Tài liệu Chương I: Mở đầu về tài nguyên nước doc

1
Chổồng I:
M ệU

I. TAèI NGUYN NặẽC VAè C IỉM CUA TAèI NGUYN NặẽC
Moỹi sổỷ phaùt trióứn cuớa sổỷ tổỷ nhión vaỡ xaợ họỹi õóửu lión quan õóỳn
nổồùc. Nổồùc laỡ õọỹng lổỷc chuớ yóỳu chi phọỳi moỹi hoaỷt õọỹng vóử dỏn sinh
kinh tóỳ cuớa con ngổồỡi. Noùi toùm laỷi, khọng coù nổồùc thỗ khọng coù sổỷ
sọỳng.
1. Sổỷ phỏn bọỳ cuớa nổồùc:
Trón haỡnh tinh cuớa chuùng ta nổồùc tọửn taỷi trong khọng gian rỏỳt
rọỹng dổồùi nhổợng daỷng khaùc nhau.
- Nổồùc mỷt õỏỳt: tổùc laỡ nổồùc ồớ sọng, suọỳi, ao, họử, bióứn, nổồùc naỡy
nũm trón bóử mỷt cuớa traùi õỏỳt.
- Nổồùc trong tỏửng khờ quyóứn: loaỷi nổồùc naỡy tọửn taỷi dổồùi daỷng
mỏy vaỡ hồi nổồùc, trong khoaớng khọng gian 15km caùch mỷt õỏỳt.
- Nổồùc dổồùi õỏỳt (nổồù
c ngỏửm), nổồùc ngỏửm nũm dổồùi mỷt õỏỳt, tọửn
taỷi trong khoaớng 1km caùch mỷt õỏỳt.
Lổồỹng nổồùc ồớ caùc õaỷi dổồng chióỳm 95,5%; nổồùc daỷng bng ồớ 2
cổỷc cuớa quaớ õỏỳt chióỳm 1,7%; nổồùc ngỏửm chióỳm 1,7% (õa phỏửn laỡ nổồùc
mỷn); nổồùc ngoỹt trón mỷt õỏỳt ồớ sọng ao họử chióỳm mọỹt tyớ lóỷ rỏỳt nhoớ (1%)

2
2. ỷc trổng cuớa nổồùc:
Nổồùc õổồỹc õaùnh giaù theo 3 õỷc trổng sau:
- Lổồỹng nổồùc.
- Chỏỳt lổồỹng nổồùc.
- ọỹng thaùi cuớa nổồùc.
3. ỷc tờnh cuớa nổồùc:

Nổồùc coù caùc õỷc tờnh sau:
- Tờnh vỏỷn õọỹng lión tuỷc cuớa nổồùc.
- Tờnh lan truyóửn.
- Tờnh chu kyỡ. Tờnh chu kyỡ theo xu thóỳ chu kyỡ nm hoỷc chu kyỡ
nhióửu nm.
- Tờnh ngỏựu nhión: sổỷ hỗnh thaỡnh doỡng chaớy vaỡ quaù trỗnh bióỳn õọứi
cuớa noù laỡ tọứng hồỹp nhióửu yóỳu tọỳ do õoù phuỷ thuọỹc chuớ yóỳu vaỡo sổỷ bióỳn
õọứi ngỏựu nhión cuớa caùc yóỳu tọỳ aớnh hổồớng õóỳn doỡng chaớy.
- Tờnh quy luỏỷt: tờnh quy luỏỷt khọng chố õổồỹc thóứ hióỷn ồớ chu kyỡ
xuỏỳt hióỷn doỡng chaớy trong nm maỡ
coỡn thóứ hióỷn ồớ sổỷ bióỳn õọứi coù quy
luỏỷt theo khọng gian do chi phọỳi bồới caùc yóỳu tọỳ õởa hỗnh vaỡ hoaỷt õọỹng
khờ hỏỷu cuớa tổỡng vuỡng.
4. ỷc thuỡ cuớa taỡi nguyón nổồùc:

Taỡi nguyón nổồùc khaùc vồùi taỡi nguyón khaùc laỡ ồớ chọự nổồùc coù õỷc
thuỡ laỡm lồỹi vaỡ gỏy haỷi. Nhióỷm vuỷ cuớa con ngổồỡi laỡ khai thaùc mỷt lồỹi
vaỡ phoỡng chọỳng mỷt haỷi cuớa nổồùc.

3
II. KHAI THẠC TI NGUN NỈÅÏC

Viãûc khai thạc sỉí dủng ti ngun nỉåïc, con ngỉåìi â thỉûc hiãûn
tỉì khi måïi xút hiãûn åí hnh tinh ny, tuy nhiãn do sỉû phạt triãøn ca x
häüi viãûc khai thạc ti ngun nỉåïc ngy cng tiãún bäü v hiãûn âải hån.
Ti ngun nỉåïc âỉåüc khai thạc phủc vủ cho con ngỉåìi åí cạc lénh vỉûc
sau:
1. Khai thạc nỉåïc phủc vủ cho cäng nghiãûp v dán sinh:
Con ngỉåìi säúng âỉåüc phi cọ nỉåïc, våïi vng näng thän thç viãûc
khai thạc nỉåïc sinh hoảt gi âån nhỉ viãûc khai thạc nỉåïc tỉì säng, súi,

âo giãúng, Nhỉng åí thnh phäú v khu cäng nghiãûp thç viãûc gii
quút nỉåïc phủc vủ cho sn xút v sinh hoảt lải l váún âãư
låïn cáưn
âỉåüc nghiãn cỉïu cáøn tháûn âãø cọ cäng trçnh cáúp phủc vủ âáưy â cho
hiãûn tải v sỉû phạt triãøn ca thnh phäú trong tỉång lai.
2. Khai thạc nỉåïc phủc vủ cho näng nghiãûp:
Viãûc dng nỉåïc âãø tỉåïi cho cáy träưng con ngỉåìi â thỉûc hiãûn tỉì
xa xỉa. Âãún nay cạc cäng trçnh thu låüi phủc vủ tỉåïi â phạt triãøn räüng
khàõp åí cạc qúc gia våïi trçnh âäü k thût v quy mä phủc vủ khạc
nhau.
3. Låüi dủng nàng lỉåüng nỉåïc âãø phạt âiãûn:
Ngỉåìi ta â låüi dủng thãú nàng ca nỉåïc våïi lỉu lỉåüng nháút âënh
lm quay tuabin thu âiãûn, tuabin ny kẹo theo mạy phạt âãø phạt âiãûn.

