Nghiên cứu tính chất lý hóa đất và một số biện pháp thâm canh cam trên đất đỏ bazan phủ quỳ nghệ an

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I

NGUY N QU C HI U

NGHIÊN C U TÍNH CH T LÝ HÓA ð T
VÀ M T S
TRÊN ð T ð

BI N PHÁP THÂM CANH CAM
BAZAN PH QUỲ - NGH AN

LU N ÁN TI N SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành: ð t và dinh dư ng cây tr ng
Mã s : 62 62 15 01
Ngư i hư ng d n: PGS.TS. H

QUANG ð C

PGS.TS. NGUY N NHƯ HÀ

HÀ N I, 2012


i

L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a tơi, các s li u, k t
qu nêu trong lu n án là trung th c và chưa ñư c s d ng ñ b o v b t kỳ
m t lu n án hay cơng trình khoa h c nào. Tơi xin cam đoan r ng các thơng

tin trích d n s d ng trong lu n án ñ u ñư c ghi rõ ngu n g c, m i s giúp
ñ ñã ñư c c m ơn.

Tác gi lu n án

NCS. Nguy n Qu c Hi u


ii

L I C M ƠN
Tác gi lu n án xin bày t lòng bi t ơn s u s c t i PGS.TS. H Quang
ð c, PGS.TS. Nguy n Như Hà là nh ng ngư i hư ng d n khoa h c tr c ti p
đã góp nhi u ý ki n quan tr ng trong t nh ng bư c nghiên c u ban ñ u và
c trong quá trình th c hi n vi t lu n án.
T p th cán b Trung tâm Nghiên c u Cây ăn qu và Cây công nghi p
Ph Quỳ, T p th cán b Trung tâm Nghiên c u th c nghi m Rau hoa qu
Gia Lâm, giúp đ tơi trong su t th i gian nghiên c u.
T p th các th y cô giáo Khoa Tài nguyên và Môi trư ng, cán b Vi n
ðào t o Sau ñ i h c, Ban Giám hi u Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i ñã
tr c ti p ñóng góp nhi u ý ki n quý báu cho tác gi hoàn thành lu n án này.
Tác gi xin chân thành cám ơn:
GS.TS Vũ H u m, GS.TS Vũ M nh H i đã đóng góp nhi u ý
ki n q báu liên quan đ n n i dung nghiên c u c a ñ tài.
C m ơn các nhà khoa h c trong nghành, các ñ ng nghi p, b n bè và
ngư i thân trong gia đình đã đ ng viên, giúp đ tơi trong q trình cơng tác
và h c t p.

Tác gi

NCS. Nguy n Qu c Hi u


iii

M CL C
L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c ch vi t t t

vi

Danh m c b ng

vii

Danh m c hình

xi

M

1

ð U

1

ð tv nđ

1

2

M c ñích nghiên c u

2

3

Ý nghĩa c a ñ tài

2

4

Nh ng ñóng góp m i c a lu n án

3

Chương 1 T NG QUAN TÀI LI U
1.1

4

Nh ng nghiên c u v ñ t ñ bazan

4

1.1.1

Nghiên c u v ñ t ñ (Ferralsols) trên Th gi i

4

1.1.2

Nh ng nghiên c u v ñ t ñ (Ferrasols)

Vi t Nam

6

1.1.3

Nh ng nghiên c u v ñ t ñ bazan

Ph Quỳ - Ngh An

13

1.2

Nh ng nghiên c u v cây cam quýt

19

1.2.1

Ngu n g c, giá tr s d ng và tình hình s n xu t cam quýt

19

1.2.2

Yêu c u sinh thái c a cây cam quýt

23

1.2.3

ð t và dinh dư ng cho cây cam qt

26

1.3

Tình hình s d ng phân bón cho cam qt

36

1.3.1

Tình hình s d ng phân bón cho cây cam trên th gi i

1.3.2

Tình hình s d ng phân bón cho cây cam
Ngh An

36

Vi t Nam và t i
38


iv

Chương 2

ð I TƯ NG, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP

NGHIÊN C U
2.1

44

ð i tư ng, v t li u và ñ a ñi m nghiên c u

44

2.1.1

ð i tư ng nghiên c u

44

2.1.2

V t li u nghiên c u

44

2.1.3

ð a ñi m nghiên c u

45

2.2

N i dung nghiên c u

2.2.1

45

ðánh giá đi u ki n t nhiên, tình hình s n xu t cam t i vùng
Ph Quỳ - Ngh An

2.2.2

45

Nghiên c u m t s tính ch t ñ t ñ bazan tr ng cam t i Ph
Quỳ- Ngh An

2.2.3

Nghiên c u bi n pháp k thu t thâm canh nâng cao năng
su t, ch t lư ng cam trên ñ t ñ bazan

