Giảng dạy nội dung văn học nghệ thuật trong khoá trình lịch sử thế giới trung đại phương đông (lịch sử lớp 10, ban nâng cao)

Tr-ờng đại học vinh
Khoa lịch sử
----------***---------

Hoàng ngọc liên

Khóa luận tốt nghiệp đại học

Giảng dạy nội dung văn học - nghệ thuật
trong khóa trình lịch sử thế giới trung đại
ph-ơng Đông (lịch sử lớp 10, ban Nâng cao)

Chuyên ngành ph-ơng pháp dạy học lịch sử

Vinh 2009

0


Tr-ờng đại học vinh
Khoa lịch sử
----------***---------

Hoàng ngọc liên

Khóa luận tốt nghiệp đại học

Giảng dạy nội dung văn học - nghệ thuật
trong khóa trình lịch sử thế giới trung đại
ph-ơng Đông (lịch sử lớp 10, ban Nâng cao)
Chuyên ngành ph-ơng pháp dạy học lịch sử

Lớp 46A (Khóa 2005 2009)

Giáo viên h-ớng dẫn: ThS. Nguyễn thị duyên

Vinh 2009

1


Lời cảm ơn
Hoàn thành đ-ợc đề tài này, đầu tiên tôi xin chân thành cảm ơn cô giáo
Th.S. Nguyễn Thị Duyên - ng-ời đà trực tiếp h-ớng dẫn, tận tình giúp đỡ tôi
thực hiện đề tài này.
Đồng thời tôi cũng xin cảm ơn các thầy cô giáo trong tổ bộ môn Ph-ơng
pháp dạy học Lịch sử - Khoa Lịch sử, Phòng Thông tin th- viện - Tr-ờng Đại
học Vinh và bạn bè đà giúp đỡ nhiệt tình, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi
hoàn thành khoá luận này. Dù ®· cè g¾ng rÊt nhiỊu song do ®iỊu kiƯn thêi
gian và trình độ còn hạn chế nên khoá luận này không tránh khỏi những thiếu
sót nhất định. Rất mong sự đóng góp chân thành của quý thầy cô cùng các
bạn.
Xin gửi lời chúc sức khoẻ và thành đạt tới thầy cô và các bạn.
Vinh, tháng 5 năm 2009
Tác giả
Hoàng Ngọc Liªn

0


Mục lục
Trang

A. Phần mở đầu ........................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Lịch sử vấn đề................................................................................................ 3
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................ 4
3.1. Mục đích nghiªn cøu .................................................................................. 4
3.2. NhiƯm vơ nghiªn cøu ................................................................................. 5
4. Đối t-ợng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 5
5. Giả thuyết khoa học....................................................................................... 5
6. Ph-ơng pháp luận và ph-ơng pháp nghiên cứu ............................................. 6
6.1. Ph-ơng pháp luận ....................................................................................... 6
6.2. Ph-ơng pháp nghiên cứu ............................................................................ 6
7. Cấu trúc luận văn ........................................................................................... 6
B. Néi dung .................................................................................................... 7

Ch-¬ng 1: C¬ së lÝ luËn và thực tiễn của việc giảng dạy nội dung văn
học - nghệ thuật trong bộ môn lịch sử ở tr-ờng THPT ............................... 7
1.1. C¬ së lÝ luËn................................................................................................ 7
1.1.1. Mét sè cách phân loại văn học, nghệ thuật ............................................. 7
1.1.2. Khái niệm văn học, nghệ thuật.............................................................. 9
1.1.3. ý nghĩa của việc giảng dạy nội dung văn học - nghệ thuật trong dạy học
lịch sử..............................................................................................................11
1.2. Cơ sở thực tiễn ..........................................................................................14
Ch-ơng 2: Một số nội dung văn học - nghệ thuật đ-ợc giảng dạy trong
khóa trình lịch sử trung đại ph-ơng Đông (lịch sử lớp 10, ban Nâng
cao) ..................................................................................................................17
2.1. Vị trí, ý nghĩa, nội dung cơ bản của khóa trình........................................17


2.1.1. Vị trí ......................................................................................................17

2.1.2. ý nghĩa ..................................................................................................18
2.1.3. Nội dung cơ bản của khóa trình ............................................................20
2.2. Những nội dung văn học - nghệ thuật đ-ợc giảng dạy trong khóa trình ......23
Ch-ơng 3: Ph-ơng pháp giảng dạy nội dung văn học - nghệ thuật
trong khóa trình lịch sử thế giới trung đại ph-ơng Đông (lịch sử lớp 10,
ban nâng cao) .................................................................................................60
3.1. Một số nguyên tắc, yêu cầu ......................................................................60
3.2. Ph-ơng pháp giảng dạy nội dung văn học - nghệ thuật trong khóa trình.....63
3.2.1. Trong giê néi khãa ................................................................................65
3.2.2. Trong giê ngo¹i khãa ............................................................................69
3.3. Thực nghiệm s- phạm..............................................................................75
C. KếT LUậN .................................................................................................87
Tài liệu tham khảo ...............................................................................89


Danh mục các từ viết tắt
Nxb:

Nhà xuất bản

LSTG:

Lịch sử thế giới

LSDT:

Lịch sử dân tộc

GV:

Giáo viên

HS:

Học sinh

TCN:

Tr-ớc công nguyên

SGK:

Sách giáo khoa

THPT:

Trung häc phỉ th«ng


a. phần mở đầu
1. Lý do chọn đề tài
Con ng-ời là nhân tố quyết định mọi sự phát triển. Chính vì vậy đào tạo
con ng-ời với t- cách là một nhân tố, nguồn nhân lực, tiềm năng là -u tiên
hàng đầu của bất kì một quốc gia nào. Để đáp ứng yêu cầu của sự phát triển
kinh tế và xu thế chung của thời đại, thì giáo dục đào tạo phải luôn có sự đổi
mới mà khâu trọng tâm chính là đổi mới ph-ơng pháp. Bộ môn lịch sử ở
tr-ờng phổ thông cũng không nằm ngoài quy luật đó.
Một trong những nguyên tắc quan trọng trong dạy học lịch sử là: xác lập
mối liên hệ chặt chẽ giữa LSDT và LSTG. Nghiên cứu LSTG, trong đó việc
nghiên cứu lịch sử c¸c qc gia trong khu vùc sÏ gióp chóng ta có những biểu