4
Thu âiãûn åí nỉåïc ta phạt triãøn khạ mảnh, hiãûn nay cäng sút cạc trảm
thu âiãûn â chiãúm pháưn låïn cäng sút âiãûn chung ca c nỉåïc.
4. Låüi dủng mäi trỉåìng nỉåïc âãø giao thäng thu låüi.
5. Låüi dủng mäi trỉåìng nỉåïc âãø ni träưng thu sn.
III. PHNG CHÄÚNG MÀÛT HẢI CA NỈÅÏC
1. Phng chäúng ụng:

Ngỉåìi ta â xáy dỉûng

cạc cäng trçnh tiãu ụng âãø thỉûc hiãûn viãûc
tiãu thạo nỉåïc thỉìa ra khi khu träưng trt bo âm cho cáy träưng
khäng bë nháûp, äøn âënh nàng sút cáy träưng.
2. Phng chäúng l lủt:
Âãø phng chäúng l lủt ngỉåìi ta â xáy dỉûng âã säng, âã biãøn,
cäng trçnh thoạt l âãø phng chäng sỉû uy hiãúp ca lủt.

3. Phng chäúng xọi mn âáút:
Âãø thỉûc hiãûn phng chäúng xọi mn âáút ngỉåìi ta â dng k thût
canh tạc håüp l, träưng v bo vãû rỉìng, xáy dỉûng cạc cäng trçnh chäúng
sảt låí v bo vãû âáút träưng trt.
IV. NHIÃÛM VỦ V NÄÜI DUNG CA MÄN HC THU VÀN
Tỉì cạc u cáưu ca cạc ngnh låüi dủng ti ngun nỉåïc, cáưn phi
tênh toạn lỉåüng nỉåïc âãún tỉì säng súi âãø lm cå såí âỉa ra cạc gii
phạp cäng trçnh thêch håüp. Màût khạc tỉì cạc u cáưu bo vãû âãø phng

5
trỉì màût hải ca nỉåïc cng cáưn tênh toạn lỉåüng nỉåïc âãún gáy hải âãø tỉì
âọ âãư xút cạc gii phạp cäng trçnh thêch håüp.
Män hc thu vàn cäng trçnh cọ nhiemẻ vủ xạc âënh cán bàòng
nỉåïc trong hãû thäúng khi cáúu trục hãû thäúng v cạc u cáưu nỉåïc âỉåüc
xạc âënh. Nhiãûm vủ cå bn ca män hc l:
- Âạnh giạ tiãưm nàng ti ngun nỉåïc trong hãû thäúng.
- Tênh toạn cán bàòng nỉåïc.
- Xạc âënh quy lût thay âäøi ca âàûc trỉng ngưn nỉåïc thu vàn
cäng trçnh khäng âi sáu nghiãn cỉïu nhỉỵng quy lût ca quạ tçnh dng
chy (nhỉ män Thu lỉûc) m nghiãn cỉïu cạc phỉång phạp tênh toạn
cạc âàûc trỉng thu vàn, tênh toạn cán bàòng nỉåïc khi láûp cạc quy hoảch
v
thiãút kãú hãû thäúng ngưn nỉåïc.
Näüi dung ca män hc Thu vàn cäng trçnh l cung cáúp nhỉỵng
kiãún thỉïc cå bn vãư:
- Sỉû hçnh thnh dng chy trãn säng ngi.
- Phỉång phạp xạc âënh cạc âàûc trỉng thu vàn phủc vủ cho quy
hoảch thiãút kãú cäng trçnh.
- Ngun l cå bn vãư cán bàòng nỉåïc v tênh toạn âiãưu tiãút dng
chy phủc vủ cho cạc ngnh dng nỉåïc.

6
Chổồng II:
SNG NGOèI VAè Sặ HầNH THAèNH
DOèNG CHAY SNG NGOèI

I. H THNG SNG NGOèI
Nổồùc mổa rồi xuọỳng õỏỳt mọỹt phỏửn tọứn thỏỳt do bọỳc hồi, mọỹt phỏửn
ngỏỳm vaỡo õỏỳt, phỏửn coỡn laỷi chaớy trón sổồỡn dọỳc tỏỷp trung vaỡo caùc raợnh
nổồùc rọửi sau õoù taỷo thaỡnh khe suọỳi vaỡ chaớy vóử haỷ lổu hỗnh thaỡnh hóỷ
thọỳng sọng ngoỡi. Hóỷ thọỳng sọng ngoỡi gọửm coù sọng chờnh cuỡng vồùi
sọng nhaùnh vaỡ caùc khe suọỳi tỏỷp trung nổồùc vóử doỡng sọng õoù. Hỗnh
daùng cuớa hóỷ thọỳng sọng ngoỡi coù thóứ phỏn thaỡnh caùc loaỷi sau:
- Hóỷ thọỳng sọng hỗnh nan quaỷt
- Hóỷ thọỳng sọng hỗnh lọng chim
- Hóỷ thọỳng sọng hỗnh caỡnh cỏy
- Hóỷ thọỳng sọng hỗnh song song






Bừc Giang
S
ọ
n
g

T

h
ổ
ồ
n
g
S
ọ
n
g
L
u
ỷc
N
a
m
Phaớ Laỷi
Sọng uọỳng
S
ọ
n
g

C
ỏ
ửu
Thaùi Nguyón
Sọng hỗnh nan quaỷt Sọng hỗnh lọng chim

7

Sọng hỗnh caỡnh cỏy

Sọng hỗnh song song

II. LặU VặC SNG VAè C TRặNG CUA LặU VặC SNG
1. Lổu vổỷc sọng:
Lổu vổỷc sọng laỡ phỏửn dióỷn tờch mỷt õỏỳt maỡ trổồùc õoù chaớy ra
sọng, noù chờnh laỡ dióỷn tờch tỏỷp trung nổồùc cuớa sọng. Lổu vổỷc cuớa mỷt
cừt khọỳng chóỳ laỡ phỏửn dióỷn tờch tỏỷp trung nổồùc õóứ õọứ vaỡo mỷt cừt sọng
õoù.
2. ổồỡng phỏn thuyớ cuớa lổu vổỷc:

ổồỡng phỏn thuyớ nổồùc mỷt laỡ õổồỡng nọỳi caùc õióứm cao nhỏỳt xung
quanh lổu vổỷc, nổồùc mổa rồi xuọỳng 2 phờa cuớa õổồỡng phỏn thuyớ seợ
chaớy vaỡo 2 lổu vổỷc sọng khaùc nhau.
ổồỡng phỏn thuyớ nổồùc ngỏửm laỡ õổồỡng nọỳi caùc õióứm cao nhỏỳt cuớa
tỏửng khọng thỏỳm trón cuỡng xung quanh lổu vổỷc. Khi nổồùc ngỏửm xuọỳng
2 bón cuớa õổồỡng phỏn thuyớ ngỏửm thỗ nổồùc chaớy vaỡo 2 sọng khaùc nhau.
Vióỷc xaù
c õởnh õổồỡng phỏn thuyớ ngỏửm rỏỳt khoù khn vaỡ tọỳn keùm do õoù
S
ọ
n
g

aỡ
V
a
ỷ
n

Y
ó
n
B
ó
ỳ
n

C
ổ
ớ
a
S
ọng
M
a
ợ
S
ọ
n
g

a
ỡ
S
ọ
n
g

H
ọ
ửn
g
S
ọ
n
g

L
ọ

8
ngổồỡi ta thổồỡng lỏỳy õổồỡng phỏn thuyớ mỷt laỡm õổồỡng phỏn thuyớ chung
cuớa lổu vổỷc.







3. Caùc õỷc trổng hỗnh thaùi cuớa khu vổỷc:

a. Dióỷn tờch lổu vổỷc F (km
2
):
Dióỷn tờch khọỳng chóỳ bồới õổồỡng phỏn thuyớ cuớa lổu vổỷc õổồỹc goỹi
laỡ dióỷn tờch lổu vổỷc, kyù hióỷu laỡ F õổồỹc tờnh bũng km
2
.
b. Chióửu daỡi sọng chờnh L (km):
Chióửu daỡi sọng chờnh laỡ chióửu daỡi õổồỡng chuớ lổu cuớa doỡng sọng
chờnh tổỡ nguọửn ra cổớa sọng, kyù hióỷu laỡ L õồn vở tờnh laỡ km.
c. Chióửu daỡi lổu vổỷc L
1
(km):
Chióửu daỡi lổu vổỷc laỡ õổồỡng gỏỳp khuùc nọỳi caùc trung õióứm mỷt cừt
ngang lổu vổỷc tổỡ nguọửn ra cổớa sọng, mỷt cừt ngang naỡy thúng goùc vồùi
doỡng chaớy. Thổồỡng ngổồỡi ta xem chióửu daỡi sọng chờnh tổồng õổồng
vồùi chióửu daỡi lổu vổỷc, L L
1
.
ổồỡng phỏn thuyớ mỷt
ổồỡng phỏn
thuyớ ngỏửm
Tỏửng khọng
thỏỳm nổồùc
ổồỡng phỏn thuyớ nổồùc mỷt
vaỡ nổồùc ngỏửm
Xaùc õởnh õổồỡng phỏn thuyớ

9
d. Chióửu rọỹng bỗnh quỏn lổu vổỷc B (km):

Chióửu rọỹng bỗnh quỏn lổu vổỷc õổồỹc xaùc õởnh nhổ sau:ổ
B =
)km(
L
F
1


e. Hóỷ sọỳ hỗnh daùng cuớa lổu vổỷc K
d
:
Hóỷ sọỳ hỗnh daùng cuớa lổu vổỷc õổồỹc xaùc õởnh nhổ sau:
K
d
=
111
1
2
1
L
B
L.L
B.L
L
F
==


f. ọỹ cao bỗnh quỏn cuớa lổu vổỷc H

bq
:
ọỹ cao bỗnh quỏn cuớa lổu vổỷc õổồỹc xaùc õởnh trón baớn õọử õởa hỗnh
theo cọng thổùc sau:
H
bq
=
F
h.f
f
h.f
ii
i
ii



=

h
i
: cao trỗnh bỗnh quỏn giổợa 2 õổồỡng õọửng mổùc
f
i
: dióỷn tờch giổợa 2 õổồỡng õọửng mổùc
F : dióỷn tờch lổu vổỷc
g. ọỹ dọỳc bỗnh quỏn cuớa lổu vổỷc I
bq
:
ọỹ dọỳc bỗnh quỏn cuớa lổu vổỷc õổồỹc xaùc õởnh trón baớn õọử õởa

hỗnh theo cọng thổùc sau:
I
bq
= h .


i
i
f
b

b
i
: chióửu daỡi bỗnh quỏn giổợa 2 õổồỡng õọửng mổùc
h : chónh lóỷch giổợa 2 õổồỡng õọửng mổùc
b
i
240
220
200
7
180

10
F : dióỷn tờch giổợa 2 õổồỡng õọửng mổùc
h. Mỏỷt õọỹ lổồùi sọng D (km/km
2
):
Mỏỷt õọỹ lổồùi sọng õổồỹc xaùc õởnh nhổ sau:
D =

F
L
i


L
i
: tọứng chióửu daỡi cuớa tỏỳt caớ sọng suọỳi trong lổu vổỷc (thổồỡng
thọỳng kó õọỳi vồùi nhổợng con sọng coù chióửu daỡi tổỡ 100km trồớ lón)
F : dióỷn tờch lổu vổỷc
4. ỷc trổng cuớa doỡng sọng:
a. Mỷt cừt doỹc cuớa sọng:
Mỷt coỹc doỹc cuớa sọng laỡ mỷt cừt theo chióửu doỡng chaớy qua truỷc
loỡng sọng. Baớn õọử mỷt cừt doỹc sọng cho ta bióỳt sổỷ hỗnh thaỡnh phỏn bọỳ
õọỹc õọỳc doỡng sọng:





b. Mỷt cừt ngang:
Mỷt cừt ngang cuớa sọng taỷi mọỹt vở trờ naỡo õoù laỡ mỷt cừt vuọng
goùc vồùi hổồùng doỡng chaớy taỷi vở trờ õoù. Mỷt cừt ngang cuớa sọng cho ta
Bión giồùi Vióỷt Trung
Lai Chỏu
Vaỷn yón
Hoaỡ bỗnh
Vaỡo sọng Họửng
Mỷt cừt doỹc Sọng aỡ

11
bióỳt phỏửn loỡng sọng (laỡ phỏửn sọng nổồùc chaớy vaỡo muỡa kióỷt) vaỡ phỏửn
baợi sọng (laỡ phỏửn õỏỳt õai bở ngỏỷp vaỡo muỡa luợ)



Mỷt cừt ngang sang
c. ọỹ dọỳc mỷt nổồùc:
ọỹ dọỳc mỷt nổồùc laỡ tyớ sọỳ õọỹ chónh mổỷc nổồùc H taỷi 2 mỷt cừt
vồùi khoaớng caùch L.
L
HH
L
H
i
21