2.3

45

Ph Quỳ - Ngh An

Phương pháp nghiên c u

45
46

2.3.1

Phương pháp ñi u tra, thu th p s li u

46

2.3.2

Phương pháp nghiên c u m t s tính ch t đ t đ bazan tr ng cam

46

2.3.3

Phương pháp nghiên c u các bi n pháp k thu t thâm canh cam

48

2.3.4

Phương pháp ñánh giá hi u qu kinh t

53

2.3.5

Phương pháp k th a

54

2.3.6

Phương pháp phân tích s li u và x lí th ng kê

54

Chương 3 K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

55

3.1

ði u ki n t nhiên và th c tr ng s n xu t cam

vùng Ph Quỳ -

Ngh An

55

3.1.1

ði u ki n t nhiên vùng Ph Quỳ - Ngh An

3.1.2

Tình hình s n xu t m t s cây ăn qu và cây công nghi p dài
ngày

Ph Quỳ - Ngh An

55

63


v

3.2

Nghiên c u m t s tính ch t đ t ñ bazan tr ng cam

Ph Quỳ-

Ngh An
3.2.1

72

Nghiên c u di n bi n đ
hình tr ng cam

3.2.2

Ph Qùy – Ngh An

72

Nghiên c u m t s tính ch t lý hóa h c đ t đ bazan tr ng
cam

3.3

m ñ t ñ bazan trên m t s mô

Ph Quỳ - Ngh An

76

Nghiên c u m t s bi n pháp k thu t thâm canh cam trên ñ t ñ
bazan

3.3.1

Ph Quỳ - Ngh An

88

Nghiên c u li u lư ng nư c tư i thêm cho cam trên ñ t ñ
bazan Ph Quỳ - Ngh An

3.3.2

Nghiên c u li u lư ng kali bón thêm cho cam trên đ t ñ
bazan

3.3.3

Ph Quỳ - Ngh An

95

Nghiên c u li u lư ng phân lân bón thêm cho cam trên đ t
đ bazan

3.3.4

88

Ph Quỳ- Ngh An

102

Nghiên c u lư ng vơi bón b sung cho cam trên đ t đ bazan
Ph Quỳ- Ngh An

3.3.5

110

Nghiên c u nh hư ng c a khơ d u và xác m m đ n s sinh
trư ng, các y u t c u thành năng su t và ch t lư ng cam
trên ñ t ñ bazan

3.3.6

Ph Quỳ - Ngh An

119

K t qu kh o nghi m di n h p mơ hình áp d ng bi n pháp k
thu t thâm canh cam trên ñ t ñ bazan

Ph Quỳ- Ngh An

K T LU N VÀ ð NGH

128
135

1

K t lu n

135

2

ð ngh

136

Danh m c các cơng trình đã cơng b có liên quan đ n lu n án

137

Tài li u tham kh o

138

Ph l c

148


vi

DANH M C CH

VI T T T

CAQ

Cây ăn qu

CF

T ng chi phí đ u tư

Cs

C ng s

CT

Cơng th c

ðC

ð i ch ng

KD

Khô d u

Kdt

Kali d tiêu

Kts

Kali t ng s

LSD 0,05

M c đ sai khác nh nh t có ý nghĩa

Ndt

ð m d tiêu

Nts

ð m t ng s

p

Giá bán

Pdt

Lân d tiêu

Pts

Lân t ng s

Q

Năng su t

R

T ng thu

TB

Trung bình

TPCG

Thành ph n cơ gi i

VCR

T su t l i nhu n

Vit C

Vitamin C

VY

L i nhu n

XM

Xác m m

m c xác su t 95%


vii

DANH M C B NG
STT
1.1

Tên b ng

Trang

nh hư ng c a vi c vùi ch t h u cơ vào ñ t ñ n m t s ch tiêu
lý tính c a ñ t

11

1.2

M t s ñ c ñi m ñ t bazan ñ t thoái hoá và ñ t chưa thối hố

17

1.3

Di n bi n m t s tính ch t ñ t ñ bazan

18

1.4

ðánh giá m c ñ thi u, ñ căn c vào hàm lư ng dinh dư ng
trong lá

28

1.5

Tính lư ng vơi bón theo pHKCl và TPCG ñ t

33

1.6

Lư ng dinh dư ng cho cam th i kỳ kinh doanh (kg/ ha)

37

1.7

Phương pháp và th i gian áp d ng các nguyên t vi lư ng cho cam

38

1.8

ð nh m c lư ng dinh dư ng N P K bón cho CAQ có múi

39

1.9

Lư ng bón phân theo tu i cây

40

1.10

Lư ng phân bón cho cam

41

1.11

Lư ng phân bón theo tu i cây

41

1.12

Th i v và t l bón m i l n

42

2.1

T l m t s ch t trong khô dâu và xác m m (% ch t khơ) *

44

2.2

Các ch tiêu phân tích và phương pháp phân tích đ t

47

2.3

Th i v và t l bón m i l n

49

3.1

M t s đ c trưng khí h u th i ti t vùng Ph Quỳ - Ngh An (s

th i kỳ kinh doanh

li u trung bình năm giai đo n 2001-2005)
3.2

60

Cơ c u m t s cây ăn qu và cây công nghi p dài ngày c a t nh
Ngh An (2006 - 2008)

3.3

Hi u qu kinh t c a m t s cây tr ng chính
An (2002-2006)

65
Ph Quỳ - Ngh
66


viii

3.4

Di n bi n di n tích và năng su t cam

vùng Ph Quỳ - Ngh An

(2002 – 2009)

67

3.5

Cơ c u các gi ng cam tr ng

Ph Quỳ - Ngh An (2006)

3.6

Năng su t các gi ng cam tr ng t i Ph Quỳ - Ngh An (2006)

3.7a

Chi phí đ u tư và hi u qu s n xu t 1ha gi ng cam Vân Du trư c khi
ti n hành nghiên c u t i vùng Ph Quỳ - Ngh An (1999 - 2006)

3.7b

Di n bi n m ñ ñ t sau mưa c a m t s mô hình tr ng cam trên

Di n bi n đ

72
m đ t trên mơ hình tr ng cam có t rác và khơng

t rác (năm 2006)
3.10

70

70

đ t đ Bazan *
3.9

69

T l các h g p khó khăn trong vi c s d ng phân bón cho cam
Ph Quỳ - Ngh An

3.8

68

Di n bi n ñ

74

m ñ t sau tư i c a các mơ hình tr ng cam trên đ t

đ Ph Quỳ- Ngh An năm 2006

75

3.11

M t s tính ch t v t lý c a ñ t ñ bazan tr ng cam

80

3.12

Tính ch t hóa h c các ph u di n ñ t ñ bazan tr ng cam t i Ph
Quỳ - Ngh An (2007)

3.13

82

M t s tính ch t nơng hố c a đ t đ bazan

Ph Quỳ - Ngh

An tr ng cam (2006)
3.14
3.15

Tình hình sinh trư ng c a cây cam

85
thí nghi m tư i nư c

nh hư ng c a các lư ng nư c tư i thêm ñ n m t s ch tiêu c u
thành năng su t và năng su t cam giai ño n 2007- 2009

