Một số giải pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn âm nhạc ở các trường trung học cơ sở huyện nga sơn, tỉnh thanh hoá
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (964.61 KB, 103 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH
------------------
MAI THỊ CÚC
MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ NHẰM NÂNG CAO
CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC MÔN ÂM NHẠC
Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
HUYỆN NGA SƠN, TỈNH THANH HÓA
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
VINH - 2010
1
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH
------------------
MAI THỊ CÚC
MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ NHẰM NÂNG CAO
CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC MÔN ÂM NHẠC
Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
HUYỆN NGA SƠN, TỈNH THANH HÓA
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ GIÁO DỤC
MÃ SỐ: 60.14.05
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
PGS.TS. NGUYỄN THỊ MỸ TRINH
VINH - 2010
2
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................... 10
2. Mục đích nghiên cứu: .......................................................................... 11
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu. ..................................................... 11
4. Giả thuyết khoa học............................................................................. 11
5. Nhiệm vụ nghiên cứu: ....................................................................... 11
6. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................. 12
7. Những đóng góp của luận văn .......................................................... 12
Chƣơng 1............................................................................................... 13
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI ............................................................ 13
1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................. 13
1.2. Các khái niệm cơ bản ................................................................... 14
1.2.1. Quản lý ........................................................................................ 14
1.2.2. Quản lý giáo dục ......................................................................... 16
1.2.3. Quản lý nhà trƣờng ..................................................................... 17
1.2.4. Dạy học Âm nhạc ........................................................................ 17
1.2.5. Quản lý hoạt động dạy học Âm nhạc .......................................... 23
1.2.5.1. Quản lý hoạt động dạy học ...................................................... 23
1.2.5.2. Quản lý hoạt động dạy học Âm nhạc ...................................... 24
1.2.6. Chất lƣợng; Chất lƣợng dạy học Âm nhạc; Chất lƣợng QL hoạt
động dạy học Âm nhạc .................................................................................... 25
1.3. Quản lý hoạt động dạy học môn Âm nhạc ở trƣờng THCS ........... 28
1.3.1. Hoạt động dạy học Âm nhạc ở trƣờng THCS ............................. 28
1.3.1.5. Phƣơng pháp dạy học Âm nhạc ở trƣờng THCS. .................... 31
3
1.3.2. Nội dung quản lý hoạt động dạy học Âm nhạc ở trƣờng THCS . 33
1.3.1.1. Quản lý mục tiêu, kế hoạch dạy học môn Âm nhạc. ................ 33
1.3.4. Các yếu tố quản lý ảnh hƣởng đến chất lƣợng hoạt động dạy học
môn Âm nhạc ở các trƣờng THCS .................................................................. 40
1.4. Ti ểu kết chƣơng 1.......................................................................... 44
Chƣơng 2: ............................................................................................. 45
THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN ÂM NHẠC
......................................................................................................................... 45
Ở CÁC TRƢỜNG THCS HUYỆN NGA SƠN TỈNH THANH HOÁ ..... 45
2.1.Tình hình kinh tế - xã hội và GD huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa 45
2.1.1. Tình hình kinh tế - xã hội ........................................................... 45
2.1.2. Tình hình giáo dục huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa ................ 47
2.2. Thực trạng dạy học môn Âm nhạc ở các trƣờng THCS ở huyện Nga
Sơn tỉnh Thanh Hóa ........................................................................................ 50
2.2.1. Nhận thức về tầm quan trọng của việc dạy học Âm nhạc ở các
trƣờng THCS ở huyện Nga Sơn tỉnh Thanh Hóa ............................................ 50
2.2.2. Thực trạng về đội ngũ giáo viên dạy học môn Âm nhạc ............ 51
2.2.3. Thực trạng kết quả học tập môn Âm nhạc của học sinh ............ 52
2.3. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Âm nhạc ở các trƣờng
THCS huyện Nga Sơn tỉnh Thanh Hóa ........................................................... 52
2.3.1. Quản lý việc thực hiện mục tiêu, kế hoạch dạy học ................... 52
2.3.2. Quản lý việc thực hiện chƣơng trỡnh, ni dung dy hc ............ 54
2.3.3. Quản lý hoạt ®éng dạy Âm nhạc cña GV ................................... 55
2.3.4. Thực trạng QL công tác bồi dƣỡng chuyên môn nghiệp vụ cho GV. 57
2.3.5. Thực trạng quản lý công tác đổi mới PPDH .............................. 58
2.3.5. Thực trạng quản lý hoạt động học của HS................................. 59
4
2.3.7. Thực trạng quản lý việc kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động
dạy học
60
2.3.8. Thực trạng quản lý CSVC, thiết bị và phƣơng tiện dạy học môn
Âm nhạc ........................................................................................................... 61
2.4. Đánh giá chung về thực trạng. ...................................................... 63
2.4.1. Thành công và hạn chế: .............................................................. 63
2.4.2. Nguyên nhân của thực trạng: ..................................................... 64
2.4.2.1. Nguyên nhân thành công. ........................................................ 64
2.4.2.2. Nguyên nhân hạn chế............................................................... 64
2.5. Tiểu kết chƣơng 2........................................................................... 65
Chƣơng 3: ............................................................................................. 66
MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG
DẠY HỌC MÔN ÂM NHẠC Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN
NGA SƠN, TỈNH THANH HÓA ...................................................................... 66
3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp ................................................. 66
3.1.1. Nguyên tắc mục tiêu .................................................................... 66
3.1.2. Nguyên tắc khoa học ................................................................... 66
3.2. Một số biện pháp QL nhằm nâng cao chất lƣợng dạy học môn Âm
nhạc ở các trƣờng THCS huyện Nga Sơn tỉnh Thanh Hố............................. 66
3.2.1. Nhóm biện pháp nâng cao nhận thức ......................................... 66
3.2.2. Biện pháp QL mục tiêu, kế hoạch dạy học môn Âm nhạc ở các
trƣờng THCS. .................................................................................................. 68
3.2.3. Biện pháp QL nội dung, phƣơng pháp dạy học môn Âm nhạc... 69
3.2.4. Biện pháp QL hoạt động dạy học của GV .................................. 70
3.2.5. Biện pháp quản lý hoạt động bồi dƣỡng chuyên môn nghiệp vụ cho
GV .................................................................................................................... 71
3.2.6 Biện pháp QL hoạt động đổi mới PPDH ..................................... 72
5
3.2.7. Biện pháp QL hoạt động học, tự học của HS ............................. 74
3.2.8. Biện pháp QL hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động
dạy học Âm nhạc ............................................................................................. 74
3.2.9. Biện pháp QL cơ sở vật chất, thiết bị và đồ dùng dạy học ........ 75
3.3. Mối quan hệ của các biện pháp đƣợc đề xuất ............................... 76
3.4. Thăm dị tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý
nhằm nâng cao chất lƣợng dạy học môn âm nhạc ở các trƣờng THCS huyện
Nga Sơn tỉnh Thanh Hoá ................................................................................. 77
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................. 81
1. Kết luận ............................................................................................. 81
2. Kiến nghị. .......................................................................................... 83
6
DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1.
Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của môn Ấm
nhạc ở trường trung học cơ sở
Thực trạng về số lượng, chất lượng giáo viên giảng
Bảng 2.2.
dạy môn Âm nhạc ở các trường trung học cơ sở huyện
Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa
Bảng 2.3.
Bảng 2.4.
Bảng 2.5.
Bảng 2.6.
Bảng 2.7.
Bảng 2.8.
Bảng 2.9.
Kết quả học tập môn Âm nhạc của học sinh trung học cơ sở
Các biện pháp quản lý mục tiêu, kế hoạch dạy học
môn Âm nhạc
Các biện pháp quản lý chương trình, nội dung dạy học
Thực trạng quản lý việc chuẩn bị giờ lên lớp
và hồ sơ chuyên môn của giáo viên
Các biện pháp quản lý hoạt động dạy học của giáo viên
Thực trạng quản lý công tác bồi dưỡng chuyên môn
nghiệp vụ cho giáo viên
Các biện pháp quản lý công tác đổi mới phương pháp
dạy học
Bảng 2.10. Các biện pháp quản lý hoạt động học tập của học sinh
Bảng 2.11.
Bảng 2.12.
Các biện pháp quản lý việc kiểm tra, đánh giá học sinh và
giáo viên
Thống kê số lượng, chất lượng cơ sở vật chất thiết bị
dạy học
Bảng 2.13. Các biện pháp quản lý cơ sở vật chất, thiết bị dạy học
Bảng 3.1.
Kết quả thăm dị về tính cần thiết và tính khả thi của
các biện pháp dược đề xuất
7
LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập, triển khai nghiên cứu đề tài: “Một số biện pháp
quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Âm nhạc ở các trường
trung học cơ sở huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa”, tơi đã nhận được sự giúp
đỡ, chỉ bảo nhiệt tình của các thầy cơ giáo trường Đại học Vinh, phịng Giáo
dục huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa; cùng các bạn đồng nghiệp đã tận tình
cung cấp tư liệu, tạo điều kiện thuận lợi về sơ sở thực tế, đóng góp những ý
kiến quý báu cho việc nghiên cứu và hoàn thành đề tài.
Tác giả xin được được bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc đến
quý thầy cô trường Đại học Vinh đã trực tiếp giảng dạy, động viên cho tơi
trong suốt q trình học tập và nghiên cứu.
Tác giả xin bày tỏ sự biết ơn đặc biệt đến PGS.TS. Nguyễn Thị Mỹ
Trinh người đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ về khoa học để tơi hồn thành
luận văn này.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng, song luận văn khơng thể tránh khỏi những
thiếu sót. Tơi kính mong nhận được sự chỉ dẫn và góp ý của các thầy cô giáo
và các bạn đồng nghiệp.
Xin chân thành cảm ơn!
Vinh, tháng 10 năm 2010
Tác giả
Mai Thị Cúc
8
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
QL
:
Quản lý
QLGD
:
Quản lý giáo dục
CBQL
:
Cán bộ quản lý
GV
:
Giáo viên
HS
:
Học sinh
HĐGD
:
Hoạt động giáo dục
THCS
:
Trung học cơ sở
TBDH
:
Thiết bị dạy học
CSVC
:
Cơ sở vật chât
Phương pháp dạy học
PPDH
9
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đã đặt ra mục tiêu đến
năm 2010 là: “Đƣa nƣớc ta ra khỏi tình trạng kém phát triển, nâng cao rõ rệt
đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân tạo nền tảng để đến năm 2020
nƣớc ta cơ bản trở thành một nƣớc công nghiệp theo hƣớng hiện đại". Nghị
quyết cũng khẳng định: “Phát triển giáo dục đào tạo là một trong những động
lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, là điều kiện
phát huy nguồn lực con ngƣời, yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trƣởng
kinh tế nhanh và bền vững…” [1].