t-ợng chung nhất về con đ-ờng phát triển của lịch sử loài ng-ời. Đặc biệt là
những quốc gia, khu vùc cã quan hƯ gÇn gịi víi n-íc ta: Trung Quốc, ấn Độ,
Đông Nam á. Việc nghiên cứu đó phải tiến hành không chỉ trên các lĩnh vực
chính trị, quân sự, kinh tế mà còn cần l-u ý đến những nội dung văn hóa, khoa
học, nghệ thuật... Trong đó nội dung văn học - nghệ thuật đ-ợc xem là mét
néi dung quan träng, cã ý nghÜa to lín, nh»m góp phần giáo dục toàn diện học
sinh, giúp học sinh thấy đ-ợc tính toàn diện của lịch sử. Đồng thời xác định
đ-ợc bản sắc văn hoá độc đáo của mỗi dân tộc trong sự phát triển chung.
Tại Hội nghị ban chấp hành Trung -ơng Đảng lần thứ 2, khóa 8 đặt ra
nhiệm vụ: coi giáo dục là quốc sách hàng đầu, bằng mọi ph-ơng cách phải
nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục đào tạoRiêng bộ môn lịch sử phải
xây dựng nội dung, ch-ơng trình, cấu trúc, ph-ơng pháp nh- thế nào để khắc
phục đ-ợc quan niệm chỉ chú trọng lịch sử chính trị, quân sự, đấu tranh giai
cấp mà xem nhẹ lịch sử văn hóa, nghệ thuật. Nhờ đó sẽ đảm bảo cho việc giáo
dục HS đ-ợc toàn diƯn h¬n.

1


Trong cuốn "Giáo dục học", Tập 1 của Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt, Nxb
Giáo dục Hà Nội, năm 1978 cũng đà đề cập Mỗi môn học chỉ có khả năng
phản ánh những kết quả nhận thức của con ng-ời về một số lĩnh vực nhất định
cuả thế giới khách quan. Chính vì thế trong quá trình dạy học HS nhất định
phải đ-ợc học nhiều bộ môn t-ơng ứng với các khoa học nhất định [15, 220].
Rõ ràng ở đây tác giả đẫ nhấn mạnh tới nguyên tắc liên môn. Giảng dạy nội
dung văn học - nghệ thuật sẽ cung cÊp cho HS nh÷ng vèn hiĨu biÕt vỊ nhiỊu
lÜnh vùc: văn học, hội họa, kiến trúc, điêu khắcvừa để đảm bảo tính liên
môn vừa để rút ngắn khoảng cách giữa các bộ môn.
Mặt khác tác giả N. G. Đairi trong Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế
nào, Nxb Giáo dục Hà Nội, 1973 cũng nhấn mạnh: Kinh nghiệm cho thấy

rằng việc nghiên cứu lịch sử qua các tác phẩm hội họa, phim ảnh, tiểu thuyết
lịch sử là điều cần thiết khách quan, bởi vì nó nâng hứng thú đối với lịch sử,
nó mở rộng kiến thức và điều chủ yếu là nó nâng sự hiểu biết về quá khứ lên
một trình độ mới [3, 88 - 89].
Nh- vậy, giảng dạy nội dung văn học - nghệ thuật rõ ràng đà góp phần đắc
lực trong việc nâng cao hiệu quả bài học và giáo dục nhận thức lịch sử cho HS.
Trong nhiều năm qua, nhất là qua những lần cải cách giáo dục, ngành
giáo dục đà xác định đúng vai trò của giáo viên cũng nh- học sinh trong quá
trình dạy học nhằm phát huy tối đa tính tích cực của HS Song cho dù có
những chuyển biến nhất định nh-ng hoạt động dạy và học vẫn còn nhiều bất
cập: đa số các em hiểu biết về lịch sử rất hời hợt và mơ hồ, học là để đối phó;
còn giáo viên thì ch-a thực sự làm đúng vai trò của mình, nhiều ng-ời dạy học
cũng là để cho xong nghĩa vụ.
Điều đó đặt ra vấn đề là phải đổi mới ph-ơng pháp, tăng hứng thú học tập
cho học sinh, trong đó việc tăng c-ờng nội dung văn học - nghƯ tht cã ý
nghÜa to lín.

2


Lịch sử thế giới trung đại ph-ơng Đông là một thời kì lịch sử quan trọng ghi
dâú sự phát triển của nhiều quốc gia, khu vực mà tiêu biểu là ba trung tâm văn
minh: Trung Quốc, ấn Độ, Đông Nam á. Thời kì phong kiến không chỉ là thời
kì t-ơng đối dài đối với các quốc gia phong kiến ph-ơng Đông mà còn là thời kì
ghi dấu nhiều thành tựu rực rỡ văn học, kiến trúc, điêu khắc, hội họa mang
tính định hình những yếu tố thuộc về bản sắc văn hóa của các dân tộc sau này.
Do vậy, việc giảng dạy nội dung văn học - nghệ thuât trong giai đoạn lịch
sử này sẽ góp phần tạo nên diện mạo bức tranh hoàn chỉnh về một thời kì đ-ợc
coi là ghi dấu ấn đậm nét.
Từ những lí do trên, chúng tôi đà quyết định chọn đề tài Giảng dạy nội

dung văn học - nghệ thuật trong khóa trình lịch sử thế giới trung đại
ph-ơng Đông (lịch sử lớp 10, ban Nâng cao) làm luận văn tốt nghiệp.
2. Lịch sử vấn đề
Giảng dạy văn học - nghệ thuật trong dạy học lịch sử là vấn đề đ-ợc nhiều
nhà khoa học, nhiều công trình lớn nhỏ đề cập tới. Trong quá trình nghiên cứu
chúng tôi đà có cơ hội tiếp cận với nhiều tài liệu: Tâm lí học, Giáo dục học,
Ph-ơng pháp dạy học bộ môn và nhiều tài liệu liên quan tới nội dung này nh-:
- Kỉ yếu hội thảo khoa học Đổi mới nội dung và ph-ơng pháp giảng dạy
lịch sử ở tr-ờng phổ thông Hội giáo dục lịch sử, khoa lịch sử tr-ờng Đại học
s- phạm Hà Nội, đà đề cập đến việc đổi mới việc giảng dạy LSTG, trong đó
có việc giáo dục toàn diện lịch sử (bao gồm nội dung văn học - nghệ thuật)
cùng với việc cung cấp những kiến thức có liên quan đến LSDT.
- Trong cn “Chn bÞ giê häc lÞch sư nh- thế nào của tác giả N. G.
Đairi Nxb Giáo dục Hà Nội, 1973, đà đ-a ra nhiều biện pháp nhằm nâng cao
hiệu quả bài học lịch sử, tác giả nhấn mạnh cần phải nghiên cứu lịch sử qua
các tác phẩm hội họa, điêu khắc, kiến trúc, coi các tác phẩm này nh- nguồn
kiến thức lịch sử " [3, 87], tác phẩm văn học đóng một vai trò to lớn trong

