đúng sự thật để
câu like hay đầu cơ tích trữ để bán ra với giá cao.
Tất nhiên, đó khơng phải là câu chuyện lâu dài, nhưng qua đó chúng ta thấy rất rõ
ràng, sức mạnh của hiệu ứng cánh bướm thật rõ ràng.
5. Hiệu ứng cánh bướm, truyền thông và những chiến lược
Kết nối cộng đồng với các sự kiện, tin tức, giải trí...
Có thể thấy, hiệu ứng cánh bướm đi kèm với sự phát triển như vũ bão của truyền thơng
chính là một cặp bài trùng hồn hảo. Hai yếu tố này tác động với nhau và tạo động lực
làm nóng lên các sự kiện. Truyền thơng đẩy câu chuyện đi xa, nhanh, rộng khắp với sự
phối hợp hiệu ứng cánh bướm làm cho ngày càng nhiều sự việc, dẫn chứng, kết quả có
liên quan được nổi lên và biết đến, khiến cho những sự việc này đạt tới cả chất và
lượng thỏa mãn nhu cầu cơng chúng. Nói tóm lại, hiệu ứng cánh bướm trong truyền
thơng sẽ ảnh hưởng đến sự việc theo hai hướng: Cú đập cánh nhỏ của con bướm có
thể tạo ra ảnh hưởng lớn và cú đập cánh của một con bướm có thể là động lực thúc
đẩy nhiều con bướm khác cùng đập cánh
Sự bùng nổ với tốc độ nhanh chóng của truyền thơng và tính chất của hiệu ứng cánh
bướm khiến cho những câu chuyện - nhất là câu chuyện chuyện của người nổi tiếng


nối tiếp nhau xảy ra. Bởi vì đó là đối tượng có sức ảnh hưởng- đồng nghĩa với việc
truyền thơng nhanh, đồng thời họ cũng có nhiều yếu tố riêng tư- private để cộng đồng
tò mò khai thác. Ở Việt Nam gần đây, đã có những chuỗi sự việc như thế diễn ra. Vụ
NSƯT Hoài Linh và câu chuyện 14 tỉ, cộng đồng mạng từ lời nói của bà Phương Hằng
đã làm cho câu chuyện này trở nên giật gân nhất lúc bấy giờ. Công chúng, dĩ nhiên,

với hiệu ứng cánh bướm, những sự việc mang tính chất liên quan cũng liên tục được
khơi lại như Trấn Thành và số tiền kêu gọi 6 tỉ, hay Thủy Tiên và chuyến đi làm từ
thiện trăm tỉ ở Miền Trung cũng được nhắc tới. Những drama showbiz ngày càng
nóng, càng nhiều. Vậy sau hàng loạt chuỗi drama này, kết quả là gì? Những cá nhân bị
mất danh tiếng, sự nghiệp đi xuống, khiến cuộc sống họ bị lao đao trong phút chốc.
Showbiz thì sao, chỉ với một, một vài cá nhân nghệ sĩ có đạo đức khơng đúng chuẩn
mực, hay một “hint” của nghệ sĩ A nào đó nói rằng showbiz như thế này, như thế
kia...dần già làm cho công chúng nghĩ rằng thế giới nghệ sĩ tồn là vơ đạo đức, cái vỏ
bọc hào nhoáng nhưng sâu bên trong là thối rữa, vì vậy vơ hình chung đánh đồng ln
cả những người làm nghệ thuật chân chính, khiến cho cả xã hội quay lưng, họ chẳng
cịn tin những thơng tin showbiz và nghệ sĩ nữa - một cái giá quá lớn cho giới nghệ sĩ
khi mà thứ họ cần nhất là sự ủng hộ của khán giả. Nói tóm lại, khi sự việc được cơng
khai hóa, chúng ta cịn được chứng kiến nhiều nghịch lý, nhiều phát ngôn rất thiếu
trách nhiệm của những người liên quan, và cả những câu chuyện đằng sau nó, những
kết quả mà mà cơng chúng nên được nhận thức. Những câu chuyện này với sự nhanh
nhạy của truyền thơng và sự liên hồn của hiệu ứng cánh bướm, đã được nhìn nhận
qua sự quan tâm và khả năng phát tán, chia sẻ, phổ biến cực nhanh và rộng khắp của
mạng xã hội, đã trở thành những cơn bão trong dư luận. Hiệu ứng cánh bướm khiến
cho truyền thông trở nên phổ biến hơn, rộng mở hơn với nhiều chủ đề có liên quan,
kết quả của sự việc cũng từ đó mà rõ ràng hơn.
25