Chất lượng dạy học là vấn đề cốt lõi của giáo dục Việt Nam hiện nay.
Đổi mới chất lượng dạy học là khâu then chốt, là điểm nhấn đặc biệt quan
trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy học. Muốn vậy, trước hết chúng ta
phải đổi mới từ khâu quản lí nhà trường, trong đó có cơng tác quản lí nhằm
nâng cao chất lượng dạy học bộ môn Âm nhạc ở các trường THCS là rất cần
thiết. Vì mơn Âm nhạc khơng chỉ cung cấp tri thức mà cịn góp phần hồn
thiện nhân cách, bồi đắp tâm hồn cho học sinh.
Những năm gần đây, trong nhà trường THCS việc dạy và học mơn Âm
nhạc gặp rất nhiều khó khăn. CSVC phục vụ cho việc dạy và học Âm nhạc ở
THCS thiếu thốn, nhạc cụ, băng, đĩa nhạc kém chất lượng, tranh ảnh còn
thiếu nhiều, sách đọc thêm và các tài liệu tham khảo... rất hiếm. Giáo viên
phải tự tìm tài liệu, sưu tầm đồ dùng dạy học, trong khi đó yêu cầu của bộ
mơn lại cần phải có những trang thiết bị hiện đại (video, đài đĩa, máy chiếu
hắt…) để phục vụ cho việc dạy và học.
Các trường THCS huyện Nga Sơn nằm trên địa bàn nông thôn nghèo
10
nên HS phải tham gia lao động sản xuất, làm nghề phụ vì thế ít quan tâm đến
việc học tập nói chung và với mơn Âm nhạc nói riêng.
Mặc dù trong thời gian qua, các trường THCS ở huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh
Hố đã có nhiều cố gắng trong việc đổi mới công tác dạy học bộ môn Âm nhạc
song kết quả vẫn cịn rất khiêm tốn.
Vì những lý do trên chúng tôi chọn đề tài "Một số biện pháp quản lý nhằm
nâng cao chất lượng dạy học môn Âm nhạc ở các trường trung học cơ sở huyện
Nga Sơn, tỉnh Thanh Hố ".
2. Mục đích nghiên cứu
Nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Âm nhạc ở các trường THCS
huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hố, từ đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học ở các
trường THCS trên địa bàn.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
QL hoạt động dạy học môn Âm nhạc ở trường THCS
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Biện pháp QL nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Âm nhạc ở các
trường THCS huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hoá.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu xác định được các biện pháp QL có tính khoa học và khả thi thì sẽ nâng
cao chất lượng dạy học môn Âm nhạc ở các trường THCS huyện Nga Sơn, tỉnh
Thanh Hoá.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về QL hoạt động dạy học môn Âm nhạc ở
trường THCS.
5.2. Nghiên cứu thực trạng QL hoạt động dạy học môn Âm nhạc tại các
trường THCS huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hoá.
11
5.3. Đề xuất và thăm dị tính cần thiết, khả thi của các biện pháp QL nhằm
nâng cao chất lượng dạy học môn Âm nhạc ở các trường THCS huyện Nga Sơn,
tỉnh Thanh Hoá.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
Phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hố và cụ thể hóa các vấn
đề lý luận có liên quan
6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp quan sát
- Phương pháp điều tra
- Phương pháp phỏng vấn
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm
6.3. Phương pháp xử lý số liệu thu được
7. Những đóng góp của luận văn
7.1. Góp phần hệ thống hố cơ sở lí luận về QL hoạt động dạy học môn
Âm nhạc ở trường THCS
7.2. Làm rõ thực trạng QL hoạt động dạy học môn Âm nhạc ở các
trường THCS huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hoá.
7.3. Đề xuất được một số biện pháp QL mang tính cần thiết và khả thi
nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Âm nhạc ở các trường THCS huyện
Nga Sơn, tỉnh Thanh Hoá
12
Chƣơng 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu vấn đề
Đã có một số tác giả nghiên cứu về dạy học môn Âm nhạc và đổi mới
phương pháp giảng dạy môn Âm nhạc như:
- Nguyễn Minh Tồn và Nguyễn Hồnh Thơng (2000) [22] "Âm nhạc
và phương pháp dạy học T1 + T2".
- Hoàng Long, Hoàng Lân (2002), Phương pháp dạy học Âm nhạc, tập
I, II, III, NXB giáo dục [20].
- Hoàng Long, Hoàng Lân - Phương pháp dạy học Âm nhạc - NXB Đại
học sư phạm 2004 [21].
- Hoàng Long, Hoàng Lân (2005) [22], "Phương pháp dạy học Âm nhạc".
- Năm 2005, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Trường cao đẳng sư phạm nhạc
họa Trung ương (nay là trường Đại học sư phạm nghệ thuật TW) tổ chức "Hội
thảo khoa học về đổi mới nội dung, phương pháp dạy - học Âm nhạc ở các
trường sư phạm, phục vụ đổi mới giáo dục phổ thông" [3].
- Năm 2006, Bộ Giáo dục và Đào tạo cho xuất bản tập 1 "Tài liệu bồi
dưỡng thường xuyên cho giáo viên THCS chu kỳ III môn Âm nhạc" [4].
- Năm 2007, Bộ Giáo dục và Đào tạo cho xuất bản tập 2 "Tài liệu bồi
dưỡng thường xuyên cho giáo viên THCS chu kỳ III môn Âm nhạc" [5].