=

=

Trong mọỹt con sọng thỗ i nhoớ dỏửn tổỡ nguọửn õóỳn cổớa sọng.
III. Sặ HầNH THAèNH DOèNG CHAY SNG NGOèI
1. Khaùi nióỷm vóử doỡng chaớy sọng ngoỡi vaỡ hỗnh thaỡnh doỡng chaớy:
Doỡng chaớy laỡ lổồỹng nổồùc cuớa lổu vổỷc chaớy qua mỷt cừt cổớa ra
sau mọỹt thồỡi gian nhỏỳt õởnh cuỡng vồùi sổỷ thay õọứi cuớa noù trong thồỡi gian
õoù. Theo nguọửn gọỳc cuớa doỡng chaớy thỗ ngổồỡi ta chia doỡng chaớy ra 2
phỏửn: doỡng chaớy mỷt vaỡ doỡng chaớy ngỏửm.
- Doỡng chaớy mỷt hỗnh thaỡnh do nổồùc trón mỷt lổu vổỷc sinh ra (tổ
mổa hoỷc tuyóỳn tan) vaỡ tỏỷp trung vóử tuyóỳn cổớa ra. Doỡng chaớy mỷt chố

hỗnh thaỡnh trong thồỡi kyỡ coù mổa.

12
- Dng chy ngáưm do nỉåïc ngáưm cung cáúp cho säng. Dng chy
ngáưm hçnh thnh c trong thåìi k cọ mỉa v thåìi k khäng cọ mỉa,
chênh dng chy ngáưm â lm cho con säng quanh nàm cọ nỉåïc.
Dng chy trong säng åí nỉåïc ta âãưu do mỉa tảo thnh, khi mỉa
råi xúng mäüt pháưn tảo thnh dng chy màût, pháưn cn lải ngáúm
xúng âáút v tảo thnh dng chy ngáưm cung cáúp cho hãû thäúng säng.
Mäüt trong nhỉỵng âàûc th ca dng säng l sỉû täưn tải tênh chu k.
Xẹt trong thåìi gian di (nhiãưu nàm) thç cọ nhỉỵng nàm liãn tủc dng
chy däưi do räưi cọ nhỉỵng nàm liãn tủc lỉåüng nỉåïc ngho kiãût. Nãúu
xẹt trong mäüt nàm bçnh thỉåìng thç cọ thåì
i k nhiãưu nỉåïc vo cạc
thạng ma mỉa gi l dng chy l v cọ thåìi k êt nỉåïc vo cạc thạng
ma khä ta gi l dng chy kiãût. Trong thåìi k ma l dng chy
sinh ra ch úu l dng chy màût, cn thåìi k ma kiãût thç nỉåïc ngáưm
l ngưn cung cáúp chênh cho säng ngi. Thåìi k bàõt âáưu vo ma l v
ma kiãût phủ thüc vo âiãưu kiãûn khê háûu tỉìng vng.
2. Cạc âàûc trỉng biãøu thë dng chy:
Dng chy âỉåüc biãøu thë qua cạc âàûc trỉng sau:

a. Lỉu lỉåüng Q (m
3
/s):
Lỉu lỉåüng l lỉåüng nỉåïc chy qua màût càõt trong mäüt âån vë thåìi
gian (m
3
/s hồûc l/s). Lỉu lỉåüng trãn säng thay âäøi theo thåìi gian. Âäư
thë biãøu thë sỉû thay âäøi âọ gi l âỉåìng quạ trçnh lỉu lỉåüng Q(t). Lỉu

13
lổồỹng bỗnh quỏn trong thồỡi gian T, õổồỹc xaùc õởnh tổỡ õổồỡng quaù trỗnh
lổu lổồỹng nhổ sau:


=
t
0
dt)t(Q
T
1
Q

b. Tọứng lổồỹng doỡng chaớy W (m
3
):
Tọứng lổồỹng doỡng chaớy laỡ lổồỹng nổồùc chaớy ra mỷt cừt cổớa ra trong
thồỡi gian T naỡo õoù (thaùng, muỡa, nm)


=
2
t
1t
d
t
)
t
(QW

c. ọỹ sỏu doỡng chaớy cuớa lổu vổỷc Y (mm):
ọỹ sỏu doỡng chaớy lổu vổỷc laỡ tyớ sọỳ giổợa tọứng lổồỹng doỡng chaớy
W(m
3
) vồùi dióỷn tờch lổu vổỷc F (km
2
)

)mm(
F10
W
F10
W10
Y
36
3
==

Trong õoù: W (m
3
) , F (km
2
)
d. Modum doỡng chaớy M (l/s - km
2
)
Modum doỡng chaớy laỡ lổu lổồỹng doỡng chaớy trón mọỹt õồn vở dióỷn
tờch cuớa lổu vổỷc:

F

Q.10
M
3
=
(l/s - km
2
) Trong õoù: Q (m
3
/s) , F (km
2
)
e. Hóỷ sọỳ doỡng chaớy

:
Hóỷ sọỳ doỡng chaớy laỡ tyớ sọỳ giổợa lổu lổồỹng doỡng chaớy vaỡ lổồỹng mổa

X
Y
=
Trong õoù: X (mm) , Y (mm)


14
IV. NHÁN TÄÚ NH HỈÅÍNG ÂÃÚN DNG CHY SÄNG NGI
1. Mỉa:
Mỉa l nhán täú ch úu ca sỉû hçnh thnh dng chy.
a. Âàûc trỉng biãøu thë ca mỉa:

- Lỉåüng mỉa: lỉåüng mỉa trong mäüt thåìi âoản no âọ l låïp nỉåïc
mỉa âỉåüc tênh bàòng mm trong thåìi âoản âọ. Vê dủ: mỉa ngy

(mm/ngy); mỉa thạng (mm/thạng); mỉa nàm (mm/nàm). Lỉåüng mỉa
nàm thỉåìng dng âãø so sạnh vãư lỉåüng mỉa giỉỵa cạc vng. Lỉåüng mỉa
thạng thỉåìng dng âãø so sạnh lỉåüng mỉa giỉỵa cạc thạng trong nàm
hồûc giỉỵa cạc ma.
- Cỉåìng âäü mỉa tỉïc thåìi: cỉåìng âäü mỉa tỉïc thåìi a
t
l lỉåüng mỉa
âo âỉåüc trong thåìi gian âån vë (mm/phụt) (mm/h)
- Lỉåüng mỉa trong thåìi âoản ∆T: âỉåüc k hiãûu l: H
∆
t
.