3


việc phản ánh đời sống xà hội. Không một quyển sách giáo khoa nào, không
một bài trình bày nào của giáo viên có khả năng cung cấp cho học sinh cái
điều mà các em thu nhận đ-ợc khi đọc các cuốn tiểu thuyết về những biến cố
lịch sử quan trọng [3, 88]. Điều này càng khẳng định vai trò quan trọng của
việc giảng dạy nội dung văn học - nghệ thuật.
* Các tác phẩm có đề cập trực tiếp đến nội dung văn học - nghệ thuật nh-:
- Văn học Trung Quốc (Tập 1, 2) của Nguyễn Khắc Phi, Trương Chính,
1987, Nxb Giáo dục; Văn học ấn Độ, Văn học Đông Nam á của tác giả
L-u Đức Trung (chủ biên), 2004, Nxb Giáo dục là những cuốn sách đà trình

bày sơ l-ợc lịch sử văn học, các giai đọan phát triển, nội dung văn học cơ bản
của các quốc gia trên.
- Nghệ thuật kiến trúc thế giới, Đặng Thái Hoàng, 1976, Nxb Văn hoá
thông tin, một cuốn sách tuy dung l-ợng không lớn nh-ng lại khái quát rõ
ràng lịch sử phát triển kiến trúc thế giới qua các giai đoạn lịch sử.
- Lịch sử văn minh thế giới do Vũ Dương Ninh chủ biên đà trình bày
những thành tựu của văn minh thế giới ở các quốc gia và khu vực tiêu biểu
trong đó có nội dung chúng ta đang nghiên cứu.
- Tổng quan nghệ thuật ph-ơng Đông hội họa Trung Hoa", Phạm.K.
Khải, Tr-ơng Can Khải, 2005, Nxb Mĩ thuật, là một tác phẩm chuyên ngành
chi tiết về những giá trị đặc sắc nhất của nghệ thuật hội họa Trung Hoa.
Ngoài ra còn có nhiều tài liệu, bài viết khác có đề cập đến nội dung văn
học - nghệ thuật ở những góc độ và mức độ khác nhau. Tuy nhiên chúng tôi
nhận thấy ch-a một công trình nào nghiên cứu toàn diện về cả hai nội dung
văn học - nghệ thuật trong giai đoạn lịch sử thế giới trung đại ph-ơng Đông.
Song đó rõ ràng là nguồn t- liệu quý báu giúp tác giả luận văn hoàn thành
nhiệm vụ nghiên cứu của mình trong khuôn khổ khóa luận này.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

4


3.1. Mục đích nghiên cứu
Thông qua việc nghiên cứu lí luận và thực tiễn của dạy học lịch sử, chúng
tôi muốn nêu lên vai trò và ý nghĩa của việc giảng dạy nội dung văn học nghệ thuật trong dạy học lịch sử. Qua đó chúng tôi xác định những nội dung
và ph-ơng pháp cơ bản để có thể vận dụng trong dạy học phần lịch sử thế giới
trung đại ph-ơng Đông ở lớp 10 ban nâng cao.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu lí luận và thực tiễn liên quan tới việc giảng dạy nội dung
văn học - nghệ thuật trong dạy học lịch sử.

+Về lí luận: Tìm hiểu nội hàm khái niệm văn học - nghệ thuật; các thành
tố của văn học, nghệ thuật; ý nghĩa của việc giảng dạy nội dung văn học nghệ thuật trong dạy học bộ môn.
+ Về thực tiễn:
- Khảo sát, điều tra thực trạng dạy học lịch sử ở tr-ờng THPT về ph-ơng
diện ph-ơng pháp dạy học, ph-ơng tiện dạy học, đồ dùng dạy học, chất l-ợng
dạy học và những vấn đề thực tiễn đặt ra trong đó có việc giáo viên vận dụng
các nội dung văn học - nghệ thuật.
- Nghiên cứu ch-ơng trình SGK để xác định nội dung và lùa chän néi
dung d¹y häc.
- ChØ ra mét sè néi dung văn học - nghệ thuật có thể sử dụng trong dạy
học khóa trình này ở tr-ờng phổ thông.
- Tổ chức thực nghiệm s- phạm để kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của
việc tăng c-ờng nội dung văn học - nghệ thuật trong dạy học lịch sử.
4. Đối t-ợng và phạm vi nghiên cứu
- Đối t-ợng nghiên cứu: là quá trình dạy học lịch sử thế giới trung đại
ph-ơng Đông (lịch sử lớp 10, ban Nâng cao).
- Phạm vi nghiên cứu: đề tài tập trung nghiên cứu vấn đề giảng dạy
những nội dung văn học - nghệ thuật trong dạy học lịch sử (qua khóa trình
lịch sử thế giới trung đại ph-ơng Đông).

5


5. Giả thuyết khoa học
Nếu các giải pháp s- phạm của khoá luận đ-ợc thực hiện một cách hợp lý
sẽ góp phần nâng cao hiệu quả bài học, nâng cao chất l-ợng dạy học lịch sử ở
tr-ờng phổ thông.
6. Ph-ơng pháp luận và ph-ơng pháp nghiên cứu
6.1. Ph-ơng pháp luận
- Dựa vào quan điểm chủ nghĩa Mác - Lênin, t- t-ởng Hồ Chí Minh,

đ-ờng lối quan điểm giáo dục của Đảng.
- Dựa vào lí luận Tâm lí học, Giáo dục học, Ph-ơng pháp dạy học lịch sử
ở tr-ờng phổ thông.
6.2. Ph-ơng pháp nghiên cứu
- Nghiên cứu tài liệu: Giáo dục học, Tâm lý học, Ph-ơng pháp dạy học
lịch sử, nội dung ch-ơng trình, SGK và các tài liệu khác có liên quan.
- Điều tra, khảo sát để nắm tình hình thực tế phổ thông.
- Tiến hành thực nghiệm s- phạm để xác định tính khả thi của đề tài.
7. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục, Tài liệu tham khảo, cấu trúc
luận văn gồm 3 ch-ơng:
Ch-ơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc giảng dạy nội dung văn
học - nghệ thuật trong bộ môn lịch sử ở tr-ờng phổ thông.
Ch-ơng 2: Một số nội dung văn học - nghệ thuật đ-ợc giảng dạy
trong khóa trình lịch sử thế giới trung đại ph-ơng Đông (Lịch sử lớp 10,
ban Nâng cao).
Ch-ơng 3: Ph-ơng pháp giảng dạy nội dung văn học - nghệ thuật
trong khóa trình lịch sử thế giới trung đại ph-ơng Đông (Lịch sử líp 10,
ban N©ng cao).