- Đoàn Tiến Dũng – Một số biện pháp QL hoạt động dạy học môn Âm
nhạc ở các trường THCS thành phố Thanh Hoá; “Luận văn thạc sĩ khoa học
giáo dục” Đại học Vinh. [13]
- Mai Ngọc Trâm - Mét sè biện pháp chỉ đạo nâng cao chất l-ợng giảng
dạy môn m nhạc cho trẻ 5 tuổi ở tr-ờng Mầm non; luận văn thạc sĩ khoa học
giáo dục, đại học Hồng Đức [34].
13
- Phạm Thu Hà - Các biện pháp dạy học Âm nhạc để phát huy tính sáng
tạo của học sinh THSC; luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục Đại học Hồng
Đức [24].
Như vậy, cịn q ít các nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học môn
Âm nhạc ở các trường THCS, đặc biệt chưa ai nghiên cứu về các biện pháp
quản lý nhằm nâng cao chấy lượng dạy học môn Âm nhạc ở các trường
THCS huyện Nga Sơn tỉnh Thanh Hoá.
1.2. Các khái niệm cơ bản
1.2.1. Quản lý
Trong lịch sử phát triển của xã hội loài người, hoạt động QL đã xuất hiện
từ rất sớm. K.Marx đã viết: “Một ngƣời độc tấu vĩ cầm tự mình điều khiển lấy
mình, cịn một dàn nhạc thì cần phải có nhạc trƣởng” [31]. Như vậy, đã xuất
hiện một dạng lao động mang tính đặc thù là tổ chức, điều khiển các hoạt động
của con người theo những yêu cầu nhất định được gọi là hoạt động QL. Từ đó
có thể hiểu là lao động và QL không tách rời nhau, QL là hoạt động điều khiển
lao động chung. Cùng với sự phát triển của xã hội loài người, QL đã trở thành
một ngành khoa học và ngày càng phát triển toàn diện.
Trong cuốn Lý luận quản lý nhà nƣớc của Mai Hữu Khuê, xuất bản
năm 2003 có định nghĩa về quản lý như sau: “Quản lý là một phạm trù có liên
quan mật thiết với hiệp tác và phân công lao động, nó là một thuộc tính tự
nhiên của mọi lao động hiệp tác. Từ khi xuất hiện những hoạt động quần thể
của lồi ngƣời thì đã xuất hiện sự quản lý. Sự quản lý đã có trong cả xã hội
nguyên thủy, ở đó con ngƣời phải tập hợp với nhau để đấu tranh với thế giới
tự nhiên,muốn sinh tồn con ngƣời phải tổ chức sản xuất, tổ chức phân
phối”[35].
14
Có nhiều quan niệm về khái niệm QL:
Theo Từ điển tiếng Việt thơng dụng (1998) thì: “QL là tổ chức, điều
khiển hoạt động của một đơn vị, cơ quan” [24].
Theo tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc thì: “Quản lý là
hoạt động có định hƣớng, có chủ đích của chủ thể quản lý (ngƣời quản lý)
đến khách thể quản lý (ngƣời bị quản lý) trong một tổ chức nhằm làm cho tổ
chức vận hành và đạt đƣợc mục đích của tổ chức”[13].
F.W.Taylor cho rằng: “Quản lý là biết chính xác điều bạn muốn ngƣời
khác làm và sau đó hiểu đƣợc rằng họ đã hồn thành cơng việc một cách tốt
nhất và rẻ nhất”[30].
H.Koontz thì khẳng định: “Quản lý là một hoạt động thiết yếu, nó đảm
bảo phối hợp những nỗ lực hoạt động cá nhân nhằm đạt đƣợc các mục đích
của nhóm (tổ chức)”. Mục tiêu của quản lý là hình thành một mơi trường mà
trong đó con người có thể đạt được các mục đích của nhóm với thời gian, tiền
bạc, vật chất và sự bất mãn cá nhân ít nhất. Quản lý là một trong những loại
hình lao động quan trọng nhất trong các hoạt động của con người. Quản lý
đúng tức là con người đã nhận thức được quy luật, vận động theo quy luật và
sẽ đạt được những thành công to lớn [36].
Tuy có nhiều cách hiểu khác nhau về quản lý, nhưng đều thống nhất ở
một số đặc điểm chung như sau:
- QL bao giờ cũng chia thành chủ thể và đối tượng (khách thể).
- QL bao giờ cũng hướng tới mục tiêu đặt ra.
- QL cần sử dụng các phương pháp, phương tiện và điều kiện cụ thể.
Từ các khái niệm trên, chúng ta có thể hiểu khái niệm QL như sau: QL
là sự tác động có mục đích, có tổ chức, có kế hoạch của chủ thể QL tới đối
tƣợng QL nhằm đạt mục tiêu đề ra.
15
1.2.2. Quản lý giáo dục
QLGD theo nghĩa rộng là QL mọi hoạt động giáo dục trong xã hội, bao
gồm các hoạt động có tính giáo dục của bộ máy nhà nƣớc, của các tổ chức xã
hội, của hệ thống giáo dục quốc dân, của mọi tổ chức, cá nhân trong xã hội.
QLGD theo nghĩa hẹp là QL hệ thống giáo dục, là QL các hoạt động giáo
dục và đào tạo trong đơn vị hành chính, trong nhà trƣờng. Đó là tổng hợp các biện
pháp tác động của nhà QLGD lên đối tượng nhằm đạt mục tiêu giáo dục đề ra.
Có quan niệm rằng: QLGD là những tác động có mục đích,có hệ thống,
có tính kế hoạch lên đối tƣợng QL, là QL quá trình dạy và học trong các cơ
sở giáo dục.