3.16

3.18

89

nh hư ng c a các lư ng nư c tư i thêm ñ n các y u t c u
thành năng su t và năng su t cam trung bình 3 năm (2007- 2009)

3.17

88

nh hư ng c a nư c tư i ñ n ch t lư ng cam

91
92

Hi u qu kinh t c a tư i nư c thêm ñ i v i cam trên đ t đ
bazan

Ph Quỳ (tính bình qn trên 1ha, năm 2009)

93


ix

3.19

nh hư ng c a nư c tư i ñ n hóa tính đ t

94

3.20

nh hư ng c a lư ng bón thêm kali đ n sinh trư ng c a cây cam

95

3.21

nh hư ng c a vi c bón thêm kali ñ n các y u t c u thành năng
su t và năng su t cam (năm 2007 – 2009)

3.22

96

nh hư ng c a bón tăng thêm kali ñ n các y u t c u thành năng su t
và năng su t cam (s li u trung bình 3 năm giai đo n 2007- 2009)

3.23
3.24

nh hư ng c a kali ñ n ch t lư ng cam

99

Hi u qu kinh t c a các m c bón kali đ i v i cam (tính bình
qn trên 1 ha, năm 2009)

3.25
3.26
3.27

100

nh hư ng c a các li u lư ng bón kali đ n tính ch t hóa h c c a đ t 101
Tình hình sinh trư ng c a cây cam

thí nghi m bón lân

3.30

103

nh hư ng c a các lư ng bón lân đ n các y u t c u thành năng
su t và năng su t cam trung bình 3 năm (2007- 2009)

3.29

102

nh hư ng c a các lư ng lân bón thêm ñ n các y u t c u thành
năng su t và năng su t cam trong 3 năm (năm 2007 - 2009)

3.28

98

nh hư ng c a các li u lư ng lân ñ n ch t lư ng cam

105
107

Hi u qu kinh t c a các m c bón lân ñ i v i cam trên ñ t ñ
bazan

Ph Quỳ (tính bình qn trên 1ha, năm 2009)

107

3.31

M t s tính ch t hóa h c đ t trên thí nghi m lân

108

3.32

Tình hình sinh trư ng c a cây cam trên thí nghi m bón vơi

110

3.33

nh hư ng c a bón vơi đ n các y u t c u thành năng su t và
năng su t cam trong 3 năm (2007- 2009)

3.34

113

nh hư ng c a bón b sung thêm vơi đ n các y u t c u thành
năng su t và năng su t cam trên ñ t ñ bazan

Ph Quỳ s li u

trung bình trong 3 năm (2007- 2009)
3.35
3.36

nh hư ng c a vơi bón ñ n ch t lư ng cam
Hi u qu kinh t c a các lư ng bón vơi đ i v i cây cam (2009)

114
116
117


x

3.37
3.38

nh hư ng các lư ng vơi bón b sung đ n hóa tính đ t
Tình hình sinh trư ng c a cây cam trên thí nghi m bón b sung
khô d u và xác m m

3.39

119

nh hư ng c a khơ d u và xác m m đ n các y u t c u thành
năng su t và năng su t cam (năm 2007 – 2009)

3.40

3.42

121

nh hư ng c a khơ d u và xác m m đ n các y u t c u thành
năng su t và năng su t cam (s li u trung bình 3 năm)

3.41

118

nh hư ng c a khô d u và xác m m ñ n ch t lư ng cam

123
124

Hi u qu kinh t c a các m c bón khơ d u và xác m m đ i v i
cây cam trên ñ t ñ bazan

Ph Quỳ - Ngh An (tính bình qn

trên 1ha, năm 2009)

125

3.43

nh hư ng khơ d u và xác m m đ n hóa tính ñ t

126

3.44

Tình hình sinh trư ng c a cây cam trên các mơ hình

128

3.45

nh hư ng c a bi n pháp thâm canh ñ n các y u t c u thành
năng su t và năng su t cam

3.46

nh hư ng c a các bi n pháp thâm canh ñ n m t s ch tiêu ch t
lư ng cam

3.47

129

130

Hi u qu kinh t c a bi n pháp thâm canh cam trên đ t đ bazan
Ph Quỳ (tính bình quân trên 1 ha, năm 2009)

3.48

131

nh hư ng c a các bi n pháp thâm canh đ n hóa tính ñ t

132


xi

DANH M C HÌNH
STT
3.1

Tên hình

Trang

Lư ng mưa và lư ng b c hơi t năm 1981 – 2005

Tr m Khí

tư ng Tây Hi u - Ph Quỳ - Ngh An
3.2

Lư ng mưa và lư ng b c hơi trung bình tháng giai đo n 2001 2005

3.3

58

Tr m Khí tư ng Tây Hi u - Ph Quỳ

59

Lư ng mưa và lư ng b c hơi trung bình năm trong th i gian
nghiên c u (2007 - 2009)

3.4

62

Lư ng mưa và lư ng b c hơi trung bình hàng tháng trong th i
gian nghiên c u (2007- 2009)

62

3.5

Cơ c u di n tích cây tr ng t i 3 đi m đi u tra

64

3.6

Cơ c u di n tích cây tr ng t i xã Nghĩa Sơn

64

3.7

Cơ c u di n tích cây tr ng t i xã Nghĩa Hi u

64

3.8

Cơ c u di n tích cây tr ng t i xã Minh H p

64

3.9

Di n bi n ñ

m ñ t ñ bazan

Ph Quỳ sau mưa trên các mơ

hình tr ng cam trong mùa khô (năm 2006)

73

3.10

C nh quan ph u di n N02

77

3.11

Lát c t ph u di n N02

77

3.12

C nh quan ph u di n N03

78

3.13

Lát c t ph u di n N03

78

3.14

C nh quan ph u di n N09.