6


b. NộI DUNG
Ch-ơng 1
cơ sở lí luận và thực tiễn của việc giảng dạy
nội dung văn học - nghệ thuật trong bộ môn
lịch sử ở tr-ờng phổ thông
1.1. Cơ sở lí luận
1.1.1. Một số cách phân loại văn học - nghệ thuật

Văn học, nghệ thuật là hai lĩnh vực có quan hệ mật thiết với nhau. Hiện
nay còn khá nhiều quan điểm về hai lĩnh vực này cũng nh- về mối quan hệ
giữa văn học và nghệ thuật. Đa số cho rằng văn học là một bộ phận của nghệ
thuật, cũng có ý kiến cho nó là một dạng hoạt động nghệ thuật đặc biệt.
Sau đây là một số cách phân loại:
* Cách thứ nhất: theo tác giả Lê Văn D-ơng, Lê Đình Lục, Lê Hồng Vân
trong cuốn Mĩ học đại cương, Nxb Giáo dục, 2002, cho rằng có các loại
hình nghệ thuật cơ bản nh- sau (gồm cả văn häc):
- Nhãm nghƯ tht øng dơng: nghƯ tht trang trÝ, nghệ thuật kiến trúc
- Nhóm nghệ thuật tạo hình: hội họa, điêu khắc
- Nhóm nghệ thuật biểu hiện: âm nhạc và múa
- Nghệ thuật ngôn từ: văn học
- Nhóm nghệ thuật tổng hợp: Điện ảnh, sân khấu
Nh- vậy, chúng ta nhận thấy với cách phân loại này văn học đ-ợc xếp
vào một nhóm riêng nghệ thuật ngôn từ, thuộc các loại hình nghệ thuật.
* Cách thứ hai: Trong phần giảng dạy về Đại cương nghệ thuật học
của tr-ờng đại học An Giang cho rằng có bảy loại hình nghệ thuật là:
1. Điêu khắc
2. Hội họa
3. Âm nhạc
4. Múa

7


5. Văn ch-ơng
6. Sân khấu
7. Điện ảnh
So với cách phân loại thứ nhất thì cách phân loại này không dựa vào
ph-ơng thức sáng tác và giá trị của nó mà chia thành từng loại riêng biệt theo

thứ tự thời gian ra đời. Kiến trúc lại không đ-ợc xếp vào các loại hình nghệ
thuật bởi theo các tác giả thì yếu tố kĩ thuật xây dựng mới là yếu tố quan trọng
nhất chứ ch-a phải là nghệ thuật tạo hình.
Mỗi cách phân loại đ-a ra đều dựa trên những cơ sở khoa học nhất định
và có hạt nhân hợp lí của nó, cách thứ nhất dựa vào ph-ơng thức biểu hiện là
chính, do đó họ coi văn học là một loại hình nghệ thuật đặc biệt - nghệ thuật
ngôn từ, tác giả còn nhấn mạnh "...văn học là một loại hình nghệ thuật có tính
tổng hợp chứa đựng nhiều khả năng của nhiều loại hình nghệ thuật". Còn cách
phân loại thứ hai thì coi yếu tố nghệ thuật mới là tiêu chí hàng đầu.
Tuy nhiên các cách phân loại đều dựa trên quan điểm phân loại chuyên
ngành, phục vụ cho việc giảng dạy bộ môn: giảng dạy văn học hay chuyên đề
về nghệ thuật. Còn ở đây việc giảng dạy nội dung văn học - nghệ thuật lại
đ-ợc tiến hành với t- cách là một bộ phận của bài học lịch sử. Vì thế, trên cơ
sở những cách phân chia đó, kết hợp với việc nghiên cứu SGK, dạy và học lịch
sử thực tiễn, tác giả cho rằng: để thuận tiện hơn cho giảng dạy lịch sử và phù
hợp với quan điểm của các nhà viết SGK lịch sử, thì nên tách văn học, nghệ
thuật thành hai nội dung riêng biệt, trong đó:
- Văn học bao gồm:
+ Văn học dân gian: Truyền thuyết, thần thoại, sử thi,...
+ Văn học thành văn: Thơ, văn xuôi, trường ca
- Nghệ thuật tập trung vào các mảng chính:
+ Kiến trúc

8


+ Hội họa
+ Điêu khắc
1.1.2. Khái niệm văn học, nghệ thuật
1.1.2.1. Khái niệm văn học (tác phẩm văn học)

Theo định nghĩa trong cuốn Bách khoa toàn th- Việt Nam: "Văn học" là
một loại hình sáng tác, thể hiện những vấn đề của đời sống, xà hội và con
ng-ời. Ph-ơng thức sáng tạo của văn học đ-ợc thông qua h- cấu. Cách thể
hiện nội dung đề tài đ-ợc biểu hiện qua ngôn ngữ.
Theo cuốn Từ điển thuật ngữ văn học (của nhóm tác giả Lê Bá Hán,
Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi) thì "tác phẩm văn học" là một công trình
nghệ thuật ngôn từ do cá nhân hoặc tập thể sáng tạo nhằm thể hiện những khái
quát bằng hình t-ợng về cuộc sống con ng-ời, thể hiện tâm sự, tình cảm, thái
độ của chủ thể tr-ớc thực tại.
Tác phẩm văn học khái quát lại có thể tồn tại d-ới hình thức truyền miệng
(văn học dân gian) hay văn học viết (hình thức văn bản nghệ thuật đ-ợc giữ
qua văn tự, có thể đựơc viết bằng văn vần hay văn xuôi).
+ Văn học dân gian:
- Ca dao: Là một danh từ để chỉ riêng thành phần nghệ thuật ngôn từ
(phần lời thơ) của dân ca (không kể những tiếng đệm, tiếng láy).
- Dân ca: Là một loại hình sáng tác dân gian mang tính chất tổng hợp bao
gồm lời nhạc, động tác, ®iƯu bé kÕt hỵp víi nhau trong diƠn x-íng.
- Sư thi (anh hïng ca): Xt hiƯn sím trong lÞch sư văn học của các dân
tộc nhằm ca ngợi sự nghiệp anh hùng có tính chất toàn dân và có ý nghĩa
trọng đại đối với dân tộc trong buổi bình minh lịch sử.
- Truyền thuyết: Là một loại truyện dân gian có chức năng chủ yếu là
phản ánh và lí giải các nhân vật, sự kiện lịch sử có ảnh h-ởng quan trọng tới
một thời kì, một bộ tộc, dân tộc hay địa ph-ơng.