Theo GS Phạm Minh Hạc: QLGD là tổ chức các hoạt động dạy học.
Có tổ chức đƣợc các hoạt động dạy học, thực hiện đƣợc tính chất của nhà
trƣờng phổ thông Việt Nam xã hội chủ nghĩa, mới QL đƣợc giáo dục, tức là
cụ thể hóa đƣợc đƣờng lối giáo dục của Đảng và biến đƣờng lối đó thành
hiện thực, đáp ứng đƣợc nhu cầu học tập của nhân dân, của dân tộc [17].
Theo GS Nguyễn Ngọc Quang: “QLGD là hệ thống các tác động có mục
đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể QL nhằm làm cho hệ vận hành
theo đƣờng lối và nguyên lý giáo dục của Đảng, thực hiện đƣợc các tính chất
của nhà trƣờng xã hội chủ nghĩa Việt Nam, và tiêu điểm hội tụ là quá trình dạy
học - giáo dục tới mục tiêu dự kiến, tiến lên trạng thái mới về chất” [27].
QLGD còn đƣợc hiểu là hệ thống những tác động có ý thức, hợp qui luật
của chủ thể quản lý ở các cấp khác nhau đến tất cả các khâu của hệ thống
nhằm đảm bảo sự vận hành bình thƣờng của các cơ quan trong hệ thống giáo
dục, đảm bảo sự tiếp tục phát triển và mở rộng hệ thống cả về mặt số lƣợng
cũng nhƣ chất lƣợng. QLGD gồm hai nội dung chính là quản lý nhà nước về
giáo dục, quản lý nhà trường và các cơ sở giáo dục khác.
Nhìn chung có thể coi: QLGD là sự tác động có tổ chức, có mục đích
16
của chủ thể QL giáo dục tới đối tƣợng của QL giáo dục nhằm thực hiện các
mục tiêu QLGD đặt ra [14].
1.2.3. Quản lý nhà trường
Nhà trường là một đơn vị cơ bản cấu thành nên hệ thống giáo dục quốc
dân. QL nhà trường là việc làm vô cùng quan trọng. Suy cho cùng, chất lượng
giáo dục phụ thuộc vào việc QL giáo dục ở phạm vi nhà trường.
QL nhà trƣờng là QL giáo dục ở quy mô nhà trƣờng, là q trình tác
động có tổ chức, có mục đích của các chủ thể QL nhà trƣờng tới các đối tƣợng
nhà trƣờng QL, nhằm thực hiện những mục tiêu phát triển GD của nhà trƣờng.
QL nhà trường bao gồm những nội dung chủ yếu sau:
a. QL các nguồn lực trong nhà trường: Nguồn lực của nhà trường cũng
như các tổ chức khác bao gồm nguồn nhân lực, nguồn lực tài chính, nguồn
lực vật chất và nguồn lực thơng tin.
b. QL đội ngũ CBQL, GV, nhân viên trong nhà trường bao gồm những
việc sau: Bố trí và sử dụng CBQL, GV, nhân viên; bồi dưỡng và đào tạo đội
ngũ CBQL, GV, nhân viên theo có kế hoạch phát triển đội ngũ.
c. QL tài chính và các cơ sở vật chất trường học: QL tài chính trong nhà
trường (QL ngân sách, QL thu chi; QL vốn ngoài ngân sách); QL CSVC,
TBDH.
1.2.4. Dạy học Âm nhạc
1.2.4.1. Âm nhạc
a) Khái niệm Âm nhạc
Âm nhạc là loại hình nghệ thuật nhằm phản ánh hiện thực khách quan
bằng những hình tƣợng có sức biểu cảm của âm thanh.
b) Các thuộc tính của Âm nhạc
Bao gồm 4 thuộc tính sau:
- Độ cao, thể hiện độ cao thấp, trầm bổng của âm.
17
- Độ dài, thể hiện độ ngân dài, ngắn của âm.
- Độ vang, thể hiện độ vang mạnh yếu của âm.
- Màu âm, thể hiện màu sắc của âm (sáng, tối, trong, đục)
c) Các loại hình Âm nhạc
- Ba đoạn đơn, hai đoạn đơn, một đoạn đơn.
- Ba đoạn thức, hai đoạn thức, một đoạn thức.
1.2.4.2. Dạy học Âm nhạc
a) Khái niệm về dạy học
- “Dạy học là quá trình tác động qua lại giữa GV và HS nhằm truyền thụ
và lĩnh hội những tri thức khoa học, những kỹ năng, kỹ xảo, hoạt động nhận thức
và thực tiễn, để trên cơ sở đó phát triển năng lực tƣ duy và hình thành thế giới
quan khoa học”( PGS. TS. Thái Văn Thành; Th.S. Chu Thị Lục)
- Theo tác giả Võ Quang Phúc: “Dạy học là hệ thống những tác động
qua lại lẫn nhau giữa nhiều nhân tố nhằm mục đích trang bị kiến thức, hình
thành kỹ năng, kỹ xảo tƣơng ứng và rèn luyện đạo đức cho ngƣời cơng dân.