Nhìn nhận chung, hiệu ứng cánh bướm trong các vụ việc vừa qua trong dư luận xã

hội Việt Nam nhất là khi truyền thơng đang rất phát triển, chúng ta có thể nhận định
thơng qua đó tính chất của những sự việc này: được tạo ra bởi sự quan tâm của đông
đảo người dân vào những vấn đề thời sự nóng bỏng và nhạy cảm. Đó là những sự việc
có tính chất phi lý và oan trái, càng phi lý và oan trái thì càng thu hút được sự quan
tâm của nhiều người. Tiếp theo, sự việc phi lý, người bị oan trái cần phải có chứng cứ
25 Nguyễn Vũ Bình, Butterfy efffect, thông luận, truy cập link ETHONGLUAN01.BLOGSPOT.COM

xác đáng, thuyết phục. Chúng ta đều biết, nếu cô gái trẻ ở phường Trung Liệt khơng có
clip quay lại cảnh cơng an khu vực nói năng thiếu văn hóa và nhổ nước bọt vào người,
mà chỉ tố cáo bằng lời nói, thì cơ gái chắc chắn sẽ thất bại và còn bị trả thù ngược.
Hiệu ứng cánh bướm cho ta thấy nhiều sự việc tương tự( hoặc không), những kết quả
của sự việc bởi sự lan tỏa mạnh mẽ của truyền thơng.
Hiệu ứng gợn sóng:
Phương tiện truyền thơng xã hội là “con bướm” của thời hiện đại có thể ứng dụng và
ảnh hưởng đến trường hợp kinh doanh. Sản phẩm mới hoặc công ty khởi nghiệp, làm
những việc nhỏ như quảng bá hình ảnh, thương hiệu trên các kênh xã hội có thể dẫn
đến sự tăng trưởng, phát triển nhanh hơn nữa. Để một sản phẩm hoặc dịch vụ trở nên
phổ biến, điều quan trọng là phải tiếp cận và tham gia vào cuộc trò chuyện với các
cộng đồng có liên quan hơn là xuất bản những đoạn độc thoại để thúc đẩy doanh số
bán hàng, có mặt ở nơi nhiều khách hàng tiềm năng, yêu cầu phản hồi, thể hiện sự
nhanh nhẹn và lặp lại sản phẩm,...
Người làm Marketing, truyền thông cần luôn cẩn trọng quan sát từng thay đổi nhỏ
trong hành vi của người dùng, môi trường bên trong cũng như bên ngoài doanh
nghiệp. Bởi chỉ một xu hướng, một tác động nhỏ cũng sẽ làm thay đổi truyền thơng.
Thử tưởng tượng bạn có một ý tưởng hay kế hoạch truyền thông hay nhưng không hợp
thời, hoặc khơng được đón nhận thì sẽ thật là tốn cơng và phí phạm. Thay vào đó
chúng ta nên tìm hiểu xu hướng của xã hội và người dùng, bắt kịp được xu hướng và
có hướng điều chỉnh cho phù hợp. Truyền thông trong đã từng là chú trọng vào những
vấn đề mang tính chất chính trị học thuật… nhưng hiện tại, người làm truyền thơng đã
có cái nhìn thức thời hơn về xu hướng này bằng việc mở rộng content: Người nổi
tiếng, Gây tranh cãi, Bật mí bí mật, Chuyện lạ, hay truyền thông từ việc phát triển dựa
vào báo giấy là chủ yếu, nhưng hiện tại vô vàn các phương tiện truyền thông đang dần
dần chiếm lĩnh và thức thời hơn. Nếu không muốn chạy theo xu hướng an tồn, muốn
có thứ mới mẻ, thì tại sao chúng ta khơng tự tạo ra những xu hướng. Hành động nhỏ
có thể tạo ra những sự thay đổi lớn- nhất là khi nó được thực hiện bởi những

influencers, KOLs, hay người nổi tiếng. Một ví dụ như Lisa của BlackPink chỉ với một
bức ảnh chụp với chiếc áo CELINE mà cô làm đại sứ, đã làm cho chiếc áo được soldout, hay câu chuyện Apple không bán cục sạc kèm điện thoại, từ đó các hãng khác bắt