9


- Truyện cổ tích: Một thể loại truyện dân gian nảy sinh từ xà hội nguyên
thuỷ, nh-ng chủ yếu phát triển trong xà hội có giai cấp với chức năng chủ yếu
là phản ánh và lý giải những vấn đề xà hội, những số phận khác nhau của con

ng-ời trong cuộc sống muôn màu muôn vẻ. Có nhiều loại truyện cổ tích:
truyện cổ tích loài vật, truyện cổ tích thần kì, truyện cổ tích sinh hoạt.
- Truyện c-ời dân gian: Thể loại truyện dân gian chứa đựng cài hài, dùng
tiếng c-ời làm ph-ơng tiện chủ yếu để thể hiện chức năng phê phán, đả kích,
châm biếm, mua vui...
+ Văn học viết:
- Kịch thơ: Là loại hình văn học viết ra có thể để diễn hoặc để đọc, lời
thoại mỗi nhân vật nói chung th-ờng là một khúc tâm tình hoặc một dòng triết
lí nhân sinh.
- Truyện thơ: Một thể loại văn học kết hợp giữa truyện và thơ. Truyện thơ
đ-ợc viết theo hình thức thơ, song nội dung thể hiện trong tác phẩm bao giờ
cũng theo một trình tự mở đầu, kết thúc, có tình tiết, diễn biễn, tình huống
nhất định.
- Tr-ờng ca: Th-ờng đ-ợc dùng để chỉ các tác phẩm sử thi cổ trung đại,
khuyềt danh hoặc có tên tác giả.Tr-ờng ca th-ờng đ-ợc soạn bằng cách cải
biên các cốt truyện cổ x-a trong tiến trình tồn tại và sáng tác của dân gian.
Tuy nhiên trong dạy học lịch sử ở tr-ờng phổ thông, do đặc tr-ng môn
học, do q thêi gian cã h¹n, do néi dung cđa tõng bài học cụ thể mà có khi
giáo viên không vận dụng hết các loại hình văn học nói trên.
1.1.1.2. Nghệ thuật
Theo cuốn Từ điển thuật ngữ văn học (của nhóm tác giả Lê Bá Hán,
Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi) thì "Nghệ thuật là một hình thái đặc thù của
ý thức xà hội và hoạt động của con ng-ời chiếm lĩnh các giá trị tinh thần của
hiện thực nhằm mục đích tạo thành và phát triển các năng lực chiếm lĩnh, cải
tạo bản thân cũng như thế giới xung quanh theo quy luật của cái đẹp.

10


Còn theo tác giả Vũ Phê trong Từ điển tiếng việt, Nxb khoa học xà hội,

Hà Nội, năm 2005 định nghĩa Nghệ thuật là hình thái ý thức xà hội đặc biệt
dùng hình t-ợng sinh động, cụ thể và gợi cảm để phản ánh hiên thực và truyền
đạt t- t-ởng, tình cảm.
Tuy có nhiều cách định nghĩa khác nhau nh-ng ®a sè ®Ịu thèng nhÊt ë
®iĨm nghƯ tht lµ mét hình thái ý thức xà hội đặc biệt, phản ánh hiện thực, tt-ởng, tình cảm, đời sống tinh thần của con ng-ời theo quy luật của cái đẹp.
Đời sống xà héi lµ céi ngn néi dung cđa nghƯ tht, quy định mối quan
hệ qua lại giữa nghệ thuật với các hình thái ý thức xà hội khác.
Các loại hình nghệ thuật đ-ợc giảng dạy trong khoá trình lịch sử thế giới
trung đại ph-ơng Đông là:
- Kiến trúc: Là một loại h×nh nghƯ tht cïng mét lóc võa mang tÝnh thùc
dơng, vừa có chức năng thẩm mĩ, vừa để đáp ứng nh-u cầu ăn ở, điều kiện
sinh hoạt, thoả mÃn nhu cầu cái đẹp của con ng-ời.
- Điêu khắc: Trong hoạt động loaị hình nghệ thuật, nếu nh- văn học là
nghệ thuật sử dụng ngôn từ, âm nhạc dùng âm thanh để phản ánh, thể hiện
cuộc sống, thì mảng khối của các vật liệu có sẵn trong tự nhiên (đá, gỗ, đất)
hoặc vật liệu nhân tạo (thạch cao, đồng) là vật liệu để xây dựng nên hình
t-ợng của nhà điêu khắc.
- Hội họa: Là một loại hình nghệ thuật tạo hình, phổ biến phản ánh hiện
thực trên mặt phẳng với chất liệu, màu sắc, mảng khối.
1.1.4. ý nghĩa của việc giảng dạy nội dung văn học - nghệ thuật trong
dạy học lịch sử.
1.1.4.1. Giáo d-ỡng
Văn học - nghệ thuật là một néi dung quan träng n»m trong hÖ thèng
kiÕn thøc chÝnh cần cung cấp cho học sinh. Vì vậy việc giảng dạy nội dung
này nhằm đảm bảo tính toàn diện cho néi dung, cơ thĨ hãa néi dung kiÕn thøc
trong bµi.