79

3.15

Hình thái ph u di n N09

79

3.16

Cam

CT tư i 100 m3 nư c/ha/l n (a) và cam

CT tư i 150

m3/l n/ha (b)
3.17

91

Cam CT khơng bón thêm (a) và CT bón thêm 200 kg K2O/ha (b)

98

3.18 Cam

CT khơng bón thêm (a) và CT bón thêm 60 kg P2O5/ha (b)

105


xii

3.19

Cam CT khơng bón thêm (a) và CT bón thêm 400 kg CaO/ha (b)

3.20

Cam

CT khơng bón KD và XM (a) và có bón b sung 2000kg

KD và 400 kg XM/ha (b)
3.21

Cam

h p (b)

114

mơ hình theo nơng dân (a) và

122
mơ hình thâm canh t ng
130


1

M
1

ð U

ð tv nñ
Ph Quỳ là vùng ñ i núi n m

phía Tây B c t nh Ngh An, có t ng

di n tích đ t t nhiên là 242.426 ha; g m nhi u lo i ñ t khác nhau trong đó
đ t đ bazan có di n tích kho ng 13.441 ha, chi m 5,54% di n tích ñ t t
nhiên c a vùng. ðây là vùng có ti m năng phát tri n các lo i cây cơng
nghi p và cây ăn qu dài ngày có giá tr kinh t hàng hoá cao c a t nh Ngh
An. Ngồi l i th đ t đai thích h p cho cây cam, cịn có h th ng đư ng
giao thơng n i t nh phát tri n, có ñư ng H Chí Minh ch y qua cũng là
ñi u ki n thu n l i cho cây cam phát tri n b n v ng trong vùng.

M c dù ñ t ñ phát tri n trên ñá bazan r t thích h p cho cam nhưng sau
m t q trình s d ng lâu dài khơng h p lý trong ñi u ki n nhi t ñ i m, đ a
hình d c b chia c t, mưa t p trung vào mùa hè ñã làm nhi u đ c tính có liên
quan t i đ phì nhiêu đ t b thối hố. Bên c nh đó, Ph Quỳ có biên đ nhi t
dao đ ng l n, gió Lào khơ và nóng cũng là nh ng y u t tác đ ng x u đ n
tính ch t đ t và s n xu t.
Các nơng trư ng, công ty là nh ng cơ s s n xu t cam chính t i Ph
Quỳ cho th y, chu kỳ kinh t c a cây cam t i ñây hi n ch dư i 15 năm, do
ñ u tư chăm sóc khơng đáp ng u c u c a cây cam, năng su t ch t lư ng
qu khơng cao, d n đ n hi u qu kinh t th p. Tình hình trên thách th c l n
cho kh năng phát tri n s n xu t hi u qu và b n v ng ngay c v i các lo i
cây tr ng ñư c xác đ nh là r t thích h p và có giá tr hàng hóa cao trên đ t đ
bazan

Ph Quỳ là cam.
Nh m kh c ph c nh ng h n ch trong s n xu t nông nghi p

Ph

Quỳ, đã có nh ng cơng trình khoa h c nghiên c u s d ng, b o v và c i t o


2

đ t d c nói chung, đ t đ bazan nói riêng đã đư c ti n hành. Tuy nhiên cịn
r t ít nh ng nghiên c u v bi n pháp k thu t thâm canh cam trên ñ t đ
bazan

Ph Quỳ - Ngh An. Do đó, xác đ nh các bi n pháp kh c ph c nh ng

h n ch trên ñ t ñ bazan

Ph Quỳ trong tr ng cam nh m gi gìn đ phì

nhiêu đ t và nâng cao năng su t, ch t lư ng s n ph m và hi u qu kinh t trên
m t đơn v di n tích canh tác là r t c n thi t. ðó chính là lý do đ tài
"Nghiên c u tính ch t lý hóa đ t và m t s bi n pháp thâm canh cam trên
ñ t ñ bazan
2

Ph Quỳ - Ngh An” đư c th c hi n.

M c đích nghiên c u
Xác ñ nh nh ng y u t v m t khí h u th i ti t, các tính ch t lý hóa

h c đ t đ bazan

Ph Quỳ - Ngh An nh hư ng x u ñ n s n xu t cam và

ñ xu t bi n pháp k thu t bón phân và tư i nư c nh m nâng cao nâng cao
năng su t, ch t lư ng và hi u qu kinh t cam trên lo i ñ t này.
3

Ý nghĩa c a ñ tài

3.1

Ý nghĩa khoa h c
K t qu thu ñư c c a đ tài đóng góp thêm nh ng lu n c khoa h c góp

ph n b sung, xây d ng quy trình k thu t thâm canh cam th i kỳ kinh
doanh trên ñ t ñ bazan

Ph Quỳ - Ngh An; làm tài li u tham kh o cho

vi c nghiên c u và gi ng d y v cây cam
3.2

Vi t Nam.

Ý nghĩa th c ti n
- Xác đ nh lư ng kali, lân, vơi, nư c tư i thích h p cho cây cam trên ñ t

ñ bazan

Ph Quỳ.

- Xác ñ nh ñư c lư ng và d ng h u cơ b sung thích h p cho cây cam
trên ñ t ñ bazan

Ph Quỳ.

- Khuy n cáo lư ng kali, lân, vôi, lư ng h u cơ b sung (khô d u, xác
m m) và lư ng nư c tư i thích h p cho cam tr ng trên ñ t ñ bazan

Ph Quỳ

- Ngh An, góp ph n tăng thu nh p và hi u qu kinh t cho ngư i s n xu t.

3

4

Nh ng đóng góp m i c a lu n án
- ðã ñưa ra ñư c bi n pháp k thu t bón phân và tư i nư c thích h p

cho cam trong th i kỳ kinh doanh trên ñ t ñ bazan

Ph Quỳ- Ngh An.

Bi n pháp k thu t đó là: bón 30 t n phân chu ng – 1.100kg CaO - 230kg N 150kg P205 – 500kg K2O - 2000 kg khô d u - 400 kg xác m m và tư i m i l n
150m3 nư c cho m i ha.
- L n ñ u tiên có b cơ s d li u đ y đ v tính ch t đ t đ bazan
tr ng cam

Ph Quỳ - Ngh An.