Chính những nhân tố hợp thành hoạt động này cùng với hệ thống tác động
qua lại lẫn nhau giữa chúng đã làm cho dạy học thực sự tồn tại nhƣ một
chỉnh thể toàn vẹn - một hệ thống” [24]
- Theo PGS. TS. Phạm Viết Vượng: “Dạy học là một bộ phận của quá trình
sƣ phạm tổng thể, là một trong những con đƣờng để thực hiện mục đích GD”.
b) Khái niệm hoạt động dạy học
- Hoạt động dạy học là hoạt động đặc trưng nhất của nhà trường đó là:
“hoạt động đƣợc tổ chức trong nhà trƣờng bằng phƣơng pháp sƣ phạm đặc
biệt, nhằm trang bị cho HS hệ thống kiến thức khoa học và hình thành hệ
thống kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn”
- Hoạt động dạy học là hoạt động chung của người dạy và người học,
hai hoạt động này song song tồn tại và cùng phát triển trong một quá trình
18
thống nhất. Quá trình này là một bộ phận hữu cơ của q trình GD tổng thể
trong đó:
+ Nhà sư phạm là người định hướng, thực hiện việc truyền thụ tri thức,
kỹ năng, kỹ xảo đến người học một cánh hợp lý, khoa học, do đó họ đóng vai
trị chủ đạo.
+ Người học tiếp thu một cách có ý thức, độc lập và sáng tạo hệ thống
kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo, hình thành năng lực và thái độ đúng đắn. Người học
là chủ thể sáng tạo của việc học, của việc hình thành nhân cách của bản thân.
Như vậy, hoạt động dạy học bao gồm hai hoạt động quan hệ mật thiết
với nhau, đó là hoạt động dạy của thầy với vai trò chỉ đạo, tổ chức và điều
khiển việc lĩnh hội, chiếm lĩnh tri thức, kỹ năng, kỹ xảo và thái độ hoạt động
học của trò nhằm tổ chức các điều kiện đảm bảo cho lĩnh hội tri thức, kỹ
năng, thái độ và chuyển chúng thành kinh nghiệm của cá nhân ngƣời học.
c) Khái niệm dạy học Âm nhạc
Dạy học Âm nhạc là một quá trình tác động qua lại giữa GV và HS
nhằm truyền thụ hệ thống kiến thức Âm nhạc, hình thành và phát triển kỹ
năng, kỹ xảo và thái độ cần thiết trong lĩnh vực Âm nhạc cho HS, HS nhận
thức và lĩnh hội chúng, qua đó thực hiện đƣợc mục đích GD Âm nhạc.
- Ở nhà trường THCS thông qua việc dạy học môn học Âm nhạc truyền
thụ cho HS một số vấn đề cơ bản về nghệ thuật Âm nhạc, nhằm phát triển
năng lực cảm thụ Âm nhạc của HS, tạo nên một trình độ văn hố Âm nhạc
nhất định góp phần đào tạo có chất lượng những người lao động phát triển
tồn diện.
- Với học sinh THCS môn Âm nhạc là một trong những phương tiện
hiệu quả nhất để thực hiện nhiệm vụ giáo dục đạo đức, thẩm mĩ nhằm góp
phần giáo dục tồn diện cho HS, tạo cơ sở hình thành nhân cách con người
lao động mới. Âm nhạc trong nhà trường THCS với tư cách là một môn học
19
có mục đích là giáo dục văn hố Âm nhạc cho HS nhằm trang bị cho các em
những kiến thức cơ bản, bước đầu hình thành khả năng cảm thụ, hiểu và thể
hiện nghệ thuật Âm nhạc, khơi dậy ở các em những khả năng sáng tạo trong
hoạt động Âm nhạc, củng cố thêm về tình cảm đạo đức, về niềm tin thị hiếu
nghệ thuật và nhu cầu Âm nhạc.
- Thông qua những phương tiện của nghệ thuật Âm nhạc để bồi dưỡng
khả năng nhận thức, phát triển tư duy, óc sáng tạo góp phần cùng các môn
học khác phát triển năng lực trí tuệ cho HS, bồi dưỡng những năng khiếu
nghệ thuật, đẩy mạnh phong trào văn nghệ quần chúng làm cho khơng khí của
nhà trường thêm vui tươi lành mạnh.
Từ mục tiêu giáo dục và những lí do chung của mơn học Âm nhạc nói
trên, Âm nhạc thực sự là một phương tiện hiệu quả mang tính đặc thù của
việc giáo dục cái hay cái đẹp, giáo dục tình cảm, thẩm mĩ Âm nhạc góp phần
quan trọng vào việc hình thành nhân cách tồn diện của con người mới. Trong
nghệ thuật, nhất là Âm nhạc, sự sáng tạo của mỗi cá nhân đóng vai trị cực kì
quan trọng. Sáng tạo có nhiều mức độ, có thể phát triển từ những ý tưởng đã
có, có thể là thay đổi hệ thống nguyên tắc. Học sinh THCS đang trong thời kì
phát triển nhanh về thể chất, tâm - sinh lí, các em có nhiều suy nghĩ và ước
mơ về cuộc sống. Trong quá trình học Âm nhạc, đây là giai đoạn rất thích hợp
để phát huy sự sáng tạo của HS.
d) Ngƣời thầy với quá trình dạy Âm nhạc
Trong hoạt động dạy Âm nhạc công việc của thầy là tổ chức điều khiển
những hoạt động chiếm lĩnh tri thức của HS. Hoạt động dạy học Âm nhạc
ngày càng phải đáp ứng yêu cầu của thực tiễn, phương pháp dạy học phải phát
huy tính tích cực, tính tự giác, tính chủ động, tính sáng tạo của HS, bồi dưỡng
cho HS năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê Âm nhạc và ý chí
vươn lên.