∑
∆=
∆
n
1
t
taH
at : cỉåìng âäü mỉa bçnh qn trong thåìi âoản ∆T
n : säú thåìi âoản tênh toạn
Nãúu lỉåüng mỉa cng låïn thç
dng chy låïn, v cỉåìng âäü mỉa låïn
thç dng chy cng s låïn. Nhỉng
trong quy lût khê tỉåüng thç khi lỉåüng
mỉa låïn thç cỉåìng âäü mỉa lải nh v ngỉåüc lải khi cỉåìng âäü mỉa låïn
thç lỉåüng mỉa lải nh. Ta váùn tháúy âỉåüc ràòng våïi tráûn mỉa ro thç
X(mm)
t

a(t)
X(t)
a(mm/ph)

15
cỉåìng âäü mỉa ráút låïn trong thåìi gian ngàõn v lỉåüng mỉa ván nh hån
nhỉỵng tráûn mỉa dáưm di ngy våïi cỉåìng âäü mỉa nh hån. Váûy ta phi
tçm våïi tráûn mỉa máúy ngy s cho dng chy låïn nháút.
Mỉa ro thỉåìng gáy l nãn cáưn phi nghiãn cỉïu k.
Tiãu chøn mỉa ro ca Viãût Nam
∆t (ph) 5' 10' 30' 60' 240' 1440'
X (mm) 4,0 6,5 11,0 14,0 20,0 50,6
a (mm/ph) 0,8 0,66 0,35 0,23 0,08 0,035
b. Phán loải mỉa:
- Mỉa âäúi lỉu:
Vãư ma h låïp khäng khê áøm sạt màût âáút do màût
tråìi âäút nọng låïp khäng khê ny bäúc lãn tảo thnh låïp khäng khê âäúi
lỉu våïi låïp khäng khê lảnh trãn cao gáy hiãûn tỉåüng máút nhiãût, håi nỉåïc
ngỉng tủ lải gáy mỉa km theo hiãûn tỉåüng sáúm sẹt, loải mỉa ny gi l
mỉa âäúi lỉu cọ cỉåìng âäü låïn nhỉng trãn phảm vi hẻp.
- Mỉa âëa hçnh: Khäúi khäng khê áøm trãn âỉåìng di chuøn gàûp
nụi cao, khäúi khäng khê ny s bäúc lãn cao gáy hiãûn tỉåüng lảnh vç
âäüng lỉûc. Håi nỉåïc ngỉng tủ lải gáy mỉa åí sỉåìn âọn giọ (nhỉ åí pháưn
Táy Trỉåìng Sån), pháưn bãn kia sỉåìn nụi cao giọ khäng cn mang håi
nỉåïc nãn bë nọng lãn vç ma sạt (nhỉ hiãûn tỉåüng giọ Lo åí Âäưng
Trỉåìng Sån vng Bàõc trung bäü)

16
- Mổa gioù xoaùy: Laỡ mổa do hióỷn tổồỹng gioù xoaùy gỏy ra, loaỷi mổa
naỡy lổồỹng mổa lồùn, phaỷm vi rọỹng, thồỡi gian keùo daỡi thổồỡng sinh luỷt lọỹi.

Mổa gioù xoaùy gọửm caùc loaỷi sau:
+ Mổa frong laỷnh: Mổa frong laỷnh laỡ khi khờ õoaỡn laỷnh di
chuyóứn gỷp khờ õoaỡn noùng ỏứm, khờ õoaỡn noùng bở mỏỳt nhióỷt laỡm ngổng
tuỷ hồi nổồùc sinh ra mổa.
+ Mổa frong noùng: Mổa frong noùng laỡ khi khờ õoaỡn noùng di
chuyóứn gỷp khờ õoaỡn laỷnh, khờ õoaỡn noùng bở mỏỳt nhióỷt tuỷ mỏy gỏy ra
mổa.
+ Mổa baợo: Khi coù baợo gioù xoaùy rỏỳt maỷnh hỏỳt khọng khờ ỏứm lón
cao, khọỳi khọng khờ naỡy bở laỷnh õi vaỡ sinh ra mổa lồùn. nổồùc ta baợo
laỡ nguyón nhỏn chuớ yóỳu gỏy ra mổa lồùn trong muỡa mổa.

c. Chóỳ õọỹ mổa:

Nổồùc ta nũm ồớ vuỡng nhióỷt õồùi gioù muỡa nón trong mọỹt nm phỏn
thaỡnh 2 muỡa roợ róỷt: muỡa mổa vaỡ muỡa khọ. Muỡa mổa ồớ mọựi nồi õóửu coù
khaùc nhau, coù vuỡng muỡa mổa bừt õỏửu sồùm, coù vuỡng muỡa mổa bừt õỏửu
muọỹn, nhổng noùi chung trong muỡa mổa thổồỡng chố 4 - 5 thaùng nhổng
chióỳm mọỹt lổồỹng mổa rỏỳt lồùn so vồùi toaỡn nm.
d. Phổồng phaùp tờnh mổa bỗnh quỏn lổu vổỷc:

Lổồỹng mổa trón lổu vổỷc khọng õọửng õóửu bồới vỏỷy phaới bọỳ trờ caùc
traỷm õo mổa cho hồỹp lyù, õaỷi dióỷn õổồỹc cho lổu vổỷc õoù. Lổồỹng mổa

17
bỗnh quỏn lổu vổỷc trong nm hoỷc thaùng thổồỡng tờnh theo mọỹt sọỳ
phổồng phaùp sau:
- Phổồng phaùp bỗnh quỏn sọỳ hoỹc:
Lổồỹng mổa bỗnh quỏn õổồỹc
tờnh theo cọng thổùc sau:
n

X
X
n
1
i

=
n : sọỳ traỷm õo
X
i
: lổồỹng mổa ồớ traỷm thổù i
Phổồng phaùp naỡy sổớ duỷng khi trón lổu vổỷc coù nhióửu traỷm õo mổa
vaỡ bọỳ trờ vở trờ õỷc trổng.