11

VÝ dơ: Khi häc bµi 6 - “Trung Qc thêi Đ-ờng Tống để giúp cho học
sinh hiểu đ-ợc Trung Quốc d-ới thời Đ-ờng - Tống (đặc biệt là thời Đ-ờng),
chế độ phong kiến đạt dến đỉnh cao tên tất cả các mặt, thì ngoài việc chứng
minh sự phát triển trên các ph-ơng diện chính trị, quân sự, kinh tế... còn phải
đặc biệt nhấn mạnh tới những thành tựu rực rỡ về văn học, nghệ thuật.
Dấu ấn đặc sắc nhất của văn học Đ-ờng là thơ ca. Thơ Đ-ờng với số
l-ợng lớn đà phản ánh chân thực đời sống đồng thời đạt đến đỉnh cao về nghệ
thuật với hơn 2000 nhà thơ. Tiêu biểu là các nhà thơ nh-: Lí Bạch, Đỗ Phủ,
Bạch Cư Dị Kiến trúc tạc tượng, chùa chiền phát triển. Tác phẩm Phương
pháp xây cất đời Tống trình bày lí luận của nghệ thuật kiến trúc - là minh
chứng cho sự phát triển đó. Hội họa Trung Hoa d-ới thời Đ-ờng - Tống có thể
nói đà tạo mét sù në ré ch-a tõng cã víi nhiỊu tªn tuổi danh họa lừng danh:
Diêm Lập Bản - bậc thầy chân dung thời Đ-ờng, Ngô Đạo Tử - bút pháp biến
hóa khôn l-ờng với nghệ thuật vẽ tô quầng và đắp sơn, Lí Công Lân đời Tống
- bậc thầy trong vẽ tranh nhân vật họa, hoa điểu họa
Qua những nội dung trên, vừa bổ sung cho tính toàn diện của nội dung
lịch sử thời Đ-ờng - Tống, chứng minh rõ hơn cho sự phát triển thịnh đạt của
chế độ phong kiến Trung Hoa.
Giảng dạy nội dung văn học - nghệ thuật còn giúp cho học sinh có cơ sở
để nhận thức để nhận thức rõ quy luật, hình thành khái niệm lịch sử, rút ra bài
học lịch sử.
Ví dụ: Khi học về chế độ phong kiến Trung Quốc thời Tần Thủy Hoàng,
việc tìm hiểu việc xây dựng các công trình kiến trúc nh- Lăng Li Sơn, Cung A
Phòng sẽ giúp cho học sinh hiểu rõ hơn các khái niệm hoàng đế, lăng
mộ, quân chủ chuyên chế. Hay khi học bài 9 Sự phát triển lịch sử và văn
hóa ấn Độ sÏ cung cÊp cho c¸c em c¸c kh¸i niƯm nh­: kiến trúc Hồi giáo,
kiến trúc ấn Độ giáo, phong cách Môgôn.
Giảng dạy nội dung văn học - nghệ thuật có ý nghĩa to lớn trong việc
hình thành biểu t-ợng lịch sử, đặc biệt là biểu t-ợng về nhân vật lịch sư vµ

12


biểu t-ợng về công trình văn hóa. Các loại biểu t-ợng có thể đ-ợc khắc họa
qua tác phẩm văn ch-ơng, hội họa, công trình kiến trúc, điêu khắc...
1.1.4.2. Giáo dục
Bộ môn lịch sử nói chung, nội dung văn học - nghƯ tht nãi riªng cã ý
nghÜa rÊt to lín vỊ mặt giáo dục đạo đức, t- t-ởng, thẩm mĩ, thế giới quan,
nhân sinh quan cho học sinh.
Tr-ớc hết việc giảng dạy nội dung văn học - nghệ thuật tác động rất lớn
tới thẩm mĩ, thế giới quan và nhân sinh quan của học sinh. Những bài học lịch
sử chứng minh: điều kiện kinh tế, xà hội là nguyên nhân dẫn đến sự phát triển
hay suy tàn của văn hóa (trong đó có văn học - nghệ thuật). Và ng-ợc lại sự
phát triển của văn hóa cũng tác động tới đời sống kinh tế và các mặt hoạt động
khác. Vì thế thông qua bài học lịch sử cụ thể, khi tìm hiểu các tác phẩm văn
học, các công trình nghệ thuật, học sinh từng b-ớc nhận thức rằng: bất kì một
thành tựu nào của văn hóa cũng gắn với điều kiện kinh tế xà hội nhất định.
Trên cơ sở đó, giáo viên từng b-ớc hình thành thế giới quan duy vật cho học
sinh.
Quy luật của quá trình nhận thức là trực quan sinh động tới t- duy trừu
t-ợng. Tác phẩm văn học - nghệ thuật phản ánh hiện thực lịch sử, hiện thực
cuộc sống, là những giá trị thuộc về cái đẹp do con ng-ời sáng tạo, sẽ có tác
dụng định h-ớng trong dòng suy nghĩ của các em tinh thần khám phá, nhìn
nhận những giá trị đích thực, tạo nên nét đặc sắc riêng của từng quốc gia.
Từ chỗ nhận thức đ-ợc vẻ đẹp, giá trị đích thực của những tác phẩm văn
ch-ơng, công trình nghệ thuật sẽ giáo dục các em ý thức tôn trọng bảo vệ, tôn
tạo trân trọng và giữ gìn chúng. Bởi đây là những tác phẩm, công trình mang
tính nghệ thuật, là tâm huyết của chủ nhân sáng tạo ra nó, l-u giữ trong đó
biết bao yếu tố thuộc về bản sắc dân tộc mà ngày nay con ng-ời khó có thể
tìm thấy hay tạo dùng l¹i.