* Gi i h n c a ñ tài:
ð tài gi i h n vào vi c nghiên c u m t s tính ch t lý hóa tính đ t đ
bazan

Ph Quỳ - Ngh An tr ng cam. Nghiên c u các y u t : kali, lân, vôi,

h u cơ b sung (khô d u và xác m m), nư c tư i cho cam th i kỳ kinh doanh
6 năm tu i.
Th i gian nghiên c u t 2007 – 2010.


4

Chương 1
T NG QUAN TÀI LI U
1.1

Nh ng nghiên c u v ñ t ñ bazan

1.1.1 Nghiên c u v ñ t ñ (Ferralsols) trên Th gi i
Trên toàn c u, đ t đ (Ferralsols) có kho ng 750 tri u hecta, phân b ch
yu

Nam M (Brazil), Châu Phi (Zaire, Nam Phi, Angola, Guinea, phía ðơng

Madagascar…), ðơng Nam Á (Vi t Nam, Indonesia…) (FAO, 1990) [98].
Khi nghiên c u v Ferralsols trên Th gi i, Driessen P. M. và Dudal R
(1989) [97] cho r ng Th gi i có kho ng 1 t ha Ferralsols (FR), phân b ch
y u

vùng nhi t ñ i, t p trung nhi u

Nam M , Trung Phi và m t ít

ðơng

Nam Á.
V q trình phát sinh c a Ferralsols, Driesen P. M. và Dudal R. (1989)
[97] cho r ng, nư c nh hư ng đ n các khống ngun sinh thơng qua các
q trình hidrat hóa và th y phân. Trong q trình th y phân, ion H+ th m vào
c u trúc silicat nguyên sinh c a các khoáng như feldspar và chúng gi i phóng
các cation (K+, Na+, Ca++, Mg++). Do ion H+ quá bé so v i b t kỳ cation nào

mà nó thay th nên c u trúc c a khống tr nên m m y u. ði u đó ñã làm cho
Si và Al phân rã d dàng t lư i sét.
FAO-UNESCO/ISRIC (1991) [99] ñ ngh ti p các ñơn v ñ t ph c a
Ferralsols theo th t ưu tiên như sau: Gleyi-; Andi-; Epiandi-; Areni-; Geri-;
Mollihumi-; Umbrihumi-; Humi-; Fibrihisti-; Terrihisti-; Molli-; Umbri-;
Acri-; Lixi-; Endostagni-; Hypoandi-; Veti-; Alumi-; Niti-; Hyperferri-; Ferri-;
Hyperdystri-; Hypereutri-; Rhodi-; Xanthi- và Orthi-.
FAO/ISRIC/ISSS (1998) [108] trong b n D th o Cơ s tham chi u v
tài nguyên ñ t Th gi i (WRB), ñã ñ nh nghĩa Ferralsols như sau: Ferralsols
là ñ t có t ng Ferralic xu t hi n

m t vài ñ sâu trong vòng 30-200 cm k t


5

b m t; có ph u di n đ ng nh t v tính ch t khống h c; nhưng có s khác
nhau v m c đ phong hóa, giàu bazơ và tích lũy ch t h u cơ

t ng m t.

ISSS/ISRIC/FAO, WRB (1998) [102] cũng ñưa ra ñ nh nghĩa v t ng
Ferralic như sau: T ng Ferralic là t ng ph i có:
1. Thành ph n cơ gi i là th t pha cát ho c m n hơn và có dư i 90 %
(theo kh i lư ng) s i, ñá ho c ñá ong (k t von mangan-s t);
2. CEC (1 M NH4OAc - Amôn Axêtat) ≤ 16 cmol(+)/kg sét và ECEC
(t ng các Bazơ có kh năng trao ñ i + ñ chua trao ñ i) < 12 cmol(+)/kg sét;
3. Có < 10% sét phân tán trong nư c, tr phi v t li u đ t có đ c tính
geric ho c có > 1,4 % OC;
4. Có < 10 % khống có kh năng phong hóa trong c p h t 50-200 ; và

5. Khơng có đ c tính đ ch n đốn c a t ng andic;
6. ð dày t ng ñ t ph i ≥ 30 cm.
Liên quan ñ n ñ t Ferralsols

vùng nhi t ñ i và c n nhi t đ i, c n k

đ n cơng trình nghiên c u c a Buringh. P, 1979 [93]. Ông cho r ng ñ t
Ferralsols là lo i ñ t ñi n hình c a vùng nhi t đ i m và chi m di n tích khơng
nhi u; đư c hình thành thơng qua q trình feralit hóa, có s r a trơi silic. ð t
có t ng dày ho c r t dày, màu s c tương ñ i ñ ng nh t, thư ng là màu ñ , ñ
vàng ho c vàng. ð t Ferralsols

vùng nhi t ñ i và c n nhi t ñ i thư ng ch a

các sesquioxit v i thành ph n khoáng sét ch y u là kaolinit; các khống có
kh năng phong hóa h u như khơng có; đ t có các ñ c tính lý h c tương ñ i
khá, trong khi đó các đ c trưng ch tiêu hóa h c nghèo, dung tích h p thu th p.
Buringh P đã xác đ nh nhóm đ t chính Ferralsols

nh ng khu v c này có 6

ðơn v đ t, bao g m: Orthic, Plinthic, Humic, Acric, Rhodic và Xanthic.
Như v y, cho ñ n nay các quy ñ nh, ñ nh nghĩa v Ferralsols, t ng
Ferralic, các c p phân v th p hơn và th t ưu tiên c a chúng trong nhóm đ t
chính c a FAO-UNESCO cũng như c a WRB đã đư c hồn thi n, c th và chi
ti t hơn.