20
Người giáo viên lãnh đạo, tổ chức, điều khiển hoạt động nhận thức học tập Âm nhạc của học sinh, giúp học sinh tìm tịi và khám phá tri thức, qua
đó thực hiện có hiệu quả chức năng học của bản thân; Điều này được thể hiện:
+ Đề ra mục đích, yêu cầu nhận thức của việc học tập Âm nhạc cho HS.
+ Vạch ra kế hoạch dạy học Âm nhạc của mình và dự tính hoạt động
học tương ứng của HS.
+ Tổ chức thực hiện hoạt động dạy của mình và hoạt động học của trị.
+ Kích thích tính tự giác, tích cực, độc lập, chủ động, sáng tạo của học
sinh trong quá trình dạy học Âm nhạc bằng cách tạo nên nhu cầu, động cơ,
hứng thú, khêu gợi tính tị mị, ham hiểu biết của HS, làm cho HS ý thức rõ
trách nhiệm, nghĩa vụ học tập của mình.
+ Theo dõi, kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS, qua đó mà có
những biện pháp điều chỉnh, sửa chữa kịp thời những thiếu sót, sai lầm của
các em cũng như trong công tác giảng dạy môn Âm nhạc.
e) Học trị với q trình học Âm nhạc
Theo GS.TS. Phạm Minh Hạc: “Hoạt động học nhằm tiếp thu (lĩnh
hội) những điều của hoạt động dạy truyền thụ và biến những điều tiếp thu
đƣợc thành năng lực thể chất và năng lực tinh thần”[16].
Trong quá trình học Âm nhạc, dưới sự tổ chức, điều khiển của giáo
viên, HS tự giác, tích cực, chủ động, tự tổ chức, tự điều khiển hoạt động nhận
thức học tập của mình nhằm thu nhận, xử lý và biến đổi thơng tin bên ngồi
thành tri thức của bản thân, qua đó các em thể hiện mình, biến đổi mình, tự
làm phong phú những giá trị của mình. Thơng qua các hoạt động cụ thể
+ Tiếp nhận nhiệm vụ và kế hoạch học tập Âm nhạc do giáo viên đề ra.
+ Thực hiện những hành động học và thao tác nhận thức trong học tập
nhằm giải quyết nhiệm vụ đề ra.
21
+ Tự điều chỉnh hoạt động nhận thức trong học tập Âm nhạc của mình
dưới tác động kiểm tra, đánh giá của giáo viên và tự đánh giá của bản thân.
+ Phân tích kết quả hoạt động học tập mơn Âm nhạc dưới sự hướng
dẫn của giáo viên (tự kiểm tra, tự đánh giá) qua đó mà cải tiến hoạt động học
tập mơn Âm nhạc của mình.
g) Mối quan hệ hữu cơ giữa dạy và học môn Âm nhạc.
Trong quá trình dạy học mơn Âm nhạc, hoạt động dạy và hoạt động
học thống nhất biện chứng với nhau, trong đó sự nỗ lực của giáo viên và của
học sinh trùng với nhau tạo nên sự cộng hưởng của chính quá trình dạy học
đó. Hai mặt hoạt động này phối hợp chặt chẽ với nhau, kết quả của hoạt động
này phụ thuộc vào hoạt động kia và ngược lại. Nếu thiếu một trong hai hoạt
động thì q trình dạy học khơng diễn ra. Mối quan hệ thống nhất giữa hoạt
động dạy và hoạt động học được thể hiện như sau:
- Giáo viên đưa ra nhiệm vụ, yêu cầu nhận thức, những nhiệm vụ, yêu
cầu này có tác dụng đưa học sinh vào tình huống có vấn đề, kích thích tư duy
của học sinh, học sinh tự đưa ra nhiệm vụ học tập cho mình.
- Học sinh ý thức được nhiệm vụ cần giải quyết, có nhu cầu giải quyết
nhiệm vụ, biến các nhiệm vụ khách quan thành yêu cầu chủ quan, giải quyết
nhiệm vụ dưới sự chỉ đạo của giáo viên ở các mức độ khác nhau.
- Giáo viên thu tín hiệu ngược từ học sinh để giúp học sinh điều chỉnh
hoạt động học, đồng thời giúp cho giáo viên tự điều chỉnh hoạt động dạy của
mình. Học sinh cũng thu tín hiệu ngược trong để tự phát hiện, tự đánh giá, tự
điều chỉnh hoạt động học tập của mình.
- Giáo viên phân tích, đánh giá kết quả học tập của học sinh và của mình.
Vậy: Quá trình dạy học Âm nhạc là một quá trình dƣới sự lãnh đạo, tổ
chức, điều khiển của ngƣời giáo viên HS tự giác, tích cực, chủ động biết tự tổ
chức, tự điều khiển hoạt động nhận thức - học tập của mình nhằm thực hiện
22
những nhiệm vụ dạy học.
1.2.5. Quản lý hoạt động dạy học Âm nhạc
1.2.5.1. Quản lý hoạt động dạy học
a) Khái niệm
Quản lý hoạt động dạy học là hệ thống các tác động có định hƣớng, có
kế hoạch của chủ thể QL lên tất cả các nguồn lực nhằm đẩy mạnh hoạt động
dạy của GV và hoạt động học của HS để đạt đƣợc mục tiêu dạy học đã định.