13


Cũng chính vì điều đó mà hình thành ở học sinh thái độ ng-ỡng vọng biết
ơn đối với chủ nhân của các giá trị đó, nhận thức ấy sẽ thúc đẩy lòng ham mê
học tập, phấn đấu sáng tạo ở các em.
1.1.4.3. Về mặt phát triển
Kinh nghiệm cho thấy rằng việc nghiên cứu lịch sử qua các tác phẩm
hội họa, phim ảnh, tiểu thuyết lịch sử là điều cần thiết khách quan, bởi vì nó
nâng hứng thú đối với lịch sử, nó mở rộng kiến thức vầ điều chủ yếu là nó
nâng hiểu biết về quá khứ lên một trình độ mới [3, 88 - 89]. Các tác phẩm
văn học phản ánh hiện thực, sự kiện, biến cố lịch sử thông qua nhân vật, tình
tiết văn học. Những giờ giảng vỊ néi dung nghƯ tht bao giê cịng g©y høng
thó, tò mò cho học sinh. Từ chỗ tò mò muốn khám phá sẽ kích thích quá trình
t- duy học sinh, phát triển năng lực nhận thức để hình thành các nội dung kiến
thức lịch sử.
Giảng dạy nội dung văn học - nghệ thuật còn rèn luyện cho các em kĩ
năng quan sát, mô tả và phân tích tranh ảnh: tranh ảnh về nhân vật lịch sử, các
tác phẩm hội họa, điêu khắc, kiến trúc
Việc giảng dạy nội dung văn học - nghệ thuật không những rèn luyện cho
học sinh khả năng nhận thức mà còn phát triển ở các em năng lực hoạt động
thực tiễn: khả năng cảm thụ một tác phẩm văn ch-ơng d-ới góc độ lịch sử,
khả năng thiết kế đồ dùng trực quan, khả năng miêu tả một công trình kiến
trúc, giải thích một hiện t-ợng văn hóa...
1.2. Cơ sở thực tiễn
Sau khi tiến hành điều tra, lấy ý kiến của một số giáo viên; điều tra đối
với học sinh, phát phiếu điều tra và kiểm tra chất l-ợng về việc giảng dạy nội
dung văn học, nghệ thuật (mức độ sử dụng, thuận lợi và khó khăn khi dạy;
mức độ hứng thú, sự tập trung chú ý và nhận thức của học sinh), chúng tôi rút

14


ra kÕt ln thùc tr¹ng viƯc d¹y häc néi dung văn học - nghệ thuật trong dạy
học lịch sử ở tr-ờng phổ thông hiện nay nh- sau:
1.2.1. Những mặt đà làm đ-ợc
- Qua điều tra chúng tôi nhận thấy rằng, trong công tác giảng dạy lịch sử
ở tr-ờng THPT, giáo viên đà b-ớc đầu tiếp cận đ-ợc với quan niệm giáo dục
toàn diện chú ý tới cả lịch sử văn hóa, nghệ thuật (trong đó có nội dung văn
học - nghệ thuật). Chính vì vậy đà b-ớc đầu có sự đầu t- thời gian vào s-u tầm
tài liệu, tranh ảnh, t- liệu liên quan tăng tính sinh động cho bài giảng.
- Cũng từ sự nhận thức đ-ợc vai trò của nội dung văn học - nghệ thuật
trong việc tiếp thu, nâng cao hứng thú học tập của học sinh nên giáo viên đÃ
có sự chú ý trong việc tổ chức các trò chơi, hoạt động ngoại khóa về danh
nhân vặn hóa, câu lạc bộ văn học - sử (tuy mới chỉ là lẻ tẻ và đơn giản).
1.2.2. Những hạn chế
- So với việc dạy học LSDT thì việc dạy học LSTG đặc biệt là nội dung
văn học - nghệ thuật khó hơn vì: khối l-ợng kiến thức lớn, những khái niệm
khó, nội dung xa lạ đối với học sinh; quỹ thời gian hạn chế nên khó có thể
truyền đạt đ-ợc mục tiêu kiến thức, kĩ năng, t- t-ởng tình cảm.
Tuy nhận thức đ-ợc vai trò của việc giảng dạy nội dung văn học - nghệ
thuật nh-ng đa số các giáo viên đều cho rằng việc chuẩn bị nội dung này rất
mất thời gian và tốn kém. Nếu có chuẩn bị thì cũng không đủ thời gian để tổ
chức hợp lí.
- Các em học sinh tuy có chú ý và cũng có tìm hiểu về những nội dung
kiến thức này song chỉ là mang hứng thú cá nhân chứ ch-a thực sự tạo nên
động cơ học tập nghiêm túc và có chủ đích.
Hơn thế nữa xuất phát từ quan niệm về vị trí của bộ môn lịch sử trong hệ
thống các môn học ở tr-ờng phổ thông: bị coi là môn phụ, thời l-ợng dành

cho bộ môn ít (1-> 2 tiết / tuần)... Nên để học sinh lĩnh hội hết l-ợng kiến thức
trong bài học còn khó nói gì đến mở rộng và đầu t- cho dạy và học.

15


Qua thực tiễn, chúng tôi thấy rằng, hiện t-ợng xem nhẹ mộn lịch sử ở
tr-ờng phổ thông còn khá phổ biến, giảng dạy nội dung văn học nghệ thuật
ch-a đ-ợc coi trọng và đầu t- đúng mức. Chính vì thế, việc nghiên cứu các
biện pháp giảng dạy nội dung văn học nghệ thuật trong dạy học lịch sử có ý
nghĩa to lớn không chỉ về lí luận mà còn có tính thực tiễn cao.
1.2.3. Những vấn đề đặt ra
- Phải xác định đúng ý nghĩa của việc giảng dạy các nội dung văn học nghệ thuật trong dạy học lịch sử ở tr-ờng phổ thông.
- Việc đầu t- thời gian, công sức cho việc khai thác các nội dung này
phải hợp lí, đảm bảo quỹ thời gian, ít tốn kém mà vẫn hiệu quả.
- Kết hợp khéo léo với các bộ môn tại tr-ờng phổ thông; kết hợp các hình
thức tổ chức dạy học khác nhau... nhằm thực thi tốt các nội dung này...
Từ thực tế nêu trên, chúng tôi nhận thấy rằng nghiên cứu giảng dạy nội
dung văn học - nghệ thuật trong dạy học lịch sử cã ý nghÜa lÝ ln vµ thùc tiƠn
to lín, gãp phần tăng c-ờng hứng thú tích cực học tập của học sinh, nâng cao
chất l-ợng và hiệu quả trong dạy học lịch sử ở tr-ờng phổ thông.