6

1.1.2 Nh ng nghiên c u v ñ t ñ (Ferrasols)

Vi t Nam

Vi t Nam, ñ t ñ ñư c hi u là các lo i ñ t phát tri n trên đá macma
bazơ và trung tính, đ t phát tri n trên đá vơi và m t s đ t phát tri n trên đá
bi n ch t. Có kho ng 3 tri u hecta đ t đ
Ngun, ðơng Nam b và r i rác

nư c ta, phân b ch y u

Tây

các t nh mi n B c.

Liên quan ñ n nghiên c u v Ferralsols

Vi t Nam, c n k đ n cơng

trình nghiên c u c a Fridland t nh ng năm 50 th k trư c Fridland (1962)
[21], Fridland (1973) [22]. Khi nghiên c u vùng ñ t Ph Quỳ theo phương
pháp phát sinh Fridland ñã nêu ra các tính ch t quan tr ng nh t c a đ t feralit
(trong đó có đ t đ bazan) là:
1. Ch a r t ít khống v t nguyên sinh (ngoài th ch anh và m t s
khống r t b n khác).
2. Nhi u hroxyt s t, nhôm, titan và mangan, t s SiO2/R2O3 và
SiO2/Al2O3 th p trong ph n sét c a ñ t; t s SiO2/Al2O3 thư ng dư i 2 và ch
trong các trư ng h p ñ c bi t l m m i b ng 3. ð t thư ng có ch a nhôm t
do (Al3+).
4. Thành ph n c a sét g m ph n l n là kaolinit, m t s hroxyt s t,

nhơm và titan.
5. Ph n khống trong sét có kh năng trao đ i th p.
6. Các đồn l p có tính b n tương đ i cao.
7. Thành ph n ch t h u cơ ch y u là axit fulvic.
Sau khi FAO-UNESCO công b chú d n b n ñ ñ t th gi i có ch nh
lý (FAO,1988), các nhà khoa h c ñ t Vi t Nam ñã nhanh chóng c p nh t,
nghiên c u ng d ng h phân lo i đ t (PLð) đ t này

nư c ta.

Tơn Th t Chi u (1992) [12] ñã xác ñ nh ñ t Ferralsols

nư c ta. Theo

k t qu này, nhóm đ t Ferralsols có kho ng 3 tri u ha, chi m g n 10% di n tích
t nhiên c nư c, phân b r ng kh p vùng ñ i núi, ph bi n

đ a hình cao (đ


7

cao tuy t ñ i t 50 m ñ n 900; riêng

mi n Nam có th lên t i 1.000 m).

D án “Chương trình phân lo i đ t Vi t Nam theo phương pháp qu c t
FAO-UNESCO” do Tôn Th t Chi u ch nhi m, ñã xây d ng ñư c h th ng
phân v cho các lo i đ t chính c a Vi t Nam. Theo ñó, ñ t Ferralsols, có các
ðơn v ñ t v i ðơn v đ t ph sau: Rhodic FR (có các ðơn v ñ t ph là:

Hapli-, Epilithi-, Endolithi- và Umbri-) và Xanthic (ðơn v ñ t ph là: Hapli-,
Epilithi-, Endolithi- và Umbri-); Tôn Th t Chi u (1995) [13].
Vi n Th như ng Nơng hóa (1997) [79], sau khi nghiên c u ñ t t nh
ð ng Nai, ñã xác đ nh Ferralsols

ð ng Nai như sau: Có kho ng 95 ngàn ha,

phân b ch y u các d ng đ i núi th p, ít d c đ n d c v a c a các huy n Long
Khánh, Th ng Nh t, Xuân L c, ð nh Qn... Các đ t Ferralsols

ð ng Nai

đư c hình thành t các đá m bazơ ho c trung tính, phân b trong vành đai khí
h u nhi t đ i m, q trình phong hóa đá và bi n đ i khống sét x y ra nhanh và
ki t...; đ ng th i q trình r a trơi ki m và tích t s t nhơm x y ra tương ñ i
m nh m . Ferralsols

ð ng Nai ñư c chia ra các ðơn v ñ t và ðơn v ñ t ph

như sau:
- Haplic FR (ch có 1 ðơn v ñ t ph là: Epihyperferri-);
- Xanthic FR (g m 7 ðơn v ñ t ph

là: Acri-, Endolithiacri-,

Epilithiacri-, Endoferri-, Epiferri-, Endohyperferri- và Epihyperferri-)
- Rhodic FR (g m 2 ðơn v ñ t ph là: Endohyperferri- và Epihyperferri-).
Vũ Cao Thái (1997) [64] cũng cho k t qu tương t .
H i Khoa h c ð t Vi t Nam, (2000) [35] ñã nghiên c u ñ t Ferralsols
nư c ta. Theo k t qu này, nhóm đ t Ferralsols chi m g n 10% di n tích t

nhiên c nư c, phân b r ng kh p vùng ñ i núi, ph bi n

đ a hình cao (đ

cao tuy t đ i t 50 m ñ n 900 - 1.000 m). Nh ng đ c đi m v phát sinh và
nơng h c c a ñ t ñ vàng trên các nhóm đá m khác nhau

các vùng khí h u,


8

sinh v t khác nhau c a nư c ta bi u hi n r t ña d ng. Tuy nhiên, c n nh n
m nh m t s ñ c đi m chung c a nhóm đ t này là: Chua, ñ no bazơ th p,
kh năng h p thu th p, khoáng sét ph bi n là kaolinit, axit mùn ch y u là
fulvic, ch t d hòa tan b r a trơi, có q trình tích lũy Fe, Al tương ñ i, h t
k t tương ñ i b n.
Trong khuôn kh D án NIAPP/KUL “ðánh giá ph c v quy ho ch s
d ng ñ t và phát tri n nông nghi p b n v ng t i mi n Nam Vi t Nam”,
Berding F (1998) [89], ñã chia ñ t ra các ñơn v như sau:
- ð i v i vùng cao nguyên Buôn Ma Thu t:

vùng cao, có các đơn v

phân lo i là: Acric, Vetic, Humic và Rhodic - tương ng v i ñ t nâu ñ phát
tri n trên bazan;

vùng th p, có Acric và Xanthic FR v i Endoskeletic và

Episkeletic - tương ng v i ñ t nâu vàng phát tri n trên bazan (theo h PLð

Vi t Nam).
- Vùng ñ i núi và cao nguyên M’Drak: ñ t nâu vàng phát tri n trên
bazan ñư c x p theo các ñơn v phân lo i: Vetic, Humic, Xanthic và Haplic.
- Vùng Krong Ana-Srepok: Hai lo i ñ t nâu ñ và nâu vàng phát tri n
trên bazan ñư c phân ra các ñơn v sau: Acric, Vetic, Xanthic và Haplic.
- Vùng cao ngun ðak Nơng-Dak Min: Có các đơn v phân lo i:
Acric, Geric, Lumic và Xanthic.
Nhìn chung, đ t Ferralsols

cao nguyên ðak Lak ñư c phân chia khá

nhi u ñơn v phân lo i.
Theo Nguy n Văn L ch (1998) [41] ñã xác ñ nh Ferralsols

Yên Bái

như sau: Là đ t hình thành t i ch do s phong hóa c a các lo i đá macma
bazơ ho c trung tính và đá vơi, có đ d c trên 15O, t ng dày >130 cm.
Ferralsols

Yên Bái có di n tích kho ng 12 nghìn hecta phân b ch y u

các huy n Tr m T u, L c Yên, Văn Ch n.


9

ð tđ

n Bái có các đơn v và đơn v ph đ t sau:

- Rhodic FRr (có 2 ðơn v ñ t ph là Hapli- và Endolithi-);
- Xanthic FRx (cũng có 2 ðơn v đ t ph là Hapli- và Endolithi-).
- Humic FRu (cũng có 2 ðơn v đ t ph là Hapli- và Endolithi-).
Hình thái ph u di n ñ c trưng ki u ABs ho c ABsC. Trong đó, t ng Bs
(t ng tích t s t, nhơm) có màu nâu đ ho c đ vàng bi n ñ ng trong thang
màu Munsell t 10YR ñ n 2,5YR. Các ðơn v ñ t và ðơn v ñ t ph như sau:
Xanthic FR (ðơn v ñ t ph : Acri- và Veti-) và Haplic FR (Acri-, Veti- và
Hyperdystri-), H Quang ð c (2002) [19].
Khi nghiên c u ñ t Bình ð nh, Tơn Th t Chi u và Lê Thái B t (1998)
[14] ñã phát hi n Ferralsols và phân lo i ra các ðơn v ñ t: Rhodic, Xanthic
và Humic v i các ðơn v ñ t ph là Hapli-, Endoferri- và Endolithi- (Rhodic
FR); Hapli- và Endoferri (Xanthic FR) và Molli Rhodi-, Endolithi Rhodi- và
Endolithi Xanthi- Humic FR.
Theo k t qu t ng h p g n ñây nh t v các lo i ñ t c a B Nông nghi p và
Phát tri n nông thôn, (2009) [5] cho th y ñ t ñ ch y u phân b

các vùng sau:

Tây Ngun, đ t đư c hình thành ch y u trên s n ph m phong hóa c a đá bazan
v i tên là ð t nâu đ trên s n ph m phong hóa c a đá bazan (Ký hi u là Fk) có
di n tích kho ng 1.060,0 nghìn hécta và đ t nâu vàng trên s n ph m phong hóa
c a đá bazan (Fu): 223,1 nghìn hécta; phân b h u h t 5 t nh trong vùng.
T i vùng Trung du mi n núi B c b : ð t ñư c hình thành trên s n
ph m phong hóa feralit c a các lo i đá m thu c nhóm macma, tr m tích, bi n
ch t… có các lo i sau: ð t nâu ñ trên ñá macma bazơ và trung tính (Fk) có
di n tích kho ng 299,8 nghìn ha; đ t nâu vàng trên đá macma bazơ và trung
tính (Fu) v i di n tích kho ng 66,4 nghìn ha và đ t nâu đ phát tri n trên ñá

10

vơi (Fv) có di n tích kho ng 270 nghìn ha. Các lo i ñ t phân b h u h t t i
các ñ a phương.
T i vùng Duyên h i B c Trung b có đ t nâu ñ trên ñá macma bazơ
và trung tính (Fk) v i di n tích kho ng 182,0 nghìn ha và đ t đ nâu trên đá
vơi (Fv) có di n tích là 33,1 nghìn ha. ð t đư c phân b ch y u t i Ngh An,
Qu ng Bình, Qu ng Tr và Th a Thiên-Hu .
T i Duyên h i Nam Trung b : ð t ñ phân b r i rác

t i các t nh

v i di n tích nh . Các lo i đ t là: ð t nâu đ trên đá macma bazơ và trung
tính (Fk) có di n tích 49,3 nghìn ha; đ t nâu vàng trên đá macma bazơ và
trung tính (Fu) có di n tích 46,4 nghìn ha và đ t đ nâu trên đá vơi (Fv):
2,7 nghìn ha.
Vùng ðơng Nam b : ð t ñ phân b ch y u t i các t nh: Bình Phư c,
Bình Dương; ð ng Nai… có các lo i đ t là đ t nâu ñ trên ñá bazan (FK) và
ñ t nâu vàng trên ñá bazan (Fu) v i di n tích tương ng là 415,3 nghìn ha và
148,5 nghìn ha.
Lương ð c Loan (1991) [42], (1996) [43], đã ti n hành thí nghi m vùi
các ch t h u cơ vào ñ t ñ bazan tr ng cà phê

Tây Nguyên và theo dõi s

bi n ñ ng c a các ch tiêu lý tính và hố tính c a đ t. K t qu phân tích đ t
sau 20 tháng vùi ch t h u cơ 30 t n/ha (b ng 1.1)
Vùi ch t h u cơ vào ñ t làm thay ñ i m t s ch tiêu v t lý quan tr ng
có l i cho cây cà phê. Khi tính ch t v t lý b s t gi m m nh thì khơng th có
vư n cây đ t năng su t mong mu n cho dù có bón ñ y ñ phân hoá h c. Khi

lư ng ch t h u cơ trong ñ t b s t gi m thì hàng lo t tính ch t v t lý ñ t như:
ñ x p, c u trúc, đồn l p, các c p h t có giá tr nơng h c... đ u gi m theo.