- Phổồng phaùp õa giaùc:

Phổồng phaùp naỡy coi lổồỹng
mổa õo õổồỹc cuớa mọỹt traỷm õaỷi dióỷn
cho mọỹt vuỡng xung quanh traỷm õo,
hỗnh daùng cuớa vuỡng õo mọựi traỷm
phuỷ traùch coù daỷng õa giaùc. Caùch thổỷc
hióỷn: õỏửu tión nọỳi caùc traỷm vồùi nhau
õóứ thaỡnh hỗnh tam giaùc, sau õoù veợ caùc
õổồỡng trung trổỷc cuớa tam giaùc seợ hỗnh thaỡnh hỗnh õa giaùc do mọựi traỷm phuỷ traùch.
Lổồỹng mổa bỗnh quỏn õổồỹc tờnh nhổ sau:



=
n

1
i
n
1
ii
f
Xf
X

x
i
f
i
f
i
Traỷm õo mổa
Traỷm õo mổa

18
f
i
: dióỷn tờch õo traỷm thổù i phuỷ traùch
X
i
: lổồỹng mổa cuớa traỷm thổù i

n
1
i
f = F : dióỷn tờch lổu vổỷc

- Phổồng phaùp õổồỡng õúng trở:

ổồỡng õúng trở mổa õổồỹc cồ quaùn khờ
tổồỹng lỏỷp trón cồ sồớ taỡi lióỷu cuớa caùc traỷm.
Lổồỹng mổa bỗnh quỏn õổồỹc xaùc õởnh nhổ sau:

F
2
X
X
f
X
n
1
1ii
i







+
=
+

f
i
: dióỷn tờch nũm giổợa hai õổồỡng õúng trở

X
i
, X
i+1
: lổồỹng mổa tổồng ổùng cuớa hai õổồỡng õúng trở
2. Bọỳc hồi Z:
Bọỳc hồi laỡ lổồỹng nổồùc thoaùt khoới mỷt õỏỳt. Lổồỹng bọỳc hồi õổồỹc
tờnh bũng mm/ngaỡy, mm/thaùng, mm/nm. Yóỳu tọỳ bọỳc hồi aớnh hổồớng
õóỳn mổa vaỡ doỡng chaớy.
3. Gioù, baợo:

Gioù aớnh hổồớng õóỳn bọỳc hồi vaỡ mổa vỗ gioù vỏỷn chuyóứn hồi nổồùc
laỡm tng khaớ nng bọỳc hồi, laỡm nhióựu õọỹng khọng khờ sinh mổa. Gioù
coù 2 õỷc trổng chuớ yóỳu: hổồùng gioù vaỡ cỏỳp gioù.
Nm 1805, Bọ-pho õaợ õổa ra baớng cỏỳp gioù nhổ sau:
Gioù õổồỹc chia laỡm 12 cỏỳp, gioù cỏỳp 6, cỏỳp 7 goỹi laỡ aùp thỏỳp nhióỷt
õồùi, gioù tổỡ cỏỳp 8 õóỳn cỏỳp 12 laỡ baợo.
X
i + 1
X
i
f
i

19
Cỏỳp V/(m/s) V(km/h) Trón mỷt bióứn Trón mỷt õỏỳt
0 < 0,3 Yón lỷng Khoùi lón thúng
1 0,3 - 1,5 1 - 6 Thuyóửn caù choỡng chaỡnh Khoùi hồi lóỷch
2 1,6 - 3,3 6 - 12 Thuyóửn bổồỡm õi õổồỹc
2 - 3 haới lyù / h

Mỷt ngổồỡi thỏỳy maùt, laù cỏy
xaỡo xaỷc
3 3,4 - 5,4 12 -20 Thuyóửn bổồỡm lừc, thuyóửn
õi 3 - 4 haới lyù / h
Caỡnh cỏy nhoớ lay õọỹng laù
cồỡ mồớ rọỹng
4 5,5 - 7,9 20 - 30 Thuyóửn bổồỡm nóỳu cn
bổồỡm thỗ seợ nghióng 1
bón
Gioù tung buỷi, vuỷn giỏỳy bay,
caỡnh cỏy nhoớ bở lừc
5 8,0 - 10,7 30 - 40 Thuyóửn caù phaới thu heỷp
bổồỡm
Cỏy nhióửu laù bở lay õọỹng,
soùng nhoớ trón mỷt họử
6 10,8 - 13,7 40 - 50 aùnh caù seợ nguy hióứm Caỡnh cỏy lồùn lay õọỹng, dỏy
õióỷn kóu vi vu, duỡ khoù mồớ
7 13,9 - 17,1 50 - 62 Thuyóửn caù phaới vóử bóỳn,
taỡu lồùn phaới thaớ neo
Toaỡn cỏy lay õọỹng, ngổồỡi
õi thỏỳy lổỷc caớn
8 17,2 - 20,7 62 - 75 Thuyóửn caù phaới vóử bóỳn,
taỡu lồùn phaới thaớ neo
Caỡnh cỏy nhoớ bở gaợy, ngổồỡi
õi bở caớn maỷnh
9 20,8- 24,4 75 - 90 Thuyóửn caù phaới vóử bóỳn,
taỡu lồùn phaới thaớ neo
ỳng khoùi coù thóứ bở gaợy
10 24,5 - 28,4 90 - 100 Thuyóửn caù phaới vóử bóỳn,
taỡu lồùn phaới thaớ neo

Caỡnh cỏy bở gaợy trón mỷt
õỏỳt ờt khi gỷp
11 28,5 - 33,5 100 - 120 Thuyóửn caù phaới vóử bóỳn,
taỡi lồùn phaới thaớ neo
Tọứn thỏỳt nhióửu, trón mỷt
õỏỳt ờt khi gỷp
12 > 33,5 > 120 Thuyóửn caù phaới vóử bóỳn,
taỡu lồùn phaới thaớ neo
Tọứn thỏỳt nghióm troỹng,
trón mỷt õỏỳt rỏỳt hióỳm.

20
4. ọỹ ỏứm khọng khờ:

ọỹ ỏứm khọng khờ aớnh hổồớng õóỳn mổa. ọỹ ỏứm khọng khờ laỡ mỏỷt
õọỹ hồi nổồùc coù trong khọng khờ. ọỹ ỏứm khọng khờ õổồỹc bióứu thở bũng
õọỹ ỏứm tuyóỷt õọỳi vaỡ õọỹ ỏứm tổồng õọỳi.
5. Nhỏn tọỳ mỷt õóỷm:
a. Vở trờ õởa lyù:
Vở trờ õởa lyù lổu vổỷc bióứu thở bũng kinh õọỹ, vộ õọỹ,
caùc nhỏn tọỳ khờ hỏỷu thay õọứi theo vộ õọỹ vaỡ õọỹ cao cuớa lổu vổỷc.
b.