16


Ch-ơng 2
một số nội dung văn học - nghệ thuật đ-ợc giảng
dạy trong khóa trình lịch sử thế giới trung đại
ph-ơng đông ( lịch sử lớp 10, ban nâng cao)

2.1. Vị trí, ý nghĩa, nội dung cơ bản của khóa trình
2.1.1. Vị trí
Ch-ơng trình lịch sử lớp 10 ban Nâng cao, phần lịch sử thế giới trung đại
ph-ơng Đông gồm 7 bài, 7 tiết.
Bài 5: Trung Quốc thời Tần, Hán (1 tiết)
Bài 6: Trung Quốc thời Đ-ờng, Tống (1 tiết)
Bài 7: Trung Quốc thời Minh, Thanh (1 tiết)
Bài 8: Các quốc gia ấn và văn hóa truyền thống ấn Độ (1 tiết)
Bài 9: Sự phát triển lịch sử và văn hóa ấn Độ (1 tiết)
Bài 10: Các n-ớc Đông Nam á đến giữa thế kỉ XIX (1 tiết)
Bài 11: Văn hóa truyền thống Đông Nam á (1 tiết)
Bài 12: V-ơng quốc Campuchia và v-ơng quốc Lào (1 tiết)
Lịch sử trung đại của các quốc gia ph-ơng Đông là một thời kì đặc biệt.
Đây là thời kì tồn tại của các quốc gia phong kiến với những đặc điểm chung
mang tính phổ quát nh- nhiều quốc gia phong kiến trên thế giới nh-ng đồng
thời nó cũng có những khác biệt. Sự tồn tại dai dẳng trong một thời gian dài
cùng những ảnh h-ởng của nó khiến cho thời kì này có một vị trí quan trọng
trọng tiến trình phát triển của các quốc gia này. Tuy thời gian bắt đầu và kết
thúc không giống nhau nh-ng nhìn chung là nhà n-ớc hình thành sớm và kết
thúc khoảng cuối thế kỉ XVIII đầu thế kỉ XIX, khi chủ nghĩa thực dân ph-ơng

17


Tây bắt đầu xâm l-ợc và biến các quốc gia này thành thuộc địa, phụ thuộc,
nửa thuộc địa
2.1.2. ý nghĩa
2.1.2.1. Về giáo d-ỡng
Do khóa trình này đ-ợc trình bày theo từng quốc gia, khu vực (trong mỗi
quốc gia lại trình bày những nét cơ bản chủ yếu trong tiến trình phát triển

chung) nên tuy có những nét riêng biệt nh-ng nhìn chung quá trình hình
thành, phát triển và suy vong của các quộc gia này tuân theo một quy luật nhất
định.
- Nhằm cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản về điều kiện tự
nhiên, vị trí địa lí của các quốc gia phong kiến ph-ơng Đông. Thấy đ-ợc vai
trò của điều kiện tự nhiên thuận lợi đối với sự phát triển kinh tế nông nghiệp,
làm thủy lợi, cộng thêm yêu cầu chống ngoại xâm là cơ sở cho sự ra đời các
quốc gia phong kiến sơ kì bên l-u vực các con sông lớn.
- Tuy trải qua các triều đại phong kiến với sự h-ng thịnh khác nhau
nh-ng tổ chức bộ máy nhà n-ớc đều là quân chủ chuyên chế trung -ơng tập
quyền, vua đứng đầu nắm mọi quyền hành. Các ông vua ra sức củng cố quyền
lực của mình. V-ơng triều đ-ợc hình thành phần lớn từ các cuộc khởi nghĩa và
kết thúc trong sự khủng hoảng suy vong.
- Mỗi triều đại phong kiến đều đạt đ-ợc những thành tựu nhất định về
chính trị, kinh tế, văn hóa, nghệ thuật. Giữa các quốc gia phong kiến với nhau
có sự ảnh h-ởng và giao thoa về văn hóa rất rõ nét. Điều đó tạo nên sự đa dạng
trong thống nhất của văn hóa Ph-ơng Đông thời kì trung đại.
- Qua tất cả những nội dung trên giúp học sinh nhận thức đ-ợc quy luật
phát triển chung của các quốc gia phong kiến ph-ơng Đông nh-: nhà n-ớc
hình thành sớm, chủ yếu bên l-u vực các con sông lớn khi công cụ sản xuất
còn thô sơ, sự tồn tại của chế độ quân chủ chuyên chế cao độ
Từ đó, hình thành cho các em những biểu t-ợng, khái niệm, quy luật, bài
học lịch sử.

18


2.1.2..2. Về giáo dục
- Nội dung khóa trình lịch sử thế giới trung đại ph-ơng Đông gắn liền với
sự tồn tại của các triều đại phong kiến. Qua tìm hiểu giúp các em có sự nhìn

nhận đúng đắn vai trò và hạn chế của các triều đại phong kiến, từ đó bộc lộ thái
độ t- t-ởng tình cảm của bản thân mình: yêu ghét, cảm phục hay phê phán.
- Có thái độ trân trọng giữ gìn, tôn tạo và bảo vệ đối với những giá trị vật
chất và tinh thần đ-ợc tạo dựng.
- Hình thành thế giới quan và nhân sinh quan đúng đắn, t- t-ởng thẩm
mĩ, trân trọng cái đẹp với những giá trị văn hóa, nghệ thuật.
2.1.2.3. Về phát triển
- Rèn luyện cho học sinh kĩ năng đánh giá vai trò của triều đại, cá nhân
lịch sử (những điều đà làm đ-ợc, những đóng góp trên các lĩnh vực); đánh giá
đúng vai trò của cá nhân lịch sử trong mối quan hệ với quần chúng nhân dân những ng-ời làm nên lịch sử.
- Do nội dung học theo từng thời kì lịch sử của mỗi quốc gia, học hết
quốc gia này lại chuyển sang quốc gia khác với những đặc điểm mang tính
điển hình, tiêu biểu, trên một mẫu số chung là chế độ phong kiến nên học sinh
có thể dễ dàng hơn trong việc so sánh, nhận định, rút ra b-ớc phát triển giữa
các thời kì và các quốc gia. Ví dụ khi học bài Trung Quốc thời Đ-ờng, Tống
giáo viên có thể cho học sinh so sánh để thấy đ-ợc tổ chức bộ máy nhà n-ớc
thời kì này hoàn thiện hơn nh- thế nào?
- Qua giảng dạy khóa trình lịch sử thế giới trung đại ph-ơng Đông sẽ rèn
luyện cho học sinh kĩ năng quan sát, sử dụng, phân tích bản đồ, tranh ảnh,
l-ợc đồ: l-ợc đồ các quốc gia Đông Nam á, l-ợc đồ ấn Độ thời cổ đại, tranh
ảnh về các công trình kiến trúc...
Và cũng do trong khóa trình này việc giảng dạy tập trung vào 3 trung tâm
văn minh lớn, đạt đ-ợc sự nở rộ trên tất cả các ph-ơng diện (đặc biệt là văn

19