11

B ng 1.1

nh hư ng c a vi c vùi ch t h u cơ vào ñ t
ñ n m t s ch tiêu lý tính c a đ t

STT

Ch tiêu

Không vùi

Vùi h u cơ

1

ð x p (%)

59,0

64,4

2

ð

26,0

30,2

3

S c ch a m ñ ng ru ng t i ña (%)

39,9

42,2

4

T c ñ th m nư c (mm/ph)

3,4

6,5

5

ð ch t (kg/cm3)

3,0

2,5

6

t0 m t ñ t lúc 13 gi (tháng 6)

35,0

29,0

7

C p h t b n 3-10 mm (%)

18,5

35,2

8

C p h t b n <0,25 mm(%)

75,5

42,0

42,6

59,4

9

m hi n t i (%)

+

Kh năng h p th NH4 (lñl/100g ñ t)

Ngu n: Lương ð c Loan, 1996 [43].
Theo Lương ð c Loan (1991) [42], (1996) [43], (1997) [44], Lương
ð c Loan và Trình Cơng Tư (1997) [45] , sau khi vùi ch t h u cơ (v i kh i
lư ng 30 t n/ha b ng thân lá mu ng hoa vàng, c t khí, thân lá l c, cành lá cà
phê, cành lá rong t a cây che bóng...) vào đ t bazan thối hố, sau 20 tháng
các tính ch t v t lý ñư c c i thi n ñáng k .
Bùi Văn S , Hoàng Minh T n (2003) [62] cho r ng, đ t đ bazan
Hư ng Hóa – Qu ng Tr có ph n ng chua (pHKCl dao đ ng t 3,82 – 4,26), hàm
lư ng ch t h u cơ th p (2,24 – 2,40%), hàm lư ng ñ m t ng s trung bình (N:
0,19 – 0,22%), lân t ng s cao (P2O5: 0,13 – 0,19%), kali t ng s nghèo (K2O:
0,32 - 0,52%), hàm lư ng lân d tiêu nghèo (P2O5: 7,20 – 9,20 mg/100g ñ t),
hàm lư ng kali d tiêu m c nghèo ñ n trung bình (9,70 – 13,9 mg/100g đ t)
ð t nâu ñ trên ñá bazan

Vi t Nam ñư c ñánh giá là ñơn v ñ t vào

lo i t t nh t so v i các ñơn v ñ t khác

vùng ñ i núi Vi t Nam. Nh ng ưu

ñi m n i b t c a ñ t là ñ d c nh , t ng ñ t dày, tơi x p ch a nhi u ch t dinh


12

dư ng tuy nhiên ñ t thư ng b h n v mùa khô, Aubert B. (1994) [1], De
Geus (1983) [17].
K t qu phân tích m t s tính ch t lý h c ñ t bazan tr ng cà phê t i m t
s nông trư ng tr ng cà phê
th y:

Tây Nguyên c a Vũ Cao Thái (1989) [63] cho

vư n cà phê t t (tr ng trên ñ t bazan) dung tr ng th p và bi n ñ ng t

0,880 – 0,945 g/cm3, t tr ng bi n ñ ng t 2,52 – 2,62 g/cm3 và ñ x p t
62,5 – 66,4%, còn trên vư n cà phê x u, k c tr ng trên ñ t ñ bazan hay
granit các ch tiêu này ñ u bi n ñ i theo chi u hư ng b t l i ñ i v i cây cà
phê, dung tr ng dao ñ ng t 0,928 – 1,093 g/cm3, t tr ng t 2,62 – 2,69
g/cm3 và ñ x p t 58,2 – 65,5%.
Tr n An Phong (2003) [50] cho r ng: T tr ng, dung tr ng, ñ x p có
quan h rõ r t đ n ngu n g c phát sinh c a ñ t, ñ c bi t là ñá m . K t qu phân
tích m t s tính ch t v t lý cơ b n c a m t s nhóm đ t chính

ð c Lăk cho

th y: đ t Ferrasols trên ñá m bazan có dung tr ng nh nh t, trung bình t 0,80
– 1,01 g/cm3

các l p đ t m t và g n h t ph u di n ñ n ñ sâu 120 cm dung

tr ng tăng nh và có giá tr t 0,87 – 1,10 g/cm3. Trong toàn ph u di n, t s
dung tr ng h u như g n b ng nhau, chúng có c u trúc ph u di n r t ñ ng nh t,
ñ x p cao (61,40% – 71,22%) và ít có s phân hóa đ x p theo các t ng.
Friland (1973) [22] nh n ñ nh: ð t bazan là lo i đ t hình thành trên đá

bazan, trong ñi u ki n nhi t ñ i m, các bazơ b r a trơi m nh, đ t có ph n
ng chua, s t nhơm tích lũy nhi u, t s SiO2/R2O3 th p (1,30). ðây là nguyên
nhân ch y u c a quá trình gi ch t lân trên đ t bazan (h p thu hóa h c).
Các tác gi Friland 1973) [22], Dabin B. (1980) [95], Lê Văn Căn (1978)
[9], Nguy n Vy (1978) [85], Vũ Cao Thái (1989) [63], Nguy n T Siêm,
Lương ð c Loan (1987) [51], Lê ðình Sơn, ðồn Tri u Nh n (1990) [60],
Nguy n Công Vinh (2002) [82] khi nghiên c u tính ch t hóa h c đ t bazan
đ u có nh n xét chung: ð t bazan giàu lân t ng s nhưng nghèo lân d tiêu.