ỷc tờnh thọứ nhổồợng vaỡ õởa chỏỳt:
Thọứ nhổồợng õởa chỏỳt thóứ
hióỷn ồớ tờnh thỏỳm cuớa õỏỳt, coù quan hóỷ õóỳn doỡng chaớy ngỏửm vaỡ mỷt.

c. Lồùp phuớ thổỷc vỏỷt: Lồùp phuớ thổỷc vỏỷt laỡm tng õọỹ ngỏỳm cuớa
õỏỳt. Nóỳu õỏỳt xọỳp rồỡi raỷc thỗ lổồỹng ngỏỳm tng taỷo doỡng chaớy ngỏửm lồùn,
doỡng chaớy trón sọng seợ õióửu hoaỡ hồn. Lồùp phuớ thổỷc vỏỷt coù taùc duỷng

chọỳng xoùi moỡn õỏỳt.

d. Ao họử õỏửm lỏửy: Coù taùc duỷng õióửu tióỳt doỡng chaớy.
6. Hoaỷt õọỹng cuớa con ngổồỡi:
- Nọng nghióỷp: kyợ thuỏỷt canh taùc nọng nghióỷp aớnh hổồớng tọỳt, xỏỳu
õóỳn doỡng chaớy.
- Lỏm nghióỷp: baớo vóỷ rổỡng vaỡ khai thaùc rổỡng.
- Thuyớ lồỹi: cọng trỗnh thuyớ lồỹi seợ õióửu tióỳt doỡng chaớy


21
Chỉång III:
PHỈÅNG PHẠP THÄÚNG KÃ XẠC SÚT
TRONG TÊNH TOẠN THU VÀN

I. CÅ SÅÍ CA VIÃÛC ỈÏNG DỦNG PHỈÅNG PHẠP THÄÚNG KÃ XẠC
SÚT TRONG TÊNH TOẠN THU VÀN
Nhỉ trãn â trçnh by, nỉåïc cọ 2 âàûc th lm låüi v gáy hải. Con
ngỉåìi phi khai thạc màût låüi v phng chäúng màût hải ca nỉåïc, mún
thãú phi biãút âỉåüc ngưn nỉåïc khai thạc v ngưn nỉåïc gáy hải. Âãø
tháúy âỉåüc tênh cháút cáưn thiãút dng phỉång phạp thäúng kã xạc sút
trong tênh toạn thu vàn, ta xem xẹt hai vê dủ sau:
Vê dủ 1: Cäng trçnh khai thạc màût låüi ca nỉåïc
Vê dủ theo u cáưu dng nỉåïc ca khu dán cỉ v khu cäng
nghiãûp ca mäüt thnh phäú cáưn phi xáy dỉûng mäüt nh mạy nỉåïc våïi
lỉu lỉåüng Q = 3m
3
/s, ngưn nỉåïc âỉåüc láúy tỉì säng våïi táưn sút bo
âm P = 95% (tỉïc l vãư màût l thuút trung bçnh trong 100 nàm ngưn
nỉåïc phi bo âm âỉåüc 95 nàm). Nhỉ váûy váún âãư âàût ra l ngưn

nỉåïc säng âọ cọ bo âm theo u cáưu âàût ra hay khäng. Vç dng chy
trãn säng l mäüt hiãûn tỉåüng ngáùu nhiãn nãn cng cọ thãø bo âm v
cng cọ thãø khäng bo âm â nỉåïc. Do âọ ta phi dng phỉång phạp
thäúng kã xạc sút lỉu lỉåüng trãn säng âãø tçm ra lỉu lỉåüng ỉïng våïi táưn
sút bo âm ca nọ.

22
Vê dủ 2: Cäng trçnh phng trỉì màût hải ca nỉåïc
Vê dủ âã bo vãû mäüt thnh phäú v khu cäng nghiãûp nàòm ven
säng thỉåìng hay xy ra l lủt, ngỉåìi ta âỉa ra dỉû ạn xáy dỉûng âã säng
âãø chäúng l, våïi u cáưu chäúng âỉåüc con l 200 nàm gàûp mäüt láưn (tỉïc
l våïi táưn sút P = 0,5%). Váûy phi thiãút kãú âã säng âọ våïi cao trçnh
âènh l bao nhiãu. Vç cao trçnh mỉûc nỉåïc l åí säng l mäüt hiãûn tỉåüng
ngáùu nhiãn nãn khäng thãø khàóng âënh âỉåüc trë säú chênh xạc. Ta khäng
thãø dng säú liãûu âo âảc vi nàm m tênh toạn âỉåüc m phi dng
phỉång phạp thäúng kã xạc sút âãø xạc âënh mỉûc nỉåïc säng theo táưn
sút thiãút kãú, tỉì âọ måïi cọ cå såí âãø xạ
c âënh cao trçnh âènh âã bo vãû
thnh phäú.
II. XẠC SÚT, ÂẢI LỈÅÜNG NGÁÙU NHIÃN V LÛT PHÁN PHÄÚI
XẠC SÚT CA ÂẢI LỈÅÜNG NGÁÙU NHIÃN
1. Xạc sút:
a. Âënh nghéa:
Xạc sút l säú âo kh nàng xút hiãûn ca mäüt
biãún cäú ngáùu nhiãn. Xạc sút låïn thç biãún cäú cọ kh nàng xút hiãûn
nhiãưu hån.
b. Cäng thỉïc tênh xạc sút: Cäng thỉïc cäø âiãøn âãø tênh xạc sút l:

cäúbiãúncạcsäúTäøng
hiãûnxút

A
chocäúbiãúnSäú
n
m
P
)A(
==
m : säú biãún cäú thûn låüi cho viãûc xút hiãûn hiãûn tỉåüng A
n : täøng säú cạc biãún säú

23
Vờ duỷ: gieo õọửng tióửn thỗ P(sỏỳp), P(ngổớa) õóửu bũng nhau
P(sỏỳp) = P(ngổớa) =
2
1
n
m
=
Vờ duỷ: gieo mọỹt con xuùc xừc 6 mỷt thỗ vióỷc xuỏỳt hióỷn cuớa mọựi
mỷt laỡ õọửng khaớ nng, tổùc laỡ:
P(1) = P(2) = P(3) = P(4) = P(5) = P(6) = 1/6
2. Tỏửn suỏỳt:

Xaùc suỏỳt laỡ noùi õóỳn caùc bióỳn cọỳ xuỏỳt hióỷn õọửng khaớ nng, nón ta
coù thóứ suy ra õổồỹc sổỷ xuỏỳt hióỷn cuớa chuùng. Nhổng trong tổỷ nhión,
trong kyợ thuỏỷt, trong õo õaỷc thổỷc nghióỷm ta khọng thóứ dổỷ õoaùn õổồỹc sổỷ
xuỏỳt hióỷn cuớa bióỳn cọỳ naỡo õoù bũng hỗnh thổùc suy luỏỷn õồn giaớn nhổ
trón. Do õoù ta phaới coù phổồng phaùp tờnh phuỡ hồỹp õoù laỡ phổồng phaùp
thọỳng kó. Thọỳng kó caùc kóỳt quaớ quan saùt caùc bióỳn cọỳ hióỷn tổồỹng vaỡ sổỷ
xuỏỳt hióỷn cuớa noù ngổồỡi ta thổồỡng duỡng khaùi nióỷm tỏửn suỏỳt:

Sọỳ lỏửn xuỏỳt hióỷn cuớa bióỳn cọỳ A trong thờ nghióỷm m
Tỏửn suỏỳt (P) =
Tọứng sọỳ lỏửn thờ nghióỷm
=
n
Khi sọỳ lỏửn thờ nghióỷm rỏỳt lồùn, n tióỳn tồùi vọ cuỡng thỗ tỏửn suỏỳt seợ
tióỳn dỏửn tồùi xaùc suỏỳt:
P (A) =
n
m
lim
n

Trong thổỷc tóỳ ngổồỡi ta thổồỡng duỡng phỏửn trm õóứ tờnh toaùn tỏửn
suỏỳt:
P =
%100
n
m


24
Tênh cháút ca xạc sút: xạc sút täøng cạc biãún cäú xung khàõc
bàòng täøng xạc sút riãng l ca cạc biãún cäú âọ.
Vê dủ: Tải mäüt trảm thu vàn ta âo âỉåüc mỉûc nỉåïc låïn nháút ca
mäùi nàm trong vng 15 nàm âỉåüc xãúp thỉï tỉû tỉì låïn âãún bẹ nhỉ sau:
14,5 13,8 11,9 10,5 9,8
14,3 13,5 11,5 10,2 9,5
14,0 13,3 11,5 10,0 9,0
Nhỉ váûy xạc sút xút hiãûn ca mäùi biãún cäú l:

15
1

Nãúu ta cáưn tçm xạc sút ca H
max
> 14,0, theo tênh cháút trãn cọ:
P
(> 14,0)
= P
(14,5)
+ P
(14,3)
+ P
(14,0)
=
2,0
15
3
15
1
15
1
15
1
==++

3. Âải lỉåüng ngáùu nhiãn:
Âải lỉåüng ngáùu nhiãn
l mäüt âải lỉåüng m trong kãút qu thê
nghiãûm nọ cọ thãø xút hiãûn giạ trë ny hay giạ trë khạc khäng thãø biãút

trỉåïc âỉåüc, nhỉng sau khi thê nghiãûm bao giåì nọ cng nháûn mäüt giạ trë
củ thãø. Vê dủ: tung mäüt con xục xàõc 6 màût, trỉåïc khi tung ta khäng
biãút nọ s xút hiãûn màût no, nhỉng ta biãút kãút qu ca nọ dỉït khoạt s
l 1 trong 6 màût âọ sau khi tung.

Âải lỉåüng ngáùu nhiãn liãn tủc: Âải lỉåüng ngáùu nhiãn âỉåüc gi l
liãn tủc, nãúu trong khong [a, b] âải lỉåüng âọ nháûn vä säú giạ trë, trong
âọ a, b l 2 giạ trë báút k trong miãưn giåïi hản ca âải lỉåüng ngáùu nhiãn

25
õoù. Vờ duỷ: lổu lổồỹng cuớa mọỹt con sọng Q
max
= 5000m
3
/s, Q
min
=
1000m
3
/s, thỗ trong khoaớng tổỡ 1000m
3
/s õóỳn 5000m
3
/s coù thóứ xuỏỳt hióỷn
vọ sọỳ giaù trở.

aỷi lổồỹng ngỏựu nhión rồỡi raỷc: aỷi lổồỹng ngỏựu nhión õổồỹc goỹi laỡ
rồỡi raỷc nóỳu trong khoaớng [a, b] chố nhỏỷn õổồỹc mọỹt sọỳ lổồỹng giaù trở nhỏỳt
õởnh. Vờ duỷ: con xuùc xừc tọỳi õa chố coù 6 mỷt do õoù ta chố nhỏỷn õổồỹc 6
giaù trở chổù khọng thóứ nhỏỷn õổồỹc hồn.

Trong thuyớ vn lổu lổồỹng Q vaỡ mổỷc nổồùc H laỡ õaỷi lổồỹng ngỏựu
nhión lión tuỷc, nhổng trong tờnh toaùn thổồỡng duỡng caùc trở sọỳ bỗnh quỏn
vaỡ caùc trở sọỳ max, min cuớa ngaỡy, thaùng, nm nón ta coù xem noù laỡ õaỷi
lổồỹng ngỏựu nhión rồỡi raỷc.
Trong thuyớ vn cọng trỗnh ngổồỡi ta tióỳn haỡnh õo õaỷc quan trừc
caùc sọỳ lióỷu õóứ tỗm ra quy luỏỷt cuớa bióỳn cọỳ ngỏựu nhión. Quy luỏỷt cuớa
bióỳn cọỳ phaới coù bao nhióu trở sọỳ, bao nhióu thồỡi gian õóứ õuớ chờnh xaùc
saùt vồùi thổỷ
c tóỳ. Nón khi ta nghión cổùu laỡ chuùng ta chố nghión cổùu mọỹt
phỏửn chổù khọng thóứ toaỡn bọỹ tọứng thóứ sọỳ lióỷu õổồỹc. Phỏửn sọỳ lióỷu nghión
cổùu ta goỹi laỡ mỏựu sọỳ lióỷu thọỳng kó.
4. Mỏựu vaỡ tọứng thóứ sọỳ lióỷu thọỳng kó:

Muọỳn nghión cổùu yóỳu tọỳ ngỏựu nhión trong thuyớ vn noùi rióng hay
trong thọỳng kó hoỹc noùi rióng, phaới thọỳng kó caùc sọỳ lióỷu quan trừc X
1
,
X
2
, X
3
, X
4
X
n
. où ta goỹi laỡ mỏựu thọỳng kó coù dung lổồỹng n. dung
lổồỹng tọứng thóứ cuớa caùc õỷc trổng thuyớ vn thỗ khọng thóứ xaùc õởnh õổồỹc