Quản lý hoạt động dạy học là QL quá trình dạy của GV và quá trình
học của HS. Đây là hai quá trình thống nhất gắn bó hữu cơ với nhau. Q
trình dạy và học là hệ thống những hành động liên tiếp của GV với HS nhằm
làm cho HS tự giác nắm vững hệ thống kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo và trong
q trình đó hình thành năng lực nhận thức của HS.
b) Nội dung QL hoạt động dạy học
b.1) Cách tiếp cận thứ nhất, cho rằng QL hoạt động dạy học là thực
hiện các chức năng QL trong hoạt động này:
- QL công tác kế hoạch dạy học.
- QL công tác tổ chức, chỉ đạo thực hiện kế hoạch dạy học.
- QL công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học.
b.2) Cách tiếp cận thứ 2: QL hoạt động dạy học là quản lý các thành tố
của QTDH. Đó là:
- QL mục tiêu, chương trình, kế hoạch dạy học.
- QL nội dung, phương pháp dạy và học.
- QL đánh giá kết quả dạy và học.
- QL các điều kiện CSVC, TBDH, đảm bảo cho hoạt động dạy học.
b.3) Cách tiếp cận thứ 3: QL hoạt động dạy học là:
- QL hoạt động dạy của GV
- QL hoạt động học của HS
23
- QL mối quan hệ giữa dạy và học
Trong luận văn này chúng tôi sử dụng kết hợp các cách tiếp cận nói trên.
1.2.5.2. Quản lý hoạt động dạy học Âm nhạc
Quản lý hoạt động dạy học Âm nhạc là hệ thống các tác động có định
hƣớng, có kế hoạch của chủ thể quản lý lên tất cả các nguồn lực nhằm đẩy
mạnh hoạt động dạy Âm nhạc của giáo viên và hoạt động học Âm nhạc của
học sinh để đạt đƣợc mục tiêu dạy học Âm nhạc đề ra.
QL hoạt động dạy học Âm nhạc thực chất là QL quá trình truyền thụ tri
thức Âm nhạc của đội ngũ giáo viên và quá trình lĩnh hội kiến thức, kỹ năng,
hình thành thái độ tình cảm cần thiết trong lĩnh vực Âm nhạc của học sinh,
quản lí CSVC phục vụ dạy học Âm nhạc; Quản lí hoạt động của tổ chun
mơn... trong đó cơ bản là QL q trình dạy Âm nhạc của giáo viên với quá
trình học Âm nhạc của HS trong nhà trường.
Nội dung QL hoạt động dạy học Âm nhạc là:
- QL mục tiêu, chương trình, kế hoạch dạy học Âm nhạc
- QL nội dung, phương pháp dạy học Âm nhạc
- QL hoạt động dạy Âm nhạc của GV
- QL hoạt động bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ
- QL việc đổi mới PPDH
- QL hoạt động học Âm nhạc của HS
- QL hoạt động tổ chuyên môn
- QL việc kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học Âm nhạc
- QL CSVC phục vụ cho hoạt động dạy học Âm nhạc
Như vậy, về cơ bản QL hoạt động dạy học Âm nhạc chính là q trình
QL hoạt động dạy mơn Âm nhạc của người thầy, vì thế địi hỏi người quản lý
phải nắm vững mục đích, nội dung, yêu cầu của hoạt động dạy học Âm nhạc
để đưa ra những quyết định QL đúng đắn đồng thời cũng đảm bảo mềm dẻo,
24
linh hoạt để đưa hoạt động dạy học của nhà giáo vào kỷ cương, nề nếp, nhưng
vẫn phát huy được khả năng sáng tạo của GV trong việc thực hiện được
nhiệm vụ của mình.
1.2.6. Chất lượng; Chất lượng dạy học Âm nhạc; Chất lượng QL
hoạt động dạy học Âm nhạc
1.2.6.1. Chất lƣợng
Theo từ điển tiếng Việt thì “chất lƣợng là phạm trù triết học biểu thị
những thuộc tính bản chất của sự vật, chỉ rõ nó là cái gì, tính ổn định tƣơng
đối của sự vật để phân biệt nó với các sự vật khác”[33].
Chất lƣợng đƣợc hiểu là mức độ đạt đƣợc các mục tiêu đặt ra hay thoả
mãn yêu cầu của khách hàng và đƣợc đo bằng các chuẩn mực xác định.
Chất lượng của một sản phẩm là sự phù hợp của sản phẩm ấy với mục
tiêu mà nhà sản xuất đề ra và phù hợp với thị hiếu người tiêu dùng
- Chất lượng là sự phù hợp với mục tiêu đặt ra.
1.2.6.2. Chất lƣợng dạy học Âm nhạc
Chất lƣợng dạy học là sự phù hợp của phẩm chất trình độ, năng lực
ngƣời học đƣợc hình thành với các mục tiêu dạy học đặt ra (chuẩn kiến thức,
kỹ năng, thái độ của HS)
Chất lượng dạy học Âm nhạc là mức độ đạt được mục tiêu dạy học
môn Âm nhạc đề ra, nói cách khác chính là mức độ đạt được yêu cầu đặt ra về
kiến thức kỹ năng Âm nhạc.
Để đánh giá chất lượng dạy học Âm nhạc cần dựa vào các tiêu chí sau:
a) Chất lƣợng học tập Âm nhạc của học sinh. Nó thể hiện qua việc
chuẩn bị bài mới ở nhà, chất lượng tiếp thu trên lớp, chất lượng tự học, khả
năng cảm thụ âm nhạc và kết quả học tập Âm nhạc của học sinh:
- Chuẩn bị bài mới ở nhà. Môn Âm nhạc là một mơn học có tính đặc
thù riêng, nó khác xa với các mơn văn hố khác. Các em chuẩn bị bài ở nhà
25
